AYT Kimya Konu Anlatım Modülleri Modül 2 Gazlar Sıvı Çözeltiler

www.aydinyayinlari.com.tr  AYT SIVI ÇÖZELTİLER ➤ HATIRLATMA: KARIŞIMLAR ➤ ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN ETKILEŞIMLERI ➤ ÇÖZELTILERIN DERIŞIMLERI ➤ KOLIGATIF ÖZELLIKLER ➤ ÇÖZÜNÜRLÜK ➤ KARMA TESTLER ➤ YENI NESIL SORULAR 1. ? 2. ? 49 1. ? 2. ?

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ☛ Bu sayfadaki içerik “Karışımlar” konusuyla ilgili 10. sınıfta gördüğünüz konuların tekrarı amacıyla hazırlanmıştır. HATIRLATMA: KARIŞIMLAR • Belirli ayırt edici özellikleri yoktur. Fiziksel özellik- En az iki farklı maddenin belirli bir oran olmadan leri bileşenlerin özelliklerine ve karışım oranları- na göre belli aralıklarda değişir. kimyasal özelliklerini kaybetmeden (fiziksel değişimle) bir araya gelmesiyle oluşan madde topluluğuna karışım • Oluşumlarında kütle korunur. denir. Toprak, hava, kan, süt, köpük, sis, kolonya, çay, deniz suyu, petrol, çelik, gazoz vb. maddeler karışıma (mçözelti = mçözücü + mçözünen) örnek verilebilir. • Hacimleri korunmayabilir. Karışımların Genel Özellikleri: • Oluşumları fizikseldir. • En az iki farklı maddeden oluşurlar. • Fiziksel yöntemlerle bileşenlerine ayrılırlar. • Karışımı oluşturan maddelerin karıştırılma oranı • Sembol veya formülleri yoktur. değiştirilebilir. • Hal değişimleri süresince sıcaklıkları değişebilir. • Karışımı oluşturan maddeler kimyasal özellikleri- ni korurlar. • Görünümlerine göre homojen ya da heterojen olabilirler. 1. KARIŞIMLARIN SINIFLANDIRILMASI KARIŞIM Homojen Kar›ş›m Heterojen Kar›ş›m Çözeltiler Çözelti Türü Çözelti Örnekleri Heterojen Heterojen Karışım Karışım Türleri Örnekleri Katı çözeltiler Katı + katı (alaşımlar) Kaba karışımlar Toprak, odun ... Sıvı çözeltiler Sıvı + katı (tuzlu su ...) (Adi karışım) Katı + sıvı (tebeşir tozlu Sıvı + sıvı (alkollü su...) Süspansiyon su, çamurlu su, ayran) Sıvı + gaz (O2 gazı çö- Emülsiyon Sıvı + sıvı (zeytinyağlı su, zünmüş su, gazlı benzinli su) Aerosol içecekler...) Sıvı + gaz (sis) Katı + gaz (duman) Gaz çözeltiler Gaz + gaz (hava ...) 50

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT 1.1. HOMOJEN KARIŞIMLAR b) Sıvı - sıvı çözeltileri : En az iki sıvının homojen karışmasıyla elde edilir. Çıplak gözle veya mikroskopla bakıldığında tek bir Örnek: Alkollü içkiler, kolonya, … görüntüye sahip olan karışımlardır. Homojen karışımla- ra çözeltiler de denir. Bir karışıma çözelti diyebilmemiz c) Gaz - gaz çözeltileri : Homojen karışımı oluştu­ için karışımın bileşenlerinin birbiri içinde eşit şekilde (ho- ran maddelerin tamamı gaz olan karışımlardır. Gazlar mojen) dağılmış olması gereklidir. heterojen karışım oluşturmazlar. Tüm gaz karışımları homojendir. Çözeltiyi oluşturan bileşenler çözücü ve çözünen- dir. Çözücü içerisinde dağılan maddenin tanecik boyutu Örnek: Hava, doğal gaz, tüp gaz, hava gazı..... 10 nm veya daha küçükse oluşan karışım homojendir. Dağılan maddenin tanecik boyutu 10 nm den büyük ise d) Katı - sıvı çözeltileri : Çözünen madde katı, çö­ oluşan karışım heterojendir. (1nm = 10–9m) zücü sıvı ise; homojen karışıma katı - sıvı çözeltisi adı verilir. Bir maddenin bir çözücü içerisinde çözünüp çö- zünmediğini maddenin polarlığına bağlı olan, tanecik- Örnek: Şekerli su, tuzlu su, içme suyu… ler arası çekim kuvvetleri belirler. Yani polar maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücülerde e) Gaz - sıvı çözeltileri : Çözünen madde gaz, genellikle iyi çözünürler. çöz­ ücü sıvı ise; homojen karışıma gaz - sıvı çözeltisi denir. Maddeler birbiri içerisinde çözünürken güçlü etki- leşimlerde bir değişim meydana gelmez. Çözünme sü- Örnek: Gazoz, soda, kola, bira, şampanya… recinde çözücü ve çözünen arasında zayıf etkileşimler olan hidrojen bağları, dipol-dipol, iyon-dipol, dipol-in- Çözücü ve çözünenin fiziksel hallerine göre bazı düklenmiş dipol, iyon-indüklenmiş dipol, indüklenmiş çözelti örnekleri: dipol-indüklenmiş dipol etkileşimleri oluşur. İyonik yapılı bileşikler suda çözünürken (+) ve (–) Çözelti Çözücü Çözünen Örnek yüklü iyonlar oluşur. Çözeltiler, karışımı oluşturan mad- delerin özelliklerine göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir. 1. Fiziksel hallerine göre çözeltiler: a) Katı - katı çözeltileri : Genellikle iki veya daha Katı Alaşımlar (lehim, tunç, pirinç) fazla metal eritilir. Elde edilen sıvılar belirli yüzdelerle karıştırılarak bir çöz­ elti elde edilir. Soğutulan karışım do- Katı Katı Sıvı Gümüş - cıva amalgamı nunca katı - katı çözeltisi oluşur. Bu çözeltilere alaşım Sıvı Sıvı denir. Gaz Gaz Gaz Hidrojenli palladyum Örnek: Katı Tuzlu su, şekerli su, naftalin alkol, iyotlu alkol Tunç (bronz) : Bakır - kalay Sıvı Alkollü su (kolonya), antifiriz (su-etilen glikol) Pirinç : Bakır - çinko Lehim : Kurşun - kalay Gaz CO2 gazı – su, gazlı içecekler Gaz Hava Çelik : Demir - karbon - nikel - … 22 ayar altın : Altın - bakır ÇÖZELTİ 1. Fiziksel hallerine göre 2. Derişimlerine göre çö- 3. Doygunluklarına göre 4. İletkenliklerine göre çö- çözeltiler zeltiler çözeltiler zeltiler a. Seyreltik çözeltiler a. Doymuş (doygun) çö- a. Katı-katı çözeltileri zeltiler a. Elektrolit çözeltiler b. Sıvı - sıvı çözeltileri b. Derişik çözeltiler c. Gaz - gaz çözeltileri b. Doymamış çözeltiler b. Elektrolit olmayan çö- d. Katı - sıvı çözeltileri zeltiler e. Gaz - sıvı çözeltileri c. Aşırı doymuş çözelti- f. Sıvı - katı çözeltileri ler g. Gaz - katı çözeltileri 51

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr 2. Derişimlerine göre çözeltiler: c) Aşırı Doymuş Çözelti : Belirli sıcaklıkta, belirli a) Seyreltik çözeltiler: Derişimi küçük olan çözeltilerdir. miktar çözücüde çözebileceğinden daha fazla madde b) Derişik çözeltiler: Derişimi büyük olan çözeltilerdir. miktarını çözen çözeltilerdir. Aşırı doymuş çözeltiler kararsızdır. Dibinde katısı olan çözeltiler aşırı doymuş Derişik ve seyreltik çözelti kavramları, göreceli kav- çözelti değildir. Doymuş çözeltidir. (Çözebileceğinden ramlardır. Bir çözeltinin diğer bir çözeltiyle karşılaştırıl- daha fazla madde miktarını çözmediği sürece) masında kullanılır. İki çözelti kıyaslandığında derişimi az olan çözeltiye seyreltik, fazla olan çözeltiye derişik Önceki verilen örnek dikkate alındığında; çözelti denir. 100 gram su 3. Doygunluklarına göre çözeltiler: 40 gram X(suda) a) Doymuş Çözelti : Belirli bir sıcaklıkta belirli miktar çözücüde çözebi- 20°C Aşırı doymuş çözelti leceği maksimum madde miktarını çözen çözeltilerdir. Bir X tuzunun 20°C deki 100 gram suda en fazla 30 gram çözündüğünü düşünelim. Buna göre, aşağı- daki çözeltileri sınıflandıralım. 200 gram su 100 gram su 200 gram su 4. İletkenlerine Göre Çözeltiler: 60 gram X(suda) 30 gram X(suda) 60 gram X(suda) a) Elektrolit çözeltiler: Elektrik akımını ileten çö- 20°C 20°C 20 gram X(k) zeltilerdir. Bir çözelti iyon içeriyorsa elektrik akımını iletir. I II 20°C III Örnek: Tuzlu su I. ve II. kaptaki çözeltiler doymuş çözeltilerdir. Yemek tuzunun suda çözünme denklemi aşağıdaki gibidir. III. kaptaki çözelti ise katısı ile dengede olan doy- muş çözeltidir. NaCl(k) Na+(suda) + Cl–(suda) Çözüneni katı değil ise, doymuş çözelti, “Belli sıcak- Bir elektrolit çözeltide toplam iyon derişimi arttıkça lıkta çözüneni ile dengede olan çözeltidir.” diye ta- nımlanır. Örneğin, sıvı – gaz çözeltileri gibi. elektrik iletkenliği artar. O2(g) b) Elektrolit olmayan çözeltiler: Elektrik akımını iletmeyen çözeltilerdir. İyon içermeyen (moleküler çözü- O2(suda) nen) çözeltiler, elektrik akımını iyi iletmezler. (saf suyun iyonlaşması ihmal edilirse) O2(g) O2(suda) Örnek: Şekerli su b) Doymamış Çözelti : Belirli sıcaklıkta belirli mik- Şekerin suda çözünme denklemi: tar çözücüde çözebileceğinden daha az miktarda mad- deyi çözen çözeltilerdir. C12H22O11(k) C12H22O11(suda) sakkaroz Yukarıda verdiğimiz örneği dikkate alırsak; C6H12O6(k) C6H12O6(suda) Glikoz 100 gram su Örnek: Alkollü su 20 gram X Alkolün suda çözünme denklemi: 20°C Doymamış çözelti C2H5OH(s) C2H5OH(suda) 52

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT SIVI ÇÖZELTİLER İlişkili Kazanımlar 1 : Çözücü Çözünen Etkileşimleri a: Kimyasal türler arası etkileşimleri kullanarak sıvı ortamda çözünme olayını açıklar. ÇÖZÜCÜ-ÇÖZÜNEN ETKILEŞIMLERI Maddelerin birbiri içinde çözünmesi veya çözünme- mesi çözücü ve çözünenin yapısına, etkileşimine ve Çözeltiyi oluşturan bileşenlerden biri çözünen, di- etkileşimin kuvvetine bağlıdır. ğeri çözücüdür. Çözücünün fiziksel hali (katı, sıvı, gaz), çözeltinin fiziksel halini de belirler. Çözücüsü sıvı olan Yapı olarak birbirine benzer türde olan maddelerin çözeltilere sıvı çözeltiler denir. molekülleri arasındaki etkileşim kuvveti birbirine ya- kın olduğundan maddeler birbiri içinde çok çözünür. Çözeltiler oluşurken çözünen tanecikleri çözücünün Maddelerin birbiri içinde çözünmesi “Benzer, ben- her tarafına homojen olarak dağılırlar. Çözünen madde zeri çözer” ilkesi ile açıklanır. Polar maddeler po- çözücü içerisinde dağıldığı zaman çözünme başlar. lar çözücülerde, apolar maddeler apolar çözücüler- de iyi çözünür. Örneğin, polar bir molekül olan HCI Müfredatta olmamasına rağmen çözünmenin molekülleri arasında dipol-dipol etkileşimi, polar bir mantığını öğrenmek ve faydalı olacağı düşünül- çözücü olan H2O molekülleri arasında dipol-dipol düğü için verilmiştir. etkileşimi ve hidrojen bağları bulunur. Bu iki sıvı bir- biri ile karıştırıldığında dipol-dipol etkileşimi oluşur. Çözünme Olayı: Çözünme olayı üç basamakta Böylece polar bir molekül olan HCI, polar bir çözücü gerçekleşir. olan H2O’da çözünür. 1. Çözücü moleküllerin birbirinden ayrılması : ∆H1 2. Çözünen taneciklerin birbirinden ayrılması: ∆H2 3. Çözücü ve çözünen taneciklerin etkileşmesi: ∆H3 1. ve 2. olay kesinlikle endotermik olarak gerçekle- şir. 3. olay endotermik ya da ekzotermik olabilir. + ∆H1 + ∆H2 = ∆H3 = ∆Hçözelti H2O ve HCl arasındaki etkileşim dipol-dipol etkileşimidir. ∆Hçözelti > 0 ise çözünme istemsizdir. (endotermik) NaCl bileşiği iyonik bağ ile H2O molekülleri hidrojen ∆Hçözelti < 0 ise çözünme istemlidir. (ekzotermik) bağları ve dipol-dipol etkileşimleri ile bir arada tu- tulur. NaCl su ile karıştırıldığında Na+ ve Cl– iyonla- İyonik Kristal Enerjisi: İyonik bir bileşiği gaz ha- rına ayrışır. Bu iyonlar polar su molekülleri tarafın- linde iyonlarına ayırmak için gereken enerjidir. dan çevrelenir. Gerçekleşen iyon–dipol etkileşimi ile NaCl katısı su içinde çözünür. Enerji + NaCl(g) Na+(g) + Cl–(g) Hidratasyon Enerjisi: Suda çözünme sırasında Yemek meydana gelen enerji değişimidir. Tuzu Hidratasyon Enerjisi > Kristal Enerjisi ise çözün- Tuzkuanpkısriıstal Tuzlu su çözeltisi me kendiliğinden (istemli) gerekleşir. İyon-dipol etkileşimi ∆Hçözelti: Hidratasyon enerjisi – İyonik kristal örgüsü 53

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr İyonik bileşik olan KCl bileşiği apolar bir çözücü ile Polar NH3 molekülleri ve H2O moleküllerinin her iki- sinde de kendi molekülleri arasında hidrojen bağı etkileşirse iyon–indüklenmiş dipol etkileşimi gerçek- ve dipol – dipol etkileşimi bulunur. Karıştırılan bu sıvı molekülleri arasında hidrojen bağları oluştuğundan leşir. CCl4 gibi apolar olan moleküllerde sadece in- NH3 ve H2O molekülleri birbiri içinde çözünür. Hid- düklenmiş dipol etkileşimler bulunur. CCl4 ve KCl rojen bağları bulunan moleküller birbiri içinde çok karıştığında oluşan iyon–indüklenmiş dipol etkileşi- daha iyi çözünür. mi çok zayıf olduğundan KCl gibi maddelerin CCl4 hHiFd,roHje2On ,bNağHı3,bCulHun3OurH. gibi moleküller arasında gibi çözücülerde çözünürlüğü yok denecek kadar az olur. Bu nedenle KCl bileşiğinin apolar çözücülerde çözünmediği kabul edilir. K+ CCl4 Hidrojen bağı İyon-indüklenmiş dipol etkileşimi Apolar O2 molekülleri London (indüklenmiş dipol– indüklenmiş dipol) etkileşimleri ile bir arada tutulur. Polar H2O molekülleri hidrojen ve dipol-dipol etkile- şimleri ile bir arada tutulur. Su molekülleri arasında- ki çekim kuvveti su ve O2 molekülleri arasındaki çe- kim kuvvetinden daha büyüktür. Bu nedenle apolar O2 ile polar H2O molekülleri karıştığında aralarında dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi gerçekleşir. Dipol – indüklenmiş dipol etkileşimi zayıf olduğun- Hidrojen dan O2 az da olsa suda çözünür. bağı Böylece deniz ve göllerde canlıların yaşaması için NOT! uygun ortam sağlanır. Hidratasyon: Bir maddenin su molekülleri ta- I2 ve CCI4 molekülleri apolardır ve her ikisinde de rafından sarılması sonucu su içinde çözünme- kendi molekülleri arasında indüklenmiş dipol– indük- sine hidratasyon denir. lenmiş dipol (London) etkileşimi bulunur. Her iki mo- lekülün etkileşim türü ve çekim kuvveti birbirine çok Solvatasyon: Bir maddenin sudan başka bir yakın olduğundan katı I2 molekülleri sıvı CCl4mole- çözücüde çözünmesi olayıdır. külleri içinde çözünür. 54

SIVI ÇÖZELTİLER TEST - 1 1. ___Ç_ö_z_ü_n_e_n___ ___Ç__ö_z_ü_c_ü___ 4. C6H12O6(suda) HF(g) H2O(s) I. C2H5OH(s) H2O(s) NaCl(suda) II. NH3(g) H2O(s) III. 1. kap C6H12O6(k) 2. kap Yukarıda verilen çözeltiler ile ilgili; Standart şartlarda hazırlanan yukarıdaki çözel- I. 2. kaptaki çözelti daha derişiktir. tilerin hangilerindeki etkin etkileşim türü hidro- jen bağı olup oluşan çözeltiler elektrolit özellik II. Her iki çözelti de elektrolittir. gösterir? III. Her iki kapta farklı tür çözünme meydana gelir- A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II ken hidratasyon olayı gerçekleşir. D) II ve III E) I, II ve III yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II 2. NH3 gazının sudan geçirilmesi ile oluşan çözel- D) I ve III E) II ve III ti ile ilgili; 5. Aşağıdaki moleküllerden hangisi H2O sıvısı ile I. Çözelti elektrik akımını iletir. karıştırıldığında tek fazlı bir karışım oluşmaz? II. Hidratasyon olayı gerçekleşir. III. Hidrojen bağları ve iyon-dipol etkileşimleri gö- (1H, 6C, 7N, 8O, 17CI) rülür. IV. Kimyasal bir olay gerçekleşir. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II, III ve IV B) I, II ve III C) I, II ve IV A) HCOOH(s) B) CH3OH(s) C) NH3(g) D) I ve II E) I, III ve IV D) C6H12O6(k) E) CCl4(s) 3. 10 gram 20 gram NaCl(k) NaCl(k) 1. kap 2. kap Şekildeki kaplara aynı sıcaklıkta ve aynı miktar- 6. Etil alkol (C2H5OH) ve su (H2O) molekülleri karıştı- da su eklendiğinde katıların tamamının çözün- mesiyle oluşan çözeltilerle ilgili; rılarak bir karışım oluşturuluyor. I. İyon-dipol etkileşimi sonucunda homojen bir Buna göre, bu karışım ile ilgili; karışım oluşur. I. Oluşan çözelti elektrolittir. II. Derişimleri arasındaki ilişki II > I şeklindedir. II. Hidratasyon olayı gerçekleşir. III. Çözelti içerisindeki etkin olan moleküller arası III. Fiziksel bir olay gerçekleşir. etkileşim türü hidrojen bağıdır. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. B 2. A 3. E 55 4. B 5. E 6. D

