unicef เรื่องกินของเด็กเรื่องใหญ่

อาหารเพ่อื สขุ ภาพที่ดขี องทารกและเดก็ เล็ก อาหารเพื่อสขุ ภาพท่ดี ี ของทารกและเด็กเลก็ อาหารและโภชนาการที่ดีในวัยทารกและเด็กเล็ก เช่น ฝนแล้ง น้�ำท่วม ซ่ึงเป็นเหตุให้อาหารไม่เพียงพอ เป็นพื้นฐานที่ส�ำคัญของสุขภาพและสติปัญญาที่ดีในระยะ เกดิ โรคระบาดและยากจนลง ในทางกลบั กนั การไดร้ บั อาหาร ยาว ปัจจุบันน้ี เด็กไทยนับล้านคนยังมีปัญหาโภชนาการ มากเกินท�ำให้เด็กเป็นโรคอ้วน ซ่ึงน�ำไปสู่โรคแทรกซ้อน ทั้งโรคขาดสารอาหาร โรคอ้วน และนิสัยการกินอาหาร มากมาย เชน่ โรคเบาหวาน ความดนั โลหติ สงู โรคหวั ใจ และ ไมเ่ หมาะสม หลอดเลอื ด เปน็ ตน้ ปญั หาเหลา่ นอ้ี าจปอ้ งกนั และแกไ้ ดด้ ว้ ย เดก็ ทขี่ าดสารอาหารจะมภี มู ติ า้ นทานโรคตำ�่ จงึ เกดิ วงจร นโยบายทางเศรษฐกจิ สังคม และการเมือง ของการขาดสารอาหารและการเจ็บป่วยด้วยโรคติดเช้ือ ถา้ พอ่ แมม่ คี วามรเู้ รอื่ งความตอ้ งการสารอาหารของเดก็ ซง่ึ เป็นสาเหตทุ ีท่ ำ� ใหเ้ ดก็ ไทยเจรญิ เตบิ โตชา้ ทง้ั ดา้ นรา่ งกาย และการใหอ้ าหารอยา่ งเหมาะสมตาม “ขอ้ ปฏบิ ตั กิ ารใหอ้ าหาร และสมอง หากแมต่ ง้ั ครรภข์ าดอาหาร หรอื เด็กมภี าวะทพุ เพอื่ สขุ ภาพทดี่ ขี องทารกและเดก็ เลก็ ” (ดตู ารางในหนา้ ๘) โภชนาการในระยะ ๒ ปี แรก เด็กจะมีการเติบโตและ ร้จู ักเฝ้าระวงั การเตบิ โต น�้ำหนักตัว และส่วนสูงตามวยั รวม พัฒนาการล่าช้า โดยมีผลเสียต่อเด็กไปตลอดชีวิต พ่อแม่ ทั้งได้รับการสนับสนุนจากชุมชนและรัฐบาล ให้น�ำความรู้ บางคนไม่สามารถเล้ียงลูกให้แข็งแรงและเติบโตตามวัยได้ นั้นไปปฏิบัติ ก็สามารถเลย้ี งดูลูกใหเ้ จริญเตบิ โตไดเ้ ต็มที่ เน่ืองจากภาวะทางสังคมและเศรษฐกิจ หรือภัยธรรมชาติ 2

อาหารเพอ่ื สุขภาพท่ีดขี องทารกและเดก็ เล็ก ๑เด็กเล็กที่เติบโตดีจะมีน�้ำหนักตัวเพิ่มข้ึน ช่วงต้ังแต่ แรกเกิดถึงอายุ ๒ ปี เด็กเจริญเติบโตอย่างรวดเร็ว จึงควรจะได้รับการตรวจสุขภาพ ช่ังน้�ำหนัก วัดความยาว เพ่ือเฝ้าระวังการเจริญเติบโตทุก ๑-๓ เดือน ถ้าน้�ำหนักตัว ไมเ่ พิม่ ขึ้นในเวลา ๒ เดอื น อาจมสี ง่ิ ผิดปกตเิ กิดขนึ้ ๑.๑ ตดิ ตามการเจรญิ เตบิ โต ถา้ นำ�้ หนกั ไมข่ นึ้ เลยในระยะ ๑.๔ เด็กคนหนึ่งๆ จะเติบโตเร็วช้าไม่เท่ากันในแต่ละวัย ๒ ถงึ ๓ เดอื น และสว่ นสงู ไมเ่ พมิ่ ในระยะ ๓ ถงึ ๖ เดอื น โดยเด็กจะเตบิ โตเร็วในชว่ งอายุ ๒ ปี แรก และวยั รุน่ ถือว่าผิดปกติ ท้ังพ่อแม่และเจ้าหน้าที่สาธารณสุข ๑.