จดหมายข่าวชุมชนคนรักสุขภาพ ฉบับสร้างสุข ประจำเดือนกรกฎาคม 2565

จดหมายขา่ วชุมชนคนรักสุขภาพ ฉบับ ปที ่ี 18 ฉบับท่ี 249 กรกฎาคม 2565 กัญชา ประโยชน์ / โทษ? ปลดล็อก กัญชา ใช้อย่างเขา้ ใจ เมื่อโควิด-19 เปน็ โรคประจำ� ถิน่ จบั ตาไวรสั พัฒนาวคั ซนี ทนั หรอื ไม่ ส�ำ นักงานกองทุนสนับสนนุ การสร้างเสริมสุขภาพ (สสส.)

จดหมายข่าวชุมชนคนรักสุขภาพ สารบญั ปที ่ี 18 ฉบบั ที่ 249 กรกฎาคม 2565 03 จากใจผจู้ ัดการ 04 สุขประจําฉบบั กญั ชา ประโยชน์ / โทษ? รจู้ กั และใช้ให้เกิดประโยชน์ 12 สขุ สรา้ งได้ อย่อู ย่างเข้าใจ เม่อื โควดิ เป็นโรคประจ�ำถ่นิ   16 คนสร้างสขุ ไม่มี One Man Champion​ เภสชั ศาสตรเ์ พื่อสังคม​ 18 สขุ รอบบา้ น ส�ำนักงานกองทุนสนบั สนุน 20 ทางเลือก ทางรอด ให้มนษุ ย์อยรู่ ว่ มโควดิ การสรา้ งเสรมิ สุขภาพ (สสส.) 21 สุขไร้ควัน 22 สขุ เลิกเหลา้ อาคารศนู ยเ์ รยี นรสู้ ขุ ภาวะ 23 คนดังสขุ ภาพด ี เลขท่ี 99/8 ซอยงามดพู ลี สขุ ภาพดี เรม่ิ ท่กี าร (เลอื ก) กิน แขวงทงุ่ มหาเมฆ เขตสาทร สุขลบั สมอง กรงุ เทพฯ 10120 คนไทย สสส. มหี น้าท่ีส่งเสรมิ สนับสนนุ ให้ประชาชนมพี ฤติกรรมสร้างเสริมสุขภาพ และ ลด ละ เลกิ มีสขุ ภาวะ พฤติกรรมที่เส่ียงต่อการทำ�ลายสุขภาพ ซ่ึงนำ�ไปสู่การมีสุขภาพกายแข็งแรง สุขภาพจิต สมบูรณ์ และมีคุณภาพชีวิตท่ีดี ถือเป็นพัฒนาการด้านสุขภาพอีกด้านหน่ึง ซ่ึงสำ�คัญ อยา่ งย่งั ยืน ไม่ยิ่งหย่อนกว่าการรกั ษาพยาบาล

จากใจผ้จู ัดการ สวสั ดคี รบั เพ่อื นร่วมสร้างสุขทุกคน เดินทางเข้าสู่ครึ่งปีหลัง ท่ามกลางสถานการณ์โควิด-19 ดร.สุปรดี า อดุลยานนท์ ที่คลี่คลายลง เมื่อประชาชนที่ได้รับวัคซีนอยู่ในอัตราที่สูง มีภูมิคุ้มกันทั้งจากการฉีดวัคซีน และการติดเชื้อตามธรรมชาติ เน้นพื้นที่ชุมชนเชิงคุณภาพ จำ�นวน ความรุนแรงของเชื้อที่ลดลง ทำ�ให้อัตราการเจ็บป่วยรุนแรง 193 แห่งทั่วประเทศ รวมทั้งชุมชน ลดลง จน โควิด -19 กำ�ลังจะกลายเป็น “โรคประจำ�ถิ่น” หรือ ขยายผล 500 แห่ง ที่จะติดตามพัฒนา พ้นจากภาวะการระบาดหนักในไม่ช้า คนหัวใจหิน หัวใจเหล็ก หัวใจเพชร ให้ปรับเปลี่ยนแนวคิด พฤติกรรม เป็น อย่างไรก็ตาม จากการเกิดโอมิครอนสายพันธุ์ใหม่ที่ติดง่ายขึ้น ชุมชนพึ่งตนเอง และการรณรงค์ความ กว่าสายพันธุ์เดิม และจากแนวโน้มของหลายประเทศทางยุโรปที่มี ร่วมมือกับสถานศึกษาโพธิสัตว์น้อยลูก อัตราการติดเชื้อและผู้มีอาการหนักสูงขึ้นบ้าง ประกอบกับในเดือน ขอพ่อแม่เลิกเหล้า โดยถอดบทเรียนจาก กรกฎาคมนี้ ประเทศไทยมีวันหยุดยาวมาก ทำ�ให้ในช่วงต้นนี้เรายังคง การทำ�งานในปีที่ผ่านมา มาปรับใช้และ ต้องระมัดระวังความเสี่ยงที่เผชิญในภาวะที่มีการผ่อนคลายมาตรการ รณรงค์ ควบคุมจากรัฐ “งดเหล้าเข้าพรรษา” ก็ถือเป็น การเตรยี มตวั “พรอ้ มสู้ พรอ้ มปอ้ งกนั ” พรอ้ มรบั มอื เมอ่ื โควดิ -19 อีกหนึ่งหมุดหมายประจำ�ปี เพื่อการ กลายเป็นโรคประจำ�ถิ่น ถือเป็นเรื่องจำ�เป็น เพราะโควิดยังไม่ได้หาย เปลี่ยนแปลงบริบททางสังคม จากการ ไปไหน ยังคงอยู่ในสังคมและการใช้ชีวิต การที่เราปรับตัวและเรียนรู้ ตระหนักถึงการลด ละ เลิกการบริโภค ทจ่ี ะอยู่กับความเสย่ี งของโรค จึงเปน็ ส่ิงท่จี ะทำ�ใหเ้ ราสามารถเดินหน้า เครื่องดื่มแอลกอฮอล์เพื่อการมีสุขภาพ ต่อไปอีกครั้ง กาย จิต สังคมดี ซึ่งยังต้องเดินหน้าต่อ อีกประเด็นในเดือนกรกฎาคม มีวันสำ�คัญ คือ วันเข้าพรรษา เพื่อส่งต่อให้กับคนรุ่นต่อไป ซึ่ง สสส. ได้ทำ�กิจกรรมรณรงค์งดเหล้าเข้าพรรษามาอย่างต่อเนื่อง และรัฐบาลได้ประกาศเป็น วันงดสุราแห่งชาติ วันนี้และตลอดช่วงเข้าพรรษาจึงเป็นช่วงเวลาสำ�คัญของการ รณรงค์เพื่อลด ละ เลิกการบริโภคเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ ที่แม้จะเป็น หนึ่งในสารเสพติดที่ถูกกฏหมาย แต่ก็มีผลกระทบทางลบจากการ บริโภคต่อบุคคลและสังคมอย่างมาก การมีกฎหมายกำ�กับควบคุม และการรณรงคส์ รา้ งความเขา้ ใจ และตระหนกั ในพษิ ภยั จงึ ตอ้ งดำ�เนนิ การ ควบคู่ไปด้วยในสังคม โดยในปีนี้ สสส. ร่วมมือกับสำ�นักงานคณะกรรมการควบคุม เครื่องดื่มแอลกอฮอล์ กรมควบคุมโรค และ กรมการปกครอง ในการ รณรงคร์ ว่ มกนั ผา่ นแนวคดิ งดเหลา้ เขา้ พรรษา มหามงคล “ซเู ปอรแ์ มพ่ อ่ พอแล้วเหล้า” ลด ละ เลิกเหล้า บุหรี่ อบายมุข เพื่อสร้างสุขให้สังคม ตนเอง ครอบครัว โดยจะดำ�เนินการสนับสนุนสื่อการรณรงค์ต่าง ๆ ให้กับพื้นที่อำ�เภอ 878 แห่ง

สขุ ประจ�ำฉบับ กญั ชา ประโยชน์ / โทษ? รจู้ กั และใช้ให้เกดิ ประโยชน์ 9 มิถนุ ายน คือ วันทปี่ ระเทศไทย ประกาศปลดล็อก การใชก้ ัญชาทางการแพทย์​ ​ เพอื่ ให้สามารถใช้ประโยชน์ จากสารในทางการแพทย์​ ตามเงื่อนไข ท่ีได้รบั อนญุ าต สารสกัดจากกัญชา กัญชง ที่มีปริมาณสาร THC เกิน 0.2% ที่ยังถือเป็นยาเสพติดให้โทษ ส่วนต่าง ๆ ของกัญชา ได้แก่ ช่อดอก เปลือก ลำ�ต้น เส้นใย กิ่งก้าน ราก ใบ ไม่ว่าสดหรือแห้ง กากหรือเศษที่เหลือจาก การสกดั กญั ชาและยางกญั ชา ไมใ่ ชย่ าเสพตดิ ตามกฎหมาย “กัญชา” เป็นสมุนไพรมีประโยชน์ทางการแพทย์ แต่หากใช้ไม่ถูกต้อง ใช้เกินความจำ�เป็น อาจทำ�ให้เกิด อาการวิกฤตที่ส่งผลต่อระบบสาธารณสุข และเศรษฐกิจ ของประเทศได้ 4 นติ ยสารสรา้ งสขุ

