[bnw SINGLE PAGE] Ang Sanghaya 2019 Edited-1-min

OPINYON SAng anghaya AGHAM KARANGALANG HANDOG SA DIYOS AT SA BAYAN BAGO SA SARILI Tinig ng Paghadlang Buha, y at Pumapatay pahina 5 pahina 14 LATHALAIN ISPORTS Aghimuan: Peryodiko Canlas, nagbigay ng Kasalukuyan karangalan sa Luzon pahina 8 pahina 16 TOMO XXIII BILANG 1 OPISYAL NA PAHAYAGAN SA FILIPINO NG REGIONAL SCIENCE HIGH SCHOOL III HUNYO - DISYEMBRE 2019 RSHS-III, humakot ng ginto sa PSYSC PSO ni Shanley Mae Cezil Nito Kuha ni Trisha Nicole Paradeza INAASAHAN NG KABATAAN. Itinanghal bilang Outstanding Teacher si Jeannie J. Layacan Nag-uwi ng mga gin- MRAOGBSSOAATSDAPSKATARF, AWASGAI (kanan) at Outstanding Non-Teaching Employee tong medalya ang mga mag- si Le Fernand T. Arzadon (kaliwa) nang kanilang aaral ng Regional Science High PANIBAGONG KAWANI NG ipamalas ang kakaibang pagmamahal sa School (RSHS)-III sa Philippine PALAYAN. Pumatok sa hurado pagbibigay serbisyo noong World Teacher’s Day, Society of Youth Science Clubs at nasungkit ang kampeonato Oktubre 5, 2019. Robert Andrei Eliezer Pilapil – Philippine Science Olympi- ad na ginanap sa University of ng mga mananaliksik ng Layacan, Arzadon, the Philippines Diliman noong RSHS-III ang nilikhang robot na hinirang na Most Setyembre 28. naglalayong tulungan ang mga magsasaka sa pagpapaunlad Outstanding Nagpakitang gilas ang ng mga pananim sa ginanap Teacher, Non- mga science wizards ng brack- na Division Science Fair noong Teaching Personnel et II na sina Darren Franco An- tonio, Chesky Dominic Minas, Oktubre 12, 2019. ni Angelo Christian Balagtas at Cecil Lawrence Cruz sa final round at naging parte ng top 10 Trisha Nicole Paradeza OOPiseuuarnttsssgottaanKnnngiddneuiilirnnloasgglaaTaeONtablocoihlnDnae-ginTsragebapautocrMMhsaiioonnnssgggtt qualifiers pagkatapos ng elimi- OHseerfislfgei’hcbDerarSaycsnhyngoooonoRlnneg(ggRiOWSoHknotaSrull)bdS-rTceIeiI5eaI.ncchsea- nasyon . Itinanghal bilang Most Nahahati sa dalawa ang Outstanding si Bb. Jeannie J. final round kung saan nagka- Layacan sa Teachers’ Category roon ng conceptual at oral ex- at si G. La Fernand T. Arzadon aminations. naman sa Non-Teaching Person- nel Category sa nasabing pagdi- Ginanap ang elimination riwang na ginanap sa Rizal Tri- sa Pristine Edification Learning angle Park. Center, San Jose del Monte City, Bulacan noong Setyembre 7. “Napressure ako lalo to do my best and to inspire stu- Samantala, ang mga mag- dents and my colleagues to do aaral naman na mula bracket III their best,” wika ni Bb. Layacan, na sina Engelo Caro, Emman- guro sa Science. uel Whigan, at Ernest Gilvas ay kwalipikado sa nasabing elimi- Ayon naman kay G. Arza- nasyon. don, kilala rin bilang Sir Pong, na pagbubutihin pa niya lalo sa Naging parte ang RSHS- trabaho imbis na tamarin dahil III sa mga top school scorers sa parangal at may napatunayan laban sa iba pang mga paaralan na. sa Pilipinas dahil sa ipinakitang galing ng mga Reggies laban sa Dumalo sa selebrasyon iba pang mga paaralan. ang mga guro sa dibisyon ng Olongapo City kasama si Dr. Es- bBaAlLiItTaAnNgGlLookkaall piridion F. Ordonio at govern- ment officials kabilang ang RSHS Ka m p e o n ni Angelo Christian Balagtas - III alumnus na si Mayor Rolen ang robot Paulino Jr. para sa mga ture ng lupa gamit ang ekonomiya,” dagdag ni magsasaka soil moisture sensor at Gng. Alegre. ng isang grupo kusa nitong didiligan ang ng mag-aaral ng halaman kapag mababa Matatandaang Regional Science ang naturang moisture. naging usap-usapan ka- High School (RSHS) makailan lamang ang - III sa nakaraang Gumagana gamit pagsisi ni Senator Cyn- Division Science ang baterya, nasusukat thia Villar sa mga mag- The Eagle at Ang OnleoakngoglSpunaMnaopgmuoCsnioCiyltadyaednnstgraal, and Technology Fair din ng robot ang laman sasaka kung bakit pini- Sanghaya, 21 taon noong Oktubre 12. nitong tubig, temperatu- pili nila ang mahirap na namamayagpag ni Shanley Mae Cezil Nito ra at humidity ng paligid. pa-mamaraan at hindi Nagsisilbi itong pamalit paggamit ng mga ma- sa DSPC Tinatayang 2, 231 in- sa mga karaniwang re- chine sa pagsasaka. dibidwal ang nabigyan ng gadera at patubig sa tani- trabaho sa pagbubukas ng Pinarangalan ng man. Umalma ang SM Olongapo Central noong unang gantimpala sa maraming Pilipino sa Setyembre 13, kung saan 63% Robotics Category ang Rice Tariffication Law ay mula sa Olongapo, 21% sa “A representation of Ayon kay Gng. Lea na akda ni Villar dahil ni Shanley Mae Cezil Nito Zambales, 5% sa Bataan, 2% sa PFA (Personal Farming Ann P. Alegre, tagapayo sa pagpapahirap sa mga Pampanga, at 9% naman mula Assistant) powered by ng mga mananaliksik, lokal na magsasaka sa Namamayagpag ang sa Manila at iba pa, ayon kay Arduino Mega” ng mga malaki ang pakinabang patuloy na pagbaba ng mga mamahayag ng Region- Mario Esquillo, Head ng PESO mananaliksik na sina ng robot sa mga magsasa- presyo ng mga palay at al Science High School (RSHS) Office. Niña Alrica Viacrusis, ka dahil hindi napapansin patuloy na pagpasok ng – III pagkatapos itanghal bi- Eron Kiel Asis, Hermi- ang hirap, sakripisyo, at mga dayuhang bigas. lang 21 taong kampeon sa Divi- Base kay Sandra Dee one Monterde, Alyssa kahalagahan nila sa pang sion Schools Press Conference Ecalnir, Head ng BPLO, sa kasa- Marie Castillo at Xuxa araw-araw na buhay. Makatutulong (DSPC) na ginanap sa Columban lukuyan, nasa 182 ang mga rehis- Tiong mula 10-Silver. ang nasabing robot sa College Asinan noong ika-4 at tradong negosyo sa loob ng SM “Alam naman na- mga magsasaka upang ika-5 ng Oktubre. Olongapo Central. “It may be hard tin kung gaano kahirap pagaanin ang epekto ng and challenging at the ang kanilang hanapbuhay Rice Tariffication Law Muling pinagharian ng Pahina 3 SM CENTRAL time but it’s worth go- kaya naman dahil sa im- na siyang ikinalulugi ng RSHS-III ang sekundaryang ing through to finish the bensyong ito may maka- mga lokal na magsasa- paaralan na sinundan ng St. Jo- job and help out with tutuwang sila at mas ka. seph College at ng Columban our community,” ani Vi- mapapadali ang ilan sa College Baretto na pumangala- acrusis, lider ng grupo. kanilang mga gawain na Hindi lang para wa’t pangatlo. magiging dahilan upang sa mga magsasaka ang Nagpapadala ng mas epektibo sila at mas nasabing robot dahil Dinomina ng Ang Sang- “SMS message” ang ro- maging maganda ang maaari rin itong gamitin haya at The Eagle ang mga in- bot sa “mobile device” kanilang ani na lubhang ng mga taong may saril- dibidwal na kategorya kaya nag- ng may-ari matapos ni- makakabuti sa kanilang ing hardin at mga hala- wagi ang RSHS-III. tong masukat ang mois- buhay gayun din sa ating man. Pahina 2 21 TAON

2 BALITAAngSanghaya HUNYO - DISYEMBRE 2019 MPoislsanToteu,rkisinmoOrolnoanhgaanpobi2la0n19g BALITANG LATHALAIN ni Shanley Mae Cezil L. Nito likong ospital lalo na ng James naCRgaSpnHaSkSei-teaIIYnIogaulgurimlVaonsiacs,ea I L. Gordon Memorial Hospital Kinoronahan bilang upang mabigyan ng serbisyong Miss Tourism Olongapo 2019 pangkalusugan ang mga mama- si Angeleanne Faith Polante, mayan, at mapanatili ang kagan- kaimpluwensya rin ang isang mag-aaral mula Region- dahan ng kapaligiran nang sa ni Angelo Christian P. Balagtas pagiging mag-aaral niya al Science High School (RSHS) gayon ay maging maunlad ang sa RSHS-III dahil nahubog III, noong Setyembre 28 sa SM turismo ng Olongapo. Saya at pasasalamat— ang kaniyang talento sa City Olongapo Central. ito ang dalawang sal- mga sinalihang pagdi- “Magagamit ko ang titu- itang nakita sa boses ni riwang at pagiging ki- Ayon kay Po- lo ko para maging instrumento Angelica Alvez, isang natawan ng paaralan sa lante, hindi biro ang at inspirasyon sa mga kabataan alumna ng Regional Sci- YMCA Vocal Solo ng dala- naging preparasyon na maibalik ang volunteerism ence High School (RSHS) wang beses. niya para sa nasabing kung saan nakilala ang Olonga- – III, nang siya ay nag- po at upang mag-udyok sa mga pakitang gilas sa isang Umabot hanggang patimpalak kaya kabataan na tulungan mapaun- programa ng ABS-CBN Level 3 si Angelica mata- pinaghandaan lad ang turismo ng Olongapo,” na “I Can See Your Voice” pos mapagkamalan siyang niya ito at nag- pahayag ni Polante. noong Agosto 17. SEE-ntonado ni Nadine daan sa iba’t ibang Lustre, isang guest star, pagsasanay. Isang karangalan para kay Kinilala si Alvez sa kaya laking gulat na lang ng Polante na mairepresenta ang stage name na Ako Si Mr. artista at ng mga manon- PAGSINTA SA PAGRAMPA. Pinatunayan ni Angeleanne Nakatuon RSHS-III sa nasabing patimpa- Suave Joy, Joy, Joy, Joy, Joy ood nang biglang narinig Faith S. Polante, 16, isang mag-aaral ng Regional ang adbokasiya ni lak at maipakitang hindi lamang hango sa kaniyang pinaka- ang magandang tinig ng Science High School III, ang kaniyang talento sa Polante sa health- sa pang-akademiko magagaling kapansin-pansing katang- SEE-nger nang kaniyang pagrampa nang koronahan bilang Ms. Tourism care, pagpapaunlad ang mga mag-aaral ng kaniyang ian. Maliban sa pagiging inawit ang “Ako ang Bida Olongapo 2019 noong ika-28 ng Setyembre, taong ng amenities at paaralan kundi pati na rin sa iba palangitiin ni Alvez, ang pa- Ngayon” ni Yeng Constan- kasalukuyan. Trisha Nicole Paradeza social services ng pang larangan. ngunahing dahilan ng kani- tino. Higit pa rito, nagawa yang pagpili sa ngalan ay ba- pang kausapin ni Alvez mga pampub- tay sa kaniyang layunin na ang manunulat ng nasa- mapasaya ang mga mano- bing serye. Naniniwala ang Mendoza, nakipagtagisan para sa 15th IMC nood gamit ang kaniyang singer na ang kaniyang pagkaswabe sa pagawit. matagumpay na karanasan ni Shanley Mae Cezil Nito masaya ang pagsali niya sa “Mag-aral ng mabu- ay buhat ng pagpapaubaya IMC dahil marami siyang ti. Para sa akin pag gus- Bumyahe ng mada- niya ng lahat sa Diyos. Tumanggap ng merit natutunan at nairepresen- to mag-improve kailangan ling araw mula San Felipe award si Andrei Mendoza, ta niya hindi lamang ang i-challenge niyo ang sarili papuntang ABS-CBN Audi- “Naiyak din ako af- isang mag-aaral mula Re- kayang paaralan kundi pati niyo,” payo ni Mendoza sa ence Entrance sa Manila si ter kong magperform kasi gional Science High School na rin ang Pilipinas. mga mag-aaral na nais su- Alvez para sumabak sa u- nung napanood ko ‘yung (RSHS) – III, sa ginanap na mali sa nasabing patimpalak. nang auditions ng I Can See VTR nag-flashback lahat 15th International Mathe- Isa si Mendoza sa mga Your Voice Season 2. Ayon ng mga rejections at na- matics Competition (IMC) lumahok sa IMC kasama ang Nabanggit din ni Men- sa mang-aawit, ang naging pagdaanan ko. May ta- sa Singapore noong ika-2 iba pang mga Pilipinong doza na tuwing bakasyon ang puhunan niya sa kaniyang mang panahon talaga si hanggang ika-5 ng Agosto. mag-aaral upang kumatawan pagsasanay niya kasama ang paglakbay ay dasal at tiwala Lord para sa ating lahat sa Pilipinas sa nasabing pa- iba’t ibang mga mag-aaral at sa sarili. kaya magtiwala ka lang sa Ayon kay Mendoza, timpalak. guro. kaniya,” maligayang ibino- Paliwanag niya, na- ses ni Alvez. Ika-25 anibersaryo, pinaghahandaan ng RSHS-III ni Kiezle Caparanga glish Department ng nasabing Dagdag pa ni Gng. TAONG PAMPANURUAN 2019 - 2020 paaralan, sinisimulan na ng Daduya, hihingi ng suporta ang Kasalukuyang abala mga alumni ang preparasyon organisasyon sa mga guro, PTA ang Regional Science High sa kabila ng pagiging abala sa officers, at pati na rin sa mga School (RSHS) - III sa pagha- kani-kanilang trabaho. magulang. handa para sa pagdiriwang ng ika-25 anibersaryo ng “They will launch the Kasabay ng nasabing kanilang paaralan sa dara- covered court as a project of the pagdiriwang ang Grand Alumni ting na ika-29 ng Disyembre. alumni,” saad ng ulong-guro. Homecoming na gaganapin sa RSHS-III. Naglunsad ng mga Nagsagawa rin ang gru- proyekto at aktibidad ang po ng pagbebenta ng iba’t ibang “They’re hoping that paaralan sa pangunguna ng merchandise ng paaralan tulad through social media campaign, Alumni Core Group. na lamang ng mga damit, baso it will be very much attended at sumbrero noong ika-25 ng by the alumni since it is already Ayon kay Gng. Reyni- Agosto sa SM Downtown Olon- the 25th anniversary,” wika pa ta Daduya, ulong-guro ng En- gapo City. ni Gng. Daduya. PAMANA. Kinilala muli sa ika-21 pagkakataon ang Regional Science High School III bilang pangkalahatang kampeon sa DSPC. Trisha Nicole Paradeza 21 TAON... mula sa pahina 1 sa amin na mga tagapayo na tagapayo ng Ang Sanghaya. “Sa kabila ng mga magsikap at magmalasakit Kakatawanin ng 15 lagi sa mga journalist. Lalo at kaabalahan at ibang higit magkaroon ng seminar indibidwal mula RSHS-III ang pananagutan, lagi nating para lalo nating mapanatili Olongapo City sa Regional sinisikap na gawin ang at maiangat ang paaralan Schools Press Conference makakaya para manatili sa ganitong kompetisyon. (RSPC) na gaganapin sa ang paaralan sa pedestal ng Laging pagsisikap ang Capas, Tarlac sa darating na DSPC. Siguro, hamon lagi kailangan,” wika ni G. Marvin ika-26 hanggang ika-27 ng del Rosario, isa sa mga Nobyembre.