๕ พ่อแม่ควรบันทึกการเจริญเติบโตของลูกลงในสมุด ตอ้ งเอาใจใสท่ นั ที การเจรญิ เตบิ โตของเดก็ ทช่ี ะงกั ลง บนั ทกึ สขุ ภาพ เพอ่ื ตดิ ตามดกู ารเปลยี่ นแปลงของนำ้� อาจมีสาเหตุจากการเจ็บป่วย เบ่ืออาหาร หรือ หนักส่วนสูง และเส้นรอบศีรษะของลูก ว่าเพ่ิมข้ึน ขาดการดูแลเอาใจใส่ ตามวัยหรือไม่ ถ้าพบว่าบกพร่องจะได้ดูแลแก้ไขได้ ๑.๒ เด็กอายุต�่ำกว่า ๒ ปี ควรได้รับการวัดรอบศีรษะ ทันท่วงที ตามเกณฑ์มาตรฐาน ๑.๓ อัตราการเจริญเติบโตของเด็กแต่ละคนแต่ละวัย ไม่เท่ากัน จึงจ�ำเป็นต้องมีการติดตามเฝ้าระวัง โดยเฉพาะชว่ งปฐมวยั กราฟแสดงน�้ำหนักตามเกณฑ์อายุ ส่วนสูงตามเกณฑ์อายุ และน�้ำหนักต่อส่วนสูงของเด็กชาย และเด็กหญิง (อายตุ ง้ั แต่แรกเกดิ – ๕ ป)ี ส�ำหรบั พ่อแมใ่ ชใ้ นการติดตามการเจริญเติบโตของลูก (ดูกราฟดา้ นลา่ ง) กราฟแสดงน้ำ� หนกั ตามเกณฑค์ วามยาวของเด็ก อายุแรกเกิด - 2 ปี ส�ำหรับพ่อแม่ใชใ้ นการติดตามการเจรญิ เติบโตด้านรปู รา่ งของ ลกู (อว้ น สมสว่ น ผอม) (กดทภ่ี าพเพอ่ื ขยาย) 3

อาหารเพือ่ สุขภาพท่ีดีของทารกและเด็กเลก็ กราฟแสดงนำ้� หนกั ตามเกณฑ์ความยาวของเด็ก อายุ 2- 5 ปี สำ� หรบั พอ่ แมใ่ ชใ้ นการติดตามการเจรญิ เตบิ โตดา้ น รูปรา่ งของลูก (อ้วน สมสว่ น ผอม) (กดทภี่ าพเพอ่ื ขยาย) กราฟแสดงนำ�้ หนกตามเกณฑอ์ ายุ สำ� หรบั พอ่ แม่ใช้ในการตดิ ตามนำ้� หนกั ของลูก (กดทภี่ าพเพอื่ ขยาย) กราฟแสดงความยาว/ส่วนสูงตามเกณฑ์อายุ สำ� หรับพ่อแม่ใชใ้ นการติดตามส่วนสงู ของลูก 4 (กดทภ่ี าพเพอ่ื ขยาย)

อาหารเพอื่ สขุ ภาพทีด่ ีของทารกและเดก็ เลก็ ถา้ เดก็ มนี ำ้� หนกั ตวั เพม่ิ ขน้ึ นอ้ ย หรอื เตบิ โตไมเ่ ปน็ ไปตาม • เด็กได้รับอาหารจ�ำพวกท่ีมีธาตุเหล็กและวิตามิน เกณฑ์ ควรถามปญั หาตอ่ ไปนี้ เอสูง ปริมาณเพียงพอหรอื ไม่ อาหารเหลา่ นี้ ไดแ้ ก่ เน้ือสตั ว์ ตบั ไข่ ผกั ใบเขยี ว ฟกั ทอง นม • เดก็ กนิ อาหารพอเพยี งตอ่ ความตอ้ งการของรา่ งกาย หรือไม่ ทั้งจ�ำนวนม้ือและปริมาณอาหาร เด็กท่ี • นมทเ่ี ดก็ ดมื่ มคี ณุ คา่ เหมาะสมกบั ความตอ้ งการของ เจบ็ ป่วย หรอื พิการตอ้ งการเวลาในการกินนานกว่า เด็กหรอื ไม่ เด็กควรดืม่ นมรสจืดวันละ ๒-๓ แก้ว เด็กปกติ อาจตอ้ งการจำ� นวนม้ือมากขึน้ เพราะกนิ ได้ครั้งละนอ้ ย และอาจตอ้ งการคนช่วยป้อน • เด็กมีอาการท้องเสีย หรืออาเจียนบ่อยๆ หรือไม่ อาจมสี าเหตุจากนำ้� และอาหารไมส่ ะอาด ท�ำใหเ้ ดก็ • อาหารทเี่ ด็กกินให้พลังงานเหมาะสมหรอื ไม่ ถ้าได้ ขาดนำ�้ และสารอาหาร จึงเตบิ โตชา้ รับอาหารท่ีมีพลังงานน้อยเกินไป