TYT Kimya Konu Anlatım Modülleri Modül 4 Karışımlar Asitler, Bazlar ve Tuzlar Kimya Her yerde

Bu kitabın her hakkı saklıdır ve AYDIN YAYINLARI’na aittir. 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre kitabın düzeni, metni, soru ve şekilleri kısmen de olsa hiçbir şekilde alınıp yayımlana- maz, fotokopi ya da başka bir teknikle çoğaltılamaz. Yayın Sorumlusu : Ali DİNÇSÖNMEZ Yazarlar : Ali DİNÇSÖNMEZ – İzzet ÖZKAL – Taha YILMAZ Dizgi – Grafik Tasarım : Aydın Yayınları Dizgi Birimi ISBN No : 978 - 605 - 7945 - 45 - 7 Yayıncı Sertifika No : 16753 Basım Yeri : Ertem Basım Yayın Ltd. Şti. • 0312 640 16 23 İletişim : AYDIN YAYINLARI [email protected] Tel: 0312 418 10 02 • 0850 577 00 71 Faks: 0312 418 10 09 0533 051 86 17 aydinyayinlari aydinyayinlari * Bölüm Kapağı KARMA TEST - 2 KARIŞIMLAR Karma Testler 4. MODÜL Alt bölümlerin 1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi çözelti- 4. Yağlar apolar yapılı moleküllerdir. Bundan dolayı Modülün sonunda İÇİNDEKİLER dir? polar yapılı suda çözünmezler. tüm alt bölümleri A) Zeytinyağı – su Buna göre, gömleği yağ lekesi olan bir kişinin B) Kalsiyum metali yağ lekesini çıkartmak için aşağıdaki çözücü- C) Türk kahvesi lerden hangisini kullanması uygun olur? D) Karbondioksit gazı E) 14 ayar altın A) HCI B) HBr C) H2S E) H2O D) CCI4 KARIŞIMLAR – ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR – KİMYA HER YERDE başlıklarını içerir. KARIŞIMLAR ➤ KARIŞIMLARIN GENEL ÖZELLIKLERI • 4 ➤ HOMOJEN KARIŞIMLAR [ÇÖZELTILER] • 4 2. Genellikle polar maddeler suda çözünebilirken, 5. Saf suya sabit sıcaklıkta bir miktar şeker eklenerek içeren karma testler apolar maddeler çözünemezler. Hidrojen bağı içe- bir çözelti oluşturuluyor. yer alır. ➤ HETEROJEN KARIŞIMLAR • 11 ren polar maddeler ise genellikle suda diğer polar maddelere göre daha iyi çözünürler. ➤ ÇÖZÜNME SÜRECI • 15 Oluşan çözeltide; Buna göre; ➤ ÇÖZELTI DERIŞIMLERI • 20 I. Yoğunluk I. CO2 II. Donmaya başlama sıcaklığı ➤ KOLIGATIF ÖZELLIKLER • 28 II. NH3 III. Eşit sıcaklıktaki buhar basıncı III. HCl ➤ KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNIKLERI • 33 niceliklerinden hangileri saf suyunkine göre maddelerinin sudaki çözünürlüklerinin karşı- daha küçük olur? ➤ KARMA TESTLER • 43 laştırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl) ➤ YENI NESIL SORULAR • 62 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II A) I > II > III B) II > III > I C) II > I > III ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ➤ ASITLERIN VE BAZLARIN AYIRT EDILMESI • 64 D) II ve III E) I, II ve III ➤ ASIT VE BAZLARIN TEPKIMELERI • 71 Konu İşleyişi D) I > III > II E) III > II > I ➤ HAYATIMIZDAKI ASITLER VE BAZLAR • 79 Bu bölümdeki örnek 6. ➤ TUZLAR • T8Y3T 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr Yeni Nesil Sorular ➤ KARMA TESTLER • 86 KARIŞIMLAR YENİ NESİL SORULAR KARIŞIMLAR Modülün genelinde yorum ➤ YENI NESIL SORULAR • 97 yapma, analiz etme vb. İlişkili Kazanımlar 3. H ––– CI bileşiğinin; I II III becerileri ölçen kurgulu KİMYA HER YERDE 1.1 : Homojen ve heterojen karışımların ayırt edilmesinde belirleyici olan özellikler açıklanacak, 1. Günümüzde aspirin ağrı kesici ve ateş düşürücü bir ilaç olarak bilinmektedir. Fakat yapılan araştırmalar aspirinin ➤ TEMIZLIK MADDELER1.2I •: H1o0m0ojen karışımların çözelti olarak adlandırıldığı ve günlük hayattaki çözelti örnekleri öğrenilecek, I. Cl vücudumuza farklı bir çok etkisinin olduğunu ortaya koymuştur. Aspirinin etken maddesi; C ➤ POLIMERLER • 1015.3 : Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hâline göre belirlenecek, Cl Cl ➤ KOZMETIKLER • 1113.4 : Karışımlar çözünenin (dağılanın) tanecik boyutu esasına göre sınıflandırılacaktır. Cl COOH CH3 O O ➤ ILAÇLAR • 116 KARIŞIMLAR Karışımı oluşturan maddeler kimyasal özelliklerini soruların çözümlerine korurlar. akıllı tahta uygulamasından II. H H IV O ➤ GIDALAR • 119 İki ya da daha fazla saf maddenin, kimyasal özellik- Karışımın kütlesi bileşenlerinin kütleleri toplamına ➤ YENILEBILIR YAĞ lrTeeÜrkinRoiLlukEşaRtyubIredtu•mklea1dr2ıemn2aradsdtegetoleplmuluikğtaurnlaarkdaarbışirımardaeynairg. eKlea-- eşittir. N Aşağıda verilen ayırma yönteAmseletirliSndaelisnilhikaAnsgiitsi Karışımın hacmi her zaman bileşenlerinin hacimleri ➤ KARMA TESTLErıRşım•ı ol1uş2t6uran saf maddelere bileşen denir. toplamına eşit olmayabilir. III. H H H yukarıdaki görsellerde yer almaz? ➤ YENI NESIL SORULAR • 136 KARIŞIMLAR bileşiklerinden hangilerinde çözünmesi bekle- Karışımların Genel Özellikleri formülü ile gösterilen asetil salisilik asittir. Aspirinin ham maddesi olan salisilik asit doğal olarak söğüt ağacının ka- nir? buklarından dAa) eDldeesteiladsileyobnilir. Bu işlemBin) bSaasnatmrifaükjlleamrı eaşağıdaki gibidir. Homojen ya da heterojen olabilirler. A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III • Söğüt ağacCın)ıEnlkeambeukları kaynatılır. D) Flotasyon D) II ve III E) I, II ve III • Elde edilen karışımda söEğ)üDt iayğaalizcının kabukları ve sıvı kısım ayrıştırılır. ulaşabilirsiniz. 1. E 2. B 3. D • S4ıv4ı kısımdan su uzaklaş4t.ıDrılara5k. Dsalis6i.liAk asit kristalleri elde edilir. Bu basamaklar baştan sona düşünüldüğünde kullanılan ayırma teknikleri ve kullanılan özellikler hakkında, Homojen Karışım Heterojen Karışım (çözelti) KARIŞIMLARIN AYRILMASI sorulara yer verilmiştir. Süspansiyon Kolloid Tanecik boyutu farkı Çözünürlük farkı Yoğunluk farkı Kaynama noktaları (Katı-sıvı) (Katı-sıvı) ile ayırma ile ayırma ile ayırma farkı ile ayırma (Sıvı -sıvı) (Sıvı - gaz) 1. Ayıklama 1. Ayrımsal 1. Ayırma hunisi ile 1. Damıtma Ayrıca modül sonunda 2. Eleme kristallendirme (Destilasyon) tamamı yeni nesil sorulardan Akarsu, toprak ve hava karışımlara örnektir. Emülsiyon Adi Karışım Alt Bölüm Testleri 3. Süzme 2. Çöktürme oluşan testler bulunur. (Sıvı-sıvı) (Katı-katı) 4. Diyaliz 2. Ekstraksiyon 2. Ayrımsal damıtma Her alt bölümün (özütleme) 3. Aktarma Saf değildirler. TEST - 1 sonunda o bölümle ilgili (Dekantasyon) testler yer alır. KARIŞIMLAR Aerosol 4. Yüzdürme (Gaz-sıvı, gaz-katı) (Flotasyon) 1. Aşağıda bazı maddeler verilmiştir. 4. Doymamış şeker çözeltisini doygun hale getir- I. Hava HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇmÖZekEiLçTinİ;LER) II. C6H12O6(suda) Bileşimi ve özelliği her yerindI.e aSyanbıitoslaıcnakkalıkrıtşaımyelate-rince katı şeker çözmek III. CO2(g) ra homojen karışımlar (çözeltileIrI). dSeanbiri.t sıcaklıkta yeterince su buharlaştırmak tablodan faydalanarak aşağıdaki yargılardan hangisinin yanlış olduğunu bulunuz? A) Tanecik boyutu farkı ile ayırma yöntemi kullanılabilir. IV. C2H5OH(s) III. Bir miktar çözeltiyi dışarı dökmek B) Ekstraksiyon işlemi uygulanmıştır. Tek fazlıdırlar. Yani tek madde gibi görünürler. C) Ayrımsal damıtma işlemi uygulanmıştır. V. O2(suda) işlemlerinden hangileri yapılabilir? D) Çözünürlük farkı ile ayırma kullanılmıştır. E) Flotasyon işlemi kullanılmamıştır. Deniz karışımdıBr. u maddelerden hangileri karışıKmadtıı,rs?ıvı ya da gaz halinde olabilir. I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız Bileşenleri arasında belirli bir oAr)aInvyeoIkI tur. B) II ve V CşÇu)örIzI.Iüvceü IVve çözünen olmak üzere iki kısımdan olu- E) I, II ve III D) II ve III Farklı tür tanecikler (atom, iyon, molekDü)l)I,iIçIevreirlVer. E) II, GIIIevneeIllVikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, mik- Bileşenlerine fiziksel yöntemlerle ayrıştırılırlar. tarı az olan çözünendir. Belirli bir sembol ya da formülleri yoktur. Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her za- • Söğüt ağacının kabukları kaynatılırken kabukta bulunan etken madde özütlenerek (ekstraksiyon) suya geçer bura- man çözücü olarak kabul edilir. da çözünürlük farkından faydalanılır. Karışımların erime noktaları, kaynama noktaları ve yoğunlukları karışımı oluşturan maddelerin birleş- İki farklı gaz karıştırıldığ5ın.daAoşluaşğaıdnakavreışrıimlenhemr azad-delerden hangisinin sulu • Daha sonra kabuklar tanecik boyutu farkından faydalanılarak süzülür. me oranlarına göre değişir. Yani karışımların fizik- • En son süzüntüye kaynama noktası farkı ile basit damıtma yapılarak (destilasyon) etken madde elde edilir. sel özellikleri belirli ve sabit değildir. man homojendir. çözeltisi elektrolit değildir? Cevap: C 2. Çözeltilerle ilgili aşağı4da verilen yargılardan A) NaCI B) H2SO4 C) KOH hangileri yanlıştır? D) MgBr2 E) C2H5OH 3. C 62 A) Bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır. B) Belirli erime ve kaynama noktaları yoktur. C) Saf maddelerdir. D) Tek fazlıdırlar. E) Bileşenleri katı, sıvı ya da gaz olabilir. 6. Aşağıda katısı ile dengede olan tuz çözeltisi veril- miştir. Tuzlu su Katı tuz 3. Doymamış şeker çözeltisinden sabit sıcaklıkta Bu çözeltiye aynı sıcaklıkta dipteki katıyı çözebile- bir miktar su buharlaştırılırsa, çözelti ile ilgili; cek su miktarından daha fazla su ekleniyor. I. Elektrik iletkenliği artar. Buna göre, çözeltinin hangi niceliği artmıştır? II. Daha derişik hale gelir. III. Özkütlesi artar. A) Çözünen katı kütlesi B) Birim hacimdeki iyon sayısı yargılarından hangileri doğrudur? C) İletkenlik D) Katı tuz kütlesi A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III E) Derişim Kitaptaki örnek soruların PDF çözümlerine www.aydinyayinları.com.tr adresinden D) II ve III E) I, II ve III ulaşabilirsiniz. 1. D 2. C 3. D 9 4. B 5. E 6. A

4. MODÜL İÇİNDEKİLER KARIŞIMLAR – ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR – KİMYA HER YERDE KARIŞIMLAR ➤ KARIŞIMLARIN GENEL ÖZELLIKLERI • 4 ➤ HOMOJEN KARIŞIMLAR [ÇÖZELTILER] • 4 ➤ HETEROJEN KARIŞIMLAR • 11 ➤ ÇÖZÜNME SÜRECI • 15 ➤ ÇÖZELTI DERIŞIMLERI • 20 ➤ KOLIGATIF ÖZELLIKLER • 28 ➤ KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNIKLERI • 33 ➤ KARMA TESTLER • 43 ➤ YENI NESIL SORULAR • 62 ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR ➤ ASİTLERİN VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ • 64 ➤ ASİT VE BAZLARIN TEPKİMELERİ • 71 ➤ HAYATIMIZDAKİ ASİTLER VE BAZLAR • 79 ➤ TUZLAR • 83 ➤ KARMA TESTLER • 86 ➤ YENI NESIL SORULAR • 97 KİMYA HER YERDE ➤ TEMİZLİK MADDELERİ • 100 ➤ POLİMERLER • 105 ➤ KOZMETİKLER • 113 ➤ İLAÇLAR • 116 ➤ GIDALAR • 119 ➤ YENİLEBİLİR YAĞ TÜRLERİ • 122 ➤ KARMA TESTLER • 126 ➤ YENI NESIL SORULAR • 136



KARIŞIMLAR ➤ KARIŞIMLARIN GENEL ÖZELLIKLERI ➤ HOMOJEN KARIŞIMLAR [ÇÖZELTILER] ➤ HETEROJEN KARIŞIMLAR ➤ ÇÖZÜNME SÜRECI ➤ ÇÖZELTI DERIŞIMLERI ➤ KOLIGATIF ÖZELLIKLER ➤ KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNIKLERI

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR İlişkili Kazanımlar 1.1 : Homojen ve heterojen karışımların ayırt edilmesinde belirleyici olan özellikler açıklanacak, 1.2 : Homojen karışımların çözelti olarak adlandırıldığı ve günlük hayattaki çözelti örnekleri öğrenilecek, 1.3 : Heterojen karışımlar, dağılan maddenin ve dağılma ortamının fiziksel hâline göre belirlenecek, 1.4 : Karışımlar çözünenin (dağılanın) tanecik boyutu esasına göre sınıflandırılacaktır. KARIŞIMLAR Karışımı oluşturan maddeler kimyasal özelliklerini İki ya da daha fazla saf maddenin, kimyasal özellik- korurlar. lerini kaybetmeden rastgele miktarlarda bir araya gele- Karışımın kütlesi bileşenlerinin kütleleri toplamına rek oluşturdukları madde topluluğuna karışım denir. Ka- eşittir. rışımı oluşturan saf maddelere bileşen denir. Karışımın hacmi her zaman bileşenlerinin hacimleri Karışımların Genel Özellikleri toplamına eşit olmayabilir. Homojen ya da heterojen olabilirler. KARIŞIMLAR Homojen Karışım Heterojen Karışım (çözelti) Akarsu, toprak ve hava karışımlara örnektir. Süspansiyon Kolloid Saf değildirler. (Katı-sıvı) (Katı-sıvı) (Sıvı -sıvı) Emülsiyon (Sıvı - gaz) (Sıvı-sıvı) Adi Karışım (Katı-katı) Aerosol (Gaz-sıvı, gaz-katı) Deniz karışımdır. HOMOJEN KARIŞIMLAR (ÇÖZELTİLER) Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olan karışımla- Farklı tür tanecikler (atom, iyon, molekül) içerirler. ra homojen karışımlar (çözeltiler) denir. Bileşenlerine fiziksel yöntemlerle ayrıştırılırlar. Belirli bir sembol ya da formülleri yoktur. Tek fazlıdırlar. Yani tek madde gibi görünürler. Karışımların erime noktaları, kaynama noktaları ve Katı, sıvı ya da gaz halinde olabilir. yoğunlukları karışımı oluşturan maddelerin birleş- me oranlarına göre değişir. Yani karışımların fizik- Çözücü ve çözünen olmak üzere iki kısımdan olu- sel özellikleri belirli ve sabit değildir. şur. Genellikle çözeltilerde miktarı çok olan çözücü, mik- tarı az olan çözünendir. Sulu çözeltilerde miktara bakılmaksızın su her za- man çözücü olarak kabul edilir. İki farklı gaz karıştırıldığında oluşan karışım her za- man homojendir. 4