แมว้ า่ กญั ชา และกญั ชง จะไดร้ บั การยกเวน้ แตก่ ย็ งั มสี าร THC และ CBD อยู่ โดยสารทงั้ 2 ชนดิ อาจจะมีผลต่อการทำ�งานของ ร่างกาย เพราะในร่างกายมนุษย์ทุกคนมีตัวรับสารโครงสร้าง คล้ายกัญชาที่เรียกว่า endocannabinoid system และมี ความสำ�คญั ในการควบคุมระบบต่าง ๆ มากมาย การสรา้ งสาร endocannabinoids ในแตล่ ะคนนน้ั ไมเ่ ทา่ กนั ทำ�ให้บางคนเม่ือไดร้ บั เข้าไป จงึ งว่ งนอนหรือออ่ นเพลียได้ และการรับ สาร endocannabinoids เข้าไปจากการรับประทานต่อเนื่องยาวนาน อาจจะมีผลต่อการสร้างสาร endocannabinoids ลดลง เป็นผลต่อ ร่างกายในทางอ้อม จึงจำ�เป็นต้องควบคุมการบริโภคอย่างเหมาะสม กัญ​ชา มีสารสำ�คัญหลากหลายชนิด เช่น แคนนาบินอยด์ นำ�มาใช้ ในการรักษาหรือบรรเทาอาการของโรค คำ�แนะนำ�ในการใช้กัญชามาใช้ ในทางการแพทย์ ปี 2564 โดยกรมการแพทย์ ระบวุ ่า กญั ชามีประโยชน์ รักษา 6 โรค/ภาวะอาการ และมีประโยชน์ใช้บรรเทา 4 กลุ่มโรค/ภาวะ หากใช้อย่างถูกต้องตามคำ�สั่งแพทย์ ภาวะคล่ืนไส้อาเจียน โรคลมชัก จากเคมีบำ�บัด ทีร่ ักษายาก โรค/ภาวะอาการ ท่ใี ช้ในการรกั ษาได้ ภาวะปวดประสาท ภาวะกลา้ มเนื้อหดเกร็ง ในผู้ปว่ ยโรคปลอกประสาท เสือ่ มแข็ง ภาวะเบอ่ื อาหาร เพิม่ คณุ ภาพชวี ิต ในผปู้ ่วย AIDS ทีม่ นี ำ้ �หนักตัวน้อย ในผปู้ ่วยระยะสุดท้าย ที่มา : หนงั สอื คำ�แนะนำ�การใชก้ ัญชาทางการแพทย์ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ นิตยสารสรา้ งสุข 5

โรคพารก์ นิ สนั กลุ่มโรค/ภาวะ โรคอัลไซเมอร์ ท่นี า่ จะไดร้ บั ประโยชน์ จากสารกญั ชา แตย่ ังตอ้ งการงานวจิ ัย สนบั สนนุ เพ่มิ เติม โรควิตกกังวล โรคปลอกประสาท ทั่วไป อักเสบ ที่มา : หนังสือคำ�แนะนำ�การใชก้ ัญชาทางการแพทย์ กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสขุ การใช้กัญชาเพื่อรักษา หรือบรรเทาโรคเหล่านี้ ​ควรใช้ตามแพทย์สั่งประกอบกับแจ้งยาที่ใช้ส่วนตัว พร้อมศึกษาค้นหาข้อมูลของผลิตภัณฑ์เพื่อการใช้ที่ถูกต้อง และเฝ้าระวังอาการอย่างใกล้ชิด ซึ่งผลข้างเคียง ของการใช้กัญชาก็มีด้วยเช่นกัน คือ ง่วงนอน เบื่ออาหาร นำ้ �หนักลด ตับอักเสบ ผิวผดผื่น อุจจาระร่วง อ่อนเพลีย หงุดหงิดง่าย ซึมเศร้า ก้าวร้าว สิ่งสำ�คัญที่ต้องรู้ไว้ คือ “กฎหมายไม่ได้อนุญาตให้ใช้เพื่อสันทนาการ แต่อย่างใด” มีคำ�เตือนมากมายเกี่ยวกับการสูบกัญชา โดยในสหรัฐอเมริกาในรัฐที่เปิด เสรีกัญชาเพือ่ สันทนาการ มีแนวโนม้ ของเยาวชนทสี่ บู บหุ รไ่ี ฟฟา้ เพิ่มขึน้ 18 เทา่ โดยการใช้กัญชาร่วมกับบุหรี่ไฟฟ้า พบว่า มีอันตรายมากถึงขั้นเสียชีวิตได้ โดยเฉพาะ โรคปอดอักเสบเฉียบพลัน ขณะนกี้ ฎหมายอยรู่ ะหวา่ งทยอยออกประกาศเพอ่ื ควบคมุ หรือ E-cigarette, or vaping, product การใช้ โดยหมวดหมู่ที่จะใช้ได้อย่างถูกต้องและมีการควบคุม use-associated lung injury (EVALI) คือ ใช้เพื่อการแพทย์ ใช้เพื่อเป็นอาหาร และใช้ในเครื่องสำ�อาง ที่เคยระบาดในกลุ่มวัยรุ่นอเมริกัน เมื่อปี ซึ่งการใช้ในแต่ละชนิดจะมีการกำ�กับไว้อย่างชัดเจน 2562-2563 พบผู้ป่วยทั้งสิ้น 2,807 ราย เหน็ ไดช้ ดั วา่ “กญั ชา” นน้ั เปน็ สง่ิ ทม่ี ที ง้ั ประโยชนแ์ ละโทษ และมีผู้เสียชีวิต 68 ราย ซึ่งจากข้อมูลของ ขึ้นอยู่กับเราว่าจะเลือกใช้ให้เกิดประโยชน์กับตนเองหรือไม่ ผู้ป่วยเหล่านี้พบว่า 82% ใช้สารสกัดกัญชา หรือ THC ในการสูบบุหรี่ไฟฟ้า 6 นิตยสารสรา้ งสุข

กญั ชาในอาหาร อาการไมพ่ งึ ประสงค์ จากกญั ชา ตามประกาศกระทรวงสาธารณสุข ถือว่าอาหาร ที่ผสมกัญชาและกัญชง ถือเป็นอาหารควบคุม อาการไม่พึงประสงค์ จากการใช้ เฉพาะ สามารถใช้ส่วนที่ถูกปลดล็อกผสมอาหารได้ ผลติ ภัณฑ์กญั ชา หรอื ผู้เคยมปี ระวตั จิ าก แต่มีข้อยกเว้น การใช้กัญชา ร่วมกับการพบอาการใด อาการหนึ่ง จาก 4 อาการ นี้ ที่สามารถ อาหารที่ห้ามผสมกัญชา คือ สังเกตตัวเองได้ เพื่อความปลอดภัย ในการใช้กัญชา • อาหารสำ�หรับเด็กทารกและเด็กเล็ก • นมสำ�หรับทารกและเด็กเล็ก 1.อาการระบบหัวใจ • อาหารเสริมสำ�หรับทารกและเด็กเล็ก • เครื่องดื่มที่ผสมกาเฟอีน ได้แก่ หน้ามืด หมดสติ ใจสั่น แน่นหน้าอก • อาหารอื่นที่รัฐมนตรีประกาศกำ�หนด ชีพจรเต้นผิดจังหวะ เหนื่อย หายใจไม่สะดวก พรอ้ มกนั นัน้ อาหารทีผ่ สมกญั ชา ตอ้ งแสดงขอ้ ความเตอื น ความดันโลหิตสูงหรือต่ำ� ให้ชัดเจน ว่า เด็ก สตรีมีครรภ์ สตรีให้นมบุตร ผู้มีอาการแพ้ ห้ามรับประทาน 2.อาการระบบประสาท ได้แก่ เวียนศีรษะ แขนขาอ่อนแรง พูดไม่ชัด สับสน ความรู้สึกตัวเองลดลง เดินเซ ซัก กล้ามเนื้อเกร็งกระตุก อารมณ์แปรปวน เห็นภาพหลอน 3.อาการระบบทางเดินอาหาร ได้แก่ คลื่นไส้ อาเจียน ปวดท้อง ปากคอแห้ง 4.ระบบทางเดินหายใจ ได้แก่ ไอ หอบหืด สำ�หรบั สถานประกอบการกจิ การอาหาร ตอ้ งควบคมุ กำ�กบั   ที่มา : กรมการแพทย์ กระทรวงสาธารณสุข และต้องจัดการสื่อสารข้อมูลด้านสุขภาพ และต้องตระหนัก ดา้ นความปลอดภยั แกผ่ ู้บรโิ ภค เก่ียวกบั การจำ�หน่ายอาหารท่ใี ช้ ใบกัญชาเป็นส่วนประกอบของอาหาร ซึ่งการใช้ใบสดสามารถ ใช้ได้ 1-2 ใบต่อเมนู​ได้แก่ - จัดทำ�ข้อความที่แสดงข้อมูล เป็นสถานประกอบกิจการอาหารที่มีการใช้กัญชา - แสดงรายการอาหารที่มีการใช้ใบกัญชาทั้งหมด - แสดงข้อมูลปริมาณการใช้ใบกัญชาเป็นส่วนประกอบ - แสดงข้อแนะนำ�เพื่อความปลอดภัย - แสดงคำ�เตือนรายการอาหารที่มีการใช้ใบกัญชา - ห้ามแสดงข้อความหรือโฆษณาสรรพคุณในการป้องกันหรือรักษาโรค  สิ่งที่ควรตระหนักอย่างยิ่งคือ เด็กและเยาวชน มีโอกาสเกิดผลกระทบหากได้รับอาหารที่ผสมด้วยกัญชา มากกว่าวัยอื่น ซึ่งอาจทำ�ให้เกิดอาการซึม เดินเซ ภาวะหัวใจเต้นเร็วกว่าปกติ รูม่านตาขยาย กล้ามเนื้ออ่อนแรง อาการรุนแรงที่พบ คือ ภาวะกดการหายใจ ชัก หากเด็กได้รับกัญชาเป็นเวลานานอาจส่งผลต่อระบบประสาทได้ นติ ยสารสร้างสขุ 7