น�้ำหนักจะน้อย ควรเพิ่มอาหารให้มากข้ึน หรือถ้าได้รับอาหารที่มี • เด็กมีพยาธิในล�ำไส้หรือไม่ ถ้าสงสัยควรน�ำเด็กไป พลังงานมากเกินไป ท�ำให้น�้ำหนักตัวเกินเกณฑ์ รับการรกั ษา ควรลดอาหารพวกแป้ง และไขมนั • เดก็ ขาดผดู้ แู ลเอาใจใส่ ปลอ่ ยใหอ้ ยตู่ ามลำ� พงั หรอื • เด็กมกี ารเจบ็ ป่วยหรือไม่ ถา้ มตี ้องให้เดก็ ไดร้ บั การ มเี พยี งเดก็ โตเปน็ ผเู้ ลยี้ งดหู รอื ไม่ เดก็ ตอ้ งการความ รักษาท่ถี กู ต้องเหมาะสม รัก และเอาใจใส่จากพอ่ แม่ หรอื ผ้เู ลย้ี งดู อย่างใกล้ ชดิ สม่�ำเสมอ • เดก็ ไมก่ นิ อาหารขณะทปี่ ว่ ยหรอื ไม่ ตอ้ งปรงุ ประกอบ อาหารให้น่ากินส�ำหรับเด็ก ย่อยง่าย เมื่อเด็กหาย • เด็กได้รับการเล้ียงดูอย่างถูกสุขอนามัย มีอาหาร ปว่ ยตอ้ งเพม่ิ ปริมาณและคุณคา่ อาหารสำ� หรับเดก็ น้�ำด่ืม น้�ำใช้ท่ีสะอาด และใช้ส้วมถูกสุขลักษณะ หรอื ไม่ 5

อาหารเพอ่ื สขุ ภาพทดี่ ีของทารกและเดก็ เลก็ ๒ในชว่ ง ๖ เดอื นแรก นมแมอ่ ยา่ งเดยี วเพยี งพอตอ่ ความ ตอ้ งการของลกู และดที สี่ ดุ สำ� หรบั การเจรญิ เตบิ โตเตม็ ท่ี ของรา่ งกายและสมองหลงั อายุ๖เดอื นนำ้� นมแมย่ งั มคี ณุ ภาพดี แตป่ รมิ าณไมพ่ อตอ่ การเตบิ โตของลกู จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งใหอ้ าหาร ตามวยั อยา่ งเพยี งพอควบคกู่ บั การกนิ นมแมจ่ นถงึ อายุ๒ปีตาม “ขอ้ ปฏบิ ตั กิ ารใหอ้ าหารเพอ่ื สขุ ภาพทด่ี ขี องทารกและเดก็ เลก็ ” ๒.๑ ตงั้ แต่แรกเกิดถงึ ๖ เดือน ทารกยังสรา้ งภูมิต้านทาน ๒.๔ คอ่ ยๆ เพม่ิ ปรมิ าณอาหารในแตล่ ะมอื้ ตามพฒั นาการ โรคได้น้อย จึงมีความเสี่ยงมากต่อปัญหาสุขภาพ และความพร้อมของเดก็ ทารกอายุ ๖ เดือน ควรได้ การเลี้ยงลูกด้วยนมแม่อย่างเดียวจะช่วยป้องกันลูก รบั อาหารตามวัย ๑ ม้ือ ปรมิ าณ ๑/๒ ถว้ ยตวง จากโรคตดิ เชอื้ และนมแมเ่ ปน็ อาหารทด่ี ที สี่ ดุ มคี ณุ คา่ ๒.๕ เดก็ อายุ ๑๒–๒๔ เดือน ควรไดอ้ าหาร ๓ มื้อ และ และปริมาณเพียงพอต่อการเจริญเติบโตของทารก ให้นมแม่เท่าท่ีเด็กต้องการ ควรให้เด็กดื่มนมรสจืด ชว่ ยสง่ เสรมิ พฒั นาการของสมอง โดยควรใหด้ ดู บอ่ ยๆ วนั ละ ๒-๓ แกว้ เมอ่ื อายุ ๑ ปี ขึ้นไป ตามทลี่ ูกตอ้ งการ ๒.๖ หลงั อายุ ๖ เดอื น เดก็ จะใชม้ อื หยบิ ของเขา้ ปาก และ กนิ อาหารอน่ื ๆ จงึ เสี่ยงตอ่ โรคตดิ เชือ้ มากขน้ึ จงึ ตอ้ ง ๒.