HUNYO - DISYEMBRE 2019 BALITA 3AngSanghaya Khoo, nag-uwi ng medalyang ginto KAPIT BISIG. Nakiisa ang mga mag-aaral ng sa HKIMO Heat Round ikasampung baitang sa Brigada Eskwela noong ika-26 ng Mayo, 2019 sa pamamagitan ng pagpipintura ng ni Angelo Christian Balagtas iba’t ibang bahagi ng paaralan. Trisha Nicole Paradeza SIPNAYAN NG KINABUKASAN. Natunghayan ang silakbo ng apoy sa puso ni RSHS-III, hinirang bilang Justin Teng Soon Khoo (gitna) nang iuwi ang gintong medalya sa natapos Brigada Eskwela Hall of Famer na Hongkong International Mathematical Olympiad Heat Round noong Hulyo 13, 2019 na naganap sa UP Film Center. Robert Andrei Eliezer Pilapil Nakasungkit si Justin sa nasabing kompetisyon na sa patuloy na mga protesta at ni Shanley Mae Cezil Nito mga mamamayan mula Old Teng Soon Khoo, mag- ginanap sa Balanga, Bataan. kaguluhan sa Hong Kong. Cabalan sa libreng medical aaral ng Regional Science Itinanghal ang Regional at dental check-up, feeding High School (RSHS) III ng “Gusto kong pasalamatan “Si Khoo ay estudyanteng Science High School program at pamamahagi ng medalyang ginto sa naganap si Lord dahil kung wala very advanced sa Math kaya (RSHS) III bilang Hall mga school supplies. na Hong Kong International siya sa aking buhay, hindi naniniwala akong ang angking Math Olympiad (HKIMO) ito mangyayari at sa aking galing niya ay posibleng ginto of Famer sa ikatlong Naisagawa ang Heat Round noong Hunyo 2. pamilya sa kanilang patuloy palagi ang maiuuwing medalya,” Outreach Program sa tulong na pagsuporta sa aking mga wika ni Gng. Baby Rose Aspiras, pagkakataon matapos ng SSG, PTA Officers at Old Nakamit ng mag-aaral kompetisyon,” ani Khoo. tagapayo ni Khoo. mapanatili ang pagiging sa ika-10 baitang ang ikapitong isa sa mga pinakamahusay Cabalan Barangay Captain pinakamataas na puntos dahilan Hinggil dito, sinunod Ginanap ang HKIMO Lester Nadong na nag-asikaso para maabot ang kinakailangang niya ang payo ng kaniyang Final Round sa Hong Kong mula na tagapag-implementa sa programa upang maging iskor upang parangalan ng ginto mga magulang na huwag nang Agosto 30 hanggang Setyembre ng Brigada Eskwela sa lumaban sa Final Round dahil 2 na nilahukan ng mga mag-aaral lungsod ng Olongapo. matagumpay ito. galing sa iba’t ibang bansa. Pinangunahan ng mga Nakibahagi rin sa Reggies, humakot ng mahigit 15 medalya sa DSTF 2019 guro, mag-aaral at magulang Brigada Eskwela ang iba’t ang paglilinis at pagpapanatili ibang grupo na tumulong at ng kagandahan ng paaralan. sumuporta sa RSHS-III tulad ng SBMA Fire Department, ni Kiezle Caparanga Kabilang sa mga nagtayo machines individual; Krysha Bukod sa paglilinis sa Law Enforcement Department, ng bandera sina Larry Pineda, Maceda, innovation individual paaralan, nagkaroon din ng Philippine National Police Hinirang na kampe- 3rd, ikapitong baitang; Ulyracel ang unang gantimpala para sa Outreach Program ang RSHS- Station 3, OC Internal Affairs on ang Regional Sci- Canaveral, 1st, ikawalong bai- kani-kanilang kategorya sa In- III kung saan nakinabang ang Service, at LindbergAgA4. ence High School (RSHS) tang; Chesky Minas, 1st, ika-10 vestigatory Project (IP). - III matapos mag-uwi ng baitang; Gabriel Aquino, 2nd, ika- SUPER MALL O SALOT MALL. Tinayuan ng isa pang mahigit 15 parangal sa 11 baitang; at Jacob Manalad, 3rd, Nagkamit naman ng SM Mall ang maliit na lungsod ng Olongapo noong ginanap na Division Sci- ika-11 baitang sa ilalim ng katego- ikalawang parangal sa IP sina Setyembre 13, 2019 at nagbunga ito ng iba’t ibang ence and Technology Fair ryang quiz bee. Mikaela Salas, RV Sahagun at epekto sa mga mamamayan. Robert Andrei Eliezer Pilapil (DSTF) 2019 sa St. Joseph Danielle Roberto, physical sci- College noong ikasiyam Nasilat din nina Charlene ence team; Julyana Exala, Xa- SM CENTRAL... mula sa pahina 1 Nagdulot naman ng hanggang ika-12 ng Ok- Derain, Fiona Bacosa at Tiara chi Soto at Kaeya Aguana, life traffic sa Olongapo ang pagka- tubre. Macquesias, physical science science team; Reuben Hamili, Sa kabilang banda, karoon ng bagong mall ngunit team; McCoy Tupas, physical Dyan Palisoc at Tripolca Del Ro- malaki ang ibinaba ng benta kasalukuyan na itong tinututu- Napasakamay ng RSHS- science individual; Janae Com- sario, robotics intelligent ma- ng mga negosyong malapit kan ng awtoridad sa tulong ng III ang kabuuang siyam na iso, Allysa Polante at Francine chines team; Khengie Bugayong sa SM City Olongapo Central OTMPS. ginto, limang pilak at tatlong Fenomeno, life science team; at Athea Roberto, innovation dahil sa mahigpit na kompeti- tansong medalya mula sa iba’t Laurence Cruz, life science indi- team. syon mula nang magbukas ito. Isa pang hamon sa si- ibang kategorya ng nasabing vidual; Alyssa Castillo, Hermione yudad ang peace and order patimpalak. Monterde at Eron Asis, robotics Pinarangalan naman ng Naging maganda ang dahil dumarami na ang kri- intelligent machines team; Aika tanso si Crizsa Romera sa phys- epekto ng SM Olongapo Cen- men na nagaganap malapit sa Viacrusis, robotics intelligent ical science individual category tral sa mga lote at bahay na nasabing mall kaya inaasahan sa ilalim pa rin ng IP. katabi nito dahil tumaas ang ang agarang aksyon ng mga appraisal value ng mga ito. kinauukulan. KAMPEON SA KOMPUTASYON. Isang taon muli ang idinagdag sa dalawampu’t taong paghahari Anti-Bullying Symposium, nagbigay ng RSHS-III sa larangan ng matematika matapos magtala ang RSHS Junior High School Math kaalaman sa mga nasa ika-7 baitang Wizards ng 4 na ginto, 3 pilak at 2 tanso sa katatapos na Division Math Quest na ginanap noong ika-27 ng Setyembre sa mababang paaralan ng Nellie E. Brown. Naaman Abraham Justo RSHS-III, kampeon sa Division Math Quest 2019 ni Shanley Mae Cezil Nito isinasagawa ang Anti-Bullying Symposium para sa mga ika-7 ni Angelo Christian Balagtas Sean Rain Fastidio; ikawalong karaang taon. Inilunsad sa mga mag- baitang. baitang at Joshua Mas; ikapitong “Ang mga RSHS students aaral ng Regional Science Hinirang na overall cham- baitang sa nasabing paligsahan High School (RSHS) – III “Mahalaga ang An- pion ang Regional Sci- na ginanap sa Nellie E. Brown ay masunurin at matiyaga sa ang Anti-Bullying Sympo- ti-Bullying Symposium dahil ence High School (RSHS) - III Elementary School. pag-aaral lalo na sa Math. Sila sium na ginanap sa RSHS napapanahon ito ngayon sa sa Division Math Quest 2019 ay hindi tumitigil hangga’t hindi III gymnasium noong Ok- dami ng kaso ng bullying. Ang noong Setyembre 27 matapos Nasungkit naman nina nila maintindihan ang kanilang tubre 11. mga grade 7 yung prone sa humakot ng gintong medalya Darren Antonio; ikasiyam na pinag-aaralan,” ani Gng. Baby bullying dahil bago lang sila sa ang mga mag-aaral nito sa baitang, Florsita Ann Santiago; Rose Aspiras, isa sa mga tagapa- Tinalakay ni Martia isang paaralan. Mahalagang iba’t ibang kategorya. ika-10 na baitang ang pilak na yo ng mga mag-aaral at ulong- Mojica, rehistradong gui- malaman nila ang karapatan medalya sa Math Quiz. Nagka- guro sa Mathematics ng nasa- dance counselor ng Tapinac nila bilang mag-aaral. Isina- Inuwi nina Jessy Jewel mit din ng tanso sina Denzel bing paaralan. Senior High School, ang mga sagawa ang gantong seminar Manuel, ikawalong baitang; Nacorda; ikawalong baitang at uri ng bullying, paano ito dahil advocacy ito para sa mga Diodel Escalante, ikasiyam na Chesky Dominic Minas; ika-10 Dagdag pa niya, nilalayon maiiwasan, at kung paano estudyante na maiwasan tala- baitang; Justin Teng Soon Khoo, na baitang sa parehong kate- din ng paligsahan na magkaroon hindi maging bully. ga ang bullying,” saad ni Mon- ika-10 na baitang ang unang gorya habang pilak naman ang ng mga bagong kaibigan ang tejo. gantimpala sa Math Quiz. nasilat ni Gabriel Collado; ika-10 mga mag-aaral bukod sa pagpa- Ayon kay Mary Grace Pinarangalan din ng unang na Baitang sa Sudoku. pakita ng mga natutunan sa K-12 O. Montejo, guidance teacher Base kay Montejo, wala gantimpala sa Math Trail ang Curriculum sa Mathematics ng ng RSHS-III, taon-taon namang naitalang malalang grupo nina Celina Mae Espinola; Nagtagumpay ang paa- mga mag-aaral. kaso ng bullying sa RSHS-III. ika-10 na baitang, Rance Louie ralan para mapagpatuloy ang Ricasa; ikasiyam na baitang, pamamayagpag sa Division Sasabak ang mga nanalo Math Quest kung saan naka- ng unang gantimpala sa Regional pag-grandslam ito noong na- Math Quest 2019 sa Nobyembre 21 sa Tarlac.

4 BALITAAngSanghaya HUNYO - DISYEMBRE 2019 PUHUNAN ANG KAALAMAN. Binitbit pauwi ng alumnus na si Samuel Wood Wood, nag-uwi ng tanso sa IBO 2019 (pangalawa mula sa kanan) ang tansong medalya na ipinarangal sa kaniya sa ginanap na International Biology Olympiad 2019 noong ika-21 ng Hulyo sa ni Kiezle Caparanga Ayon kay Wood, matagal (PBO) noong ika-23 hanggang Szeged, Hungary. Trisha Nicole Paradeza Pinarangalan ng tan- na siyang interesado sa Biology at ika-24 ng Pebrero, na kung saan mas umunlad pa ito noong siya pinili ang mga kakatawan sa Pi- Kuha ng Rappler song medalya ang alumni ay naging Senior High School stu- lipinas kabilang na si Wood. ng Regional Science High dent. School (RSHS) - III na si Sam- Kasamang lumahok ni uel Drury Wood sa ginanap “I am fortunate that the Wood sa kompetisyon sina Je- na International Biology teacher we had, Ma’am Jane, gave remy Ng ng Saint Jude Catho- Olympiad (IBO) 2019 noong us proper training in many labo- lic School, Elizabeth Peralta ng ika-14 hanggang ika-21 ng ratory activities. Also, binibigyan Philippine Science High School Hulyo sa Szeged, Hungary. kami ng maraming time para sa - Ilocos at Matthew Yuda ng Ma- mga competitions. So, for PBO, I nila Science High School. Kinalaban ng Philippine think we were excused for one to Team ang 281 iba pang mga mag- two weeks. And during that time, Nagtapos ng pag-aaral si aaral mula sa 73 iba’t ibang ban- tinuturuan din kami. So, that was Wood sa RSHS-III noong ika-5 sa, na kung saan si Wood lamang very helpful,” sabi pa ni Wood. ng Abril at kasalukuyang iskolar mula sa Pilipinas ang nagkamit ng Ateneo De Manila University ng medalya. Bago ang nasabing pa- (ADMU). timpalak, sumabak muna sila sa Philippine Biology Olympiad balunlugod RSHS-III, nanguna sa Pop Dev 2019 ni Kiezle Caparanga Itinanghal na naman sa mag-aaral mula BAGONG PARAAN, BAGONG KAALAMAN. Ipinakita ng SCIRE club ang iba’t kampeon ang mag- sa ika-10 baitang na si ibang paraan upang matuto. Ang mahirap na agham ay kanilang ipinadali at aaral ng Regional Aquino, dalawang araw ipinasaya sa pamamagitan ng pagsasagawa ng anim na aktibidad na ginanap Science High School lamang ang kaniyang sa buwan ng Agham noong Setyembre. Naaman Abraham Justo training kaya naging (RSHS) - III na si Sen hamon ang makapagbasa Buwan ng Agham 2019, ipinagdiwang Dylayn Bantigue ng readings at maging up- sa Pop Dev Quiz, at to-date dahil higit isang nagkamit naman ng linggo siyang naghanda pangalawang parangal para sa Division Schools Nilalayon nito na models, at games. Pangalawa, si Erin Chantal Aquino Press Conference (DSPC). ni Kiezle Caparanga magsagawa ng mga science- ‘yung pagpapahalaga nila sa sa Pop Dev Debate na related booths na may ginagawa nila dahil i-de-defend ginanap noong ika-9 ng Inilunsad ng Student masasayang gawain at nila ‘yung mga booths nila sa Oktubre sa Olongapo “Di ko talaga ine- Coalition for Innovative maibahagi ito sa iba. mga judges. Pangatlo, hindi lang expect makakuha ng and Revitalized Education about science ang KaSCIyahan, City National High 2nd place kasi 13 kaming (SCIRE) Club ang iba’t ibang integrated lahat ng subjects like School (OCNHS). aktibidad na may kaugnayan Itinanghal bilang Best arts and values,” saad ng SCIRE magkakalaban tapos sa agham na may temang Booth ng KaSCIyahan ang Club Adviser G. Keryx Lacuata. Ayon kay lahat sila mabilis mag- “Reinventing the Future: Biology booth ng mga mag-aaral Bantigue, ika-11 baitang, isip ng idea,” dagdag pa ni Advancing Communities mula sa ika-7 baitang, habang Samantala, ginanap din pinaghandaan niya Aquino. through Science, Technology Most Organized Booth naman ang poster and slogan making ang kompetisyon and Innovation” noong ang Geology booth ng mga mag- contest, Science Conqueror sa pamamagitan ng Sina G. Roger buwan ng Setyembre. aaral mula sa ika-11 baitang. Challenge, Scavengers Hunt pagbabasa at paghahanap Magtangob at G. Ian De Trail, Water Rocket Flying ng mga bagong resources Guzman ang kanilang Kabilang sa mga events na “Ang essence ng Competition at SCIMANIA. ukol sa paksa. mga tagapayo sa nasabing ito ang KaSCIyahan na nilahukan KaSCIyahan ay una, ma-e- kompetisyon. ng bawat baitang ng Regional enhance nito ‘yung galing ng Pinangunahan ito nina G. “Nung nanalo na Science High School (RSHS) - III. mga students sa pag-apply ng Lacuata at SCIRE Club President ako, gratitude overflows,” Sasabak naman sa kanilang mga natutunan sa loob Elizabeth Villaflor. wika pa ni Bantigue. regional level si Bantigue ng classroom through activities, sa darating na ika-20 ng Samantala, base Nobyembre sa Tarlac. PSA Forum, handog sa mga guro ng RSHS-III ni Kiezle Caparanga Inilunsad ang at upang maipamahagi isang pagtitipon na na hindi lamang ito pinangunahan ng basta mga datos, kundi Philippine Statistics mga pagpapahiwatig Authority (PSA) bilang na ginagamit ng pagtugon sa 30th gobyerno sa pagpaplano PANGARAP, AKING PANGANGALAGAAN. Ipinamalas ng grupo ng stREST (kaliwa) at National Statistics at pagsasagawa ng Fishycist (kanan) ang kakaibang sipag sa pagseserbisyo para maranasan at matutunan Month noong ika-18 ng mga batas ukol sa ang buhay bilang isang negosyante sa natapos na Entrepreneurship Fair noong Setyembre 25, 2019. Robert Andrei Eliezer Pilapil Oktubre sa Regional pagpapahalaga sa mga EntrepFair 2019, patok sa mga mag-aaral ng RSHS-III Science High School yamang mapagkukunan. (RSHS) - III. “Hindi lang kami “Ang layunin nito ay pinagkukunan ng PSA ni Shanley Mae Cezil Nito mga mag-aaral base sa kanilang Queen V, Tatak, at ITES; Gauss: para ipaalam sa publiko, certificate,” sabi pa ng academic goals at profession- iWood, Aperture, at Artsylum; partikular na sa mga guro mga tagapagsalita. Ibinida ng mga mag- related upang makonstekto sa Napier: Pet Society, stREST, at at mga mag-aaral ang iba’t aaral ng ika-12 baitang STEM strand. TaMed; at Riemann: Fishycist, ibang aktibidad, proyekto, Ipinaalala pa nila mula Regional Science Medscape, at La Memoria. produkto at serbisyong na hindi pa bukas sa High School (RSHS) – III Napuna ni Dr. Valiente na isinasagawa ng PSA,” saad publiko ang Philippine ang iba’t ibang produkto mas maayos, mabilis, at kalmado “Entrepreneurship fair ni Assistant Statistician Identification System para sa Entrepreneurship ang mga mag-aaral ng RSHS-III leads to advancing oneself in Roxanne Lerio. (PIS), at kasalukuyang Fair 2019 na ginanap sa sa nasabing aktibidad. a different horizon,” saad ni nirerepaso pa ang RSHS-III gymnasium noong Dr. Valiente sa kahalagahan Dagdag pa niya, tuntunin sa pagkuha nito. Setyembre 25. Nakapokus ang mga mag- nang pagsasagawa ng nasabing idinaraos ito upang aaral mula Leibniz at Gauzz sa aktibidad. mapahalagahan ang datos Dinaluhan ang Kumpara sa nakaraang engineering ventures habang na kanilang kinokolekta nasabing forum ng mga taon, igrinupo ni Dr. Rosa Jade T. ang mga taga-Napier at Riemann Nagtagumpay ang mga guro ng RSHS-III. Valiente, guro ika-12 baitang, ang ay nakaalyado sa kalusugan. ika-12 baitang na mag-aaral sa pagpresenta ng kani-kanilang Iprinesenta ng Leibniz ang kahusayan at produkto.