TEST - 2 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Aşağıdakilerden hangisinde madde çiftlerinin 4. 20 gram X 10 gram X arasındaki etkin çekim kuvveti yanlış verilmiş- 10 gram X tir? ___M__a_d_d_e_ç_i_ft_i__ _E_t_k_in__ç_e_k_i_m__k_u_v_v_e_ti A) NaCl – H2O İyon-dipol I. II. III. B) NH3 – H2O Hidrojen bağı C) I2 – C6H6 London kuvvetleri Yukarıdaki kaplara sırasıyla 50, 100, 150 gram su D) CH3OH – CHCl3 Dipol – dipol eklenerek X katılarının tamamen çözünmesi sağla- E) HF – H2O Dipol – dipol nıyor. Buna göre, oluşan çözeltilerin derişimleri ara- sındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir? 2. A) I = II > III B) II > I = III C) II > I > III C2H5OH(suda) C6H12O6(suda) D) I > II > III E) III > I = II (etil alkol) (şeker) ab Yukarıda verilen kaplar içerisine polar bir çözücü olan H2O eklenerek karışımlar oluşturuluyor. Buna göre; I. Her iki kapta da çözünme hidratasyon ile ger- çekleşir. II. b kabında kimyasal bağ koparak çözünme meydana gelir. III. a kabında oluşan çözelti elektrik akımını iletir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 5. D) I ve III E) I, II ve III 50 gram KCl 50 gram KCl 80 gram KCl 100 mL su 200 mL su 200 mL su 3. 1. kap 2. kap 3. kap I. ___Ç_ö_z_ü_n_e_n___ ___Ç__ö_z_ü_c_ü___ Yukarıdaki kaplarda verilen aynı sıcaklıktaki II. CH3COOH H2O çözeltiler ile ilgili; III. NH3 H2O Br2 C6H6 I. En derişik çözelti 3. kaptaki çözeltidir. Yukarıda verilen çözünen–çözücü çiftlerinin II. 2. kaptan su buharlaştırılarak 1. kap ile derişim- hangileri arasında iyon–dipol etkileşimi meyda- leri eşitlenebilir. na gelir? III. 100 gram suda çözünen en az madde miktarı 2. kaptaki çözeltidedir. yargılarından hangileri doğrudur? (dsu: 1 g/mL) A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II A) I ve II B) II ve III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve III E) Yalnız II 1. E 2. A 3. C 56 4. A 5. B

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT DERİŞİM BİRİMLERİ İlişkili Kazanımlar 1 : Derişim Birimleri I. Çözünen madde miktarı ile farklı derişim birimlerini ilişkilendirir. a. Derişim birimleri olarak molarite ve molalite tanıtılır. b. Normalite ve formalite tanımlarına girilmez. II. Farklı derişimlerde çözeltiler hazırlar. Derişimle ilgili hesaplamalar yaparak hesaplamalarda molarite ve molalite yanında kütlece yüzde, hacimce yüzde, mol kesri ve ppm kavramlarını da kullanır. ÇÖZELTILERIN DERIŞIMLERI 400 gram kütlece %25’lik bir tuz çözeltisi için; Derişim, bir çözeltide bulunan çözünmüş madde 400 gram çözelti kütlesi miktarını belirtmek amacıyla geliştirilmiş bir kavramdır. Çözeltinin birim hacmindeki çözünmüş madde miktarına %25 çözeltinin kütlece yüzdesini ifade eder. denir. Genel simgesi C harfidir. Kütlece %C = mçözünen · 100 NOT! m çözelti Çözünürlük; belirli bir sıcaklık ve basınçtaki 25 = mçözünen ·100 doymuş çözeltinin derişimidir. 400 Çözeltinin özkütlesi; çözeltinin birim hacminin mçözünen = 100 gram tuz kütlesidir. Çözelti 100 gram tuz içerir. Çözeltinin özkütlesi = Çözeltinin kütlesi (g/cm3, g/L) Çözeltinin hacmi mçözelti = mçözünen + mçözücü 400 = 100 + mçözücü Çözeltinin özkütlesi, saf çözücünün özkütlesin- mçözücü = 300 gram su den farklıdır. Çözünen ve çözücünün özkütlesi- Çözelti 300 gram su içerir. ne bağlıdır. Yani, kütlece %25’lik 400 gram tuzlu su çözeltisi Örneğin: hazırlamak için 100 gram tuz aynı sıcaklıkta 300 gram Aynı sıcaklıkta, tuzlu su çözeltisinin özkütlesi arı suda çözülür. suyun özkütlesinden büyüktür, alkollü su çözelti- ÖRNEK 1 sinin özkütlesi, arı suyun özkütlesinden küçüktür. 150 gram şeker ve 350 gram su ile hazırlanan çözel- tinin kütlece yüzde derişimi kaçtır? 1. Kütlece Yüzde Derişim mçözelti = mçözücü + mçözünen = 350 + 150 100 gram çözeltide bulunan çözünmüş maddenin = 500 gram çözelti gram cinsinden miktarıdır. I. Yol Kütlece %C = mçözünen .100 mçözelti Çözünenin kütlesi(g) Kütlece %C = 150 · 100 Çözeltinin kütlesi(g) 500 Kütlece % derişim = .100 %C = 30’luk şeker çözeltisi Çözeltinin = Çözücünün + Çözünenin II. Yol kütlesi kütlesi kütlesi 500 gram çözeltide 150 gram şeker (mçözelti = mçözücü + mçözünen) 1—0—0 —————————?———————— ? = 30 gram şeker içerir. %30’luk şeker çözeltisi 1. %30’luk 57

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 2 Çözeltilerin seyretilmesi, deriştirilmesi ya da farklı deri- şimlerdeki çözeltilerin karıştırılması: Kütlece %20’lik NaCl sulu çözeltisi hazırlamak için 200 gram suda kaç gram NaCl çözülmelidir? %son · mson = (%1 · m1) + (%2 · m2) + ...... mçözünen = X dersek %son son çözeltinin yüzdesi mçözelti = (200 + X) gram olur. mson son çözeltinin kütlesi (m1 + m2 + ...) %C = mçözünen .100 mçözelti %1 1. çözeltinin yüzdesi 20 = X · 100 m1 1. çözeltinin kütlesi 200 + X Saf çözücünün yüzdesi 0’dır. %0’lık = saf su 20 · (200 + X) = 1050 · X Saf çözünenin yüzdesi 100’dür. %100’lük = tuz, şeker... 200 = 4X ÖRNEK 4 X = 50 gram NaCl çözülmelidir. ÖRNEK 3 200 gram kütlece %40’lık şekerli su çözeltisine aynı sıcaklıkta 300 gram su eklendiğinde son çözeltinin Kütlece %27’lik 200 gram tuzlu su çözeltisi hazırla- kütlece yüzde derişimi kaç olur? yabilmek için kaç gram su kullanılmalıdır? I. Yol m çözünen mson = 200 + 300 200 = 500 gram çözelti 27 = ·100 Su eklendiği için suyun yüzdesi % 0’dır. mçözünen = 54 gram tuz %son · mson = (%1 · m1) + (%2 · m2) %son · 500 = (40 · 200) + (0 · 300) 200 – 54 = 146 gram su kullanılmalıdır. %son = 16’lık çözelti oluşur. II. Yol ÖRNEK 5 100 27 tuz ise Kütlece %25’lik 500 gram tuzlu su çözeltisinden ay- 2—0—0 ——?—————— nı sıcaklıkta 250 gram su buharlaştırılırsa çözeltinin ? = 54 gram tuz vardır. kütlece yüzde derişimi kaç olur? 200 – 54 = 146 gram su kullanılmalıdır. Su buharlaştırıldığı için buharlaşan miktar kadar çö- Uyarı! zeltinin kütlesi azalır. Doymamış bir çözeltiye; mson = 500 – 250 = 250 gram çözelti - çözünen eklenirse, %son · 250 = (25 · 500) + (0 · 250) - kütlece yüzde derişimi daha büyük bir çö- %son = 50’lik çözelti oluşur. zelti eklenirse veya çözeltiden çözücü bu- harlaştırılırsa derişim artar. ÖRNEK 6 Bir çözeltiye çözücü eklenirse veya çözünen 300 gram kütlece %20’lik şekerli su çözeltisine aynı çöktürülürse derişim azalır. sıcaklıkta 100 gram şeker eklenirse oluşan yeni çö- zeltinin kütlece yüzde derişimi kaç olur? Kütlece yüzde derişimleri farklı iki çözelti karış- tırıldığında; oluşan yeni çözeltinin kütlece yüz- de derişimi, iki çözeltinin başlangıç derişimleri arasında bir değer olur. %2, m2 = ? Çözünen eklenirse derişim mson = 300 + 100 artar. (Daha derişik olur.) = 400 gram çözelti Su buharlaştırılırsa derişimi artar. Su eklenirse derişim Şeker eklendiği için % = 100’dür. azalır (daha seyrel- tik olur). %son · 400 = (20 · 300) + (100 · 100) %son = 40’lık çözelti oluşur. %1, m1 2. 50 gram 3. 146 gram 4. %16’lık 5. %50’lik 6. %40’lık 58

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT ÖRNEK 7 ÖRNEK 10 Kütlece %10’luk 200 gram şekerli su çözeltisine, ay- %10’luk %70’lik nı sıcaklıkta kütlece %40’lık 300 gram şekerli su çö- KCl çözeltisi KCl çözeltisi zeltisi eklendiğinde oluşan yeni çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaç olur? I. kap II. kap mson = 200 + 300 I. kaptaki kütlece %10’luk KCl sulu çözeltisi ile II. kapta- = 500 gram çözelti oluşur. ki kütlece %70’lik KCl sulu çözeltisi aynı sıcaklıkta karış- tırıldığında kütlece %50’lik 1500 gram KCl çözeltisi el- %son · 500 = (10 · 200) + (40 · 300) de ediliyor. %son = 28’lik çözelti oluşur. Buna göre, başlangıçta alınan çözelti kütleleri kaçar ÖRNEK 8 gramdır? 200 gram kütlece %20’lik tuzlu su çözeltisine aynı sı- I. yol II. yol caklıkta 300 gram su, 100 gram tuz, kütlece %25’lik 400 gram tuzlu su çözeltisi eklendiğinde oluşan yeni %10 20 $ 20X %10’luk X gram çözeltinin kütlece yüzde derişimi kaç olur? %50 %70’lik Y gram olsun. mson = 200 + 300 + 100 + 400 = 1000 gram çözelti %70 40 $ 40X mson= (X + Y) gram 50.(X + Y) = (10.X) + (70.Y) %son · 1000 = (20 · 200) + (0·300) + (100 . 100) + (25 · 400) %son = 24’lük çözelti elde edilir. 20X + 40X = 1500 40X = 20Y X = 25 X 1 ÖRNEK 9 Y = 2 %10 $ 20 · X = 20 · 25 = 500 gram X $ a gram %70 $ 40 · X = 40·25 Y $ 2a gram = 1000 gram a + 2a = 1500 a = 500 gram %10$X $a = 500 gram %70$Y $2a = 1000 gram %20’lik %60’lık 2. Hacimce Yüzde Derişim şekerli su şekerli su 100 mL çözeltide bulunan çözünmüş maddenin mL I. kap II. kap cinsinden miktarıdır. I. kapta bulunan kütlece %20’lik şekerli su çözeltisi Sıvı - sıvı çözeltilerde kullanılır. ile II. kapta bulunan kütlece %60’lık şekerli su çözel- tisi hangi oranlarda karıştırılırsa oluşan yeni çözelti Genelde; kütlece %50’lik olur? Vçözelti = Vçözücü + Vçözünen alınır. Ama bu yaklaşık I. yol II. yol bir değerdir. Karışımlarda hacim korunmayabilir. %20 fark 10 $ 10X %20 $ X gram, %60 $ Y gram dersek mson = (X + Y) gram %50 fark Hacimce Çözünenin hacmi (mL) .100 50 · (X + Y) = (20 · X) + (60 · Y) %deriflim Çözeltinin hacmi (mL) %60 30 $ 30X 50X + 50Y = 20X + 60Y = %20 10X 1 30X = 10Y %60 30X 3 = = X = 1 Hacimce % 20 lik 200 mL alkollü su, 40 mL alkol ay- Y 3 nı sıcaklıkta toplam hacim 200 mL oluncaya kadar su eklenerek hazırlanır. 7. %28’lik 8. %24’lük 9. I. kap = 1 10. %10’luktan 500 gram II. kap 3 59 %70’likten 1000 gram

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 11 4. Mol Kesri Kolonyanın derecesi olarak belirtilen ifadeler kolonya Bir karışımdaki herhangi bir maddenin mol sayısı- içerisinde bulunan alkolün hacimce yüzdesini belirtmek- nın karışımda bulunan bütün maddelerin toplam tedir. mol sayısına oranına mol kesri denir. Karışımda Buna göre, 700 mL alkol ve 300 mL saf su kullanıla- bulunan maddelerin mol kesirleri toplamı 1’e eşittir. rak hazırlanan kolonyanın derecesi kaçtır? Mol kesri büyük X harfi, mol sayısı n ile gösterilir. (Hacim kaybı ihmal edilecektir.) XCH4 = CH4’ün mol kesri a mol CH4 nCH4 = CH4’ün mol sayısı b mol He VHçaöczeimlti c=e7%00C+=30—V0ç—ö=z—ü1n0e—0n0· mL n CH 4 n He 100 nCH4 + nHe nCH4 + nHe Vçözelti a, b XCH4 = = a+b XHe = = a+b = ——70—0 — · 100 XCH4 + XHe = a + b = a+b =1 1000 a+b a+b a+b = %70’lik Kolonyanın derecesi 70° olur. XCH4 + XHe = 1 ÖRNEK 12 ÖRNEK 14 Hacimce %40’lık 600 mL etil alkol-su karışımı üzeri- 360 gram glikozun (C6H12O6) 180 gram suda tama- ne 128 gram etil alkol, 240 gram su ilave edilince olu- men çözünmesi ile oluşan çözeltideki glikozun mol şan çözeltinin hacimce yüzde kaçı su olur? (detil alkol= 0,8 g/mL, dsu= 1 g/mL ) kesri kaçtır? (H: 1, C: 12, O: 16) dalkol = —mV—aallkk—ooll n = MmA M A MAH2O = 18 g/mol 600 · —4—0 = 240 mL etil alkol = 180 g/mol C 6 H 12 O 6 100 600 – 240 = 360 mL su 0,8 = —12—8 & V = 160 mL n =C 6 H 12 O 6 360 nH2O = 180 V etil alkol 180 18 = 2 mol = 10 mol 240 mL alkol + 160 mL alkol = 400 mL etil alkol ntoplam = 2 + 10 = 12 mol 360 mL su + 240 mL su = 600 mL su Xglikoz = n glikoz n toplam %V/V(su) = —60—0 · 100 1000 2 1 = 12 = 6 = %60’lık su içerir. 3. Kütle / Hacimce Yüzde ÖRNEK 15 100 mL çözeltide çözünen maddenin kütlesine küt- 3 mol etil alkol (C2H5OH) ve bir miktar su (H2O) karı- le/hacimce yüzde denir. şımında etil alkolün mol kesri 0,6 olduğuna göre, ka- Çözünen kütlesi (g) . 100 rışımda kaç gram su bulunur? (H: 1, O: 16) Çözelti hacmi (mL) Kütle/hacimce yüzde = ÖRNEK 13 Xalkol = nalkol nT Kütle/hacimce yüzdesi 25 olan NaCl sulu çözeltisi- 3 nin 200 mL sinde kaç gram çözünmüş NaCl katısı bu- 0,6 = nT lunur? nT = 5 mol Kütle / hacimce %C = Çözünen kütlesi .100 Çözelti hacmi 5 – 3 = 2 mol H2O vardır. 25 = —m—Na—Cl · 100 n= m &2= m 200 MA 18 mNaCl = 50 gram NaCl bulunur. m = 36 gram su bulunur. 11. 70° 12. %60 su 13. 50 gram 60 14. Xglikoz = 1 15. 36 gram su 6

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT 5. ppm (Milyonda Birlik Kısım) ÖRNEK 17 Bir çözeltide (genellikle suda) Bir fabrikanın atık suyundan alınan örnekte Hg2+ iyo- eser miktarda (çok az miktar) nu derişimi 2 ng/L olduğuna göre, atık suyunda bu- çözünen maddelerin derişimi lunan Hg2+ iyonunun ppm cinsinden derişimini bulu- için kullanılan derişim türüdür. nuz. (dsu= 1g/mL) Sorular çözülürken çözücü ve çözünen kütlesi aynı birime 2 ng/L & 1L suda 2 ng Hg2+ = 2.10–6 gram Hg2+ çevrilir. Genellikle gram alınır. ppm = 2·10 -6 · 106 = 2.10–3 ppm ppm = mçözünen .106 10 3 m çözelti ÖRNEK 18 1ppm = mg/L (1 L çözeltide 1 mg çözünen = 1 ppm) Bir musluk suyunda Cl- iyonu derişimi 28 ppm’dir. NOt! Buna göre, 10 kg suda kaç mg Cl- iyonu çözünmüş- tür? Genellikle çözünen madde çok az olduğundan çözücü kütlesinin çözelti kütlesine eşit olduğu ppm = m Cl - · 106 kabul edilir. m çözelti NOt! 28 = m Cl - · 106 10.106 1 kg = 103 gram 1 gram = 103 mg = 106 ng (ng = mikrogram) mCl– = 280 mg Cl– iyonu çözünmüştür. 1 ng = 10–6 gram 1 L su = 1 kg su = 103 gram su ÖRNEK 16 ÖRNEK 19 Bir içme suyunun 25 kilogramında 5 mg Mg2+ iyonu bu- Ca2+ iyonu suya sertlik veren iyonlardandır. Dünya stan- lunmaktadır. dartlarına göre içilebilir suda Ca2+ iyonu derişimi maksi- Buna göre, içme suyunda bulunan Mg2+ iyonunun mum 20 mg/L olmalıdır. ppm cinsinden derişimini bulunuz. Bir su şişesinin etiketinde Ca2+ iyonu derişimi 8 ppm ola- rak belirtilmiştir. mçözelti = 25 kg = 25 · 103 gram Bu su sağlık açısından içilebilir midir? Açıklayınız. mçözünen = 5 mg = 5 · 10–3 gram (dsu = 1 g/mL) ppm = 5·10 -3 · 106 25·103 = 1 = 0,2 ppm 5 1L suda 20 mg Ca2+ 1 L su = 106 mg mg ppm = 20 ·10 6 ppm = L 10 6 ppm = 20 20 ppm maksimum olması gereken Ca2+ derişimidir. 8 ppm < 20 ppm olduğu için su içilebilir. 16. 0,2 ppm 17. 2.10–3 18. 280 mg CI– 61 19. İçerdiği Ca2+ iyonu derişimi maksimum değerin altında olduğu için içilebilir.