๒ เมอื่ เดก็ อายคุ รบ ๖ เดือน จ�ำเป็นตอ้ งเรมิ่ ให้อาหาร รักษาความสะอาดของมือเดก็ และอาหาร ตามวัยที่มีคุณค่าและปริมาณเหมาะสมควบคู่ไปกับ นมแม่ เพราะความตอ้ งการสารอาหารและพลังงาน ของเด็กเพม่ิ ข้ึน ถ้าการเจรญิ เติบโตมแี นวโน้มลดลง กว่าปกติ หรือไม่สามารถให้นมแม่ได้อย่างเต็มท่ี อาจเริ่มให้อาหารตามวัยก่อนอายุ ๖ เดือนได้ แต่ไมใ่ หก้ ่อนอายคุ รบ ๔ เดอื น ๒.๓ หลงั ทารกอายุ ๖ เดอื น นอกจากเลยี้ งดว้ ยนมแมแ่ ลว้ ควรเพ่ิมอาหารตามวัยโดยเพ่ิมจ�ำนวนมื้อตามอายุท่ี เพ่มิ ขึน้ ปกตทิ ารกอายุ ๖-๗ เดือน ต้องการอาหาร ตามวยั ๑-๒ มอื้ ตอ่ วนั แทนมือ้ นม และเพ่มิ ขนึ้ เป็น ๒ ม้อื เม่อื อายุ ๘-๙ เดือน เพมิ่ เป็น ๓ มื้อ เมอ่ื ลกู อายุ ประมาณ ๑๐-๑๒ เดือน เมื่ออายุมากกว่า ๑ ปี ต้องการอาหารม้อื หลกั ๓ มอื้ ต่อวัน และอาหารว่าง ท่ีมีคุณคา่ ทางโภชนาการ วนั ละ ๑-๒ ม้ือ 6

อาหารเพ่อื สุขภาพทด่ี ขี องทารกและเดก็ เล็ก ๓เด็กอายุ ๖ เดือน – ๕ ปี ต้องการอาหารท่ีมีคุณค่า ทางโภชนาการครบ ๕ หมู่ ไม่หวาน มัน เค็มจนเกินไป และมีปรมิ าณพอเพียงตอ่ ความตอ้ งการของร่างกาย ๓.๑ การขาดอาหารในชว่ ง ๒ ปแี รก อาจทำ� ใหม้ ปี ญั หา กอ่ นเวลาอาหาร เพราะนอกจากจะท�ำให้เดก็ กิน พัฒนาการตลอดชีวิตทั้งด้านร่างกาย จิตใจ และ อาหารได้น้อยแล้ว ยังท�ำให้เด็กติดรสหวานและ สตปิ ญั ญา จงึ ควรใหอ้ าหารตาม “ขอ้ ปฏบิ ตั กิ ารให้ ฟนั ผไุ ด้ อาหารเพอ่ื สขุ ภาพทด่ี ขี องทารกและเดก็ เลก็ ” (ดตู าราง • คอ่ ยๆ ฝกึ ใหเ้ ด็กอายุ ๑ ปี ใชช้ ้อนตกั อาหารกิน ในหนา้ ๘) ด้วยตนเอง โดยผู้ใหญ่ไม่ขู่บังคับ ดุด่า แต่ช่วย จัดอาหารกับภาชนะให้เหมาะสม และสร้าง ๓.๒ อาหารส�ำหรับเด็กจะต้องครบ ๕ หมู่ แต่ละหมู่ให้ บรรยากาศท่ีดี ให้ผ่อนคลาย รู้สึกมีความสุข หลากหลาย ให้ขา้ ว เน้อื สัตว์ ตับ ไข่ นำ�้ มันพชื ผัก โดยทำ� ตัวเป็นแบบอย่าง และผลไม้ เปน็ ประจ�ำทกุ วัน • เดก็ ทม่ี คี วามพกิ าร หรอื เจบ็ ปว่ ยเรอ้ื รงั อาจตอ้ งการ ให้ผู้เลี้ยงดูช่วยเหลือเป็นพิเศษในการกินอาหาร ๓.๓ เดก็ วยั นก้ี นิ อาหารไดน้ อ้ ยในแตล่ ะมอ้ื จงึ ตอ้ งใหอ้ าหาร และด่มื นำ้� มอ้ื หลกั ๓ ม้ือ และอาหารว่างท่ีมคี ณุ ภาพประมาณ ๒ มือ้ ต่อวัน เพอื่ ใหเ้ พยี งพอตอ่ การเจรญิ เตบิ โตของ เด็กอายุ ๑ ปขี ึ้นไป ๓.๔ พอ่ แมต่ ้องศกึ ษาดัดแปลงวิธีการจูงใจ ชช้ี วน ทำ� ให้ เดก็ กนิ อาหาร และเด็กเล็กมกั ตอ้ งการให้ผู้ใหญช่ ่วย ตัดอาหารให้หยิบกิน เคยี้ วไดง้ ่าย รวมท้ังการฝกึ ใช้ ช้อนตักเอง ตลอดจนการใช้ช้อนกลางและมารยาท ในการกนิ อาหาร • พ่อแม่และสมาชิกในครอบครัว เป็นตัวอย่างที่ดี ในการบรโิ ภคอาหารทม่ี ปี ระโยชน์ และถกู สขุ อนามยั เชน่ ผักใบเขียว เป็นตน้ • จดั ให้เดก็ นอนหลบั และออกกำ� ลงั กายพอสมควร เพื่อใหเ้ ด็กมสี ุขภาพดแี ละรสู้ ึกหวิ • จัดอาหารทีน่ า่ กนิ และค่อย ๆ เพิ่มปริมาณ และ ความหยาบของอาหารข้ึนตามอายุ • ฝึกใหก้ ินอาหารรสธรรมชาติ ไมห่ วานจดั มันจัด และเคม็ จัด • ให้ดื่มน�้ำสะอาด หลีกเลี่ยงเครื่องดื่มปรุงแต่งรส หวานและนำ้� อัดลม • ไมใ่ หข้ นมหวาน ขนมกรบุ กรอบ นำ้� อดั ลม นำ้� หวาน 7

อาหารเพ่ือสขุ ภาพที่ดีของทารกและเดก็ เลก็ ข้อปฏิบัติการใหอ้ าหารเพอ่ื สขุ ภาพทด่ี ขี องทารกและเด็กเล็ก ทารก (อายุ ๐-๑๒ เดือน) เดก็ เล็ก (อายุ ๑-๕ ป)ี ๑. ให้นมแม่อย่างเดียวต้ังแต่แรกเกิดถึง๖ เดือน ๑. ให้อาหารม้ือหลัก ๓ ม้ือ และอาหารว่างไม่เกิน ไม่ต้องให้อาหารอื่นแมแ้ ตน่ ้�ำ ๒ มื้อต่อวนั ๒. เริ่มใหอ้ าหารตามวยั เมอื่ อายุ ๖ เดือน ควบคู่ไปกับ ๒. ให้อาหารครบ ๕ หมู่ แต่ละหมู่ให้หลากหลาย นมแม่ * เป็นประจำ� ทกุ วนั ๓. เพ่ิมจ�ำนวนม้ืออาหารตามวัยเม่ืออายุลูกเพ่ิมขึ้น ๓. ให้นมแม่ต่อเนื่องถึงอายุ ๒ ปี เสริมนมรสจืด จนครบ ๓ ม้อื เม่ือลกู อายุ ๑๐-๑๒ เดอื น วันละ ๒-๓ แกว้ ๔. ใหอ้ าหารตามวยั ทมี่ คี ณุ ภาพและครบ ๕ หมู่ ทกุ วนั ๔. ฝกึ ให้กนิ ผกั ผลไม้จนเป็นนสิ ยั ๕. คอ่ ยๆ เพ่ิมปรมิ าณ และความหยาบของอาหารขน้ึ ๕. ให้อาหารวา่ งทีม่ คี ณุ ภาพ ตามอายุ ๖. ให้อาหารรสธรรมชาติ หลีกเล่ยี งการปรงุ แตง่ รส ๖. ฝึกให้กินอาหารรสธรรมชาติ ไม่หวานจัด มันจัด และเคม็ จัด ๗. ใหอ้ าหารสะอาดและปลอดภยั ๗. ใหอ้ าหารสะอาดและปลอดภัย ๘. ใหด้ มื่ นำ�้ สะอาด งดเครอื่ งดมื่ รสหวานและนำ�้ อดั ลม ๘. ใหด้ มื่ นำ้� สะอาดหลกี เลยี่ งเครอื่ งดมื่ ปรงุ แตง่ รสหวาน และน�้ำอัดลม ๙. ฝกึ วิธดี มื่ กินให้สอดคล้องกบั พฒั นาการตามวัย ๙. ฝกึ วนิ ัยการกินอย่างเหมาะสมตามวยั จนเปน็ นิสยั ๑๐. เลน่ กบั ลกู สรา้ งความผกู พนั หมนั่ ตดิ ตามการเจรญิ ๑๐. เลน่ กบั ลูกสรา้ งความผกู พนั หมั่นติดตามการเจรญิ เติบโตและพฒั นาการ เติบโตและพัฒนาการ *ถา้ การเจรญิ เตบิ โตมแี นวโนม้ ลดลง หรอื ไมส่ ามารถใหน้ มแมไ่ ดอ้ ยา่ งเตม็ ท่ี อาจเรม่ิ ใหก้ อ่ นไดแ้ ตไ่ มใ่ หก้ อ่ นอายคุ รบ ๔ เดอื น 8