OPINYONAngSanghaya 5 TINIG NG PAGHADLANG EDITORYAL Muling nanawagan “We accommodate Mus- ang ilang sektor lims and other faiths, being na maisabatas ang non-sectarian schools, most of Sexual Orienta- us, but to accept new enrollees tion and Gender Identity and who shall demand our schools’ Expression (SOGIE) Equality vision, mission and objectives Bill - layuning protektahan radically changed just to wel- ang mga lesbian, gay, bisexual, come them, they better put up transgender, intersexual at iba a school of their own,” tugon pa (LGBTQI+). Kung maaapru- ni Federation of Associations bahan ito, hindi magiging pa- of Private Schools and Admin- tas para sa mga kalalakihan at istrators (FAPSA) President kababaihan sapagkat mas ma- Eleazardo Kasilag. bibigyang prayoridad ang mga LGBTQI+. Kung iisipin, nakaha- hadlang ang SOGIE bill sa sophos nicolum give yourself the chance to Napakahirap para paniniwala ng isang tao at sa sa lahat kung maisasaba- kaniyang kalayaan sa relihiyon. Malaking Isda serve the country and be tas ang panukalang ito dahil Pagbabayarin ng Php 500 000 marami pa ring hindi sang- ang mga taong babanggitin sa SOPHIAPNunIConOgLPEaTtTnuEgoNtADONG ayon dito. Dagdag pa, ang pag- simbahan o kahit na saang lu- kakapantay-pantay na inaasam gar ang mga bersikulo sa Bibliya ng sangkatauhan ay tunay na patungkol sa mga maseselang maglalaho at patuloy na mangi- paksa laban sa LGBTQI+, dahil ngibabaw ang hindi makata- maaari itong mabatid bilang rungang prayoritisasyon ng diskriminasyon. ating pamahalaan. Kamakailan lamang, part of history,” panawagan Laman ng mga balita isinulong ni Pangulong Rodrigo nga ni SBMA Chairman ang kagustuhan ng mga nag- Duterte ang Anti-Discrimina- Wilma Eisma. Maliban sa papanukala ng SOGIE bill na tion Bill o ang Senate Bill No. karanasang matatanggap, magkaroon sila ng sariling 689 sapagkat mas mapagtutu- malinaw na taos-puso ang banyo upang hindi na mara- unang pansin ng panukalang Hindi ulan, kundi pasasalamat ng Philippine nasan pa ang sinapit ng isang ito ang lahat ng kasarian kaysa bagyo— walang tubig mula sa nabanggit na paligsahan. Southeast Asian Games transgender woman na si SOGIE bill na pinaniniwalaang na pumatak pero labis Sa simpleng paglakbay sa Organizing Committee Gretchen Diez; subalit ilan sa “special rights” ang hatid nito kung labis ang nadadanas lungsod, madadaanan ang (PHISGOC) sapagkat Php mga dumaing dito ang mga sa mamamayan. na pagbaha ng lungsod kalula-lulang pagpapagawa sa 100 milyong pondo ang pampubliko at pampribadong ng Olongapo mula sa pag- Remy Field, Subic Gym, Subic ipinundar ng para sa gastos paaralan, sapagkat kulang sila Sa kabilang banda, ayon uumapaw ng mga proyekto. Bay Exhibition, at Convention sa uniporme, transportasyon, sa badyet at hindi na kayang kay Senador Risa Hontiveros Center na dulot ng Php 133.5 pagkain, at allowance ng mga matugunan pa ang isa pang na ang SOGIE bill ang ma- milyon na pondong nilaan boluntaryo. banyo para sa LGBTQI+. nanatiling “best tool” upang Pumalo sa iba’t ibang ng Subic Bay Metropolitan maprotektahan ang LGBTQI+. panig ng siyudad ang malaking Authority (SBMA). Gayundin, hindi na Gayunpaman, nakaani pa rin alon na nilikha ng pagdating Mahigit dalawang nararapat pang gawing batas ang panukalang ito ng humigit ng 30th Southeast Asian (SEA) Hindi pa nagtatapos dito linggo lamang magtatagal ang ang SOGIE bill upang makai- kumulang na 15 mga senador Games sa Olongapo. Malaking ang palakpak, sapagkat hindi SEA Games. Gayunpaman, was sa diskriminasyon dahil na patuloy na sumasalungat, at yugto para sa mumunting lang sa mga imprastraktura ang paglitaw ng pangalan marami pang pag-uugatan ito, maraming bilang ng mga mam- bayan ang maging isa sa mga umabot ang pagpaplanong ng ating lungsod sa iba’t hindi lamang ang kasarian ng amayang binabatikos ito. lakandiwa ng pang-ibayong inihanda ng mga kaukulan ibang panig ng mundo at isang tao. Nariyan ang “height dagat na palaro. Hindi pa para sa parating na patimpalak. ang karanasang iniwan nito and weight discrimination” Isantabi ang kabastu- pumapatak ang ika-30 ng Kapuri-puri ang pagpapalawak sa mga mamamayan ng at marami pang iba na mada- san at buhayin ang respeto sa Nobyembre pero lubos-lubos ng SBMA sa saklaw ng pagdaraos Olongapo ay sapat na para las na nangyayari sa paaralan ating sistema. Ito ang kailangan na ang natanggap na benepisyo hanggang sa masa, “Come show ipagpapatuloy ang agos ng at sa ibang lugar, subalit wala ng lahat upang maiwasan ang ng ating bayan your ‘malasakit’ once again. benepisyo nito hanggang sa namang batas na nakatuon la- diskriminasyon, hindi lamang Be a SEA Games volunteer and susunod na siglo. mang sa mga ito. sa mga kasapi ng LGBTQI+ kun- di pati na rin sa mga kalalaki- Ayon kay Geraldine han at kababaihan. Roman, kauna-unahang mariang kumikiling transgender woman na na- Huwag aprubahan ang pananim, patuloy na halal sa Kongreso, na upang hindi makatwirang panawagan PPaansaankailtikssaik nagsasaliksik at nag- hindi na magkaroon pa ng sa SOGIE bill. Pakinggan ang aaral ang mga kabataan diskriminasyon at “fake ac- aming tinig - ang tinig ng MPaAnRgYalaSwHaAngNPEaWtnuAgJoEt para masolusyonan ito. ceptance” nais nilang maituro paghadlang na magbibigay ng Tulad sa Cebu na gumamit sa paaralan ang pagtanggap sa katarungan at pagkakapantay- ng entomopathogenic mga LGBTQI+. pantay sa sangkatauhan. nematodes para makontrol Pananaliksik at agham hindi raw nararapat na pagiging ang peste at mga mag-aaral liham sa patnugot ang tinatalikuran ng prayoridad ng inobasyon. ng ating paaralan na nag- mga taong sarado ang Pananaliksik sa agrikultura ang imbento ng A representation Nakatutuwang isiping ang mga manunulat ng Regional isipan, kaya hinihila pababa hakbang upang mapanatiling of Personal Farming Assistant Science High School III ay nagsisilbing inspirasyon sa karamihan sa kahirapan ang mga sapat ang makakain ng powered by Arduino Mega hindi lamang dahil sa galing sa pagsusulat kundi dahil sa taglay magsasaka ng ating bayan. humigit-kumulang 108 milyong para mas mapadali ang nilang kabutihang loob. Hindi lamang mga mag-aaral pati na rin Pilipino. Pag-unlad ng agham pagtatanim. Ngunit hindi mga institusyon ang natutulungan ng mga manunulat na ito, dahil Pinuna ni Senator ang kailangan upang hindi natin lubos-isipin na sa sa bawat pagsulat nila ng buong puso ay katumbas ang mga taong Cynthia Villar, tagapangulo tayo maiwan sa patuloy na kabila ng paghihirap sa kanilang natutulungan na maging daan sa isang makabagong ng Senate Committee on pagbabago ng mundo. larangan ng agham, hindi pagbabago hindi lang sa hinaharap, pati na rin sa kasalukuyan. Agriculture and Food, ang nakikita ng ilang nakaluklok Php 150 milyon na badyet ng Ipinahayag pa ni Villar sa pamahalaan ang halaga Nais kong iparating sa ating eskuwelahang ipagpatuloy ang Kagawaran ng Pagsasaka para na hindi naman nararamdaman nito sa buhay ng mga paghubog sa mga mag-aaral ng galing sa akademiko at ng ugaling sa pananaliksik ng National ng magsasaka ang epekto nito. mamamayan. nararapat taglayin ng isang mabuting kabataan. Panatilihin din ang Corn Program. Kinuwestiyon Ngunit produkto rin naman pagbibigayng suporta sa mga ito dahil sa huli aysila ang magsisilbing ni Villar kung bakit napupunta ng pananaliksik ang binhi at Itanim sana sa isipan ehemplo sa makabagong henerasyon at sila naman ang taas noong ang lahat ng pondo sa research makina na nakatutulong sa ng iilang nagbubulag- huhubog sa mga ito. Manunulat sila kung maituturing subalit sila at tinawag na “baliw na baliw” pagsasaka. Gawa pa rin ng bulagan ang maidudulot na ang magiging inspirasyon at magiging bahagi ng mga kabataang ang ahensiya ukol dito. inobasyon ang mga ginagamit kapakinabangan ng agham hindi magsasawang paunlarin ang ating komunidad. natin sa kasalukuyan. sa mga magsasaka ng bayan Kung ating iisipin, at sa pagbabagong nais Lubos na gumagalang, taliwas sa katotohanan ang Sa pagsalanta ng nating makamtan. Jose Reezial kalamidad at peste sa mga