TEST - 3 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Kütlece %40’lık 200 gram tuzlu su çözeltisi ha- 4. %20’lik 200 gram zırlamak için kaç gram su kullanılmalıdır? %10’luk C6H12O6 çözeltisi 400 gram A) 120 B) 80 C) 40 NaCl çözeltisi D) 160 E) 100 I II I. kapta bulunan çözeltinin %25’i, II. kapta bulunan çözeltinin %50’si alınarak başka bir kap içerisinde karıştırılıyor. Hazırlanan yeni çözeltideki NaCl tuzunun kütle- ce yüzdesi kaçtır? A) 40 B) 15 C) 5 D) 10 E) 20 2. Özkütlesi 1,5 g/mL olan kütlece %20’lik X çözel- tisinin 400 mL sinde kaç gram çözünen madde bulunur? A) 240 B) 120 C) 80 D) 160 E) 60 5. Kütlece %32’lik KBr sulu çözeltisine aynı sıcaklıkta 50 gram KBr katısı eklenmiş ve dipte 14 gram katı kaldığı gözlemlenmiştir. Oluşan yeni çözeltide 100 gram çözünen mad- de bulunduğuna göre, başlangıçtaki çözelti kaç gramdır? 3. Kütlece A yüzdesi A) 150 B) 300 C) 100 25 D) 200 E) 400 Eklenen A 50 60 miktarı (g) Yukarıda suya eklenen A tuzuna miktarına karşılık kütlece yüzde derişim grafiği verilmiştir. Buna göre; 6. 60 mL CCl4 ve 240 mL benzenin aynı sıcaklıkta I. Çözeltide bulunan toplam A tuzu 50 gramdır. karıştırılmasıyla oluşan çözeltideki CCl4 sıvısı- II. Çözeltiye aynı sıcaklıkta 20 gram su eklenirse nın hacimce yüzdesi kaçtır? (Hacim kaybı yoktur.) çözelti doymamış hale gelir. III. Kaptaki çözelti aşırı doymuş bir çözeltidir. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) 40 B) 5 C) 25 D) II ve III E) I, II ve III D) 10 E) 20 1. A 2. B 3. A 62 4. C 5. D 6. E

SIVI ÇÖZELTİLER TEST - 4 1. Hacimce %80’lik 500 mL alkollü su çözeltisine aynı 4. 20 ppm Ca2+ iyonu içeren çözelti kütlece yüzde sıcaklıkta 100 mL alkol, 300 mL saf su ilave ediliyor. kaç Ca2+ iyonu içerir? Son durumda çözeltideki alkolün kütlece yüzde A) 2.10-3 B) 0,2 C) 2.10-2 derişimi kaç olur? (dsu: 1 g/mL, dalkol: 0,8 g/mL) D) 2.10-4 E) 2 A) 80 B) 70 C) 50 D) 40 E) 25 5. 0,4 gram He 3,01.1023 tane CH4 0,4 mol H2 2. Hacimce %40’lık ve %70’lik etil alkol-su çözel- Yukarıdaki kapta bulunan gazların mol kesirleri tilerinden kaçar mililitre alınarak karıştırılırsa aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak veril- hacimce %50’lik 600 mL etil alkol–su çözeltisi miştir? (He: 4, NA: 6,02.1023) elde edilir? XHe XCH4 XH2 %40’lık %70’lik A) 0,1 0,1 0,8 __ç_ö_z_e_lt_id_e_n__ __ç_ö_z_e_lt_id_e_n__ B) 0,4 0,5 0,1 A) 350 250 C) 0,1 0,5 0,4 B) 200 400 D) 0,4 0,2 0,4 C) 300 300 D) 400 200 E) 1 5 4 E) 100 500 6. 115 mililitre etil alkol suda çözülerek hacmi su ile 169 mililitreye tamamlanıyor. Oluşan çözelti ile ilgili; 3. Bir miktar MgCO3 katısı 400 litre suya atılıp karıştı- I. Alkolün mol kesri 0,4’tür. II. Solvatasyon olayı gerçekleşir. rılıyor. III. Elektrolittir. 32 gramlık MgCO3 katısının kütlece %75’i çö- yargılarından hangileri doğrudur? zünmeden dipte kaldığına göre, çözelti derişimi (Hacim kaybı ihmal edilecektir.) kaç ppm'dir? (dalkol: 0,8 g/mL, dsu: 1 g/mL, H: 1, C: 12, O: 16) A) 2 B) 20 C) 0,2 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) 2.104 E) 2.10–2 D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. D 3. B 63 4. A 5. C 6. A

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr 6. Molar Derişim (Molarite) ÖRNEK 22 1 litre çözeltide çözünen maddenin mol sayısına 1 molar 500 mL XCl2 tuzunun sulu çözeltisinde çözü- denir. Başka bir deyişle bir litre hacimde çözünen nen XCl2 katısının kütlesi 55 gram olduğuna göre, X maddenin mol miktarıdır. elementinin atom kütlesi kaçtır? (Cl: 35) Molar Derişim (M) = Ç—ö—Çzüö—nzee—lntii—nnin—mho—al cs—may—i ı(sV—ı )(—n) M= n M = —Vn (Birimi m—Lol veya molar diye ifade edilir.) V 1= n 0, 5 n = 0,5 mol XCl2 çözünmüştür. n= m 0, 5 Molar derişim sıcaklıkla değişir. M A55 Su üzerine X katısı eklenerek sabit sıcaklıkta hazır­ = MA lanan çözelti için molar derişim – çözünenin mol sa­ MA = 110 gram/mol yısı değişiminin grafiği çizilirse: X + (2 · Cl) = 110 M M = Çözeltinin molar derişimi X + (2 · 35) = 110 a = Doymuş çözeltinin molar a derişimi X = 40 gram/mol 1V4çö4z4e2lti =4V44su3 +Ge:Vnkealdt›e ÖRNEK 23 ihmal edilir. 7,4 gram X(OH)2 katısı ile hazırlanan 2 litrelik sulu çözel- 0 Eklenen X in tinin molar derişimi 0,05 molardır. mol sayısı Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır? (H: 1, O: 16) ÖRNEK 20 M = n 0, 1 = 7, 4 X + (2.O) + (2.H) = 74 2 mol NaOH bir miktar suda çözülerek 400 mL çözel- V MA ti hazırlanıyor. Buna göre, çözeltinin molar derişimi kaçtır? 0, 05 = n MA = 74 gram/mol X + (2.16) + (2.1) = 74 2 n = 0, 1mol X = 40 gram/mol V = 400 mL = 0,4 L Yoğunluk - Molarite İlişkisi n M= V Bir çözeltinin kütlece yüzde derişimi ve yoğunluğu, molaritesi ile doğru orantılıdır. M= 2 & M = 5 molarlık NaOH çözeltisi hazırlanmış 0, 4 olur. ÖRNEK 21 M = —%—·M—dA·—1—0 d Yoğunluk 8 gram CaCO3 katısı suda çözülerek 200 mL çözelti ha- % Kütlece yüzde derişim zırlanıyor. MA Çözünenin mol kütlesi Buna göre, çözeltinin molaritesi kaç mol/L olur? M Molar derişim (C: 12, O: 16, Ca: 40) ÖRNEK 24 n= m Özkütlesi 0,8 g/mL olan C2H5OH sulu çözeltisi kütle- MA ce %23’lük olduğuna göre, çözeltinin molar derişimi- ni bulunuz. (H: 1, C: 12, O: 16) n= 8 = 0, 08 mol M= n % .d.10 100 V MA 0, 08 M= V = 200 mL = 0,2 L = 0, 2 M = 0,4 mol/L’lik M= 23.0, 8.10 çözelti hazırlanmış olur. 46 M = 4 molar 20. 5 mol/L 21. 0,4 mol/L 22. 40 gram/mol 23. 40 gram/mol 24. 4 molar 64

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT Bir çözeltinin seyreltilmesi, deriştirilmesi ya da aynı 2. Doymamış bir çözeltinin suyu, aynı sıcaklıkta tür çözeltiyle karıştırılması; çözelti doyuncaya kadar buharlaştırılırsa; Çözeltinin seyreltilmesi, deriştirilmesi (Su ekleyip, buharlaştırma): Su buharlaştırma Su ekleme Doymamış Doymuş (çökme olmaksızın) tuzlu su tuzlu su M = —Vn M = —Vn Derişim Molar derişimi artar. Derişim azalır. Kütlece yüzde derişimi artar. Özkütlesi artar. artar. Aynı basınçta kaynamaya başlama sıcaklığı artar. Buhar basıncı azalır. M1 M2 Çözelti elektrolit ise iletkenliği artar. V1 V2 Çözünürlük değişmez. Çözelti derişir. n1 = n2 Çözelti kütlesi azalır. (Buharlaşan sudan dolayı) M1 · V1 = M2 · V2 Aynı tür çözeltiler karıştırılırsa: NaCl çözelti NaCl çözelti M1 + M2 3. Doymuş bir çözeltiden aynı sıcaklıkta su buhar- V1 V2 laştırılırsa; n1 = M1·V1 n2 = M2·V2 Doymuş Doymuş tuzlu su tuzlu su Mson = ? Tuz Vson = V1 + V2 Çözelti kütlesi azalır. (Çökelmeden dolayı çözünen nT = n1 + n2 ve buharlaşmadan dolayı su miktarı azaldığı için) Mson · Vson = (M1 · V1) + (M2 · V2) Diğer nicelikler değişmez. Katı - sıvı çözeltileri için; 4. Dibinde katısı olan bir çözeltiye, aynı sıcaklıkta 1. Dibinde katısı olmayan bir çözeltiye, aynı sıcak- dibindeki katı çözününceye kadar su eklenirse; lıkta saf su eklenirse; Saf su Derişik Seyreltik Doymuş tuzlu su tuzlu su tuzlu su Molar derişimi azalır. Tuz Tuz Kütlece yüzde derişimi azalır. Özkütlesi azalır. Çözelti kütlesi artar. (Çözünme olduğu ve su eklen- Aynı basınçta kaynamaya başlama sıcaklığı azalır. diği için) Buhar basıncı artar. Çözelti elektrolit ise iletkenliği azalır. Diğer nicelikler değişmez. Çözünürlük değişmez. Çözelti seyrelir. 5. Aynı cins iki çözelti eşit hacimlerde aynı sıcaklıkta Çözelti kütlesi artar. (Eklenen sudan dolayı) karıştırılırsa; karışımın molar derişimi, karışanların molar derişimlerinin ortalamasına eşittir. 6. Molar derişimleri ve sıcaklıkları aynı olan aynı cins iki çözelti farklı hacimlerde karıştırılırsa, karışımın molar derişimi başlangıçtaki molar derişimlere eşittir. 65

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 25 ÖRNEK 27 0,3 molar 200 mL HCl sulu çözeltisine aynı sıcaklık- 0,4 M 1M ta 300 mL saf su eklendiğinde oluşan yeni çözeltinin NaOH(suda) NaOH(suda) molar derişimi kaç mol/L olur? I. Yol n n t °C, 1. kap t °C, 2. kap V 0, 2 200 mL 300 mL M= & 0, 3 = n M= V n = 0, 06 mol 0, 06 t °C’de 1. kaptaki 0,4 molar 200 mL NaOH sulu çözeltisi 0, 5 ile aynı sıcaklıkta 2. kaptaki 1 molar 300 mL NaOH sulu Vson = 200 + 300 M= çözeltisi karıştırılıyor. = 500 mL = 0,5 L M = 0, 12 molar Buna göre, oluşan yeni çözeltinin molar derişimi kaçtır? II. Yol I. Yol M1.V2 = M2.V2 0,3 · 200 = M2 · 500 Mson · Vson = (M1 · V1) + (M2 · V2) M2 = 0,12 molarlık çözelti oluşur. Mson · 500 = (0,4 · 200) + (1 · 300) Mson = 0,76 molar Vson = 200 + 300 = 500 mL = 0,5 L II. Yol n1 = 0,4 · 0,2 = 0,08 mol n2 = 1·0,3 = 0,3 mol nT = 0,38 mol M= n V M= 0, 38 0, 5 M = 0,76 molar (yeni çözeltinin molaritesi) ÖRNEK 26 ÖRNEK 28 2 molar 400 mL KNO3 sulu çözeltisinden aynı sıcak- lıkta 150 mL su buharlaştırıldığında oluşan yeni çö- zeltinin molar derişimi kaç mol/L olur? I. Yol n 0, 4 2= n V n = 0, 8mol M= Şekilde bulunan 0,4 molar 500 mL KMnO4 sulu çözel- tisine 0,2 mol KMnO4 katısı aynı sıcaklıkta eklenip ta- Vson = 400 – 150 M= 0, 8 men çözündüğünde oluşan yeni çözeltinin molarite- = 250 mL = 0,25 L 0, 25 si kaç mol/L olur? (Hacim değişimi ihmal edilecektir.) II. Yol M = 3, 2 molar M1.V2 = M2.V2 M= n 0,4 = n n = 0,2 mol 2·400 = M2 · 250 V 0, 5 M2 = 3,2 molarlık çözelti oluşur. Bafl&lang› ç ek&lenen M= n M= 0, 4 nson = 0, 2 + 0, 2 V 0, 5 nson= 0,4 mol M = 0,8 molar (Yeni çözeltinin molaritesi) 25. 0,12 molar 26. 3,2 molar 66 27. 0,76 molar 28. 0,8 molar

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT ÖRNEK 29 ÖRNEK 32 Özkütlesi 1,8 g/mL olan kütlece %49’luk 200 mL H2SO4 3 mol 3 molar sulu çözeltisi bir miktar saf su aynı sıcaklıkta eklenerek Ca(OH)2(suda) Ca(OH)2(suda) hacmi 500 mL olacak şekilde seyreltiliyor. t °C, 600 mL t °C, V mL Buna göre, oluşan yeni çözeltinin molaritesini bulu- 1. Kap 2. Kap nuz. (H: 1, O: 16, S: 32) M = % ·d·10 M1 .V1 = M2 .V2 Şekilde verilen 1. kaptaki 3 mol Ca(OH)2 içeren MA 600 mL sulu çözeltiye 2. kapta bulunan 3 molarlık = 1, 8 . 49.10 9·200 = M2 · 500 Ca(OH)2 sulu çözeltisinden kaç mL eklendiğinde olu- 98 şan çözeltinin derişimi 4,5 molar olur? = 9 molar M2 = 3, 6 molar (oluflan yeni çözeltinin deriflimi) M1 = 3 = 5 molar 0, 6 Vson = (600 + V) MsVs = (M1·V1) + (M2·V2) 4,5·(600 + V) = (5 · 600) + (3 · V) ÖRNEK 30 2700 + 4,5V = 3000 + 3V 0,2 mol KOH içeren 500 mL’lik sulu çözeltiye aynı sı- 1,5V = 300 caklıkta 300 mL saf su eklendiğinde oluşan yeni çö- zeltinin derişimi kaç molar olur? V = 200 mL ÖRNEK 33 Vson = 500 + 300 M= n = 800 mL = 0,8 L V M= 0, 2 0, 8 (yeni çözeltinin M = 0, 25 molar molar derişimi) ÖRNEK 31 Yukarıdaki şekilde 40 gram CuSO4 içeren 400 mL’lik sulu çözeltiye 8 gram CuSO4 eklenip tamamen çözül- 2 gram NaOH içeren 40 mL’lik sulu çözeltiden aynı düğünde oluşan çözeltinin derişimi kaç molar olur? sıcaklıkta çökme olmadan 20 mL su buharlaştırılırsa son çözeltinin derişimi kaç mol/L olur? (O: 16, S: 32, Cu: 64) (Eklenen katının hacmi ihmal edil- (H: 1, O: 16, Na: 23) miştir.) n= m MA nCuSO4 = 40 Eklenen CuSO4 160 m n= MA = 0, 25 mol nCuSO4 = 8 = 0, 05 mol 160 n nNaOH = 2 M= V Bafllang› ç EEklenen 40 E nson = 0, 25 + 0, 05 = 0, 3 mol CuSO4 0, 05 = 0, 05 mol M= 0, 02 M= n V Vson = 40 - 20 5 = 20 mL = 0, 02 L M= 2 = 2, 5 molar M= 0, 3 0, 4 = 3 = 0, 75 molar 4 29. 3,6 molar 30. 0,25 molar 31. 2,5 molar 67 32. 200 mL 33. 0,75 molar

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 34 İyon Derişimi Şekildeki 1,8 molar Ca(NO3)2 sulu Asitler, bazlar ve tuzlar suda iyonlarına ayrışarak çözeltisine aynı sıcaklıkta 0,6 molar çözünürler. Bu tür çözeltilere elektrolit çözeltiler Ca(NO3)2 sulu çözeltisi eklendiğinde denir. Elektrolit çözeltilerde iyon derişimi ve sıcaklık son durumda 0,9 molarlık bir çözelti arttıkça çözeltinin iletkenliği artar. İyon derişimi ge- elde ediliyor. nellikle köşeli parantez ile ( [ ] ) belirtilir. Buna göre, çözeltilerin hacimleri oranını bulunuz. XaYb(k) Su aXb(+suda) + bYa(-suda) [Xb+] = Xb+ iyonu derişimi = a M M1 = 1,8M V1L Mson · Vson = (M1.V1) + (M2.V2) [Toplam iyon] = Toplam iyon derişimi = (a + b) M M2 = 0,6M V2L 0,9 · (V1 + V2) = (1,8 · V1) + (0,6·V2) NaCl(suda) Na+(suda) + Cl-(suda) Mson = 0,9M 3V1 + 3V2 = 6V1 + 2V2 AlCl3(suda) A l 3+ + 3Cl-(suda) (suda) Vson = (V1 + V2)L V2 = 3V1 V1 = 1 MgSO4(suda) Mg2(+suda) + SO24-(suda) V2 3 Al2(CO3)3(suda) 2Al3(+suda) + 3CO23-(suda) K2CrO4(suda) 2K+(suda) + CrO24-(suda) NaClO3(suda) Na+(suda) + ClO3-(suda) ÖRNEK 35 Kalsiyum nitrat : Ca(NO3)2(k) su Ca2(+suda) + 2NO-3(suda) Demir (III) hidroksit: Fe(OH)3(k) su Fe3(+suda) + 3OH-(suda) Kurşun (IV) hipoklorit : Pb(CIO)4(k) su Pb4(+suda) + 4ClO-(suda) Baryum okzalat: BaC2O4(k) su Ba2(+suda) + C2O24-(suda) Sodyum klorür: NaCl(k) su Na+(suda) + Cl-(suda) Şekildeki balonlarda bulunan, derişimleri 4 molar ve ÖRNEK 36 15 molar olan aynı maddeyi içeren iki sulu çözelti karıştı- rıldığında 8 molar 1100 mL çözelti elde ediliyor. 18 gram demir (II) nitrat (Fe(NO3)2) iyonik bileşiği su- da çözülerek 200 mL çözelti hazırlandığında çözel- Buna göre, çözeltilerin başlangıç hacimleri kaçar mi- lilitredir? tideki nitrat iyonu derişimi ([NO3-]) kaç mol/L olur? (N: 14, O: 16, Fe: 56) V1 $ 4M Mson · Vson = (M1V1) + (M2V2) m MA V2 $ 15M 8 (V1 + V2) = (4 · V1) + (15·V2) n= Vson = (V1 + V2) $8M 8V1 + 8V2 = 4V1 + 15V2 18 180 4V1 = 7V2 nFe(NO3)2 = .. = 0, 1mol 7X 4X Fe(NO3)2(k) Su Fe2(s+uda) + 2NO–3(suda) 0,1 mol 0,1 mol 0,2 mol Vson = V1 + V2 1100 = 7X + 4X 6 NO - @ = n NO — V = 200 mL = 0,2 L 3 3 X = 100 V 4M $ V1 = 7X = 7·100 = 700 mL 15M $ V2 = 4X = 4·100 = 400 mL 0, 2 = 0, 2 6 NO - @ = 1mol / L 3 34. V1 = 1 35. V1 = 700 mL, V2 = 400 mL 68 36. [NO3–] = 1 mol/L V2 3