อาหารเพอื่ สุขภาพที่ดขี องทารกและเด็กเล็ก ๔เด็กทกุ คนตอ้ งการอาหารครบถว้ นทงั้ ๕ หมู่ ทมี่ ปี รมิ าณ สารอาหารพอเพยี ง โดยเฉพาะอย่างยง่ิ คอื วิตามินเอ ธาตุไอโอดีน เหล็ก และแคลเซยี ม ๔.๑ การขาดวติ ามนิ เอ อาจทำ� ใหเ้ ดก็ ตาบอดและเจบ็ ปว่ ย ใหเ้ ดก็ ไม่เล่น เรียนรชู้ ้า บอ่ ย จงึ ควรใหอ้ าหารทม่ี วี ติ ามนิ เอแกเ่ ดก็ เปน็ ประจำ� ๔.๕ การขาดธาตแุ คลเซยี มทำ� ใหก้ ระดกู บางและเพมิ่ ความ ซงึ่ มมี ากในนมแม่ ตบั ไขแ่ ดง ฟกั ทอง มะละกอสกุ เสี่ยงตอ่ โรคกระดกู พรุนดงั น้นั เพื่อใหเ้ ด็กมีความสูง มะเขอื เทศ มะมว่ งสุก ผักใบเขียว เชน่ ต�ำลงึ เป็นตน้ สมวัยและมีกระดูกแข็งแรงท่ีสุดตามศักยภาพทาง ๔.๒ การขาดธาตไุ อโอดนี ทำ� ใหร้ า่ งกายและสมองไมเ่ ตบิ โต กรรมพันธุ์ เด็กควรได้รับอาหารท่ีเป็นแหล่งท่ีดีของ พฒั นาการลา่ ชา้ การไดย้ นิ บกพรอ่ ง และปญั ญาออ่ น แคลเซยี มทกุ วนั ในชว่ งขวบปแี รกคอื นมแม่ หลงั จาก ดงั นน้ั หญงิ ทต่ี งั้ ครรภ์ หญงิ ใหน้ มบตุ ร และเดก็ จำ� เปน็ นั้นควรให้นมรสจืดวันละ ๒-๓ แก้ว และให้เต้าหู้ ต้องกินอาหารท่ีมีไอโอดีนเพียงพอ เช่น เกลือเสริม ปลาเล็กปลาน้อย ผักใบเขียวบางชนิด เช่น คะน้า ไอโอดีน น�้ำปลาเสรมิ ไอโอดีนและอาหารทะเล ผักกาดเขยี ว ต�ำลงึ เป็นตน้ เปน็ ประจ�ำ ๔.๓ การขาดธาตเุ หลก็ ทำ� ใหเ้ กิดภาวะโลหิตจาง รา่ งกาย ๔.๖ อาการอุจจาระร่วงและโรคหัด ท�ำให้เด็กสูญเสีย ไม่เตบิ โต ทำ� งานไดน้ อ้ ย เซอื่ งซมึ ความสามารถใน วติ ามนิ เอมาก หากเกดิ ขนึ้ กบั ทารกกอ่ นอายุ ๖ เดอื น การเรียนรู้ต�่ำ จึงควรให้หญิงท่ีต้ังครรภ์ หญิงที่ให้ ควรใหเ้ พมิ่ มอื้ นมแม่ หลงั อายุ ๖ เดอื น ควรเพม่ิ อาหาร นมบุตร และเด็กโดยเฉพาะใน ๒ ปีแรก กนิ อาหารที่ ทม่ี ีวิตามินเอ หรือใหย้ าวติ ามนิ เอ มธี าตุเหลก็ สูงเปน็ ประจำ� เชน่ ตับ เนอ้ื สัตว์ ไขแ่ ดง ๔.๗ โรคมาลาเรยี และพยาธปิ ากขอ ทำ� ใหร้ า่ งกายเสยี เลอื ด นม ผกั ใบเขียว เป็นต้น และเกดิ อาการโลหติ จางรนุ แรงได้ จงึ ควรปอ้ งกนั ดว้ ย ๔.๔ ภาวะโลหิตจางจากการขาดธาตุเหล็กในทารกและ การรักษาสขุ อนามัย สวมรองเท้า ใชส้ ้วม ระวงั ไม่ให้ เด็กเล็ก ท�ำให้เกิดปัญหาพัฒนาการทางสติปัญญา ยุงกดั และรกั ษาอย่างถกู ต้องทันทว่ งที สงั คมและการควบคุมการเคลื่อนไหวร่างกาย ส่งผล 9

อาหารเพื่อสุขภาพท่ดี ขี องทารกและเด็กเล็ก ๕ การเจ็บป่วยท�ำให้การเจริญเติบโตของเด็กหยุดชะงัก ในระยะพักฟื้น เด็กต้องการอาหารเพ่ิมเติมอีกหนึ่งมื้อ ตอ่ วนั นานอยา่ งนอ้ ย ๑ สปั ดาห์ เพอื่ ซอ่ มแซมการสกึ หรอและ ช่วยให้เดก็ เตบิ โตต่อไปได้ ๕.๑ เมื่อเด็กป่วย โดยเฉพาะเป็นโรคอุจจาระร่วง หรือ ๕.