6 EDITORYALAngSanghaya HUNYO - DISYEMBRE 2019 Nagsagawa ng sarbey ang patnugutan ng Ang Sanghaya. Base sa poll: aninong malaya PULSO NG MASA Nagpanukala si House isang oras nilang ginagawa ang Deputy Speaker Evelina Escude- kanilang takdang-aralin. PamPaagtasaysaanbguMhaayling 61% ro ng House Bill No. 3611, na layu- ning tanggalin ang takdang-aralin Dagdag pa rito, ayon sa GATBaRgIaEpLamKaEhNaNlanEgTHPaAtnNuDgoRt ES naniniwalang sapat na ang oras sa mga nararapat gawin ng mga ilang mag-aaral, na hindi sila estudyante mula Kinder hang- sang-ayon sa “no homework poli- sa paaralan upang matanggap gang Grade 12, at tanging mga ga- cy”, sa halip, sang-ayon silang ba- waing pang-akademiko lamang wasan ang mga takdang-araling ang lahat ng kailangan nilang ang gagawin sa loob ng paaralan. ibinibigay ng kanilang mga guro. malaman. 56% Alinsunod sa nasabing Kung titingnan ang kina- isyu, nagsagawa ng sarbey ang labasan ng sarbey, masasabing Kasalanan ang maidudulot diskriminasyon. nagsasabing tama lamang ang patnugutan ng Ang Sanghaya sapat na ang oras sa paaralan ng banal na aklat upang malaman ang panig ng 160 upang matutunan ang nararapat kung ipagpipilitan sa mga bigat ng mga takdang-araling na mag-aaral ng Regional Science na malaman ng isang mag-aaral. paaralan. High School (RSHS) - III ukol sa Bagaman sinasabi ng mga mag- Samakatuwid, isang ibinibigay 53% pagbibigay ng takdang-aralin ng aaral na tama lamang ang bigat pagpapakita ng pagkawalang- mga guro. ng kanilang mga takdang-aralin, galang sa paniniwala ng iba mas maraming oras ang inilalaan karamihan pa rin sa kanila ang ang pagpapatupad ng batas Ayon sa nakalap na da- nagtatagal sa paggawa nito at Kasabay ng nalalapit na na ito dahil hindi lamang para sa takdang-aralin tuwing tos, 99 na estudyante ang nag- dito madalas ginugugol ang pagdiriwang ng kapanganakan Kristiyanismo at Islam ang sasabing sapat na ang oras sa kanilang oras pagdating sa bahay. ni Hesus, sinalubong ni relihiyon ng bansa. Ang aklat nasa bahay 51% paaralan upang matanggap ang Representative Bienvenido na dapat maging gabay sa lahat ng kailangang malaman ng Bigyang-limitasyon ang Abante Jr., Minority buhay, nagiging isa na lamang gumagawa ng kanilang tak- isang mag-aaral, 91 ang nagsasa- takdang-araling ibinibigay sa Floor Leader ng House of aklat para makapasa sa mga dang-aralin ng isang oras bing tama lamang ang bigat ng mga mag-aaral, at nararapat na Representatives, ang madla asignatura. Kikuwestiyunin mga takdang-araling ibinibigay, magkaroon naman ng time man- ng balita na ninanais niyang at pagsisimulan ng debate Kasalukuyang mai- 86 ang nagsasabing mas maram- agement ang mga estudyante, isulong ang House Bill No. ang ganitong batas dahil nit na isyu ang pagbibigay ng ing oras ang inilalaan nila para dahil kahit gaano kaunti ang tak- 2069, na naglalayong gawing pinagsasama nito ang estado at takdang-aralin sa mga mag- sa takdang-aralin pag-uwi sa ba- dang-aralin, hindi ito matatapos sapilitan ang pagbabasa ng ang simbahan. aaral. Tingin ng iba’y hindi ito hay at 83 naman ang nagsasabing kung walang pagpapahalaga sa Bibliya sa mga Kristiyano at makatuwiran, subalit kung tit- oras ang bawat isa. Koran sa mga Muslim, at isama Kung moral ng kabataan ingnang maigi, isa ito sa tunay sa mga aralin sa asignaturang ang ipinag-aalala ni Abante, na nakatutulong sa grado ng English at Filipino ng kailangan niyang gumawa mga estudyante. elementarya at sekondarya. ng batas na mas pagtitibayin ang asignaturang Edukasyon KALESANG KALATAS “While we have the sa Pagpapakatao na mas lat, at pagpapatayo ng mga im- identity of being a ‘Christian’ makapagsasabuhay ng tamang IgnPoarlaabntaesng prastraktura ng walang paalam nation, it seems that we have not pag-uugali. Maaaring magdulot sa pamahalaan. Isa pang tina- appreciated the importance of ng negatibong epekto sa ibang NAPaTtHnuAgNotIEsLa CAgAhMamPO tagong baho ng theme park, ang the Bible. If Biblical discipline tao na nagsasagawa ng kanilang pinsalang hatid nila sa mga ha- and principles are taught in the sariling mga paniniwala sa Ating kasiyahan, kama- nasabing theme park na labis na yop at kapaligiran na kanilang minds of our children, there bansa ang mga ganitong batas tayan ng iilan. ikinalungkot ng mga parokyano. nasasakupan. Iniulat na simula would be no much problems na ninanais maipanukala. Marami ang nagtataka sa ba- noong 2000, tatlong false killer on leadership, governance, and litang ito ngunit ang kaniyang whales at dalawang bottlenose peace and order” giit ni Abante. Naghangad ng Panandaliang saya ang pagkasara ay isang nagtatagong dolphins ang namatay sa nasa- biyaya. bing theme park. Idagdag mo pa Kahit pa maganda ang kabutihan para sa kabataan, hatid sa atin ng Ocean Ad- ang hindi tamang pagtatapon ngunit hanggang saan ang Liban sa mabuting du- ng basura, tuluyang madaming hangarin ng naturang bill, kahihinatnan? Gayunpaman, venture, isang sikat na theme lot nito tulad ng turismo at specie ang malalagay sa bingid nilalabag nito ang konstitus- pagbibigay trabaho, maraming ng kamatayan. yong nakapailalim ng Article hindi pa huli ang lahat. Tamang park sa Subic Bay Metropoli- paglabag ang naggawa nito. Ilan tan Authority, na nagtatam- na dito ang pagsuway sa kontra- Dito na magtatapos ang 3 Section 5 ng 1987 Kontitusy- paggabay lamang mula sa pok ng mga shows at exhib- ta sa pagpapaupa nila sa SBMA, palabas na ating nasaksihan, at matatanda ang kinakailangan di wastong pag-iimbak ng ka- dito na rin hihinto ang pagdu- on ng Republika ng Pilipinas at maiaangat muli ng kabataan its ng kagandahan ng ating rusa na hatid ng Ocean Adven- na naglalayong paghiwala- karagatan at mga naninirahan ture sa ating karagatan. yin ang estado at simbahan ang moral ng pabulusok na dito. Umugong ang balitang lipunan. upang mai- wasan ang magsasara ang proximae krusada Tiago tres Gawaing Masahol MuHngaknaghini sa Sa halip na paghiwalayin, bakit hindi na lang natin sila turuan JPAatNnuNgAotMsaALEaCthRalUaiZn JAMEPSatnAuSgHotLsEaYIsOpoCrAtsMPO tungkol sa mga bagay na dapat nilang dapat nilang malaman; Isa-isa nang nalalagas ang dumadapo sa kanilang katawan. Isa na namang kamang- mi ang bilang ng mga Pinoy na mga bagay na sana ay mas mag- kabataan dahil sa hazing Ayon sa datos ng Philippine mangan ang sa atin ay positibo sa sexually transmitted bibigay ng kasagutan, at hindi na hindi matuldukan. Ilang National Police Directorate for bumulaga; isang mungka- diseases (STDs) at mga dalagang tanong na magtutulak sa kani- buhay pa ang dapat makitil, Investigation and Detective hing hindi alam kung saan positibo sa pregnancy test. Bin- lang tuklasin ang kabilang dulo mabilang lang ang hazing sa Management (PNP-DIDM), sa nagmula, mungkahing igyang patunay ito ng pagdag- ng pasilyong walang patutungu- mga heinous crimes? loob ng labing limang taon, 12 walang basehan at hindi dag ng 200,000 na batang-ina han? Sa ganitong paraan ay mas sa 207 na biktima ng hazing ang maipaliliwanag ng siyensa. at ng 6,000 katao na nagiging maliliwanagan ang mga kabata- Nitong mga nagdaang naitalang namatay. Bagaman Ito ay ang mungkahi ni Na- HIV-positive taun-taon. an tungkol sa kanilang sekswal- taon, unti-unting tumataas may batas nang naipatupad, tional Youth Commission idad at mas bubuti ang kanilang ang bilang ng mga kabataang marami pa rin ang nagiging Chairman na si Ryan En- Ano nga ba ang tunay na pagpapasya ukol dito. biktima ng hazing atkamatayan biktima ng hazing. Tila kulang riquez na paghiwalayin ng kasagutan para sa palaisipang ang sinapit ng iilan. Kabilang pa ang ngipin ng batas upang silid-aralan ang mga lalake ito? Hindi natin mapipigilan dito si PMA Cadet Fourth katakutan ito ng sambayanan. at babae sa sekondarya. ang dalawang tao na maglaro Class Darwin Dormitorio na Paano ito matutuldukan kung Edukasyon– edukasyon ng apoy, bagkus maaari itong naibalitang namatay matapos hindi takot maparusahan ang Patuloy na dumara- lamang ang tunay na sagot sa iwasan. Imulat natin sila sa ka- matamo ang pang-aabuso sa mamamayan? tanong na pilit gumagambala. totohanang may tamang oras at loob ng kanilang kuwartel. pagkakataon para lalong pali- Dapat nang mapabilang Ang Sanghaya yabin ang apoy ng kanilang ang hazing sa mga heinous damdamin. crimes ng ating bansa at dapat ding dagdagan ang ngipin Ang Sanghaya ay opisyal na pahayagan sa Filipino ng Regional Science High School III na itinatag noong 1996. ng batas na nagpapataw ng Alinsunod sa parusa sa mga taong walang patnugutanIto ang ika-23 isyu ng Ang Sanghaya. Layunin ng publikasyong ito ang patuloy na paglalathala ng malinis at tapat na balita at pagkamatay ni Dormitorio awang nanakit sa kanilang makapagbahagi ng mga ideya, kaalaman at opinyon na maisasama ang bawat saloobin ng mga mag-aaral ng paaralan. ang pananawagan sa mga mga kasamahan. At bilang S.Y. 2019 - 2020 mambabatas ng mga magulang isang mamamayan, matuto ni Horacio “Atio” Castillo sana tayong magkaisang Punong Patnugot SOPHIA NICOLETTE C. NADONG Mga Mamamahayag NYAH RIKKI MAE TAMBOBOY manawagan sa pamahalaan na Pangalawang Patnugot MARY SHANE C. WAJE REECIELE VALENCIA III, na dapat nang isama ang putulin ang lubid na patuloy TRISHA NICOLE Y. PARADEZA VIRMIL IGNACIO hazing sa mga itinuturing ang paghaba sa pagdami ng Tagapamahalang Patnugot GABRIEL KENNETH P. ANDRES ALLYSA CLAIRE POLANTE na heinous crimes sa ating mga kabataang namamatay Patnugot sa Balita SHANLEY MAE CEZIL L. NITO ANGELO CHRISTIAN P. BALAGTAS bansa. Matatandaang namatay dahil sa hazing na hindi nila JANNA MAE E. CRUZ KIEZLE G. CAPARANGA si Atio matapos dumanas ng matuldukan. Patnugot sa Lathalain NATHANIEL C. CAMPO DANIELLE ROBERTO matitinding hampas at palo sa Patnugot sa Agham JAMES ASHLEY OCAMPO NAAMAN ABRAHAM JUSTO fatal hazing rites ng Aegis Juris Patnugot sa Isports DIONA ABIGAIL D. JUANANI FERDINAND ANGELO A. IBAÑEZ Punong Debuhista ROBERT ANDREI ELIEZER T. PILAPIL LANZ CUNDANGAN MAXINNE CATRISHA B. DAVID JAMES ARON TANTIANGCO Patnugot sa Larawan ANGELINE MAXSYND S. MATTHEWS JUN LESTER G. ALCOBILLA Taga-anyo ng mga Pahina JOSEPH MAYO CHRISTOPHER BAYQUEN fraternity members ng UST. MARVIN A. DEL ROSARIO . Buhay ang nakataya MARIA CECILIA M. IDANG JOSEFINA D. SIDON WELA Y. MENDOZA, ED. D RODERICK A. TADEO, PH.D sa bawat hampas at palong Mga Tagapayo Ulong-Guro III EPS Science/OIC Principal . Punong-Guro IV

HUNYO - DISYEMBRE 2019 E 7DITORYALAngSanghaya DAGDAG SAHOD, IPAGKALOOB USAD-PAGONG Sa kasalukuyan, nagsasawang maglingkod and sustainable,” ayon kay Ed- Aanhin ang bagsik at tricycle na nakapanayam, to- maraming dumadaing sa kabila ng mga libu-libong ucation Secretary Leonor Bri- kapangyarihan kung hanggang toong nakasasagabal ang traffic na mga guro dahil sa ka- pagsubok; kaya naman, huwag ones. ngayon, ang traffic, hindi pa rin sa kanila lalo na kapag uwian; kaunting suweldong hindi nang ipagkait pa sa kanila ang masolusyonan? lahat ng tao, kadalasang dumi- matugunan ang araw-araw umento ng kanilang sahod. Nangako rin ang ating diretso sa bagong tayong gusali nilang pangangailangan. Ip- Pangulong Rodrigo Duterte na Kilala ang Pilipinas dahil o di kaya naman, nagsisiksikan agkaloob sa ating mga bu- Dala nila ang pagmama- ibibigay niya ang pinangakong sa lala ng traffic, kaya’t hindi na sa dami ng taong pauwi. Dahil tihing guro ang mataas na hal na walang sawa nilang ipinar- mataas na sahod ng mga guro nakapagtataka kung hanggang dito, ginagabi na at hindi na suweldong karapat-dapat aramdam sa tuwina. Walang pag- ngayong taon, subalit hindi ngayon, dama pa rin ito sa ka- nabibigyan pa ng sapat na oras nilang matanggap, upang dadalawang-isip na ibinibigay siya makapagbibigay ng tiyak hit saan. Kasabay ng pagbubukas ang pamilya. Nakalulungkot masolusyunan ang isa sa nila hindi lamang ang kanilang na araw at buwan. ng SM Central, ang pagdagsa ng isiping may mga nananaman- kanilang mga suliraning puso, kundi pati na rin ang kanil- mga taong nais pumasyal dito; tala ng kahinaan ng mga driv- nagpapahirap sa kanila nang ang sarili sa trabaho at sa paglil- Tuparin ang mga salita, kaugnay din nito ang paglala ng er na ito kung kaya’t malaking tunay. ingkod nila bilang mga ganap at at tuparin ang mga pangakong traffic dahil sa dami ng taong nais problema pa sa mga ito ang mabubuting guro. binitiwan, dahil karapat-dapat masaksihan ang bagong tayong traffic. Sa kasalukuyan, itong matanggap ng guro – pook-pasyalan. Teacher 1 pa lamang na may Inilahad ng Alliance of dagdag pasahod na isa sa mga Nararapat nang solusy- Salary Grade (SG) na Php 20 Concerned Teachers (ACT) na- papawi ng kanilang paghihi- Malaking problema ang onan ng pamahalaan ang mata- 754 ang libre sa income tax at tional chairperson Joselyn Mar- rap. traffic dahil marami itong naaa- gal at hindi mamatay-matay kinakaltasan na ang sahod na tinez na ang pag-apruba lamang pektuhan - trabahador, estudy- na problemang ito sapagkat tataas pa sa Php 25 000. Ipag- sa 2020 badyet na mayroong na- Mga bayaning guro, ante, at iba pa; dahil dito, mara- habang patagal nang patagal, kaloob sa ating mga butihing kalaang Php 31 bilyon sa mga hu- nararapat bigyang parangal mi ang nagtitiis na lamang sa lalo lamang itong lumalala guro ang mataas na suwel- migit kumulang 1.5 milyong guro - huwag silang pagkaitan ng pagco-commute upang kahit pa- at maaari pang magdulot ng dong karapat-dapat nilang ang tanging katibayan ng gobyer- dagdag pasahod sa halip, ipag- paano, makatulong sila sa pag- ibang mas malaking problema. matanggap, upang masolusy- no na tataas ang sahod subalit kaloob ito sa kanila ng walang babawas ng mga sasakyan sa unan ang isa sa kanilang mga mapapalagay na buwan-buwan, pag-aalinlangan - ito ang nar- daanan. Maglunsad ng sapat suliraning nagpapahirap sa wala pa sa Php 2 000 ang tataas arapat at karapat-dapat na na kagamitan at kumuha ng kanila ng tunay. ng kanilang suweldo. gawin ng ating gobyerno. Para sa mga nagtatraba- sapat na mga tao para uma- ho at mga estudyante, labis itong yos ang daloy ng trapiko. Sa Ibinibigay nila ang “The next salary increase sagabal sa kanila sapagkat kinaka- lagay naman ng trapiko sa SM lahat ng kanilang makakaya of public school teachers will in nito ang kanilang oras at pagod. Central, dapat maglagay ang sa pagtuturo; kahit gaano come. As Secretary of Education Wala rin naman silang magawa kaukulan ng mga stoplights at pa kahirap, mananatili and member of the cabinet, it is kundi mag-commute, dahil wala magpatupad ng mga designat- silang malakas at matatag my duty to help make sure that rin namang pagbabago kung sa- ed areas para sa mga tao upang na ehemplo. Hindi sila such salary increase is equitable, sakay ang mga ito sa mga priba- maisaayos kahit papaano ang within the government’s means, dong sasakyan. kalagayan sa kalsada. Ayon pa sa isang driver ng arguendo NINRAeeVcIiReMleILVIaGlNeAnCcIOiaAT bilang isang bilang isang bilang isang magulang... bilang mag-aaral na hindi estudyante na madalas madalas gumamit ng gumamit ng cellphone... cellphone... Huinmdai anbaumsaon Narhaaranpgagtannaanmay Opraagsbpaabraagsoa Cellphone ang isa sa aming mga ka- Makatutulong ang cellphone sa mga estudy- Kayang maghintay ng cellphone, ngunit ligayahan; huwag sana itong ipagkait sa amin ante, subalit kadalasan, ito ang ugat ng kanilang hindi ng napakahalagang oras. ng tuluyan. Hindi kami umaabuso, kami pa rin katamaran at ng hindi maayos na kalusugan. ang mga estudyanteng naghahangad na matu- Halos lahat ng tao, may mga kaniya-kani- to. Hanggang ngayon, marami pa ring mga ma- yang gadyet na ginagamit sa pang-araw-araw. gulang ang sumasakit ang ulo dahil sa hindi mapigil Hindi naman tatampok ang cellphone sa buong Maraming tao ang patuloy na nanini- na paggamit ng cellphone ng kanilang mga anak. Il- mundo kung hindi ito nakawiwili at nakatutu- walang walang magandang maidudulot sa amin ang beses nang binabawalan, ngunit talaga namang long. Masaya, ngunit bakit may mga tao pa ring ang cellphone, ngunit lingid sa kanilang kaala- hindi nagpapaawat. hindi madalas gumamit nito? man na ito ang nagtatanggal ng aming kapagu- ran. Ito rin ang nagiging daan sa aming lalong Laging ginagamit ang cellphone sa panana- Iba-iba ang interes ng mga mamamayan; pagkatuto sa mga bagay-bagay. liksik sa mga hindi naiintindihang leksyon, subal- kung maraming mahilig gumamit ng telepono, it lagi namang nakikita na kung anu-ano na lamang malaking tsansa na marami rin ang hindi mahilig Halos sampung oras nananatili sa esku- ang nilalaro, pinanonood at ginagawa, at hindi na dito. welahan - mas matagal pa kumpara sa pananati- nag-aaral pa. Hindi mapagkakailang malaki ang im- li namin sa aming tahanan. Nag-aaral kaming pluwensyang dulot nito - minsan mabuti at minsan Kadalasan, ginagamit ang telepono upa- lubusan kaya sana, huwag nang ipagkait pa ang masama - kaya nararapat na kontrolin ang paggamit ng libangin ang sarili kaya patok na patok ito sa paghahawak namin sa aming cellphone sa oras lalo na para sa mga kabataang madaling paniwalaan karamihan; subalit mayroon ding mga taong so- na makauwi kami sa aming sariling bahay. ang mga nakikita sa social media. brang dami ang kailangang gawin at wala nang oras pang gumamit ng cellphone. Gayunpaman, napakalaking tulong sa Dagdag pa rito na ang isang minutong pahi- amin nito. Sa panahong kailangan naming maki- nga, nagiging isang oras hanggang sa wala nang naga- Isa ring dahilan ang anyo ng internet ngay- pag-usap sa mga kakilalang nasa malalayong wa sa isang buong araw. Paulit-ulit binabawalan ng on kung bakit may mga taong hindi madalas gu- lugar, ito ang aming magagamit at sa panahong mga magulang, paulit-ulit ding sumusuway ang mga mamit ng gadyet. Hindi na ito malinis at naka- mayroong mga proyekto, maaaring gamitin ang kabataan. bubuti, ito nga iyong tinatawag na mga ‘toxic’ sa mga apps upang makatulong sa amin. internet na maaaring makaimpluwensiya sa kung Sa pagsapit naman ng kinagabihan, makikitang sino mang nagbabasa niyon. Masasabing hindi Ayon sa estadistiska nitong 2017, hindi mahimbing nang natutulog subalit kapag nakatalikod makabubuti ang lahat ng patok, kaya may mga lamang kaming mga kabataan ang madalas gu- na ang mga magulang ay palihim na kukunin ang hindi na lang nakisasabay sa agos ng panahon mamit ng mga cellphones kundi pati na rin ang cellphone hanggang abutin ng madaling-araw at tu- ngayon dahil masyado ng gasgas at gamit. mga matatanda dahil sa maraming benepisyong luyan nang mapuyat. Hindi masamang gamitin ang hatid nito - isa na rito ang komunikasyon. cellphone ngunit sana, bigyang limitasyon din ito ng Kaugnay pa rin nito, may mga taong labis bawat isa. magpahalaga sa kani-kanilang mga oras. Nanini- Bilang isang kabataan, naiintindihan wala ang mga ito na marami silang mahahalagang naman naming laging kaming napagbabawalan Ayon sa isang pagsisiyasat, nakapagdudulot dapat gawin kaysa gugulin ang kanilang oras sa subalit sana intindihin din na hindi naman lag- ng 71% suicide risk at 51% reduced sleep ang limang paggamit ng gadget. Dulot na rin ng maturidad, ing paglilibang ang aming inaatupag sa tuwing oras na paggamit ng mga kabataan sa mga electronic hindi na prayoridad ng mga ito ang maghanap ng kaharap namin ang aming cellphone, dahil gamit devices. kawiwilihan. din namin ito sa aming pag-aaral. Balansehin ang pag-aaral at paglilibang. Hindi Ayon sa artikulong inilabas ng Statista Re- Hindi naman kami umaabuso, kami pa namin sinasabing huwag nang magpahinga at mag- search Department noong 2017, na 68% ang ma- rin ang mga mag-aaral na naghahangad na ma- aral na lamang sa tuwina. Ang gusto naming mga ma- hilig gumamit ng cellphone. Hindi masamang tuto. Marahil iba ang nakikita at pananaw ng gulang, mag-aral ng mabuti ang aming anak at huwag gumamit ng cellphone subalit sana, ibalanse ang karamihan, subalit ito ang katotohanang aming mawili sa hatid na ligaya ng teknolohiya. oras at huwag laging ito ang inaatupag. pinaniniwalaan. Tunay na kawili-wili ang paggamit ng cell- Pahalagahan ang oras sa pamamagitan ng phone subalit hindi ito nararapat na hawak mula mabuting paggamit dito; huwag lamang itong araw hanggang gabi. Imulat ang lahat lalo na ang mga sayangin sa pagiging alipin natin sa makabagong kabataan na ang paggamit ng cellphone ay hindi nar- teknolohiyang hindi laging mabuti ang dulot sa arapat kaadikan dahil tulad ng isang ipinagbabawal atin. na gamot, nararapat na mayroon itong hangganan.