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT ÖRNEK 37 Farklı İyonik Çözeltilerin Karıştırılması Farklı iyonik çözeltiler karıştırıldığında öncelikle 68,4 gram Al2(SO4)3 katısı ile hazırlanan 500 mL’lik sulu çözeltide bulunan toplam iyon derişimi kaç molardır? maddelerin mol sayısı bulunur. Daha sonra son durum- (O: 16, Al: 27, S: 32) da iyon derişimlerini bulmak için o iyonun toplam mol sayısı çözeltinin toplam hacmine bölünür. n Al 2(SO 4)3 = 68, 4 342 ÖRNEK 40 = 0, 2 mol 2M 200 mL CaCl2 sulu çözeltisi ile 4M 300 mL KCl sulu çözeltisi karıştırılıyor. Al2(SO4)3(k) Su 2Al3(s+uda) + 3SO24–(suda) Buna göre, son çözeltideki iyonların derişimlerini 0,2 mol nAl30+ ,+4nmSoOl42– 0,6 mol bulunuz. V = [Toplam iyon] 0, 4 + 0, 6 0, 5 = & 6 Toplam iyon @ = 2 molar ÖRNEK 38 n = M·V CaCl2(suda) $ Ca2s+uda) + 2Cl–(suda) = 2·0,2 0,4 mol 0,4 mol 0,8 mol 200 mL CaCl2 sulu çözeltisindeki Cl- iyonu derişimi 0,4 = 0,4 mol CaCl2 molardır. KCl(suda) $ K+(suda) + Cl–(suda) Çözünmüş CaCl2 katısının kütlesi 4,4 gram olduğu- 1,2 mol 1,2 mol 1,2 mol na göre, Cl elementinin atom kütlesi kaçtır?(Ca: 40) n = 4.0,3 6 Ca2+ @ = 0, 4 = 0, 8 molar = 1,2 mol KCl 0, 5 CaCl2(k) Su Ca2(s+uda) + 2Cl–(suda) Vson = 200 + 300 6K+@ = 1, 2 = 2, 4 molar 0, 5 = 500 mL 0,2 M 0,4 M = 0,5 L 6Cl-@ = 0, 8 + 1, 2 = 2 = 4 molar 0, 5 0, 5 n m M= V n= MA 0, 2 = n 0, 04 = 4, 4 0, 2 MA n = 0, 04 mol CaCl2 MACaCl2 = 110 gram/mol NOT: PRATİK ÇÖZÜM MA = Ca + (2· C l) [İyon derişimi] = (—M—1·V—1·—kia—ytos—nauy—nıs—ı) —+ —(M—2·V—2·—kai—ytos—nauy—nıs—ı) 110 = 40 + (2.CI) VT (2.200 · 2) + (4· 300 · 1) 2000 Cl = 35 gram/mol [Cl-] = —————————— = ——— = 4 molar ÖRNEK 39 500 500 Bir kaptaki X2CO3 katı- Kütle (gram) 2.200 · 1 sı üzerine su eklenerek 99 1M 500 mL lik sulu çözel- [Ca+2] = ————— = 0,8 molar ti hazırlanmıştır. Bu işlem 30 sırasında kaptaki X2CO3 500 katısının kütlesinin za- manla değişimi grafikte |K+] = 4·300·1 = 2, 4 molar verilmiştir. 500 Zaman ÖRNEK 41 Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır? 0,4 M Ca(OH)2 sulu çözeltisi ile 0,8 M X(OH)n sulu çözel- tisi eşit hacimlerde karıştırılıyor. (C: 12, O: 16) Son karışımda OH- iyonu derişimi 1,2 M olduğuna göre, X(OH)n bileşiğindeki “n” değeri kaçtır? M= n 99 – 30 = 69 gram X2CO3 çözünmüfl 1= Vn 0,5 molü 69 gram Hacime V dersek 6 OH- @ = (0, 4·V·2) + (0, 8·V·n) = 1, 2 0, 5 1 molü ? 2V ————————— n = 0, 5 mol ? = 138 gram 0, 8 V + 0, 8· V·n = 2, 4 V MA = (2·X) + C + (3.O) 138 = (2·X + 12) + (3·16) 0, 8 · V·n = 1, 6 V X = 39 g/mol n=2 37. 2 molar 38. 35 gram/mol 39. 39 g/mol 40. [Cl–] = 4 molar, [Ca2+] = 0,8 molar, [K+] = 2,4 molar 41. n = 2 69

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 42 ÖRNEK 44 200 mL 0,1 M AICl3 sulu çözeltisi ile 300 mL X M CaCl2 sulu çözeltileri aynı sıcaklıkta karıştırılıyor. Karışımda Cl- iyonları derişimi 0,24 M olduğuna göre, CaCl2 çözeltisinin başlangıç derişimi (X) kaç mol/L’dir? 6 Cl- @ = (0, 1·200·3) + (X·300·2) = 0, 24 M 500 Şekilde verilen bileşikler ile 0,4 M 100 mL Ca(NO3)2, 0, 6 + 6X = 0, 24 0,3 M 400 mL NaNO3 ve 1M 500 mL NH4NO3 sulu çö- 5 zeltileri hazırlanıyor. 0, 6 + 6X = 1, 2 Hazırlanan bu sulu çözeltiler karıştırıldıklarında olu- 6X = 0, 6 şan son çözeltideki NO-3 ve NH+4 iyonları derişimini bulunuz. X = 0, 1mol/L 6 NO-3 @ = (0, 4·100·2) + (0, 3·400·1) + (1·500·1) 1000 6 NO-3 @ = 0, 7 molar ÖRNEK 45 6 NH + @ = 1.500·1 [NO3–] 4 1000 3,1 6 NH + @ = 0, 5 molar 4 ÖRNEK 43 Br– 0,2 Na+ Molar Derişim Zaman 0,8 Yukarıdaki grafikte 0,2 molar 100 mL NO3– iyonu içeren 0,2 sulu çözeltiye eşit hacimde X molar Fe(NO3)3 çözelti- si eklendiğinde NO3– iyonu derişimindeki değişim gös- Zaman terilmiştir. t Buna göre; NaBr ve AlBr3 tuzları ile hazırlanan 2 litrelik sulu çözelti- nin Na+ ve Br- iyon derişimleri değişimi grafikteki gibidir. a) Çözeltiye kaç mol Fe(NO3)3 eklenmiştir? b) Son çözeltideki Fe3+ iyonu derişimi kaç mol/L’dir? Buna göre, başlangıçta kaç toplam mol tuz kullanıl- mıştır? a) NaNO3(suda) Na+(suda) + NO3–(suda) Fe(NO3)3(suda) Fe3(s+uda) + 3NO–3(suda) NaBr(k) Su Na+(suda) + Br–(suda) 0,8 · 2 = 1,6 mol Br– 6NO-3 @ = (0, 2·100·1) + (X·100·3) = 3, 1 Su 0,2 x 2 200 0,4 mol = 0,4 mol 0,4 mol 0,2 + 3X = 6,2 AlBr3(k) X molar 3X = 6 0 Al3(s+uda) + 3Br–(suda) & 6X + 0,4 = 1,6 Br– X = 2 molar n = M · V 3X molar 6X = 1,2 n = 2 · 0,1 6X mol X = 0,2 M = 0,2 mol Fe(NO3)3 eklenmiştir. 0,2 molar b) Fe(NO3)3(suda) Fe3(s+uda) + 3NO–3(suda) 0,2 x 2 = 0,4 mol AIBr3 0,2 mol 0,2 mol NaBr AlBr3 0,4 + 0,4 = 0,8 mol [Fe3+] = 0, 2 = 1 molar 0, 2 42. [NO3–] = 0,7 M, [NH4+] = 0,5 M 43. 0,8 mol 70 44. 0,1 mol/L 45. a) 0,2 mol b) 1 molar

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT 7. Molalite (m) ÖRNEK 48 1 kilogram (1000 gram) çözücüde çözünmüş mad- 8 gram NaOH katısının tamamı 200 gram suda çö- denin mol sayısına molalite denir. Molalite “m” ile gös- zünerek hazırlanan çözeltide Na+ iyonu derişimi kaç terilir. molaldir? (H: 1, O: 16, Na: 23) Birimi mol/ kg dır. m m = kng MA m= 200 g = 0,2 kg m= Çözünen maddenin mol sayısı = mol nNaOH = 8 m= 0, 2 Çözücünün kütlesi kg 40 0, 2 = 0, 2 mol = 1molal NaOH ÖRNEK 46 NaOH(k) su Na+(suda) + OH–(suda) 400 gram su ile 1 molal CaCO3 sulu çözeltisi hazır- 1 molal 1 molal lamak için çözeltide kaç gram CaCO3 çözünmelidir? (C: 12, O: 16, Ca: 40) ÖRNEK 49 m= n çözünen n= m 500 gram suyla hazırlanan XY2 sulu çözeltisinde toplam kg çözücü MA iyon derişimi 0,6 molaldır. 1= n CaCO 3 0, 4 = m Çözeltide kullanılan tuz 9,4 gram olduğuna göre, 0, 4 kg 100 XY2'nin mol kütlesi kaçtır? nCaCO3 = 0, 4 mol m = 40 gram CaCO3 kullan›lmal›d›r. m = kngçöçzöüznüecnü XY2(k) $ X 2+ + 2Y – (suda) (suda) a 1a4 2432a 0, 2 =. 0n, 5 3a = 0,6 a = 0,2 molal n = 0,1 mol XY2 kullanılmıştır. 9, 4 ÖRNEK 47 n= m 0, 1 = MA MA 68,4 gram Al2(SO4)3 katısının tamamı 400 gram suda MA = 94 g/mol çözülerek çözelti hazırlanıyor. ÖRNEK 50 Buna göre, çözelti içerisindeki toplam iyon molalite- sini bulunuz. (O: 16, Al: 27, S: 32) n= m Bir miktar Na2SO4'ün 300 mL suda çözülmesiyle hazır- MA lanan çözeltide Na+ iyonları derişimi 0,2 molaldir. n= 68, 4 Buna göre, çözelti için kullanılan Na2SO4 kütlesi kaç 342 gramdır? (O : 16, Na: 23, S: 32, dsu: 1 g/mol) = 0,2 mol m= n çözünen m= 0, 2 = 0, 5 molal Na2SO4(k) $ Na+(suda) + SO24–(suda) MANa2SO4= 142 g/mol kg çözücü 0, 4 0,1 0,2 Al2(SO4)3(k) su 2Al3(s+uda) + 3SO24–(suda) nç özünen 0,5 molal 1 molal 1,5 molal kgç özücü m= mtoplam iyon = 1 + 1,5 = 2,5 molal 0, 1 = n & n = 0, 03 mol 0, 3 n= m 0, 03 = m MA 142 m = 4, 26 gram 46. 40 gram CaCO3 47. 2,5 molal 48. 1 molal 49. 94 g/mol 50. 4,26 gram 71

TEST - 5 SIVI ÇÖZELTİLER 1. 4. 50 gram CaBr2 katısının suda çözünmesiyle AYn(suda) XYm(suda) oluşan 250 mililitrelik çözeltiyle ilgili; 1. kap 2. kap I. Hidratasyon olayı gerçekleşir. II. Elektrolit çözeltidir. Yukarıda verilen çözeltilerde 1. kaptaki çözeltinin III. Çözeltinin hacmi yarıya inecek kadar su bu- dhaecriişmim0le,6i,rMi2e.AşkliCattpil3rt.aki çözeltinin der1işMimCin6Hin122O6katı olup harlaştırılırsa çözeltideki toplam iyon derişimi 6 1. kaptakIIiI iyon sayısı, 2. kaptaki IiVyon sayısının molar olur. 4 katı olduğuna göre, çözeltilerde çözünen bile- IV. Çözeltinin hacmi 500 mililitre oluncaya kadar su şikler aşağıdakilerden hangisi gibi olabilir? eklendiğinde çözeltinin derişimi 0,5 mol/L olur. yargılarından hangileri doğrudur? (Ca: 40, Br: 80) ____1_._k_a_p____ ____2_._k_a_p____ A) I, II, IV B) II, III, IV C) I, II III, IV A) AlCl3 CaCl2 D) I, II, III E) I, III, IV B) Ca(NO3)2 Al(NO3)3 C) NaBr CaBr2 NaCl D) MgCl2 E) Al(NO3)3 NaNO3 2. 68,4 gram X2(SO4)3 tuzu çözülerek hazırlanan 200 5. Eşit hacimlerde 0,24 M MgSO4 ile 0,12 M mililitrelik çözeltide SO42- iyonları derişimi 3 molardır. Al2(SO4)3 sulu çözeltileri karıştırıldığında olu- şan son çözeltideki sülfat (SO42-) iyonlarının Buna göre, X elementinin atom kütlesi kaçtır? (O: 16, S: 32) derişimi kaç mol/L olur? A) 18 B) 24 C) 25 D) 27 E) 54 A) 0,4 B) 0,03 C) 0,02 D) 0,3 E) 0,2 3. Yoğunluğu 0,8 g/mL olan kütlece %16,2 lık HBr 6. 500 gram suda bir miktar NH4NO3 çözünmesi ile sulu çözeltisinin 200 mililitresinin derişimini oluşan çözeltinin derişimi 0,2 molaldir. 3,2 molar yapabilmek için kaç mol HBr eklene- rek çözülmelidir? Buna göre, çözünen NH4NO3 katısının kütlesi kaç gramdır? (H: 1, N: 14, O: 16) (Hacim değişimi ihmal edilecektir.) (H: 1, Br: 80) A) 0,15 B) 0,16 C) 0,30 D) 0,32 E) 0,64 A) 8 B) 0,8 C) 4 D) 0,4 E) 16 1. D 2. D 3. E 72 4. C 5. D 6. A

SIVI ÇÖZELTİLER TEST - 6 1. Derişim (mol/L) 4. 0,6 Cl– 2M, 1L 1M, 1L 0,2 Ca2+ BaSO4 çözeltisi CaSO4 çözeltisi 1. kap 2. kap Zaman 1. kaptaki BaSO4 sulu çözeltisi üzerine 2. kaptaki CaSO4 sulu çözeltisi ilave edildiğinde; NaCl sulu çözeltisinin üzerine eşit hacimde CaCl2 [Ba2+] Toplam iyon derişimi sulu çözeltisi eklenerek hazırlanan 200 mL’lik çö- 26 zeltide iyonların derişiminin zamana göre değişim 14 grafiği yukarıda verilmiştir. Buna göre; Zaman Zaman I II I. Çözeltideki Na+ iyonu 0,02 moldür. II. Çözeltide 1,16 gram NaCl çözünmüştür. SO42–’nin mol sayısı III. Son durumda iyon derişimleri arasındaki ilişki 3 [Cl-] > [Na+] = [Ca2+] şeklindedir. 2 yargılarından hangileri doğrudur? (Na: 23, CI: 35) Zaman III çizilen grafiklerin hangileri doğru olur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Yalnız I B) I ve III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III D) Yalnız III E) I, II ve III 2. Yoğunluğu 1,8 g/mL olan kütlece %49’luk H2SO4 5. 0,2 M 700 mL FeCl3 sulu çözeltisinin molarite- sulu çözeltisinden 200 mL alınarak çözeltinin hac- sinin 0,35 M olması için çözeltiden aynı sıcak- mi 500 mL’ye tamamlanacak şekilde üzerine saf lıkta kaç gram su buharlaştırılması gerekir? su ilave ediliyor. (dsu = 1 g/mL) A) 200 B) 250 C) 300 D) 400 E) 500 Buna göre, başlangıçtaki ve son durumdaki 6. Katısı ile dengede bulunan sulu çözelti derişimleri toplamı kaç molar olur? çözeltiye sabit sıcaklıkta katının (H: 1, O: 16, S: 32) tamamını çözmeyecek kadar su A3+ ekleniyor. (suda) A) 9 B) 12 C) 12,6 D) 15 E) 9,6 Y– (suda) Buna göre; AY3 katısı I. Çözeltinin yoğunluğu değişmez. 3. Aynı koşullarda 0,4 molar Al(NO3)3 sulu çözel- II. Çözünmüş A3+ iyonunun mol sayısı artar. tisi ile 0,6 molar AgNO3 sulu çözeltileri hangi III. Çözeltideki Y- iyonu molar derişimi değişmez. hacim oranlarında karıştırılırsa oluşan çözelti- IV. Çözeltinin kütlece yüzdesi artar. deki nitrat (NO-3) iyonları derişimi 1 molar olur? V. Çözünen maddenin miktarı artar. A) 1 B) 1 C) 2 D) 3 E) 1 yargılarından hangisi yanlıştır? 2 3 5 2 4 A) I B) II C) III D) IV E) V 1. B 2. C 3. A 73 4. B 5. C 6. D