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT Bekletildiğinde çökme olmaz. ÖRNEK 2 Gaz ve sulu çözeltiler süzgeç kağıdından bileşinle- Karışımlarla ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yan- rine ayrışmadan geçer. lıştır? A) Tek tür tanecik içerirler. B) Bileşenleri arasında belirli bir oran yoktur. C) Belirli formülleri yoktur. D) Homojen ya da heterojen olabilirler. E) Bileşenleri kimyasal özelliklerini kaybetmezler. Kola homojen Kolonya homojen Sirke homojen karışımdır. karışımdır. karışımdır. Karışımlar iki ya da daha fazla tür tanecikten oluşur. Cevap: A ÇÖZÜCÜ ÇÖZÜNEN ÖRNEK Katı Katı Alaşımlar ÖRNEK 3 Katı Sıvı Amalgam Palladyum - Hidrojen I. Katı-sıvı karışımlar homojen ya da heterojen olabi- Katı Gaz lirler. gazı Sıvı Katı Şeker - su II. Katı-katı tüm karışımlar heterojendir. Sıvı Sıvı Alkol - su III. Gaz-gaz tüm karışımlar homojendir. Sıvı Gaz Gazlı içecekler Gaz Gaz Yukarıda verilen yargılardan hangileri doğrudur? Hava Pirinç, tunç, bronz, tuzlu su, benzin, mazot, kolon- ya, gazoz, maden suyu, çeşme suyu, deniz suyu … ho- mojen karışımlara örnek verilebilir. ÖRNEK 1 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Aşağıda verilen karışım örneklerinden hangisinin D) II ve III E) I, II ve III bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır? • Katı - Sıvı karışımlarda tuzlu su homojenken, talaş - A) Talaş - su karışımı su heterojen karışımdır. B) He ve CO2 gazları karışımı C) Türk kahvesi • Katı - Katı karışımlarda alaşımlar homojenken, kum D) Salata - talaş karışımı heterojendir. E) Zeytinyağı - su karışımı • Gaz - Gaz karışımları her zaman homojendir. Çözüm İki farklı gazın oluşturduğu tüm karışımlar homojen- Cevap: C dir. Diğer örnekler ise homojen değildir. Cevap: B 1. B 5 2. A 3. C

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 4 Aşağıdaki tabloda bazı çözelti türleri ve karşılarında ise bu türlere örnekler verilmiştir. Ç__ö_z_e_lt_i t_ü_r_ü _Ö_rn_e_k_____ I. Sıvı-Sıvı Benzin-su II. Katı-Sıvı Kükürt-su III. Sıvı-Gaz Kola Asit ve bazların sulu çözeltileri Tuzların sulu çözeltisi elektrolittir. elektrolittir. Buna göre, verilen örneklerden hangisi yanlıştır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) I ve III E) II ve III b) Elektrolit Olmayan Çözeltiler • Benzin suda çözünmediği için çözelti oluşturamaz. Alkol, şeker gibi bazı I. örnek yanlıştır. maddeler suda iyonları- na ayrışmadan molekü- • Kükürt suda çözünmediği için çözelti oluşturamaz. ler çözünürler. Bu tür çö- II. örnek yanlıştır. zeltilere iyon içermedik- leri için elektrolit olma- • Kola yapımında suda birçok madde çözünür bunlar- yan çözeltiler denir. dan birisi de CO2 gazıdır. III. örnek doğrudur. Cevap: C Şeker ve alkol çözeltileri elektrolit değildir. Müfredatta bir başlık altında verilmemesine rağmen C6H12O6(k) $ C6H12O6(suda) 1442443 karışımlar konusunda gerekli olacağı için kısaca çö- zelti türleri verilmiştir. CH3OH(s) $ CH3OH(suda) Elektrolit olmayan çözeltiler ÇÖZELTİ TÜRLERİ C2H5OH(s) $ C2H5OH(suda) İletkenliğe Çözünürlüğe Derişimlerine 2. Çözünürlüğüne Göre Çözeltiler Göre Göre Göre a) Doymuş Çözelti a) Elektrolit a) Doymuş a) Derişik Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceği maksi- b) Doymamış b) Seyreltik b) Elektrolit olma- c) Aşırı doymuş mum madde miktarını çözmüş olan çözeltilere denir. yan 1. İletkenliğe Göre Çözeltiler b) Doymamış Çözelti a) Elektrolit Çözeltiler Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceğinden da- ha az madde çözmüş olan çözeltilere denir. Suda iyonlarına ayrışarak çözünen maddelerin çö- zünmesine iyonik çözünme denir. Asitler, bazlar ve tuz- c) Aşırı Doymuş Çözelti lar suda iyonlarına ayrışarak çözünürler. Bu tür çözelti- ler iyon hareketleriyle kimyasal olarak elektriği iletirler. Belirli bir sıcaklık ve basınçta çözebileceğinden da- Bu çözeltilere elektrolit çözeltiler denir. Elektrolit çözelti- ha fazla madde çözmüş olan çözeltilere denir. Sabit sı- lerde, birim hacimde çözünen madde miktarı ve sıcaklık caklıkta aşırı doymuş çözelti hazırlanamaz. Çözünürlü- arttıkça iletkenlik artar. ğün fazla olduğu sıcaklıklarda doygun çözeltiler hazır- lanarak, çözelti çözünürlüğün düşük olduğu sıcaklıkla- HBr(suda) $ H+(suda) + Br-(suda) (Asit) 1442443 ra getirildiğinde çökelme olmuyorsa, aşırı doygun çözel- ti oluşur. Aşırı doygun çözeltiler kararsızdır. Belirli bir sü- KOH(k) $ K+(suda) + OH-(suda) (Baz) Elektrolit re sonra fazladan çözünen kısım çöker ve çözelti doy- çözeltiler gun hâle gelir. MgCI2(k) $ Mg2(+suda) + 2CI-(suda) (Tuz) 4. C 6

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT Uyarı! ÖRNEK 7 Dibinde katısı bulunan çö– Aşağıda verilen maddelerden hangisinin sulu çözel- zelti aşırı doygun çözelti de- tisi elektrolit değildir? ğil; doygun çözeltidir. Ba2+ SO42– A) NaCI(k) B) Mg(OH)2(k) Yanda katısı ile dengede C) C12H22O11(k) D) H2SO4(s) olan doygun BaSO4 çözelti- BaSO4 E) CaI2(k) si verilmiştir. Katı tuz ÖRNEK 5 Çözüm t°C'de 100g suda,w en fazla 40 gram X tuzu çözünebil- Suda iyonlarına ayrışmadan moleküler çözünen mad- mektedir. delerin sulu çözeltileri elektrik akımını iletmez. Buna göre, aynı sıcaklıkta aşağıda verilen çözeltile- NaCI(k) $ Na+(suda) + CI–(suda) (iletir) ri doymuş, doymamış, aşırı doymuş olarak belirle- yelim: Mg(OH)2(k) $ Mg2(s+uda) + 2OH–(suda) (iletir) $C12H22O11(k) C12H22O11(suda) (iletmez) H2SO4(s) $ 2H+(suda) + SO42(-suda) (iletir) Çözünen Çözünen X CaI2(k) $ Ca2(s+uda) + 2I–(suda) (iletir) 56 g X 20 g X çözeltisi Cevap: C 200 gram su 50 gram su X(k) Doymuş 200 gram suda en 50 gram suda en fazla Dibinde katısı bulunan çözeltiler fazla 80 gram 20 gram X çözünebilir. doymuş çözeltidir. X çözünebilirken, Doymuş çözeltidir. 56 gram X çözünmüştür. ÖRNEK 8 Doymamış çözeltidir. Çözünen Belirli bir Çözünen Bir X tuzunun oda koşullarında 100 gram suda en fazla 46 g X süre sonra 40 g X 32 gram çözünebildiği bilinmektedir. 100 gram su 6 g X(k) Buna göre, aynı koşullarda aşağıda verilen çözelti- lerden hangisi doymamış çözeltidir? 100 gram su 100 gram suda en fazla Aşırı doymuş çözeltilerde belirli A) B) C) 40 gram X çözünebilirken, bir süre sonra fazladan çözünen kısım çöker ve 64 g X 12 g X 24 g X 46 gram X çözünmüş. çözelti doygun hâle gelir. 200 g su 50 g su 75 g su Aşırı doymuş çözeltidir. D) E) 3. Derişimine Göre Çözeltiler Aynı çözücü ve çözünenden oluşan çözeltilerde, bi- 48 g X 8gX rim hacimde karşılaştırıldığı çözeltiye göre daha çok çö- 150 g su 25 g su zünen içeren çözeltilere derişik çözelti, daha az çözü- nen içeren çözeltilere seyreltik çözelti denir. ÖRNEK 6 Çözünmüş Çözünmüş Çözünmüş Verilen koşullarda 8 g şeker 14 g şeker 20 g şeker 100 gram su 32 gram X ile doygun olursa 50 gram su ? içeren içeren içeren ?= 16 gram X ile doyar. 100 g su 100 g su 100 g su Buna göre, B seçeneğindeki çözelti doymamıştır. I. Kap II. Kap III. Kap Cevap: B Çözelti derişimleri III > II > I dir. 7. C 8. B II. çözelti I. çözeltiye göre daha derişik, III. çözeltiye gö- re daha seyreltiktir. 7

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 9 ÖRNEK 11 Aynı koşullarda hazırlanan üç ayrı sulu şeker çözeltisi Aşağıda aynı koşullarda hazırlanan iki farklı NaCl sulu aşağıdaki gibidir. çözeltisi verilmiştir. 15 g 40 g 25 g Na+(suda) Na+(suda) Cl–(suda) NaCl(k) şeker şeker şeker Cl–(suda) 100 mL II 50 g su 200 g su 100 g su 500 mL I I II III Bu çözeltilerle ilgili; Bu çözeltilerin derişimlerine göre sıralanışı aşağıda- kilerden hangisinde doğru verilmiştir? I. İkinci çözelti daha derişiktir. A) I > III > II B) I > II > III C) II > III > I II. Her ikisi de elektrolittir. D) II > I > III E) III > I > II III. Birinci çözelti doymamıştır. yargılarından hangileri kesinlikle doğrudur? Çözüm A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Çözeltilerin derişimleri birim kütle çözücüde çözünen D) II ve III E) I, II ve III madde miktarlarına göre değerlendirilir. Çözeltilerin çözücü kütlelerini 100 gram su olarak düşünürsek; – I. çözelti doygunda olabilir doymamışta olabilir fa- I. çözeltide 100 gram suda 30 gram şeker çözünür. kat II. çözeltinin dibinde katısı olduğu için kesinlik- II. çözeltide 100 gram suda 20 gram şeker çözünür. le doygundur. III. çözeltide 100 gram suda 25 gram şeker çözünmüş. – I. çözelti doygunsa her iki çözeltinin derişimleri Buna göre, birim kütle çözücüde (100'er gram su) çö- eşittir. zünen madde miktarları I > III > II'dir. – Her iki çözeltide tuz çözeltisi olduğu için elektrolit- Cevap: A tir. ÖRNEK 10 Cevap: B Aşağıdaki kapta dibinde katısı bulunmayan doygun X çözeltisi bulunmaktadır. Doygun ÖRNEK 12 X çözeltisi • Homojendir. Kaba sabit sıcaklıkta bir miktar saf su ekleniyor. • İletkendir. Buna göre son durumdaki çözelti ile ilgili; • Saf değildir. • Katı hâldedir. I. Başlangıca göre derişimi büyüktür. Yukarıda bazı özellikleri verilen madde aşağıdakiler- den hangisidir? II. Doymamış çözeltidir. III. Çözünen kütlesi azalır. A) Tuzlu su B) Hava yargılarından hangileri yanlıştır? D) Alaşım C) Demir katısı A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Şeker katısı D) I ve III E) II ve III Doygun çözeltiye su eklediğimizde derişimi azalır ve Katı ve iletken olması metal içerdiğini gösterir. Saf ol- doymamış olur. İçindeki toplam çözünen X kütlesi de- maması ise karışım olduğunu ifade eder. Seçenekler- ğişmez. de homojen, katı ve metal olan karışımı seçmeliyiz. Cevap: D Cevap: D 9. A 10. D 8 11. B 12. D

KARIŞIMLAR TEST - 1 1. Aşağıda bazı maddeler verilmiştir. 4. Doymamış şeker çözeltisini doygun hale getir- I. Hava mek için; II. C6H12O6(suda) III. CO2(g) I. Sabit sıcaklıkta yeterince katı şeker çözmek IV. C2H5OH(s) II. Sabit sıcaklıkta yeterince su buharlaştırmak V. O2(suda) III. Bir miktar çözeltiyi dışarı dökmek Bu maddelerden hangileri karışımdır? işlemlerinden hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) I ve II B) II ve V C) III ve IV D) II ve III E) I, II ve III D) I, II ve V E) II, III ve IV 5. Aşağıda verilen maddelerden hangisinin sulu çözeltisi elektrolit değildir? 2. Çözeltilerle ilgili aşağıda verilen yargılardan A) NaCI B) H2SO4 C) KOH hangileri yanlıştır? D) MgBr2 E) C2H5OH A) Bileşimi ve özelliği her yerinde aynıdır. B) Belirli erime ve kaynama noktaları yoktur. C) Saf maddelerdir. D) Tek fazlıdırlar. E) Bileşenleri katı, sıvı ya da gaz olabilir. 6. Aşağıda katısı ile dengede olan tuz çözeltisi veril- miştir. Tuzlu su Katı tuz 3. Doymamış şeker çözeltisinden sabit sıcaklıkta Bu çözeltiye aynı sıcaklıkta dipteki katıyı çözebile- cek su miktarından daha fazla su ekleniyor. bir miktar su buharlaştırılırsa, çözelti ile ilgili; Buna göre, çözeltinin hangi niceliği artmıştır? I. Elektrik iletkenliği artar. II. Daha derişik hale gelir. A) Çözünen katı kütlesi III. Özkütlesi artar. B) Birim hacimdeki iyon sayısı C) İletkenlik yargılarından hangileri doğrudur? D) Katı tuz kütlesi E) Derişim A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. C 3. D 9 4. B 5. E 6. A

TEST - 2 KARIŞIMLAR 1. Aşağıda aynı ortamda bulunan iki farklı tuz çözelti- 4. Aşağıda verilen kavram haritasında homojen karı- si verilmiştir. şım örnekleri verilmiştir. Serum He ve Ne gazları karışımı 15 g tuz 30 g tuz Homojen 100 g su 300 g su karışım I II Buna göre, çözeltilerin, Doğal gaz 18 ayar altın I. İletkenlik Tıraş köpüğü II. Derişim III. Kütle Verilen örneklerden hangisi yanlıştır? niceliklerinden hangilerinde I > II ilişkisi vardır? A) He ve Ne gazları karışımı B) Madeni para A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III C) Tıraş köpüğü D) Doğal gaz D) II ve III E) I, II ve III E) Serum 2. Aşağıdaki şekilde NaCI çözeltisine sabit sıcaklıkta 5. Aşağıda karışım oluşturacak bazı maddeler ve fi- m gram daha NaCI katısı ilave edildiğinde oluşan ziksel halleri verilmiştir. yeni durum gösterilmiştir. I. A(k) - B(s) m gram NaCI II. A(s) - B(g) III. A(g) - B(g) Verilen çiftlerden hangisinin çözelti oluşturaca- ğı kesindir? NaCI A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III çözeltisi NaCI D) II ve III E) I, II ve III çözeltisi 2 m gram NaCI(k) 1 6. Aşağıdaki kutucuklarda bazı karışımlar verilmiştir. Buna göre, I. II. I. Başlangıçtaki çözelti doygundur. II. 1. duruma göre çözelti kütlesi artmıştır. Kola Amalgam III. 2.durumda çözelti aşırı doygun hale gelmiştir. III. IV. yargılarından hangilerin yanlıştır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Pirinç Benzin 3. Aşağıda verilen çözeltilerden hangisinin çözü- Verilen karışımlardan hangilerinde çözücü ve çözünen maddelerin fiziksel hali aynıdır? cüsü sıvı, çözüneni ise gazdır? A) Tunç B) Hava C) Maden suyu A) I ve II B) I ve III C) II, III ve IV D) Sirke E) Tuzlu su D) III ve IV E) I ve IV 1. B 2. E 3. C 10 4. C 5. A 6. D