8 LATHA AGHIM PERYODIKO NG JANNA MAE CRUZ @PatnugotsaLathalain Sa pagtitipa nabuo ang bagong Bahagharing Bandera; a thread Naging isa itong malawak na pah Yari sa kahoy na matibay at may layag na makulay Malawak na karagatan ang nilalakbay Sa pagbasa ng pahina, makikita Isang bangkang hinulma para harapin ang hamon ng buhay Isang bangkang iwawagayway ang bandera nang walang humpay buhay ba Kakaiba ako sa mata ng iba, hindi pangkaraniwang bangka Hindi raw katanggap-tanggap sa lipunan nila MARY SHANE WAJ Natatangi dahil sa layag na ipinagmamalaki Sapagkat galing ako sa mundo ng bahaghari Yesterday at 11:10 PM 11:10 PM . 11/16/19 . Twitter for iSanghaya TAGUAN NG TAPANG 2019 Retweets 2020 Likes Hello, itago ninyo ako sa pangalan JANNA MAE CRUZ . 1h dahil wala akong tapang para harap @PatnugotsaLathalain ko mula simula, huwag kayong ma pagkatao ko ang itinataya sa pamb Replying to @PatnugotsaLathalain “Isa,”pagbilang nito kaya tatakbo n Dito sa lipunang panghuhusga lang ang alam kapanliliit na salita, pananakit, at pa Kung saan minsan nais kong maparam aking kamag-aral, kaibigan, magula Palagay nila, walang magandang patutunguhan ang buhay, ang magandang grado s Bangkang tulad ko, kung mangarap man larong hindi naman nakabubuti. Hindi kami mahina, hindi kami kahiya-hiya Huwag ilubog ang bangkang malaya — “Dalawa,”muli itong bumilang kaya pa rin nabibigyang pansin ang mga JANNA MAE CRUZ . 2h dalas ninyong sinasabi sa akin: una @PatnugotsaLathalain pasin ko muna. Pero isa itong laro kundi ang makapagpahamak ng tao Kakaiba man ang bandera, nais ko pang maglayag Hindi ako duwag para maging inyong bihag “Tatlo, apat.” Hindi ako makatakas Pagkatao ang tingnan, nilalaman ng puso ang las na pisikal, pasalita at panlipuna pakiramdaman social media. Nagbabalatkayo ang Hindi ang kasarian at panlabas na katangian pamamahayag at tayo ang nabibikti ito sa pinakalaganap sa kasalukuya tagu-taguan pa sa kalaban. Kung sino man sana ang makababa dilim. Gamitin ang social media par ang teknolohiya para wala nang ma mising tayo sa katotohanang kailan Huwag nang itago ang ating tapan problemang nararanasan ng lipuna

ALAIN 9 MUAN SOPHIA NICOLETTE NADONG ... @PunongPatnugot KASALUKUYAN Tala #1: MMaasyamyaalni abmaasna’kaikno?, M‘diabraa?mNi aakkoannggimtigpaakrainibnigaamna.nKaukmop.leto rin ang pamilya ko. g mundo: mundo ng aghimuan. Tala #2: hayagan ng bawat mamamayan. Hindi ko maalala ang kulay ng orasan sa klasrum. Kataka-taka, kasi bawat ang peryodikong inilathala ang minuto ko siyang tinitignan. Walong oras lang ba talaga ako dito sa paaralan? awat isa. Tala #3: Naiinis ako. Hindi ko alam kung saan, kanino, ano, o bakit. Pwede ba ‘yun? JE ... Tala #4: Alam kong hindi ako mag-isa. Alam ko kasi ang daming boses ang naririnig ng Gemma. Itago niyo ako sa madla kong kumakausap sakin. Kung kanino nanggagaling, hindi ko alam. pin ang panghuhusga. Sa pagbilang Tala #5: abahala sa mga kilos at salita dahil Natatakot akong magsulat. Natatakot ako kasi sa oras na isulat ko ang nasa isip bubulas na laro ng mandaraya. ko, hindi ko na pwedeng bawiin. Tala #6: Sigurado akong may mali sa’kin. Wala akong pwedeng sisihin, ako lang ang may kasalanan. Hindi ko na kayang maging masaya. Napapagod na kong subukan. Pinipilit ko namang gumaling, pero ‘di ko talaga matakasan; ang manhid sa pakiramdam. Tala #7: Sinong nagsabing hindi ka pwedeng malunod sa lupa? Nahihirapan na akong huminga, pero hindi pa rin ako makahingi ng saklolo. Kahit ilang beses akong umiyak, hindi ko pa rin matanggal ‘yung sakit. Wala namang nangyayari. Tala #8: Gusto ko na lang matulog. Gusto ko nang magpahinga. Gusto kong pakinggan ang mga boses, gusto ko nang mawala. Pero hindi pa pwede, isang araw pa. Bukas, muli akong magtatala. na naman ako palayo. Sa isang na- SOPHIA NICOLETTE NADONG Isandaang Bilyong Tala sa Langit aninira, kaya akong palayuin nito sa View all 2019,2020 comments ang, at mundo. Ipinalimot niya sa akin sa paaralan at tiwala sa sarili dahil sa Product: ImporNasyon kumaripas ako ng takbo pero hindi Product Descriptions: Free Product, Free Shipping, a impit kong daing. Dalawa ang ma- Fast Delivery (kaa-add to cart pa lang, iyong-iyo na), a, biro lang ito, at pangalawa, palag- Comes with a nice bubble wrap pero maglalaho o na walang ibang magiging wakas palang tila bula ang lahat. o. Ratings & Reviews (1) mula sa kaniya. Mula sa pambubu- an, nandaraya siya sa paggamit ng NYAH RIKKI MAE TAMBOBOY AT MARY SHANE WAJE - 16 Nov 2019 1/5 g cyber bullying bilang kalayaan sa ima ng kaniyang pagpapanggap. Isa Ibalik niyo ang tiwala ko! Hindi porket libre, paglalaruan niyo na. Hindi dahil nagtiwala, may an kaya huwag na tayong makipag- karapatan na agad kayong manira. Tama na sa panloloko sa iba kung malayo ang aming makukuha mula sa panlabas nitong itsura. Tigilan niyo na ang pagpapadala ng mga fake asa nito, huwag tayong magtago sa news sa masa na pumapatay sa pamamahayag sa social media. ra buksan ang mata ng iba. Gamitin Noong una, tamang-tama lang para sa netizen na tulad ko ang inyong anunsyo. Napakalakas asamang karanasan na uulit pa. Gu- ng tibok ng aking puso nang makitang walang bayad ang inyong serbisyo. Halos kumislap ngan na nating gumawa ng paraan. ang aking mga mata dahil nasa aking kamay na agad ang balita basta kontrolado ko gamit ng at makialam sa pagharap sa mga ang aking telepono. Ngunit ako yata ang kinontrol ninyo. Dahil sa kabila ng pagiging libre nito, an. tila kamangmangan ang naging kabayaran ko. Maling impormasyon ang isinukli sa pagtiti- walang hindi ko na muling maibibigay nang ganoon kadali. Noong una, magandang-maganda pa ang balot pero salot pala ang nasa loob. Nabighani ako sa kasinungalingang nagpapanggap bilang katotohanan. Nabighani pala ako sa bitag kung saan mahihirapan akong tumakas. Nagpauto ako sa kapani-paniwalang paglalarawan ng produkto. Pero kabilang pala ako sa mga madidisgrasya sa pagpapaikot ng mga sakim sa balitang nararapat na ingatan natin. Ibalik niyo ang tiwala ng mga Pilipino! Hindi ako naririto para magreklamo, kundi sabihin sa inyo ang reyalidad ng modernong mundong dulot ng pagbabago. Hindi totoo ang lahat ng ating nababasa pero dapat nating makita ang katotohanang mayroon pa tayong magagawa. Gamitin sana natin ang balita para sa kalayaang sa atin ipinagkatiwala at siguraduhin nating sa ating mga sarili ito magsisimula. ... Color Family: Scam

