พลเมืองดิจิทัลและความฉลาดทางดิจิทัล

E-book วชิ า คอมพวิ เตอร์ เรื่อง พลเมืองดิจิทัลและความฉลาดทางดิจิทัล จัดทาโดย นาย ศราวุฒิ ใจตรง เสนอ คุณครู วิชัย สิงห์น้อย โรงเรียนสันกาแพง ทกั ษะดจิ ทิ ลั ก้าวสู่ พลเมืองในศตวรรษท่ี 21

ก่อนจะทราบถึงทกั ษะดา้ นดิจิทลั ขอใหค้ านิยามความหมายของประโยคท่ีวา่ \"ความเป็นพลเมือง ดิจิทลั \" ท่ีทุกประเทศทว่ั โลกคาดหวงั ใหเ้ กิดข้ึนในประชากรของตน คือ \"พลเมืองผใู้ ชง้ านสื่อ ดิจิทลั และสื่อสังคมออนไลนอ์ ยา่ งเขา้ ใจบรรทดั ฐาน ของการปฏิบตั ิตวั ให้เหมาะสม และมคี วาม รับผดิ ชอบในการใชเ้ ทคโนโลยี โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ การส่ือสารในยคุ ดิจิทลั เป็ นการส่ือสารท่ีไร้ พรมแดนจาเป็นตอ้ งมีความฉลาดทางดิจิทลั (DQ: Digital Intelligence) \" ความฉลาดทางดิจิทลั (Digital Intelligence Quotient : DQ) คือ กลุ่มของความสามารถทางสงั คม อารมณ์ และการรับรู้ ที่จะทาใหค้ นคนหน่ึงสามารถเผชิญกบั ความทา้ ทายบนเสน้ ทางของชีวิตใน ยคุ ดิจิทลั และสามารถปรับตวั ใหเ้ ขา้ กบั ชีวติ ดิจิทลั ได้ ความฉลาดทางดิจิทลั ครอบคลมุ ท้งั ความรู้ ทกั ษะ ทศั นคติและคา่ นิยมที่จาเป็นต่อการใชช้ ีวติ ในฐานะสมาชิกของโลกออนไลน์ กลา่ วอีกนยั หน่ึงคือ ทกั ษะการใชส้ ื่อและการเขา้ สังคมในโลกออนไลน์ ดงั น้นั พลเมืองดิจิทลั จึงหมายถึง สมาชิกบนโลกออนไลน์ ที่ใชเ้ ครือข่ายอินเทอร์เน็ต ซ่ึงมีความ หลากหลายทางเช้ือชาติ อายุ ภาษา และวฒั นธรรม ดงั น้นั พลเมืองดิจิทลั ทกุ คนจึงตอ้ งมี ‘ความ

เป็นพลเมืองดิจิทลั ’ ที่มีความฉลาดทางดิจิทลั บนพ้ืนฐานของความรับผิดชอบ การมีจริยธรรม การมีส่วนร่วม ความเห็นอกเห็นใจและเคารพผอู้ ื่น โดยมงุ่ เนน้ ความเป็นธรรมในสังคม ปฏิบตั ิ และรักษาไวซ้ ่ึงกฎเกณฑ์ เพื่อสร้างความสมดุลของการอยรู่ ่วมกนั อยา่ งมีความสุข การเป็นพลเมืองดิจิทลั น้นั มีทกั ษะสาคญั 8 ประการ ที่ควรบม่ เพาะใหเ้ กิดข้ึนกบั พลเมืองดิจิทลั ทกุ คนในศตวรรษท่ี 21 ดงั น้ี 1. ทักษะในการรักษาอตั ลกั ษณ์ท่ดี ีของตนเอง (Digital Citizen Identity) ตอ้ งมีความสามารถในการสร้างสมดุล บริหารจดั การ รักษาอตั ลกั ษณ์ที่ดีของตนเองไว้ ใหไ้ ด้ ท้งั ในส่วนของโลกออนไลนแ์ ละโลกความจริง โดยตอนน้ีประเด็นเรื่องการ สร้างอตั ลกั ษณ์ออนไลน์ถือเป็นปรากฏการณ์ใหม่ ที่ทาใหบ้ คุ คลสามารถแสดงออกถึง ความเป็นตวั ตนต่อสงั คมภายนอก โดยอาศยั ช่องทางการสื่อสารผา่ นเวบ็ ไซตเ์ ครือข่าย สงั คมในการอธิบายรูปแบบใหมข่ องการสื่อสารแบบมีปฏิสัมพนั ธท์ างอินเทอร์เน็ต ซ่ึง เป็นการแสดงออกเกี่ยวกบั ตวั ตนผา่ นเวบ็ ไซตเ์ ครือข่ายสงั คมต่างๆ 2. ทกั ษะในการรักษาข้อมูลส่วนตวั (Privacy Management) ดุลพินิจในการบริหารจดั การขอ้ มูลส่วนตวั โดยเฉพาะการแชร์ขอ้ มลู ออนไลน์เพ่อื ป้องกนั ความเป็นส่วนตวั ท้งั ของตนเองและผอู้ ื่นเป็ นสิ่งสาคญั ท่ีตอ้ งประกอบอยใู่ น พลเมืองดิจิทลั ทกุ คน และพวกเขาจะตอ้ งมีความตระหนกั ในความเท่าเทียมกนั ทางดิจิทลั เคารพในสิทธิของคนทุกคน รวมถึงตอ้ งมีวิจารณญาณในการรักษาความปลอดภยั ของ ขอ้ มูลตนเองในสงั คมดิจิทลั รู้วา่ ขอ้ มลู ใดควรเผยแพร่ ขอ้ มูลใดไม่ควรเผยแพร่ และตอ้ ง จดั การความเสี่ยงของขอ้ มูลของตนในส่ือสังคมดิจิทลั ไดด้ ว้ ย 3. ทักษะในการคิดวิเคราะห์มีวจิ ารณญาณทดี่ ี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหวา่ งขอ้ มูลท่ีถกู ตอ้ งและขอ้ มูลที่ผดิ ขอ้ มูลท่ีมี เน้ือหาดีและขอ้ มูลที่เขา้ ขา่ ยอนั ตราย รู้วา่ ขอ้ มลู ลกั ษณะใดที่ถูกส่งผา่ นมาทางออนไลน์