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT HETEROJEN KARIŞIMLAR d) Kolloid: Bileşimi ve özelliği her yerinde aynı olmayan karı- Dağılan fazın, dağıtan fazın içinde gözle görüleme- şımlara heterojen karışımlar denir. Heterojen karışım- yecek kadar küçük tanecikler halinde heterojen olarak lar birden fazla faza sahiptir. Bu karışım türünde karışı- dağılması ile oluşan karışımlara kolloidler denir. mı oluşturan maddelerden biri diğerinin içerisinde dağı- lıyorsa bu maddeye dağılan faz, diğer maddeye ise da- Homojen gibi görünürler fakat heterojendirler. Dağı- ğıtan faz denir. lan madde çıplak gözle görülmez mikroskopla görülebi- lir. Yeterince beklendiğinde fazlar ayrılır. a) Süspansiyon: Birbiri içerisinde çözünmeyen katı - sıvı karışımlara Her kolloid karışım aynı zamanda süspansiyon, emülsiyon ya da aerosoldür. Kolloidlere kan, sis, süt, süspansiyon denir. Süspansiyonlarda dağılan faz katı, krema, renkli cam, jöle , köpük örnek verilebilir. dağıtan faz ise sıvıdır. Süspansiyona kum-su, çorba, çamurlu su, naftalin-su örnek verilebilir. Köpük kolloidtir. Jöle kolloidtir. Çamurlu su süspansiyondur. Çorba süspansiyondur. NOT b) Emülsiyon: Işık demeti homojen karışımlardan geçerken ışık saçılmaz ve görünmez, fakat heterojen ka- Birbiri içinde çözünmeyen sıvı-sıvı karışımlara rışımlardan (kolloid) geçerken ışık saçılır ve emülsiyon denir. Emülsiyonlarda hem dağılan hem de görülür. Buna Tyndall etkisi denir. Bir karışı- dağıtan faz sıvıdır. Emülsiyonlara zeytinyağı - su, ben- mın homojen ya da heterojen olduğu bu yön- zin - su, mayonez, yağ - sirke örnek verilebilir. temle de anlaşılabilir. Işık kaynağı Zeytinyağı - su karşımı Benzin - su karşımı Çözelti Kolloid emülsiyondur. emülsiyondur. c) Aerosol: NOT Katı ya da sıvının gaz ortamda dağılmasıyla oluşan Bir karışımda; heterojen karışımlara aerosol denir. Aerosollere sis, duman, deodorant, böcek ilaçları, tozlu hava örnek ve- Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m'den (1 na- rilebilir. nometre) küçükse karışım homojendir ve ışığı saçmaz. Dağılan parçacıkların boyutu 10-9 m (1 nano- metre) ile 10-6 m (1000 nanometre) arasında ise kolloidtir ve ışığı saçar. Dağılan parçacıkların boyutu 10-6 m (1000 na- nometre)den büyük ise süspansiyondur ve ışı- ğı saçar. Deodorant aerosoldür. Sis aerosoldür. 11

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr Dağılan ve dağıtıcı maddelerin fiziksel haline göre ÖRNEK 13 bazı kolloidler aşağıda verilmiştir. Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir. Dağıtıcı Dağılan Örnek Madde Madde I. Süt Renkli cam, toprak, bazı II. Hava Katı Katı mücevherler III. Kolonya Katı Sıvı IV. Boya Katı Gaz Merhem, peynir, jöle Bu karışımlardan hangileri heterojendir? Sıvı Katı Sıvı Sıvı Kuru deniz kumu, lav, A) I ve II B) II ve III C) III ve IV ekmek Sıvı Gaz D) I ve III E) I ve IV Gaz Katı Kan, boya, bulanık su Gaz Çözüm Mayonez, süt, • Hava ve kolonya homojen karışım örneğidir. benzin - su karışımı • Süt, sıvı - sıvı heterojen karışımlara örnektir. Krem şanti, köpük, tıraş • Boya, sıvı - katı heterojen karışıma örnektir. kremi Cevap: E Toz bulutu, duman Sıvı Sis, deodorant, bulut ÖRNEK 14 Adi (Basit) Karışımlar: Bir karışımla ilgili; • Birbiri içinde çözünmeyen iki farklı sıvıdan oluşur. Genellikle katıların oluşturduğu heterojen karışımla- • Dağılan fazın boyutu 10-9 m'den büyük 10-6 m'den ra adi karışımlar denir. küçüktür. Adi karışımlara kuruyemiş karışımı, kum - çakıl - odun talaşı karışımı örnek verilebilir. bilgileri veriliyor. Buna göre, bu karışımın sınıfı aşağıdakilerden han- gisidir? A) Çözelti B) Adi karışım C) Süspansiyon D) Kolloid E) Aerosol Kuruyemiş karışımı Meyve salatası • Çözeltilerde dağılan faz 10-9 m'den küçüktür. adi karışımlara örnektir. adi karışıma örnektir. • Adi karışım $ Katı - katı karışımlardır. NOT Süspansiyon $ Katı - sıvı karışımlardır. Aerosol $ Gaz - sıvı ya da gaz - katı karışımlardır. Saf bir maddenin farklı fiziksel hallerinin bulun- duğu sistem karışım değildir. Buz - su, su bu- • Kolloid verilen bilgilere uygun olan karışımdır. harı - su örneklerinde olduğu gibi... Karışım ol- ması için en az iki farklı saf madde bir araya Cevap: D gelmelidir. 12 13. E 14. D

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 15 ÖRNEK 17 Aşağıda verilen örneklerden hangisi karışım değil- X, Y ve Z maddelerinin oluşturduğu karışımlarla ilgili; dir? • X - Y karışımı homojendir. • Y - Z karışımı adi karışımdır. A) Koyu kırmızı cam • X - Z karışımı süspansiyondur. B) Buzlu su C) C6H12O6(suda) bilgileri veriliyor. D) 14 ayar altın E) Ham petrol Buna göre, X, Y ve Z maddelerinin fiziksel halleri aşağıda verilenlerden hangisi gibi olabilir? • nBiunzbluirsaur,aadyanoılsdaufğmu asdisdteenmindir(.HT2Oek) katı ve sıvı hali- __X_ _ __Y_ _ __Z__ tür madde oldu- A) Katı Sıvı Gaz B) Sıvı Katı Katı ğu için karışım değildir. C) Gaz Katı Katı D) Sıvı Sıvı Sıvı • Koyu kırmızı cam $ Cam ve renk pigmentlerinden E) Katı Sıvı Sıvı oluşan karışım $ Su ile şeker karışımı C6H12O6(suda) $ Bakır ile altın karışımı 14 ayar altın Ham petrol $ Birçok organik maddenin • Y - Z karışımı adi karışım ise her ikisi de katıdır. oluşturduğu karışım • X - Z karışımı süspansiyon ise biri katı diğeri sıvıdır. Cevap: B Z'nin katı olduğunu bulmuştuk, Buna göre, X sıvı ol- malıdır. Cevap: B ÖRNEK 16 ÖRNEK 18 Duman, hava ve sis maddeleri ile ilgili; Aşağıda bazı karışımlar verilmiştir. I. Heterojen olma II. Bileşenlerine fiziksel yollarla ayrılma I. Mayonez III. Belirli ve sabit yoğunluklarının olmaması II. Kum - su verilenlerden hangileri ortak değildir? III. Maden suyu A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Bu karışımlarda bulunan dağılan fazların tanecik boyutlarının sıralaması aşağıdakilerden hangisi gi- bi olur? D) II ve III E) I, II ve III A) I = II = III B) II > I = III C) II > I > III D) II > III > I E) III > I > II Duman ve sis heterojen, hava ise homojen karışımlara _K__a_rı_ş_ım__t_ü_r_ü_ ____D_a_ğ_ı_la_n__fa_z_ı_n_b_o_y_u__tu____ örnektir. Karışımların tamamı fiziksel yollarla bileşen- lerine ayrılır ve belirli yoğunlukları yoktur. Mayonez = Kolloid 10-9m'den büyük, 10-6 m'den küçük Cevap: A Kum - su = Süspansiyon 10-6 m'den büyük Maden suyu = Homojen 10-9 m'den küçük Sıralama III < 10-9m < I < 10-6 m < II şeklindedir. Cevap: C 15. B 16. A 13 17. B 18. C

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 19 ÖRNEK 21 Yandaki kapta bulunan karışıma ışık kaynağı tu- tulduğunda ışığın saçıl- madığı görülüyor. Buna göre, karışımla il- Mayonez Portakal suyu Tunç gili; I II III I. Bekletildiğinde çökme gözlenir. Yukarıda verilen karışımlardan hangilerinde dağılan II. Homojendir. tanecikler gözle görülebilir? III. Kolloid olabilir. A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III yargılarından hangileri doğrudur? D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Çözüm Işığın saçılmaması karışımın homojen olduğunu gös- Dağılan taneciklerin gözle görülebilmesi için boyutla- terir. Homojen karışımlarda çökme olmaz. rının 10-6 m'den büyük olması gerekir. Bu karışımlara süspansiyon denir. Kolloid ve homojen karışımlarda Cevap: B dağılan tanecikler gözle görülmez. Mayonez kolloid, portakal suyu süspansiyon ve tunç homojen karışım- ÖRNEK 20 dır. Aşağıda karışımlarla ilgili kavram haritası verilmiştir. Cevap: B Gaz-gaz karışımlar Kolloidlerde dağılan ÖRNEK 22 her zaman çözelti oluş- tanecikler çıplak gözle tururlar. görülemezler. 5 1 Aşağıdaki tabloda bazı heterojen maddelerin dağıtan ve Karışımlar 2 dağılan fazları verilmiştir. 4 Dağıtan Faz Dağılan Faz Örnek Dağılan tane- I. Sıvı Katı Boya cik boyutunun 10-6 m'den büyük olduğu ka- Krema homojen II. Gaz Sıvı Deodorant tı - sıvı karışımlara süs- karışımdır. pansiyon denir. 3 III. Katı Sıvı Merhem Buna göre, verilenlerden hangisi doğrudur? Sıvı - sıvı homojen A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II karışımlara emülsiyon denir. Buna göre, verilen ifadelerden hangileri yanlıştır? D) II ve III E) I, II ve III A) 4 ve 5 B) 2 ve 4 C) 1 ve 2 D) 2 ve 3 E) 3 ve 5 Verilen örneklerin hepsi doğrudur. • Krema sıvı - katı kolloid örneğidir ve homojen değildir. Cevap: E • Sıvı - sıvı heterojen karışımlara emülsiyon denir. • Diğer bilgiler doğrudur. Cevap: D 19. B 20. D 14 21. B 22. E

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÇÖZÜNME SÜRECİ İlişkili Kazanımlar 2.1 : Tanecikler arası etkileşimlerden faydalanılarak çözünme açıklanacak, 2.2 : Çözünme ile polarlık, hidrojen bağı ve çözücü-çözünen benzerliği ilişkilendirilecek, ÇÖZÜNME SÜRECİ Apolar bileşikler Polar bileşikler Bir maddenin başka bir madde içinde dağılarak ho- BeH2 NH3 mojen karışım oluşturmasına çözünme denir. Oluşan BH3 NF3 karışıma ise çözelti denir. CH4 PH3 CCI4 H2S Çözünme işlemi gerçekleşirken; CO2 H2O Çözünen maddenin tanecikleri arasındaki etkileşim- Pratik Bilgi 2: İki atomlu moleküllerde atomların ler zayıflar. cinsi aynı ise molekül apolar atomların cinsi farklı Çözücü maddenin tanecikleri birbirinden uzaklaşır. ise molekül polardır. Çözücü ve çözünen tanecikler arasında yeni etkile- şimler oluşur. 1. basamak 2. basamak Çözücü 3. basamak Çözünen Apolar moleküller Polar bileşikler Çözelti H2 HCI F2 HBr Çözünen taneciklerin su molekülleri tarafından sa- O2 CO rılmasına hidratasyon, çözünen taneciklerin su dışın- N2 NO da başka bir çözücü molekülleri tarafından sarılmasına solvatasyon denir. Pratik Bilgi 3: Yapısında sadece C ve H bulundu- ran organik bileşikler apolar, C ve H'nin yanında Tuz, şeker gibi maddelerin suda çözünmesi hidra- üçüncü bir tür atom içeren organik bileşikler ise po- tasyona, iyot (I2) katısının karbon tetraklorürde (CCI4) lardır. çözünmesi ise solvatasyona örnektir. Apolar organik bileşikler Polar organik bileşikler CH4 CH3OH C2H6 C2H5OH C3H8 CH3COOH C6H6 CH3NH2 Tuzun suda çözünmesi hidratasyona örnektir. Polar moleküllerin molekülleri arası etkileşim türü dipol - dipol etkileşimleridir. Benzer benzeri çözer ilkesine göre, polar ve iyonik bağlı maddeler polar çözücülerde, apolar maddeler ise Apolar moleküllerin molekülleri arası etkileşim türü apolar çözücülerde daha iyi çözünürler. indüklenmiş dipol - indüklenmiş dipol (London) et- kileşimleridir. Pratik Bilgi 1: Molekülde en çok bağ yapan atoma merkez atom denir. Genellikle merkez atom 2A, 3A H atomunun molekül içinde flor, oksijen, azot (F, O, ve 4A gruplarında ise molekül apolar, 5A ve 6A grup- N) atomlarıyla kovalent bağ yaptığı polar molekülle- larında ise molekül polardır. (1H, 4Be, 5B, 6C, 7N, 8O, rin, molekülleri arasında görülen etkileşim türü hid- 15P, 16S, 17Cl) rojen bağlarıdır. H bağlarının görüldüğü moleküller- de dipol - dipol ve London etkileşimleri de görülür. Hidrojen bağı içeren polar moleküller (NH3, HF, CH3OH …) diğer polar moleküllere göre suda daha iyi çözünürler. 15

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 23 1H22O3 ……….… 1N2H33 Aşağıda verilen tabloda bazı çözücü ve çözünen türle- ri verilmiştir. Polar Polar Molekülleri arasında H __Ç_ö_z_ü_c_ü_ _ _Ç__ö_z_ü_n_e_n_ bağı ve dipol-dipol etkileşimleri vardır ve I. CO2 H2 birbiri içinde çözünürler. II. H2O HF HCI ……….… 1H22S3 III. CCI4 H2S 123 Buna göre, hangi çözücü - çözünen çiftinin birbiri Polar Polar içinde iyi çözünmesi beklenmez? Molekülleri arasında (1H, 6C, 8O, 9F, 16S, 17CI) dipol-dipol etkileşimleri vardır ve birbiri içinde A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III çözünürler. D) II ve III E) I, II ve III 1O223 ……….… 1C2O32 Çözüm Apolar Apolar Polar maddeler polar çözücülerde apolar maddelerde apolar çözücülerde daha iyi çözünürler. Molekülleri arasında in- 1C2O32 ……….… 1H223 1H22O3 ……….… HF düklenmiş dipol - indük- 123 lenmiş dipol (London) et- kileşimleri vardır ve birbir- apolar apolar polar polar leri içinde çözünürler. çözünür çözünür 1C2CI34 ……….… 1H22S3 1H22O3 ……….… 12I2 3 apolar polar çözünmez Polar Apolar Molekülleri arasında dipol Cevap: B - indüklenmiş dipol etki- leşimleri vardır ve birbirle- ÖRNEK 24 ri içinde iyi çözünmezler. H2S bileşiği aşağıdaki bileşiklerden hangisi ile karış- tırılırsa homojen bir karışım elde edilir? 1C2CI34 ……….… NaCI (1H, 6C, 8O, 17CI) 123 Apolar İyonik A) CH4 B) C3H8 C) CO2 D) CH3OH E) CCI4 Tanecikler arasında in- düklenmiş dipol-iyon etki- Hçö2Szümnüorle. kSüellçeerni pekollearrddeır ve polar çözücülerde daha iyi leşimleri vardır ve birbirleri verilen maddelerden sadece içinde iyi çözünmezler. CH3OH polardır. Diğer moleküller ise apolardır. 1H22O3 ……….… NaCI Cevap: D 123 Polar İyonik Tanecikler arasında dipol - iyon etkileşimleri vardır ve birbirleri içinde çözünürler. 16 23. B 24. D