10 LATHALAINAngSanghaya HUNYO - DISYEMBRE 2019

HUNYO - DISYEMBRE 2019 L 11ATHALAINAngSanghaya LISTEN, LOOK AND nina Janna Mae Cruz at Mary Shane Waje LISTEN AND LEARN Magulo ang mundo, kaya kung Impluwensiya ng Memes sa Mga Pinoy ni Mary Shane Waje kaya mong maglaho sa paningin ng tao, para sayo ang kapangyar- Dibuho ni Angeline Maxsynd Matthews Kahit isa lang akong litrato na angan nilang gawin. Hindi lang ihang ito. Hindi ka na mamom- You do note, pero parang pinatungan ng caption, mapapa-sana ‘yon, may ilan na rin na ginag- roblema sa iyong itsura at mga all ang lahat ng jowa niyo kasi sa akin amit ako para manira ng iba. kamaliang nagawa mo na, dahil jowa mo na ako dahil lagi kitang lang kayo napapa-react nang sobra. Aba, lalong hindi ako na-inform magiging invisible ka sa mata ng napapangiti, at hindi lumilipas ang Bukod sa great sense of humor ko, lalo na may masama rin pala akong isang araw na hindi mo ako nasisi- kayong namamangha dahil nasasabi dala sa masa. mga taong mapanghusga. layan kahit sandali. Hindi mo alam ko rin ang opinyon niyo, mapa-politi- pero nakararami ka nga ng reacts kal man iyan, panlipunan o tungkol sa You do note pero dapat dahil sa akin. Kilala mo na ba kung paaralan. Hindi naman ako na-inform mong i-note na tulad ng pakiki- sino ako? My ghad, Cassie! Ako ang na isa na pala akong daan ng kalayaan pagrelasyon, may limitasyon pa pinakamamahal mong meme at na- sa pamamahayag sa kasalukuyan. rin ang meme sa kasalukuyang kadepende ang life mo sa akin. panahon. Maari itong magpasaya Pero tulad ng isang nobyo o o manira at magturo o magpa- nobya, hindi rin naman ako goals hiya. Huwag magpabaya sa pag- nang sobra. Maraming estudyante gamit sa pinakamamahal niyong ang inuuna akong basahin kaysa sa meme. Listen and look and listen mga librong kailangan nilang aralin. and learn na bilang isang netizen Marami ang nauuwi sa pagiis-scroll na may tungkulin, piliin lagi na- sa akin kaysa sa mga trabahong kail- tin ang tamang gawain. Suring pampelikula: TITLE Kayhirap umangat sa isang pangkat, pero paniguradong #JOWABLE higit pa sa sapat ang telekine- sis, para mapasaiyo ang lahat. Malalaman ang dapat mala- man sa pagbasa ng kanilang isi- pan, kung totoo ba ang kaibigang pinakikisamahan at kung ano ang tamang kasagutan sa exam. Hindi mo na kailangang mag-alala kung plastik ba sila o kung babagsak ka dahil hawak mo sa iyong mga kamay ang mga sagot sa lahat ng bagay. ni Allysa Claire Polante Dibuho ni Diona Abigail Juanani “Pangarap, pera, pahinga o lamang ito sa isang dalagang nag- tao sa isang bagay o regalo. Sa paggamit ng mga bisig, mataas na marka,” ito ang maaaring ngangalang Elsa na desperada nang Ngunit sa labis nating pagkagus- maaaring mabatid ang kapang- isagot ng kabataan kapag tinanong magkaroon ng kasintahan o pu- to, lumalayo sa katotohanan ang mo kung anong hiling nila. Pero ano masok sa isang relasyon. Ngunit hin- mga larawang nabubuo sa ating yarihang iyong hatid. Takot nga ba ang talagang mas gusto nila? di nababatid sa pamagat ng pelikula isipan. Ngunit kadalasang ibang- ang maaring mangibabaw Jowa. ang pagtalakay sa mga isyung kinaka- iba ang balot ng mga regalong sa kanila sa tuwing makiki- harap ng isang tao tulad ng depre- matatanggap. Pero kung titing- ta ang pambihira mong sig- Isang kontrobersyal na pe- syon at pagmamaliit sa sarili. nan mo ang nilalaman, makikita la, ngunit maaring kaligtasan likula ang binigyang buhay sa ta- ang bagay na tunay na hinihingi ng masa ang iyong dala. Maari ong ito: #Jowable. Isang pinilakang Ihanda ang panyo na pamunas ng iyong puso. Nagiging batayan kang tumulong sa mga bagaheng bitbit tabing na pinagbibidahan ni Kim ng luha o pantakip sa bibig sa malak- natin ang panlabas na anyo upa- ng tao o maging tagabuhat ng mga pabigat na Molina, sa direksyon ni Darryl Yap. as tumawa. Puno man ng komedya, ng mahusgahan ang nasa kaloo- miyembro ng grupo. Kalaban o kakampi: ‘yan marami namang aral ang mapupulot ban nito. ang tanong sa’yo ng nakararami. Tubong Gapo si Yap dahilan mula rito. Makikita ng mga manon- upang maging isa sa mga tagpuan ng ood ang kanilang sarili sa tauhan sa- Anong gusto ng kabata- Mararating ang pupuntahan kung ta- kwento ang Olongapo. Kinuhanan pagkat nasasalamin ng bida ang kara- an ngayon? Pangarap, pera, pa- glay ang kakayahang lumipad tungo sa ang karamihan ng mga eksena sa niwang pag-uugali at pagpapahalaga hinga, jowa o mataas na mar- kahit saan. Liparin ang lan- nasabing lungsod kaya panigura- ng isang tao sa totoong buhay. ka? Hindi. Kundi isang pelikula git kasabay ng ihip dong maiuugnay ito ng bawat isa sa na magbibigay-inspirasyon sa ng hangin at abutin kanilang pang-araw-araw na buhay. Maraming matututunan sa kanila at #Jowable ang hindi ang hangaring tangan ng #Jowable tulad ng paghahangad ng dapat palagpasin sa takilya. bituin. Paghandaang mabuti Sa unang tingin, tungkol ang mga pangyayaring gugu- lantang sa iyong sarili. darna KAHIMANGDing, ni Abigail Juanani ang bato! Tatalon yung lala- Ako ang Pilipinong ki, iligtas niyo! tagapagtanggol. ‘Di na kayo maaapi! KAKAYAHAN nina Janna Mae Cruz at Mary Shane Waje Kapangyarihang naka- kubli sa ating sarili na hindi Mulat ang mata ngunit bulag sa dapat makita matagpuan ang susi. Ngunit Tila nakapiring kaya hindi magamit ang sandata nararapat na masaksihan ng Gising na Pilipino, lumipad Gising ang isip ngunit mistulang tulog ang diwa mundo ang siklab ng pagbabago tungo sa pagbabago! Takot pang makita ang pagbabagong malilikha Nararapat na mamulat ang bawat isa na nagmumula sa iyo. Kasing-al- Sa kapangyarihang matatagpuan sa puso nila ab ng apoy ang damdaming Tapang at tiwala ang nakahawla sa iyong pagkatao dapat mong taglayin upang iligtas Ang pagpapakawala nito ang magdidikta sa isang ang lipunan natin. Isuot ang kapa, Tulong ihanda ang sandata at labanan ang proble- may mag- SUPERHERO ma nang may pusong nagniningas ng pag- nanakaw! asa.

Ang Sanghaya AGHAM12 kalikasan SPSS, pinarangalan ni Nathaniel Campo Sagot sa lumolobong fire risks at tumataas na at sinu- gastusin, mapapas- antas ng global warming. ri upang aatin. masiguro na Iniuwi ni Kry- Nagbibigay paalala tumpak at maganda ang makinarya sa tuwing ang kaniyang kalidad sa sha Maceda ang un- wala itong nadedetect na pamamagitan ng accura- ang karangalan para sa kilos kada 30 segundo. Bu- cy and precision test. kaniyang pag-aaral na kod pa rito, kasama ng SMS pinamagatang “SPSS: notification ang applica- “Many people tend Smart Power Saving tion software na kung saan to forget their appliances System” sa kategoryang maaring kontrolin nang plugged in, which causes Innovation-Individual wireless ang mga electron- them to have high elec- editoryal sa ginanap na Division ic device. Kapag lumipas tricity bills and increase Bitaw Science and Technology ang 15 minuto at walang electrical fire risks,” ani Fair sa St. Joseph Col- na-detect na pagkilos, la- Maceda. lege, noong ika-9 ng Ok- hat ng mga electronic de- tubre,2019. vice na naiwang nakasak- Masisiguro nito sak ay kusang mamamatay. ang kaligtasan ng bawat Nilalayon ng pa- isa laban sa sunog na dala nanaliksik na makatip- Unang inihanda ng naiwang saksak at ma- Sa lubid nakakapit, id sa kuryente at ang mga kinakailangang padadali ang pagtitipid handang humila ang bawat ka, at pagkakalbo ng mga kagu- matugunan ang mga kagamitan sa pagbuo ng sa elektrisidad na tunay panig. Sa larong batakan ng batan bunga ng pagtayo ng suliraning mataas na bill device. Sinundan ito ng na ikatutuwa ng buong komunidad at kalikasan, mga bagong imprastraktura. sa kuryente, electrical pag-programa ng device komunidad. may magwawagi at may uuwing talunan. Habang papalaki nang papalaki ang komunidad, lu- miliit nang lumiliit ang ka- Maraming benepisyo likasan. Ang patuloy na pagda- SymWpaosstieumM,apniangaesminaenytaan ang nakukuha ng komunidad mi ng tao sa daigdig ang isa sa at kalikasan mula sa isa’t isa. mga sanhi ng mabilisang pag- Tinutulungang linisin ng mga kaubos ng ating mga likas na puno at halaman ang hanging yanan— mas maraming bibig ating nilalanghap. Nagbibigay na kailangang pakainin, at sila ng mga gamot na maar- mas maraming nangangailan- ni Gabriel Kenneth Andres ing panlunas mula sa mga gan ng tirahang masisilungan. sakit tulad ng cancer, diabetes Pinahayag ng World Counts na Idfoinr aos EnnvgironYmouetnht ng waste management. fuse, Reuse, Reduce, Re- at iba pa. Pinagkukunan din nakakagamit tayo taun-taon “There’s no such spect, Recycle, at Rot. natin ang kagubatan ng mga ng higit kumulang 55 bilyong itnionSc(hYoEoSl-sO)OCrlguabniaznag- hilaw na materyales na ginag- tonelada ng likas na yaman ssyamwpasotseiummanakgaeumgneanyt thing as throwing away Sinimulan ni Emma amit upang makalikha ng mga tulad na lamang ng minerals aotngsegmreaggadtaigodnangaklaaya-- because things that were Villamin, RSHS-III Sci- produktong ating napapak- at fossil fuels. Iniulat ng Food lsaumliraannsian psaagbtausguorna.ng thrown away always have ence Department Head inabangan. Kapalit nito, upang and Agriculture Organization a destination” ani Reyes. ang programa kasama makatulong sa kalikasan, gum- sa kanilang State of the Forest Pinangunahan si Dr. Roderick Tadeo, agawa at bumubuo naman tayo Report na umaabot ng pitong ni Ms. Joanna Marie F. Tinalakay rin niya punongguro ng RSHS-III, ng mga makinarya na ginag- bilyong ektarya ng puno ang Reyes, Senior Forest ang R.A. 9003, kilala sa at nagtapos sa paglalahad amit para sa mga paglilinis ng pinuputol kada taon. Management Specialist, tawag na Ecological Solid ni Jovilyn Arevalo, tag- dagat. Lumilikha rin tayo ng ang naturang sympo- Waste Management Act of apayo ng YES-O, at Ker- mga makabagong teknolohiya Habang nadadagdagan sium sa pamamagitan 2000, na naglalayon ng di- yx Lacuata, tagapayo ng na nakapagpapabawas ng car- ang mga mamamayan, na- ng pagpapa- siplina sa pangongolekta, SCIRE, ng sertipiko bil- bon sa himpapawid at patuloy dadagdagan din ang kanilang liwa- paglilipat, pagdadala, pag- ang katunayan na naging ang ating pananaliksik ng mga nalilikhang basura. Ayon sa poproseso at pagtatapon resource speaker si Reyes paraan upang mapabunsod National Geographic, binubuo nag ng solid wastes. ng naturang symposium. ang diversity at wildlife habi- ng katubigan ang 70% ng tats. mundo, ngunit 2.5% lamang Nagtapos ang sym- Hinimok ni Reyes doon ang hindi kontaminado. posium sa paglilinaw ng ang mga miyembro ng Minsan hindi mapipigil- Dagdag pa rito, walong mily- nasabing organisasyon ang manaig ng isa; sa paglag- ong tonelada ng plastik ang layunin ng 7R’s na kasa- na dumalo sa taunang anap ng komunidad, kasang- napupunta sa karagatan bawat ma sa waste segrega- coastal clean-up, “BIAY ga ng industriyalisasyon at taon. Kung magpapatuloy ito, tion management: DAGAT” na gaganap- modernisasyon, unti-unting may bukas pa ba tayong dapat Rethink, R e - nabubuwal ang kalikasan. Ku- asahan? Kung kikilos tayo KASAGUTA N SA KARniGabrielKennethAndres in sa Boardwalk, mikitil sa likas na yaman ang ngayon may pag-asa pang nag- Subic Bay panlalason natin sa hangin, mamanman. Freeport tubig, at lupa; carbon at smoke Zone. Sa larong batakan, wala emissions mula sa pag- ang komunidad kung wala ang UMIHpolusSyaonb.ukal ng Botolan matatagpuan ang solusyon sa susunog ng gas- kalikasan kaya bitawan na ang ANTapon doon, tapon dito. Kung kaplastikan lang naman ang pag-uu- olina, toxic lubid at magsimulang magtu- chemical lungan. Sapagkat sa mama- wastes mayan nakataya ang kinabu- galing kasan, sa atin nakasalalay ang sa mga tagumpay ng sangkatauhan. pabri- sapan, hindi pahuhuli ang mga Pinoy riyan. Isa ang Pinas sa mga bansang na- Dibuho ni Christopher Bayquen ngunguna pagdating sa polusyon ng plastik. Lubusang pagbabago ang maidudulot ng pagkadiskubre sa mga bakteryang makatutulong sa pagpapabawas sa tone-toneladang plastik na naiimbak kada araw. Sagot uti sa lumalalang suliranin ng ating bansa pagdating sa plastik. Sa katunayan, pangatlo ang bansa sa pinakamaraming plastik na na- kapagpapadumi ng dagat. Natuklasan ang isang uri ng bakterya na kayang kumain ng mga low-density polythylene (LDPE)- sangkap sa paggawa ng plastik na kadalasang makikita sa mga plastic bags, cling wrap, at shampoo bottles, sa isang pag-aaral na isinagawa kamakailan lamang ng mga mananaliksik mula University of the Philippines- Baguio. Nahanap ang bakterya sa bukal ng Botolan nang isagawa ng mga mag-aaral ang kanilang pananaliksik. Pinatunayan ng kanilang pag-aaral na nagtataglay ang naturang alkaline spring ng calcium, magnesium, sulfate, chloride at iron na makatutulong sa pagpapalinang ng ganoong uri ng bakterya. Kasalukuyan ngayong sinusuri ang nahanap na bakterya upang malaman kung ano ang tinataglay nitong kemikal na makatutulong sa pagpapabawas ng plastik at kung ano pa ang kaya nitong gawin.