กัญชาในเคร่ืองสำ�อาง การใช้กัญชาในผลิตภัณฑ์เครื่องสำ�อาง อยู่ภายใต้ การควบคุมโฆษณาเครื่องสำ�อางที่ผสมกัญชา การควบคุมของกฎหมาย หากอ้างสรรพคุณของ กัญชง ยังเป็นปัญหาสำ�คัญด้านการคุ้มครอง สารประกอบจากกัญชา ต้องสื่อความหมายเพื่อเป็น ผู้บริโภคในหลายประเทศ​ เพราะสุ่มเสี่ยงจากการ เครื่องสำ�อางใช้เพื่อทำ�ความสะอาด หรือความสวยงาม โฆษณาเกินจริง หรือเป็นเท็จเกินความจริง จึงต้อง ต้องไม่สื่อให้เข้าใจผิดว่าส่งผลด้านสุขภาพอื่น หรือ มีกระบวนการควบคุมที่เคร่งครัด เปลย่ี นแปลงโครงสรา้ งใด ๆ ของรา่ งกาย เชน่ ในสหภาพ ยุโรป ให้ใช้กัญชาเพื่อประสิทธิภาพในการลดความมัน แต่ไม่สามารถใช้ข้อความได้ว่า “ป้องกันหรือลดการ อักเสบของสิว”​ ได้ จากการทดลองประสิทธิภาพของสาร CBD แม้ว่า จะช่วยรักษาผู้ป่วยสะเกด็ เงนิ ได้ แต่การเอาสารดงั กล่าว มาอวดอ้างประสิทธิภาพเรื่องให้ความชุ่มชื้นต่อผิวหนัง เครื่องสำ�อางทั่วไปก็ไม่สามารถทำ�ได้ เพราะใช้ปริมาณ สารไม่เท่ากัน กฎหมายกำ�หนดอะไรบา้ ง? น้ำ�​มันหรือสารสกัดจากเมล็ดกัญชง มี THC ไม่เกนิ 0.2% กลุ่มเครื่องสําอาง ทุกประเภท เช่น สบู่ แชมพู ครีมนวดผม โฟมล้างหน้า ครีมบำ�รุง ผิวหน้า โลชั่นบำ�รุงผิว ผงขัดผิว ​ลิปสติก โดยห้ามรับประทาน อาจก่อให้เกิดอาการแพ้ได้ เมล็ด (เฉพาะกัญชง) ใบ เปลือก ลำ�ต้น กิ่งก้าน เส้นใย กลุ่มเครื่องสำ�อางที่ใช้แล้วล้างออก เช่น สบู่ แชมพู ครีมนวดผม โฟมล้างหน้า ผงขัดผิว เงื่อนไขคือ ห้ามใช้ในช่องปาก หรือจุดซ่อนเร้น คำ�เตือน คือ อาจก่อให้เกิดอาการแพ้ ระคายเคือง CBD หรือ สารสกัด CBD ที่มีปริมาณ THC น้อยกว่า 0.2% กลุ่มเครื่องสำ�อาง ทกุ ประเภท เชน่ สบู่ แชมพู ครมี นวดผม โฟมลา้ งหนา้ ครมี บำ�รงุ หนา้ โลชน่ั บำ�รงุ ผวิ กาย ผงขัดผิว ลิปสติก เงื่อนไขคือ ความเข้มข้นสูงสุดของ CBD ในเครื่องสำ�อางพร้อมใช้ คือ 1% หา้ มใชใ้ นช่องปาก จุดซ่อนเร้น ต้องแสดงความเขม้ ข้นของสารแคนนาบไิ ดออล ในฉลากเป็นร้อยละโดยน้ำ�หนัก ห้ามใช้สารแคนนาบิไดออลที่ได้จากการสังเคราะห์ ผู้ผลิตต้องขออนุญาตอย่างถูกต้องและปฏิบัติอย่างเคร่งครัด

กลไกเฝ้าระวัง “ศนู ยว์ ชิ าการเฝา้ ระวงั และพฒั นาระบบยา (กพย.)” จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย สนับสนุนโดย สสส.​​ได้ดำ�เนินการ ขับเคล่ือน  “กลไกเฝ้าระวังกัญชา” ซ่ึงจะดำ�เนินการผ่านกลไก เฝ้าระวังยาเดิมที่ กพย. ทำ�งานร่วมกับพื้นที่อยู่แล้ว ทั้ง อสม. เภสัชกรชุมชน โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพ ตำ�บล (รพ.สต.) โรงพยาบาลชุมชน สำ�นักงานสาธารณสุขอำ�เภอ (สสอ.) เชื่อมต่อไประดับจังหวัด ทีส่ ำ�นักงานสาธารณสขุ จังหวัด (สสจ.)  และเครือข่ายเฝา้ ระวังและจัดการปัญหาระบบยาในพ้นื ท่ี (นพย.) เบื้องต้นมุ่งเน้นเฝ้าระวัง 3 เรื่องสำ�คัญ 1.เฝ้าระวังมาตรฐาน กัญชาวัตถุดิบมีมาตรฐานปราศจากสารพิษ ผลิตภัณฑ์แปรรูปจากกัญชา มีปริมาณ THC ถูกต้อง มีมาตรฐาน อย. ร้านอาหารแสดงป้ายแสดงกัญชา เป็นส่วนผสม 2.เฝ้าระวังการใช้ การกระจาย มีการใช้อย่างไม่ถูกต้องในกลุ่มเสี่ยงหรือไม่ เช่น เด็ก ผู้สูงอายุ หญิงตั้งครรภ์ กลุ่มผู้ป่วยโรคเรื้อรัง เช่น ผู้ป่วยเบาหวาน ความดันโลหิตสูง ไตวาย ผู้ป่วยโรคหัวใจที่ได้รับยาวาร์ฟาริน 3.เฝ้าระวังเหตุการณ์ไม่พึงประสงค ์   ทั้งที่ รพ. และในชุมชน มีการใช้ยาหรือสารอื่น  หรือมีโรคประจำ�ตัวใดร่วมด้วย กพย. ร่วมกับ สสส. สร้างความร่วมมือผู้นำ� มุ่งเน้น ผลักดันให้เกิดศูนย์ให้คำ�ปรึกษา เครือข่ายเฝ้าระวังและจัดการปัญหาระบบยา ในโรงพยาบาลชุมชน (รพช.) โรงพยาบาลทั่วไป ในพื้นที่ (นพย.) 86 คนทั่วประเทศ และชมรม โรงพยาบาลศนู ย์ (รพศ.) หรอื สำ�นกั งานสาธารณสขุ เภสัชชนบท พัฒนาเป็นเครือข่ายทำ�งานเฝ้าระวัง จังหวัด (สสจ.) พร้อมสร้างความร่วมมือในพื้นที่ กัญชาในพื้นที่นำ�ร่อง 9 จังหวัด ได้แก่ ร้อยเอ็ด สำ�รวจและรวบรวมข้อมูลพฤติกรรมการใช้ และ ศรีสะเกษ ขอนแก่น สกลนคร หนองบัวลำ�ภู เหตุการณ์ไม่พึงประสงค์ที่อาจเกิดขึ้น รวมถึง อำ�นาจเจริญ พระนครศรีอยุธยา เชียงราย เลย ร่วมกับ อสม. รพ.สต. และเครือข่ายผู้บริโภค เร่งให้ข้อมูล ความรู้เรื่องกัญชาแก่ประชาชน แนะนำ�ผู้ประกอบการเรื่องมาตรฐาน ข้อห้าม และทดลองกลไกเฝ้าระวังเชิงรุกในพื้นที่นำ�ร่อง ข้อควรระวัง อาการที่ไม่พึงประสงค์ นติ ยสารสรา้ งสขุ 9





