องค์ความรู้ ผักสวนครัว มะนาว

โครงกำร กศน.อำเภอท้ำยเหมอื ง สำนักงำน กศน. จังหวัดพงั งำ องค์ควำมรู้ชดุ : ผกั สวนครัว เรียนรู้กำรปลูก โดย หอ้ งสมดุ ประชำชนอำเภอท้ำยเหมอื ง ศูนยก์ ำรศกึ ษำนอกระบบและกำรศกึ ษำ ตำมอัธยำศัยอำเภอท้ำยเหมอื ง

มะนาวเป็นไม้ผลตระกูลส้มประเภทหน่ึง ที่ปลูกกันอย่าง แพร่หล าย โด ยแหล่ งปลู กท่ี ส าคัญได้ แ ก่ จั งห วัดเ พชร บุรี นครศรีธรรมราช สุราษฎร์ธานี นครสวรรค์ กาญจนบุรี สมุทรสาคร นครปฐม และเชยี งใหม่ มะนาว จัดได้ว่าเป็นพืชที่มีความสาคัญทางเศรษฐกิจพืช หนง่ึ ท่ีตลาดมีความตอ้ งการสงู ตลอดทง้ั ปี และจากอตั ราการเพ่ิมของ พลเมือง และการขยายตัวทางเศรษฐกิจที่มีแนวโน้ม ค่อนข้างสูง รวมทั้งการขยายตัวของภาคอุตสาหกรรม ซ่ึงมีการนามะนาวมาใช้ เป็นวัตถุดิบ อีกมากมาย จึงทาให้มะนาวมีบทบาทสาคัญ ทางการค้า มากยิ่งข้ึน โดยเฉพาะในช่วงฤดูแล้ง ประมาณเดือน มีนาคม-เมษายน ของทุกปี มะนาวจะมีราคาสูงกว่าปกติ คือมีราคาลูกละ 3-4 บาท ท้ังนี้เน่ืองจากในช่วงฤดูแล้งจะมีผลผลิตมะนาวออกสู่ตลาดน้อย ดงั น้ัน จงึ ทาใหม้ ีผ้สู นใจหนั มาปลูกมะนาวนอกฤดูกันมาก

เร่ือง หน้า พันธุ์ 1 สภาพแวดล้อมทเ่ี หมาะสม 2 การเตรยี มพื้นทป่ี ลกู 2 วิธกี ารปลูก 2 การปฏิบัติดแู ลรักษา 3 โรคทีส่ าคญั ของมะนาว 5 แมลงศัตรทู ส่ี าคญั 7 การบงั คับให้มะนาวออกดอกนอกฤดู 9 การเกบ็ เกยี่ ว 10 การปฏิบตั ิหลังการเกบ็ เกีย่ ว 10 ปฏทิ นิ การปฏิบตั ิ ดูแลรักษา 11 อ้างองิ 12

1 พันธุ์มะนาวท่มี ีความสาคัญทางเศรษฐกิจ และปลูกกันในประเทศ ไทย ในปัจจุบัน ไดแ้ ก่ 1. มะนาวหนัง ผลอ่อน มีลักษณะกลมยาว หัวท้ายแหลม เมื่อโต เต็มท่ี ผลจะมีลกั ษณะกลม คอ่ นข้างยาว มีกลมมนบ้าง เล็กน้อย ด้านหัว มจี กุ เล็ก ๆ มีเปลือกค่อนขา้ งหนา จึงทาให้ เก็บรกั ษาผลไวไ้ ด้นาน 2. มะนาวไข่ มีขนาดและลักษณะ คล้ายมะนาวหนังเกือบทุก อย่าง ผลอ่อนมีลักษณะ กลมยาวหัวท้ายแหลม เม่ือโตเต็มที่ ผลจะมี ลักษณะ กลมมนเป็นส่วนมาก เปลือกบาง ผลโตกวา่ มะนาวหนัง 3. มะนาวแป้น เป็นมะนาวที่สามารถ ให้ดอกออกผลตลอดปี ผล มีขนาดกลาง ทรงผลแป้น เปลือกบาง มีหลายพันธุ์ เช่น พันธุ์แป็นราไพ แป้นทราย เปน็ ตน้ 4

