จดหมายข่าวชุมชนคนรักสุขภาพ ฉบับสร้างสุข ประจำเดือนมิถุนายน 2565

จดหมายขา่ วชุมชนคนรักสุขภาพ ฉบบั ปที ่ี 18 ฉบับท่ี 248 มิถนุ ายน 2565 หยดุ การบลู ลี่ STOP Cyberbully หยดุ ไดท้ เ่ี รา ฉลอง Pride Month ดว้ ยความเขา้ ใจ ออกกำ� ลงั กายยาดีแกเ้ ส่ยี งซมึ เศร้า ส�ำ นกั งานกองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสริมสุขภาพ (สสส.)

จดหมายข่าวชมุ ชนคนรกั สุขภาพ สารบญั ปีท่ี 18 ฉบับท่ี 248 มถิ นุ ายน 2565 03 จากใจผู้จัดการ 04 สุขประจําฉบบั หยดุ การบลู ลี่ หยดุ บาดแผลทางใจ 12 สุขสรา้ งได้ แตกตา่ งอยา่ งเขา้ ใจ เมอ่ื โลกไมไ่ ด้มีแค่ ชาย หญงิ 16 คนสร้างสุข วันท่ีสังคม “ยอมรบั ” แต่ “ไม่เขา้ ใจ” LGBTQ+ 18 สขุ รอบบา้ น ส�ำนักงานกองทุนสนบั สนุน 20 แกเ้ สีย่ งซึมเศรา้ แค่ออกก�ำลงั กาย การสร้างเสริมสขุ ภาพ (สสส.) 21 สขุ ไร้ควัน 22 สุขเลกิ เหล้า อาคารศนู ยเ์ รยี นรสู้ ขุ ภาวะ 23 คนดงั สขุ ภาพด ี เลขที่ 99/8 ซอยงามดพู ลี ใจสดใส กายแข็งแรง = ตน้ ทนุ ความสุขของชีวิต แขวงทงุ่ มหาเมฆ เขตสาทร สขุ ลบั สมอง กรงุ เทพฯ 10120 คนไทย สสส. มีหนา้ ทีส่ ง่ เสริมสนบั สนุนให้ประชาชนมพี ฤติกรรมสรา้ งเสริมสุขภาพ และ ลด ละ เลกิ มีสุขภาวะ พฤติกรรมที่เส่ียงต่อการทำ�ลายสุขภาพ ซ่ึงนำ�ไปสู่การมีสุขภาพกายแข็งแรง สุขภาพจิต สมบูรณ์ และมีคุณภาพชีวิตที่ดี ถือเป็นพัฒนาการด้านสุขภาพอีกด้านหนึ่ง ซึ่งสำ�คัญ อยา่ งย่งั ยนื ไม่ยง่ิ หย่อนกวา่ การรักษาพยาบาล

จากใจผจู้ ดั การ สวสั ดคี รบั เพ่ือนร่วมสร้างสขุ ทุกคน ในทศวรรษท่ี 3 ของ สสส. ปัจจัยท่ีถูกช้ีว่าส่งผลต่อการสร้างเสริม ดร.สุปรีดา อดลุ ยานนท์ สขุ ภาพในทศวรรษหนา้ มากทสี่ ดุ ก็คอื เทคโนโลยดี ิจิตอล ทจี่ ะมาปรบั เปล่ยี น การดำ�เนินชีวิต สังคม สิ่งแวดล้อมของผู้คนอย่างรวดเร็ว นำ�มาซึ่งสุขภาวะ ของกลุ่มความหลากหลายทางเพศ (LGBTQ+) และทุกขภาวะแบบใหม่ ๆ ท่นี กั สรา้ งเสรมิ สขุ ภาพตอ้ งเรียนรทู้ ่จี ะรับมือ อีกด้วย ซ่ึงเพศสภาพก็ถือเป็นอีกเรื่องที่นำ�ไปสู่การ C  yberbullying เ  ชน่ กัน อย่างโลกยคุ นท้ี ถ่ี ูกเชื่อมโยงกนั ดว้ ยอนิ เทอร์เน็ต ไมว่ า่ จะอยูม่ ุมไหนของโลกกร็ ับรู้ การทำ�ความเข้าใจในเรื่องเพศสภาพ ถือว่า ข่าวสาร และเชื่อมโยงกันอย่างง่ายดาย ข้อดีของอินเทอร์เน็ตน้ันมีมหาศาล แต่ในข้อดี ปัจจุบันสังคมให้การยอมรับมากกกว่าอดีต แต่ยัง กม็ ีด้านมดื อยู่เชน่ กนั เป็นเร่ืองที่ต้องให้ความสำ�คัญจริงจัง เพราะหาก ความเสยี หายทเ่ี กดิ ขน้ึ จากการหลอกลวงบนอนิ เทอรเ์ นต็ เกดิ ขน้ึ รายวนั และเหยอ่ื สังคมไม่เข้าใจ ก็อาจจะกระทบกับสภาพสุขภาวะ เกดิ ขึ้นแทบทุกนาที รวมถึงการทำ�กจิ การผิดกฎหมายตา่ ง ๆ ออนไลน์ อยา่ งบรรดาแกง๊ ของกลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ โดยเฉพาะ คอลเซนเตอร์ บอ่ นออนไลน์ หวยทพิ ย์ การขายบหุ รไ่ี ฟฟา้ อาวธุ ปนื ฯลฯ ขณะทก่ี ารควบคมุ ถูกกีดกันจากโอกาสที่สมควรจะได้รับ และเข้าถึงได้ ก็ทำ�ไดย้ ากขน้ึ ทุกที และการใชพ้ ื้นท่ปี ฏบิ ตั ิการขา้ มพรมแดนประเทศไดอ้ ย่างงา่ ยดาย อย่างคนท่วั ไป การรู้เท่าทนั การใช้ส่อื และเทคโนโลยีเหลา่ น้จี ึงเป็นสงิ่ จำ�เป็นอย่างมาก ​ ​ ประเด็นน้ี สสส. ก็ทำ�งานร่วมกับหลาย นอกเหนอื ไปจากความเสยี หายทางอาชญากรรม และเศรษฐกจิ ยงั พบวา่ ชอ่ งทาง หน่วยงาน โดยร่วมกับมูลนิธิเครือข่ายเพ่ือนกะเทย ใหม่เหล่าน้นี ำ�มาซงึ่ การกลน่ั แกล้ง การทำ�รา้ ยกนั ด้วยการสอื่ สาร ท่เี พม่ิ ทวมี ากขึน้ ดว้ ย เพือ่ สิทธิมนษุ ยชน​ จัดทำ� ค่มู อื ผ้ปู กครองในการดแู ล ผคู้ นยคุ นเ้ี กอื บทกุ คนมชี อ่ งทางโซเชยี ลมเี ดยี อยา่ งนอ้ ย  1-2 แพลตฟอรม์ ใหส้ อ่ื สาร บุตรหลานหลากหลายเพศ ส่ือกลางการเรียนรู้ ในเครือข่ายสังคมของตน และกระจายต่อสู่วงกว้างต่อ ๆ ไปเป็นระลอกคล่ืนได้อย่าง สรา้ งความเขา้ ใจผปู้ กครองใหร้ จู้ กั วธิ ดี แู ลเดก็ -เยาวชน กว้างขวาง การกล่ันแกล้งกันบนโลกออนไลน์ ท่ีเพิ่มความรุนแรงจากแค่ล้อเล่นกันขำ� ๆ ที่มีความหลากหลายทางเพศ เพื่อร่วมสร้างความ เพราะยง่ิ ไมไ่ ดพ้ บกนั ซง่ึ หนา้ ไมไ่ ดม้ ตี วั ตนทพ่ี สิ จู นไ์ ด้ ยง่ิ พน่ คำ�รา้ ย ๆ Hate Speech ใสก่ นั เขม้ แขง็ ใหก้ บั ครอบครวั ทมี่ ลี กู หลานหลากหลายเพศ แลว้ แพรข่ ยายไปสูก่ ารรบั รูว้ งกว้าง จนทำ�ใหเ้ กดิ ผลกระทบต่างๆตามมาตอ่ ผู้ถกู กระทำ� ใหต้ ระหนกั ถงึ ตวั ตนของคนขา้ มเพศ ซง่ึ มเี รอ่ื งทต่ี อ้ ง การกลน่ั แกลง้ บนโลกออนไลน์ หรือ Cyberbullying ไมว่ า่ จะเป็นเด็กหรอื ผใู้ หญ่ ทำ�ความเขา้ ใจในหลายมติ ิดว้ ยกนั   กลายเป็นภัยใกล้ตัว และทำ�ให้ผู้ที่โดนกระทำ�เกิดผลกระทบทางสุขภาพจิต ต้ังแต่ความ ท่สี �ำ คัญคือความแตกตา่ งไมใ่ ช่เร่อื งผดิ และ เดือดร้อนรำ�คาญนอนไม่หลับ ไมอ่ ยากอาหาร เป็นโรคซึมเศรา้ หรือหากรา้ ยแรงก็ถึงขน้ั ไม่ควรเป็นส่ิงท่ีทำ�ให้ใครก็ตามถูกกีดกันจากการมี อยากฆา่ ตัวตายได้ สขุ ภาวะทด่ี ี อยา่ งทเ่ี รากเ็ พง่ิ ไดพ้ บเหน็ ขา่ วการฆา่ ตวั ตายของเยาวชนหลายคนทถ่ี กู ทำ�ใหอ้ บั อาย จากภาพลบั การถกู ล้อเลียน หรอื การถูกขแู่ บลก็ เมล์ คำ�พดู ทเ่ี คยเหน็ วา่ เปน็ เรอ่ื งเลก็ นอ้ ย เพอ่ื นหยอกลอ้ กนั ไมเ่ หน็ เปน็ ไรเลย หรอื เคอื งขนุ่ กนั บา้ งในวงแคบ ๆ เมอ่ื ถกู ขยายทวคี ณู ดว้ ยสอ่ื สงั คมออนไลน์ ปญั หาและผลกระทบจงึ ทบ ทวีความรุนแรงจนอาจถงึ จุดทเ่ี กินจะคาดคิด สสส. เปน็ อกี หนว่ ยงานทใ่ี หค้ วามสำ�คญั กบั เรอ่ื งน้ี เราขบั เคลอ่ื นทง้ั งานดา้ นวชิ าการ และนโยบายกับภาคีเครือข่ายเพ่ือให้เกิดการรู้เท่าทันการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ สรา้ งภมู คิ มุ้ กนั แกเ่ ดก็ และครอบครวั ซง่ึ คน้ พบวา่ ความสมั พนั ธท์ ด่ี รี ะหวา่ งคนในครอบครวั เป็นปัจจัยสำ�คัญที่จะช่วยปกป้องเด็กและเยาวชนจากการถูกกระทำ�บนโลกออนไลน์ ไดถ้ งึ เท่าตัว การเล้ียงดูเด็กในยุคสังคมออนไลน์ ควรจะยิ่งให้ความสำ�คัญต่อการเคารพสิทธิ ผ้อู น่ื การเข้าใจความหลากหลายของผู้คน มคี วามเหน็ อกเห็นใจผอู้ ่นื ไม่ใช้ความกา้ วร้าว รุนแรงในบา้ น โรงเรียน และในสอื่ ไมม่ องการแกล้งกันเปน็ เร่อื งธรรมดา มีงานวิจัยพบว่า เด็กท่ีล้อแกล้งรังแกคนอ่ืนตั้งแต่วัยเด็ก จะสัมพันธ์กับการเป็น อาชญากรเมื่ออายุ 26 ปีสงู กวา่ เด็กปกติถึง 8 เทา่ ปญั หาน้ี เปน็ เหมอื นกนั ทว่ั ทง้ั โลก จงึ มกี ารกำ�หนดใหม้ วี นั Stop Cyberbullying Day   เพ่ือเตือนให้ทุกคนหยุดการระรานบนโลกออนไลน์ เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างมีความสุข นอกจากนี้เดือนมิถุนายนยังถือว่า เป็น Pride Month หรือเดือนแห่งความภาคภูมิใจ