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 25 ÖRNEK 27 HBr sıvısı, NH3 sıvısında iyi çözünür. Çözünme sıra- CH3OH bileşiği aşağıda verilen maddelerde ayrı ayrı sında bu iki molekül arasında oluşan etkin etkileşim çözünüyor. türü aşağıdakilerden hangisidir? I. H2O A) London II. CH3COOH B) İndüklenmiş dipol - dipol III. C2H5OH C) Dipol - dipol Buna göre, hangi maddelerde çözünmesi solvatas- D) İyon - dipol yona örnektir? E) Hidrojen bağı A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III Moleküllerin her ikisi de polardır ve polar moleküllerin Çözünen maddenin su molekülleri dışında başka bir moleküller arası etkileşim türü dipol - dipol dür. çözücünün molekülleri tarafından çevrelenmesine sol- vatasyon denir. HBr ……….… 1N2H33 123 Cevap: E polar polar dipol - dipol Cevap: C ÖRNEK 26 ÖRNEK 28 LiBr tuzu suda çözünürken; Aşağıda verilen madde çiftlerinden hangileri arasın- daki etkin etkileşim türü hidrojen bağlarıdır? I. Li+ ve Br- iyonları arasındaki çekim gücü zayıflar. II. Su moleküleri arasındaki hidrojen bağları zayıflar. (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 17Cl, 35Br) III. Li+ ve Br- iyonları ile su molekülleri arasında A) NaCl – H2O B) HF – NH3 C) O2 – Cl2 iyon-dipol etkileşimleri oluşur. D) CH4 – HF E) CH3OH – HBr olaylarından hangileri gerçekleşir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Molekül içinde H nin, F, O, N elementleri ile kovalent bağ yaptığı polar moleküllerin, molekülleri arasında D) II ve III E) I, II ve III hidrojen bağı görülür. HF, CH3OH, NH3, H2O ... gibi mo- leküllerin molekülleri arasında hidrojen bağı görülür. Çözünme gerçekleşirken çözücü ve çözünen maddele- rin kendi tanecikleri arasındaki etkileşimler zayıflarken Cevap: B çözücü - çözünen tanecikleri arasında yeni etkileşim- ler oluşur. Cevap: E 25. C 26. E 17 27. E 28. B

TEST - 3 KARIŞIMLAR 1. Gaz - sıvı ya da gaz - katı heterojen karışımlara 4. Aşağıda bazı karışımlar ve bu karışımların sınıfı aerosol denir. verilmiştir. 6 Karışım Sınıfı Ayran I. Sis a) Süspansiyon 5 1 II. Çırpılmış yumurta b) Kolloid Böcek Volkanik ilacı kirlilik III. Çorba c) Aerosol Aerosol 4 2 Buna göre, aşağıdakilerden hangisinde karı- Maden Sis şımların sınıfı doğru eşleştirilmiştir? suyu 3 A) I – a B) I – c C) I – a Toz II – b II – a II – c bulutu III – c III – b III – b Yukarıda verilen kavram haritasında hangi ör- D) I – c E) I – b nekler yanlıştır? II – b II – c III – a III – a A) 1 ve 3 B) 3 ve 4 C) 2 ve 6 D) 3 ve 5 E) 4 ve 6 2. A, B ve C maddeleri ile ilgili; 5. Aşağıda emülsiyonlarla ilgili kavram haritası veril- • A, katı - sıvı kolloidtir. miştir. • B, dağıtan ve dağılan fazın sıvı olduğu hetero- IV I jen bir karışımdır. • C, heterojen görünümlü saf maddedir. Kolonya örnektir Dağıtan fazı katıdır. Buna göre, A, B ve C maddelerinin örnekleri Emülsiyon II aşağıdakilerden hangisi olabilir? III İki farklı faz içerir. Dağılan fazın tanecik boyu- tu 10–9 m'den küçüktür. AB C A) Kan Mayonez Buz - su Kutucuklarda yer alan yargılardan hangileri doğrudur? B) Tuzlu su Zeytinyağı – su Sis A) Yalnız I B) Yalnız III C) III ve IV C) Süt Kolonya Kum – talaş D) I ve III E) II ve IV D) Duman Benzin Alkol – Alkol E) Kan Yoğurt buharı Sirke 3. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi emülsi- 6. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi özellik yon değildir? bakımından diğerlerinden farklıdır? A) Zeytinyağı - su B) Benzin - su A) Süt B) Hava C) Benzin C) Alkol - su D) Cıva - su D) Lehim E) Kolonya E) Mazot - su 1. E 2. A 3. C 18 4. D 5. B 6. A

KARIŞIMLAR TEST - 4 1. X maddesi Y maddesinin içerisinde çözünebilmek- 4. Aşağıda bazı karışımlar ve karışımı oluşturan mad- tedir. Çözünme sırasında oluşan etkileşim aşağıda delerin fiziksel halleri verilmiştir. verilmiştir. Karışım Bileşenlerin fiziksel halleri + + – – I. Süspansiyon Sıvı - sıvı – – + + –+ – II. Emülsiyon Katı - sıvı + + – + – – + III. Katı Aerosol Katı - gaz Buna göre, tanecikler arasında oluşan etkile- IV. Sıvı Aerosol Sıvı - gaz şim türü aşağıdakilerden hangisidir? Buna göre, hangi karışımı oluşturan maddele- A) London rin fiziksel halleri yanlış verilmiştir? B) İyon – dipol C) Dipol – dipol A) I ve IV B) I ve II C) II ve III D) İndüklenmi dipol E) İyon – indüklenmiş dipol D) II ve IV E) I, II ve III 2. Karbon tetraklorür (CCI4) kuru temizlemede kulla- 5. Su, molekülleri arasında hidrojen bağı içeren polar nılan apolar bir çözücüdür. bir moleküldür. Buna göre, aşağıda verilen maddelerden han- Buna göre, aşağıda verilen maddelerden hangi- gisinin karbon tetraklorürde (CCI4) çözünmesi sinin suda diğerlerine göre daha iyi çözünmesi beklenir? beklenir? (1H, 6C, 7N, 8O, 19K, 17CI) (1H, 6C, 7N, 8O, 9F, 19K) A) CO2 B) HCI C) C2H5OH A) NH3 B) HF C) KOH D) NaCI E) O2 E) C6H6 D) CH3OH 3. Bir çözünme sırasında çözücü ve çözünen madde- 6. C6H12O6(k) $ C6H12O6(suda) ler arasında dipol - dipol etkileşimi oluşuyor. şeklinde gerçekleşen bir olayla ilgili; Buna göre, çözücü ve çözünen maddeler aşağı- I. C6H12O6 molekülleri arasındaki etkileşimler za- da verilenlerden hangisi olabilir? yıflamış ve su molekülleri ile C6H12O6 molekül- leri arasında yeni etkileşimler oluşmuştur. (1H, 2He, 6C, 7N, 8O, 11Na, 15P, 17CI) II. Çözünme olayı gerçekleşmiştir. Çözücü Çözünen III. Olay kimyasaldır. A) CO2 He yargılarından hangileri doğrudur? B) NH3 CO2 C) H2O NaCI A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) H2O PH3 D) I ve III E) II ve III E) CH4 CO2 1. B 2. E 3. D 19 4. B 5. C 6. C

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ İlişkili Kazanımlar 3.1 : Kütlece yüzde, hacimce yüzde ve ppm derişimleri (ppm ile ilgili hesaplamalara girilmeden) tanıtılacak, 3.2 : Yaygın sulu çözeltilerde çözünenin kütlece ve hacimce yüzde derişimlerine örnekler verilecek (çeşme suyu, deniz suyu, serum kolonya, şekerli su), 3.3 : Kütlece yüzde ve hacimce yüzde derişimleri ile farklı çözeltiler hazırlanacak. ÇÖZELTİ DERİŞİMLERİ ÖRNEK 29 a) Kütlece Yüzde Derişim (% m/m) 800 gram kütlece %20’lik şeker-su çözeltisinin 100 gram çözeltide çözünen maddenin gram cinsin- içerdiği şeker ve su kütleleri aşağıdakilerden han- den kütlesine kütlece yüzde derişim denir. %C ile gös- gisinde doğru verilmiştir? terilir. Ş_e_k_e_r_k_ü_t_e_s_i _(g_) _S_u_k_ü_t_le_s_i_(_g_) Kütlece % derişim = Çözünen kütlesi x 100 A) 160 640 Çözelti kütlesi B) 200 600 C) 650 150 mçözelti = mçözücü + mçözünen D) 20 780 E) 220 580 Doymamış çözeltiye aynı maddeden eklenip çözül- mesi kütlece % derişimi arttırır. Çözüm Doymamış çözeltiden çözücü buharlaştırmak kütle- mçözünen = mçözelti . x ce % derişimi arttırır. 100 Çözeltiye saf su eklemek derişimi azaltır. = 800 . 20 Çözeltiye saf su eklenerek çözelti seyreltilirse ya da 100 sabit sıcaklıkta su buharlaştırılarak çözelti deriştirilirse = 160 gram şeker içerir. aşağıdaki bağıntı kullanılır. Buna göre; m1 %1 = m2 %2 mçözücü = mçözelti - mçözünen m1 = İlk kütle %1 = İlk durumdaki kütlece yüzde derişim = 800 - 160 m2 = Son kütle %2 = Son durumdaki kütlece yüzde derişim = 640 gram su içerir. Farklı çözeltiler karıştırılırsa aşağıdaki bağıntı kul- lanılır; Cevap: A m1 %1 + m2 %2 + …… = mToplam %son m1 = Birinci çözelti kütlesi %1 = Birinci çözeltinin kütlece ÖRNEK 30 yüzdesi m2 = İkinci çözelti kütlesi %2 = İkinci çözeltinin kütlece Kütlece %40'lık yemek tuzunun sulu çözeltisini ha- yüzdesi zırlamak için, 16 gram yemek tuzu kaç gram suda çözünmelidir? mtoplam = Son durumdaki toplam %son = Son durumdaki kütle çözeltinin kütlece yüzdesi Çözeltiye saf çözünen eklenirse (tuz, şeker…) küt- A) 16 B) 20 C) 24 D) 36 E) 48 lece derişimi %100 alınır. Çözeltiye saf su eklenirse kütlece % derişimi sıfır alınır. %C = mçözünen . 100 m çözelti Çözeltinin özkütlesi, kütlece yüzde derişimi ve hac- 2 16 5 mi bilinirse çözünenin kütlesi hesaplanabilir. 40 = . 100 16 + x mçözünen = dçözelti . Vçözelti . X 32 + 2x = 80 100 x = 24 gram mçözünen = mçözelti . X Cevap: C 100 20 29. A 30. C

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 31 ÖRNEK 33 18 gram X tuzu 32 gram suda çözünerek dibinde katısı Özkütlesi 1,84 g/mL olan kütlece %63'lük 500 mL olmayan doygun çözelti hazırlanıyor. HNO3 çözeltisinde bulunan çözünmüş HNO3 kaç Buna göre, doygun çözeltinin kütlece % derişimi moldür? (HNO3 = 63) aşağıdakilerden hangisidir? A) 4,4 B) 5 C) 7,1 D) 9,2 E) 9,8 A) 9 B) 13 C) 18 D) 22 E) 36 mçözünen = dçözelti . Vçözelti . x 100 %C = mçözünen . 100 mçözelti = 1,84 . 500 . 63 100 = 18 . 100 = 579,6 gram çözünen HNO3 vardır. 18 + 32 m 579,6 = 18 . 100 n= MA &n= 63 = 9,2 mol HNO3 50 Cevap: D = %36 Cevap: E ÖRNEK 32 ÖRNEK 34 Özkütlesi 1,4 g/mL olan kütlece %40'lık, 200 mL A Kütlece %30'luk 240 gram CuSO4 çözeltisini aynı sı- çözeltisinde çözünmüş A kaç gramdır? caklıkta kütlece %40'lık yapmak için çözeltiye kaç A) 144 B) 112 C) 103 D) 85 E) 70 gram daha katı CuSO4 ilave edilmelidir? A) 40 B) 47 C) 56 D) 63 E) 68 mçözünen = dçözelti . Vçözelti . x • İlk çözelti çözünen CuSO4 kütlesi 100 %C = mçözünen . 100 = 1,4 . 200 . 40 mçözelti 100 X = 112 gram çözünen A maddesi 30 = 240 . 100 Cevap: B X = 72 g • lBeisrimniikhteamr ddaehaçCözueSlOti 4keüktlleensimniesairthıreımr. çözünen küt- İkinci durum için; %C = mçözünen . 100 mçözelti 2 = 72 + x 5 40 . 100 240 + x 4 80 + 2x = 360 + 5x 3x = 120 x = 40 gram daha katı CuSO4 eklenmelidir. Cevap: A 31. E 32. B 21 33. D 34. A

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 35 ÖRNEK 37 Kütlece %20'lik 250 gram tuzlu suya sabit sıcaklıkta Kütlece %10’luk ve %25’lik NaCI’nin sulu çözeltile- çökme olmadan; rinin kaçar gramları karşıtırılırsa, 500 gram kütlece %16’lık NaCI çözeltisi elde edilir? I. 50 gram daha tuz ekleyip çözmek II. 50 gram daha su buharlaştırmak Kütlece %10’luk Kütlece %25’lik III. Kütlece %30'luk 250 gram çözelti eklemek _ç_ö_z_e_lt_i k_ü_t_le_s_i_(_g_) ç_ö_z_e_l_ti_k_ü_tl_e_s_i (_g_) işlemleri ayrı ayrı yapılıyor. A) 450 50 Hangi işlemler sonunda çözelti kütlece %25'lik olur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II B) 300 200 D) II ve III E) I, II ve III C) 250 250 Elimizdeki çözeltide bulunan tuz ve su miktarlarını bu- D) 200 300 lalım; E) 150 350 mçözünen = mçözelti . %C 250 gram çözeltide Çözüm = 250 . 20 50g tuz 200g su bulunur. Son karışım 500 gramdır. Kütlece %10'luk çözelti küt- 100 lesine X gram dersek, kütlece %25'lik çözelti kütlesi (500 - X)g olur. = 50 gram tuz vardır. ( m1 ·%1) + (m2 ·%2) = mtoplam.%son • 50 gram daha tuz eklenirse; %C = 50 + 50 . 100 = %33,3 (X .10) + [(500 – X).25] = 500.16 250 + 50 10X + 12.500 – 25x = 8000 • 50 gram su buharlaştırılırsa; %C = 50 . 100 = %25 15x = 4500 (250 – 50) x = 300 & 500 – x = 200 . • %30'luk 250 gram çözelti eklenirse Buna göre, kütlece %10'luk çözelti 300 g %25'lik çözelti 200 g'dır. (m1 · %1) + (m2 ·%2) = mtoplam · %son 250 · 20 + 250 · 30 = 500 %son Cevap: B %son = %25 Cevap: D ÖRNEK 36 ÖRNEK 38 Kütlece %40'lık 200 gram şekerin sulu çözeltisine 400 gram kütlece %20'lik şekerin sulu çözeltisine kaç gram su eklenirse çözelti kütlece %10'luk olur? çözeltinin kütlesi iki katına çıkıncaya kadar su ek- A) 800 B) 700 C) 600 D) 500 E) 200 lenirse oluşan yeni çözeltinin kütlece yüzde derişi- mi kaç olur? Su ekleme ya da buharlaştırılarak çözeltinin seyreltil- A) 10 B) 20 C) 30 D) 40 E) 50 mesi ya da deriştirilmesi durumlarında m1 . %1 = m2 . %2 formülü uygulanır. 4 Çözeltinin kütlesi iki katına çıkıncaya kadar su eklenir- 40 · 200 = 10 . (200 + x) se son kütle 400 + 400 = 800 gram olur. 800 = 200 + x m1 .%1 = m2 .%2 x = 600 gram daha su eklenmeli 400 . 20 = 800 . x x = 10 Cevap: C Cevap: A 35. D 36. C 22 37. B 38. A

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 39 ÖRNEK 41 Kütlece %40'lık 400 gram tuzlu su çözeltisi ile ay- Kütlece %25'lik 200 gram KBr sulu çözeltisi ile kütlece nı sıcaklıkta kütlece %10'luk 200 gram tuzlu su çö- %10'luk 250 gram KBr sulu çözeltisi karıştırılıp aynı sı- zeltisi karşıtırılırsa son durumda çözeltinin kütlece caklıkta karışımdan 75 gram su buharlaştırılıyor. yüzde derişimi kaç olur? İşlemler sırasında çökme olmadığına göre son du- A) 5 B) 10 C) 15 D) 20 E) 30 rumda karışım kütlece yüzde kaç KBr tuzu içerir? A) 12 B) 15 C) 20 D) 23 E) 25 (m1 ·%1) + (m2 ·%2) = mtoplam . %son (m1 . %1) + (m2 .%2) = mtoplam . %son (400 . 40) + (200 . 10) = 600 . x 200 . 25 + 250 . 10 = (200 + 250 – 75) . %son x = 16000 + 2000 = 30 5000 + 2500 = 375 . %son 600 %son = 7500 = 20 Cevap: E 375 Cevap: C ÖRNEK 40 ÖRNEK 42 Kütlece %5'lik 200 gram tuzlu su ile kütlece %20'lik 300 Kütlece %30 luk X tuzunun sulu çözeltisine aynı sıcak- gram tuzlu su karşıtırılıp üzerine sabit sıcaklıkta 450 lıkta 400 gram su eklendiğinde kütlece %18 lik oluyor. gram saf su ve 50 gram saf tuz ekleniyor. Buna göre, su eklenmeden önce çözelti kaç gram- dır? Son durumda dipte katı bulunmadığına göre, çözel- A) 600 B) 500 C) 300 D) 200 E) 100 tinin kütlece yüzde derişimi kaçtır? m1 · %1 = m2 · %2 A) 8 B) 12 C) 15 D) 18 E) 23 X · 30 = (X + 400) · 18 30X = 18X + 7200 ( m1 ·%1) + (m2 ·%2) + (m3 ·%3) + (m4 ·%4) = mtoplam .%son X = 600 gram 200 . 5 + 300 . 20 + 14520 .30 + 5102. 1300 = 1000%son Saf suyun Saf tuzun Cevap: A kütlece kütlece yüzdesi yüzdesi sıfırdır. 100'dür. 1000 + 6000 + 0 + 5000 = 1000 . %son 12000 = 1000 . %son %son = 12 Cevap: B 39. E 40. B 23 41. C 42. A

