ลิลิตยวนพ่าย

ลิลิตยวนพ่าย

สมาชิกกลุ่ม ๑.นางสาวญาณิศา บุญชาลี เลขที่ 18 ๒.นางสาวปรียากมล นะที เลขที่ 21 ๓.นางสาวกชกร มานุพันธ์ เลขที่ 28 ๔.นางสาวนันท์ชพร คนคม เลขที่ 33 ๕.นางสาวบุญญาภา นิตยสุทธิ์ เลขที่ 34

คำนำ โครงงานฉบับนี้เป็ นส่วนหนึ่งของรายวิชา ภาษาไทยชั้นมัธยมศึกษาปี ที่๔โดยมี วัตถุประสงค์ให้ทราบถึงประวัติที่มาและเนื้อเรื่อง โดยสังเขปของเรื่องลิลิตยวนพ่าย คณะผู้จัดทำหวังเป็ นอย่างยิ่งว่า หนังสือเล่มเล็ก เล่มนี้ จะเป็ นจะเป็ นประโยชน์กับผู้ที่อ่านหรือ กำลังหาข้อมูลเรื่องนี้อยู่เป็ นอย่างยิ่งหากมีข้อ เสนอแนะหรือข้อผิดพลาดประการใดคณะผู้จัด ทำขอน้อมรับไว้พัฒนาและขออภัย มา ณ ที่นี้ คณะผู้จัดทำ

สารบัญ 3 4 คำนำ 5 สารบัญ 6 ประวัตวิโดยสังเขป 7 ลักษณะคำประพันธ์ 8 เนื้อเรื่องโดยสังเขป 9 ร่าย 10 ร่าย(แปล) 13 โครงสี่ คุณค่าทางวรรณคดี

ประวัติ โดยสั งเขป ลิลิตยวนพ่าย เป็ นวรรณคดีที่แต่งเป็ นลิลิต ประกอบด้วยร่ายดั้นสลับกับโคลงดั้นบาทกุญชร มีถ้อยคำสำนวนลึกซึ้งเข้าใจยาก อีกทั้งคำ โบราณและภาษาสั นสกฤตก็ ปะปนอยู่ มาก นอกจากเป็ นหนังสือที่ใช้บทพรรณนาโวหารได้ ละเอียดไพเราะงดงามแล้ว ยังให้ความรู้ทาง ประวัติศาสตร์ และโบราณคดีอย่างมากแก่ผู้ อ่านอีกด้วย ผู้แต่ง ไม่ปรากฏผู้แต่ง ประวัติ สันนิษฐานว่าลิลิตยวนพ่าย ถูกแต่งขึ้น ในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ ราว พ.ศ. ๒๐๑๗ แต่ก็มีความเห็นอีกฝ่ ายหนึ่งที่ สั นนิ ษฐานว่าแต่ งในรัชสมั ยสมเด็ จพระ รามาธิบดีที่ ๒ พ.ศ. ๒๐๓๒–๒๐๗๒ คำว่า “ยวน” ในลิลิตเรื่องนี้หมายถึง โยนกหรือชาวล้านนา คำ ว่า “ยวนพ่าย” จึงหมายถึง “ชาวล้านนาแพ้” เนื้อ เรื่องของลิลิตยวนพ่ายจึงกล่าวถึงชาวล้านนาใน สมัยพระเจ้าติโลกราช ซึ่งพ่ายแพ้แก่กรุง ศรีอยุธยาในรัชกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

ลักษณะคำประพันธ์ ภาษาที่ใช้ เป็ นร่ายดั้น ๒ ตอนและโคลงดั้นบาท กุญชรจำนวน ๓๖๕ บท ภาษาที่ใช้เป็ นภาษาไทย โบราณ เขมรและ บาลี สันสกฤต จำนวนมาก อ่านเข้าใจยาก แต่มีความไพเราะ หนักแน่นและ ประณีตบรรจง ทำนองแต่ง แต่งเป็ นลิลิตดั้น ประกอบด้วยร่าย ดั้น ๒ บทกับโคลงดั้นบาทกุญชร และโคลงดั้น วิวิธมาลี ๒๙๖ บท รวมทั้งหมด ๒๙๘ บท (ฉบับ องค์การค้าของคุรุสภา ๒๕๒๔)