๕ ป้องกันการเจ็บป่วยของเด็กด้วยการจัดที่อยู่อาศัย ออกหัด เด็กจะเบื่ออาหาร ล�ำไส้ดูดซึมอาหารน้อย ของใชส้ ำ� หรบั เดก็ และสง่ิ แวดลอ้ มใหส้ ะอาด ปลอดภยั กวา่ ปกติ การปว่ ยแตล่ ะครงั้ จะทำ� ใหก้ ารเจรญิ เตบิ โต จากอบุ ตั เิ หตุ มอี ากาศถา่ ยเทดี ลา้ งมอื กอ่ นกนิ อาหาร ของเด็กหยุดชะงัก และถ้าป่วยปีละหลายครั้ง ทุกครัง้ รักษาความสะอาดของรา่ งกาย และขบั ถ่าย จะทำ� ใหเ้ ดก็ เปน็ โรคขาดสารอาหารและตวั เลก็ กวา่ วยั ในสว้ ม หลกี เลย่ี งการสมั ผสั โรค และกำ� จดั พาหะนำ� โรค ๕.๒ ในระยะทีเ่ จ็บป่วย เด็กควรได้รบั นมแมบ่ อ่ ยข้ึนและ เชน่ ยุง แมลงวัน เป็นต้น อาหารออ่ นย่อยงา่ ย เช่น ขา้ วต้ม โจ๊ก เพม่ิ ทีละนอ้ ย ๕.๖ ถ้าเดก็ กนิ อาหารนอ้ ยหรอื ไมค่ รบ ๕ หมู่ หรอื เติบโต และบ่อยๆ นอ้ ยกวา่ เกณฑอ์ ายุ ควรพจิ ารณาใหว้ ติ ามนิ รวมเสรมิ ๕.๓ หลังการเจบ็ ป่วยในระยะพักฟืน้ เด็กตอ้ งการอาหาร ร่วมกับจูงใจให้เด็กกินได้ครบถ้วนเพียงพอ งดขนม เพิม่ ขึ้น ๑ ม้ือ ทกุ วนั เป็นเวลาอย่างนอ้ ย ๑ สปั ดาห์ จุบจิบ และน้�ำหวานระหว่างม้ือ และควรปรึกษา จะชว่ ยให้เดก็ ฟื้นตวั เปน็ ปกตเิ รว็ แพทยห์ รอื เจา้ หน้าที่สาธารณสขุ ๕.๔ ถา้ เดก็ มอี าการเจบ็ ปว่ ย และเบอ่ื อาหารนานเกนิ ๒ ถงึ ๓ วัน ควรพาไปรับการตรวจรักษาจะได้ไม่เจ็บป่วย ร้ายแรง ๖สุขภาพช่องปากและฟนั มีความสำ� คญั ต่อการกินอาหาร สุขภาพ และพัฒนาการของเด็ก ๖.๑ โรคฟนั ผใุ นเดก็ อาจเปน็ สาเหตใุ หเ้ ดก็ ขาดสารอาหาร นมและอาหารเด็ก เพราะจะท�ำให้ติดรสหวานและ และเจบ็ ป่วยเร้ือรัง เบอ่ื อาหาร ๖.๒ ดูแลฟนั เดก็ ด้วยการให้อาหารอยา่ งเหมาะสม รกั ษา ๖.๕ ให้นมและอาหารเป็นเวลา อาหารว่างควรมีโปรตีน ความสะอาดในช่องปาก และตรวจฟันเด็กอย่าง หลีกเลย่ี งอาหารท่มี แี ตแ่ ป้งและนำ�้ ตาล ไม่ให้เดก็ ดม่ื สม่�ำเสมอ การพาลูกไปพบหมอฟันก่อนมีฟันผุ นำ�้ หวานหรือน�ำ้ อัดลม จะท�ำให้เด็กไมก่ ลัวการทำ� ฟนั ๖.๖ เช็ดเหงือกและฟันลูกด้วยผ้าสะอาดชุบน้�ำต้มสุก ๖.๓ ถา้ เด็กกินนมขวด ไมใ่ ห้เดก็ ดดู นมจนหลบั คาขวดนม เมอ่ื ฟันลกู ข้นึ หลายซ่ี ใหใ้ ชย้ าสฟี ันเด็กท่มี ีฟลอู อไรด์ เม่ือเด็กนั่งได้ควรค่อยๆ ฝึกให้เด็กดื่มนมจากแก้ว แตะปลายขนแปรงพอชืน้ ๆ แปรงฟนั ลกู เลกิ ดดู นมขวดเมอ่ื เดก็ อายุ ๑ - ๑ ๑/๒ ปี อยา่ งชา้ ไมเ่ กนิ ๖.๗ เม่ือเด็กยืนไดม้ ัน่ คง ควรฝึกให้เด็กแปรงฟันเอง และ ๒ ปี ควรใหด้ ม่ื นำ�้ หลงั จากกนิ อาหารอน่ื นอกจากนมแม่ แม่แปรงซ้�ำให้สะอาด ควรชมเชยให้ก�ำลังใจ เพ่ือ ๖.๔ ห้ามเตมิ น้ำ� ตาล นำ้� ผง้ึ น้ำ� เชือ่ ม หรือของปรุงรสใน ปลูกฝังนสิ ยั รักการแปรงฟนั ใหล้ กู 10