2 มะนาวเป็นพืชที่สามารถปลูกได้ดีในดินเกือบทุกชนิต ไม่ว่าจะ เป็น ดินเหนียว ดินทราย แต่ถ้าต้องการจะปลูกมะนาว ให้เจริญงอกงาม ดี มี ผลดก และคุณภาพดี ก็ควรจะปลูกในพ้ืนท่ีที่เป็นดินร่วนซุย มีการ ระบาย น้าดี มีอนิ ทรยี วตั ถุผสมอยู่มาก และควรเลอื กพ้ืนท่ีทีอ่ ยใู่ กล้แหลง่ น้า 1.พ้ืนท่ีล่มุ เตรียมพน้ื ท่โี ดยการทาคันดินให้มีความกว้างประมาณ 6-8 เมตร ส่วนสูงให้สังเกตจากปริมาณน้าที่เคยท่วมสูงโดยให้อยู่สูงกว่า แนวระดับน้าท่วม 50 เซนติเมตร แทงร่องหรือซอยร่องทาประตูน้าเพ่ือ ระบายน้าเข้าออก ขนาดร่องน้ากว้าง 1.5 เมตร ลึก 1 เมตร พ้ืนท่ีร่อง กว้าง 0.5-0.7 เมตร ใชร้ ะยะปลกู 5X5 เมตร 2. พ้ืนท่ีดอน ควรไถพรวนเพื่อกาจัดวัชพืช และทาให้ดินร่วนซุย ใช้ระยะปลูก 4 x 4 - 6 x 6 เมตร ทั้งน้ีข้ึนอยู่กับความอุดมสมบูรณ์ของ ดนิ ควรปลูกในช่วงต้นฤดูฝน ควรขุดหลุมปลูก ให้มีขนาดกว้างและ ลึกประมาณ 50 เซนติเมตร ผสมดิน ปุ๋ยคอก และปุ๋ยร็อคฟอสเฟตเข้า ดว้ ยกนั ในหลุมให้ สูงประมาญ 2 ใน 3 ของหลุม ยกถุงกล้า ต้นไม้วางใน หลุม โดยให้ระดับของดินในถุงสูงกว่า ระดับดินปากหลุมเล็กน้อย ใช้มีด ที่คม กรดี ถงุ จากก้นถงุ ขนึ้ มาถงึ ปากถงุ ทั้ง 2 ด้าน (ชา้ ยและขวา) ดงึ ถุงพลาสติกออก โดยระวังอย่าให้ดินแตก กลบดินท่ีเหลือลงใน หลุม กดดินบริเวณโคนต้นให้แน่น ปักไม้หลักและผูกเชือกยึด เพื่อ ป้องกนั ลมพดั โยก หาวัสดคุ ลมุ ดินบริเวณโคนต้น เช่น ฟางข้าว หญ้าแห้ง รดน้าให้โชก ทารม่ เงา เพื่อช่วยพรางแสงแดด

3 1. การใหน้ า้ ตอ้ งมีการให้นา้ อยา่ งสม่าเสมอ โดยเฉพาะ ในช่วง ทีป่ ลูกใหมๆ่ ควรใหน้ ้าวันละคร้ังเป็นอย่างน้อย (กรณีฝนไม่ตก) หลังจาก ปลูกประมาณ 15 วัน มะนาวสามารถต้ังตัวได้แล้ว ให้น้าเดือนละ 2-3 ครัง้ และควรหา วสั ดุมาคลมุ ดินบริเวณโคนตน้ เพือ่ ช่วยรกั ษาความชน้ื ควรเริ่มงดให้น้า ต้ังแต่ช่วงเดือนมีนาคม เป็นต้นไป จนถึงช่วง ออกดอก เพื่อให้มะนาวสะสม อาหารให้สูงถึงระดับที่สามารถสร้างตา ดอกได้ ปกติมะนาวจะออกดอก เดือนเมษายน-พฤษภาคม หลังจาก มะนาวออกดอก และกาลังติดผลอ่อน เป็นช่วงท่ีมะนาวต้องการน้ามาก เพือ่ ใช้ในการเจรญิ เติบโต ของผล 2. การใสป่ ๋ยุ 2.1 หลังจากมะนาวอายุได้ 3-4 เดือน ควรใส่ปุ๋ยเคมี ปุ๋ย หมัก หรือปุ๋ยคอก ประมาณต้นละ 0.5 กิโลกรัม กรณีใส่ปุ๋ยเคมีควรใส่ หลังจาก พรวนดิน กาจัดวัชพืชแล้ว โดยใส่บริเวณรอบทรงพุ่ม แล้วก็ให้ น้า ตามเพื่อ ใหป้ ุ๋ยละลาย 2.2 เมื่อมะนาวอายุ 1 ปี ให้ใส่ปุ๋ยสูตร 15-15-15 ประมาณ ต้นละ 300 กรมั และเมอ่ื มะนาวอายุ 2 ปี กเ็ พ่มิ ปริมาญปุ๋ยโดยใส่ปีละ 2 คร้ัง ๆ ละประมาณ 1 กิโลกรัม ท้ังนี้ขี้นอยู่กับสภาพความอุดมสมบูรณ์ ของตน และเม่ือมะนาว อายุย่างเข้าปีที่ 3 ก็จะเริ่มให้ผลผลิต 2.3 ช่วงระยะก่อนออกดอกประมาณ 1-2 เดือน ให้ใส่ปุ๋ย สูตรที่มีฟอสฟอรัสสูง เช่น สูตร 12-24-12 หรืออาจใช้ปุ๋ยสูตร 3-10-10 เพอ่ื เร่งการเจรญิ เตบิ โตในระยะท่ียงั ไม่ออกดอก และใชส้ ูตร 0-52-34 ใน ระยะเร่งการออกดอก ประมาณ 0.5-1 กิโลกรัม/ต้น ปริมาณที่ใช้ ขึ้นอยู่ กับอายขุ องตน้ พชื โดยใส่ในปริมาณคร่งึ หนง่ึ ของอายุตน้