สุขประจ�ำฉบับ หยุดการบลู ลี่ หยดุ บาดแผลทางใจ เตี้ย หนา้ ไม่เหน็ อะไรแบบน้ี สวยเลย ผอม คำ�พดู ชว่ งนี้ เมอ่ื ปจั จบุ นั ​โลกเปลย่ี นเขา้ สยู่ คุ ดจิ ทิ ลั เกนิ ไปนะ อ้วนจัง อยา่ งสมบรู ณ์ แทนทเ่ี ราจะไดใ้ ชเ้ ทคโนโลยี ทำ�ร้ายจติ ใจ ไปในทางสรา้ งสรรคเ์ กดิ ประโยชนต์ อ่ การ ท่ไี ม่ควรเปน็ เรียนรู้หรือพัฒนาสิ่งต่าง ๆ แต่พบว่า​ คำ�ทกั ทายใคร คำ�ร้าย ๆ ​ที่คนไม่กล้าพูดใส่กันต่อหน้า ถูกเอามาใช้สาดใส่เพื่อทำ�ร้ายจิตใจกัน อย่างรุนแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ ย่ิงอยู่หลัง คีย์บอร์ดไม่ได้เปิดเผยตัวตน ยิ่งรุนแรง ขน้ึ เรอ่ื ย ๆ 4 นติ ยสารสร้างสุข

การกลั่นแกล้ง​บนโลกออนไลน์ หรือ แอมเนสต้ี เปดิ เผยขอ้ มลู วา่ ​บรษิ ทั ความปลอดภยั ไซเบอร์ Cyberbully หมายถึง การกลั่นแกล้ง Comparitech ได้ทำ�การรวบรวมสถิติการกลั่นแกล้งบน คุกคาม หรือระรานผู้อ่ืนโดยใช้เทคโนโลยี อินเทอร์เน็ตช่วงระหว่างปี 2561-2564 ทั้งในสหรัฐอเมริกา ดิจิทัล ซึ่งอาจเกิดขึ้นได้ผ่านโซเชียลมีเดีย และทว่ั โลก พบวา่ มสี ถติ กิ ารกลน่ั แกลง้ บนโลกออนไลนเ์ พม่ิ ขน้ึ การส่งข้อความ เล่นเกม และโทรศัพท์มือถือ ทั่วโลก การ Cyberbully เปน็ พฤตกิ รรมทมี่ ักเกดิ ข้นึ ทั้งนี้ WEF Global press release ได้เผยแพร่งานวิจัย ซำ้ � ๆ โดยมเี ปา้ หมายเพอ่ื สรา้ งความหวาดกลวั ยั่วโมโห หรือสร้างความอับอายให้แก่ผู้ที่ตก ระดบั โลกในเรือ่ งพลเมอื งดจิ ทิ ลั ของโลกพบวา่ เดก็ ไทยมโี อกาส เป็นเป้าหมาย ​ซึ่งสิ่งเหล่านี้นำ�ไปสู่ปัญหา ทางสุขภาพจิตได้ด้วย เสี่ยงภัยจากพื้นที่ออนไลน์ถึง ​60%​ ขณะที่ค่าเฉลี่ยทั่วโลก อยูท่ ี่ 5​ 6%​ เมือ่ เทยี บกบั ประเทศเพือ่ นบา้ น พบว่า ฟิลิปปินส์​อยู่ที่ 73%​อินโดนีเซีย อยทู่ ่ี 71%​เวยี ดนาม ​อยทู่ ่ี 68%​และสงิ คโปร​์ อยู่ที่ 54%​ จากการศึกษาวิจัยเชิงคุณภาพประเด็นการกลั่นแกล้งทางออนไลน์ ด้วยการจัดสนทนา กลุ่มนักเรียนมัธยมศึกษาตอนต้นของโรงเรียนในกรุงเทพฯ และปริมณฑล จำ�นวน 50 คน ในช่วงเดือน ส.ค. 2562 พบว่า การกลั่นแกล้งทางออนไลน์มีอยู่ทั้งหมด 7 รูปแบบ ได้แก่ การก่อกวน การใหร้ ้ายใสค่ วาม การเผยแพร่ การกดี กนั ข่มขู่ คุกคาม การแกลง้ แหย่ ความลบั ออกจากกลมุ่ การแอบอ้างชอ่ื การขโมยอัตลักษณ์ การล่อลวง การสรา้ งบญั ชปี ลอม ผลของการถูกกลั่นแกล้ง สร้างความทุกข์ให้กับผู้ถูกกลั่นแกล้งได้อย่างไม่น่าเชื่อ ด้วยเพราะสื่อออนไลน์ เข้าถึงตัวได้ตลอดเวลา ผู้ถูกกลั่นแกล้งไม่ว่าจะอยู่ที่ไหนก็รู้สึกเหมือนถูกโจมตี ไม่มีที่ไหนที่เป็นที่ปลอดภัย ไม่ว่าจะเป็นในหรือนอกบ้าน จึงทำ�ให้พวกเขารู้สึกว่าไม่มีทางหนีไปจากการกลั่นแกล้งเหล่านี้ได้ ​ นิตยสารสรา้ งสุข 5