HUNYO - DISYEMBRE 2019 AGHAM 13AngSanghaya teknolohiya Security Notification Robot, tampok sa kabahayan ni Gabriel Kenneth Andres INOBASYON TUNGO SA PAGBABAGO. Isang imbensyong nilikha ng isang grupo ng mga mananaliksik ng RSHS-III ang bumida sa nagdaang 2019 DSTF — ang ADVAM. Isa itong Sda akda,nmiyaaanagsakhaalin- noise tracker na paniguradong makatutulong upang maging mapayapa ang ating nakagagambalang kapaligiran. Naaman Abraham Justo ang seguridad. Nasungkit ng ADVAM, imbensyong kontra ingay ni Danielle C. Roberto mananaliksik na si Huwag Nina Alrica Viacru- magbi- taun-taon. tin ang mga bulbs at chords ng karamihan, at iparinig sis ang kampeonato snagibidnugmihaadnamguunla- Malaking sagabal sa amplifier. Pinagdug- sa madla ang tinig ng ka- sa kategoryang Ro- sdaopnaggknata nakkaatomtoahmaantaany tong din ang mga kable ng totohanan nang tuluyang botics sa kaniyang iannggaysaonb.ra-sobrang ka- ang ingay saanmang pook, tracker at switches ng mga mabawasan ang pan- investigatory project at mas lalo na sa paaralan bumbilya. Matapos mabuo ganib na bitbit ng na ADHSE: Alterna- kung saan nangangail- ang device, nagdaan ito sa kaingayan. tive Device for Home angan ng mga mag-aaral iba’t ibang pagsusuri upa- Security Notification Nasungkit nina ng konsentrasyon. Bil- ng mapatunayang mabi- Unit using passive Charlene Derain, Fiona ang tugon sa suliraning sa at epektibo. infrared sensor and Bacosa at Tiara Mace Ma- nabanggit, nakaisip ng arduino mega as mi- quesias ang unang gan- isang solusyon ang mga Layunin cro-controller noong timpala sa Physical Sci- manananaliksik mula sa ng pag-aaral nakaraang Division ence Team Category sa RSHS-III. na ito na mag- Science and Technol- kanilang imbensyon na bigay kaala- ogy Fair. ADVAM (Auditory Dis- Nagbibigay ang AD- man, buk- turbance Visual Alarming VAM ng mga babalang san ang Parisukat Machine): A Noise Tracker tunog at ilaw na may tat- tain- ang katawan, may sa nagdaang Division Sci- long kulay; dilaw, kahel ga kamera na nagsi- at pula, na nakabatay silbing ulo, at nag- ence and Technology Fair sa ingay na nalilikha ng lalakad gamit ang na ginanap sa St. Joseph paligid nito. Higit pa rito, dalawang gulong, College, noong ika-9 ng mayroon itong tracker na nakatutulong ang Oktubre, 2019. tinuturo ang pinanggag- robot sa pagpapana- alingan ng ingay. Maaari tili ng proteksiyon at Nagdadala ang in- ring magbigay paa- katiwasayan parti- gay ng iba’t ibang peligro lala ang admin sa si- kular na sa mga ka- sa kalusugan. Ayon sa lid-aralan gamit ang bahayan. Kapag may estadistika, umaabot sa mikropono. nasagap itong pag- 50,000 kaso ng fatal heart galaw sa nasasak- attacks at 20,000 kaso ng Upang upan, sinisimulan cardiovascular diseases maisagawa nitong irecord ang na siyang bunga ng noise ang ADVAM, kasalukuyang nang- pollution ang naitatala kinailangang yayari gamit ang pagkabit-kabi- kamera hanggang sa makabalik ang may- PhilSA: Kinabu ari. Tampok din sa ni Nathaniel Campo robot na ito ang ka- er kayahang magbigay Supamgalamlaakbsaay akitnug- ral Resourc- sa abiso sa pamamagi- es. a tan ng sms text mes- nbagyobsaayknarautinnunangagnk, aiblaa-- ka san sages sa mga may-ari wakan. Ayon kay K Dibuho ni Christoph kung may naganap Science Secretary Bayquen na paggalaw. Kamakailan lamang, Fortunato de la l a wak a nment, pinirmahan ni Presiden- Peña, napapanahon hazard Layon ng na- te Rodrigo Duterte ang ang pagkakaroon ng manage- turang pananaliksik Republic Act 11363 o ang Pilipinas ng Space ment and cli- na matulungan ang Philippines Space Act na Agency dahil isa ito sa mate studies, komunidad lalo na naglalayong palawakin mga bansa sa Southeast space research and ang mga homeown- ang kaalaman ng masang Asia na wala pa. development, space in- ers sa pagpapana- Pilipino pagdating sa ka- dustry capacity-build- u p a n g tili ng seguridad sa lawakan at mundo. Hahawakan ng Of- ing, space education and masungkit kanilang mga kaba- fice of the President at awareness, at interna- ang inaasahang mithiin- hayan. Bukod pa rito, Sa pagdaan ng Di- pangungunahan ng isang maaari ring mag- wata-2, ang ikalawang mi- director general na may- amit ang nasabing crosatellite ng Pilipinas, roong cabinet secretary robot di lamang sa sa ibabaw ng ating bansa, rank na siya ding tagapa- kabahayan kundi makakakuha ng mga litra- yo ng presidente sa mga pati na rin sa mga to ng lupa ng Pilipinas na isyu sa kalawakan. ang silid-aralan at prib- magagamit upang makita PhilSa. adong lugar sa loob ang pagbabago sa vegeta- ng mga opisina. Mayroong anim na tion na makatutulong sa development areas ang “As long as you Department of Envi- polisiyang ito: nation- have a good intent ronment and Natu- al security and develop- and work hard un- til your goal, you will do fine,” pahayag ni Viacru- sis. tional cooperation. matuto at mapaunlad ang Kalawakan naman buhay natin. ang tatahakin ng Pilipinas

14 AGHAMAngSanghaya HUNYO - DISYEMBRE 2019 . (BUHAY AT PUMAPATAY) ni Gabriel Kenneth Andres Isang bansa na tila nagiging pugad ng mga epidemyang lumalala. Isang bansa kung saan ang kalusugan ng mamamayan ang nakataya. Sa lahat ng mga sakit na nakababahala, mayroon pa ba tayong magagawa? Hanggang ngayon, mistulang walang agarang solusyon ang mga doktor sa unti-unting pagkalagas ng buhay ng mga tao at hayop. Tila hindi pa rin humahakbang ang bansa upang malagpasan ang sakit na dahilan ng pagkabuo ng sakit na hirap malunasan. Kasalukuyang humaharap ang m e d i s i .n a mga Pilipino sa kaliwa't kanang epidemya kung saan nagkalat ang mga sakit na humahamak sa ating kalusugan . DENGUE AFRICAN POLIO SWINE FLU Sa isang kagat, kamatayan ang Dibuho ni Diona Abigail Juanani Napipilay. Umaaray. Namamatay. katapat. Idineklara ng Department of Idineklara ng Department of Health Naririnig mo ba ang panaghoy ng mga Health (DOH) kamakailan lamang ang po- (DOH) ang dengue outbreak alert dahil sa baboy? lio outbreak dahil sa patuloy na pagdami ng patuloy na pagdami ng kaso ng mga nagka- Iniiwasan ngayon sa mga palengke mga kaso ng polio sa Pilipinas. Matapos ang kasakit at namamatay sa iba’t ibang dako ng ang pagbili ng karne ng baboy dahil sa pag- 20 taong pagiging polio-free ng bansa mula bansa. taas ng mga naiuulat na kaso ng baboy na 2000, nanumbalik ang sakit sa ilang panig ng namamatay apektado ng African Swine Flu bansa. Dala ng lamok na tinatawag na Aedes sa ilang bahagi ng Pilipinas. Aegypti; sakit ng ulo, mata, kasu-kasuan at Ayon sa mga pag-aaral, naaapektuhan kalamnan, pagkakaroon ng pantal, pagkahi- Kinabibilangan ang mga sintomas ng sakit na poliomyelitis ang utak at gulu- lo, pagsusuka, kawalan ng ganang kumain, ng panghihina, paglalagnat, panghihina,at god na nagpapahirap sa isang tao na mak- at lagnat na higit isang linggo ang karani- internal bleeding na may kasamang haem- agalaw kung saan tuluyang napaparalisa at wang sintomas ng dengue. orrhages na makikita sa mga tainga at bi- nababaldado ang katawan. yas. Maaaring ikamatay ng mga baboy ang Ituro sa mga estudyante ang paglil- severe strain virus na ito sa loob ng 10 araw. Gayunpaman, hindi dapat mag-ala- inis sa loob ng bahay, paaralan at kapaligi- ngan ang mga magulang na pabakunahan ran. Ituro sa kanila kung paano wawasakin Sa panahon ng outbreaks sa mga ang kanilang mga anak. Dapat nilang tiyakin ang tirahan ng mga lamok.Ang kalinisan sa apektadong bayan, nahirapang makontrol na nabakunahan ang kanilang anak laban loob ng bahay at kapaligiran ng susi para ang ASF. Dahil kailangang angkop sa epide- sa nakahahawang sakit. Ilang dekada nang mapigilan ang pagkalat ng mga lamok na miological situation o pagharap sa transmi- napatunayan ang bisa ng bakuna sa polio. nagdadalang dengue. Alisin ang mga lalag- syon ang pagkontrol sa sakit kaya mahalaga Ligtas ito para sa mga tatanggap, madal- yanang madalas pasukan ng tubig tuwing ang maagap na paniniktik sa pagkatay sa ing pangasiwaan at ibinibigay nang libre ng tag-ulan. mga hayop kasama ang wastong disposal sa gobyerno. katawan at basura, wastong paglilinis at dis- infection. Sa pagpapatuloy ng kampanya at panghihikayat ng DOH na makiisa ang bawat pamayanan sa pagpapabakuna, malulutas at makaliligtas tayo mula sa kumakalat na mga epidemya sa Pilipinas. Isa tayong bansang kakayaning bumangon mula sa mga sakit na laganap ngayon. Oras na upang puksain ang mga nakamamatay na virus na nagdadala ng mga epidemiya. Sa kamalayan at pagtutulungan, malulunasan ang sakit na kamatayan ang hatid sa mamamayan at mawawakasan ang problemang tayo ang may hawak ng kasagutan. TAeanncuhaerl sM, eisdinicaaglafwora Dibuho ni Ferdinand Angelo Ibañez bilanggo Sa rehas ng emosyon ang naghihintay- ang kama- nakakulong, umiiyak at tayan. Sa tala ng World Health humihingi ng tulong. Organization, humigit ku- mulang 2000 na ang kaso ng ni Danielle Roberto punan ng mga physicians Isang usapin pa rin pagpapakamatay mula noong ang Teacher’s Annual Health ang mental health sa 2000 hanggang 2012 at karami- Sumailalim ang kagu- Form 86 at dumaan ang panahon ngayon. Maram- han sa mga ito ay mga kabataang ruan ng Olongapo sa mga guro sa iba’t ibang ing nagsasabi na pawang 15-29 taong gulang. Mga mus- Annual Medical Check-up laboratory examinations, kaartehan lamang ng mak- mos sa mundo ang nakakulong for Teachers upang masu- tulad ng urinalysis, x-ray, abagong henerasyon ang sa problemang ito, at litong-lito ri at matiyak ang kanilang electrocardiogram test (ECG) isyung ito ngunit hindi nila kung kanino hihingi ng tulong. kalusugan. at blood extraction bago nila alam ang tunay na kahu- matanggap ang kanilang lugan at implikasyon nito Kalungkutan ang huma- Pinangunahan ng mga Annual Health Clearance. sa kabataang Pilipino. harang sa kaunlaran at ang pag- propesyunal mula Lab1 Di- iyak ng kabataan ay hindi ma- agnostic Center ang taunang “I am committed to Ayon sa World Health tahan. Natitirang solusyon sa check-up na ginanap sa Olon- improving the state of public Organization, tumutukoy ang problemang ito, ang pagbukas gapo City Hall noong ika-5 ng school teachers,” pahayag ni sa mata ng lipunan at pakinggan Agosto 2019. Deped Secretary Briones. mental health sa kakayahan ng ang hinaing ng karamihan. isang taong magpunyagi sa Naaayon ito sa DepEd Sa pamamagitan ng bawat problemang kaniyang Isang pangarap ang Memorandum No. 22, s. 2015 taunang check-up, nasisiguro kinakaharap at maka- na iniimplimenta ng Depart- ng DepEd na maayos ang ka- ambag ng ganap sa lipunan. lumaya sa bilangguan na dala ment of Education (DepEd) sa lagayan at physically fit ang Kakayahan itong makawala ng depresyon at iba pang mental bawat panig ng bansa. mga gurong magturo at mag- sa posas na pumipigil sa pag- health illness, mapawi ang luha bigay serbisyo sa bayan. unlad ng isang tao at mapabuti sa mga mata ng mga nabiktima Kinakailangan munang ang kaniyang mga abilidad. nito at maramdaman ang supor- Kapag hindi naagapan, pahamak ta at kalinga ng pamayanan.