4 3. การกาจัดวัชพืช การกาจดั วัชพืชในสวนมะนาวสามารถทาได้หลายวิธี เช่น ถอน ถาง หรือใช้เครื่องตัดหญ้าแต่ต้องระวังอย่าให้เกิดบาดแผลตามโคนต้น หรือกระทบกระเทือนราก วิธีกาจัดวัชพืชอีกวิธีหนึ่งท่ีนิยมคือการใช้ สารเคมี เช่น พาราชวิท ไกลโฟเสท ดาวพอน เป็นตัน โดยการใช้จะต้อง ระวัง อย่าให้สารพวกนี้ปลิวไปถูกใบมะนาวเพราะอาจเกิดอันตรายได้ เชน่ ทาให้ ใบไหมเ้ หลอื งเป็นจุดๆ หรือไหม้ท้ังใบ ดังนั้นจึงควรฉีดพ่นตอน ลมสงบ 4. การค้ากิ่ง เม่ือมะนาวใกล้จะผลิดอกออกผล ต้องมีการค้า ก่ิงให้กับต้นมะนาวด้วย เพื่อป้องกันก่ิงฉีกหักหรือฉีกขาดโดยเฉพาะ ในช่วงติดผล และยังช่วยลดความเสียหาย เน่ืองจากโรคและแมลงได้ โดยวิธีการค้ากิ่ง สามารถทาได้ 2 วิธี คือ 1. การค้ากิ่งโดยการใช้ไม้รวกหรือไม์ไผ่ทาเป็นง่าม สอด เขัากับก่ิงมะนาว ให้ปลายอีกข้างหนึ่งวางตั้งรับน้าหนักของกิ่งอยู่บน พืน้ ดนิ แล้วใช้เชือกผูกมดั กิง่ ไว้ 2. การค้าก่ิงแบบคอกหรือนั่งร้าน โดยเอาไม้มาทาเป็น น่ังร้านรูปสี่เหล่ียมรอบๆ ต้นมะนาวเพ่ือรองรับกิ่งใหญ่ ๆ ของมะนาวไว้ อาจทาเป็น 2-3 ช้ัน แล้วให้กิ่งพาดอยู่ท่ีช้ันใดก็ได้ ซ่ึงวิธีน้ีจะม่ันคง ทนทาน และใชป้ ระโยชน์ได้ดีกวา่ วิธีแรก 5. การตัดแต่งก่ิง เพื่อให้มะนาวมีทรงพุ่มสวยและให้ผล ดกปราศจากการทาลายของโรคและแมลง การตดั แตง่ กิ่งควรทาหลังจาก เกบ็ เกี่ยวผลผลติ แลว้ โดยตัดก่ิงทเี่ ป็นโรค กิง่ แห้ง กิ่งที่ไม่มปี ระโยชน์ออก ใหห้ มด แล้วนาไปเผาทาลาย อย่าปล่อยท้งิ ไว้ตามโคนต้น เพราะจะทาให้ เปน็ แหลง่ สะสมโรคได้