ส่ิงท่ีตามมาจากการถูก Cyberbully ส่งผลตอ่ ความรูส้ ึกโดดเด่ยี ว ส่งผลกระทบต่อการนอนหลบั สง่ ผลต่อการทานอาหาร สญู เสยี ความสนใจในกิจกรรมทเี่ คยสนุก ภาวะซึมเศร้าตอ่ เน่อื งถึงวัยผใู้ หญ่ บางรายที่ไม่สามารถอดทนต่อผลของการ “ก็แค่หยอกเล่น ล้อเล่นขำ� ๆ” ต่อจากนี้ขอให้ กลั่นแกล้งได้ อาจจะทำ�ให้เข้าสู่ภาวะซึมเศร้าและ รู้ว่าทุกคำ�ที่พูดไปนั้น มีผลกระทบต่อคนฟังโดยเฉพาะ กลายเป็นความเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตาย งานวิจัย คำ�ร้าย ๆ เราต้องหยุดโดยเริ่มที่ตัวเราเองก่อนเป็น การถูกรังแกผ่านโลกไซเบอร์และความเสี่ยงต่อ อันดับแรก อะไรที่ไม่อยากให้ใครพูดใส่ อะไรที่ไม่อยาก การฆา่ ตวั ตายในเยาวชน ซึง่ ถกู ตพี มิ พล์ งในวารสาร ได้ยิน ก็ต้องคิดว่าคนอื่นก็คงเจ็บปวดเหมือน ๆ กัน การพยาบาลจิตเวชและสุขภาพจิต เมื่อปี 2563 ซึ่งศึกษาในเยาวชนอายุตั้งแต่ 18-25 ปี ทั้งชาย ... แค่หยุด ... และหญิงที่เข้ามารับบริการคลินิกสุขภาพจิต และจิตเวชโรงพยาบาลในเขตบริการสุขภาพที่ 7 เพื่อเปลี่ยนให้การอยู่ร่วมกันดีกว่าเดิม จำ�นวน 322 ราย พบวา่ กลมุ่ ตวั อยา่ งมคี วามเสย่ี ง ต่อการฆ่าตัวตาย 36.30% และพบว่าเยาวชน ที่ถูกรังแกผ่านโลกออนไลน์เสี่ยงฆ่าตัวตาย 39.50% ซึ่งมีการเก็บสถิติเพื่อนำ�ไปพัฒนาข้อมูล พื้นฐานการป้องกันและแก้ไขต่อไป สัญญาณทบี่ อกวา่ กำ�ลังถกู กล่ันแกลง้ บนโลกออนไลน์ ไม่ว่าเด็กหรือผู้ใหญ่ก็สามารถถูกกล่ันแกล้งบนโลกออนไลน์ได้ อะไรบ้างท่ีเป็น สัญญาณว่ากำ�ลังเผชญิ กับความยากลำ�บากจากการคุกคามบนโลกออนไลน์ • อารมณ์เสียหลังใช้อินเทอร์เน็ตหรือโทรศัพท์ • กังวลใช้หลังใช้โทรศัพท์มือถือ หรือ คอมพิวเตอร์ • แยกตวั จากกลุม่ หรอื ครอบครวั ไมร่ ว่ มกจิ กรรมตามปกติ • เกรดตก หรือ ไม่มีสมาธิในงานที่ทำ� สิ่งที่ต้องรับผิดชอบ • มีความเปลี่ยนแปลงทางอารมณ์ เช่น พฤติกรรม การนอน ความอยากอาหาร 6 นติ ยสารสรา้ งสุข

รบั มอื ยงั ไงเมอ่ื โดน Cyberbully ชว่ ยเหลือยังไง เม่ือคนใกลช้ ิด STOP หยุดระรานกลับด้วยวิธีการเดียวกัน โดน Cyberbully หยดุ ตอบโต้ เพอ่ื ไมใ่ หเ้ กดิ การกระทำ�ซำ้ �หรอื เพม่ิ ความรุนแรงของเหตุการณ์มากยิ่งขึ้น รบั ฟงั อยา่ งจรงิ ใจ ไมต่ ดั สนิ และแสดง ให้เห็นว่าอยู่เคียงข้าง เพราะผู้ที่ถูกกระทำ� BLOCK ปิดกั้นผู้ที่ระราน ไม่ให้ติดต่อ โพสต์ มกั เกดิ ผลกระทบตอ่ สภาพจติ ใจ การรบั ฟงั หรือระรานได้อีก และเรียนรู้การตั้งค่าความ ถือเป็นการแบ่งเบาความทุกข์ เป็นส่วนตัว เพราะคัดกรองการเข้าถึงข้อมูล ให้ความช่วยเหลือ ร่วมหาทางออก ส่วนตัวในโลกออนไลน์ ในการแก้ปัญหา ไม่ว่าจะเป็น การบล็อก ลบ ปิดกั้น เก็บรวบรวมหลักฐานเพื่อ TELL บอกพอ่ แม่ ครู หรือบุคคลทีไ่ วใ้ จ เพอื่ ขอ ดำ�เนินการตามกฎหมาย ความชว่ ยเหลอื หากเปน็ เรอ่ื งทผ่ี ดิ กฎหมายหรอื ถกู ขม่ ขคู่ กุ คาม ใหเ้ กบ็ รวบรวมขอ้ มลู ของผกู้ ระทำ� และเหตกุ ารณร์ ะรานรงั แกไปแจง้ เจา้ หนา้ ท่ี REMOVE ลบภาพหรือข้อความระรานรังแก ออกทันที โดยอาจติดต่อผู้ดูแลระบบหากเป็น พื้นที่สาธารณะบนโลกออนไลน์ BE STRONG เข้มแข็ง อดทน ยิ้มสู้ อย่าไปให้ คุณค่ากับคนหรือคำ�พูดที่ทำ�ร้ายเรา ควรใช้ เป็นแรงผลักดันให้เราดีขึ้น ก้าวข้ามปัญหาและ อุปสรรคต่าง ๆ รทู้ นั Cyber Bully สู่วถิ ีสงั คมต่นื รู้ เพอื่ ปรับเปล่ยี นพฤติกรรมการใชส้ อื่ อยา่ งสรา้ งสรรค์ กับ รศ.ดร.กุลทพิ ย์ ศาสตระรุจิ กรรมการผทู้ รงคณุ วุฒิด้านการสื่อสารมวลชน สสส. นิตยสารสร้างสขุ 7

ต้งั คา่ ความเปน็ สว่ นตวั วิธีลดปัญหาบนโลกออนไลน์ โลกออนไลน์เหมือนพื้นที่สาธารณะขนาดใหญ่ การใช้ Social Media จำ�เป็นต้องคำ�นึงถึงความปลอดภัย นอกจาก จะทำ�ไปสกู่ ารกลน่ั แกลง้ บนโลกออนไลน์ ยงั นำ�ไปสกู่ ารโจรกรรม และสร้างความเสียหายต่อทรัพย์สินได้อีกด้วย ส่งิ ทต่ี อ้ งรักษาปอ้ งกันถูกแฮ็ก ชอ่ื ผใู้ ช้และรหัสผา่ น วนั เกดิ เลขบตั รประชาชน ข้อมูลบนโปรไฟล์ คำ�ร้องออนไลน์ ประวตั ทิ างการแพทย์ โซเชียลมีเดยี ทีค่ ณุ เคยลงชอ่ื ไว้ วิธีปกป้องตัวตนบนโลกออนไลน์ รหัสผ่าน เป็นสิ่งสำ�คัญอย่างมาก ควรหมั่นเปลี่ยนรหัส ไม่ใช้รหัสง่าย ๆ เช่น ชื่อ วันเกิด ตั้งรหัสที่มีความยาวเพียงพอ ผสมตัวอักษรใหญ่-เล็ก ตัวเลข และไม่ควรใช้พาสเวิร์ดเดียวเข้าได้ทุกอย่าง อัปเดต การตรวจสอบระบบปฏิบัติการให้ทันสมัยอยู่เสมอ เป็นการป้องกันการโจมตี ของแฮกเกอร์ ซึ่งระบบปฏิบัติการที่ถูกปรับปรุงเสมอจะช่วยลดช่องโหว่ได้ คิดก่อนแชร์ การแชร์ทุกอย่างบนโลกออนไลน์ เหมือนดาบสองคม เช่น บัตร เอกสารส่วนตัว โลเคชั่น อาจเป็นการทำ�ให้ข้อมูลความปลอดภัยรั่วไหลโดยไม่รู้ตัว ตรวจประวัติการใช้งาน ตรวจสอบการใช้ซอฟต์แวร์เพื่อป้องกันการติดตามต่าง ๆ และป้องกันข้อมูลส่วนบุคคลบนโลก Social หลุดไปในสาธารณะ

วันศกุ ร์สปั ดาหท์ ่ี 3 ของเดือนมถิ นุ ายน เปน็ วันหยดุ การกล่นั แกล้ง บนโลกออนไลน์ หรือวันหยุดการระรานทางไซเบอร์สากล (Stop Cyberbullying Day) กำ�หนดขึ้นโดย Cybersmile Foundation องค์กรไม่แสวงหากำ�ไรที่ถูกตั้งขึ้นเพื่อต่อต้านการกลั่นแกล้ง บนโลกออนไลน์ เพื่อให้ผู้คนตระหนักถึงความรุนแรงของการระราน ทางไซเบอร์และร่วมหยุดพฤติกรรมและการกระทำ�ดังกล่าว พ่อแม่ควรสื่อสารเชิงบวกเพื่อเพิ่มความมั่นใจให้กับลูก ไม่ตำ�หนิหรือสร้างความกลัว ให้ลูกเผชิญปัญหาเพียงลำ�พัง ไซเบอร์ บูลลี่ เป็นภาวะที่เด็กยุค Gen Z และ Gen Alpha ต้องประสบแน่นอน อยู่ที่ว่าจะเป็นผู้ถูกกระทำ� หรือ ผู้กระทำ� แนะ 3 สิ่งเตือนสติ 1. Digital Footprint ที่ไม่มีวันลบได้ บ่งบอกอัตลักษณ์ตัวตน มีผลระยะยาว หากโตแล้วไปสมัครงาน นายจ้างสามารถค้นกลับมาเจอ จะมีผลต่อการตัดสินใจรับเข้าทำ�งาน 2. เอาใจเขามาใส่ใจเรา  เข้าใจถึงผลกระทบที่อาจจะถึงชีวิตจิตใจ มีความรู้สึกร่วมรับรู้ สุข ทุกข์ ของผู้อื่น 3. ผดิ กฎหมาย พ.ร.บ.คอมพิวเตอร์ มาตรา 14 กรณโี พสต์ขอ้ มลู ทีบ่ ดิ เบอื น หรือปลอมแปลงไมว่ า่ จะทัง้ หมด หรือบางส่วน หรือข้อมูลที่เป็นเท็จ ทั้งผู้โพสต์และผู้เผยแพร่ส่งต่อ จะมีความผิดต้องระวางโทษจำ�คุกไม่เกิน 5 ปี หรือปรับไม่เกิน 100,000 บาท หรือทั้งจำ�ทั้งปรับ “หลักส�ำ คญั ปอ้ งกันไซเบอร์ บูลลี่ คือ การสรา้ งสัมพันธภาพพนื้ ฐานของครอบครัว  พ่อแม่ควรให้เวลาพูดคุยกับลูก แทนที่ต่างคนต่างใช้เวลาอยู่หน้าจอมือถือ ให้หมั่น สังเกตสิ่งแวดล้อมรอบตัวลูก หากลูกมีภาวะเครียดที่อาจถูกไซเบอร์ บูลลี่ หรือถูก บูลลี่จากโรงเรียน ก็จะแสดงอาการบางอย่าง เช่น พูดน้อยลง ไม่อยากไปโรงเรียน ไม่ร่าเริงแจ่มใส หงุดหงิดฉุนเฉียวมากขึ้น เหล่านี้เป็นภาวะเครียดเริ่มต้น”  สัมพันธภาพที่เข้มแข็งภายในบ้านมีส่วนสำ�คัญมาก รวมถึงทักษะในการ ป้องกันไม่ให้ถูก “ไซเบอร์ บูลลี่” นั่นคือ Media Information and Digital Literacy (MIDL) ให้ “ทักษะเท่าทันสื่อสารสนเทศและดิจิทัล” เพื่อพัฒนา ให้มีทักษะในการคิดวิเคราะห์ วิพากษ์วิจารณ์อย่างสร้างสรรค์ ใช้สื่อเพื่อ สื่อสารในการสร้างการเปลี่ยนแปลงในทางที่ดี ช่วยเป็นเกราะป้องกัน ให้กับลูก เพื่อเผชิญภาวะคุกคาม หรือโลกด้านมืดของ โซเชียลออนไลน์ ญาณี รชั ตบ์ รริ กั ษ์ รกั ษาการผอู้ �ำ นวยการ 9 ส�ำ นกั สรา้ งเสรมิ ระบบสอ่ื และสขุ ภาวะทางปญั ญา สสส. นติ ยสารสร้างสุข