แลว้ ควรต้งั ขอ้ สงสยั หาคาตอบใหช้ ดั เจนก่อนเชื่อและนาไปแชร์ ดว้ ยเหตุน้ี พลเมือง ดิจิทลั จึงตอ้ งมีความรู้ความสามารถในการเขา้ ถึง ใช้ สร้างสรรค์ ประเมิน สงั เคราะห์ และสื่อสารขอ้ มลู ข่าวสารผา่ นเคร่ืองมือดิจิทลั ซ่ึงจาเป็นตอ้ งมีความรู้ดา้ นเทคนิคเพ่อื ใช้ เครื่องมือดิจิทลั เช่น คอมพิวเตอร์ สมาร์ตโฟน แทบ็ เลต็ ไดอ้ ยา่ งเชี่ยวชาญ รวมถึงมี ทกั ษะในการรู้คิดข้นั สูง เช่น ทกั ษะการคิดอยา่ งมีวิจารณญาณ ท่ีจาเป็นตอ่ การเลือก จดั ประเภท วเิ คราะห์ ตีความ และเขา้ ใจขอ้ มูลขา่ วสาร มีความรู้และทกั ษะใน สภาพแวดลอ้ มดิจิทลั การรู้ดิจิทลั โดยมุ่งใหเ้ ป็นผใู้ ชท้ ี่ดี เป็นผเู้ ขา้ ใจบริบทที่ดี และเป็น ผสู้ ร้างเน้ือหาทางดิจิทลั ท่ีดี ในสภาพแวดลอ้ มสงั คมดิจิทลั 4. ทักษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ทกั ษะในการบริหารเวลากบั การใชอ้ ุปกรณ์ยคุ ดิจิทลั รวมไปถึงการควบคุมเพอ่ื ใหเ้ กิด สมดุลระหวา่ งโลกออนไลนแ์ ละโลกภายนอก นบั เป็นอีกหน่ึงความสามารถที่บง่ บอกถึง ความเป็นพลเมืองดิจิทลั ไดเ้ ป็นอยา่ งดี เพราะเป็นท่ีรู้กนั อยแู่ ลว้ วา่ การใชเ้ ทคโนโลยี สารสนเทศที่ขาดความเหมาะสมยอ่ มส่งผลเสียตอ่ สุขภาพโดยรวม ท้งั ความเครียดตอ่ สุขภาพจิตและเป็นสาเหตุก่อใหเ้ กิดความเจ็บป่ วยทางกาย ซ่ึงนาไปสู่การสูญเสีย ทรัพยส์ ินเพ่อื ใชร้ ักษา และเสียสุขภาพในระยะยาวโดยรู้เทา่ ไมถ่ ึงการณ์ 5. ทกั ษะในการรับมือกับการคุกคามทางโลกออนไลน์ (Cyberbullying Management) จากขอ้ มลู ทางสถิติลา่ สุด สถานการณ์ในเรื่อง Cyber bullying ในไทย มีคา่ เฉลี่ยการกลน่ั แกลง้ บนโลกออนไลน์ในรูปแบบต่างๆ ที่สูงกวา่ คา่ เฉลี่ยโลกอยทู่ ี่ 47% และเกิดใน รูปแบบที่หลากหลาย อาทิ การด่าทอกนั ดว้ ยขอ้ ความหยาบคาย การตดั ต่อภาพ สร้าง ขอ้ มูลเทจ็ รวมไปถึงการต้งั กลมุ่ ออนไลน์กีดกนั เพ่อื นออกจากกลุ่ม ฯลฯ ดงั น้นั วา่ ท่ี พลเมืองดิจิทลั ทกุ คน จึงควรมีความสามารถในการรับรู้และรับมือการคุกคามขม่ ข่บู น โลกออนไลน์ไดอ้ ยา่ งชาญฉลาด เพือ่ ป้องกนั ตนเองและคนรอบขา้ งจากการคุกคามทาง โลกออนไลนใ์ หไ้ ด้