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr KOLİGATİF ÖZELLİKLER İlişkili Kazanımlar 1 : Çözeltilerin koligatif özellikleri ile derişimleri arasında ilişki kurar. a. Koligatif özelliklerden buhar basıncı alçalması, donma noktası alçalması (kriyoskopi), kaynama noktası yüksel- mesi (ebüliyoskopi) ve osmotik basınç üzerinde durulur. b. Osmotik basınç ile ilgili hesaplamalara girilmez. c. Ters osmoz yöntemiyle su arıtma hakkında kısaca bilgi verilir. KOLIGATIF ÖZELLIKLER Bu değişimin nedeni incelenirse: Bir sıvının buhar Bir çözeltinin derişimine bağlı özelliklerine koligatif basıncı, dış basınca eşit olunca kay­nama gerçekle­ şir. Arı bir sıvının normal kaynama noktası buhar özellikler denir. Yani bir çözeltinin fiziksel özelliklerini basıncının 1 atmosfere eşit olduğu sıcaklıktır. İçin- belirleyen özelliklerdir. de uçucu olmayan bir katı çözünen sıvının buhar bas­ ıncı azalacağı için, oluşan çözeltinin buhar Koligatif özellikler; basıncın­ ın 1 atmosfere ulaşabilmesi için çözeltinin, • Kaynama noktası yükselmesi (Ebüliyoskopi) arı sıvın­ ınkinden daha yüksek bir sıcaklığa kadar • Donma noktası alçalması (Kriyoskopi) ısıtılması gerekir. Kısaca; çözeltisinin kaynama sı- • Buhar basıncı düşmesi caklığı arı sıvınınkinden daha yüksektir. • Ozmos Bu değişimi, doymamış tuzlu suyun 1 atm basınçta- Koligatif özellikler toplam tanecik derişimiyle orantı- lıdır. ki ısınma eğrisinde incelersek; t(°C) Çözünen Moleküller Kaynama 100+b B CD madde arası etkile- noktası artar. A elektrolit ise şim artar. 100+a (tuzlu su, iletkenlik artar. ∆Tk şekerli su) Buhar Toplam Donma 100 E basıncı tanecik noktası (Saf su) düşer. derişimi artarsa düşer. I. bölge II. bölge III. bölge Kaynama noktası yükselmesi Zaman Uçuculuk Osmotik I. Bölge azalır. basınç artar. Doymamış bir çözelti ısıtıl- dığında kaynama noktasına Bu değişimler sabit basınçta ve uçucu olmayan bir kadar sıcaklığı artar. İçin- Doymamış katı çözündüğünde geçerlidir. de uçucu olmayan madde %10 luk çözelti çözündüğünde moleküller NOT! arası etkileşim arttığı için kaynama noktası artar ve Etil alkol gibi uçucu bir madde çözündüğünde 100°C’nın üzerine çıkar. kaynama noktası, donma noktası düşer ve bu- har basıncı artar. a) Kaynama Noktası Yükselmesi (Ebüliyoskopi) II. Bölge Doymamış Sıvı kaynamaya başladığın- %30 luk çözelti Arı (saf) sıvıda uçucu olmayan bir katı çözülürse; olu- da buharlaşma maksimum şan çözeltinin kaynamaya başladığı sıcaklık, aynı dış düzeye ulaşır. Su buharla- M = —Vn basınçt­aki arı sıvının kaynama noktasından yüksektir. şır ve buharlaştıkça derişim artar. Derişim arttığı için de Çözeltinin kaynama sıcaklığı (doymamış çözeltinin çözelti doygun hâle gelene kaynamaya başladığı sıcaklık) ile arı sıvının kay­ kadar kaynama noktası yük- nama noktası arasındaki farka kaynama noktası selmeye devam eder. yükselmesi (∆Tk) denir. Bu değişimden yararlana- rak bir maddenin mol kütlesinin bulunması yöntemi- ne ebüliyoskopi denir. 74

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT Bu bölgede çözeltinin; Bu değişimi, doymamış tuzlu suyun 1 atm basınçta- • Sıcaklığı artar. ki soğ­ uma eğrisinde incelersek; • Buhar basıncı değişmez. • Çözücü kütlesi azalır. t(°C) • Çözünen kütlesi değişmez. • Çözeltinin derişimi artar. 0 saf su Zaman • Çözeltinin özkütlesi artar. –b III. Bölge Donma noktasının düşmesi Çözelti doygun olduğunda Doymuş Bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğünde su buharlaşmaya devam %60 lık çözelti moleküller arası etkileşimler arttığı için soğutulduğunda eder buharlaşan su oranın- sıvı molekülleri düzgün bir şekilde kristallenemez yani da çözünen madde çöker, düzensizliği artar bu da donma noktasının düşmesine derişim sabit kalır ve kay- neden olur. Çözelti doygun hâle gelinceye kadar donma nama noktası sabit kalır. noktası düşer. Bu bölgede çözeltinin; Sulu çözeltilerde kaynama noktası yükselmesi ve donma noktası düşmesinin faz diyagramında ince­ • Sıcaklığı değişmez. SabitM = —Vn lenmesi: • Buhar basıncı değiş- mez. • Çözücü kütlesi azalır. • Çözeltideki çözünen kütlesi azalır, kabın dibin- Basınç (atm) deki katı miktarı artar. • Çözeltinin derişimi değişmez. katı sıvı saf çözücü çözelti • Çözeltinin özkütlesi değişmez. A, B, C ve D noktalarında çözelti kaynadığı için bu- gaz har basıncı sabit kalır. Çünkü bir sıvı kaynarken buhar basıncı dış basınca eşit olur. Td Tk Üçlü faz diyagramında safsızlığın etkisi A, B, C, D $ kaynama olur. Sıcaklık Buhar basıncı; E < A = B = C = D = Pdış b) Donma Noktası Alçalması (Kriyoskopi) ∆Td : Donma noktası düşmesi ∆Tk : Kaynama noktası yükselmesi Arı sıvıda uçucu olmayan bir katı çözülürse, oluşan çözeltinin donmaya başladığı sıcaklık, aynı sıcaklık­ Üçlü faz diyagramı incelendiği zaman saf çözücü taki arı sıvının donma noktasından düşüktür. Arı sı­vının içerisinde uçucu olmayan bir katı çözündüğünde don- donma noktası ile çözeltinin donma sıcaklığı (doymamış ma noktası düşerken kaynama noktası yükselir yorumu çözeltinin donmaya başladığı sıcaklık) arasındaki farka yapılır. donma noktası düşmesi (∆Td) de­nir. Bu değişimden yararlanarak bir maddenin mol kütlesinin bulunması yöntemine kriyoskopi denir. 75

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr 1 atm basınçta 1 M taneciğin suyun kaynama nok- ÖRNEK 52 tasını a°C kadar yükselttiği, donma noktasını b°C kadar düşürdüğü kabul edilirse bazı maddelerin suda çözün- 0,2 M CaCl2 sulu çözeltisinin kaynama noktası mesi sonunda kaynama ve donma noktasındaki değişim (100 + 0,6b) °C olduğuna göre 3 M Al2(SO4)3 sulu çözel- aşağıdaki tablodaki gibi olur. tisinin kaynama noktası kaç °C’dir? 1 atm Kaynama Donma CaCl2(suda) $ Ca2(s+uda) + 2Cl–(suda) noktası (°C) noktası (°C) 0,2 M 0,2 M 0,4 M Saf su 100 0 Toplam 0,6 M iyon 1M C6H12O6 (1M tanecik) 100 + a –b Al2(SO4)3(suda) $ 2Al3(s+uda) + 3SO24–(suda) 1M NaCl (2M tanecik) 100 + 2a –2b 3M 6M 9M Toplam 15 M iyon 1M AlCl3 (4M tanecik) 100 + 4a –4b 0,6 M iyon 0,6b artırmışsa –2b 0,4M Al2(SO4)3 (2M tanecik) 100 + 2a 15 M iyon ? ————————————— ? = 15b kadar artırır. Kaynama noktası (100 + 15b)°C olur. ÖRNEK 51 Saf su 0,4 M KCl(suda) ÖRNEK 53 Y I II KBr ∆Tk A 0,6 M AlCl3(suda) 1 M C6H12O6(suda) 8b 4b 2b III IV Derişim (M) Yukarıdaki kaplarda verilen sulu çözeltilerin ve saf Yukarıdaki grafikte bazı sulu çözeltilerin derişimlerine suyun kaynama noktalarını, donma noktalarını, bu- bağlı olarak kaynama noktalarındaki değişim gösteril- har basınçlarını, iletkenliklerini ve uçuculuklarını kı- miştir. yaslayınız. Buna göre; I. kap $ çözünen madde yok AY II. kap $ KCl(suda) $ K+(suda) + Cl–(suda) I. C12H22O11 CaCl2 II. C6H12O6 FeBr3 0,4 M 0,4 M 0,4 M III. CaS Al(OH)3 AlCl3 . IV. C6H12O6 Toplam 0,8 M iyon III. kap $ AlCI3(suda) $ Al3(+suda) + 3Cl–(suda) 0,6 M 0,6 M 1,8 M A ve Y bileşik çiftleri yukarıdakilerden hangileri ola- bilir? . Toplam 2,4 M iyon IV. kap $ C6H12O6(suda) $ C6H12O6(suda) KBr $ 2 tanecik 4b artırmış 1M 1M $ Toplam 1M tanecik A $ 2b kadar artırmış 1 tanecik içermeli Kaynama Noktası: III > IV > II > I Y $ 8b kadar artırmış 4 tanecik içermeli Donma Noktası: I > II > IV > III A bileşiği I., II. ve IV. öncüllerdeki maddeler olabilir. Y bileşiği II., III. ve IV. öncüllerdeki maddeler olabilir. Buhar Basıncı: I > II > IV > III Buna göre, bileşik çiftleri II ve IV öncüllerindeki gibi olabilir. İletkenlik: III > II > I = IV Uçuculuk: I > II > IV > III 51. Kaynama Noktası: III > IV > II > I Donma Noktası: I > II > IV > III 52. 100 + 15b°C 53. II ve IV Buhar Basıncı: I > II > IV > III İletkenlik: III > II > I = IV 76 Uçuculuk: I > II > IV > III

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT NOT! ÖRNEK 54 1 atm basınçta suda 1 molal tanecik çözünürse 42,6 gram Al(NO3)3 katısının tamamı 200 gram su- kaynama noktası 0,52 °C yükselir, donma nok- da çözülerek hazırlanan çözeltinin normal basınçta- tası 1,86°C düşer. ki kaynama noktasını ve donma noktasını bulunuz. (N: 14, O: 16, Al: 27, Kk: 0,52 °C/m, Kd: 1,86°C/m) ∆Tk = Kk · mRiyon ∆Tk = Kaynama noktasındaki n= m yükselme MA Kk = Suyun kaynama noktası n= 42, 6 sabiti = 0,52°C/m 213 = 0, 2 mol Al (NO3) 3 m= n = 0, 2 = 1molal kg 0, 2 Al (NO3) 3(k) su Al 3+ + 3NO - (suda) 3 (suda) ∆Td = Kd · mRiyon ∆Td = Donma noktasındaki alçalma 1molal 1molal 3 molal . Kd : Suyun donma noktası al- çalma sabiti = 1,86°C/m Toplam iyon 4 molal m = molalite 1 molal 0,52°C kaynama noktasını artırıyorsa mRiyon = çözelti içerisindeki 4 molal ? toplam iyon molalitesi ————————— ? = 2,08°C artırır. Kaynama noktası : 100 + 2,08 = 102,08°C’de kaynamaya başlar. Donma noktasını; 1 molal 1,86°C düşürüyorsa 1 atm basınçta saf su içerisinde aşağıdaki madde- 4 molal ? ler çözündüğünde çözeltinin kaynama noktası ve ———————————————— donma noktası; ? = 7,44°C düşürür. Donma noktası = 0 – 7,44 = –7,44°C olur. Çözelti, – 7,44°C’de donmaya başlar. 1 atm Kaynama Donma ÖRNEK 55 noktası (°C) noktası (°C) 500 gram suda 0,2 mol CaCl2 ve 0,4 mol glikoz çö- zülerek hazırlanmış çözelti 1 atm basınçta kaç°C’de donmaya başlar? (Kd: 1,86 °C/m) 1 molal C6H12O6 100 + 0,52 –1,86 m= n m= 0, 2 (1 molal tanecik) kgç özücü 0, 5 = 0, 4 molal 1 molal NaCl 100 + (2.0,52) –2.1,86 CaCl2(suda) $ Ca2+ + 2Cl–(suda) (2 molal tanecik) 0,4 m 0,4 m 0,8 m Toplam 1,2 molal iyon 1 molal AlCl3 mglikoz = 0, 4 = 0,8 molal tanecik (4 molal tanecik) 0, 5 100 + (4.0,52) –4.1,86 C6H12O6(k) Su C6H12O6(suda) 0,8 m 0,8 m 0,5 L 1 mol Ca(NO3)2 100 + (6.0,52) Toplam = 1,2 + 0,8 (6 molal tanecik) -6.1,86 = 2 molal tanecik ∆Td = Kd · mRiyon = 1,86·2 = 3,72°C azalır şeklinde değişir. –3,72°C’de donmaya başlar. 77 54. KN = 102,08°C DN: –7,44°C 55. –3,72°C

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 56 1. Sıcaklık Suda iyonlaşarak çözünen AY2 katısının 100 gramı Sıcaklık artarsa sıvı- Buhar basıncı t(°C) 1000 gram suda çözülüyor. nın buhar basıncı artar. Pdış Hazırlanan çözeltinin 1 atm basınçta kaynamaya Bir sıvının buhar basıncı başlama sıcaklığı 100,78°C olduğuna göre, AY2 ka- (iç basınç) dış basınca Kaynama tısının mol kütlesi kaç gram/mol dür? (Kk: 0,52°C/m) eşit olana kadar artar. noktası Sıvının buhar basıncı dış ∆Tk = 0,78 basınca eşit olduğunda 1 molal 0,52°C kaynama gerçekleşir. ? 0,78°C Aynı ortamda kaynayan sıvıların buhar basınçları ————————— birbirine eşittir. ? = 1,5 molal tanecik AY2 $ A2+ + 2Y– bm b m 2b m Toplam 3b molal tanecik 2. Sıvının cinsi 3b = 1,5 Sıvı molekülleri arasındaki etkileşim kuvveti arttıkça kaynama noktası yükselir, buhar basıncı düşer. b = 0,5 molal m = —nç—öz—üne—n kgçözücü Moleküller Kaynama —B—u1h—a—r a U—ç—uc1—ulu—k 0,5 = —n1 0,5 molü 100 gram arası çekim a noktası a basıncı n = 0,5 mol —1—m—ol———? ————— kuvveti ? = 200 gram Mol kütlesi 200 gram/mol dür. c) Buhar Basıncı 3. Safsızlık Kapalı bir sistemde bir sıvının buharının yaptığı ba- Saf bir sıvı içerisinde uçucu olmayan bir madde çö- sınca buhar basıncı denir. zünürse moleküller arası çekim kuvveti artacağından, kaynama noktası yükselir, buhar basıncı düşer. (Tuz, şeker gibi madde ilavesinde) Buhar basıncı Pdış = 1 atm A B C,D etil alkol saf su uzlu su doymamış t Denge buhar basıncı 78 100 100+a 100+b t(°C) Yoğunlaşma oranı = Buharlaşma oranı Buhar basıncı-sıcaklık grafiği Buhar basıncı üç şeye bağlıdır; 1. Sıcaklık C2H5OH KN = 78°C 2. Sıvının cinsi H2O KN = 100°C 3. Safsızlık Etil alkol (C2H5OH) sıvısının moleküller arası çekim 56. 200 g/mol kuvveti suya göre daha az olduğundan kaynama noktası daha düşüktür. 78

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT Saf su içerisine uçucu olmayan bir katı eklendiğinde ÖRNEK 57 moleküller arası çekim kuvveti artacağından kayna- ma noktası artar. Doygun hale gelene kadar da çö- 36 gram su (H2O) ve 64 gram metanol (CH3OH) ile zeltinin derişimi artmaya devam edeceğinden sı- hazırlanan çözeltinin 1 atm basınçta ve t°C’de buhar caklığı artmaya devam edecektir. Fakat buhar ba- sıncı dış basınca eşit olduğu noktada kaynama ola- basıncı kaç mmHg olur? cağından buhar basıncı sabit kalacaktır. a t°C de P 0 O = 24 mmHg, P 0 3 OH = 12 mmHg k Çözüneni ve çözücüsü sıvı olan çözeltilerde H CH 2 (su + etil alkol, benzen + toluen…) hem çözünen hem de çözücü de buharlaşma olur. (H: 1, C: 12, O: 16) Bir çözeltinin buhar basıncı, bileşenlerinin kısmi bu- nCH3OH = 64 = 2 mol PH2O = 24· 2 = 12 mmHg har basınçlarının toplam­ ına eşittir. 32 4 Örneğin, X ve Y arı sıvılarının oluşturduğu ideal nH2O = 36 = 2 mol PCH3OH = 12· 2 = 6 mmHg karı­şım özelliği gösteren çözeltide buhar basıncı 18 4 hesaplama: Pç özelti = PH2O + PCH3OH = 12 + 6 = 18 mmHg • Her bir bileşenin kısmi basıncı: ÖRNEK 58 PX = nX .PX0 t°C de 90 gram C6H12O6 ve 54 gram H2O ile hazır- nT lanan çözeltinin aynı şartlarda buhar basıncını bu- lunuz. (t°C de H2O’nun buhar basıncı 350 mmHg’dır.) nY (H: 1, C: 12, O: 16) nT PY = .PY0 bağıntısından hesaplanır. n =C 6 H 12 O 6 90 = 0, 5 mol P = 0° 180 C 6 H 12 O 6(k) nX & Sıvı fazda X in mol kesri, nH2O = 54 = 3 mol Pçözelti = P ° 2 O · nH2O nT 18 H nT 3 nT = 3 + 0, 5 = 3, 5 mol = 350· 3, 5 nY & Sıvı fazda Y nin mol kesri, = 300 mmHg nT NOT! PX0 ve PY0 & Çözücü ve çözünen konumundaki Katı sıvı çözeltilerde çözünen iyonik bir katı ise sıvı­ların saf haldeki buhar basınçlarıdır. mol kesri hesaplanırken toplam iyon mol sayısı eklenmelidir. • Çözeltinin toplam buhar basıncı, ÖRNEK 59 PT = PX + PY yani 0,2 mol AlCl3 katısı ile 0,2 mol H2O ile hazırlanan çö- zeltinin t°C’deki buhar basıncını bulunuz. Pçözelti = P0X nX + P0Y · nY (t°C de P ° 2 O : 240 mmHg) nT nT H bağıntısından hesaplanır. Çünkü çözeltinin toplam AlCl3 $ Al(3s+uda) + 3Cl – Pçözelti = P 0 2 O · nH2O buhar basıncı, bileşenlerinin kısmi buhar basınçları- (suda) H nT nın toplamına eşittir. 0, 2 mol 0, 2 mol 0, 6 mol &Al 3+ &Cl - &H 2 O 0, 2 nToplam = 0, 2 + 0, 6 + 0, 2 = 240· 1 = 1mol = 48 mmHg 57. 18 mmHg 58. 300 mmHg 59. 48 mmHg 79