สุขสรา้ งได้ “เพศ” ทาเงปกน็ าเยรภ่ือางพ แตกตา่ งอยา่ งเขา้ ใจ เมอ่ื โลกไม่ไดม้ แี ค่ ชาย หญงิ แต่ “เพศสภาพ” มีความหมายกว้างใหญ่ โดยเฉพาะในปัจจุบันคนให้ความสำ�คัญและหันมา สนใจ “เพศสภาพ” เพราะการที่เพศสภาพไม่ตรง กับเพศกำ�เนิด กลายเป็นสิ่งทีทำ�ให้คนเหล่านั้น ถูกกีดกันจากโอกาส หรือไม่ได้รับความเท่าเทียม ทางสังคม หรือกฎหมายอย่างที่ควรจะเป็น ความหลากหลายทางเพศ เป็นส่ิงทส่ี งั คมหนั มาทำ�ความเข้าใจเพื่อให้ทุกคนอยรู่ ว่ มกนั ไดอ้ ยา่ งมีความสขุ และได้รบั ความเท่าเทียม ไม่ถูกเพศสภาพมาขวางการดำ�รงอยู่ในสังคม ลดความเหลื่อมล้ำ� หรือโดนรังเกียจเพียงเพราะไม่เข้าใจ 12 นิตยสารสร้างสุข

การปรบั ทศั นคตเิ กย่ี วกบั ความหลากหลายทางเพศ ตอ้ งเรม่ิ จาก ส่งิ ที่หลายคนคิดไมค่ ิดคือ การไมถ่ กู ครอบครวั กอ่ นเปน็ ล�ำ ดบั แรก การทพ่ี อ่ แมท่ ำ�ความเขา้ ใจ และยอมรบั ยอมรับในเพศสภาพส่งผลกระทบหลายอย่าง การมีอยู่ของลูก ไม่ว่าจะเป็นเพศไหนก็ตาม จะทำ�ให้เกิดความมั่นคง โดยเฉพาะ โรคซึมเศร้า โรควิตกกังวล ถูกขอ ทางจิตใจ และเกิดความภูมิใจในตนเอง จนเกิดเป็นความสุขในการ คำ�ปรกึ ษามากท่สี ดุ รองลงมาคือการขอความรู้ ใช้ชีวิต และรับฮอร์โมนเพศ เพื่อความสุขในการใช้ ว่าด้วยเดือน Pride Month หรือ เดือนแห่งความภาคภูมิใจ ชีวิตตามเพศวิถี และการปฏิบัติตัวอย่างไรให้ ของกลมุ่ ผมู้ คี วามหลากหลายทางเพศ เกดิ ขน้ึ เพอ่ื ระลกึ ถงึ เหตกุ ารณ์ ครอบครัวและสังคมรอบข้างยอมรับ โดยที่ จลาจลสโตนวอลล์ (Stonewall Riots) ในนิวยอร์ก สหรัฐอเมริกา ไม่ถูกบูลลี่ และสุดท้ายคือเรื่องโรคติดต่อ เมื่อคืนวันที่ 28 มิถุนายน 1969 อันเป็นจุดเปลี่ยนของหน้า ทางเพศสัมพันธ์ ประวัติศาสตร์ ให้กลุ่มผู้มีความหลากหลายทางเพศ ยืนหยัดต่อสู้ ยังพบว่าเด็กที่พ่อกับแม่ไม่ได้ยอมรับ เพื่อสิทธิและเสรีภาพครั้งแรกในประวัติศาสตร์ ดังนั้น ทั่วโลก ตัวตนของเขา เด็กกลุ่มนี้อาจจะรู้สึกว่าบ้าน จึงร่วมใจกันเฉลิมฉลองด้วยการแสดงสัญลักษณ์สีสันแห่งสายรุ้ง ไม่ปลอดภัย การพัฒนาอัตลักษณ์ต่าง ๆ ตามที่เราเห็นในโลกออนไลน์ เราจะมาทำ�ความเข้าใจไปพร้อมกัน ในตวั ตนของเขา ไมว่ า่ จะเปน็ อตั ลกั ษณท์ างเพศ ในเรื่องของความภาคภูมิใจในตัวเองก็อาจจะ สิ่งที่มักเกิดในกลุ่มของผู้ที่มีความหลากหลาย น้อยกว่า ซึ่งการไม่กล้าปรึกษาใคร นำ�ไปสู่ ความโดดเดย่ี ว ภาวะซมึ เศรา้ และการฆา่ ตวั ตาย ทางเพศจนทำ�ให้เกิดความเหลื่อมล้ำ�​ คือ ในที่สุด ปัญหาเกี่ยวกับสุขภาพที่เป็นอันตราย • ปัญหาด้านการศึกษา ถูกกลั่นแกล้งหรือเลือกปฏิบัติ คือ บางคนต้องปิดบังตัวเอง ไม่ได้รับการ ​• ปัญหาเศรษฐกิจ ถูกละเมิดสิทธิไม่ได้รับโอกาสจ้างงาน ยอมรับ จึงต้องแอบใช้ฮอร์โมน ยาต่าง ๆ หรือ • ปัญหากฎหมาย ไม่รับรองสถานะบุคคลข้ามเพศ มีเพศสัมพันธ์ไม่ปลอดภัย นำ�ไปสู่ผลกระทบ • ปัญหาสื่อ ผลิตซ้ำ� สร้างภาพจำ�ด้านลบ ​ ทางสุขภาพ เนื่องมาจากไม่ได้รับคำ�แนะนำ�ที่ ถูกต้อง ปลอดภัย • ปัญหาด้านสุขภาพ ข้อจำ�กัดในการเข้าถึงระบบสาธารณสุข​ การสร้างความเขา้ ใจระหวา่ งกนั ถูกบรรจุ อยู่ใน คู่มือผู้ปกครองในการดูแลบุตรหลาน สุขภาวะของ LGBTIQN+ หลากหลายเพศ ที่จัดทำ�โดย โดยสำ�นักงาน กองทนุ สนบั สนนุ การสรา้ งเสรมิ สขุ ภาพ (สสส.) พรอ้ มเปิดโลกกวา้ งไปกบั สุขภาวะของ LGBTIQN+ ร่วมกับมูลนิธิเครือข่ายเพื่อนกะเทยเพื่อสิทธิ เพราะความหลากหลายทางเพศ เกดิ ขนึ้ ตามธรรมชาติ มนุษยชน เพื่อเป็นสื่อกลางการเรียนรู้ สร้าง ไม่ใชโ่ รคท่เี กดิ จากพฤติกรรมหรือการใชช้ ีวิต ความเขา้ ใจผปู้ กครองใหร้ จู้ กั วธิ ดี แู ลเดก็ -เยาวชน ที่มีความหลากหลายทางเพศ เพื่อร่วมสร้าง ความเข้มแข็งให้กับครอบครัวที่มีลูกหลาน หลากหลายเพศให้ตระหนักถึงตัวตนของคน ข้ามเพศ เพราะเรื่องสำ�คัญที่สุดไม่ใช่ว่า พวกเขา เป็นอะไร แต่จะใช้ชีวิตอย่างไรให้มีความสุข ไม่ถูกกีดกันจากสิทธิต่าง ๆ และสามารถ เติบโตอย่างมีสุขภาวะ นติ ยสารสรา้ งสขุ 13