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr b) Hacimce Yüzde Derişim (% v/v) ÖRNEK 44 Sıvı - sıvı çözeltiler, hazırlanırken genellikle hacim- Hacimce %10'luk 200 mL glikol sulu çözeltisine ay- ce yüzde derişim kullanılır. Sıvı - sıvı çözeltileri hazır- nı sıcaklıkta kaç mL glikol eklenirse yeni çözelti ha- lanırken dikkat edilmesi gereken nokta çözeltinin toplam hacmi, çözücü ve çözünen hacimleri toplamından daha cimce %50 glikol içerir? azdır. Fakat yapılan hesaplamalarda hacim düşüşü ih- mal edilir. Çözeltinin hacmi çözücü ve çözünen hacimle- A) 40 B) 60 C) 90 D) 110 E) 160 ri toplamına eşit kabul edilir. • İlk başta çözeltide bulunan glikol hacmini bulalım Hacimce yüzde derişim aşağıdaki formülle hesap- %V/V = Vçözünen . 100 lanır: Vçözelti Hacimce % derişim = Vçözünen (mL) . 100 10 = x . 100 Vçözelti(mL) 200 x = 20 mL glikol içerir. • İkinci durumda eklenen glikol V mL olsun 50 = 20 + V 2 . 100 200 + V 200 + V = 40 + 2V V = 160 mL Cevap: E 80° kolonya, hacimce %80 alkol içeren çözeltidir. ÖRNEK 45 ÖRNEK 43 Hacimce %40 alkol içeren 500 mL sulu çözeltinin kütlesi kaç gramdır? (dalkol = 0,8 g/mL, dsu = 1 g/mL) A) 580 B) 510 C) 460 D) 420 E) 390 Sirke; asetik asitin (CH3COOH) su ile hazırlanan hacim- Valkol = 500 . 40 = 200 mL alkol ce %5’lik çözeltisidir. 100 800 mL sirke hazırlanırken kaç mL asetik asit Vsu = Vtoplam – Valkol = 500 – 200 (CH3COOH) kullanılmalıdır? A) 15 B) 30 C) 40 D) 60 E) 80 = 300 mL su _ __a_lk_o_l_i_ç_in_ ____ _____s_u_i_ç_in_________________ Çözüm d= m d= m %v/v = Vçözünen . 100 V V Vçözelti 0,8 = m 1= m 5 = x . 100 200 300 800 m = 160 gram alkol m = 300 gram su x = 40 mL asetik asit gerekir. mtoplam = 160 + 300 Cevap: C = 460 gram Cevap: C 43. C 24 44. E 45. C

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 46 c) ppm (Milyonda birlik kısım) Çözünen maddenin miktarı çok az olduğunda deri- 160 gram aseton ile 300 gram su karıştırılıyor. şimi ppm birimi ile ifade edilir. ppm, çözeltinin milyonda Buna göre, oluşan çözeltinin hacimce aseton yüz- bir çözünen miktarını ifade eder. ppm ingilizcede \"parts desi kaçtır? (daseton = 0,8 g/mL, dsu = 1 g/mL) per million\" ifadesinin kısaltılmışıdır. A) 75 B) 70 C) 55 D) 45 E) 40 ppm; 1 kg çözeltide çözünen maddenin mg cinsin- den kütlesidir. • ____s_u_i_ç_in__ ___ • ______a_s_e_to_n__i_ç_in______ ppm = mÇözünen (mg) d= m d = m mÇözelti (kg) V V 1 = 300 0,8 = 160 V V V = 300 mL su V = 200 mL aseton Sulu çözeltilerde 1 L çözeltide çözünen maddenin mg cinsinden kütlesi de denebilir. % V = Vaseton · 100 = 200 . 100 V Vtoplam. 500 mÇözünen (mg) ppm = Vsu (L) = %40 Cevap: E ÖRNEK 47 ya da kütle birimleri aynı olmak koşulu ile Hacimce %40'lık 500 mL etanol - su karışımının öz- ppm = mÇözünen . 106 eşitliği de kullanılabilir. kütlesi kaç g/mL'dir? (detanol = 0,8 g/mL, dsu = 1 g/mL) mÇözelti A) 0,92 B) 0,9 C) 0,88 D) 0,85 E) 0,81 • __E_t_a_n_o_l_i_ç_in__ _________ •_ ______S__u_i_ç_in_________ Uyarı! 500 · 40 = 200 mL etanol 500 – 200 = 300 mL su Çözünen madde miktarı eser miktarda olduğu için 100 1 = m çözelti kütlesi yerine çözücü kütlesi kullanılır. 0,8 = m 300 1 mL = 1 cm3 200 m = 300 gram su 1 L = 1 dm3 1 L = 1000 mL m = 160 gram etanol 1 kg = 103 g = 106 mg 1 dm3 = 1000 cm3 1 g = 1000 mg dçözelti = mçözelti = 160 + 300 = 0,92 g/mL 1 kg = 1000 g Vçözelti 500 Cevap: A Bazı çözeltilerin derişimleri: ÖRNEK 48 Çözelti Derişim Hacimce %80 alkol içeren 200 mL kolonya ile hacim- Kolonya 80° kolonyada hacimce %80 etil alkol ce %60 alkol içeren 300 mL kolonya aynı koşullarda ka- ve hacimce %20 su bulunur. Kolonya- rıştırılıyor. larda derece hacimce yüzde çözüne- ni ifade eder. Bu göre, son karışım hacimce % kaç alkol içerir? A) 62 B) 65 C) 68 D) 71 E) 74 İzotonik sodyum klorür çözeltisi kütle- ce %0,9 NaCI içerir. Serum V1 · %1 + V2 · %2 = Vtoplam · %son Havuz Suyu Havuz suyunu dezenfekte etmek için 200 · 80 + 300 · 60 = 500 · %son kullanılan CI2 derişimi 0,9 – 2 ppm'dir. %son = 68 Cevap: C Deniz Suyu Kütlece %1,2 Ca2+ iyonu içerir. 46. E 47. A 48. C 25

TEST - 5 KARIŞIMLAR 1. 300 gram suyun üzerine 150 gram katı X tuzu ekle- 4. Kütlece %25'lik şekerli su çözeltisi hazırlamak niyor. Aynı sıcaklıkta tuzun 50 gramının çözünme- için aşağıda verilen şeker ve su kütlelerinden den kaldığı görülüyor. hangisi kullanılabilir? Buna göre, oluşan çözeltinin kütlesi ve kütle- Su kütlesi (g) Şeker kütlesi (g) ce yüzde derişimi aşağıdakilerden hangisinde A) 200 50 doğru verilmiştir? B) 150 50 Çözelti Kütlesi Kütlece % Derişimi C) 100 25 A) 450 33,3 B) 400 25 D) 80 20 C) 300 66,6 E) 150 100 D) 400 33,3 E) 450 25 2. Kütlece %10'luk 500 gram tuzlu su çözeltisinden 5. Kütlece %10 şeker içeren 200 gram şekerli suya aynı sıcaklıkta çökme olmadan su buharlaştırılıyor. aşağıda verilen işlemler aynı sıcaklıkta ayrı ayrı uy- gulanıyor. Buna göre, çözelti ile ilgili; I. 20 gram daha şeker ekleyip çözmek I. 100 gram su buharlaştırıldığında kütlece II. 100 gram su buharlaştırmak %12,5'luk olur. III. Kütlece %30'luk 200 gram şekerli su eklemek II. 250 gram su buharlaştırıldığında kütlece %20 Hangi işlemler sonunda çözelti kütlece %20'lik 'lik olur. olur? III. 400 gram su buharlaştırıldığında kütlece A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II %50'lik olur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Kütlece %25'lik 100 gram tuzlu su çözeltisi ile küt- 6. 180 mL glikol ile hacimce %60'lık sulu çözelti lece %15'lik 100 gram tuzlu su çözeltisi karıştırılıp hazırlamak için kaç mL su kullanılmalıdır? üzerine aynı sıcaklıkta 200 gram saf su ekleniyor. A) 300 B) 220 C) 120 D) 100 E) 80 Buna göre, son durumda çözelti kütlece % kaç tuz içerir? A) 10 B) 15 C) 18 D) 20 E) 22 1. B 2. E 3. A 26 4. B 5. D 6. C

KARIŞIMLAR TEST - 6 1. Aşağıda bazı karışımları oluşturan sıvıların hacim- 4. I. Kütlece %20’lik 50 gram tuzun sulu çözeltisi leri verilmiştir. II. Kütlece %5'lik 500 gram şekerin sulu çözeltisi III. Hacimce %10 alkol içeren 200 mL alkol - su I. 50 mL su - 50 mL alkol II. 200 mL su - 100 mL alkol karışımı III. 400 mL su - 100 mL alkol Yukarıda verilen çözeltilerin içerdikleri çözü- Bu karışımların hacimce alkol yüzdelerinin kü- nen kütlelerinin karşılaştırması aşağıdakiler- çükten büyüğe doğru sıralanışı aşağıdakiler- den hangisinde doğru verilmiştir? den hangisinde doğru verilmiştir? (dalkol = 0,8 g/mL) A) III, II, I B) I, II, III C) II, III, I A) I > III > II B) II = III > I C) II > III > I D) II, I, III E) III, I, II D) III > II > I E) I = II = III 2. 100 mL gazlı içeceğin içerisinde 35 gram şeker bu- 5. I. 1 kg çözeltide çözünen maddenin miligram cin- lunmaktadır. sinden derişimine ppm denir. Bu içeceğin yoğunluğu 1,4 g/mL olduğuna gö- II. Çözünen kütlesinin çözelti kütlesine aynı birim- re, içecekteki şekerin kütlece yüzde derişimi de oranının 106 ile çarpılması ppm derişimini kaçtır? verir. A) 40 B) 33 C) 30 D) 25 E) 15 III. 1 litrelik sulu çözeltilerde çözünen maddenin miligram değeri ppm derişimini verir. 3. Aşağıda sabit sıcaklıkta hazırlanan iki farklı alkol Yukarıda ppm derişimi ile ilgili verilen tanımlar- çözeltisi verilmiştir. dan hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Hacimce %20’lik Hacimce %40’lık D) II ve III E) I, II ve III 500 mL alkol 200 mL alkol çözeltisi çözeltisi I II I. çözeltinin 2 'i ile II. çözeltinin 1 'si aynı sı- 6. Aşağıda belirli bir miktar tuzun 410 gram suya ek- 52 lenmesi ile kütlece %18'lik bir çözelti elde edilir- caklıkta boş bir kapta karıştırılırsa oluşan ye- ken 60 gram X katısının çökmesi aşağıdaki şekil- ni çözeltinin hacmi (mL) ve içerdiği alkolün ha- de gösterilmiştir. cimce yüzde derişimi (%v/v) aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? m gram X tuzu VÇözelti (mL) %V/V 410 g su Kütlece %18’lik A) 350 90/7 tuz çözeltisi B) 300 180/7 60 g X katısı C) 700 180/7 D) 700 80/3 Buna göre, ilk başta eklenen X tuzunun kütlesi E) 300 80/3 (m) kaç gramdır? A) 50 B) 110 C) 150 D) 165 E) 210 1. A 2. D 3. E 27 4. C 5. E 6. C

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr KOLİGATİF ÖZELLİKLER İlişkili Kazanımlar 4.1 : Çözeltilerin donma ve kaynama noktasının çözücülerinkinden farklı olduğu ve derişime bağlı olarak değişimi hesap- lamalara girilmeden açıklanacaktır. KOLİGATİF ÖZELLİKLER Aşağıda saf suya ve su ile hazırlanan sıvı - katı çö- zeltiye ait 1 atm basınçtaki sıcaklık - zaman grafikle- Bir çözeltide çözünenin derişimine bağlı olan özel- ri verilmiştir. liklerine koligatif özellikler denir. Bu özellikler çözelti- nin birim hacimdeki toplam tanecik sayısına bağlı ola- Sıcaklık (°C) Sıcaklık (°C) rak değişir. Koligatif özellikler çözünenin cinsine bağlı 100 değildir. 100 + b YZ 100 + a X Bu özelliklerden bazıları; Kaynama noktası yükselmesi Saf su Zaman Katı ile Zaman Donma noktası alçalması hazırlanan Buhar basıncı sulu çözelti şeklindedir. Sıvı - katı çözelti grafiğinde X noktasında çözelti kaynamaya başlar, Y noktasında ise çözelti doygun ha- le gelir. a) Kaynama Noktası Yükselmesi: X – Y aralığı Y - Z aralığı Sıvının buhar basıncının, bulunduğu ortamın dış Çözelti kaynar. Çözelti kaynar. basıncına eşit olduğu an kaynama başlar ve bu sıcak- Sıcaklık artar. Sıcaklık değişmez. lığa kaynama noktası denir. Kaynama noktası saf mad- Kinetik enerji artar. Kinetik enerji değişmez. deler için ayırt edici özellik olup her saf madde için belirli Potansiyel enerji artar. Potansiyel enerji artar. ve sabittir (1 atm basınç altında suyun kaynama noktası Buhar basıncı değişmez. Buhar basıncı değişmez. 100°C, etil alkolün kaynama noktası 78°C'dir). Çözeltile- Çözelti doymamıştır, çök- Çözelti doymuştur, çökme rin kaynama noktası ise sabit değildir. me gözlenmez. gözlenir. Bir sıvının kaynama noktası ne kadar yüksekse; Ocakta kaynayan çorbaya tuz eklendiğinde kayna- Tanecikler arası çekim gücü o kadar yüksek, manın birden durmasının sebebi, eklenen tuzun kayna- ma noktasını yükseltmesidir. Eşit sıcaklıkta buhar basıncı o kadar düşük, b) Donma Noktası Alçalması: Uçuculuğu o kadar az olur. Sıvının sabit basınç altında sıvı fazdan katı faza Saf bir sıvıda uçucu olmayan bir katı çözündüğün- geçmesine donma denir. Saf sıvıların donma noktala- de oluşan çözeltinin aynı dış basınç altında kaynamaya rı belirli ve sabitken, çözeltilerin donma noktaları sabit başlama noktası, saf sıvının kaynama noktasından yük- değildir. sek olur. Birim hacimde çözünen katı miktarı (derişim) arttıkça kaynamaya başlama sıcaklığı da artar. Saf suda bir madde çözündüğünde suyun donma noktası düşer. Çözeltinin donma noktası ile suyun don- Saf sıvı ile çözeltinin kaynama noktası arasındaki ma noktası arasındaki farka donma noktası alçalma- farka kaynama noktası yükselmesi denir. sı denir. 28