อาหารเพ่ือสขุ ภาพทดี่ ีของทารกและเด็กเลก็ ๗การเตรยี มการปรงุ ประกอบอาหารของเดก็ ตอ้ งคดั เลอื ก อาหารท่ีสะอาด สด ปลอดภัยจากสารปนเปื้อน และ สง่ิ เจอื ปน ต้องใชภ้ าชนะทีส่ ะอาด ปลอดภยั และเหมาะสม ๗.๑ คัดเลือก ล้างอาหารสดให้สะอาด ก่อนน�ำมาปรุง ๗.๔ อาหารเนอ้ื สตั วจ์ ำ� พวกปง้ิ ยา่ ง ดว้ ยเตาถา่ น เพม่ิ ความ ประกอบอาหารใหเ้ ด็กกิน เส่ยี งตอ่ การไดร้ ับสารกอ่ มะเรง็ จงึ ไมค่ วรให้เด็กกิน ๗.๒ ไมใ่ สเ่ ครอ่ื งปรงุ รส หรอื สงิ่ เจอื ปนทไ่ี มม่ คี ณุ คา่ ในอาหาร ๗.๕ ภาชนะทใี่ ชใ้ นการปรงุ และใสอ่ าหารเดก็ ตอ้ งทำ� ความ เด็ก เช่น ผงชรู ส นำ�้ ตาล ยากนั บูด ผงกรอบ สีผสม สะอาดท้ังภายนอก ภายใน ต้องท�ำจากวัสดุทีไ่ ม่เปน็ ฉดู ฉาด พิษ ปราศจากสารตะกว่ั ๗.๓ ไมค่ วรซอื้ อาหาร ทไ่ี มแ่ นใ่ จเรอ่ื งความสะอาดใหเ้ ดก็ กนิ ซง่ึ อาจท�ำใหเ้ ด็กท้องเสยี ได้ ๘วิธีการให้อาหาร ควรปรับให้สอดคล้องกับพัฒนาการ ตามวยั ของเดก็ และคอ่ ยๆ ฝกึ วนิ ยั การกนิ อยา่ งเหมาะสม ตามวยั จนเปน็ นสิ ัย ๘.๑ เวลากินอาหารเป็นโอกาสอันดีที่พ่อแม่และผู้เล้ียงดู ๘.๔ ช่วง ๖-๘ เดือน ให้อาหารตามวัยทบ่ี ดละเอยี ดและ จะไดพ้ ดู คยุ และมปี ฏสิ มั พนั ธก์ บั เดก็ ซง่ึ จะชว่ ยกระตนุ้ ลกั ษณะก่งึ เหลว ป้อนด้วยช้อนเพือ่ ฝกึ การกลืน ให้เด็กเจริญอาหาร ได้เรียนรู้พฤติกรรมการบริโภค ๘.๕ ช่วง ๙–๑๐ เดือน เริม่ ให้อาหารบดหยาบขน้ึ และ อาหาร และมีพัฒนาการด้านสังคมและอารมณ์ที่ดี ลดนมมอื้ ดกึ ตอ่ ไป ๘.๖ อายุ ๑-๒ ปี ฝึกให้ถือถ้วยดื่ม หยิบของกินและ ๘.๒ พอ่ แมแ่ ละผู้เล้ยี งดู ควรปรบั วิธีการใหอ้ าหารแก่เด็ก ตกั อาหารดว้ ยชอ้ นกนิ เอง โดยใหเ้ ดก็ ไดห้ ดั เคย้ี วอาหาร ให้เหมาะกับวัยและระดับความสามารถของเด็ก ท่อี อ่ นนุ่มชน้ิ เลก็ ๆ ให้งดนมจากขวด ในการช่วยตัวเอง ๘.๗ อายุ ๓-๕ ปี ฝกึ การมสี ว่ นรว่ มวงอาหาร ใชช้ อ้ นกลาง ๘.๓ ทารกแรกเกดิ ถงึ ๖ เดอื น ใหเ้ ฉพาะนมแมอ่ ยา่ งเดยี ว จัดภาชนะและเตรยี มอาหาร ชว่ ง ๒ เดอื นแรก ๘-๑๐ มอ้ื ตามตอ้ งการ หลงั จาก นั้นให้หา่ งออกในชว่ งกลางคนื 11

อาหารเพื่อสขุ ภาพที่ดขี องทารกและเด็กเลก็ 12

อาหารเพอ่ื สุขภาพที่ดีของทารกและเด็กเลก็ ขอ้ มูลจากหนังสอื ความรู้เพ่อื ชวี ติ (พ.ศ. 2554) ซง่ึ คณะทำ� งาน น�ำโดยสถาบนั แห่งชาติ เพ่อื การพฒั นาเดก็ และครอบครัว มหาวิทยาลยั มหดิ ล ไดป้ รบั ปรุงจากหนังสือ Facts for Life FacWtsHOfo,rULNifEeS(C4Oth, UeNdFitPioAn, ,U2N0D1P0,) UเปN็นAขID้อมSลู, ทW่ีจFดั Pทแ�ำลโดะยWองoคrก์ldารBยaนู nเิ ซkฟ, 13