สุขสรา้ งได้ อยอู่ ยเมือ่ า่ โคงวดิเขเปน็า้ โใรจคประจำ�ถ่ิน สถานในกเารรื่อณงลก์โคดารควรวิดะา-บม1กาห9ำด�วลทขาังดอี่ดจวงีขิะตโโึ้นรรปกเคคปรใปน็นะแรกกละลาาำจ�ะรศดำก�รถับใาะหิ่นบรป้โ าปครด้อวะลชงิดงาก-ช1ันจน9นไมดปีค้กอรวยละาเ่าาทมงยเศดขเไป้าีทขใ็ึ้นนยจ ลองมาทำ�ความเข้าใจไปพร้อมกันว่า เมื่อโควิด-19 กลายเป็นโรคประจำ�ถิ่นนั้น จะหมายความถึงอะไรบ้าง แล้วเราจะใช้ชีวิตกับโควิด-19 ไปกันอย่างไร > ความรนุ แรงของเชอ้ื จะพจิ ารณาจากอตั ราการเสยี ชวี ติ ทล่ี ดลง หมายถงึ ความรุนแรงของโรคลดลงไปด้วย ซึ่งมาจากตัวเชื้อเองและภูมิคุ้มกันของประชากร  สง่ิ ทบ่ี ง่ บอกวา่ โรคระบาด > ภมู คิ มุ้ กนั ทเ่ี พยี งพอ ซง่ึ จะมาจากอตั ราการฉดี วคั ซนี ของประชาชนทม่ี าก กลายเป็น เพียงพอ ซึ่งปัจจุบันไทยตั้งเป้าฉีดวัคซีนเข็มกระตุ้นให้ถึง 60% โรคประจำ�ถ่นิ > มาตรการควบคุม ชะลอการระบาด ทง้ั ดา้ นกฎหมาย ความพร้อมด้าน สาธารณสุข และมาตรการทางสังคมที่จะช่วยบรรเทาความสูญเสีย ทำ�ให้ระบบ 12 นิตยสารสรา้ งสุข สาธารณสุขมีศักยภาพ ที่มา : กระทรวงสาธารณสุข

ตามค�ำ นยิ ามทางการแพทย์ โรคประจ�ำ ถน่ิ  (Endemic)  คอื โรคทเ่ี กดิ ขน้ึ ประจำ�ในพน้ื ทน่ี น้ั ๆ   คอื มอี ตั ราปว่ ยคงท่ี และสามารถคาดการณ์ได้ โดยขอบเขตของพื้นที่นั้นอาจเป็นเมือง ประเทศ หรือใหญ่กว่านั้นอย่างทวีป ยกตัวอย่าง โรคประจำ�ถิ่นในไทย ได้แก่ โรคไข้เลือดออก  ไข้หวัดใหญ่บางสายพันธุ์  ส่วนการระบาด แบ่งออกเป็น 4 ระดับ     1. โรคประจำ�ถิ่น (Endemic) คือ การระบาดที่เกิดขึ้นในพื้นที่ใดพื้นที่หนึ่งที่สามารถคาดการณ์ได ้ 2. การระบาด (Outbreak) คือ การระบาดที่เป็นโรคประจำ�ถิ่นอยู่แล้ว แต่มีจำ�นวนผู้ติดเชื้อเพิ่มขึ้นผิดปกติ เช่น การระบาดของเชื้อไวรัสไข้เลือดออกในปี พ.ศ.2562  3. โรคระบาด (Epidemic) คือ การระบาดที่แพร่กระจายเป็นวงกว้าง มีผู้ติดเชื้อจำ�นวนเกินคาดการณ์ได้ เช่น โรคอีโบลาที่เกิดการระบาดในทวีปแอฟริกาข้ามไปยังทวีปอื่น ๆ พ.ศ.2557-2559  4. การระบาดครั้งใหญ่ทั่วโลก (Pandemic) คือ การระบาดที่เกิดขึ้นครั้งใหญ่ ลุกลามไปทั่วโลก เช่น ไข้หวัดสเปน พ.ศ.2461 และไข้หวัดใหญ่สายพันธุ์ใหม่ พ.ศ.2553 รวมถึงเชื้อไวรัสโคโรนา-2019 ที่กำ�ลังระบาดอยู่ในปัจจุบันด้วย    การเตรยี มพรอ้ มเพอ่ื อยรู่ ว่ มกบั โควดิ -19 สสส. ถอื เปน็ หนง่ึ ในคณะกรรมการ ในการวางมาตรการเพื่อเตรียมความพร้อมเข้าสู่ชีวิตวิถีใหม่ ที่ผ่านมา ได้สนับสนุนให้เกิดพื้นที่นำ�ร่องช่วยเหลือชุมชนกว่า 110 ชุมชน และร่วมมือ กับโรงงาน 15 แห่ง ผ่านสหภาพแรงงาน เพื่อรับมือและป้องกันโควิด-19 เช่น การทำ�ธนาคาร ATK เพื่อให้ทุกคนเข้าถึงการตรวจ จัดทำ�ระบบครัวกลางในชุมชน เพอ่ื ดแู ลผปู้ ว่ ยระหวา่ งการกกั ตวั ในบา้ นและชมุ ชน รวมทง้ั โครงการอน่ื ๆ จนสามารถ ดแู ลผปู้ ว่ ยโควดิ -19 ไดก้ วา่ 500 คน และสรา้ งเสรมิ สขุ ภาวะคนจนเมอื งไดก้ วา่ 34 ชมุ ชน ในกรุงเทพฯ และปริมณฑล โดยเชื่อว่าจะทำ�ให้ตั้งรับกับโควิดได้เป็นอย่างดี เม่อื โควิดกลายเปน็ โรคประจำ�ถ่นิ เราตอ้ งปฏบิ ตั ติ นต่างไปอยา่ งไร? นติ ยสารสรา้ งสขุ 13

ที่สำ�คญั ความพร้อม กบั ความรู้ ยงั นับเป็นส่งิ สำ�คญั ท่เี ราจะเดินหนา้ ต่อไปไดอ้ ยา่ งมน่ั ใจ ความพร้อม ความรู้ รับวัคซีนตามกำ�หนดเวลาที่เหมาะสม โดยนอกจาก การดูแลตนเองเบื้องต้น เป็นสิ่งที่จะช่วยลด วคั ซนี โควิด-19 การฉดี วัคซนี ป้องกนั ไขห้ วดั ใหญก่ ็ยงั เป็น ความเครียดลงได้ ซึ่งสามารถเตรียมเวชภัณฑ์สามัญ สิ่งจำ�เป็นเช่นเดียวกัน ทั่วไป เช่น ยาสามัญ สมุนไพร การสวมหน้ากากยังเป็นปัจจัยช่วยลดความเสี่ยง ติดตามข่าวสารอยู่เสมอ โดยเลือกจากแหล่ง ต่อโรคต่าง ๆ โดยเฉพาะในสถานท่ปี ดิ แออัด แมว้ า่ จะเรมิ่ ที่เชอ่ื ถือได้ เพอ่ื ตดิ ตามสถานการณข์ องโรควา่ มอี ะไร ผ่านคลายให้สามารถถอดหน้ากากได้แล้วก็ตาม แต่การ ที่ควรทราบ และนำ�มาปฏิบัติเพื่อป้องกันโรคได้บ้าง ป้องกันส่วนบุคคลก็ยังทำ�ได้ต่อไป ตระหนกั ถงึ ความรนุ แรงของโรควา่ สามารถเกดิ ล้างมือบ่อย ๆ เป็นมาตรการที่แม้ว่าโควิด-19 โอกาสเสย่ี งมากขน้ึ ได้ ในกลมุ่ ผปู้ ว่ ยเรอ้ื รงั ทง้ั ผสู้ งู อายุ จะเบาบางลง แตก่ ารลา้ งมอื จะชว่ ยปอ้ งกนั โรคตดิ ตอ่ อน่ื ๆ เด็ก และแม้แต่คนวัยหนุ่มสาว ก็สามารถเกิดภาวะ ไม่ว่าจะเป็นโรคระบบทางเดินหายใจ หรือ ทางเดินอาหาร Long Covid ได้ ไม่ติดก็ยังเป็นทางที่ดีที่สุด เมื่อทุกคนในสังคมช่วยกัน เชื่อว่าเราทุกคนจะเดินต่อไปได้อย่างปลอดภัย จากการไม่รับเชื้อ และไม่แพร่เชื้อสู่คนอื่น ... เพราะถึงเวลาที่เราต้องไปต่อแล้ว ... โควดิ ยงั อยู่ สวมหน้ากาก ล้างมอื กอ่ นกนิ ขา้ ว เมื่อไมส่ บายหรือตอ้ งไปทแ่ี ออัด เม่อื กลับถึงบา้ น แตเ่ รา พรอ้ มไปตอ่ ทำ�ยังไงดี? เว้นได้ให้เวน้ ระยะ ตรวจ ATK เมอ่ื ร้สู กึ ผดิ ปกติ ใช้ชอ้ นกลาง ฉดี วคั ซีน เมอื่ กนิ ขา้ วร่วมกบั ผู้อืน่ ตามคำ�แนะนำ�แพทย์