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr d) Ozmotik Basınç Ozmos Bir çözücünün saf çözücüden çözeltiye geçişine oz­ Yarı geçirgen mos denir. Ozmos, suyun yarı geçirgen zar aracılığıyla zar derişimin düşük olduğu ortamdan derişimin yüksek ol- duğu ortama doğru geçişidir. Yaşamın temeli olan hüc- Akış reye, madde girişlerinin bir kısmı ozmos sayesinde olur. Ozmosda derişimin yoğun olduğu ortam derişimin küçük Akış olduğu ortama bir emme kuv­veti uygular. Bu kuvvete “ozmotik basınç” denir. Yüksek derişimli çözelti Düşük derişimli çözelti Ozmos, hayatın devam etmesinde önemli rol oy­nar. Biyolojik hücre zarları, küçük moleküllerin ve hidratlaş­ Ters ozmos mış iyonların geçmesine izin veren yarı geçirgen zardır. Bu zar, hücre içinde sentezlenen enzimlerin ve protein­ Basınç lerin geçişini engeller. Basınç Hücre içindeki ve dışındaki çözünen maddelerin de­rişimlerin farklı olmasından dolayı ozmotik basınç mey­dana gel­ir. A B Yarı geçirgen Hücre içi Hücre dışı zar [A] < [B] Akış Akış [A] > [B] Düşük derişimli çözelti Hücre zarı Yüksek derişimli çözelti [A] < [B] ise B, A dan hipertoniktir denir ve hücre Su ya da sulu çözeltinin, içinde bulunduğu kabın çe- dışına ozmos olur, hücre büzülür. perlerine uyguladığı basınca hidrostatik basınç denir. [A] > [B] ise B, A dan hipotoniktir denir ve hücre içi- Hidrostatik basınç çözelti yüksekliği ile doğru oran- ne ozmos olur, hücre şişer. tılıdır. [A] = [B] ise A ve B izotoniktir denir. Deniz suyundan içme suyu eldesinden, endüstriyel Ozmotik basınç çözelti derişimi ile doğru orantılıdır. işletmelerde çözünmüş tuzları geri kazanma, atık su arıtma, su sertliği giderme gibi işlemlerde, kozmetik, Basınç ilaç sanayi, elektronik sanayi, diyaliz merkezleri gi- bi pek çok alanda metal sanayisinde bazı metallerin I II geri kazanımında ters ozmozdan faydalanılır. Saf su Şekerli su TERS OZMOZ Yarı geçirgen zar Tuzlu su Saf su Şekildeki düzeneğin II. kısmına şekerli suyun oz- Membran motik basıncından daha az basınç uyguladığımızda su molekülleri I. bölgeden II. bölgeye geçer ve ozmos ger- BASINÇ çekleşir. Tuz Su molekülü II. kısma şekerli suyun ozmotik basıncından daha yüksek bir basınç uygulanırsa, şekerli su çözeltisinden saf suya doğru (II. bölgeden I. bölgeye doğru) su geçişi olur. Bu olaya ters ozmos denir. Ters ozmos sonucun- da çözeltideki şeker oranı artar. 80

SIVI ÇÖZELTİLER TEST - 7 1. Suda moleküler olarak çözünen X katısının 54 gra- 4. Buhar basıncı (atm) D mı 200 gram suda çözülerek bir çözelti hazırlanı- 1 AY yor. 100+a 100+ 3 a 100+2a Sıcaklık (°C) Çözeltinin 1 atm basınç altında kaynamaya baş- 2 lama sıcaklığı 101,56°C olduğuna göre, bu katı- nın mol kütlesi kaç gramdır? (Kk: 0,52°C/m) A) 180 B) 90 C) 270 D) 60 E) 30 2. 1. bölme 2. bölme Yukarıda 1 M derişimli A, Y, D sulu çözeltilerinin buhar basınçlarının sıcaklığa bağlı değişim grafiği verilmiştir. A, NaCl çözeltisi olduğuna göre; %20’lik %60’lık I. Çözeltilerin buhar basıncı 1 atm olduğunda bü- tuzlu su tuzlu su tün çözeltiler kaynamaktadır. Membran II. Y: CaCl2, D: AlCl3 katısı olabilir. (yarı geçirgen zar) III. Çözeltiler doygun hale gelinceye kadar sıcaklık Yukarıdaki yarı geçirgen zar ile ayrılmış sistemde artmaya devam eder. 1. bölmeye %20’lik tuzlu su çözeltisi, 2. bölmeye %60’lık tuzlu su çözeltisi konulmuştur. IV. Bu çözeltilerin donmaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki A > Y > D şeklindedir. yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre; A) I, II, III, IV B) I, II, III C) II, III, IV I. Su moleküllerinin geçişi 2. bölmeden 1. bölme- D) I, II, IV E) I, III, IV ye doğru ise bu olay ters ozmosdur. 5. Bir miktar CaBr2 katısının 200 gram suda çö- II. Zamanla 2. bölmede su seviyesi yükselir. zünmesi ile oluşan çözeltinin normal basınç- III. Çözelti içerisindeki tuz iyonlarının geçişi 2. kap- tan 1. kaba doğrudur. ta kaynamaya başlama sıcaklığı 103,12°C oldu- yargılarından hangileri doğrudur? ğuna göre, CaBr2 katısının kütlesi kaç gramdır? (Ca: 40, Br: 80, Kk: 0,52°C) A) Yalnız II B) I ve II C) I, II ve III D) I ve III E) Yalnız III A) 80 B) 200 C) 160 3. 1 atm basınç altında doymamış şekerli su çözeltisi- D) 100 E) 320 nin kaynamakta olduğu bilinmektedir. Buna göre, bu çözelti ile ilgili; 6. 1L suda 0,5 mol KNO3 katısı çözüldüğünde suyun I. Çözelti derişimi, çözeltisi doygun hale gelince- 1 atm basınçtaki kaynama noktası 100,5°C ye çıkı- ye kadar artar, sonra sabit kalır. yor. II. Buhar basıncı değişmez. III. Sıcaklığı değişmez. Aynı ortamda 0,5 litre suda kaç gram Ca(NO3)2 çözülürse oluşan çözelti 103,0°C de kaynamaya yargılarından hangileri doğrudur? başlar? (N: 14, O: 16, Ca: 40) A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) 32,8 B) 16,4 C) 164 D) I ve III E) I. II ve III D) 65,6 E) 32,4 1. B 2. B 3. C 81 4. A 5. A 6. C

TEST - 8 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Na2CO3(suda) K3PO4(suda) 3. Bir çözeltinin derişimine bağlı olarak değişen özel- Zn(NO3)2(suda) liklerine koligatif özellikler denir. Yukarıdaki bilgiye göre; I II III • Ozmotik basınç Aynı ortamda bulunan sulu çözeltilerde çözücü • Donma noktası düşmesi miktarları ve katyon derişimleri birbirine eşittir. • Buhar basıncı • Kaynama noktası yükselmesi Buna göre; • Uçuculuk verilenlerden kaç tanesi koligatif özelliktir? I. Aynı koşullarda kaynamaya başlama sıcaklık- ları arasındaki ilişki I > II > III şeklindedir. A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 II. Elektrik iletkenliği en fazla olan III. çözeltidir. 4. 25°C de 54 gram H2O içerisinde 6 mol etil alkol III. Aynı ortamda kaynamaları sırasında buhar ba- (C2H5OH) çözünmesi ile bir çözelti hazırlanıyor. sıncı en fazla olan I. çözeltidir. Buna göre, çözeltinin buhar basıncı mmHg cin- yargılarından hangileri doğrudur? sinden aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- miştir? A) Yalnız II B) Yalnız I C) II ve III (25°C de, P0H2O: 30 mmHg, P0C2H5OH: 48 mmHg) D) I ve III E) Yalnız III (H: 1, O: 16) 2. 0,5 1 Molalite (m) A) 19,2 B) 18 C) 45 D) 42 E) 21 a 5. A 1M, 1L 2M, 1L Saf su 2a AlCl3 C6H12O6 1L 2,5a NaCl çözeltisi çözeltisi 3. kap Y 1. kap 2. kap ∆Td Aynı ortamda bulunan yukarıdaki sulu çözelti- ler ve saf su ile ilgili; Normal basınçta suyun donma noktasındaki alçal- manın (∆Td) molaliteye göre değişim grafiği veril- I. Elektriksel iletkenlikleri 1 > 2 = 3 şeklindedir. miştir. II. Buhar basıncı en fazla olan 2. kaptaki çözelti- Buna göre; dir. I. Aynı sıcaklıkta buhar basıncı en yüksek olan A III. Uçuculuğu en fazla olan 3. kaptaki maddedir. çözeltisidir. IV. Donma noktası en düşük olan 1. kaptaki çözel- II. Y: Al2(SO4)3 katısı olabilir. tidir. III. A maddesinin suda çözünmesi moleküler çö- zünme olabilir. yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III A) I, III, IV B) I, II, III C) II, III, IV D) II ve III E) I, II ve III D) I, II, IV E) I, II, III, IV 1. B 2. E 82 3. E 4. D 5. A

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT ÇÖZÜNÜRLÜK İlişkili Kazanımlar • Çözünürlük • Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler – Çözünürlüğün sıcaklık ve basınçla ilişkisini açıklar. a. Farklı tuzların sıcaklığa bağlı çözünürlük eğrilerini yorumlar. b. Gazların çözünürlüklerinin basınç ve sıcaklıkla değişimi üzerinde durulur. ÇÖZÜNÜRLÜK Çözünürlüğe Etki Eden Faktörler Belirli sıcaklık ve basınçta 100 gram çözücüde çözü- 1. Basınç: Katı ve sıvıların çözünürlüğünü etkile- nebilen maksimum madde miktarına çözünürlük denir. mediği kabul edilir. Gazların çözünürlüğü ise basınçla doğru orantılıdır. Çözünürlük, doymuş çözeltinin derişimidir. mçözünen 100 gçözücü Çözünürlük (gram/100 gram su) Belirli bir sıcaklıkta çözünürlük aşağıdaki şekillerde Gaz verilebilir. Katı, sıvı Örneğin; 50°C de Y katısının sudaki çözünürlüğü Basınç a) 28 gram Y/100 gram su b) Çözünürlük (gram Y/100 gram su) Basınç azaldıkça gazların sıvıdaki çözünürlüğü azaldığı için gazlı içeceklerin kapağı açıldığında 28 gaz kabarcıkları oluşur. Bu nedenle bu tür içecekler ya hemen içilmeli ya da şişenin ağzı hemen kapatıl- 50 Sıcaklık (°C) malıdır. a ve b gösterimlerinin açılımı: “50°C de 100 gram suda 28 gram Y maddesi çözü- Denizde derine inen dalgıçlar yüzeye aniden çıkın- nebilir ve 128 gram doygun çözelti oluşur.” şeklindedir. ca vurgun olayı meydana gelir. Çünkü derine inildi- 25°C’de 100 gram suda 110 gram KNO3 çözünür. ğinde basınç arttığı için dalgıçların kanında çözü- Çözünürlük; 110 gram KNO3/100 gram su nen N2 gazının miktarı artar. Deniz yüzeyine aniden çıkıldığında basınç azaldığı için çözünürlüğü azalan Çözünürlük (gram KNO3/100 gram su) N2 gazı kandan gaz halinde açığa çıkarak vurguna neden olur. 110 2. Madde Türü (Çözücü ve çözünen cinsi): Tane- Sıcaklık (°C) cikler arası çekim kuvvetleri benzer olan maddeler bir- 25 biri içerisinde çözünürler. Yani “benzer benzeri çözer.” denebilir. Örneğin; Bir çözeltiye çözücü veya çözünen eklemek ya da çözücü buharlaştırmak çözünürlüğü etkilemez. Polar çözücüler, polar ve iyonik maddeleri çözer. Tuz eklemek Çözünürlük (g/100 gram su) Apolar çözücüler, apolar maddeleri çözer. Su Su NOT! eklemek buharlaştırmak Pratik olarak polar ve apolar molekül belirleme; Tuzlu su mçözünen Merkez atom (En çok bağ yapmış atom) Çözünürlük aynı kalır. 2A, 3A, 4A grubunda ise apolar molekül veya BeH2, BH3, CH4, CCl4, C6H6, C2H4 ... mçözücü 5A, 6A, 7A grubunda ise polar molekül NH3, PCl3, H2O, H2S, HF ... Bileşikte üç tür atom varsa polar Aynı tür atom varsa apolar 83

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr NOT! 4. Sıcaklık : KNO3 Çözünürlük Dipol $ polar İndüklenmiş dipol $ apolar NaCI F, O, N – H ile bağlı $ hidrojen bağı Na2SO4 Sıcaklık M M M Katı ve sıvıların bir sıvıdaki çözünürlüğü sıcaklıktan 1H22O3 1N2H33 1H22O3 1I22 3 1C2Cl34 1C2O32 değişik şekillerde etkilenir. Sıcaklık arttığında arta- apolar apolar bilir, azalabilir veya etkilenmiyor kabul edilecek ka- polar polar polar apolar dar az etkilenebilir. Bu, çözünme olayının endoter- H-bağı dipol-indüklenmiş İnd.– İnd. mik (ısı alan) veya ekzotermik (ısı veren) olmasına dipol – dipol bağlıdır. dipol-dipol dipol çözünür İyi çözünmez çözünür M M Çözünürlük (g/100 g su) C1H23O3H 1H22S3 1H22O3 1N2aC3l 50Aşırı doymuş Doymuş polar polar polar iyonik 15 dipol-dipol dipol-iyon Çöker C BA çözünür çözünür 5 Doymamış (M: Tanecikler arası etkileşim) X(k) + ısı  A Doymamış B Doymuş C Aşırı doymuş 3. Ortak İyon Etkisi t(°C) 10 20 30 Çözünecek maddenin iyonlarından birini içeren bir çözeltide, bu maddeyi çözmek istersek, ortak iyon bu X(suda) (Endotermik çözünme) maddenin çözünürlüğünü azaltır. Ortak iyon derişimi arttıkça, çözünürlük azalır. Çözünmesi endotermik olan maddelerde; sıcaklık arttıkça, çözünürlük artar. Örneğin; m gram NaNO3(k) m gram NaNO3(k) Çözünmesi endotermik olan bir katının doymuş çözel- tisi soğutulursa bir miktar katı çöker ve yeniden doy- t°C t°C muş çözelti oluşur, ısıtılırsa yeni sıcaklıkta doymamış Arı su 1M KNO3 çözelti oluşur. (Çözeltinin dibinde katısı yoksa.) çözeltisi I Çözünürlük (g / 100 g su) II Verilen kaplardaki eşit kütleli sıvılara aynı sıcaklıkta Doymuş A Doymamış gerekenden fazla NaNO3 katıları ekleniyor. 50 B Doymuş C Aşırı doymuş NaNO3 katısının çözünen miktarları arasındaki ilişki; A BC 30 Çöker I > II dir.  5 Çünkü II. kapta çözünen maddenin yapısındaki Doymamış iyonlardan biri (NO3– ) vardır. Ortak iyon çözünürlüğü azaltır. 10 20 30 t(°C) Y(k) Y(suda) + ısı (Ekzotermik çözünme) 84

www.aydinyayinlari.com.tr SIVI ÇÖZELTİLER 2. MODÜL AYT Çözünmesi ekzotermik olan maddelerde; sıcaklık Doymamış Deriflimc M = n m Çözelti arttıkça, çözünürlük azalır. tuzlu su yoğunluğu çözeltisi V Çözünmesi ekzotermik olan bir katının doymuş çözel- cd= m m tisi ısıtılırsa bir miktar katı çöker ve yeniden doymuş çözelti oluşur, soğutulursa yeni sıcaklıkta doymamış V çözelti oluşur. (Çözeltinin dibinde katısı yoksa) a) Sıcaklığı Endotermik çözünme Değişmez NOT! artırma Doymamış Derişim Katılar ve sıvılar endotermik ya da ekzotermik (Genleşme hâle gelir değişmez olarak çözünebilir. ihmal ediliyor.) Ekzotermik çözünme Gazların hepsi ekzotermik olarak çözünür. Doymuş Katı Katı çökerse olur çökerse azalır derişim azalır. Sıcaklık arttırıldığında, Çözünürlük Endotermik çözünme tüm gazların bir sıvı- daki çözünürlüğü aza- Z Doymuş Katı çökerse Azalır lır. Çünkü gazların su- Sıcaklık olur derişim Değişmez da çözünmesi ekzoter- azalır miktir. mZ(g) Z(suda) + ısı b) Soğutma Ekzotermik çözünme Doymamış Derişim hâle gelir değişmez Gazların çözünürlüğüne, sıcaklık ve basıncın etkisini c) Tuz ekleme Artar Artar günlük hayatta karşılaştığımız bazı örneklerle açıkla- d) Su ekleme Azalır yabiliriz. Daha seyreltik hale gelir / Derişim azalır Sıcaklık azaldıkça gazların sıvıdaki çözünürlüğü arttığı için serin sularda sıcak sulara göre daha çok Çözünme Hızı balık yaşar. Birim zamanda çözünen madde miktarıdır. Çözün- Sıcaklık arttıkça gazların sıvıdaki çözünürlüğü azal- me hızını, katı – sıvı çözeltilerinde inceleyeceğiz. dığı için gazlı içecekler soğuk içilir. NOT! Çözünme hızına etki eden faktörler: Doymamış bir çözeltiyi doygun hale getirmek 1. Sıcaklık : Sıcaklık arttırıldığında; hem endoter- için; mik, hem de ekzotermik tüm çözünmelerde katıların a. Çözünen ekleme (tuz ekleme) (T sabit) çözünme hızı artar. Sıcaklık değişimi ayrıca katının, o b. Çözücü buharlaştırma (T sabit) (Su buhar- sıvıdaki çözünürlüğünü de etkiler. laştırma) c. Sıcaklık ?! (Endotermik ise soğut, 2. Karıştırmak, çalkalamak: Sıvıya hareket kazan- ekzotermik ise ısıtma işlemi yapılır.) dırır. Bu işlemde çözünme hızı artar. Su buharlaştırma Tuz ekleme Çözünürlük Karıştırma Temas Sıcaklık Etkilemez Yüzeyi Endotermik ise Doymamış T- çözünürlük - tuzlu su çözeltisi Etkilemez Ekzotermik ise T- çözünürlük . Çözünme Hızı Artar Artarsa artar Artarsa artar 85