5 ค​ วามเข้าใจ​ “ความหลายหลากทางเพศ” • เพศหลากหลายเปน็ เรื่องปกติ เป็นความเชอื่ เก่าว่า การเตบิ โตข้นึ มาไมต่ รงกับ เพศสภาพ คือ อาการทางจิตอย่างหนึ่ง แต่องค์การอนามัยโลก ชี้ชัดว่า ความหลากหลาย ทางเพศเป็นเรื่องปกติของสิ่งมีชีวิต • เพศหลากหลายไม่ใช่ทางเลือก คนเราไม่ได้เลือกว่า จะเติบโตเป็นเพศไหน แต่เป็นการที่แต่ละคนเรียนรู้ธรรมชาติ ของตวั เอง และตดั สนิ ใจยอมรบั และแสดงออกในแบบของตวั เอง • เพศหลากหลายไม่ได้เกิดจากการเลี้ยงดู หรือ เลียนแบบ ไม่มีข้อพิสูจน์ว่าอะไรเป็นสาเหตุของการเป็นเพศ หลากหลาย อาจสมั พนั ธก์ บั กรรมพนั ธ์ุ ฮอรโ์ มน หรอื การพฒั นา ของสมองได้ทั้งสิ้น • เพศหลายหลากคือคนธรรมดา ไม่มีงานวิจัยที่ยืนยันว่า คนที่มีเพศหลากหลาย มีอารมณ์รุนแรงกว่าคนทั่วไป ในข่าวอาชญากรรมคนเพศหลากหลายเป็นผู้ก่อเหตุน้อยกว่า ชายหรือหญิง ครอบครัวยอมรับสำ�คัญที่สุด พ่อแม่มักกังวลว่าลูกเพศหลากหลายจะไม่ได้รับ การยอมรบั แตค่ วามจรงิ มงี านวจิ ยั ชว้ี า่ หากคนใกลช้ ดิ ยอมรบั จะเกดิ ความสขุ และมกี �ำ ลงั ใจ ในการใช้ชีวิตที่สุด เร่อื งเพศ พอ่ แมต่ อ้ งคยุ อะไร? • เรื่องเพศ ไม่ใช่แค่เรื่องเพศสัมพันธ์ แต่มี ความหมายถงึ การใชช้ วี ติ แนวทางการดำ�เนนิ ชวี ติ ไม่ว่าจะอยู่ในเพศสภาพใดก็ตาม แล้วอะไรบ้างที่ พ่อแม่ควรคุยกับลูก • เรื่องร่างกาย ไม่ว่าจะเป็นความเปลี่ยนแปลงร่างกายตามวัย การดูแลสุขภาพ สุขอนามัย และการป้องกันโรคทางเพศสัมพันธุ์ • เรอ่ื งจติ ใจ ไมส่ ำ�คญั วา่ จะเปน็ อะไร แตค่ วามรกั สำ�คญั ทก่ี ารบรหิ ารความสมั พนั ธ์ ความรสู้ กึ อารมณ์ และวิธีจัดการปัญหาในทุกความสัมพันธ์ • เรอ่ื งความคดิ มมุ มอง ความคดิ ทศั นคตกิ ารตดั สนิ ใจปญั หาตา่ ง ๆ วธิ กี ารแกป้ ญั หา และทกั ษะ การใช้ชีวิต เป็นเรื่องที่ต้องถ่ายทอด • เรื่องสิทธิและสังคม ถือเป็นเรื่องใหญ่ในปัจจุบัน การปกป้องตัวเอง การไม่ละเมิดสิทธิผู้อื่น การเคารพความแตกต่าง หลากหลาย เป็นสิ่งที่ต้องพูดคุย 14 นติ ยสารสร้างสขุ

แกะความหมาย L​ GBTQIA+ L ย่อมากจาก Lesbian หรือ หญิงที่มีความรักในหญิงเหมือนกัน ยังหมายความรวมถึง ทอม คือหญิงที่อยาก เป็นชาย ดี้ คือ หญิงที่ชอบหญิงลักษณะเหมือนชาย ​ G ย่อมากจาก Gay ชายรักชาย มีความสนใจในเพศ เดยี วกนั แตไ่ มไ่ ดอ้ ยากเปลย่ี นลกั ษณะภายนอกของความเปน็ ผชู้ าย B ย่อมากจาก Bisexual ชอบทั้งชายทั้งหญิง ที่ยังไม่มี การแปลงเพศ และเปลย่ี นรสนยิ มไปมา สามารถรกั ชอบไดท้ ง้ั สองเพศ​ T ย่อมากจาก Transgender ผู้ที่ต้องการเปลี่ยนแปลง ร่างกายภายนอกให้เป็นไปตามเพศสภาพที่ตนเองรู้สึก ไม่ว่าหญิงข้าม เพศ หรือชายข้ามเพศ Q ย่อมาจาก Questioning queer คนที่ไม่รู้สึกว่าตัวเอง เป็นฝ่ายใด ซ่ึงจะพบคนกลุ่มน้ไี ด้มากข้นึ เร่อื ย ๆ เช่น ร่างกายเป็นผู้หญิงมีแฟนเป็นผู้หญิง แตไ่ มใ่ ชท่ อม แมค้ นอน่ื จะมองว่าเป็นทอม และจะนิยามตัวเองว่าไม่สังกัดฝ่ายใด I ย่อมากจาก Intersex คนสองเพศ คนที่เกิดมามี 2 เพศ ตั้งแต่แรกคลอด มฮี อรโ์ มนทง้ั หญงิ และชาย ทำ�ใหไ้ มส่ ามารถระบเุ พศทช่ี ดั เจนได้ ซง่ึ หลายครง้ั ทเ่ี ดก็ ถกู บงั คบั ผ่าตัดตามที่พ่อแม่ต้องการ ทำ�ให้เกิดปัญหาเมื่อโตขึ้น A ย่อมาจาก Asexual เพศที่ไร้ความรู้สึกในเรื่องเพศ ไม่มีอารมณ์ทางเพศ ไม่ว่า กับเพศไหน แต่มีอารมณ์โรแมนติกกับคนอื่นได้ เพียงแต่ไม่อยากมีเพศสัมพันธ์กับใคร + หรือเครื่องหมายบวก มีความหมายถึงเพศอื่นที่ยังไม่ได้เกิดขึ้นมา แต่อาจจะ เกิดข้นึ มาในอนาคต จึงเปน็ การให้พ้ืนทกี่ บั เพศอืน่ ๆ ที่อาจจะมีข้นึ เพ่ือใหไ้ ดร้ บั ความสำ�คัญ เช่นกัน E-Book น่าอา่ น บา้ นนีม้ คี วามหลากหลาย ผปู้ กครองหลายคนมกั มคี ำ�ถามวา่ ลกู มคี วามหลากหลายทางเพศ ผิดปกติหรือไม่? ลูกเป็นโรคหรือเปล่า? ถ้าสังคมไม่ยอมรับลูกจะ ปลอดภัยหรือไม่? หลายคำ�ถามและความรู้สึกที่บ่งบอกถึงความกังวล และเป็นห่วง บ้านนี้มีความหลากหลาย : คู่มือผู้ปกครองในการดูแล บุตรหลานหลากหลายทางเพศ เป็นสะพานเชื่อมความรู้ ความเข้าใจ ตลอดจนการสื่อสาร ความรู้สึกเพื่อสร้างความสัมพันธ์ที่มั่นคง ปลอดภัย ระหว่างผู้ปกครองและลูกหลานที่มี ความหลากหลายทางเพศ ให้มีสุขภาวะ สิทธิ โอกาส ทางเลือก และการรับมือกับสิ่งต่าง ๆ รวมทั้งเติมเต็มความรัก (three hearts) ในครอบครัวให้มีความสุขมากขึ้น ดาวน์โหลด ได้ที่...บ้านนี้มีความหลากหลาย http://ssss.network/uc6ft

คนสรา้ งสขุ คนท่เี ปน็ LGBTQ+ เหมอื นมีโซ่ตรวนอย่ขู ้างหลัง ถงึ แมจ้ ดุ เรม่ิ ตน้ จะเทา่ คนอน่ื กจ็ รงิ แต่มปี ัจจัยทางสงั คม ท่ีรัง้ เขาไว้ท�ำ ให้เขา ไมส่ ามารถเขา้ ส่เู ส้นชัย ผศ.ดร.รณภมู ิ สามคั คคี ารมย์ วนั ทีส่ ังคม “ยอมรบั ” แต่ “ไม่เขา้ ใจ” LGBTQ+ ในยุคทีส่ ังคมไทยยอมรบั “ความหลากหลาย ทางเพศ” มากขึ้น และมีการเคลื่อนไหวเพื่อ ยกระดับสิทธิบุคคลหลากหลายทางเพศ และ มีความก้าวหน้าในหลายประเด็นเมื่อเทียบกับ ภูมิภาคเดียวกัน แม้ว่าการยอมรับจะมีมากขึ้น แต่บุคคลที่มีความหลากหลายทางเพศตามกฎหมายสิทธิมนุษยชนระหว่าง ประเทศ ยังคงประสบปัญหาจากการถูกเลือกปฏิบัติเพราะเหตุแห่งวิถีทางเพศ (Sexual Orientation) และอัตลักษณ์ทางเพศ (Gender Identity) เนอ่ื งใน Pride Month หรือ เดอื นแห่งความภาคภูมิใจของกลุม่ ผู้มีความหลากหลายทางเพศ คนสร้างสุขชวน ผศ.ดร.รณภูมิ สามัคคีคารมย์ อาจารย์คณะสาธารณสุขศาสตร์ มหาวิทยาลัย ธรรมศาสตร์ และประธานมูลนิธิเครือข่ายเพื่อนกะเทยเพื่อสิทธิมนุษยชน (ThaiTGA) ภาคีเครือข่ายที่ทำ�งานความหลากหลายทางเพศ ร่วมกับ สสส. จับเข่าพูดคุยเกี่ยวกับ งานด้านวิชาการที่ขับเคลื่อน เพื่อให้สังคม “เข้าใจ” กลุ่มที่มีความหลากหลายทางเพศ หรือ LGBTQ+ มากยิ่งขึ้น