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT Aşağıda saf suya ve uçucu olmayan katının sulu çö- Sıvıların kaynama noktasına kadar sıcaklıkları artı- zeltisine ait 1 atm basınç altındaki sıcaklık - zaman gra- rıldığında buhar basınçları da artar. Buhar basıncı kay- fiği verilmiştir. nama anında maksimum değerini alır ve bulunduğu or- tamın dış basıncına eşit olur. Sıcaklık (°C) Sıvılarda çözünen uçucu olmayan katılar sıvının Saf su eşit sıcaklıktaki buhar basıncını düşürür. Çözünen ka- Sıvı - katı çözelti tı derişimi ile buhar basıncı ters orantılıdır. Buhar basın- cı da koligatif özelliklerdendir. 0 Zaman Uyarı! –x Bir çözeltide uçucu olmayan katı derişimi arttıkça tanecikler arası çekim gücü artar. çözeltinin kaynama noktası artar. katı iyonlarına ayrışarak çözünüyorsa iletkenlik artar. eşit sıcaklıkta buhar basıncı azalır. çözeltinin donma noktası azalır. uçuculuk azalır. Deniz suyu çözelti olduğu için Buzlanmaya karşı yollara ÖRNEK 49 donma noktası düşüktür tuz dökülür. Aşağıda aynı ortamda üç ayrı kapta bulunan su ve çö- zünen tuz miktarları belirtilmiştir. 60 g su 240 g su 100 g su 40 g tuz 60 g tuz 100 g tuz I II III Buna göre, bu çözeltilerle ilgili; Kış aylarında uçaklarda olu- Kışın araba radyotörlerine I. Kaynama noktaları III > I > II’dir. şacak buzlanmayı önlemek suyun donmaması için için uçaklar alkolle yıkanır. antifriz konur. II. Donma noktaları II > I > III’dür. NOT! III. Kütleleri II > III > I’dir. yargılarından hangileri doğrudur? Bir maddenin; kaynama noktasındaki yüksel- meden yararlanılarak mol kütlesinin hesap- A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III lanmasına ebüliyoskopi, donma noktasında- ki düşüşten yararlanarak mol kütlesinin hesap- D) II ve III E) I, II ve III lanmasına ise kriyoskopi denir. Çözüm Çözeltilerin kütlece yüzde derişimleri ile kaynama nok- tası doğru, donma noktası ise ters orantılıdır. HATIRLATMA %C = mçözünen . 100 ___II_I._ç_ö__ze_l_t_i __ mçözelti Bir sıvı buharının sıvı yüzeyine yaptığı basınca bu- har basıncı denir. Buhar basıncı sıvının; mçözelti = msu + mtuz ___I_._ç_ö_z_e_lt_i___ ___I_I._ç_ö_z_e_l_ti___ cinsine sıcaklığına safsızlığına bağlıdır. = 40 . 100 = 60 . 100 = 100 . 100 Tanecikler arası çekim gücü fazla olan sıvıların eşit 100 300 200 sıcaklıkta buhar basınçları düşük ve kaynama noktala- rı yüksek olur. = %40 = %20 = %50 Cevap: E 29 49. E

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr ÖRNEK 50 ÖRNEK 52 I. Doymamış şeker çözeltisinden bir miktar su buhar- Şekil I'de bulunan doymamış şeker çözeltisi sabit sıcak- laştırılırsa donma noktası artar. lıkta bir süre bekletildiğinde bir miktar su buharlaşıyor ve şekil II'deki durum oluşuyor. II. Doymamış tuz çözeltisinde bir miktar tuz çözünür- se, çözeltinin kaynama noktası artar. Şeker Şeker Katı çözeltisi çözeltisi şeker III. Bir çözeltiye çözücü eklenirse çözünenin kütlece yüzdesi artar. Şekil I Şekil II yargılarından hangileri yanlıştır? (Çözelti dondurmak için soğutulduğunda çökme olmamaktadır.) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III Buna göre, şekil I'deki çözeltinin zamanla; D) II ve III E) I, II ve III I. İletkenliği artar. II. Buhar basıncı azalır. • Su buharlaştırılırsa derişim artar, bu da kayna- III. Çözünen toplam katı kütlesi artar. ma noktasını arttırırken donma noktasını azaltır. yargılarından hangileri yanlıştır? (I - Yanlış) A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II • Tuz çözünmesi derişimi arttırır, bu da kaynama nok- tasını arttırır. (II - Doğru) D) I ve III E) II ve III • Çözücü eklenmesi çözünen derişimini azaltır. Doymamış şeker çözeltisi bekletildiğinde çökme göz- (III-Yanlış) lendiğine göre çözelti doygun hale gelmiş, derişimi artmıştır. Şeker iyonlarına ayrışmadığı için elektrik akı- Cevap: C mını iletmez. Derişimin artması eşit sıcaklıktaki buhar basıncını düşürür. Çökmenin olması ise çözünen katı ÖRNEK 51 kütlesinin azaldığını gösterir. Cevap: D ÖRNEK 53 Kütlece %20'lik 200 gram tuzlu su çözeltisine eşit sıcak- 500 g su lıkta; I. Kütlece %40'lık 50 gram tuz çözeltisi 200 g su 100 g su II. Kütlece %10'luk 500 gram tuz çözeltisi III. Kütlece %30'luk 100 gram tuz çözeltisi I II III çözeltileri ayrı ayrı ekleniyor. Aynı ortamda bulunan yukarıdaki sulara NaCI katısı ek- lenerek çözelti hazırlanıyor. Buna göre, hangi çözeltiler eklendiğinde son karışı- mın başlangıca göre donma noktası artar? Çözeltiler eşit sıcaklıkta kaynamaya başladığına gö- re kaplarda çözünen tuz kütleleri arasındaki ilişki A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? D) I ve III E) I, II ve III A) I > II > III B) II > I > III C) II > III > ı D) III > I > II E) I > III > II Bir çözeltinin aynı koşullarda donma noktasının art- Çözeltilerin kaynama noktaları eşitse birim hacimde ması için derişiminin azalması gerekir. Bunun için çözünen NaCI miktarları (derişimleri) eşit olmalı. Çö- eklenen çözeltinin derişiminin daha az olması gerekir, zücü miktarı ile çözünen orantılı olsun ki derişimleri eklenen çözeltinin kütlesinin önemi yoktur. Kütlece eşit olabilsin. derişimi %20'nin altında olan sadece II. çözelti var. I. çözeltiye 2x tuz eklenirse Cevap: A II. çözeltiye 5x tuz III. çözeltiye x tuz eklenmeliki derişimler eşit olsun Cevap: B 50. C 51. A 30 52. D 53. B

KARIŞIMLAR TEST - 7 1. Aşağıda 1 atm basınç altında bulunan tuzlu suyun 4. Eşit miktarda su kullanılarak aynı ortamda aynı tuz- sıcaklık - zaman grafiği verilmiştir. la üç farklı çözelti hazırlanıyor. Çözeltilerin donma- ya başlama sıcaklıkları; Sıcaklık (°C) 100 + b Y Z I. çözeltide -2°C, 100 + a X II. çözeltide -6°C, III. çözeltide -10°C'dir. Zaman Buna göre, çözeltilerde çözünen tuz miktarla- rı arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Buna göre; A) I > II > III B) III > II > I C) I = II = III I. Karışım Y noktasında kaynamaya başlamıştır. D) II > I > III E) II > III > I II. Sıvının buhar basıncı X noktasında 1 atm'dir. III. Çözelti Y - Z aralığında doygundur. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 5. Aşağıda 20’şer gram şeker ile hazırlanan üç farklı D) II ve III E) I, II ve III çözeltinin hacimleri ve aynı basınç altındaki kayna- maya başlama sıcaklıları verilmiştir. 2. Koligatif özelliklerle ilgili aşağıda verilen yargı- V1 V2 V3 lardan hangisi yanlıştır? KN = 103°C KN = 109°C KN = 105°C A) Tuzlu suyun kaynama noktası aynı ortamda saf Buna göre, çözeltilerin hacimleri arasındaki suyunkinden daha yüksektir. ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru veril- miştir? B) Saf suda uçucu olmayan katı çözdüğümüzde aynı basınç altında donma noktası düşer. A) V1 > V3 > V2 B) V2 > V3 > V1 C) V1 > V2 > V3 D) V3 > V2 > V1 C) Sıvı - katı çözeltilerde katının kütlece yüzde derişimi arttıkça çözeltinin aynı sıcaklıkta buhar E) V3 > V1 > V2 basıncı artar. 6. I. 10 ppm şeker çözeltisi D) Seyreltik bir çözeltiden su buharlaştırdıkça aynı koşullarda donma noktası azalır. II. Kütlece %5'lik NaCI çözeltisi III. Hacimce %50'lik etil alkol çözeltisi E) Derişik bir çözeltiye su ekledikçe aynı koşullar- da kaynama noktası düşer. 3. I. Uçak kanatlarının alkolle yıkanması Yukarıda su ile hazırlanan bazı çözeltiler verilmiş- tir. II. Kışın araba radyatörlerine antifiriz konması III. Saf suyun donduğu şartlarda deniz suyunun Bu çözeltilerin aynı ortamda kaynamaya başla- ma sıcaklıklarının büyükten küçüğe sıralanışı donmaması aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Yukarıda verilen olaylardan hangileri koligatif A) II, I, III B) II, III, I C) III, I, II özelliklerle ilgilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) III, II, I E) I, II, III D) II ve III E) I, II ve III 1. D 2. C 3. E 31 4. B 5. A 6. A

TEST - 8 KARIŞIMLAR 1. Saf suya dipte katı olmayacak şekilde bir miktar tuz 4. Aşağıda alkol ve su ile hazırlanan iki farklı çözelti eklenerek çözünüyor. verilmiştir. Tuz Saf su Hacimce %50’lik Hacimce %20’lik 400 mL alkol 250 mL alkol çözeltisi çözeltisi I II Buna göre, aynı ortamda; Aynı ortamdaki bu çözeltilerin aşağıdaki nice- liklerinden hangisi eşittir? I. Kaynama noktası II. Donma noktası A) Donmaya başlama noktaları III. Elektriksel iletkenlik B) Buhar basıncı niceliklerinden hangileri başlangıca göre artar? C) Çözücü hacimleri D) Çözünen hacimleri A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) Yoğunlukları D) I ve III E) I, II ve III 2. I. 40 gram tuz + 60 gram su 5. Deniz seviyesinde kaynamakta olan saf suya bir II. 50 gram tuz + 200 gram su miktar tuz eklenerek çözünmesi sağlanıyor. III. 75 gram tuz + 75 gram su Buna göre; Yukarıda belirtilen miktarlarla hazırlanan çözel- I. Kaynama durur. tilerin aynı ortamda kaynamaya başlama sıcak- II. Isıtma işlemi devam ederse oluşan karışım lıklarının karşılaştırılması aşağıdakilerden han- gisinde doğru verilmiştir? 100°C'nin üzerinde bir sıcaklıkta tekrar kayna- maya başlar. A) I > II > III B) III > I > II C) I > III > II III. Oluşan karışım elektrolittir. yargılarından hangileri doğrudur? D) III > II > I E) II > I > III A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Koligatif özellikler aşağıdaki niceliklerden han- 6. Donma noktası düşmesinden yararlanarak bir gisine bağlıdır? maddenin mol kütlesinin bulunması yöntemine ne ad verilir? A) Kütle B) Hacim C) Buhar basıncı A) Kriyoskopi B) Ebüliyoskopi C) Hidratasyon D) Ağırlık E) Derişim D) Solvatasyon E) Koligatif 1. D 2. B 3. E 32 4. C 5. E 6. A

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNİKLERİ İlişkili Kazanımlar 5.1 : Mıknatıs ile ayırma, bunun yanı sıra tanecik boyutu (eleme, süzme, diyaliz), yoğunluk (ayırma hunisi, yüzdürme), eri- me noktası, kaynama noktası (basit damıtma, ayrımsal damıtma) ve çözünürlük (özütleme, kristallendirme, ayrımsal kristallendirme) farkından yararlanılarak uygulanan ayırma teknikleri üzerinde durulacaktır. KARIŞIMLARI AYIRMA TEKNİKLERİ 3. Tanecik Boyutu Farkı İle Ayırma 1. Mıknatıs İle Ayırma a. Süzme ile Ayırma Mıknatıs Fe, Ni ve Co metallerini çeker. Bir karışım- da bu üç metalden birisinin toz ya da talaş hali varsa Katı–sıvı ve katı–gaz heterojen karışımları ayırma- mıknatıs yardımı ile ayrılabilir. Fakat bu üç metal ala- da kullanılır. Bu yöntem için süzgeç ya da filtre kullanılır. şımlarından mıknatıs yardımı ile ayrıştırılamaz. Kullanılan süzgeç ya da filtrenin gözenekleri boyut ola- rak ayrılacak katıdan küçük olmalıdır. Demir talaşı ile altın talaşı karışımından mıknatıs yardımı ile demir talaşı ayrıştırılabilir. Tebeşir tozu, naftalin, kükürt, kum, talaş gibi suda çözünmeyen maddelerin su ile oluşturdukları karışımlar Nikel talaşı ile kobalt talaşı karışımı mıknatıs ile ay- süzme ile ayrılabilir. rıştırılamaz. Çünkü mıknatıs iki metali de çeker. Demir - bakır alaşımı mıknatıs ile ayrıştırılamaz. Demir tozunun mıknatıs yardımı ile Arabalardaki hava filtreleri havadaki tozu süzer. bulunduğu karışımdan ayrıştırılması NOT 2. Erime Noktası Farkı ile Ayırma Tozlu hava, fabrika bacalarından çıkan duman Metaller mıknatıs yardımı ile ayrıştırılamıyorsa eri- süzme işlemi ile bileşenlerine ayrıştırılabilir. me noktası farkından faydalanılır. Alaşımlar ve mıkna- tıstan etkilenmeyen metal talaşı karışımları bu yöntem- İki katıdan oluşan bir karışımda katılardan birisi sıvı- le ayrılabilir. da çözünüyor, diğeri çözünmüyorsa karışıma sırası ile; Lehim; kalay (Sn) ve kurşun (Pb) metallerinden olu- sıvıda çözme şan bir alaşımdır. Isıtıldığında erime noktası 231,9°C süzme olan kalay ilk önce erir ve sıvılaşır. Erime noktası buharlaştırma 327,5°C olan kurşun ise bu sıcaklıkta katı haldedir. Katı kurşun süzülerek karışımdan ayrıştırılır. işlemleri uygulanarak iki katı birbirinden ayrılır. Tuz - kum Kum karışımı Saf su Tuzlu Tuzlu Tuz su su Kum Suda çözme Süzme Buharlaştırma işlemi işlemi işlemi NOT Alaşımın bileşenlerine ayrıştırılması için ısıtılma anı Süzüntü, süzgeç kağıdından geçen sıvı kısma denir. Yukarıdaki şekilde tuzlu su süzüntüdür. 33

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr b. Eleme ile Ayırma Pratik Bilgi: Sorularda kan, metabolik atık, yarı geçirgen zar, kolloidal karışım terimlerinden en az Tanecik boyutları farklı olan iki katı uygun bir elek- ikisi geçiyorsa diyalize odaklanınız. ten geçirilir ise tanecik boyutu küçük olan katı eleğin di- ğer tarafına geçerken tanecik boyutu büyük olan katı ÖRNEK 54 eleğin üzerinde kalır. Aşağıda verilen karışımlardan hangisi mıknatıslama Kum - çakıl taşı karışımı elekten geçirildiğinde kum yöntemi ile bileşenlerine ayrıştırılamaz? eleğin diğer tarafına geçerken çakıl taşları geçe- A) Nikel talaşı - Çakıl taşı mez. Karışım bileşenlerine ayrılır. B) Demir tozu – Kum C) Un – Kobalt tozu Buğday - un karışımı elekten geçirildiğinde un ele- D) Bakır talaşı – Alüminyum tozu ğin diğer tarafına geçerken, buğday taneleri geçe- E) Tuz – Nikel tozu mez ve karışım bileşenlerine ayrılır. Çözüm Bakır ve alüminyum metallerinin her ikiside mıknatıs- tan etkilenmediği için bu karışım mıknatısla ayrıştırı- lamaz. Cevap: D ÖRNEK 55 Un elenerek içindeki yabancı maddelerden ayrıştırılır Talaş - su karışımını ayırmak için; c. Diyaliz ile Ayırma I. II. III. Katı - sıvı kolloid karışımları ayırmada kullanılır. Sı- Huni vıdan süzme işlemi ile ayrıştırılamayacak kadar küçük Süzgeç parçaların ayrılması işlemidir. Bu yöntemde küçük mo- kağıdı lekülleri geçirip, büyük molekülleri tutma özelliği göste- ren yarı geçirgen zar kullanılır. Molekül ve iyonların yarı yukarıda verilen düzeneklerden hangisinin kullanıl- geçirgen zarın gözeneklerinden geçerek bulunduğu or- ması uygun olur? tamdan ayrışmasına diyaliz denir. A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Kan diyaliz yöntemi ile zararlı atıklardan temizlenir. D) II ve III E) I, II ve III Sıvı-katı heterojen karışımlar süzme yöntemi ile genel- likle bileşenlerine ayrıştırılırlar. Cevap: A Diyaliz işlemi ile kanı temizlenen hasta 34 54. D 55. A