การทำ�งานในยุคโควิด หลังจาก Work From Home มาอย่างยาวนาน มีหลายสิ่งที่เป็นความท้าทายผู้บริหารและพนักงาน เพื่อมุ่งไปสู่การเป็นองค์กร สุขภาวะ Happy Workplace ในยุค New Normal ความเข้าอกเข้าใจดูเหมือน จะเป็นส่ิงที่พนักงานต้องการ ช่วยยึดเหนี่ยวและทำ�ให้เกิดความสุขในการทำ�งานได้ จึงจำ�เป็นต้องมีการปรับเปลี่ยนรูปแบบการทำ�งานอย่างเข้าใจ • ออกแบบการทำ�งานให้เข้ากับชีวิตวิถีใหม่ หรือ  • ความปลอดภัยของพนักงาน สำ�คัญที่สุด โดยองค์กรต้องสร้างความมั่นใจ New Normal โดยต้องออกแบบการทำ�งานให้เข้ากับ ให้กับพนักงานว่าจะปลอดภัยจากโควิด-19 ความต้องการของพนักงาน การใช้ชีวิตประจำ�วันทั้งที่ออฟฟิศ และที่บ้าน เพราะต้องยอมรับว่ามีพนักงานจำ�นวนไม่น้อย เมอ่ื มาปฏบิ ตั งิ าน เชน่ ใน 1 สปั ดาหจ์ ะตอ้ งตรวจ ชอบการทำ�งานแบบ  Work From Home    • รบั ฟงั คนในองคก์ รใหม้ ากทส่ี ดุ โดยเฉพาะพนกั งาน โควิด-19 ให้กับพนักงานทุกคน เพื่อเฝ้าระวัง รุ่นใหม่ที่เข้ามาในองค์กร เพราะแต่ละองค์กรจะมีเอกลักษณ์ของ ตัวเองไม่เหมือนกัน อย่าไปอ้างอิงว่าท่นี ้นั ทำ�งานแบบน้นั แบบน้ไี ด้ ป้องกันตามมาตรการของกระทรวงสาธารณสุข  ดังนั้นไม่ว่าจะเป็นการทำ�งานที่ออฟฟิศ หรือให้ Work From Home ก็มีหลายสิ่งที่ต้องพิจารณาดูให้ดีเช่นกัน โดยเฉพาะ การทำ�งานเป็นทีมเวิร์กที่แข็งแรง  • พนักงานต้องเพิ่มทักษะและทำ�งานเชิงรุก ส่งเสริมการเข้าถึงเทคโนโลยี เพราะทักษะเดิมอาจไม่เพียงพอ ซึ่งการทำ�งานแบบ Work From Home ถ้าไม่พัฒนาตัวเอง ก็อาจจะถูกคนจากประเทศอื่น มาทำ�งานแทนได้ เพราะสามารถ Work From Home เชือ่ มโยงไดท้ ว่ั โลก ดงั น้ันต้องปรับตัวให้เขา้ กับสถานการณ์ตลอดเวลา  ในช่วงเวลาทย่ี ากล�ำ บากการด�ำ เนินธุรกจิ ต่าง ๆ ไม่ใช่เรือ่ งง่าย เชือ่ วา่ การน�ำ เอาแนวคดิ องคก์ รสขุ ภาวะ  Happy Workplace  ท่ี สสส. และภาคเี ครือข่าย พยายามสง่ เสรมิ พัฒนาคนและความสขุ ไปพร้อม ๆ กัน จะชว่ ยสร้างความสุข ให้กับทุกคน และนำ�พาองค์กรฝ่าวิกฤติไปสู่การเติบโตอย่างยั่งยืน E-Book น่าอา่ น ค่มู อื การสง่ เสริมกจิ กรรมทางกาย ในเด็กดว้ ยการเล่นตามแนวคิด ACP เกมเตยกัก ตี่จับ ปาระเบิด ลิงชิงหาง กระต่ายขาเดียว ดารุมะซัง ถอนหัวไชเท้า กิจกรรม การเล่นทั้งแบบไทยและญี่ปุ่นมากถึง 40 กิจกรรม ในคู่มือฉบับนี้เหมาะสำ�หรับคุณครู และพ่อแม่ ผปู้ กครอง ทจ่ี ะนำ�กจิ กรรมไปประยกุ ตใ์ ชก้ บั เดก็ ๆ อยา่ สนกุ สนาน เพอ่ื ชว่ ยลดเนอื ยนง่ิ เพม่ิ กจิ กรรม ทางกายในเด็กอย่างเหมาะสม นอกจากนี้ สสส. ร่วมกับ ศูนย์พัฒนาองค์ความรู้ด้านกิจกรรมทางกายประเทศไทย (TPAK) สถาบันวิจัยประชากร และสังคม มหาวิทยาลัยมหิดล จัดทำ�คู่มือและชุดความรู้เพื่อการส่งเสริมกิจกรรมทางกายในเด็กและเยาวชนไทย สำ�หรับคุณครูอีก 3 เล่ม ได้แก่ คู่มือแนวทางการส่งเสริมกิจกรรมทางกายในเด็กและเยาวชนไทย คู่มือสารตั้งต้น “สนามฉลาดเล่น” และคู่มือสารตั้งต้น “ห้องเรียนฉลาดรู้” เพื่อฟื้นฟูกิจกรรมทางกายในเด็กให้กลับมา กระฉับกระเฉงแข็งแรง และพร้อมสู้โควิด-19 ไปด้วยกัน สามารถดาวน์โหลด​คู่มือ ได้ที่ http://ssss.network/8hx01

คนสร้างสุข กพย. คอื นำ้ �มนั หล่อล่นื เป็นตัวจุดประกาย ชีเ้ ปา้ สะท้อน ผลักดันส่ิงทร่ี ฐั อาจจะไม่เห็น และชท้ี างออก แต่เรื่องระบบยา ของประเทศ เป็นเรื่องใหญ่มาก และซบั ซ้อน จงึ ไมต่ ้องการ  One man champion แต่ต้องการ Many man champion ทีท่ กุ ภาคส่วน ตอ้ งทำ�งานรว่ มกนั มาก ๆ ผศ.ดร.ภญ.นยิ ดา เกียรติยงิ่ อังศุล ี   ผจู้ ดั การศนู ยว์ ชิ าการเฝา้ ระวงั และพฒั นาระบบยา  ไมม่ ี One Man Champion​ เภสัชศาสตรเ์ พอื่ สังคม​ ​​ ​“ระบบยา” เป็นเรื่องใหญ่ ที่ไม่ต้องการ “One Man Champion”  แต่ต้องขับเคลื่อนร่วมกัน เพราะเรื่องยามีหลายประเด็นที่น่ากังวลและซับซ้อน ทำ�ให้ ได้มาทำ�งานร่วมกับ สสส. ในนาม “ศูนย์วิชาการเฝ้าระวังและพัฒนา ระบบยา (กพย.)” เพื่อสร้างประโยชน์ต่อสังคม​ แรงบันดาลใจในการขยายวิชาชีพเภสัชศาสตร์ เชื่อมร้อยกับสังคม มีจุดเริ่มต้นที่ท้าทาย ผศ.ดร.ภญ.นิยดา เล่าเส้นทางการทำ�งานว่า เริ่มจาก การใช้ยาในชุมชนมีปัญหาหรือไม่ เช่น การใช้ยาผิด การกระจายยา ซึ่งก็มีการ สง่ สญั ญาณแจง้ เปน็ ระยะ ๆ ตอ่ มามงุ่ เปา้ ใหช้ ดั ในเรอื่ งปจั จยั เสยี่ งระบบยาทใ่ี หญข่ น้ึ