จุดเริ่มต้น ผศ.ดร.รณภูมิ เล่าว่า เริ่มจาก ผศ.ดร.รณภูมิ มองว่า การทำ�งาน นิยามว่าตัวเองเป็นคนที่มีความหลากหลาย ที่ผ่านมาทำ�ให้ได้ข้อสรุปว่า ระบบสุขภาพ ทางเพศ เมื่อได้เข้าไปศึกษาอย่างลึกซึ้งทั้ง มีความก้าวหน้ามากที่สุด จึงอยากให้มี ด้านสังคมศาสตร์ การแพทย์และสาธารณสุข การถอดบทเรยี นวา่ เปลย่ี นแปลงไดอ้ ยา่ งไร และแลกเปลี่ยนมุมมองเรื่องเพศภาวะวิถีกับ ขณะเดียวกันต้องนำ�ตัวอย่างครอบครัวที่ ผู้เชี่ยวชาญหลายประเทศ ก็ได้เห็นมิติความ ก้าวพ้นความมืดมน มาเป็นประสบการณ์ หลากหลายยิ่งขึ้น บอกเล่าให้ครอบครัวอื่น ๆ เพื่อให้เห็นว่า “คนที่เป็น LGBTQ+ เหมือนมีโซ่ตรวน มีครอบครัวที่ตื่นรู้แล้ว และครอบครัวมี อยู่ข้างหลัง ถึงแม้จุดเริ่มต้นจะเท่าคนอื่นก็จริง ความสุขเพิ่มมากขึ้นอย่างไร แต่มีปัจจัยทางสังคมที่รั้งเขาไว้ทำ�ให้เขา จากการยอมรับ จะน�ำ ไปสคู่ วามเข้าใจ ไม่สามารถเข้าสู่เส้นชัย หรือช้า และเหนื่อยกว่า ในที่สุด คนอื่น การเข้ามาทำ�งานร่วมกับ สสส. เพื่อช่วย ปลดโซ่ตรวนตรงนี้ แม้ไม่ทั้งหมดแต่ก็ปลดไป ตดิ ตาม เฟซบกุ๊ แฟนเพจ : คนสรา้ งสขุ ทีละข้อ” ประธานมูลนิธิเครือข่ายเพื่อนกะเทย เพื่อสิทธิมนุษยชน บอกอย่างมั่นใจ เมื่อทำ�งานวิจัยร่วมกับสำ�นักสนับสนุน สุขภาวะประชากรกลุ่มเฉพาะ (สำ�นัก 9) สสส. จึงเห็นข้อมูลชัดว่า ประเทศไทยไม่เคยมีข้อมูล คนกลุ่มนี้ แม้แต่ข้อมูลพื้นฐานด้านสุขภาพ และยังถูกปฏิบัติอย่างไม่เท่าเทียม ซึ่งการเข้า มาทำ�งานกับ สสส. ตั้งเป้าให้เกิดความเข้าใจ ของสังคม และการเปลี่ยนแปลงทางกฎหมาย ในที่สุด แมค้ วามรใู้ นปจั จบุ นั จะมมี ากมาย แตค่ วาม เขา้ ใจเกีย่ วกบั กลุม่ ผูม้ คี วามหลากหลายทางเพศ ก็ไม่ได้เพิ่มขึ้นตาม สังคมไทยยอมรับอยู่ร่วมกับ กลุ่ม LGBTQ+ ได้ แต่ถ้าคนในครอบครัว หรือ ลูกหลานฉันเป็นกลุ่ม LGBTQ+ จะไม่โอเค สะท้อนว่ายอมรับแต่ไม่เข้าใจ ยังพบว่า พ่อ แม่ ผู้ปกครองพยายามที่จะ เปลี่ยนลูกตัวเอง หลายครอบครัวใช้วิธีพาลูก ไปหาหมอไปบำ�บัด ลูกชายที่มีอาการตุ้งติ้ง จะพาไปฉีดฮอร์โมนเพศชาย ซึ่งเมื่อพบแพทย์ ในคลนิ กิ มหาวทิ ยาลยั ทม่ี วี ทิ ยาการกา้ วหนา้ จะคยุ กบั พอ่ แมใ่ หเ้ ปลย่ี นใจ และเปลย่ี น วิธีคิดใหม่ นิตยสารสรา้ งสขุ 17

สุขรอบบ้าน แกเ้ สี่ยงซมึ เศรา้ แคอ่ อกกำ�ลงั กาย ผลวจิ ยั ช้ชี ัด “การออกกำ�ลังกาย” คือ ยาแก้ซึมเศรา้ ชน้ั ดี ทงั้ บรรเทาอาการเจบ็ ป่วย ลดความเสี่ยงการเกดิ โรคซึมเศร้าได้ งานวิจัยล่าสุดที่เพิ่งถูกตีพิมพ์ในวารสารวิชาการด้านจิตเวชศาสตร์ เจมา ไซไคเอทริ (JAMA Psychiatry) ค้นพบว่า การออกกำ�ลังกายบรรเทาโรคซึมเศร้าได้ และยังช่วยป้องกันการเกิดโรค ได้ถึง 18% เพียงออกกำ�ลังกายแค่ครึ่งหนึ่งของปริมาณที่แพทย์แนะนำ� คือ 150 นาที/สัปดาห์ แต่หากออกกำ�ลังกายถึง 150 นาที/สัปดาห์ตามคำ�แนะนำ� ก็ยิ่งได้ผลที่ดีขึ้น สำ�หรับกลไกที่การออกกำ�ลังกายช่วยลดความเสี่ยงเจ็บป่วยซึมเศร้า นักวิจัยพบว่า เ​มื่อเราออกกำ�ลังกายในระดับหนึ่ง ร่างกายจะหลั่งสารเคมี ชื่อ “เอนดอร์ฟิน” หรือสารแห่งความสุขออกมา สารตัวนี้มีผลทำ�ให้ จติ ใจสงบ หยุดยั้งวงจรความคิดลบที่เป็นหนึ่งในอาการของผู้ป่วยซึมเศร้า และลดความเครียดในคนทั่วไป ซึ่งช่วยให้นอนหลับดีขึ้น 18 นิตยสารสร้างสขุ