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 56 ÖRNEK 58 Aşağıda bazı ayırma yöntemleri verilmiştir. I. Kanın diyalizi • Süzme II. Haşlanmış makarnanın suyundan ayrılması • Eleme III. Unun buğday tanelerinden ayrılması • Mıknatıslama Yukarıdaki işlemlerden hangilerinde süzme yönte- • Erime noktası farkı mi kullanılır? Buna göre, seçeneklerde verilen karışımlardan han- gisi yukarıdaki ayırma yöntemlerinden hiçbiri ile ay- A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III rıştırılamaz? A) Demir tozu–naftalin D) II ve III E) I, II ve III B) Kirli hava C) Kolonya Unun buğday tanelerinden ayrılması eleme ile olur. D) Kum–çakıl taşı Diyaliz işleminde mikro anlamda süzme gerçekleşir. E) Nikel–kurşun alaşımı Makarna suyundan süzme ile ayrıştırılır. A) Mıktas ile ayrıştırılabilir. Cevap: B B) Süzme ile ayrıştırılabilir. D) Eleme ile ayrıştırılabilir. ÖRNEK 59 E) Erime noktası farkı ile ayrıştırılabilir. Kolonya bileşinlerine bu yöntemlerden hiçbiri ile ay- Kobalt tozu, çamaşır sodası ve odun talaşından olu- rıştırılamaz. şan bir karışımı bileşenlerine ayırmak için sırası ile uygulanması gereken işlemler aşağıdakilerden han- Cevap: C gisinde doğru verilmiştir? A) Mıknatıslama - suda çözme - süzme - buharlaştırma ÖRNEK 57 B) Eleme - suda çözme - süzme C) Suda çözme - süzme - eleme Aşağıda verilen ayırma tekniklerinden hangisi katı–katı homojen karışımları ayırmada kullanılan D) Eleme - erime noktası farkı - suda çözme bir yöntemdir? A) Mıknatıslama E) Mıknatıslama - erime noktası farkı - eleme B) Süzme C) Diyaliz Karışım mıknatıslandığnda kobalt tozu ayrışır. Geri- D) Eleme ye kalan karışım suya atıldığında çamaşır sodası çö- E) Erime noktası farkı zünür, odun talaşı çözünmez. Süzme işlemi ile odun talaşı ayrıştırılır. Süzüntüden su buharlaştırıldığında Katı–katı homojen karışımlar erime noktası farkı ile çamaşır sodası elde edilir. ayrıştırılır. Cevap: A Cevap: E 56. C 57. E 35 58. B 59. A

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr 4. Kaynama Noktası Farkı İle Ayırma NOT a. Basit Damıtma (Destilasyon) Ayrımsal damıtma yöntemi ile sıvılar birbirinden %100 ayrıştırılamaz. Sıvılar her sıcaklıkta buhar- Katı - sıvı homojen laştığı için azda olsa kaynama noktası yüksek karışımlar için kaynama olan sıvı buharlaşır ve toplama kabına geçer. noktası farkından yarar- lanılarak yapılan ayır- Etil alkol–su karışımı ısıtıldığında karışımdan ilk ola- ma yöntemidir. rak kaynama noktası düşük olan etil alkol ayrılır. Tuzlu su karışımı Sıcaklık (°C) ısıtıldığında su buhar- 100 Su 78 Alkol laşır, tuz kalır. Buhar- laşan su geri soğutucu Basit damıtma düzeneği yardımıyla soğutularak yoğunlaştırılır. Bunun için basit damıtma düzeneği kul- lanılır. Bu düzenekte ayrımsal damıtma düzeneğinden farklı olarak fraksiyon kolonu kullanılmaz. Zaman Etil alkol-su karışımının ısıtılması ile oluşan b. Ayrımsal Damıtma sıcaklık - zaman grafiği Sıvı–sıvı homojen karışımlar, kaynama noktası far- kına dayanan ayrımsal damıtma yöntemi ile ayrıştırılır- Petrol, ayrımsal damıtma yöntemi ile bileşenlerine lar. Karışım ısıtıldığında kaynama noktası düşük olan bi- ayrıştırılır. leşen daha önce kaynamaya başlar. Gaz fazına geçen sıvı geri soğutucuda yoğunlaşır ve toplama kabında biri- Petrol kir. Diğer bileşen ise ısıtma kabında kalır. Böylece karı- şım bileşenlerine ayrıştırılmış olur. Fuel oil Benzin Mazot Gaz yağı Termometre 5. Çözünürlük Farkı ile Ayırma a. Özütleme (Ekstraksiyon) Fraksiyon Su çıkışı kolonu Herhangi bir karışım- Geri soğutucu dan uygun bir çözücü yardı- mıyla istenilen maddeyi çö- Su girişi zerek ayırma işlemine özüt- leme (ekstraksiyon) denir. Bu yöntemde çözünürlük Çayın demlenmesi farkından faydalanılır. Çayın demlenmesi, Isıtıcı Toplama kabı Tuzlu peynirin su ile tuzunun giderilmesi, Destilat Söğüt yapraklarından aspirin özü eldesi, Ayrımsal damıtma düzeneği Bitkilerden esans, parfüm eldesi, Ayrımsal damıtmada sıvıların kaynama noktaları ara- Şeker pancarından şeker eldesi örnek verilebilir. sındaki fark arttıkça bileşenler daha saf olarak ayrışır. Ayrıca zeytinden daha verimli zeytinyağı elde et- Toplama kabında ilk toplanan sıvıya destilat denir. Fraksiyon (ayırma) kolonunun uzunluğu, ayırma iş- mesi için hekzan veya CO2 gibi çözücülerle birlikte özütleme yapılabilir. leminin hassasiyetini arttırır. Sıvılar her sıcaklıkta buharlaştığından toplama ka- NOT bında biriken ilk sıvı saf değildir. Özütleme, homojen veya heterojen karışımlara uygulanabilir. 36

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT b. Kristallendirme b. Yüzdürme (Flotasyon) İle Ayırma Bir maddenin çö- Genellikle katı - katı heterojen karışımların ayrılma- sında kullanılır. Bu yöntemde özkütle farkından yararla- zünmüş durumdan kris- nılır. Katıların ikisinin de çözünmediği, özkütlesi katılar- dan birisinin özkütlesinden büyük, diğerinin özkütlesin- tal yapılı katı hale geç- den küçük olan bir sıvı karışıma eklenir. Özkütlesi küçük olan katı yüzeyde toplanır. Buna yüzdürme denir. Diğer mesine kristalleşme de- katı ise sıvıda batarak dipte toplanır. nir. Katı–sıvı homojen karışımda sıvının bu- harlaştırılarak ya da ka- rışımın sıcaklığını de- ğiştirerek çözünen ka- Tuz gölünden kristallendirme ile Kum - talaş Talaş tının çöktürülmesine tuz elde edilir. karışımı su yüzeyinde kristallendirme denir. toplanır. Örneğin, şekerli su çözeltisinde suyun buharlaştırılması sonucu şeker kristalleri oluşur. Saf su c. Ayrımsal Kristallendirme Kum dipte toplanır. İki katıdan oluşan bir karışımda katıların her ikisinin Yüzeydeki talaş alındıktan sonra de aynı sıvıda çözündüğü durumlarda, çözünürlüklerinin sıcaklıkla değişimlerinin farklı olmasından yararlanarak kum süzülerek ayrıştırılabilir. yapılan ayırma işlemine \"ayrımsal kristallendirme\" denir. Metalurji endüstrisinde bazı minerallerin ayrılmasında İki katının sıvıda çözünmesiyle oluşan karışım so- flotasyon kullanılır. ğutulduğunda, çözünürlüğü sıcaklık değişiminden fazla etkilenen katı önce çöker ve çöktükten sonra süzülerek c. Santrifüjleme ile Ayırma karışımdan ayrılır. Daha sonr a soğutmaya devam edi- lerek ya da suyun tamamı buharlaştırılarak diğer katının Katı–sıvı karışımlarda katı süzgeç kağıdından geçe- çökmesi sağlanır. cek kadar küçükse merkezkaç kuvvetinden yararlanıla- rak katının sıvıda çökmesi sağlanır. Çöken katı uygun Bu yöntemde katılardan biri endotermik, diğeri ek- yöntemle sıvıdan ayrılır. zotermik çözünüyor ise karışım daha kolay ayrıştırılır. Plazma 6. Yoğunluk Farkı ile Ayırma a. Ayırma Hunisi Santrifüj Plazma ve işlemi trombositler Sıvılar birbiri içinde çözünmüyorlarsa ve özkütleleri Beyaz birbirinden farklı (emülsiyon) ise bu yöntem uygulanabilir. Kan, kolloid hücreler Ayırma hunisi kullanılır. Ayırma hunisinden önce özküt- karışımdır. Kırmızı lesi büyük olan sıvı ayrılarak toplama kabında toplanır. hücreler Ayırma Kırmızı hunisi çökelek Zeytinyağı Su Toplama Santrifüj makinası kabı Su Ayırma hunisi ile ayrıştırılan sıvı - sıvı karışımlar Bu yöntemle benzin - su, yağ - su, petrol - su ka- rışımlarını ayrıştırabiliriz. 37

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr d. Savurma İle Ayırma ÖRNEK 61 Bu yöntemde özkütle farkından yararlanılarak ayır- Aşağıda bazı karışımları ayırma yöntemleri verilmiş- ma yapılır. Örnekle açıklayacak olursak buğday - sa- tir. man karışımı rüzgarda savrulduğunda yoğunluğu az olan saman rüzgarın etkisi ile karışımdan savrularak I. Flotasyon uzaklaşır ve buğdaydan ayrılır. II. Özütleme III. Ayırma hunisi IV. Eleme yöntemlerinden hangilerinde tanecik boyutu farkı ile ayrıştırma yapılabilir? A) I ve II B) II ve III C) Yalnız IV D) III ve IV E) I, II ve IV Flotasyonda ve ayırma hunisinde yoğunluk farkı kulla- nılırken elemede tanecik boyutu farkı kullanılarak ay- rıştırma yapılır. Özütlemede ise çözünürlük farkından yararlanılır. Cevap: C Savurma ile ayırma yapan çiftçi kadın ÖRNEK 60 ÖRNEK 62 Aşağıda bazı karışımlar ve bu karışımları ayırmada kul- Karışımları ayırma yöntemleri ile ilgili aşağıda veri- lanılan yöntemler verilmiştir. len yargılardan hangisi yanlıştır? Hangi yöntem karşısındaki karışımı ayrıştırmak için A) Sıvı - sıvı homojen karışımlar kaynama noktası far- uygun değildir? kından yararlanılarak ayrıştırılırlar. ______K_a_r_ış_ı_m______ ___A_y_ı_rm__a_Y__ö_n_te_m_i___ B) Katı - sıvı heterojen karışımlar süzme ile ayrıştırıla- A) Şeker - tuz Ayrımsal kristallendirme bilir. B) Altın - gümüş alaşımı Erime noktası farkı C) Talaş - kum Flotasyon C) Santrifüjleme yöntemi ile sıvı - katı kolloid karışım- D) Zeytinyağı - su Ayırma hunisi ların katı kısmı ayrıştırılır. E) Buğday - saman Eleme D) Katı - sıvı homojen karışımlar ayrımsal damıtma Çözüm yöntemi ile ayrıştırılırlar. Buğday saman karışımını özkütle farkına dayanan sa- vurma yöntemi ile ayırmak gerekir. E) Özütleme, çözünürlük farkına dayanan bir ayırma yöntemidir. Cevap: E Katı - sıvı karışımlar basit damıtma ile ayrıştırılırlar. Cevap: D 60. E 38 61. C 62. D

www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLAR 4. MODÜL TYT ÖRNEK 63 ÖRNEK 65 • X - Y karışımı ayrımsal damıtma ile bileşenlerine X ve Y arı katılarının, Sıvı Z T ayrıştırılır. Katı Z ve T arı sıvıları içe- • X - Z karışımı basit damıtma ile bileşenlerine ayrış- risinde çözünme du- X Çözünür Çözünür tırılır. rumları yandaki tablo- da verilmiştir. Y Çözünmez Çözünür bilgileri veriliyor. Buna göre, X, Y ve Z maddelerinin fiziksel halleri Buna göre; aşağıda verilenlerden hangisi gibi olabilir? I. X, Y ve Z den oluşan bir karışımdan süzme yöntemi __X_ _ __Y_ _ __Z__ ile Y katısı elde edilir. A) Sıvı Sıvı Sıvı B) Sıvı Sıvı Katı II. X, Y ve T den oluşan bir karışımdan, ayrımsal kris- C) Gaz Katı Katı tallendirme yöntemi ile X ve Y katıları elde edilebilir. III. X – T karışımı süzme yöntemi ile bileşenlerine ayı- rılabilir. değerlendirmelerinden hangileri doğru olur? D) Katı Sıvı Sıvı A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III E) Sıvı Katı Gaz D) II ve III E) I, II ve III • X - Y karışımı ayrımsal damıtma ile ayrıştırılıyorsa Çözüm sıvı - sıvı homojen karışımdır. I. Y katısı Z sıvısında çözünmediği için süzme ile ayrış- • X - Z karışımı basit damıtma ile ayrıştırılıyorsa katı tırılabilir. (I. doğru) - sıvı homojen karışımdır. İlk bilgiden X'in sıvı oldu- ğunu biliyoruz. Z katı olmalıdır. II. T sıvısı, X ve Y katılarını çözdüğü için homojen bir karışım oluşur ve katılar ayrımsal kristallendirme ile Cevap: B elde edilir. (II. doğru) ÖRNEK 64 III. X, T'de çözündüğü için homojen karışım oluşur. Süzme ile ayrıştırılamaz. (III. yanlış) Cevap: B • X – su karışımı, ayrımsal damıtma ÖRNEK 66 • Y – su karışımı, süzme • Z – su karışımı, ayırma hunisi Aşağıdaki ayırma yöntemlerinden hangisi homojen ile bileşenlerine ayrıştırıldığına göre, X, Y ve Z mad- karışımları ayırmak için kullanılabilir? deleri aşağıdakilerden hangisi olabilir? A) Erime noktası farkı ile ayırma B) Eleme ––––X– –––– ––––Y–– ––– ––Z––– C) Ayırma hunisi A) Mazot Alkol Talaş D) Flotasyon B) Alkol Kum Talaş E) Süzme C) Mazot Zeytinyağı Talaş D) Zeytinyağı Alkol Mazot Alaşımlar homojendir ve erime noktası farkı ile bile- E) Alkol Talaş Mazot şenlerine ayrıştırılabilirler. X sıvı-sıvı homojen karışım, Y sıvı-katı heterojen karı- Cevap: A şım, Z ise sıvı-sıvı heterojen karışım olmalıdır. Cevap: E 63. B 64. E 39 65. B 66. A

TYT 4. MODÜL KARIŞIMLAR www.aydinyayinlari.com.tr KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ Tanecik Boyutu Yoğunluk Farkı Çözünürlük Farkı Kaynama Erime Mıknatıslama Farkı Noktası Farkı Noktası Farkı Süzme Ayırma Hunisi Özütleme (Ekstrak- Basit Damıtma ✶ Katı - katı ho- ✶ Katı–katı hetero- siyon) mojen jen ✶ Katı - sıvı he- ✶ Sıvı - sıvı he- ✶ Katı - sıvı ho- terojen terojen ✶ Her türlü karı- mojen Katı - katı he- • Fe, Ni, Co tozu şım terojen içeren karışımlar • Kum - alkol • Zeytinyağı - • Şeker - su su • Şeker pancarın- • Alaşımlar • Demir tozu - • Naftalin - su dan şeker elde- • Tuz - su bakır tozu Yüzdürme (Flotas- si ✶ Katı - gaz yon) Ayrımsal Damıtma • Nikel tozu - • Bitkilerden kum heterojen ✶ Katı - katı he- esans, parfüm ✶ Sıvı - sıvı ho- terojen ve ilaç eldesi. mojen • Tozlu hava • Maden cevherleri Kristallendirme • Alkol - su Eleme • Kum - talaş ✶ Katı - sıvı ho- • Petrolün rafineri- ✶ Katı - katı he- mojen zasyonu terojen Santrifüjleme • Tuz - su • Kum - çakıl ✶ Sıvı - katı he- terojen Ayrımsal Kristallen- Pirinç - un dirme • Kandan plaz- Diyaliz ma kısmının ✶ Katı - katı he- ayrılması terojen ✶ Katı - sıvı kol- loid Savurma • Tuz - şeker • Metabolik atığın ✶ Katı - katı he- böbrekte süzül- terojen mesi • Buğday - saman KARIŞIMLARI AYIRMA YÖNTEMLERİ Katı - Katı Karışımlar Sıvı - Sıvı Karışımlar Katı - Sıvı Karışımlar • Mıknatıs • Ayırma hunisi • Süzme • Erime noktası farkı • Santrifüjleme • Çözünürlük farkı (Sıvı - sıvı heterojen karışım- • Basit damıtma (Destilasyon) • Flotasyon (Yüzdürme) lar için) • Eleme • Ayrımsal kristallendirme • Ayrımsal damıtma • Savurma (Sıvı - sıvı homojen karışım- lar için) 40