AYT 2. MODÜL SIVI ÇÖZELTİLER www.aydinyayinlari.com.tr 3. Katıyı küçük parçalara bölmek (Temas Yüze- d. 10°C’de 150 gram su ile hazırlanan doygun çözel- tinin sıcaklığı 30°C ye çıkarılırsa tekrar doygun ol- yi): Katının sıvı ile temas eden yüzeyi genişletilirse, çö- ması için en az kaç gram X maddesi eklenmelidir? zünme hızı artar çünkü çözünme katının yüzeyinde ger- çekleşir. Katının yüzeyini genişletmek için; katı maddeyi toz haline getirmek, katıyı parçalara bölmek veya geniş 10°C de 100 gram su yüzeyli parçalar kullanmak gibi yöntemler kullanılabilir. 10 gram X Küp şeker Toz şeker Pudra şekeri 1,5x 1,5x 150 gram su Saf su Saf su Saf su ? 30°C de 15 gram X I II III 100 gram su 40 gram X Yukarıdaki verilen kaplara eklenen şekerlerin aynı 1,5x 1,5x sıcaklıktaki çözünürlüklerini ve çözünme hızlarını 150 gram su karşılaştırınız. ? 60 gram X çözelti Temas Yüzeyi : III > II > I 60 – 15 = 45 gram X eklenmeli Çözünürlük : I = II = III Çözünme Hızı : III > II > I e. 20°C de 1080 gram doygun çözeltinin sıcaklığı 40°C ye getirilirse tekrar doygun olması için en az kaç gram su buharlaştırılmalıdır? ÖRNEK 60 20°C de 100 gram su + 20 gram X = 120 gram çözelti x9 x9 x9 Yandaki grafikte X Çözünürlük (g/100 g su) 900 gram su 180 gram X 1080 gram çözelti maddesinin çözü- 90 40°C de 100 gram su 90 gram X nürlüğünün sıcaklığa bağlı değişimi veril- 40 x2 x2 ? 180 gram X miştir. a, b, c, d, e, f, 200 gram su g şıklarındaki soruları yukarıdaki grafiği gö- 20 900 – 200 = 700 gram su buharlaştırılmalı 10 re çözünüz. 10 20 30 40 t(°C) a. 20°C’de 400 gram suda en çok kaç gram X mad- f. 30°C de 35 gram doygun çözeltinin sıcaklığı desi çözünebilir? 10°C’ye getirilirse kaç gram X maddesi çöker? 20°C de 30°C 100 gram su + 40 gram X = 140 gram çözelti 100 gram suda 20 gram X çözünür. ? ? 35 gram çözelti 25 gram su 10 gram X 4x 4x 400 gram su 80 gram X çözünür. 10 °C 100 gram su 10 gram X b. 40°C’de 135 gram X maddesi ile kaç gram doygun 25 gram su ? çözelti hazırlanabilir? 2,5 gram X çözünür 100 gram su + 90 gram X = 190 gram çözelti 10 – 2,5 = 7,5 gram X çöker. 1,5x ? 1,5x 135 gram X 1,5x ? 150 gram su 285 gram çözelti g. 30°C de 400 gram su ve 40 gram X ile hazırlanan çözeltinin sıcaklığı kaç °C ye getirilirse kristallen- c. 30°C’de 280 gram doygun çözeltide en çok kaç me başlar? gram su ve X maddesi vardır? 400 gram su 40 gram 30°C de100 gram su + 40 gram X = 140 gram doygun 100 ? x2 çözelti ————————————— x2 x2 ? = 10 gram X çözünür 280 gram doygun ? ? çözelti Grafikte 10 gramın denk geldiği sıcaklığa baktığımızda 200 gram su 80 gram X 10 °C’de kristallenme başlar. 1. a. 80 gram b. 285 gram c. 200 gram su, 80 gram X 86 d. 45 gram e. 700 gram f.7,5 gram g. 10°C

SIVI ÇÖZELTİLER TEST - 9 1. Bir X gazının bazı koşullarda sudaki çözünürlük 4. Çözünürlük (g / 100 mL su) değerleri aşağıd­ aki gibidir. Sıcaklık (°C) Basınç (atm) Çözünürlük 35 (g/100 mL su) 15 25 0,2 15 0,2 m1 0 10 30 Sıcaklık (°C) 15 0,5 m2 m3 Buna göre, m1, m2 ve m3 arasındaki ilişki nasıld­ ır? Grafik X katısının sudaki çözünürlüğ­ ünün sıcak- A) m3 > m2 > m1 B) m2 > m1 > m3 lıkla değişimine aittir. C) m1 > m2 > m3 D) m3 > m1 > m2 30°C de hazırla­nan doymuş X çö­zel­tisi 10°C ye kad­ ar soğ­ utulduğ­ unda 50 gram X katısı E) m2 > m3 > m1 çöktüğ­ üne göre, çözelti­deki suyun hacmi kaç mililitred­ ir? A) 100 B) 150 C) 200 D) 250 E) 300 2. Çözünen Çözünen madde miktarı (g) madde miktarı (g) 25 25 0 10 Zaman(dak) 0 6 Zaman(dak) I II 5. 50°C de X katısının sudaki çöz­ ünürlüğü I. grafik: Belli bir sıcaklıkta kesme şekerin 100 mL 60 gram X/100 gram su dur. 50°C de X katısı su- da çözülerek 200 gram kütlece % 25 lik X çö­zel­tisi suda çözünmesine aitt­ir. hazırl­anıyor. II. grafikteki değişimin gerçekleşmesi için; Bu çözelti ile ilgili; I. Doymuş bir çözeltidir. I. Basıncı artırma II. Aynı sıcaklıkta 40 gram daha X katısı eklenir- II. Sıcaklığı azaltma se doym­ uş olur. III. Şekeri toz haline getirme III. Soğutulursa doymuş hale gelir. işlemlerinden hangileri tek olarak uygulanabilir? yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve III E) II ve III 3. Oda sıcaklığında bir katı maddenin sudaki çö­ zün­ ürlü­ğünün hesaplanmasında, bu sıcaklıkta- ki doymuş çözeltisinin; I. Kütlesi 6. X katısının 25°C de sudaki çözünürlüğü, II. Hacmi III. Çözücüsünün kütlesi 80 g X/100 g su dur. niceliklerinden en az hangilerinin bilinmesi 25°C de X katısı suda çözülerek hazırlanan küt­ gerekir? lece % 20 lik 200 gram X çözeltisinin doymuş hale gelmesi için aynı sıc­ aklıkta kaç gram daha A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III X katısının çözünmesi gerekir? D) II ve III E) I, II ve III A) 128 B) 88 C) 80 D) 60 E) 44 1. A 2. A 3. C 87 4. D 5. B 6. B

TEST - 10 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Bir X tuzunun sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla 3. Bir arı katı suda çözünürken; değişimi grafikte verilmiştir. I. Katıyı toz haline getirme Çözünürlük (g X / 100 cm3 su) II. Sabit sıcaklıkta çözeltiyi karıştırma III. Çözeltiyi ısıtma Sıcaklık (°C) IV. Aynı sıcaklıkta katının miktarını arttırma işlemleri ayrı ayrı uygulanmaktadır. Bu verilere göre, X katısı ile ilgili; Buna göre, aşağıdaki yargılardan hangisi yan- I. Sıcaklık artırıldıkça sudaki çözünürlüğü artar. lıştır? II. Doygun çözeltisi soğutulursa çökme gözlenir. III. Dibinde katısı bulunmayan doymuş çözeltisi A) I. ve II. çözünmeyi hızlandırır, çözünürlüğü etki- lemez. ısıtılırsa, derişimi artar. (Buharlaşma ihmal edi- lecek) B) IV. çözünürlüğü etkilemez. yargılarından hangileri yanlıştır? (dsu: 1 g/cm3) C) II. birim hacimde çözünebilecek maksimum katı miktarını etkilemez. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) III. çözünürlüğü etkiler, çözünme hızını etkile- D) I ve II E) I ve III mez. E) Suyun birim hacminde çözünebilecek maksi- mum katı miktarını sadece III. işlem değiştirir. 2. Grafik A ve B Çözünürlük katıl­arının sudaki (g çözünen / 100 mL su) çözünürlüklerinin BA sıcaklıkla değişi- 60 mini göstermek- 25 tedir. 200'er mL sud­ a iki ayrı kap- 5 ta 80'er gram A O 10 40 Sıcaklık (°C) ve B katıl­arının 40 °C de suda çöz­ ülmesiyle hazırlanan çözeltilerin sıcaklıkları 10 °C'ye dü­şürülmektedir. Bu işlemde, çözeltilerdeki değiş­ im­ler ile ilgili; I. Her iki katının da sudaki çözünürlüğü azalır. II. 10°C de kapların dibindeki katıların kütleleri 4. Sıcaklık (°C) 5 15 25 40 10 20 30 50 oranı c A m 3 dir. (gram Y/100 mL su) B 7 III. 10° C de çözeltideki A nın derişimi kütlece %25 Verilen tabloya göre, 300 mL su ile 15 °C de tir. hazırlanan doygun çözeltinin sıcaklığı 40 °C ye çıkarıldığında en az kaç gram daha Y katısı ekle- yargılarından hangileri doğrudur? (dsu: 1 g/mL) nirse, çözelti yeniden doygun olur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) 10 B) 60 C) 90 D) 120 E) 150 D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. B 88 3. D 4. C

SIVI ÇÖZELTİLER KARMA TEST - 1 1. Bir X tuzunun su­daki Çözünürlük 4. Çözünürlük; belirli sıcaklıkta 100 gram çözücüde (gram X / 100 gram su) çözünürl­üğünün sı– (su) çözünebilen maksimum madde miktarıdır. cak­lıkla değişimi 42 graf­ikteki gibid­ ir. 33 Sabit sıcaklıkta bir miktar suya sürekli olarak X ka­ 24 tısı ekleniyor. X tuzunun, 20°C ve 35°C de 100 er gram 0 20 30 35 Sıcaklık) Çözünen X miktarının, eklenen X miktarıyla de­ su ile iki ayrı doymuş (°C) ğişim grafiği aşağıdakilerden hangisidir? çözeltisi hazırlanıyor. (mç : Çözünen X miktarı, me: Eklenen X miktarı) A) mç B) mç C) mç Çözeltiler karıştırılı­p sıcaklık 30°C ye getiriliyor. Buna göre, son çözelti ile ilgili; me me me I. Bir miktar X katısı çökmüştür. D) mç E) mç II. Kütlece % 33 oranında X tuzu içerir. III. Kütlesi 266 gramdır. me me yargılarından hangileri doğrudur? A Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız  III D) I ve II E) II ve III 2. Özkütlesi 1,2 g/mL olan kütlece % 16 lık X sulu 5. 0,5 mol etil alkol (C2H5OH) ve su(H2O) karışı- çözeltisinin 400 mililitresinde kaç gram X çö­ mında etil alkolün mol kesri 0,4 olduğuna gö- zün­müştür? re, karışımdaki suyun mol kesri (I) ve suyun ka- rışımdaki mol sayısı (II) aşağıdakilerden hangi- sidir? A) 38,4 B) 48 C) 64 I II A) 0,1 0,75 D) 76,8 E) 96 B) 0,5 0,4 C) 0,6 0,1 D) 0,6 0,75 E) 0,5 0,2 3. XmYn iyonik katısı saf suda çözülerek hazırlanan 6. 25 °C de 72 gram suda (H2O), 58 gram magnez- doym­ uş bir çözeltide Xn+ iyon derişimi 0,3 M , Ym– yum hidroksit (Mg(OH)2) çözünmesiyle elde edilen çözeltinin buhar basıncı kaç mm Hg dır? iyon derişimi 0,2 M dir. (25 °C de suyun buhar basıncı 28 mm Hg) (H: 1, O: 16, Mg: 24) Buna göre, bileşiğin formülü aşağıdakilerden hangisidir? A) 20 B) 18 C) 16 D) 12 E) 10 A) XY2 B) X2Y3 C) X3Y E) X3Y2 D)XY3 1. C 2. D 3. E 89 4. C 5. D 6. C

KARMA TEST - 2 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Kütlece yüzde derişim 3. m1 gram m2 gram m3 gram KNO3 KNO3 KNO3 d 100 mL 100 mL 100 mL c su su su b a 1 23 0 10 20 30 40 50 60 Eklenen Yukarıdaki kaplara m1, m2 ve m3 kütleli KNO3 katı- NaOH kütlesi (gram) ları eklenerek 100 mL suda tamamen çözülüyor. Oda sıcaklığındaki bir miktar suya sıcaklık değiş- Oluşan çözeltilerin 1 atm dış basınçta kayna- meden azar azar NaOH katısı eklenerek çözelti hazırlanıyor. maya başlama sıcaklıkları; 1. 106 °C 2. 101 °C 3. 104 °C Çözeltinin kütlece yüzde derişiminin eklenen olduğuna göre, m1, m2 ve m3 kütleleri arasında- NaOH kütlesi ile değişimi grafikteki gibi oldu- ki ilişki aşağıdakilerin hangisinde doğru veril- ğuna göre; miştir? I. Çözeltide 40 gram NaOH çözünmüştür. A) m1 > m2 > m3 B) m1 > m3 > m2 II. Karışım süzülürse süzgeç kağıdında 20 gram C) m2 > m3 > m1 D) m2 > m1 > m3 katı NaOH kalır. E) m3 > m1 > m2 III. Aşırı doymuş bir çözelti oluşur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III 4. 2 mol 2 mol 1 mol NaCl AlCl3 şeker D) I ve II E) II ve III 2. Buhar basıncı (atm) 200 mL 400 mL 500 mL su su su 1 XYZ I II III 100 + a Sıcaklık (°C) Yukarıda verilen maddeler tamamen çözülerek 100 + 2a hazırlanacak I, II ve III numaralı çözeltilerin ay- 100 + 4a nı koşullardaki kaynamaya başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) III > II > I B) II > I > III C) I = II > III Yukarıda molal derişimleri aynı olan X, Y ve Z D) III > I = II E) I = II = III çözeltilerinin buhar basınçlarının sıcaklık ile 5. Gazların sudaki çözünürlüğü ile ilgili; değişim grafiği verilmiştir. X şeker çözeltisi ise, Y ve Z çözelti­leri aşağıdakilerden hangisi gibi I. Gazın basıncı arttırılırsa, sudaki çözünürlüğü ar- olabilir? tar. __Y__ _ ____Z___ II. Sıcaklık azaltılırsa, sudaki çözünürlükleri artar. III. Sıcaklık arttırılırsa, suda çözünen miktarları A) CaCl2 AlCl3 B) KCl NaNO3 azalır. NaCl C) AlCl3 yargılarından hangileri doğrudur? D) MgCl2 Al(NO3)3 A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) KNO3 AlCl3 D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. E 90 3. B 4. C 5. E

SIVI ÇÖZELTİLER KARMA TEST - 3 1. Dış basıncın 1 atm olduğu bir ortamda, 4. Derişim (mol/L) I. 0,1 mol KNO3 katısının 200 gram suda çözün- X Br– mesiyle oluşan çözeltinin kaynama noktası 0,1 Ca2+ II. 18 gram C6H12O6 katısının 100 gram suda çö- zünmesiyle oluşan çözeltinin donma noktası Zaman hangisinde doğru verilmiştir? Yukarıdaki grafik CaBr2 iyonik katısının 500 mL su- lu çözeltisindeki iyon derişimlerini göstermektedir. (C6H12O6 = 180 g/ mol, Kk = 0,52 °C.m–1, Kd = 1,86 °C.m–1) Buna göre; I II I. 10 gram CaBr2 katısı çözünmüştür. II. Çözelti derişimi 0,1 M dır. A) 101,04 –1,86 III. Grafikte X ile gösterilen Br- derişimi, 0,2 mol/L dir. B) 100,52 –2,72 yargılarından hangileri doğrudur? (Ca: 40, Br: 80) C) 100,52 –1,86 D) 101,04 +2,72 E) 100,52 +1,86 2. Çözünürlük A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II (g X/100 cm3su) D) II ve III E) I, II ve III 60 5. 400 gramlık bir sulu çözeltinin içerisinde 2 mg Ca2+ 40 iyonu bulunmaktadır. 0 30 40 Sıcaklık (°C) Buna göre, çözeltinin derişimi kaç ppm dir? X katısının sudaki çözün­ ürlüğünün sı­caklıkla deği- şimi grafikte verilmiştir. (dsu: 1 g/mL) 40 °C de 200 cm3 su ile hazırlanan doy­muş X A) 20 B) 2000 C) 5 sulu çözeltisi 30 °C ye kadar soğutulduğunda, kaç gram X çöker? (dsu : 1 g/cm3) D) 5000 E) 25 A) 40 B) 32 C) 30 D) 20 E) 10 6. tuzlu 1 su su A2 B 3. I. Çözeltilerin kaynamaya başlama sıcaklığı ile Yarı geçirgen zar saf çözücünün kaynama sıcaklığı arasındaki Yukarıdaki sistemde aynı şartlarda su ile tuzlu su fark, ebüliyoskopi ile hesaplanır. çözeltisi arasında yarı geçirgen bir zar vardır. II. İki sıvının oluşturduğu çözeltinin buhar basın- Buna göre; cı, bileşenlerin kısmi buhar basınçları toplamı- I. 1 yönünde su geçişi oluşursa A kabındaki çö- na eşittir. zeltinin yoğunluğu artar. III. Deniz seviyesinde, 1 M C6H12O6 çözeltisinin II. Tuzlu su çözeltisi üzerindeki basınç yeterince kaynamaya başlama sıcaklığı 1 M NaCl çözelti- arttırılırsa 2 yönünde su geçişi gerçekleşir. sinin kaynamaya başlama sıcaklığından azdır. III. Su geçişi A kabından B kabına doğru ise ters IV. Çözücü moleküllerinin yarı geçirgen zardan, ozmos gerçekleşir. derişimi küçük olan çözeltiden derişimi büyük olan çözeltiye geçmesine ozmos denir. yargılarından hangileri doğrudur? V. Bütün çözücüler için kriyoskopi sabiti (Kd) eşittir. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II yukarıda verilen ifadelerden hangisi yanlıştır? A) I B) II C) III D) IV E) V D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. A 3. E 91 4. E 5. C 6. D

KARMA TEST - 4 SIVI ÇÖZELTİLER 1. D: Çözünmesi ekzotermik olan arı bir katının çö- 4. zünürlük – sıcaklık eğrisini 1.bölme 2.bölme N: Arı bir katının çözünürlüğünün basınçla değişi- NaCl(suda) NaCl(suda) minin eğrisini Z: Arı bir gazın çözünürlüğünün basınçla değişi- minin eğrisini ifade etmektedir. I. Çözünürlük II. Çözünürlük Şekilde yarı geçirgen zar ile ayrılmış kabın her iki bölmesinde derişimleri eşit olan NaCl tuzunun sulu N çözeltileri vardır. Basınç (P) D Bu kapta sıvı seviyesinin 1. bölmede yükselme- Sıcaklık (T) sini sağlamak için; III. Çözünürlük I. 1. bölmede bir miktar NaCl çözmek II. 2. bölmeye su eklemek Z III. 2. bölmede bir miktar NaCl çözmek Basınç (P) işlemlerden hangileri uygulanabilir? ifade ettiğine göre, yukarıdakilerden hangileri A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II doğrudur? A) I ve II B) I ve III C) Yalnız II D) II ve III E) I ve III D) I, II ve III E) Yalnız III 5. X ve Y sulu 0 123 Molar derişim çözeltilerinin ay- nı bas­ ınçta don­ –a maya başlama –2a sı­cak­lıkla­rının –3a 2. Hacimleri (V), molariteleri (M) ve sıcaklıkları (t) deriş­ imle de­ Y ğişimi graf­ikteki eşit olan Al2(SO4)3 ve Na2SO4 sulu çözeltileri gib­ idir. Donma X karışt­ırılırsa, karışımdaki Al3+ iyonlarının molar Sıcaklığı (°C) derişimi ne olur? X bileşiğinin form­ ülü AICI3 olduğ­ una göre, Y bileşiğinin formülü aşağ­ ıdakilerden hangisi A) 4M B) 2M C) M D) M E) M olabilir? 2 4 A) NaNO3 B) CaCI2 C) Mg(NO3)2 D) K2SO4 E) C6H12O6 3. 500 gram suda 2 mg Al3+ iyonu bulunduğuna gö- 6. Yoğunluğu 1,6 g/mL olan 4 molarlık X sulu çö- re, çözeltideki Al3+ iyonu derişimi kaç ppm dir? zeltisi hazırlamak için 50 gram X kaç gram suda çözülmelidir? (X: 80) (dsu : 1 g/mL) A) 50 B) 150 C) 200 D) 250 E) 450 A) 4 B) 4.10–1 C) 8.10–2 D) 1.10–2 E) 2.10–1 1. D 2. C 3. A 92 4. C 5. A 6. C