เนื้อเรื่องโดยสังเขป - ตอนต้นกล่าวนมัสการพระพุ ทธเจ้าและนำหัวข้อธรรมมาแจกแจงทำนอง ยกย่องสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถว่าทรงคุณธรรมข้อนั้น ๆ กล่าวถึงพระ ราชประวัติ ตั้งแต่ประสูติจนได้ราชสมบัติ ต่อมาเจ้าเมืองเชียงชื่น(เชลียง) เอาใจออกห่าง นำทัพเชียงใหม่มาตีเมืองชัยนาท แต่ถูกสมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถตีแตกกลับไปและยึดเมืองสุโขทัยคืนมาได้แล้วประทับอยู่เมือง พิษณุโลกเสด็จออกบวชชั่วระยะหนึ่ง ต่อจากนั้นกล่าวถึงการทำสงครามกับ เชียงใหม่อย่างละเอียดครั้งหนึ่งแล้ว บรรยายเหตุการณ์ทางเชียงใหม่ว่าพระเจ้าติโลกราชเสียพระจริต ประหาร ชีวิตหนานบุญเรืองราชบุตร และหมื่นดังนครเจ้าเมืองเชียงชื่น ภรรยาหมื่น ดังนครไม่พอใจ เลยมีสารมาพึ่งพระบรมโพธิสมภารของสมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถและขอกองทัพไปช่วย พระเจ้าติโลกราชทรงยกทัพไปป้ องกัน เมืองเชียงชื่น เสร็จแล้วเสด็จกลับไปรักษาเมืองเชียงใหม่ สมเด็จพระบรม ไตรโลกนาถทรงกรีธาทัพหลวงขึ้นไปรบและตีเชียงใหม่พ่ายไป ได้เมืองเชียง ชื่น ในตอนสุดท้ายสรรเสริญพระบารมีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถอีกครั้ง หนึ่ง -

ร่าย ๏ ศรีสิทธิสวัสดิ ชยัศดุมงคล วิมลวิบูลย์ อดูลยาดิเรก เอกภูธรกรกช ทสนัขสมุชลิต วิกสิตสโรโชดม บรมนบ อภิวาท บาทรโชพระโคดม สํนุพระสัทธรรมาทิตย์ บพิตร มหิทธิมเหาฬาร มหานดาทธยาศรย หฤทยธวรงค์ ทรง ทวดึงษมหาบุรุษลักษณ์ อัครอัษโฎษดร บวรสัตมงคล อนนตญาณอเนก อเศกษาอภิต อสิตยานุพยญชนพิรญ ชิต ฉายฉัพพิธรังษี พยงรพีพรรณ จันทรโกฏิ โชติสหัส ชัชวาล วิศาลแสงรุ่งเร้า เท้าหกท้องฟ้ าหล้าสี่สบ ดารนพ มณฑล สรณาภิวนทนสัทธรรมาคม อุดํมาภิวันทน อรรษฎารยาภิวาท อาทิยุคขุกเข็ญ เป็ นกรลีกรลำพรธรณิ ดล จลพิจลต่างต่าง พ่างจะขวํ้าทั้งสี่หล้า ฟ้ าทังหกพก หงาย รสายสยบภพมณฑลในกษษนั้น บั้นพรหมพิษณุ อิศวรอดุลเดช เหตบพิตรคิดกรุณาประชาราษฎร อยยวจ พินาศทังมูล สูญภพสบสิง ธจิ่งแกล้งแส้งสรวบ รวบเอา อัษเฎามูรรดิมามิศร ด้วยบพิตรเสร็จ ก็เสด็จมาอุบัติใน กระษัตรี ทวีดิวงษพงษอภิชาต รงับราชรีปู ชูแผ่นดินให้ หงาย ทายแผ่นฟ้ าบให้ขว้ำ ลํ้ากรัณธรัตนวัดถวี ตรีโลก ยบให้อูน หนุนพระพุ ทธศาสนให้ตรง ดำรงกรษัตรให้กร สานต์ ประหารทุกขให้กษย ไขยเกษตรให้เกษม เปรมใจ ราษฎรนิกร กำจรยศโยค ดิลกโลกยอาศรย ชยชยนฤเบน ทราทรงเดช ฤๅลงดินฟ้ าฟุ้ งข่าวขจร ฯ