KARIŞIMLAR TEST - 9 1. Aşağıdaki yöntemlerden hangisi katı – katı karı- 4. Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisi şımlarını bileşenlerine ayırmada kullanılamaz? ekstraksiyon yöntemi ile ayırmaya örnek değil- A) Flotasyon dir? B) Ayrımsal kristallendirme C) Mıknatıs kullanma A) Topraktan tuz eldesi D) Eleme B) Şeker pancarından şeker eldesi E) Ayrımsal damıtma C) Ham petrolden benzin eldesi D) Söğüt ağacından aspirin özü eldesi E) Tohumlardan yağ eldesi 2. Aşağıda verilen karışımlardan hangisini süzme 5. I. Nikel talaşı - şeker yöntemi ile ayrıştırmak uygun olur? II. Kobalt - bakır alaşımı III. Demir tozu - nikel tozu A) Demir tozu - nikel tozu B) Talaş - kum Yukarıda verilen karışımlardan hangileri mıkna- C) Tuz - şeker tıslama yöntemi ile bileşenlerine ayrılabilir? D) Buğday - un E) Kızarmış patates - sıvı yağ A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III 3. Aşağıda tanecik boyutu farkından yararlanılarak yapılan ayırma yöntemleri ile ilgili bir kavram hari- tası verilmiştir. Pirinçlerin içindeki Çayın posasından 6. Aşağıda bazı ayırma yöntemleri verilmiştir. taşlardan ayrılması ayrılması VI I. Santrifüjleme II. Flotasyon Tanecik boyutu farkından III. Ayırma hunisi yararlanarak yapılan IV. Basit damıtma ayırma yöntemleri Bu yöntemlerden hangileri yoğunluk farkından IV II yararlanılarak gerçekleştirilen ayırma yöntem- lerinden değildir? Zeytinyağının Unun buğdaydan sudan ayrılması ayrılması III Haşlanmış makarnanın A) Yalnız IV B) I ve III C) II ve III suyundan ayrılması D) I ve IV E) II, III ve IV Buna göre, hangi ayırma işlemi bu yöntem için uygun değildir? A) I B) II C) III D) IV E) V 1. E 2. E 3. D 41 4. C 5. A 6. A

TEST - 10 KARIŞIMLAR 1. Birbiri içinde çözünebilen X ve Y sıvılarından 4. I. Kurşun oluşan karışımı bileşenlerine ayırabilmek için II. Benzin kullanılan ayırma yöntemi aşağıdakilerden han- III. Çeşme suyu gisidir? IV. Neon gazı A) Ayrımsal kristallendirme Yukarıda verilen maddelerden hangileri karı- B) Basit damıtma şımları ayırmak için kullanılan yöntemlerden C) Süzme herhangi birisiyle bileşenlerine ayrılamaz? D) Yüzdürme E) Ayrımsal damıtma A) I ve II B) II ve III C) III ve IV D) I ve IV E) II ve IV 2. Aşağıda bazı karışımları ayırt etmek için kullanılan 5. X ve Y sıvılarına ait bazı nicelikler aşağıda veril- yöntemlerin özellikleri verilmiştir. miştir. I. Çözünürlük farkı Yoğunluk (g/mL) Kaynama noktası (°C) II. Tanecik boyutu farkı III. Kaynama noktası farkı X 0,9 85 Buna göre, karışımlar aşağıdakilerden hangile- Y 1,4 130 ri gibi olabilir? X ve Y sıvılarından oluşan homojen karışımla il- I II III gili; A) Tuz - şeker Kum - çakıl Un - buğday I. Özkütle farkı ile bileşenlerine ayrıştırılabilir. B) Kum - talaş Nohut - taş Kolonya II. Ayrımsal damıtma ile bileşenlerine ayrıştırılır- C) Tuz - kum Talaş - su Şeker - su ken toplama kabında ilk Y sıvısı toplanır. D) Zeytinyağı Altın - bakır Demirtozu - III. Ayrımsal damıtma işleminde geri soğutucunun - su alaşımı naftalin sıcaklığı 100°C olmalıdır. Su - yargılarından hangileri yanlıştır? zeytinyağı E) Şeker - talaş Un - buğday A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 3. Odun talaşı, tuz ve nikel tozundan oluşan bir 6. Aşağıda verilen karışımlardan hangisinin bile- karışımı bileşenlerine ayırmak için, şenlerine ayrılmasında karşısında verilen yön- tem kullanılmaz? I. Basit damıtma II. Mıknatıslama Karışım Ayırma yöntemi III. Süzme A) Talaş - su Süzme IV. Suda çözme B) Şeker - tuz Eleme işlemlerinin hangi sıra ile uygulanması uygun C) Kolonya Ayrımsal damıtma olur? A) III, II, IV, I B) IV, I, II, III D) Yemek sodası - su Basit damıtma E) Benzin - su Ayırma hunisi C) II, IV, III, I D) I, III, II, IV E) II, I, III, IV 1. E 2. C 3. C 42 4. D 5. E 6. B

KARIŞIMLAR KARMA TEST - 1 1. Demir tozu, şeker ve sofra tuzundan oluşan bir 4. Aşağıda bazı maddeler ve bu maddelerin suda çö- karışımı bileşenlerine ayırmak için; zündüğünde oluşturduğu tanecikler verilmiştir. I. Mıknatıs kullanma II. Soğutma Madde Çözeltideki tanecikler III. Süzme I. MgBr2(k) Mg2(+suda), 2Br–(suda) IV. Yüksek sıcaklıkta suda çözme II. HCl(s) HCl(suda) V. Buharlaştırma III. NaOH(k) Na+(suda), OH–(suda) işlemleri hangi sıra ile uygulanır? Buna göre, hangilerinin suya verdiği tanecikler yanlıştır? A) I, V, IV B) II, III, I, IV C) I, IV, V, II A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III D) I, II, IV, III, V E) I, IV, II, III, V D) II ve III E) I, II ve III 2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi karışım- 5. Aşağıdakilerden hangisi tek tür tanecikten dır? oluşmuştur? A) Doğalgaz B) Pas C) Su A) Süspansiyon B) Çözelti C) Kolloid D) Alkol E) Şeker D) Bileşik E) Aerosol 3. Birbiri içinde çözünmeyen X, Y ve Z arı sıvılarının 6. Kan ile ilgili; aynı sıcaklıktaki özkütleleri tabloda verilmiştir. I. Dağılan tanecik boyutu 10-6 m den küçük, 10-9 m'den büyüktür. Yoğunluk (g/cm3) X 0,9 II. Heterojendir. III. Santrifüjleme işleminden geçirildiğinde çökme Y1 gözlenir. Z 1,2 yargılarından hangileri doğrudur? Buna göre, X, Y ve Z den oluşan bir karışımdan A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III ayırma hunisi ile elde edilecek sıvılar sırası ile aşağıdakilerden hangisi gibi olur? D) II ve III E) I, II ve III A) Z, X, Y B) X, Z, Y C) X, Y, Z D) Z, Y, X E) Y, X, Z 1. E 2. A 3. D 43 4. B 5. D 6. E

KARMA TEST - 2 KARIŞIMLAR 1. Aşağıda verilen maddelerden hangisi çözelti- 4. Yağlar apolar yapılı moleküllerdir. Bundan dolayı dir? polar yapılı suda çözünmezler. A) Zeytinyağı – su Buna göre, gömleği yağ lekesi olan bir kişinin B) Kalsiyum metali yağ lekesini çıkartmak için aşağıdaki çözücü- C) Türk kahvesi lerden hangisini kullanması uygun olur? D) Karbondioksit gazı E) 14 ayar altın A) HCI B) HBr C) H2S E) H2O D) CCI4 2. Genellikle polar maddeler suda çözünebilirken, 5. Saf suya sabit sıcaklıkta bir miktar şeker eklenerek apolar maddeler çözünemezler. Hidrojen bağı içe- bir çözelti oluşturuluyor. ren polar maddeler ise genellikle suda diğer polar maddelere göre daha iyi çözünürler. Oluşan çözeltide; Buna göre; I. Yoğunluk II. Donmaya başlama sıcaklığı I. CO2 III. Eşit sıcaklıktaki buhar basıncı II. NH3 III. HCl niceliklerinden hangileri saf suyunkine göre daha küçük olur? maddelerinin sudaki çözünürlüklerinin karşı- laştırılması aşağıdakilerin hangisinde doğru A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II verilmiştir? (1H, 6C, 7N, 8O, 17Cl) D) II ve III E) I, II ve III A) I > II > III B) II > III > I C) II > I > III D) I > III > II E) III > II > I 6. 3. H ––– CI bileşiğinin; I II III I. Cl C Cl Cl Cl O II. H H IV N Aşağıda verilen ayırma yöntemlerinden hangisi III. H H H yukarıdaki görsellerde yer almaz? bileşiklerinden hangilerinde çözünmesi bekle- A) Destilasyon B) Santrifüjleme nir? A) Yalnız III B) I ve II C) I ve III C) Eleme D) Flotasyon D) II ve III E) I, II ve III E) Diyaliz 1. E 2. B 3. D 44 4. D 5. D 6. A

KARIŞIMLAR KARMA TEST - 3 1. Verilen sistemde ısıtılan suyun 4. CH3COONa tuzu suda; içerisine tuz – şeker karışımı ek- CH3COONa(k) $ CH3COO-(suda) + Na+(suda) lenmiş ve ısıtılan erlenmayer denklemine göre çözünür. ısıtıcının üzerinden alınarak so- ğumaya bırakıldığında önce şe- Buna göre, çözünme sırasında; kerin kristallendiği gözlenmiştir. I. CH3COO- iyonunun etrafı suyun pozitif kısmı Buna göre, şekeri karışımdan ayırmak için kul- ile çevrilir. lanılan bu yöntem aşağıdakilerden hangisidir? II. Na+ iyonunun etrafı suyun negatif kısımları ile A) Ayrımsal damıtma çevrilir. B) Ekstraksiyon III. Solvatasyon gerçekleşir. C) Süzme yargılarından hangileri gerçekleşir? D) Ayrımsal kristallendirme A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) Diyaliz D) I ve III E) I, II ve III 2. Heterojen karışımlarla ilgili aşağıda verilen yar- 5. Aşağıda çözücü ve çözünen örnekleri verilmiştir. gılardan hangisi yanlıştır? Çözücü Çözünen I. C6H6(s) I2(k) A) Emülsiyonlarda dağılan ve dağıtan faz sıvıdır. II. H2O(s) III. CH4(g) CH3OH(s) B) Kum - talaş karışımı adi karışıma örnek verile- CO2(g) bilir. Hangi ikili arasında oluşan etkin çekim gücü C) Özellikleri her yerinde aynıdır. London etkileşimleridir? (1H, 6C, 8O, 53I) D) Katı ve sıvılardan oluşan heterojen karışımlara A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II süspansiyon denir. E) En az iki farklı faz içerir. D) I ve III E) II ve III 3. Hacimce %40 X sıvısı içeren 500 mL sulu çözel- 6. Kütlece %10 tuz içeren 500 gram sulu çözeltide, tinin kütlece X yüzdesi kaçtır? çözünen katının çözelti hacmini değiştirmediği kabul edilirse çözelti yoğunluğu kaç g/mL olur? (dsu = 1 g/mL, dx = 1,5 g/mL) E) 50 (dsu = 1 g/mL) A) 15 B) 33 C) 40 D) 45 A) 1,46 B) 1,3 C) 1,25 D) 1,11 E) 1,08 1. D 2. C 3. E 45 4. C 5. D 6. D

KARMA TEST - 4 KARIŞIMLAR 1. Aşağıdaki tabloda bazı heterojen karışımların da- 4. Aşağıda X sıvısı Tyndall etkisi ile incelendiğinde ğılan ve dağıtıcı fazları ile bu karışımlara örnekler ışığın saçıldığı görülüyor. verilmiştir. Buna göre, verilenlerden hangisi yanlıştır? Dağılan faz Dağıtıcı faz Örnek A) Katı Katı Toprak B) Gaz Katı Duman C) Sıvı Gaz Sis Buna göre, X sıvısı ile ilgili; D) Katı Sıvı Yağlı boya E) Gaz Sıvı Tıraş köpüğü I. Saftır. II. Homojendir. III. Tuzlu su olabilir. yargılarından hangileri yanlıştır? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 2. 400 gram kütlece %20’lik yemek tuzunun sulu 5. Sıvı – sıvı karışımlarını bileşenlerine ayırmak çözeltisinde bulunan tuz ve su miktarları kaçar için, karışımı oluşturan maddelerin; gramdır? I. Aynı basınçta kaynama noktası Tuz Kütlesi (g) Su Kütlesi (g) II. Aynı sıcaklıkta özkütle A) 320 80 III. Aynı sıcaklıkta çözünürlük özelliklerinden hangilerinin farklı olmasından B) 100 300 yararlanılabilir? C) 80 320 D) 90 310 A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II E) 160 240 D) I ve III E) I, II ve III 3. Aşağıda verilen maddelerden hangisi su ile ho- 6. Aşağıda verilen maddelerden hangisi fiziksel mojen karışım oluşturur? yöntemlerle bileşenlerine ayrılamaz? A) Naftalin B) Un C) Tebeşir tozu A) Maden suyu B) Yemek sodası D) Çamaşır sodası E) Kükürt C) 22 ayar altın D) Çelik E) Hava 1. B 2. C 3. D 46 4. E 5. E 6. B

KARIŞIMLAR KARMA TEST - 5 1. Aşağıda verilen olaylardan hangisinde çözün- 4. Kütlece %15'lik 200 gram tuzlu sudan çökme me olayı gerçekleşmez? olmadan kaç gram su buharlaştırılırsa kütlece %20' lik tuzlu su elde edilir? A) Unun sulandırılarak hamur haline getirilmesi B) Oksijen gazı ile dolu kaba azot gazının eklen- A) 30 B) 50 C) 70 D) 85 E) 90 mesi C) Çaya limon sıkılması D) Yağlı boyanın tinerle inceltilmesi E) Ojenin asetonla temizlenmesi 2. 200 mL suda 50 gram tuzun tamamı çözülerek 5. 200 gram kütlece %10'luk şekerin sulu çözelti- hazırlanan çözeltinin kütlece yüzde derişimi sinde kaç gram şeker çözülürse kütlece %25'lik kaçtır? (dsu = 1 g/mL) sulu çözelti oluşur? A) 20 B) 25 C) 35 D) 40 E) 50 A) 15 B) 30 C) 40 D) 55 E) 62 3. Kütlece %72'lik KNO3 sulu çözeltisine su ekle- 6. 200 gram kütlece %10'luk tuzlu suda, 50 gram da- nerek kütlece %18'lik 1000 gram sulu çözelti el- ha tuz çözünüyor. de edildiğine göre, eklenen su kaç gramdır? Buna göre, oluşan çözeltide tuzun kütlece yüz- A) 200 B) 250 C) 500 D) 750 E) 850 de derişimi kaç olur? A) 48 B) 40 C) 39 D) 32 E) 28 1. A 2. A 3. D 47 4. B 5. C 6. E

KARMA TEST - 6 KARIŞIMLAR 1. 300 gram kütlece %10'luk tuz çözeltisinde kaç 4. 200 mL alkol ve aynı sıcaklıkta 50 mL su kulla- gram daha tuz çözülürse oluşan çözelti kütlece nılarak hacim kaybı olmadan hazırlanan kolon- %40'lık olur? yanın hacimce alkol yüzdesi kaçtır? A) 90 B) 80 C) 75 D) 65 E) 50 A) 50 B) 100 C) 150 D) 200 E) 250 2. Özkütlesi 1,2 g/mL olan 500 mL KCI çözeltisi kütle- 5. Hacimce %20'lik alkollü su çözeltisini hazır- ce %25'liktir. lamak için, aynı sıcaklıkta 400 mL hacimce %40'lık alkol çözeltisine kaç mL su eklenmeli- Buna göre, karışımda bulunan su kaç gramdır? dir? A) 450 B) 400 C) 250 D) 175 E) 150 A) 800 B) 600 C) 400 D) 200 E) 100 3. Bir karışımla ilgili; 6. Aşağıda verilen bileşiklerden hangisinin suda • Dağılan faz katı, dağıtan faz gazdır. çözünme denklemi yanlış verilmiştir? • Heterojendir. bilgileri veriliyor. A) KOH(k) $ K+(suda) + OH-(suda) B) Li3PO4(k) $ 3Li+(suda) + PO43(-suda) Buna göre, karışım aşağıdakilerden hangisi ola- C) Ca(NO3)2(k) $ Ca2(+suda) + 2NO3-(suda) bilir? D) CH3OH(s) $ CH3OH(suda) E) PbSO4(k) $ Pb4(+suda) + 4SO(-suda) A) Köpük B) Toz bulutu C) Gazoz D) Sis E) Jöle 1. C 2. A 3. B 48 4. B 5. C 6. E