5 1.โรคแคงเกอร์ ลักษณะอาการ จะเกิดข้ึนได้แทบทุกส่วน ท้ังท่ี ใบ ก่ิงก้าน และผล โดยอาการท่ีใบและผล จะมีลักษณะคล้ายกัน คือจะ เกิดเป็นแผลกลม แล้วจะขยายใหญ่ ฟู นูนคล้ายฟองน้า มีสีเหลืองอ่อน ถงึ สีเหลืองเข้ม ตอ่ มาจะเปลี่ยนเปน็ สีน้าตาลเข้ม และจะแตกเป็นสะเก็ด มีวงแหวนสีเหลือง ล้อมรอบแผล ส่วนอาการท่ีกิ่งกา้ น จะมแี ผลฟนู ูนสเี หลอื ง ต่อมาแผลจะ แตกแห้ง เปน็ สีนา้ ตาลขยายไปรอบๆ กิ่ง รูปร่างของแผลไม่แน่นอน และ ไมม่ วี งแหวน ลอ้ มรอบ เมื่อต้นมะนาวเป็นโรคน้ีมากๆ จะแสดงอาการต้น โทรม แคระแกรน็ ใบรว่ ง ผลผลิตลดลง กิ่งและตน้ จะแห้งตายในที่สดุ การป้องกันกาจัด ตัดแต่งส่วนท่ีเป็นโรคเผาทาลาย ไม่ ขยายพันธ์ุจากต้นแม่ที่เป็นโรคแคงเกอร์ พยายามอย่าให้มะนาวเกิด บาดแผล และ ป้องกันแมลงที่เป็นพาหะ เช่น หนอนชอนใบ หรือฉีดพ่น ดว้ ยสารเคมี กาจัดแมลงกลมุ่ คาร์บารลิ มาลาไธออน 2. โรคราดา ลักษณะอาการ ใบ กิ่งก้าน และผลจะมีราสีดา สกปรก กระด้าง ทาให้ผมไมส่ วย ตน้ มะนาวจะแคระแกรน็ การปอ้ งกันกาจัด ทาลายส่วนท่เี ปน็ โรคโดยการเผาไฟหรือใช้ สารเคมี กาจัดแมลงฉีดพ่นเพื่อกาจัดแมลงประเภท ปากดูดช่ึงเป็นสาเหตุ ทาให้ เกดิ โรคราดา

6 4. โรคยางไหล ลักษณะอาการ มีอาการยางไหลบริเวณลาต้น และกิ่งกา้ น เปลอื กจะเน่าและแผลจะลุกลามไปถึงเนอื้ ไม้ การป้องกันกาจดั ควรตัดแต่งกง่ิ และกาจัดวัชพืชเพ่อื ใหแ้ สงแดดส่องได้ทว่ั ถึง และควรทาบาดแผลด้วยสารทองแดง หรือกามะถันผสมปูนขาว ถา้ มีการระบาดมาก กเ็ ผาทาลายเสีย 5. โรครากเน่าและโคนเน่า ลักษณะอาการ รากฝอยและ รากแขนง จะเน่ามสี นี า้ ตาลหรอื ดา ลกั ษณะเหนียว ไมย่ ุย่ เปลอื กของลาต้น จะปริแตกออก โดยเฉพาะ โคนตน้ และมียางไหลบรเิ วณขอบแผล เมื่อรากและตน้ ถูกทาลายมากๆ จะทาให้ใบเหลือง และรว่ งหลน่ การปอ้ งกนั กาจัด อย่าให้มนี า้ ขงั บรเิ วณโคนต้น และไม่ควรใส่ปุ๋ยหมกั หรอื ป๋ยุ คอกมากเกนิ ในช่วงฤดฝู น