อาทิ 1.เชื้อดื้อยา    เนื่องจากไทยไม่เคยมีนโยบาย เป้าหมายการทำ�งานของ กพย. ผศ.ดร. ระดับชาติเรื่องนี้มาก่อน ต้องผลักดันเรื่องนี้ให้เกิดบูรณา ภญ.นิยดา ชี้ว่า  อนาคต กพย.จะเติบโตตั้งเป็น การในการทำ�งาน 2.กลมุ่ ยาไมเ่ หมาะสมในชมุ ชน เพอ่ื เสนอ สถาบัน ขยับงานนโยบาย​วิชาการ กระตุ้นกลไกที่ ให้มีการทบทวนทะเบียนตำ�รับยา    และ 3.การใช้ยาอย่าง ทำ�อยแู่ ล้วขยายผลและมีบทบาทมากข้นึ สามารถ สมเหตุสมผล ตั้งเกณฑ์การใช้ยาสมเหตุสมผลขึ้นมา เป็นส่วนหนึ่งของการพัฒนาระบบยาของประเทศ ผลการดำ�เนินงานและผลักดันของ กพย. ก่อให้เกิด ในการสะท้อน ข้อเสนอแนะ และมีความรู้วิชาการ ประโยชน์ต่อสังคมในเรื่องยาอย่างมาก เช่น  เรื่องเชื้อ ที่เป็นข้อมูลจากพื้นที่เครือข่ายต่าง ๆ และเป็น ดอ้ื ยา ไดท้ ำ�งานในชมุ ชนเรอ่ื งการใชย้ าปฏชิ วี นะขยายผลไป แกนประสานหน่วยงานอื่น ๆ ในการทำ�งาน 15 จังหวัด และในปี 2558 เสนอเข้าสมัชชาสุขภาพ ​ทั้งหมดเพื่อให้เกิดระบบยาในฝัน คือ ป​ ระชาชน แห่งชาติ และนำ�สู่การประกาศยุทธศาสตร์การจัดการ เข้าถึงยา ใช้ยาอย่างสมเหตุสมผล มีความมั่นคง ดื้อยาต้านจุลชีพ ปี 2560-2564 และอยู่ระหว่างจัดทำ� ระบบยาของประเทศ และ​การมีส่วนร่วมของ ฉบับที่ 2 ระหว่างปี  2566-2572  ประชาชน​ การผลกั ดนั ใหส้ ำ�นกั งานคณะกรรมการอาหารและยา   “กพย. คือน้�ำ มันหล่อลืน่ เปน็ ตวั จุดประกาย (อย.) แกไ้ ขกฎหมาย เพอื่ ทบทวนทะเบยี นตำ�รบั ยา จากเดมิ ชี้เป้า สะท้อน ผลักดันสิ่งที่รัฐอาจจะไม่เห็น ที่ยาที่ขึ้นทะเบียนแล้วจะมีอายุทะเบียนตลอดชีวิต แก้ไข และชี้ทางออก แต่เรื่องระบบยาของประเทศ ใหม่เป็นขึ้นทะเบียนจะมี 5-7 ปีในการต่ออายุ  เป็นเรื่องใหญ่มากและซับซ้อน จึงไม่ต้องการ รวมถึงการใช้มาตรการใช้สิทธิตามสิทธิบัตรยา หรือ One man champion แตต่ อ้ งการ Many man CL (Compulsory licensing) เมอ่ื ยาราคาแพง ทำ�ใหค้ น champion ที่ทุกภาคส่วนต้องทำ�งานร่วมกัน เข้าไม่ถึง เพราะติดปัญหาสิทธิบัตรยา ก็ช่วยกันขับเคลื่อน มาก ๆ” ผศ.ดร.ภญ.นิยดากล่าว  ให้ประชาชนเกิดการเข้าถึงยามากขึ้น ภายใต้การประกาศ   การทำ�งานร่วมกับ สสส. ผศ.ดร.ภญ.นิยดา CL ยา ทำ�ให้เกิดการเข้าถึงยาต้านไวรัสเอชไอวี บอกว่า สสส. มีการเตรียมการที่ดีในเรื่องของ การจัดการ มีความรอบรจู้  ึงดีใจ และภูมิใจที่ได้เป็น ส่วนหนึ่งการทำ�งานร่วมกัน ได้เรียนรู้ทั้งระบบ บอร์ด ได้แลกเปลี่ยน เรียนรู้กับภาคีที่ทำ�งาน ร่วมกับ สสส. ทำ�ให้ กพย. ได้ทั้งความรู้ และเพื่อน เป็นสิ่งที่คิดว่า สสส. ต้องคงอยู่ต่อไป เพราะ การสร้างระบบสุขภาพ เป็นสิ่งที่ทุกฝ่ายต้อง ร่วมมือกัน นับเป็นโจทย์ใหญ่ที่ต้องช่วยกันคิด ช่วยกันบูรณาการ เพื่อสร้างสุขภาวะที่ดีของคนไทย ​ให้เป็นไปตามที่ฝัน ตดิ ตาม เฟซบกุ๊ แฟนเพจ : คนสรา้ งสขุ นิตยสารสรา้ งสุข 17

สุขรอบบา้ น ทางเลอื ก ทางรอด ใหม้ นษุ ย์อยูร่ ่วมโควิด สถานการณ์โควิด-19 แม้จะทุเลาลงด้วยปริมาณผู้ติดเช้ือตำ่ � อาการรุนแรงลดลง แตน่ กั วทิ ยาศาสตรย์ งั คงจบั ตาเชอ้ื ไวรสั อยา่ งไมก่ ะพรบิ ตา เพราะพบวา่ เชอ้ื พฒั นาและปรบั เปลย่ี น รวดเร็วมาก ทำ�ให้ต้องหาทางตรวจจับ และพัฒนาวัคซีนที่ทันกับการพัฒนาของเชื้อให้ได้ แมว้ า่ ณ ตอนนจ้ี ะมคี ำ�ยนื ยนั จากผเู้ ชย่ี วชาญหลาย ๆ ฝา่ ยวา่ วคั ซนี เหลา่ นย้ี งั พอมปี ระสทิ ธภิ าพ เพียงพอในการป้องกันการป่วยหนัก แต่อนาคตยังไม่มีใครบอกได้ว่า สายพันธุ์ย่อยตัวใหม่ ของเชื้อไวรัสจะทำ�ให้วัคซีนด้อยประสิทธิภาพลง จนไม่อาจป้องกันความรุนแรงของโรคได้ ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ยังเกาะติดและจับตาการพัฒนาสายพันธุ์อย่างใกล้ชิด เดวดิ อาร์ มารต์ เิ นซ ผเู้ ชย่ี วชาญดา้ นระบาดวทิ ยาและภมู คิ มุ้ กนั วทิ ยา แหง่ มหาวทิ ยาลยั นอรท์ แคโรไลนา ประเทศสหรฐั อเมรกิ า ผมู้ สี ว่ นรว่ มในคณะผวู้ จิ ยั และพฒั นาวคั ซนี ตา้ น โควิด-19  โมเดอร์นา และจอนห์สันแอนด์จอนห์สัน ยอมรับว่า แม้จะติดตามศึกษา การเปลี่ยนแปลงและการกลายพันธุ์อยู่ตลอด แต่ไม่มีใครตอบได้ว่าอนาคตจะเกดิ อะไรข้ึนกับไวรัสโคโรนา ประวัติศาสตร์และการระบาดใหญ่ท่ัวโลก ก็พบว่า โรคประจำ�ถิ่นมักกลับมาหลอกหลอนได้เป็นระลอก ๆ 18 นิตยสารสร้างสุข