ร่าย(แปล) ขอความมีศิริมงคล ขอความสำเร็จ ขอความสวัสดี ขอจงมีชัยชนะ ขอความเจริญ ขอความบริสุทธิ์ ขอความบริบูรณ์ จงมีแด่พระเจ้าแผ่นดินผู้เป็ นใหญ่แต่เพียงผู้เดียว ผู้เปี่ ยมด้วย (พระเดช หรือ พระคุณ) อันหาที่เปรียบมิได้ [หรือ ขอความบริบูรณ์อัน มากมายมหาศาลจนนับค่ามิได้ จงมีแด่พระเจ้าแผ่นดินผู้เป็ นใหญ่แต่เพียงผู้เดียว] ข้าพเจ้าขอประนมมือ พร้อมด้วยดอกบัวแรกแย้มอันเป็ นยอดแห่งดอกไม้ น้อมไหว้ ด้วยความเคารพอย่างสูงสุด แทบละอองพระบาทของพระโคดม พระองค์ผู้ประกอบ ด้วยพระธรรมอันดีงามที่ส่องโลกดุจพระอาทิตย์ พระองค์ผู้ทรงฤทธิ์อันยิ่งใหญ่ พระองค์ผู้มีอัธยาศัยอันยิ่งใหญ่หาที่สุดมิได้ พระองค์ผู้มีพระทัยและพระวรกายอัน ประเสริฐ ประกอบด้วยมหาบุรุษลักษณะ ๓๒ ประการ และมงคลลักษณะอัน ประเสริฐ ๑๐๘ ประการ พระองค์ผู้ทรงมีญาณหยั่งรู้อย่างไม่มีที่สิ้นสุด พระองค์ผู้ไม่ ต้องทรงศึกษา ทรงเป็ นผู้กล้า ประกอบด้วยลักษณะสำคัญย่อย (ในร่างกายของผู้ที่ เป็ นพระมหาบุรุษ) ๘๐ ประการ พระองค์ผู้ทรงเปล่งพระรัศมี ๖ ชนิด อันเสมอด้วย แสงพระอาทิตย์และพระจันทร์ ๑๐ ล้านดวง สว่างโชติช่วงด้วยแสงพันแสงรุ่งโรจน์ ด้วยแสงอันไพศาล (ส่องสว่างไป) ตลอดถึงสวรรค์ทั้ง ๖ ชั้นและทวีปทั้ง ๔ (ครอบคลุม) ขอบเขตแห่งดาวนพเคราะห์ ข้าพเจ้าขอไหว้พระธรรมอันสูงสุดด้วยการ ถึงสรณะคือที่พึ่งที่ระลึก [หรือ ขอให้ข้าพเจ้าได้เข้าถึงพระสัทธรรมด้วยการระลึกถึง และการกราบไหว้] ข้าพเจ้าขอไหว้พระอริยสงฆ์ทั้ง ๘ ด้วยการอภิวาทอย่างสูงสุด ใน ยุคเริ่มแรก (โลกก็เกิด) ความลำบาก ทั่วพื้นแผ่นดินเต็มไปด้วยความชั่วร้าย ความ หายนะ มีแต่ความวุ่นวายหวั่นไหวต่างๆ ประหนึ่งว่าทวีปทั้ง ๔ จะพลิกคว่ำ สวรรค์ทั้ง ๖ ชั้นจะพลิกหงาย ทำให้พื้นโลกทรุดระส่ำระสาย ในขณะนั้นฝ่ ายพระพรหม พระ วิษณุ พระอิศวร ผู้มีเดชาหาที่เปรียบมิได้ ด้วยว่าพระองค์ทรงคิดกรุณาต่อประชา ราษฎร ทรงเกรงว่าโลกจะพินาศหมดสิ้น สูญสิ้นทั้งโลกและสรรพสิ่ง พระองค์จึงทรง ตั้งพระทัย รวบรวมเอาร่างของเทพผู้ยิ่งใหญ่ทั้ง ๘ องค์ มารวมเข้ากับพระองค์จน สำเร็จ ก็เสด็จลงมาเกิดในวงศ์กษัตริย์ที่มีพระชาติยิ่งใหญ่จากวงศ์ทั้ง ๒ ฝ่ าย (คือ พระชนกมาจากวงศ์อยุธยาและพระราชชนนีมาจากวงศ์สุโขทัย) พระองค์ทรง สามารถระงับข้าศึกศัตรู ทรงพลิกแผ่นดินให้หงาย ยกแผ่นฟ้ าไว้ไม่ให้คว่ำ แผ่นดินจึง (ตั้งอยู่อย่างสวยงาม) ยิ่งกว่าตลับแก้ว พระองค์ทรงค้ำจุนโลกทั้ง ๓ ไว้ไม่ให้โอนเอน (คือให้มีความเที่ยงธรรม) ทรงค้ำจุนพระพุ ทธศาสนาให้ดำรงอยู่ ทำให้ผู้ปกครอง แผ่นดิน (ทั้งหลาย) มีความสงบสุข พระองค์ทรงขจัดความทุกข์ให้สิ้นไป ทรงขยาย แผ่นดินให้กว้างขวาง และทำให้ (ประชาชน) มีความสุข เหล่าพลเมืองมีความรื่นเริง ใจ พระองค์ผู้ทรงเกียรติคุณขจรไป [หรือ พระองค์ทรงทำให้ (แผ่นดินนี้) ที เกียรติคุณขจรไป] ทรงทำให้โลกที่อยู่อาศัย (นี้) เป็ นเลิศ (ขอให้) พระเจ้าแผ่นดิน ผู้ทรงเดชานุภาพ (ทรงมี) ชัยชนะ และเรื่องราวของพระองค์เป็ นที่เลื่องลือไปทั่วทั้ง แผ่นฟ้ าและแผ่นดิน

