ใครไม่สานแต่อีสาน

คำนำ หนังสือเร่ือง วัฒนธรรมในภำคอีสำน จัดทำขนึ้ ตำมกิจกรรมกำรเรยี นกำรสอนวิชำคอมพิวเตอร์ ระดับช้นั ม.3/2 โรงเรยี นรำชิณีบูรณะ จ.นครปฐม โดยมจี ดุ ประสงคท์ จี่ ะนำควำมรูจ้ ำกกำรศึกษำวฒั นธรรมภำคอีสำนมำใช้ใน ระดับช้นั ม.3/2 สนใจพ่อื เป็นกำรศกึ ษำคน้ คว้ำ และเพอื่ เผยแผร่สงิ่ ทสี่ นใจ

สารบญั หนา้ 4 เรือ่ ง 5 เพลงพิธีกรรม 6 เพลงรอ้ งเพ่ือความสนกุ สนาน 7 เครีอ่ งดนตรพี ้นื บ้าน 8 นิทานพนื้ บ้าน 9 การละเล่นพื้นบา้ น 10 การแต่งกาย อาหารพน้ื บา้ น

เพลงพิธีกรรม ตัวอย่ำงเพลงพิธกี รรมของกลุม่ อสี ำนเหนอื ไดแ้ ก่ กำรลำพระเวส หรือกำรเทศน์มหำชำติ กำรแหล่ต่ำง ๆ กำรลำผสี ว่ นตวั อย่ำงเพลงพธิ กี รรมของกล่มุ อีสำนใต้ ไดแ้ ก่ เรอื มมมว็ ต เป็นพิธกี รรมอยำ่ งหนงึ่ ของชำวสรุ นิ ทร์ ซ่ึงมีควำมเชอ่ื มำแต่โบรำณวำ่ \"เรอื มมม็วต\" จะชว่ ยใหค้ นทีก่ ำลังเจบ็ ไขไ้ ดป้ ่วยมอี ำกำรทุเลำลงได้ ผ้เู ลน่ ไม่จำกัด จำนวน แตจ่ ะต้องมีหัวหน้ำหรอื ครูมม็วตอำวโุ สทำหนำ้ ทเี่ ป็นผู้นำพธิ ีต่ำง ๆ และเป็นผ้รู ำดำบไล่ฟนั ผหี รือ เสนียดจญั ไรทง้ั ปวงฟำ้ รกั ษำคนป่วย กำรสวดสรภัญญะ และกำรบำยศรีสูข่ วญั ในโอกำสต่ำง ๆ ฯลฯ

เพลงรอ้ งเพอ่ื ควำมสนุกสนำน - กลุ่มอีสำนเหนอื ไดแ้ ก่ หมอลำ ซ่งึ แบ่งได้ 5 ชนิด คือ หมอลำพื้น หมอลำกลอน หมอลำหมู่ หมอลำ เพลิน หมอลำผีฟำ้ - กล่มุ อีสำนใต้ ไดแ้ ก่ กันตรมึ เจรียง เพลงโครำช

เครื่องดนตรีพนื้ บำ้ น • เนอ่ื งจำกภำคอสี ำน เปน็ แหล่งรวมวฒั นธรรม ทั้งเพลงพืน้ บำ้ น และกำรฟอ้ นรำ ดังนน้ั ชำวอีสำนจงึ ให้ ควำมสำคญั กบั เคร่อื งดนตรีทใี่ ช้ในกำรบรรเลงท่วงทำนองตำ่ ง ๆ เปน็ อยำ่ งมำก ดงั นนั้ เครอื่ งดนตรขี องชำว อีสำน จึงมีครบทกุ ประเภท ทง้ั ดดี สี ตี เปำ่ อำทิ

นทิ ำนพ้นื บำ้ น • นิทำนพ้ืนบำ้ นของภำคอสี ำน ตำ่ งมีรูปแบบท้งั นทิ ำนขนำดสั้น และนทิ ำนขนำดยำว โดยบำงเรื่องอำจหยิบยก เร่อื งใกล้ตวั มำเลำ่ ขณะทบี่ ้ำงเรือ่ งเปน็ นิทำนท่ีสอดแทรกจนิ ตนำกำร โดยเฉพำะเรอ่ื งอภินิหำรต่ำง ๆ ซ่งึ นอกจำกจะใหป้ ระโยชน์ดำ้ นควำมบันเทงิ แล้ว นิทำนพื้นบ้ำนของภำคอสี ำนมกั สอดแทรกคติธรรม คำสอน เพื่อให้ผูฟ้ งั ไดต้ ระหนกั ถึงกำรใชช้ ีวิตใหม้ ำกข้ึน • ทัง้ น้ี นิทำนพืน้ บ้ำนของภำคอสี ำนท่เี ป็นทร่ี ้จู ักกันอย่ำงแพร่หลำย อำทิ แกว้ หน้ำม้ำ อุทัยเทวี นำงสบิ สอง ปลำบู่ทอง กลอ่ งขำ้ วน้อยฆำ่ แม่ นำงผมหอม ผำแดงนำงไอ่ ท่งุ กลุ ำรอ้ งไห้ ขลู นู ำงอั้ว ฯลฯ