​ โรคซึมเศร้า กลายเป็นปัญหาใหญ่ของคนทั่วโลก แพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านโรคติดเชื้อ นพ.ปีเตอร์ ปัจจุบันพบว่า ประชากรสหรัฐอเมริกา 10% มีปัญหา คอลลิกนอน แพทย์ประจำ�โรงพยาบาล แคนเบอร์รา ป่วยซึมเศร้า วิธีรักษาก็คือ ยาและกิจกรรมกลุ่มบำ�บัด ประเทศออสเตรเลีย ให้คำ�แนะนำ� สำ�หรับผู้ที่ต้องการ เมื่อพบการวิจัยนี้ แพทย์จึงกระตุ้นให้ผู้ป่วยซึมเศร้า กลบั ไปออกกำ�ลงั กาย เพอ่ื ฟน้ื ฟสู มรรถภาพหลงั การตดิ เชอ้ื รักษาด้วยการออกกำ�ลังกาย เพื่อทำ�ให้ผู้ป่วยพึ่งพา และปว่ ยดว้ ยโควดิ -19 วา่ คนไขไ้ มค่ วรหกั โหม ในตอนแรก การใช้ยาลดลง ​ ถึงแม้จะเป็นคนที่เคยร่างกายแข็งแรงมาก ๆ มาก่อน เหตุที่ผู้วิจัยเชื่อมั่นเช่นนั้นเพราะว่า การวิจัยนี้ กต็ าม ไมว่ า่ จะเคยว่งิ ออกกำ�ลังกายกอ่ นจะปว่ ย เป็นระยะ ไมไ่ ดเ้ ปน็ เพยี งการวจิ ยั ชน้ิ เดยี วโดด ๆ แตเ่ ปน็ การรวบรวม ทางหลาย ๆ กิโลเมตร ก็ใ​​ห้เริ่มเพียงกิจกรรมเบา ๆ ก่อน ข้อมูลมากถึง 15 การวิจัย มีประชากรกลุ่มตัวอย่าง หากแตค​่ วรท​ ำ�อยา่ งสมำ่ �เสมอไปสกั พกั แลว้ คอ่ ยพจิ ารณา มากถึง 191,130 คน และมีการติดตามผลนานถึง 3 ปี​ เพิ่มระดับการออกกำ�ลังกายให้มากขึ้นเป็นลำ�ดับ ๆ ไป คณะผู้วิจัยคำ�นวณว่า​ หากกลุ่มประชากรตัวอย่าง “ให้ถามร่างกายเราดูก็ได้ว่าไหวแค่ไหน แต่ควร ที่ไม่ค่อยออกกำ�ลังกาย หันมาออกกำ�ลังกายกัน เชอ่ื เพยี งสว่ นหนง่ึ วา่ หลงั จากหายปว่ ยดแี ลว้ ควรออกไป เพียงครง่ึ หน่ึงของปรมิ าณท่ีแนะนำ� คาดว่าจำ�นวนผปู้ ่วย ข้างนอกบ้านบา้ ง ลองว่งิ เหยาะ ๆ สกั หน่ึงกโิ ลเมตรก่อน โรคซึมเศร้าในอเมริกาจะลดลงราว ๆ 11.5% เลยทีดียว แม้คุณจะเคยวิ่งแข่งมาราธอนมาแล้วก็เถอะ อย่าเพิ่ง ปีที่ผ่านมา ยังมีผู้ป่วยโควิด-19 จำ�นวนมาก ที่เจอ หักโหมในตอนแรก” นพ.ปีเตอร์ กล่าว ภาวะ Long COVID (ลองโควิด) ​ซึ่งพบว่าหนึ่งในภาวะ ลองโควิด ที่​ผู้ป่วยมักมีอาการหลงเหลืออยู่ด้านร่างกาย เช่น อ่อนเพลีย เหนื่อยง่าย มีไข้ ฯลฯ และทางด้านจิตใจ​ คุณหมอ กล่าวด้วยว่า หลังหายป่วยจากโควิดแล้ว รายงานพบว่า ลองโควิดอาจมีผลกระทบตอ่ จิตใจได้มาก โดยมากร่างกายคนเราจะต้องใช้เวลาหลายสัปดาห์ ถึง 1 ใน 4  ซึ่งอาการหรือปัญหาทางสุขภาพจิตเหล่านี้ ในการที่จะฟื้นฟูกล้ามเนื้อให้กลับมาแข็งแรงได้ในระดับ จะส่งผลกระทบโดยตรงต่อการดำ�เนินชีวิตของผู้ป่วย เดิมก่อนป่วยหรือใกล้เคียง เพราะต้องไม่ลืมว่า เราต้อง ดังนั้น เมื่อผู้ป่วยมีความรู้สึกเครียด กังวล หรือ ล้มหมอนนอนเสื่ออย่างน้อย ๆ ก็เป็นสัปดาห์ระหว่าง เรม่ิ มีภาวะซึมเศรา้ ควรไปปรกึ ษาแพทย์ และมีขอ้ แนะนำ� ที่ป่วยจากการติดเชื้อไวรัสโคโรนาที่ก่อให้เกิดโรคโควิด สำ�หรับผู้ที่มีผู้ใกล้ชิดหรือญาติที่เคยเป็นโควิด หรือ ฉะนั้นแล้วโดยหลักการคือ เรามีความจำ�เป็นต้องให้เวลา กำ�ลังมีอาการลองโควิด ควรหม่ันสังเกตความผิดปกติ แก่ระบบต่าง ๆ ร่างกายในการที่จะเริ่มติดเครื่องกลับมา ทางอารมณ์ หรือจิตใจ เมื่อพบความผิดปกติ ควรไป ใหม่อีกครั้ง ปรึกษาแพทย์ทันที “แต่ที่สำ�คัญกว่าการห้ามหักโหมร่างกายเลย ในทันทีหลงั ฟื้นไข้กค็ ือ ห้ามอยเู่ ฉย ๆ โดยไม่ท�ำ อะไรเลย เด็ดขาด” แพทย์ ปีเตอร์ กล่าว ​ ​ผลวิจัย​ที่แนะนำ�ให้ออกกำ�ลังกาย อย่างน้อยก็มี ประโยชน์มากกว่าโทษแน่นอน นิตยสารสรา้ งสุข 19

สุขไรค้ วนั บ​ ทเรยี นจากจีน ความลกั ลน่ั ในนโยบายยาสบู “จนี ” ประกาศนโยบายวา่ จะลดอตั ราการสบู บหุ ร่ี ของคนในประเทศลงให้ได้ตามเป้า 30% ภายในปี 2573 หรอื ภายในระยะเวลาอกี 8 ปขี า้ งหนา้ แตร่ ายได้ แหล่งใหญ่ที่สุดของจีนคือการขายผลิตภัณฑ์ยาสูบ ทำ�ให้ชาวโลกมองว่า นโยบายของจีนที่ประกาศไว้ เกิดความลักลั่นขึ้น เพราะต้องการลดอัตราการสูบ ในประเทศ​ แต่ต้องการครองตลาดยาสูบโลก หลายฝ่ายคลางแคลงใจ เกี่ยวกับการดำ�เนินนโยบาย สิ่ ง ที่ น า น า ช า ติ จั บ ต า แ ล ะ เ ป็ น ห่ ว ง ที่ขัดแย้งกันเช่นนี้ของรัฐบาลจีนอย่างมาก และไม่เชื่อว่า ไม่ใช่แค่การขยายฐานการผลิต และตั้งเป้า แม้จีนจะสร้างรายได้จากการจำ�หน่ายผลิตภัณฑ์ยาสูบของ เป็นเจ้าตลาดโลก แต่เป็นปัญหาการลักลอบ ตัวเองในตลาดโลกได้มากข้ึน โดยท่ีไม่สนใจว่าผลกำ�ไรท่ีได้ นำ�เข้าบุหร่ผี ิดกฎหมายในปริมาณท่สี ูงมาก ๆ จะมาพร้อมกับผลกระทบต่อสุขภาพของผู้บริโภคยาสูบใน ในหลายประเทศทั่วโลก โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ประเทศอน่ื ๆ ทจ่ี นี กำ�ลงั แผอ่ ำ�นาจทางธรุ กจิ ออกไปครอบคลมุ ในยุโรป และอเมริกาใต​้ อย่างต่อเนื่อง แล้วประชาชนชาวจีนเองจะไม่ได้รับผลกระทบ ถึงแม้ว่าข้อกล่าวหาเหล่านี้ จะยังไม่ได้ จากการทำ�ธุรกิจผลิตและจำ�หน่ายบุหรี่หรือผลิตภัณฑ์ยาสูบ รบั การพสิ จู นแ์ นช่ ดั วา่ เปน็ ฝมี อื และความตง้ั ใจ ซึ่งดำ�เนินงานผ่านทางบริษัทยาสูบแห่งชาติของจีนแบบนี้ ของจีนจริง ๆ ตามที่หลายประเทศกล่าวหา ​มีการวิเคราะห์ถึงความเป็นไปได้ว่า แม้จีนจะลด ก็มีเสียงเตือนออกมาว่า ปัญหาการลักลอบ การจำ�หน่ายบุหรี่ในประเทศลงได้ ด้วยการควบคุมแบบ นำ�เข้าบุหรี่ผิดกฎหมายจะเป็นปัจจัยหลัก เบด็ เสรจ็ แตก่ ใ็ ชว่ า่ จะจดั การกบั การลกั ลอบน�ำ เขา้ ผลติ ภณั ฑ์ ทจ่ี ะไปขดั ขวางใหจ้ นี ไมส่ ามารถบรรลเุ ปา้ หมาย ยาสูบได้ 100% ด้วยเช่นกัน ในการลดการบริโภคยาสูบในประเทศได้ตาม ส่วนของตลาดยาสูบต่างประเทศ ปัจจุบันจีนเล็งไปที่ ที่ตั้งเป้าไว้​ เพราะเมื่อมีการลักลอบนำ�เข้า ประเทศในทวปี แอฟรกิ า ซง่ึ เปน็ ประเทศรายไดต้ ำ่ � และในตลาด ประเทศอื่นได้ก็ต้องมีเข้าไปในประเทศจีนได้ อีกระดับก็เป็นประเทศท่ีมีฐานะทางเศรษฐกิจดี ส่วนประเทศ ด้วยเช่นกัน ทางตะวันออกกลาง จีนได้ขยายฐานการผลิตไปยัง ประเทศ บราซิล ซิมบับเว เพื่อมุ่งเป็นเจ้าตลาดโลก​ 20 นิตยสารสรา้ งสขุ