7 1. หนอนชอนใบ ลักษณะอาการ จะทาความเสียหายให้กับ มะนาวในระยะแตก ใบอ่อน โดยจะชอนไชกัดกินอยู่ระหว่างผิวใบ ด้านหน้าและหลังใบ จะมอง เห็นเป็นทางสีขาวคดเค้ียวไปมา ใบหงิกงอ ขอบใบมว้ นเขา้ หาเสน้ กลางใบ และใบไม่เจริญเตบิ โต ต้นมะนาวจะแคระ แกร็นและไม่ติตผล การป้องกนั กาจัด หม่นั ตรวจดูตามใบและยอดของมะนาว โดยเฉพาะระยะทม่ี ะนาวเร่ิมผลิใบออ่ น กรณีทร่ี ะบาดน้อยใหเ้ ด็ดใบเผาทาลาย หากพบมากใหัฉดี พน่ สารเคมกี าจดั แมลง กลมุ่ คาร์บาริล มาลาไธออน หรือฟอร์โมไธออน ในอัตราที่ฉลากกาหนด 2. หนอนกินใบ (หนอนแกว้ ) ลักษณะอาการ กัดกินใบอ่อนและ ยอดอ่อนของมะนาว การป้องกันกาจดั หม่นั ตรวจตตู ามใบออ่ นและยอดออ่ น เมอื่ พบไขแ่ ละตัวหนอนก็จบั ทาลายเสยี ฉีดพน่ สารเคมกี าจดั แมลงกล่มุ เมทามโิ ดฟอส ท่ีมีชือ่ ทางการค้าวา่ ทามารอน ในอัตรา 20-30 ซซี .ี หรือประมาณ 2-3 ช้อนโตะ๊ ตอ่ น้า 20 ลิตร ฉดี พน่ ให้ทวั่ ตน้ 3. เพลี้ยไฟ ลักษณะอาการจะดูดกินน้าเล้ียงท่ียอดอ่อน ใบอ่อน และผลการทาลายจะรุนแรงในระยะผลอ่อน นับแต่เริ่มติดผล ช่วงระยะ การระบาด จะข้ีนอยู่กับการแตกยอดอ่อน และระยะติดผล ผลที่ถูก ทาลายจะ ปรากฎรอยสีเทา เปน็ วงบริเวณขั้วผล และก้นผลหรอื เป็นขีดสี เทาตาม ความยาวของผล การป้องกันกาจัด เด็ดผลที่แคระแกร็น ถ้าพบการทาลายของเพลี้ย ให้ฉีดพ่นด้วยสารเคมีกาจัดแมลง ได้แก่ คาร์ โบชลั แฟน เปอรเ์ มทริน

8 4. ไรแดง ลักษณะอาการ ใบจะเปลี่ยนเป็นสีน้าตาลหงิกงอ ไม่เจริญเติบโตและร่วงหล่น ผลมะนาวจะเปลี่ยนเป็นสีน้าเงิน และ เปล่ียนเป็นสีน้าตาล ในเวลาต่อมา ผิวผลจะกร้าน ผลแคระแกร็น และ ร่วงในที่สุด การป้องกันกาจัด ฉีดพ่นด้วยกามะถันผงชนิดละลายน้า ในอัตรา 4 ช้อนโต๊ะ ต่อน้า 20 ลิตร ฉีดพ่นทุก ๆ 10-15 วัน ในตอนเช้า หรอื ตอนเยน็ เพ่ือป้องกนั อาการใบไหม้

9 การบงั คับให้มะนาวออกดอกนอกฤดู สามารถกระทาได้หลายวิธี แต่วิธีที่ จะทาให้ต้นมะนาวไม่โทรมเร็วเกินไป ควรปฏิบัติ ดังน้ี กันยายน : ใส่ปุ๋ยเคมีที่มีอัตราส่วน 1:3:3 เช่นปุ๋ยสูตร 8:24:24 เพ่อื บารงุ ใหใ้ บแก่เรว็ ข้ืน และเก็บอาหารไว้บารงุ ดอกตอ่ ไป ตุลาคม : งดการให้น้า เพื่อให้ต้นมะนาวมีการเก็บสะสมอาหาร จนเมื่อถึงปลายเดือนตลุ าคมจงึ คอ่ ยใหน้ ้าเตม็ ท่ี พฤศจิกายน : มะนาวเริ่มออกดอก ควรฉีดพ่นสารเคมีป้องกัน กาจัดแมลง ประมาณปลายเดือนพฤศจิกายน ดอกจะเริ่มบาน และเร่ิม ติดผล ควรปอ้ งกันกาจัดแมลงในช่วงน้ีดว้ ย ธันวาคม : ใส่ปยุ๋ เคมีท่ีมีอัตราส่วน 1:1:1 เช่น ป๋ยุ สูตร 15:15:15 หรือ 16:16:16 เพือ่ บารงุ ต้นมะนาวให้สมบรู ณ์ กุมภาพันธ์เป็นต้นไป : ผลมะนาวจะเร่ิมโตพอท่ีจะเก็บเก่ียวได้ บ้าง ในระยะแรก จนกระทั่งกลางเดือนกุมภาพันธ์ถึงต้นเตือนเมษายน ผลมะนาวก็จะโตพอท่ีจะเก็บเก่ียวได้ ซ่ึงจะตรงกับช่วงท่ีมะนาวมีราคา แพงพอดี หลังจากที่ได้ทาการเก็บเก่ียวผลผลิตหมดแล้ว ประมาณเดือน พฤษภาคม ควรทาการตัดแต่งก่ิง ใส่ปุ๋ยคอก และปุ๋ยเคมีสูตร 15:15:15 เพื่อบารุงต้นให้สมบูรณ์ และ พร้อมสาหรับการผลิตมะนาวนอกฤดูในปี ต่อไป