6. ทักษะในการบริหารจดั การข้อมูลทผี่ ู้ใช้งานทงิ้ ไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints) มีรายงานการศึกษาวิจยั ยนื ยนั วา่ คนรุ่น Baby Boomer คือ กลมุ่ Aging ท่ีเกิดต้งั แตป่ ี พ.ศ. 2487 – 2505 มกั จะใชง้ านอุปกรณ์คอมพวิ เตอร์หรือโทรศพั ทเ์ คล่ือนที่ของผอู้ ่ืน และเปิ ด ใชง้ าน WiFi สาธารณะ เสร็จแลว้ มกั จะละเลย ไมล่ บรหสั ผา่ นหรือประวตั ิการใชง้ านถึง 47% ซ่ึงเสี่ยงมากที่จะถูกผอู้ ื่นสวมสิทธิ ขโมยตวั ตนบนโลกออนไลน์ และเขา้ ถึงขอ้ มูล ส่วนบคุ คลไดอ้ ยา่ งง่ายดาย ดงั น้นั ความเป็นพลเมืองดิจิทลั จึงตอ้ งมีทกั ษะความสามารถ ท่ีจะเขา้ ใจธรรมชาติของการใชช้ ีวติ ในโลกดิจิทลั วา่ จะหลงเหลือร่องรอยขอ้ มูลทิ้งไว้ เสมอ รวมไปถึงตอ้ งเขา้ ใจผลลพั ธท์ ่ีอาจเกิดข้ึน เพื่อการดูแลสิ่งเหลา่ น้ีอยา่ งมีความ รับผิดชอบ 7. ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกออนไลน์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้องกนั ขอ้ มลู ดว้ ยการสร้างระบบความปลอดภยั ท่ีเขม้ แขง็ และ ป้องกนั การโจรกรรมขอ้ มูลไมใ่ หเ้ กิดข้ึนได้ ถา้ ตอ้ งทาธุรกรรมกบั ธนาคารหรือซ้ือสินคา้ ออนไลน์ เช่น ซ้ือเส้ือผา้ ชุดเดรส เป็นตน้ ควรเปล่ียนรหสั บอ่ ยๆ และควรหลีกเลี่ยงการ ใชค้ อมพิวเตอร์สาธารณะ และหากสงสยั วา่ ขอ้ มลู ถกู นาไปใชห้ รือสูญหาย ควรรีบแจง้ ความและแจง้ หน่วยงานท่ีเกี่ยวขอ้ งทนั ที 8. ทักษะในการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม (Digital Empathy) ความสามารถในการเห็นอกเห็นใจและสร้างความสมั พนั ธท์ ่ีดีกบั ผอู้ ื่นบนโลกออนไลน์ พลเมืองดิจิทลั ที่ดีจะตอ้ งรู้ถึงคุณคา่ และจริยธรรมจากการใชเ้ ทคโนโลยี ตอ้ งตระหนกั ถึง ผลพวงทางสังคม การเมือง เศรษฐกิจ และวฒั นธรรม ที่เกิดจากการใชอ้ ินเทอร์เน็ต การ กดไลก์ กดแชร์ ขอ้ มูล ขา่ วสาร ออนไลน์ รวมถึงรู้จกั สิทธิและความรับผดิ ชอบออนไลน์ อาทิ เสรีภาพในการพูด การเคารพทรัพยส์ ินทางปัญญาของผอู้ ่ืน และการปกป้องตนเอง

และชุมชนจากความเสี่ยงออนไลน์ เช่น การกลนั่ แกลง้ ออนไลน์ ภาพลามกอนาจารเด็ก สแปม เป็นตน้ กล่าวโดยสรุป การจะเป็นพลเมืองดิจิทลั ท่ีดีน้นั ตอ้ งมีความฉลาดทางดิจิทลั ซ่ึงประกอบข้ึนดว้ ย ชุดทกั ษะและความรู้ท้งั ในเชิงเทคโนโลยแี ละการคิดข้นั สูง หรือที่เรียกวา่ “ความรู้ดิจิทลั ” (Digital Literacy) เพ่อื ใหส้ ามารถใชป้ ระโยชนจ์ ากขอ้ มลู ข่าวสารในโลกไซเบอร์ รู้วธิ ีป้องกนั ตนเองจากความเสี่ยงตา่ งๆ ในโลกออนไลน์ เขา้ ใจถึงสิทธิ ความรับผิดชอบ และจริยธรรมท่ี สาคญั ในยคุ ดิจิทลั และใชป้ ระโยชน์จากอินเทอร์เน็ตในการมีส่วนร่วมทางการเมือง เศรษฐกิจ สังคม และวฒั นธรรม ท่ีเกี่ยวกบั ตนเอง ชุมชน ประเทศ และพลเมืองบนโลก ไดอ้ ยา่ งสร้างสรรค์ อา้ งอิง https://www.ops.go.th/main/index.php/knowledge-base/article-pr/1355-goto-citizens21st