balitang lathalain ISPORTSAngSanghaya 15 hMaannginggaantg: dluumloaban ni James Ashley Ocampo Paika-ikang umakyat si Hindi na maramda- BALITANG GLOBAL Eiron Maningat upang tang- man ni Maningat ang kani- gapin ang kaniyang medaly- yang paa sa sobrang sakit ang ginto nang matapos niya na kaniyang tiniis ngunit Pilipsinaa2s0, 11090SPEeArcGeanmt eRseady ang Clark Duathlon Cham- walang hahadlang sa pionships Full First AG na kaniyang pagpupursig- ginanap sa Clark Freeport, ing tapusin ang buong Pampanga nitong ika-13 ng event. Oktubre. Nabalutan ng ni James Aron Tantiangco Matuling tinakbo ng tu- tuwa ang magiting na atleta nang Matapos ng 2019 Southeast Asian (SEA) na in time for the opening ay bong Hermosa, Bataan na si Ma- kaniyang tanggapin ang medal- inspeksiyun- Games. handa na ang lahat, including ningat ang 10km course at agad yang ginto. Hindi naman ito na- in nina House- Nakatakdang ganapin security,” ayon kay Senador nagpatuloy sa kaniyang sunod na kalimot at kaniyang pinasalamat speaker Alan Go. misyon, ang 60km bike. ang Diyos, “I have fought the Peter Cayeta- ang SEA Games mula Nobyem- good fight, I have finished the no at Senador bre 30 hanggang Disyembre 11 Umaasa si Go na ka- Napakaganda at walong race, I have kept the faith. In- Bong Go ang P13 at isa ang New Clark City Sports hit hindi tangahaling over-all halong kaba niyang tinahak ang spirasyon ko lagi yung nasa taas bilyong sports Complex sa mga susi at pinaka- champion ang bansa ay maka- landas patungo sa finish line. kasi hindi Niya ako pinapabayaan complex sa New mahalagang venue para sa nasa- kakuha ang Pilipinas ng mata- Ngunit nang siya ay makalagpas sa ensayo at laro” Clark City noong bing biennial sporting event. as na ranggo sa gaganaping na sa 40km-mark, nakaramdam si nakaraang Oktubre SEA Games, at suporta mula Maningat ng paninigas ng kani- “I always knew how to play 16, ay opisyal ni- “Overall were 100 per- sa kapwa Pilipino. yang binti, “Bandang 40km may but you taught me how to win, lang sinabi na han- cent ready” wika ni Cayetano parang tumutusok na sa binti ko, thank you sa kuya ko na coach, dang-handa na ang matapos nitong ipahayag na la- “I’m hopeful. Very tumitigas na ewan, sobrang sakit!”, brother sponsor ko pa. Sa lahat Pilipinas sa pag-host hat ng pasilidad ay tapos at han- much hopeful ako, not only paglalahad niya. ng kateam na pumapatay pero da na para sa SEA Games. with the kind of facilities we nagpapalakas at sa supportive DISTRICT MEET... mula sa have right now but with the Agad siyang huminto kong pamilya, maraming salamat pahina 16 Si Cayetano ang Chair- support of the Filipino peo- sa pinakamalapit na aid station sa inyo, wala ako sa kinatatayuan ginto sa 9-ball Pool ngunit man ng Philippine Southeast ple,” pahayag ni Go. upang magpahinga at maibsan ko kung hindi dahil sa inyo”, pag- bigong makapasok maka- Asian Games Organizing Com- ang sakit na nadarama. Pagka- bibigay-puri ni Maningat. kuha ng medalya sa City mittee (PHISGOC) na kabilang Kabilang sa proyekto babang-pagkababa niya ay agad Meet. Kaya ay muli siyang sa mga kinatawan na abala sa ng administrasyong Duterte na nakita sa atleta ang hirap na Isa na namang medalya nagbabalik upang ipamalas paghahanda para sa SEA Games ang 20,000-seater athletics nararamdaman dahil sa cramps na at kwento ang maidadagdag ni ang kaniyang angking-hu- habang si Go naman ang ulo ng stadium, 2,000-seat aquatics kaniyang tinatamo, “Nagsisisigaw Maningat sa kaniyang unti-un- say sa larangang kaniyang Senate Sports Committee. center na may Olympic-size ako dun, sobrang sakit hindi ko na ting dumaraming mga karan- kinabibilangan. “Talagang pool, at pitong palapag na kaya”. galan at istorya. Narito pa ang nakakapressure kasi lahat “Nakatutok ang ating athletic village na magiging ilan sa mga karangalan at race nung taong nanonood dun gobyerno. Pinapaala ni Pan- pansamantalang tirahan ng Matapos bigyan ng na napagtagumpayan niya ngay- nakasuporta sa kalaban. gulong Duterte na sa lahat ng mga atleta, opisyales at mga paunang-lunas ay inaya na ng mga ong taon: Audax 200km, Pilipinas Siguro bilang lang sa daliri involved ay dapat siguraduhin volunteers sa SEA Games. marshall si Maningat upang dalhin Duathlon Series 2019- Top 10 Age yung nakasuporta sa mga sa pinakamalapit na pagamutan, Group, National Duathlon Cham- players ng RS”, ipinagtapat TAEKWONDO na kaniya namang tinanggihan. pionships(Sprint)- 6th Age Group, pa niya. Bataan Freedom Run 1km(dog race OlivaS, KEAwaGlaipmikeasdo sa Determinado siyang ta- handler)- Champion, Fiesta Run- ni Jun Lester G. Alcobilla pusin ang course at kuhanin ang Champion, Bikeking Duathlon, gintong tila sa kaniya ay nakalaan, Pru Ride Gran Fondo 100km, Dog Nasipa ng 22-anyos tae- taekwondo sa SEA Games at si Maningat ang bukod-tanging marathon(handler)- 3rd Place, kwondo jin na si Janna Domi- inaasahang magkakamit ang manlalaro sa kaniyang age group Clark Triathlon Classic Full- 2nd nique Oliva mula Olongapo ang taekwondo team ng Pilipi- ngunit hindi pa rin siya nagpakam- pante at tinapos ang buong event. Place Age Group, Clark Duathlon Sa huli ay nanaig pa kwalipikasyon sa Southeast nas ng mga gintong medalya Halong tuwa at pagka- Championships Full- 1st Place Age rin ang puwersang nagmu- Asian Games 2019 na gaganapin na mas marami sa dalawang mangha ang nanaig sa marshall Group (Youngest finisher). la sa pusod ng kagubatan, dito sa Pilipinas mula ika-20 ng ginto, tatlong pilak at apat na nang muli nilang masilayan si Patunay lamang si Eiron mga batang binigyan hin- Nobyembre hanngang ika-11 ng tanso na napanalunan noong Maningat sa kaniyang huling ikot Maningat na hindi hadlang ang di lamang ng katalinuhan, Disyembre. nakaraang SEA Games sa Ma- bago ang huling sampung kilomet- hirap na nararanasan upang tapu- bagkus ay pati na rin sa ka- laysia. lakasan, RSHS. Dinala si Oliva ng kani- rong takbo. sin at lagpasan ang kahit anumang yang kakayahan sa iba’t ibang “Our taekwondo paligsahan sa iba’t ibang pan- team will definitely surpass PALARONG PAMPAARALAN laban. ig ng mundo, nakatanggap ng our achievements in the last maraming parangal at nanalo ng sSalyMtheenr’isnsB,aibskineutlbsaallang kampeonato mga medalya mula sa mga kom- SEA Games in Kuala Lumpur petisyong kaniyang sinalihan. two years ago”, pahayag ni ni James Ashley Ocampo Barcelona Olympics Medalist Ilan lamang sa kaniyang Stephen Fernandez. napagtagumpayan sa malalak- Ilan sa makakasama ing kompetisyon ay ang me- ni Oliva sa taekwondo team dalyang ginto mula sa ASEAN ay sina Pauline Lopez, Sam- Umaatikabong bak- na si Joshua Dizon at kaniya ring Kabi-kabilang turnover Championships, medalyang tan- uel Morrison, JR Reyes, Mel- bakan ang nasaksihan ng mga ipinamalas ang kaniyang angking- ang agad na sumalubong sa Sly- so mula sa 2018 Asian Games, at la brothers, Dustin Jacob, at Reggies nang silatin ng Sly- galing sa dalawang dulo ng court. therin. At nariyan pa ang pagpa- medalyang tanso sa 2019 Korea Raphael Enrico na handang paramdam ni Drake Datu mula Open Taekwondo Champion- handa nang sumabak sa laban therin ang kampeonato laban Tila wala sa tono ang sharp sa three-point area. Ngunit hindi ship. at tulad ni Oliva, subok na rin sa liyamadong Gryffindor sa shooter na si Drake Datu nang ito naging hadlang para sa tu- ang kakayahan ng kaniyang kampeonato ng Men’s Bas- bigong makapag-ambag at hin- bong San Marcelino na si Keith Matinding paghahanda mga kasama sa taekwondo ketball, 66-59,sa katatapos na di maipasok ang lahat hg tres na dela Cruz at nagpakitang-gilas at pagsasanay ang ginawa ng team ng Pilipinas. Regional Science High School kaniyang binitawan sa ikalawang ito upang makopo ang ginto sa jins para sa 22 patimpalak ng III (RSHS-III) Intramurals na kanto. naturang patimpalak. ginanap sa RSHS-III Court ni- BOXING tong ika-13-14 ng Setyembre. Lalo pang pumabor sa Sa kabila ng mainit na panig ng Gryffindor ang laro at sikat ng araw at mainit na mga Petecio, Sumuntok ng Ginto Isang mapangahas at pa- tuluyang inungusan ang deha- kamay ng mga manlalaro ng ni Lanz Cundangan labang Slytherin, sa pamumuno dong Slytherin nang maeject ang Gryffindor, hindi ito naging ni Sir Ian de Guzman, ang agad forward na si Drake Edbay nang di sapat at tila nanlamig sa dulo Hinirang na ikalawang rap na kaniyang pinagdaanan na nagpasiklab ng unang kwarter umano ay murahin nito ang isang nang sila ay burahin ng determi- Filipina na nanaig sa World upang maabot ang entab- ng pinakainaabangan event sa referee matapos ang isang kwes- nasyon at puso ng bawat man- boxing si Nesthy Petecio mata- ladong kinatatayuan, ”Hin- buong intramurals. Sunod-sunod tiyonableng tawag laban sa kaniya. lalaro ng Slytherin. pos nitong masungkit ang gin- di po siya ganun kadali po ang pinakawalang tira nina Keith tong medalya sa featherweight iyong journey ko po dito sa dela Cruz, Joshua Casoco at Drake Ikaapat at huling yugto, Nagtapos ang laro sa is- division(57 kilogram) ng 2019 World Championship po. Kasi Edbay na sa kanila ay nagbigay ka- pigil ang hininga ng bawat manon- AIBA Women’s World Boxing po ang dami ko pong pinag- lamangan. ood. Bawat manlalaro ng dala- kor na 66-59: isang madikit at Championships na ginanap sa daanan na ayon depression mainit na tunggalian. Nagbago Ulan Ude, Russia noong Ok- kung baga nawala po ako sa Hindi rin naman nagpahuli wang kuponan ay nagmistulang man ang pangalan, isang kulay tubre 13, 2019. focus. Ang dami pong pag- ang guwardiya ng Gryffindor kalabaw kung kumayod. Tira dito, subok na dumating po. Ganun tawag doon. Lahat ginawa upang pa rin ang sa basketball court ay Nagwagi via split deci- naman po talaga pero ang naghari-ha- rian, Luntian. sion ang 27-taong gulang na pinaka importante po doon maging kampe- on. kampeon kontra sa mas matang- na kahit nadapa po tayo alam kad at host country’s bet na si po natin kung paano buman- Liudmila Vorontsova, sa tatlong gon at bumalik ulit.” hurado- Australia (30-27), Korea Nais ni Petecio na (30-27), at Ireland (29-28)- pabor kay Petecio, habang ang Japan hikayatin ang mga atleta na (30-27) at Argentina (29-28) ay huwag sumuko, magtiwala pumanig sa Ruso. sa sarili at pagpatuloy lang ang laban upang maabot ang Tinuldukan ni Pete- kanilang mga pangarap. cio ang pagkauhaw ng bansa Ang kampeon ay tu- sa medalyang ginto sa World Championship, 2012 ng huling tungo sa Gold Coast, Australia mapasakamay ng Pilipinas ang para sa kaniyang pag-eensayo ginto sa pagkapanalo ni Josie at paghahanda sa darating na Gabuco sa Light Flyweight Divi- Southeast Asian Games (SEA sion laban sa China. Games) na gaganapin dito sa BIDA NG LIGA. Pinatunayan ng mga manlalaro ng Green Slytherins na sila ang karapat- Bagaman nanalo, hindi bansa sa Nobyembre. dapat na magmay-ari ng trono sa larong basketball matapos iuwi ang gintong medalya sa ginanap na RSHS-III Intramurals noong Setyembre 14, 2019. Trisha Nicole Paradeza nawala sa isip ni Petecio ang hi-

SIKAD. Mula pagkabata, sinikap ng atletang si Kacey Canlas na hasain ang kaniyang kakayahan sa larangan ng taekwondo at ipamalas ang galing sa mga kumpetisyong sinasalihan. Trisha Nicole Paradeza CANLAS, NAGBIGAY KARANGALANwinagayway ni Kacey Canlas ang I SA LUZONbanderangLuzonmataposniyang masungkit ang tansong medalya sa Individual Poomsae sa National ni James Ashley Ocampo Agaran niyang ipinamalas ang bunga nga kaniyang maingat at matin- ding pag-eensayo na nagbigay sa kaniya ng 8.200 puntos. Ngunit nagpakitang gi- Leg ng Batang Pinoy na ginanap sa las din ang kalahok mula sa Iloilo City at Puerto Princesa, Palawan. nagtala ng 8.415 puntos, upang maibulsa Manlalaro mula NCR, Luzon, sa iba’t ibang panig ng Luzon. oras at patak ng pawis upang makamit ang gintong medalya. Gayundin ang pam- Kinapos man siya at hindi nakuha ang kaniyang inaasam, “To be honest po bato ng Iligan City na nagbigay naman ng Visayas at Mindanao ang pinataob ng I didn’t have much time to prepare for pilak na medalya sa kaniyang bayan nang 13-anyos na RS pride na si Kacey Canlas ang inaasam na gintong medalya sa Luzon Batang Pinoy because ang main priority magtala ng 8.235 na puntos: hiwalay ng mula ikaw-25 hanggang ikaw-30 ng Leg, sapat pa rin naman ang binaon nyang ko po is academics, but whenever I have 0.035 puntos kay Canlas. Agosto. pilak na medalya upang magpatuloy sa time, I train once in awhile and make sure national leg ng naturang patimpalak. po na I give my very best po sa lahat ng Nagkulang man ang puntos at Sa Luzon Leg pa lang ng Batang sinasalihan ko na tournament with the kinapos ang dating manlalaro sa Pala- Pinoy sa Isabela, ay nagpakita na ng kani- Hindi naman naging balakid kay help of prayers po” rong Pambansa upang makuha ang mata- yang angking galing si Canlas. Canlas na pagsabayin ang pag-aaral at gal na niyang pinapangarap na ginto, ang kaniyang paglalaro. Mas binigyang Dumating ang pinahihintay ni- sapat naman ito upang tumungtong at Patuloy niyang ipinaramdam ang prayoridad niya ang pag-aaral ngunit ka- kaniyang presensya ng sunud-sunod ni- pag may oras upang mag-ensayo ay kani- yang pabagsakin ang mga kalahok mula yang sinisigurado niyang sulit ang bawat yang pagkakataon, ang National Leg ng makamit ang isang napakasulit na podi- Batang Pinoy sa Puerto Princesa. um finish. PALARONG PAMPAARALAN PALARONG PANDISTRITO Gry2ff0in1d9oInrst,ranmanugraunlsa sa ReggsiaesD,imsturilcintgMneaegt hari ni Jun Lester G. Alcobilla ni James Ashley Ocampo Nagkampeon ang Red Gryffindors able to paint the town red since it’s any- Pinatunayang muli ng mga ng Regsay sa Men’s Volleyball nang hindi sa 2019 Regional Science High School III body’s game. But just like any other lions, estudyante ng Regional Science na nila pinayagang makahabol ang KNHS Intramurals at naghakot ng kabuuang it’ll scratch surfaces and exhale reverber- High School III (RSHS-III) na may at tuluyang ibinaon sa set score na 3-1. 56-medalya, 22-ginto, 21-pilak, at 13-tanso ating roars just to keep its territory”, pa- ibubuga rin sila sa larangan ng upang maabot and tuktok ng pagkapana- hayag ng team manager ng Red Gryffind- pampalakasan, ito ay matapos Kasamang ni Oropeza sina Kyle lo noong Setyembre 13-14 ng kasalukuy- ors na si Sir John Paul Gatmaitan. silang maghakot ng mga paran- Dela Cruz, Redd Maglalang, Andrei Men- ang taon na ginanap sa loob ng RSHS. gal laban sa Kalalake National doza, William Perez, Denzel Dizon, Aivan Nakuha naman ng Blue High School sa nakaraang District Paguio, Zhian Cabello, WillGigante, Dhaen Dinomina ng Gryffindors ang vol- Ravenclaw ang ikalawang pwesto Meet na ginanap SPED-G Court at Daduya, Robinx Aquino, at Adrian Quejada leyball girls na isa sa mga inaabangang kat- sa intramurals sa kanilang Tapinac Oval noong ika-26-27 ng ng RSHS at Jhonmick Toledo at Marcus egorya at sinungkit ang medalyang ginto paglikom ng 15-gintong Setyembre. Alviar ng KNHS upang maging kinatawan sa pangunguna ng pares na sina Gwynne medalya, 13-pilak, ng District IV para sa darating na City at Gwyneth Tolentino na nagpakita ng at 16-tansong medalya. Agad na didiretso sa City Meet Meet ngayong Nobyembre. walang katumbas na determinasyon para sina John Jacob Manalad, Ralph Rainier manalo. Pumapangatlo Lacabe at Lance Cedrix Santos ng thro- Hindi rin nagpatinag ang kuponan naman ang Yellow Huf- wing events nang bigong makapagbato ng RS sa Women’s Volleyball nang kanil- Kumaripas ng takbo ang Gryffin- flepuff na nag-ipon ng n g manlalaro ang Kalalake sa ang sagupain at patumbahin ang KNHS. dors sa athletics at mula sa 12-kategorya 13-gintong medalya, Ang RSHS ay magbabato ng 16 na man- ay 6 ang nakuha nilang gintong medalya sa 11-pilak, at 9-tansong nasabing patimpalak. lalaro mula sa nasabing patimpalak na pamumuno ng magkapatid na Lei at Andrei medalya. “Di po namin in- ipanglalaban para sa darating na City Mendoza ng nagpamalas ng nakakabulag Meet. Ang gropo ay kinabibilangan nina na bilis para tuluyang sakupin ang athle- Habang na- expect na wala kaming Gwynne at Gwyneth Tolentino, Allayna tics. punta naman sa makakalaban ngayon, kaya Nieves, at Heather David na kilalang mga huli ang Green Sly- sobrang nagulat po kami na mahuhusay sa larangang ito. Mapaminsalang mga hampas at therin na nakaku- didiretso na kami sa City pambihirang talento ang ipinamalas ni ha ng 12-gin- Meet.”, wika ng Discus Muling namang magbabalik sa City Shantel Magalong na nagdala sa Gryffin- tong medalya, Meet ang atletang hindi papatinag sa pag- dors ng ginto sa girls’ singles B sa katego- 14-pilak, at Thrower na si Manalad. sargo at pagtumbok, si Francis Lampa. ryang table tennis. 21-tansong Pinangunahan Nakuha ang kaniyang medalyang ginto medalya. sa 8-ball Pool nang kaniyang hagupitin si Sinisid naman ni Marcus Manalili naman ni Mon Orope- Ryle Sobrenilla ng KNHS sa iskor na 2-1. ang mga ginto sa swimming events para sa BAGSIK NG MABANGIS. Pumabor sa kulay ng puso za ang pag-arangkada Gryffindors at pinatuyan na karapat dapat ang pangkalahatang kampeonato sa idinaos Magugunita na nang nakaraang siyang manatili sa rurok ng tagumpay. na RSHS Intramurals 2019 noong Setyembre 13-14 SIMBUYO SA PAGLALARO. Muling iwinagayway ang taon ay nakamit ni Lampa ang medalyang matapos humakot ng 22 gintong medalya mula bandera ng RSHS Men’s Volleyball Team sa ginanap “We’ll just let our gameplays decide. sa iba’t ibang larangan na nagsilbing daan upang na District Meet noong ika-26 ng Setyembre sa Pahina 15 DISTRICT MEET I can’t say for sure that the Gryffs will be sumulong ng siyam na puntos sa unahan ng Blue Kalalake Elementary School matapos pangunahan Ravenclaw. Trisha Nicole Paradeza ng kapitan ng koponan na si Mon Luis Oropeza ang pagpapaulan ng puntos. Trisha Nicole Paradeza