สุขเลิกเหลา้ จะดีหรือไม่ถ้าทำ�ให้คนเมา หายไปจากถนน? ความพยายามทำ�ให้ “คนเมา” หายไป จากถนน มีวิธีการมากมาย ทั้งในด้านการ กำ�หนดนโยบายของภาครัฐ การใช้เทคโนโลยี ของภาคเอกชน “ไต้หวนั ” นบั เปน็ ตวั อยา่ งของความพยายามทำ�ให้ ​​​ดา้ นบรษิ ทั แอปเปิล้ ทีม่ สี นิ คา้ ยอดนยิ มอยา่ ง คนเมามจี ติ สำ�นกึ สาธารณะ ไมด่ ม่ื แลว้ ออกมาขบั บนถนน ไอโฟน ก็มีแนวคิดลดคนเมาบนถนนด้วยการ ซึ่งก่อนหน้าพบว่า มีความพยายามให้คนที่ทำ�ผิดข้อหา ประกาศ​วา่ จดสทิ ธบิ ตั รซอฟแวรท์ จ่ี ะทำ�ใหอ้ ปุ กรณ์ เมาแลว้ ขบั รถ ตอ้ งเขา้ อบรมเกย่ี วกบั กฎหมายหา้ มขบั รถ อย่างไอโฟน และแอปเปิ้ล วอช สามารถทำ�หน้าที่ ขณะมึนเมา แต่ก็ดูเหมือนว่าโครงการนี้จะไม่ได้ผลอะไร เป็นเสมือนเครื่องเป่าตรวจแอลกอฮอล์ เพื่อกัน มากมาย ในแง่ของการกระตุ้นให้ผู้กระทำ�ผิดปรับเปลี่ยน คนเมาไม่ให้สตาร์ทเครื่องรถยนต์และขับขี่ได้ ​ พฤตกิ รรมของตนเอง อนั จะเหน็ ไดจ้ ากอตั ราการกระทำ�ผดิ แม้​ยังไม่มีความชัดเจนเรื่องอุปกรณ์และ ซ้ำ�ข้อหาเดิม ที่ยังค่อนข้างสูงอยู่ วิธีที่ใช้มากนัก แต่​ข่าวล่าสุดพบว่า สิทธิบัตร แม้ว่าทางการไต้หวันผลักดันบทลงโทษให้หนักข้ึน เป่าตรวจแอลกอฮอล์ก่อนขับรถของแอปเปิ้ล สำ�หรับข้อหาเมาแล้วขับ ​ตั้งแต่ต้นปีที่ผ่านมาได้เพิ่ม ถกู ออกแบบมาเพอ่ื ใหใ้ ชร้ ว่ มกบั ซอฟตแ์ วร์ แอปเปล้ิ โทษจำ�คุกสำ�หรับคนเมาแล้วขับ แต่ไม่ได้ก่ออุบัติเหตุ คาร์ คีย์ ซึ่งเป็นซอฟต์แวร์ที่ทางแอปเปิ้ลออกมา โดยเพม่ิ โทษจาก​จ�ำ คกุ 2 ปี เ​ปน็ 3 ปี อกี ทง้ั ยงั เพม่ิ โทษปรบั แบบมาเพื่อใช้กับรถยนต์สมัยใหม่อยู่แล้ว ใหส้ งู ขน้ึ 2 ใน 3 ของโทษปรบั เดมิ ซง่ึ สงู ถงึ 360,000 บาท ​หาก​ซอฟต์แวร์ป้องกันคนเมาไม่ให้ขับรถ​ ขณะทผ่ี กู้ ระท�ำ ผดิ ซ�ำ้ เปน็ ครง้ั ท่ี 2 จะโดนโทษจ�ำ คกุ สงู สดุ ออกมาใช้อย่างเป็นทางการ คาด​ว่าความจำ�เป็น 10 ปี จากเดิมเพียงแค่ 5 ปี ในการติดตั้งเครื่องเป่าแอลกอฮอล์ที่ผู้กระทำ�ผิด ​ เมื่อยังมีคนเมาแล้วขับ อัยการเมืองเกาสง หนึ่งใน กฎหมายห้ามขับรถขณะมึนเมาซำ้ � ๆ ในหลายรัฐ เมืองท่าของไต้หวัน ได้ผุดโครงการให้คนเมาเกิดสำ�นึก ของสหรัฐอเมริกาถูกบังคับใช้อาจไม่จำ�เป็น ไมท่ ำ�ผดิ ซำ้ � โดยใหไ้ ปบำ�เพญ็ ประโยชนท์ โ่ี รงจดั การงานศพ อกี ตอ่ ไปแลว้ และอาจจะกลายเปน็ อปุ กรณพ์ น้ื ฐาน ทอ้ งถน่ิ แลกกบั การเลอ่ื นการลงโทษตามกฎหมายออกไป ของรถเพอ่ื ปอ้ งกนั ปญั หา “เมาแลว้ ขบั ” ใหห้ มดไป โดยต้องทำ�ความสะอาดโรงจัดการงานศพ ซึ่งปกติ จะประกอบไปด้วย ห้องแต่งหน้าศพ ห้องเก็บโลงศพ ห้องชันสูตร และเครื่องแช่เย็นศพ นติ ยสารสร้างสุข 21

คนดังสุขภาพดี ใจสดใส กายแขง็ แรง = ตน้ ทุนความสุขของชวี ิต การพักผ่อน แชป ศุภชีพ ชนะภัย นักแสดงหน้าใส มาดขี้เล่น จาก ซีรีส์ THE TUXEDO “สทู รกั นกั ออกแบบ” มาเปดิ เคลด็ ลบั ฉบบั “คนดงั สำ�หรับผมสำ�คัญมาก สุขภาพดี” ​ถึงเคล็ดลับการดูแลสุขภาพกายและใจให้แขง็ แรง การนอนชว่ ยใหผ้ ม การเป็นนักแสดง ไม่เพียงแต่ฝีมือการแสดงเท่านั้นที่ต้องพัฒนา และฝึกฝนอยู่เรื่อย ๆ เรื่องการดูแลสุขภาพร่างกายและจิตใจให้แข็งแรง สดชน่ื ขนึ้ อยู่เสมอก็สำ�คัญไม่แพ้กัน การแสดงที่สมบทบาทต้องเริ่มจากการ มีสุขภาพกายและใจที่ดีด้วยนั่นเอง หนุ่มแชป ได้เผยเคล็ดลับการดูแล สุขภาพร่างกายของเขาให้ฟังว่า “สำ�หรับผมการพักผ่อน ให้เพียงพอเป็นสิ่งสำ�คัญมาก เวลาที่ร่างกายเหนื่อยล้าจากการทำ�งาน การนอน หลบั จะช่วยให้เราสดชื่น รา่ งกายได้พักผ่อนเตม็ ท่ี ถ้ามเี วลาว่างก็จะออกกำ�ลงั กาย แต่จะเนน้ ที่การนอนหลับพักผ่อนและการเลือกรับประทานอาหารที่มีโปรตีนสูงและดีต่อสุขภาพ” ​ อาหารก็เป็นสิ่งที่สำ�คัญ สำ�หรับเมนูโปรดนักแสดงหนุ่มบอกว่า​จะเลือกรับประทาน โดยควบคุมการปริมาณให้พอเหมาะกับร่างกาย แต่สิ่งที่เน้นก็คือ ทุกมื้อจะต้องมีผัก​ ถามถึงเคล็ดลับการดูแลสุขภาพใจ แชปเปิดเผยว่า มีวิธีรับมือและจัดการ กับความเครียดง่าย ๆ ที่ใครก็ทำ�ตามได้ว่า “จริง ๆ แล้วผมไม่ค่อยมีความเครียด เทา่ ไหร่ แตถ่ า้ รสู้ กึ เครยี ด กจ็ ะนอนพกั แลว้ กเ็ ลน่ กบั นอ้ งแมวครบั เวลาเราเครยี ด หรือรู้สึกแย่ เราก็ยังมีเจ้าเหมียวอยู่ด้วย เวลาที่ได้เล่น ได้อุ้ม ได้กอดเขา ทำ�ให้ เรารู้สึกดีขึ้น สู้ต่อได้” หนุ่มแชปกล่าว​ หนุ่มแชปของเราได้ฝากความห่วงใยถึงแฟนคลับทุกคนด้วยว่า เราคงต้อง อยกู่ บั โควดิ -19 แบบนไ้ี ปอกี นาน อยา่ ลมื สวมหนา้ กาก ลา้ งมอื บอ่ ย ๆ เวน้ ระยะหา่ ง ดูแลสุขภาพ หลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงที่จะทำ�ให้ภูมิต้านทานของร่างกายอ่อนแอลง เช่น เหล้า บุหรี่ เพื่อรักษาสุขภาพกาย-ใจให้แข็งแรง ให้ทุกคนปลอดภัยห่างไกล โควิด-19 พร้อมรับมือกับทุกวิกฤต การมสี ขุ ภาพกายและใจทีแ่ ขง็ แรง เปน็ รากฐานแหง่ สขุ ภาวะทีด่ ี และตน้ ทนุ ของชีวิตที่มีความสุข สสส. สนับสนุนให้ทุกคนมีสุขภาพดี ด้วยการปรับพฤติกรรม การใช้ชีวิต พักผ่อนให้เพียงพอ รับประทานอาหารที่มีประโยชน์ต่อร่างกาย ลดอาหาร หวาน มัน เค็ม หลีกเลี่ยงปัจจัยเสี่ยงจากเหล้า บุหรี่ ออกกำ�ลังกายอย่างสม่ำ�เสมอ ควบคู่ไปกับการดูแลสุขภาพตามหลักชีวิตวิถีใหม่ เพื่อให้ทุกคนมีสุขภาวะที่ดี เพราะ “ชีวิตดี เริ่มได้ที่ตัวเรา” 22 นติ ยสารสรา้ งสุข

สขุ ลับสมอง สุขลับสมอง ประจำ�ฉบับน้ี อยากใหค้ ณุ ผอู้ า่ นไดท้ บทวน วา่ ค�ำ พดู แบบไหนบา้ ง ที่ไมค่ วรใช้เป็นค�ำ ทักทาย หรอื คอมเมนตค์ นอน่ื ในโลกออนไลน์ วนั นีส้ ดใส ไมม่ ใี ครบอกเหรอ จังเลย วา่ อว้ น ไมเ่ จอนาน ไปทำ�อะไรมา เธอยิ้มสดใส แกจ่ ังนะ หนา้ แย่จัง มากเลย รว่ มสนกุ กอ่ นวนั ท่ี 15 กรกฎาคม 2565 ผู้โชคดีที่รว่ มสนกุ 10 ท่าน ส่งคำ�ตอบ พร้อมรบั ของรางวลั จะได้รับ เสื้อยืด จาก สสส. ได้ท่ีช่องทางใหม่ Line Bot สสส. สร้างสขุ ตดิ ตามเฉลยยอ้ นหลัง และรายชื่อผู้โชคดจี ากเกมลับสมองได้ที่ www.thaihealth.or.th นิตยสารสรา้ งสุข 23