กำรละเล่นพน้ื บำ้ น • เน่ืองจำกภูมิประเทศภำคอสี ำนเป็นทร่ี ำบสงู คอ่ นขำ้ งแหง้ แลง้ เพรำะพื้นดินไมเ่ กบ็ น้ำ ฤดแู ล้งจะกนั ดำร ฤดู ฝนนำ้ จะทว่ ม แต่ชำวอีสำนก็มีอำชีพทำไรท่ ำนำ และเปน็ คนรกั สนกุ ดังนั้นจึงสำมำรถหำควำมบันเทงิ ได้ทุก โอกำส โดยจะมที ั้งกำรร้องเพลง และฟอ้ นรำ ท้งั น้ี กำรแสดงของภำคอสี ำน มกั เกิดจำกกจิ วัตรประจำวนั หรอื ประจำฤดูกำล และลักษณะกำรแสดงซ่ึงเป็นลลี ำเฉพำะของอสี ำน คอื ลลี ำ และจังหวะในกำรกำ้ วเทำ้ ทมี่ ี ลักษณะคลำ้ ยเตน้ แตน่ ่มุ นวลกว่ำ และมักเดินดว้ ยปลำยเท้ำ โดยจะสบัดเท้ำไปขำ้ งหลงั สูง • ซึ่งตัวอยำ่ งเพลงพน้ื เมอื ง ท่มี ักนยิ มขบั รองกนั ไดแ้ ก่ หมอลำ เพลงโครำช เจรยี ง กนั ตรมึ เพลงลอ่ งโขง เพลงแอ่วแคน ขณะที่ กำรฟ้อนรำ ได้แก่ แห่นำงแมว เซ้งิ บง้ั ไฟ เซ้งิ สวงิ เซิง้ โปงลำง เซง้ิ ตงั หวำย เซง้ิ กระตบิ รำลำวกระทบไม้ ฟอ้ นภูไท เป็นต้น

กำรแตง่ กำย • ชำวอีสำนถอื ว่ำกำรทอผำ้ เปน็ กจิ กรรมยำมวำ่ งหลงั จำกฤดูกำรทำนำ หรอื วำ่ งจำกงำนประจำอน่ื ๆ ดังนัน้ ใต้ ถนุ บ้ำนของชำวอีสำนในอดีตจะมกี ำรกำงหูกทอผำ้ กนั ไวแ้ ทบทกุ ครวั เรอื น โดยผูห้ ญิงในวัยต่ำง ๆ จะสืบ ทอดกำรทอผำ้ ตั้งแตเ่ ดก็ โดยผ้ำทอมือเหล่ำนที้ ำจำกเส้นใยธรรมชำติ เช่น ผำ้ ฝำ้ ย และผำ้ ไหม และจะถูก นำไปใช้ตดั เยบ็ ทำเปน็ เครื่องนุ่งห่ม หมอน ท่นี อน ผำ้ หม่ และกำรทอผำ้ ยงั เปน็ กำรเตรียมผำ้ สำหรับกำรออก เรอื นของฝ่ำยหญงิ รวมถึงเป็นกำรผำ้ ทท่ี อไวส้ ำหรับฝ่ำยชำยดว้ ย

อำหำรพ้นื บำ้ น • ในปัจจุบัน อำหำรจำกภำคอีสำน ถอื เปน็ อำหำรยอดนิยมทแ่ี พรห่ ลำยท้ังในประเทศ และต่ำงประเทศ ซึ่งเมนู ท่ที กุ คนคุ้นเคยกนั ดี ได้แก่ เมนูส้มตำ โดยเฉพำะสม้ ตำไทย ที่สำมำรถรบั ประทำนได้ทกุ ท่ี ทุกเวลำ เน่อื งจำก ส้มตำมสี ่วนประกอบหลักคอื ผกั และสำมำรถรับประทำนคกู่ บั ขำ้ วเหนียว ข้ำวสวย ขนมจนี ไดต้ ำมที่ ต้องกำร • นอกจำกเมนสู ้มตำแลว้ อำหำรอสี ำนทไ่ี ดร้ บั ควำมนิยมเปน็ อยำ่ งมำก ได้แก่ ลำบ ก้อย ข้ำวเหนียวไก่ยำ่ ง ปลำร้ำหลน ข้ำวจ่ี ผดั หมโ่ี ครำช แกงออ่ ม แกงผกั หวำนไขม่ ดแดง เปน็ ตน้