หากถามว่านักวิทยาศาสตร์เหล่านี้ คาดการณ์สิ่งที่จะ ทิศทางการพัฒนาวัคซีน ยังพบการทดลอง  วัคซีนอนุภาคนาโนเพื่อทำ�ให้วัคซีนสามารถไปตรวจ เกิดขึ้นในอนาคตได้อย่างไร? เดวิด อธิบายว่า การคาดการณ์ จบั หาสว่ นทีอ่ อ่ นแอทีส่ ดุ ของหนามโปรตนี ของไวรสั เกิดจาก “การเฝ้าสังเกตการณ์และติดตามอย่างระมัดระวัง” โคโรนา ซง่ึ ในการระดบั การทดลองในหอ้ งปฏบิ ตั กิ าร ในแตล่ ะปหี นว่ ยงานดา้ นการเฝา้ ระวงั และตอบสนองตอ่ เชอื้ ไวรสั พบว่าเทคนิคการพัฒนาวัคซีนรูปแบบนี้สามารถ ป้องกันสายพันธุ์ย่อยของเชื้อซารส์โควี 2 ที่ป้องกัน ไข้หวัดใหญ่ขององค์การอนามัยโลก จะคาดการณ์การระบาดไว้ ได้ยากหลายตัว การทดลองในสัตว์ทดลองได้ผลดี เช่นเดียวกัน ซึ่งบางปีก็ควบคุมการระบาดได้ บางปีหากผิดคาดก็ทำ�ให้เกิด เช่ือกันว่าเป็นความหวังที่จะทำ�ให้ได้เครื่องมือ ในการป้องกันการเกิดไวรัสโคโรนาตัวใหม่ที่อาจจะ การระบาดวงกว้าง กระโดดจากการติดเฉพาะในสัตว์มาสู่คน อย่างที่ เกิดกับเชื้อซาร์โควี 2 ที่กระโดดจากการติดแต่ ไขห้ วดั ใหญ่ ซง่ึ เปน็ โรคประจำ�ถน่ิ กต็ อ้ งเปลย่ี นแปลงเรอ่ื ย ๆ ค้างคาวจนแพร่มายังคนได้ ซึ่งนักวิทยาศาสตร์ บางกลุ่มถึงกับตั้งชื่อเชื้อตัวใหม่ที่ไม่อยากให้เกิด เชน่ เดยี วกบั การตอ่ สูเ้ ชือ้ ไวรสั โคโรนา ทีก่ ารเปลีย่ นแปลงในสว่ น แล้วว่า ซาร์โควี 3  ซึ่งอาจจะเกิดขึ้นได้ในอนาคต และอาจทำ�ให้เกิดการระบาดได้เช่นเดียวกับที่เกิด ของหนามโปรตีน ทำ�ให้ตัวเชื้อมีความสามารถในการหลบเลี่ยง จากการระบาดของซาร์โควี 2  การตรวจจับของภูมิคุ้มกันร่างกายมนุษย์ “ยิ่งหนามโปรตีนนี้ ที่ว่ามาทั้งหมดนี้ เดวิด บอกว่าล้วนแล้วแต่ เปลย่ี นแปลงมากเทา่ ไหร่ ยง่ิ มโี อกาสสงู ทว่ี คั ซนี ทใ่ี ชก้ นั อยจู่ ะดอ้ ย เป็นความพยายามที่นักวิทยาศาสตร์กำ�ลังทำ�อยู่ ประสิทธิภาพในการรับมือกับโรคโควิดลงไปมากเท่านั้น”  เพื่อรับมือกับโรคโควิดในอนาคต  ให้มนุษย์อยู่ร่วม ในทัศนะของเดวิด ไวรัสตัวนี้เปลี่ยนแปลงเร็วมากดัง กับโควิด-19 ได้ จะเห็นได้จากจำ�นวนเชื้อกลายพันธุ์ที่ทำ�ให้เกิดการระบาดใน วงกว้างที่เปลี่ยนมาจนถึงเชื้อโอมิครอนแล้วและไม่ได้หยุด เพียงเท่านั้น เพราะสายพันธุ์ย่อยของโอมิครอนก็โผล่ขึ้นมาอีก เรื่อย ๆ   “และคงจะเป็นเรื่องที่ไม่สมเหตุสมผลที่สุดถ้าหากใคร จะคิดว่าแนวโน้มในการเปลี่ยนแปลงของเชื้อไวรัสตัวนี้จะหยุด ลงจากนี้ไป”  ฉะนั้นแล้ว ในทางปฏิบัติเกี่ยวกับการพัฒนาวัคซีน นักวิทยาศาสตร์กลุ่มหนึ่งกำ�ลังมุ่งหน้าไปสู่ “การพัฒนาวัคซีน แบบตัดตามสั่ง” กล่าวคือ ปรับวัคซีนให้อัปเดตครอบคลุมเชื้อ ที่โผล่ข้ึนมาใหม่เรื่อย ๆ ซง่ึ ข้อจำ�กดั คือ ตอ้ งว่งิ ตามหลงั เชือ้ โรค เพราะนักวิทยาศาสตร์ไม่สามารถจะคาดการณ์ลว่ งหนา้ ได้อย่าง แน่ชัดว่า สายพันธุ์ใหม่ใดของไวรัสโคโรนาจะโผล่ออกมาและ ก่อเหตุต่อไป  ความเป็นไปได้อีกทางหนึ่ง คือ การพัฒนาวัคซีนโควิด เข็มกระตุ้นที่มีความถ้วนหน้า ซึ่งคำ�ว่าถ้วนหน้าในที่นี้ คือ ไม่ว่า เชื้อตัวไหนจะมาใหม่ก็ตาม หากวัคซีนนั้นไปจัดการกับตัวเชื้อ ในจดุ ๆ หนง่ึ ของมนั ซง่ึ เหมอื นกนั กจ็ ะเรยี กไดว้ า่ เอาอยหู่ มด วธิ นี ้ี ได้เริ่มทดลองในห้องปฏิบัติการในสัตว์ทดลอง และมีแนวโน้ม ที่ดี การวิจัยนี้มุ่งศึกษาที่ หนามโปรตีนลูกผสม (chimeric spikes) ของไวรัสโคโรนา ซึ่งเป็นส่วนที่พบว่าจะเป็นส่วนที่ เชื่อมกับหนามโปรตีนของไวรัสโคโรนาที่แตกต่างกันไปทุกๆ ตัว และผลที่จะได้หากพัฒนาวัคซีนซึ่งมุ่งเน้นไปที่หนามโปรตีน ลูกผสมนี้สำ�เร็จคือ ไม่ว่าจะเป็นเชื้อตัวไหน วัคซีนชนิดนี้ก็จะไป จับกับหนามโปรตีนของเชื้อตัวนั้น ๆ ได้ทั้งหมด  นิตยสารสร้างสขุ 19

สุขไรค้ วัน ควนั บหุ รี่มือ 2 ในคกุ ปญั หาสุขภาพท่ถี กู ละเลยทั่วโลก “ยาสบู ” เปน็ สารทอ่ี อกฤทธต์ิ อ่ จติ ประสาทเชน่ เดยี วกบั ยาเสพตดิ ชนดิ อน่ื ซง่ึ เปน็ สง่ิ ท่ี ถูกใช้ในเรือนจำ�สูงมาก มีงานวิจัยหลายชิ้นในกลุ่มประเทศยุโรปพบว่า ผู้ต้องขังชาย ใช้ยาสบู 90% ผูต้ อ้ งขังหญิงใชย้ าสบู 85% โดยมกี ารควบคมุ และแก้ปญั หาการใชต้ ่ำ�มาก รายงานขอ้ เทจ็ จรงิ ขององคก์ ารอนามยั โลก (WHO) ล่าสุดพบว่า เริ่มมีบางฝ่ายพยายามยื่นมือ ภาคพน้ื ยโุ รป ระบปุ ญั หาอตั ราการสบู บหุ รท่ี ส่ี งู ในเรอื นจำ� เข้าไปจัดการปัญหาควันบุหรี่มือสองในเรือนจำ� และ “ความจำ�เป็นอย่างยิ่งยวด” ที่จะต้องแก้ปัญหา ซึ่งเท่าที่องค์การอนามัยโลกมีข้อมูลมีการริเริ่ม ที่กระทบต่อสุขภาพของคนจำ�นวนมากนี้เสียที ขับเคลื่อนการจัดพื้นที่ปลอดควันบุหรี่ในเรือนจำ� อัตราการสูบบุหรี่ที่สูงมากในเรือนจำ� มาพร้อมกับ ทั้งหมด 25 ประเทศ ในชื่อโครงการ “ห้องขัง ปัญหาควันมือสอง ที่กระทบกับผู้ไม่ได้สูบอย่างไม่มี ปลอดควันบุหรี่” แต่ถือว่าเป็นความพยายามที่ ทางเลี่ยงได้ ทั้งผู้ต้องขังและเจ้าหน้าที่เรือนจำ� ต้องใช้ ยังไม่มากพอจะเปลี่ยนสถานการณ์การสูบบุหรี่ เวลาส่วนมากในพื้นที่ที่การระบายอากาศไม่ค่อยจะดี และปัญหาควันบุหรี่มือ 2 ในเรือนจำ�ทั่วโลกได้ ทำ�ให้ต้องสูดดมเอาควันพิษจากบุหรี่ที่คนอื่นสูบเข้าไป ซึ่งเป็นเรื่องที่มีผลเสียร้ายแรงต่อสุขภาพของคน ในร่างกายอย่างเลี่ยงไม่ได้ เห็นได้จากผลการวิจัยจำ�นวนมากที่ยืนยันว่า “บุหร่ี” ทำ�ให้คนที่ไม่สูบ มีความเสี่ยงป่วยเป็นโรค หัวใจ และมะเร็งปอดมากขึ้น 20% ถึง 30% ฉะนั้น องค์การอนามัยโลก มองว่า ทั่วโลก ควรมีมาตรการต้านการสูบบุหรี่และปกป้อง คนไม่สูบบุหรี่จากควันบุหรี่มือสองที่เข้มข้นกว่านี้ นับตั้งแต่การมุ่งเป้าลดอัตราการสูบบุหรี่ใน เรือนจำ�ด้วยการส่งเสริมการเลิกบุหรี่ทุกรูปแบบ การป้องกันคนที่ไม่สูบไม่ให้เริ่มสูบบุหรี่เมื่อต้อง เข้าไปอยู่ในเรือนจำ�ที่คนสูบบุหรี่กันมาก และที่ลืม ไม่ได้ คือ มาตรการที่จะช่วยปกป้องสุขภาพของ คนที่ต้องทำ�งานในเรือนจำ�จากอันตรายของควัน บุหรี่มือ 2 20 นิตยสารสร้างสุข