SIVI ÇÖZELTİLER KARMA TEST - 5 1. 0,4 mol AgNO3 , 0,4 mol Mg(NO3)2 ve 0,4 mol 4. 14,3 gram Na2CO3 . n H2O bileşiği ile 200 mL su- AI(NO3)3 katıları karıştırılıp saf suda tamamen lu çö­zelti hazırlandığında Na+ iyon derişimi 0,5 M çözülelrek 400 mL sulu çözelti hazırla­nıyor. olu­yor. Çözeltideki NO–3 iyonlarının derişimi kaç mol­ar­ Buna göre, “n” sayısı kaçtır? dır? (H: 1, C: 12, O: 16, Na: 23) A) 6 B) 3 C) 2,4 D) 1,5 E) 1 A) 4 B) 5 C) 8 D) 9 E) 10 5. I II III 2. Çözünürlük 2M 4M 3M (g X/100 g su) tuzlu su tuzlu su tuzlu su çözeltisi çözeltisi çözeltisi 55 yarı geçirgen zar 40 30 Bölmeleri yarı geçirgen zarla ayrılmış yukarıdaki kaba derişimleri 2 M, 4 M ve 3 M olan aynı tuzun 0 10 25 45 Sıcaklık (°C) sulu çözeltileri eşit hacimde konuluyor. Bir X katısının sudaki çözünür­lü­ğünün sıcakl­ık ile Buna göre; değişim grafiği yukarıdaki gibidir. I. Ozmos olayı meydana gelir. Bu katı ile 45°C de hazır­lanan doymuş çözelti, 10°C ye soğutulduğunda 75 gram katı çöktü­ II. II. bölmedeki çözeltinin kütlece yüzde derişimi ğüne göre, 45°C de hazırlanan doymuş çö­zelti azalır. kaç gramd­ ır? A) 165 B) 250 C) 300 D) 375 E) 465 III. I ve III bölmelerdeki çözeltinin molar derişimleri artar. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Suda çözünmesi endotermik olan X tuzunun di- 6. Aşağıdaki grafik 25°C’de 1 litrelik suda C6H12O6 binde katısı olmayan doymuş çözeltisini doy- katısı çözünerek hazırlanan çözeltilerin kaynama- mamış hale getirmek için; ya başlama sıcaklığını göstermektedir. I. Çözeltiyi ısıtma II. Aynı sıcaklıkta bir miktar su ekleme Sıcaklık (°C) III. Aynı sıcaklıkta bir miktar doymamış X tuzunun (C6H12O6) sulu çözeltisinden ekleme 112 işlemlerinden hangileri tek olarak uygulanabilir? 108 104 100 1 L suda çözünen n 2n 3n maddenin mol sayısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III Buna göre, 500 mL suda 3n mol NaNO3 tuzu çö- zünürse oluşan çözelti aynı basınçta kaç °C’de kaynamaya başlar? D) I ve II E) I, II ve III A) 106 B) 112 C) 124 D) 148 E) 154 1. A 2. E 3. E 93 4. E 5. E 6. D

KARMA TEST - 6 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Buhar Basıncı 4. 4 M C2H5OH sulu çözeltisinin özkütlesi 0,8 g/mL dir. 1. çözelti 100 mm Hg Bu çözelti ile ilgili; 2. çözelti 250 mm Hg I. 100 gramı 23 gram C2H5OH içerir. II. 100 mL si 18,4 gram C2H5OH içerir. Yukarıdaki tabloda NaNO3 katısının aynı sıcaklıkta III. 100 mL si 80 gramdır. hazırlanan sulu çözeltilerinin buhar basınçları veril- yargılarından hangileri doğrudur? miştir. (C2H5OH: 46) Buna göre; A) Yalnız III B) I ve II C) II ve III I. Aynı sıcaklıkta saf suyun buhar basıncı 250 D) I ve III E) I, II ve III mm Hg’den daha büyüktür. II. Her iki çözeltininde iletkenliği aynıdır. III. 1. çözeltideki toplam iyon derişimi, 2. çözeltiden daha fazladır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 5. 25°C de 200 gramlık doymuş X tuzu çözeltisinin D) II ve III E) I, II ve III suyu tamamen buharlaşana kadar ısıtıldığında ge­ riye 40 gram katı X maddesi kalıyor. 2. Çözünen [Cl– ] mol/L Buna göre, X katısının 25°C de sudaki çözü­nür­ lüğü kaç gram X / 100 mL su dur? (dsu = /g/mL) A) 10 B) 20 C) 25 D) 40 E) 50 AlCl3 0,6 KCl 0,3 Yukarıda çözünen maddenin cinsi ve içerdiği 6. t °C sıcaklıkta doygun şekerli su çözeltisinin derişi- Cl- iyon derişimleri belirtilen AlCl3 ve KCl sulu çözeltileri için; mi kütlece % 20 dir. I. Aynı şartlarda kaynama noktası: AlCl3 > KCl Buna göre; 25 gram şeker 30 gram şeker II. Çözeltilerin molar derişimleri: AlCl3 > KCl III. Çözünen maddenin mol sayısı: AlCl3 < KCl 20 gram şeker yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III t °C t °C t °C 100 g su 100 g su 100 g su X kabı Y kabı Z kabı 3. Molar derişimi bilinen H2SO4 sulu çözeltisinin X, Y ve Z kaplarında bulunan sulara üzerlerinde belirtilen miktarlarda şeker eklenerek t °C de çözel- özkütle­sini hesaplamak için; tiler hazırlanıyor. Hazırlanan çözeltilerden 50 şer gram alınıyor. I. H2SO4 ün mol kütlesi II. Çözeltinin hacmi Buna göre, alınan bu çözeltilerin kaynamaya III. Çözeltinin kütlece yüzde derişimi başlama sıcaklıkları arasındaki ilişki nasıldır? niceliklerinden en az hangileri bilinmelidir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) X = Y = Z B) X < Y < Z C) X < Y = Z D) II ve III E) I, II ve III D) Y < X < Z E) Z < Y < X 1. C 2. A 3. C 94 4. E 5. C 6. C

SIVI ÇÖZELTİLER KARMA TEST - 7 1. 36 gram C6H12O6 katısının tamamının 100 gram 4. Bir kova su içerisinde bir miktar Ca(NO3)2 tuzu çö- suda çözünmesiyle oluşan çözeltinin 1 atm dış zülüyor. basınçtaki kaynama noktası kaç °C dir? Buna göre; (H: 1, C: 12, O: 16, Kk: 0,52 °C.m–1) I. Ca2+ ve NO3- iyonları su molekülleri ile hidratize A) 0,52 B) 1,04 C) 100,52 olarak kristal yapısı bozulur. D) 101, 04 E) 102,08 II. Çözeltide iyon - dipol etkileşimleri oluşur. III. Çözeltinin donma noktası normal basınçta 0 °C’nin üstünde olur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. X tuzunun 25 °C deki çözünürlüğü, 5. 40 gram X/100 gram su dur. Yarı geçirgen zar Buna göre, 25 °C sıcaklıkta; 0,1 M 0,2 M I. 20 gram tuz -60 gram su tuzlu su tuzlu su II. 100 gram tuz -250 gram su III. 110 gram tuz -300 gram su 1. bölme 2. bölme ile hazırlanan tuzlu su karışımlarından hangile- ri doymamıştır? Yukarıdaki tuzlu su çözeltileri yarı geçirgen bir zar- la (suyun geçişine izin veren ancak iyon geçişine A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III izin vermeyen zar) ayrılmıştır. D) I ve II E) I ve III Buna göre; I. Zamanla 1. bölmedeki tuzun kütlece yüzdesi artar. II. Zamanla 2. bölmedeki tuz derişimi azalır. III. Zamanla 1. bölmedeki çözeltinin elektriksel ilet- kenliği artar. 3. 25 °C de X in çözünürlüğü 20 gram X/100 gram su- yargılarından hangileri doğrudur? dur. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 25°C de 40 gram su ve 6 gram X tuzu ile hazırla- 6. Arı X katısının oda koşullarındaki doygun sulu nan çözeltiyi aynı sıcaklıkta doygun hale getir- mek için; çözeltisi kütlece % 20 lik olduğuna göre; I. 2 gram X tuzu eklenmelidir. I. Çözelti elektriği iyi iletir. II. 10 gram su buharlaştırılmalıdır. III. 4 gram su buharlaştırılıp, 1,2 gram X tuzu ek- II. Çözeltinin 80 gramı sudur. lenmelidir. III. X katısının, aynı koşullarda arı sudaki çözünür- lüğü 25 g X/100 g sudur. işlemlerinden hangileri tek olarak uygulanmalı- dır? yargılarından hangilerinin doğruluğu kesin de- ğildir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) II ve III E) I, II ve III D) I ve II E) I ve III 1. D 2. E 3. E 95 4. C 5. E 6. D

KARMA TEST - 8 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Çözünürlük (g/100 mL su) 4. Yandaki çözelti için; 40 I. Aynı sıcaklıkta 100 mL 0,1 M 100 mL NaCl sulu çözeltisi ekl­enirse, 30 molar derişimi değişmez. 0,1 M 20 NaCl sulu 10 çözeltisi Sıcaklık (°C) II. Sabit sıcaklıkta yarısı kaptan 10 °C 20 25 30 alınırsa, molar derişimi iki ka- tına çıkar. Sudaki çözünürlüğünün sıcaklıkla değişiminin gra- III. Aynı sıcaklıkta 100 mL 0,2 M NaCl sulu çözelti- si ekl­enirse, son durumda çözeltinin molar deri- fiği verilen arı bir katının 50 mL su ile 20 °C de doy- şimi 0,15 M olur. gun çözeltisi hazırlanmıştır. Çözeltinin sıcaklığı 30 °C ye yükseltilip, çözücü ve çözünenin miktarları iki yargılarından hangileri doğrudur? katına çıkarılmaktadır. Buna göre, oluşan yeni çözelti ile ilgili; A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III I. Doymamıştır. E) I, II ve III II. Çözeltiye doygun olabilmesi için en az 20 gram daha X katısı eklenmelidir. III. Çözeltiyi doygun hale getirebilmek için aynı sı- 5. Sıcaklık (°C) Basınç (atm) caklıkta en az 50 mL su buharlaştırılması gerekir. yargılarından hangileri doğrudur? I. 13 °C 2 atm A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III II. 27 °C 1,5 atm D) II ve III E) I, II ve III III. 51 °C 1 atm 2. I. Alkollü su, II. Şekerli su, III. Tuzlu su Y gazının yukarıda verilen basınç ve sıcaklık değerlerinde sudaki çözünürlükleri arasındaki Yukarıdaki çözeltilerden hangileri elektrolit de- ilişki nasıldır? ğildir? A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > I A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) III > II > I E) I = II = III D) I ve II E) II ve III 3. A katısının çözünürlüğü tablodaki gibidir. 6. Sıcaklık (°C) (g A/100 mL su) 0,1 M NaNO3 0,2 M şeker çözeltisi çözeltisi 20 50 40 80 Şekildeki kaplarda bulunan aynı sıcakl­ıktaki sulu çözeltilerin hacimleri eşittir. 20 °C de A katısıyla 750 gramlık doygun sulu çö- zelti hazırlanıyor. Çözeltinin sıcaklığı 40 °C ye çı- Bu iki çözelti için; karılıp 100 mL su buharlaştırılıyor. I. Çözünmüş maddelerinin kütleleri Buna göre, son çözelti ile ilgili; II. Toplam tanecik derişimleri III. Aynı ortamda kaynamaları süresince buhar ba­ I. Doygundur. II. Doymamıştır ve aynı sıcaklıkta 70 gram daha A sınçl­arı niceliklerinden hangilerinin aynı olduğu katısı çözebilir. III. 20 gram A katısı çöker. kesind­ ir? yargılarından hangileri doğrudur? (dsu: 1 g/mL) A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve II E) I ve III D) I ve III E) II ve III 1. E 2. D 3. B 96 4. C 5. A 6. E

SIVI ÇÖZELTİLER KARMA TEST - 9 1. Kütlece %20 oranında Çözeltideki 4. I. Dibindeki katısıyla dengede olan tuzlu su çö- KCl (gram) KCl içeren bir çöz­ eltiye zeltisine, dipteki katının tamamı bitinceye kadar sabit sıc­ aklıkta bir miktar 40 aynı sıcaklıkta su ekleme KCl katısı ekl­eniyor. 0 50 Çözeltid­ eki KCl nin ekle­ II. Dibinde katısı olmayan doygun tuzlu su çözelti- nen KCl ye bağlı değişi- sine aynı sıcaklıkta su ekleme mi graf­ikteki gibidir. Eklenen işlemleri sırasıyla uygulandığında, çözeltilerin KCl (gram) aşağıdaki niceliklerinden hangisinin karşısında yazılan değişim yanlıştır? Doymuş çözelti­nin kütlece yüzde deri­şimi kaçtır? A) 18 B) 20 C) 36 D) 40 E) 45 I II Artar Değişmez A) Çözünen kütlesi: Artar Artar B) Çözelti kütlesi: Değişmez Azalır C) Molar derişim: 2. Bir içme suyu örneğinden alınan 1 litrelik numune D) Kaynamaya baş- Değişmez Azalır Değişmez Azalır de 77.10–4 gram SO42- (sülfat) iyonu bulunmuştur. lama sıcaklığı: E) Buhar basıncı Buna göre, bu su örneğinde SO42- iyonu derişi- mi kaç ppm dir? A) 7,7 B) 77 C)0,77 D) 0,077 E) 0,0077 3. 5. 303 gram KNO3 katısının 3 kg suda çözünme- CO2(g) siyle oluşan çözeltinin 1 atm dış basınçtaki donma noktası kaç °C dir? CO2(suda) X(k) (KNO3: 101 g/mol, Kd: 1,86 °C.m-1) A) –11,16 B) –5,58 C) –3,72 D) –1,86 E) –0,93 Şekildeki ısıca yalıtılmış kapta X katısının sulu doy- 6. Kütlece % 10 luk 400 gram NaOH sulu çözeltisi gun çözeltisi ve CO2 gazının çözeltisi bulunmaktadır. ile ilgili; Kaba aynı sıcaklıkta bir miktar CO2 gazı K mus- luğundan eklenirse; I. Dipteki katı kütlesi azalır. I. Suyun mol kesri ( X ) = 20 dir. II. X’in sudaki çözünürlüğü değişmez. 21 III. X katısının doymamış çözeltisi oluşabilir. 1 II. NaOH ın mol kesri ( X ) = 21 dir. yargılarından hangileri doğru olur? III. NaOH ın derişimi 2,5 M dir. (Katının çözünmesi endotermiktir.) ifadelerinden hangileri doğrudur? (X ve CO2 tepkime vermemektedir.) (dçözelti : 1 g/cm3, H2O: 18, NaOH: 40) A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. C 2. A 3. C 97 4. E 5. C 6. E

KARMA TEST - 10 SIVI ÇÖZELTİLER 1. Bir kapta bulunan saf suya sabit sıcaklıkta Fe(NO3)3 4. CaCl2 ve KCl katıla- Molarite (mol/L) CI– 2,5 K+ katısı eklenerek sulu çözeltisi hazırlanıyor. Eklenen rından oluşan bir karı­ Fe(NO3)3 ün mol sayısının, NO3- iyonları derişimine şım suda çözülerek 0,5 Zaman karşı değişim grafiği aşağıda verilmiştir. 500 mL sulu çözel- 0 ti hazır­lanıyor. Bu iş- [NO3–] lemde K+ ve Cl- iyon- larının derişiminin za- manla deği­şimi grafik- teki gib­ idir. 3 1,5 0,2 0,4 0,6 0,8 Eklenen Fe(NO3)3 Buna göre, çöz­ elti ile ilgili; mol sayısı I. Ca2+ iyon derişimi 1 mol/litre dir. Buna göre, hazırlanan sulu çözelti için; II. 55,5 gram CaCl2 içerir. I. Fe3+ iyonları derişimi 1 M’dir. III. Toplam iyon derişimi 3 mol/litre dir. II. İyonların toplam mol sayısı 1,6’dır. III. Çözelti hacmi 400 mL’dir. yargılarından hangileri doğrudur? (CaCl2: 111) yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 2. 36 gram C6H12O6 (glikoz) ile 14,4 gram H2O dan 5. Kütlece % 40 lık X tuzunun sulu çözeltisinin oluşan çözeltide glikozun mol kesri kaçtır? 120 gramında aynı sıcaklıkta 0,3 mol X tuzu da- ha çözülebildiğine göre, X tuzunun bu sıcaklık- (H2O: 18, C6H12O6: 180) ta sudaki çözünürlüğü kaç gram X / 100 mL su dur? (X: 20, dsu: 1 g/mL) A) 1 B) 1 C) 2 D) 1 E) 1 5 10 5 4 2 A) 18 B) 54 C) 72 D) 75 E) 126 3. Bir miktar suya aşırı miktarda X katısı eklenerek bir çözelti hazırlanıyor. Bu katının suda çözünmesi endo­termik olduğu- 6. 1 litre suda eşit mol sayılarında KCl, NaNO3 ve na göre, oluşan çözeltinin yoğunluğunu artır- mak için; K2SO4 tuzları çözündüğünde, oluşan çözeltide bulunan aşağıdaki iyon çiftlerinden hangisinin I. Çözeltiyi karıştırma derişimleri eşit değildir? II. Çözeltiyi ısıtma III. Çözeltiye sabit sıcaklıkta su ekleme A) NO3-, SO42- B) Cl-, NO3- işlemlerinden hangileri tek olarak uygulanabil­ir? C) Na+, NO3- D) K+, NO3- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III E) Na+, SO42- D) I ve III E) I, II ve III 1. E 2. A 3. B 98 4. C 5. D 6. D