10 การเกบ็ ผลมะนาว ถ้าต้นเตี้ยหรือไม่สูงมากนัก ก็เก็บ โดยใช้มือ ปลิด แต่ถา้ ตน้ สงู นยิ มเก็บโดยใชม้ ีด หรือตะขอผกู ติด กับด้ามไม้รวกยาว ๆ คลอ้ ง และกระตุกผลมะนาวลงมา แต่ถ้าต้องการให้ได้ผลมะนาวท่ีมีคุณภาพ ไม่บอบช้า ก็ควร จะใช้ตะกร้อหวาย ในการเก็บเก่ียว ควรเก็บในขณะท่ีผลเริ่มแก่ โดย สังเกตจากด้านขว้ั ของผลเริ่มมสี ีเหลือง เล็กน้อยผิวเปลือกจะเรียบบางใส มีสีเขียวอ่อนกว่าผลท่ียังไม่แก่ เมื่อบีบดูจะค่อนข้างนุ่มมือ ไม่ควรเก็บ มะนาวที่แก่เกินไป เพราะเปลือกจะบางมาก ทาให้เกิดความเสียหาย ใน การขนส่งได้ง่าย อีกท้ังเม่ือนาไปขายจะทาให้ขายได้ไม่นานผลเน่า เสยี หายไดเ้ รว็ วิธีการเก็บรักษามะนาวให้ไว้ได้นาน ต้องคัดผลมะนาวเสียก่อน โดยเลอื กเอาผลมะนาว ท่ีแก่พอเหมาะ มีสีเขียวจัด ไม่มีสีเหลืองปน ไม่มี รอยช้าหรือเน่า และควรมีข้ัวผลติดอยู่ด้วย จากน้ันนามาล้างทาความ สะอาดโดยใช้น้ายาฆ่าเชื้อ เช่น คลอรอกช์ ผสมน้าในอัตรา 1 ต่อ 15 ส่วน แช่ผลมะนาวไวน้ านประมาณ 5 นาที แลว้ นาผลมะนาวมาผ่ึงลมบน ตะแกรง เพื่อให้สะเด็ดน้า แล้วจึงทาการคัดขนาดและบรรจุเข่งหรือ ภาชนะบรรจอุ ื่น ๆ ตามท่ตี ลาด ตอ้ งการ

11 ม.ค.-ก.พ. มี.ค.-เม.ย. พ.ค.-ก.ค. ส.ค.-ต.ค. พ.ย.-ธ.ค. เกบ็ เกยี่ ว ตดั แตง่ กิ่ง ออกใบออ่ น ออกชอ่ ดอก ผล ผลผลติ ใสป่ ยุ๋ คอก เจริญเติบโต และปยุ๋ เคมี - สูตร 15-15- ฉดี พ่นสารเคมี ฉดี พน่ สารเคมี ให้ปยุ๋ เคมสี ูตร ป้องกนั กาจดั ปอ้ งกันกาจัด 13-13-21 - 15 โรคและแมลง โรค - - และแมลง - ใหน้ า้ ใหน้ า้ ฉดี พ่นสารเคมี สม่าเสมอ สมา่ เสมอ ป้องกนั กาจัดโรคและ แมลง - ใหป้ ุ๋ยเคมสี ูตร - 15-15-15

12 กรมพัฒนาท่ีดนิ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ http://mordin.ldd.go.th/nana/web-ldd/Plant/Page07.htm