สุขเลกิ เหลา้ ดืม่ ไม่มากก็ยงั เสยี่ งหวั ใจล้มเหลว ดีท่สี ุด คอื ไม่ดืม่ เลย งานวิจัยล่าสุดท่ีนำ�เสนอในการประชุมวิชาการว่าด้วยเร่ือง หัวใจล้มเหลว ซ่ึงจัดข้ึน ปลายๆ เดือนพฤษภาคม โดยสมาคมโรคหัวใจยุโรป เป็นอีกข้อมูลวิชาการที่ตอกย้ำ�ว่า ความเชื่อที่ว่าการดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ในปริมาณแต่น้อยเป็นประจำ�นั้น จะช่วยให้มี สุขภาพที่ดีนั้นไม่เป็นความจริง และยังพบว่าการดื่มไม่มากก็มีผลเสียต่อหัวใจ คณะผู้วิจัยจาก โรงพยาบาลมหาวิทยาลัย นกั วจิ ยั พบวา่ กลมุ่ ทด่ี ม่ื เพยี งระดบั ปานกลาง และดม่ื เซนต์วินเซนต์ ประเทศไอร์แลนด์ ได้ศึกษาและ ในปรมิ าณสงู นน้ั มคี วามเชอ่ื มโยงกบั ความเสย่ี งในการเกดิ ติดตามในวัยผู้ใหญ่อายุ 40 ปีขึ้นไป จำ�นวน ภาวะหัวใจล้มเหลวที่เพิ่มสูงขึ้นกว่าปกติมากถึง 4.5 เท่า 744 คน ที่มีความเสี่ยงในการเกิดภาวะหัวใจ ทั้งสองกลุ่ม ซึ่งนับว่าเป็นเรื่องที่น่าแปลกใจพอสมควร ลม้ เหลว จากปจั จัยต่าง ๆ เช่น ความดนั โลหิตสงู ที่กลุ่มที่ดื่มเพียงระดับปานกลางนั้นก็พบว่ามีความเสี่ยง โรคเบาหวาน โรคอ้วน มีความผิดปกติเกี่ยวกับ ในการเปน็ ภาวะหวั ใจลม้ เหลวสงู เทยี บเทา่ กบั คนทด่ี ม่ื เยอะ หัวใจ แต่ยังไม่มีอาการของการเกิดภาวะหัวใจ เลยทีเดียว ลม้ เหลว โดยตดิ ตามกลมุ่ ตวั อยา่ งนาน 5 ปี 4 เดอื น ส่วนกลุ่มที่ดื่มในปริมาณต่ำ�นั้น ถึงแม้การวิจัยนี้ การวจิ ยั ใชเ้ กณฑป์ รมิ าณการดมื่ ของประเทศ ไม่พบความเชื่อมโยงกันอย่างมีนัยสำ�คัญกับความเสี่ยงใน ไอร์แลนด์ 1 ดื่มเทียบได้กับปริมาณแอลกอฮอล์ การเกดิ ภาวะหวั ใจลม้ เหลว แตท่ มี วจิ ยั ไดแ้ นะนำ�วา่ ทางทด่ี ี 10 กรัม ทำ�ให้จำ�แนกกลุ่มตัวอย่างซึ่งแบ่งตาม ที่สุดแล้วหากจะให้มั่นใจได้ว่าความเสี่ยงในการเกิดภาวะ ปริมาณการดื่มในแต่ละสัปดาห์ได้เป็น 4 กลุ่ม หัวใจล้มเหลวจะไม่เพิ่มขึ้นก็ควรหยุดดื่มไปเลยดีกว่า ได้แก่ ไม่ดื่มเลย ดื่มในปริมาณน้อย ดื่มในปริมาณ ปานกลาง และดื่มในปริมาณที่สูง กลุม่ ตัวอยา่ ง 27% ระบุวา่ ไม่ได้ด่มื เคร่อื งดื่ม แอลกอฮอล์เลย ขณะที่ 48% จัดอยู่ในกลุ่มที่ดื่ม ปรมิ าณตำ่ � ๆ สว่ นอกี 25% คอื คนทด่ี ม่ื ในปรมิ าณ ตง้ั แตป่ านกลางไปจนถงึ ปรมิ าณสงู ซง่ึ กลมุ่ หลงั สดุ มักจะเป็นคนที่ยังอายุไม่เยอะ ส่วนมากเป็นผู้ชาย อีกทั้งยังเป็นคนที่มีดัชนีมวลกายที่ค่อนข้างไป ทางสูง เมื่อเทียบกับกลุ่มตัวอย่างท่ีจัดอยู่ในกลุ่ม ดื่มในปริมาณต่ำ� นติ ยสารสรา้ งสขุ 21

คนดงั สขุ ภาพดี สขุ ภาพดี เรมิ่ ทก่ี าร (เลอื ก) กิน เ​ บือ้ งหลัง รอยย้ิมสดใส เคล็ดลับคนดังสุขภาพดี พาทุกคนไปทำ�ความรู้จักสาวน้อย มาจากการดแู ล ผู้มีรอยยิ้มสดใสอย่าง มายด์-พัฒนิดา พุ่มชูแสง เจ้าของตำ�แหน่ง มิสทีนไทยแลนด์ 2014 นักแสดงสาวดาวรุ่ง มากความสามารถ สขุ ภาพ ที่ให้ความสำ�คัญกับการใส่ใจดูแลสุขภาพของตัวเองอยู่เสมอ มายด์ เล่าให้ฟังว่า ไลฟ์สไตล์อาจจะไม่ค่อยชอบออกกำ�ลังกายเท่าไหร่ แต่เมื่อมี เวลาวา่ ง กจ็ ะพยายามไปออกกำ�ลงั กายอยเู่ สมอ ก​ ฬี าทช่ี น่ื ชอบ ค​ อื แบดมนิ ตนั ตไี ดเ้ รอ่ื ย ๆ ไม่มีเบื่อ ยังชอบเดินวิ่งจ๊อกกิ้งเบา ๆ และไปเดินตามสวนสาธารณะบ้าง ​แ​ ละออกกำ�ลัง ที่บ้านบ้าง เคล็ดลับในเรื่องการกินอาหาร มายด์ บอกว่า ปกติจะเลือกกินอาหารที่มีประโยชน์ โดยเน้นโปรตีนจากเนื้อสัตว์ที่หลากหลาย รวมทั้งผักเพราะมีใยอาหาร ส่วนตัว​ชอบกินผัก อยู่แล้ว จึงไม่มีปัญหาในเรื่องนี้ มีประโยชน์ต่อสุขภาพ ยังดีต่อระบบขับถ่าย​ นักแสดงสาว ยอมรับว่า พยายามเลี่ยงของมัน ของทอด แต่อาจมีบ้าง ในบางครั้งที่เผลอกินอาหารประเภทปิ้งย่าง หรืออาหารที่มีไขมันสูง ก็จะชดเชย ด้วยการออกไปออกกำ�ลังกาย แต่หากเลือกอาหารที่มีไขมันน้อยและพลังงานต่ำ� อย่างมายด์ ชอบเมนูส้มตำ� ก็จะ​ระมัดระวังเรื่องปริมาณโซเดียมที่เกินพอดี ทำ�ให้ มักสั่งว่าไม่เอาผงชูรส และเลี่ยงการปรุงรสจัด ขณะที่วิธีดูแลสุขภาพจิตใจให้สดใสอยู่เสมอ มายด์ ยอมรับว่าในช่วง การแพรร่ ะบาดของโควดิ -19 มบี า้ งทร่ี สู้ กึ เครยี ดวติ กกงั วลเหมอื นกบั หลาย ๆ คน แต่พยายามปรับเปลี่ยนมุมมองและทัศนคติ รู้สึกเห็นอกเห็นใจผู้คนในสังคม เพราะสถานการณ์ที่เกิดขึ้นไม่ได้เกิดกับเราแค่คนเดียว สิ่งที่เป็นพลังสำ�คัญ คือ การได้รับกำ�ลังใจจากคุณแม่และคุณยาย โดยเฉพาะเวลาที่รู้สึกท้อแท้ใจก็จะโทรศัพท์ไปปรึกษาพูดคุย ซึ่งพอได้ยิน บอกว่าให้สู้ ๆ นะลูก เราก็จะรู้สึกดีและมีกำ�ลังใจขึ้นมาอีกครั้ง นอกจากนี้ ก็ไปวัด ทำ�บุญ ถวายสังฆทานร่วมกับครอบครัวบ้าง ตามโอกาสที่เหมาะสม มายด์ ทิ้งท้ายว่า แม้โควิด-19 จะดีขึ้น ก็ยังต้องหมั่นดูแลสุขภาพ เลอื กอาหารทม่ี ปี ระโยชนแ์ ละออกก�ำ ลงั กาย เพอ่ื ชว่ ยใหห้ า่ งไกลจากโรคภยั ไข้เจ็บต่าง ๆ อีกด้วย สสส. ก็ขอชวนกินผักและผลไม้ ให้ได้อย่างน้อยวันละ 400 กรัม ลดหวาน มัน เค็ม มกี จิ กรรมทางกายอยา่ งสม�ำ่ เสมอ รวมทงั้ ดแู ลจิตใจใหแ้ จ่มใส เพื่อสุขภาพกาย-ใจที่แข็งแรง ปราศจากโรคร้ายต่าง ๆ 22 นติ ยสารสรา้ งสุข

สขุ ลับสมอง สุขลบั สมอง ประจำ�ฉบบั นี้ เข้าพรรษานี้ หลายคนอยากเร่ิมเลิกดื่มเครื่องดื่มแอลกอฮอล์ เพื่อตัวเองและคนที่รัก จดหมายข่าวสร้างสุข ชวนท่านผู้อ่านร่วมส่ง กำ�ลงั ใจถึงใครหลาย ๆ คน ให้ “งดเหล้าเขา้ พรรษา” ได้ตามที่ตง้ั ใจ รว่ มสนกุ กอ่ นวนั ท่ี 15 สงิ หาคม 2565 ผโู้ ชคดีทรี่ ่วมสนุก 10 ทา่ น ส่งคำ�ตอบ พรอ้ มรับของรางวัล จะไดร้ บั เซ็ทปากกา จาก สสส. ไดท้ ี่ชอ่ งทางใหม่ Line Bot สสส. สร้างสุข ติดตามเฉลยยอ้ นหลงั และรายชอื่ ผู้โชคดีจากเกมลับสมองไดท้ ่ี www.thaihealth.or.th นิตยสารสรา้ งสขุ 23