โคลงสี่ (พอสั งเขป) ๏ พรหมพิษณุบรเมศรเจ้า - - จอมเมรุ มาศแฮ ยมเมศมารุตอร - - อาศนม้า พรุณคนิกุเพนทรา - - สูรเสพย เรืองรวีวรจ้า - - แจ่มจันทร ฯ แปล (กล่าวถึงเทพ ๑๑ องค์ได้แก่) พระพรหม พระวิษณุ พระอิศวร พระอินทร์ พระยม พระมารุตผู้ทรงม้าที่มีที่นั่งอันงาม พระพิรุณ พระ อัคนี ท้าวกุเวรผู้เป็ นจอมอสูร พระอาทิตย์ (ที่มี) แสงสว่างจ้า พระจันทร์ (ที่มีแสง) แจ่มกระจ่าง ๏ เอกาทสเทพแส้ง - - เอาองค์ มาฤๅ เป็ นพระศรีสรรเพชญ - - ที่อ้าง พระเสด็จดำรงรักษ - - ล้ยงโลกย ไส้แฮ ทุกเทพทุกท้าวไหงว้ - - ช่วยไชย ฯ แปล เทพทั้ง ๑๑ องค์เสด็จมารวมกันเป็ นองค์พระศรีสรรเพชญ์ เพื่อดำรง รักษาโลก โดยเทพทุกหนทุกแห่งช่วยส่งเสริมให้พระองค์ได้ประสบ ชัยชนะ ๏ พระมามลายโศกหล้า - - เหลึอศุข มาตรยกไตรภพฤๅ - - ร่ำได้ พระมาบันเทาทุกข - - ทุกสิ่ง เสบอยแฮ ทุกเทศทุกท้าวไท้ - - นอบเนึอง ฯ แปล พระองค์เสด็จมาทำให้ความโศกในโลกสูญสิ้นไป มีแต่ความสุขอย่าง ยิ่ง แม้ว่า (จะเอาความสุขของ) โลกทั้ง ๓ (ขึ้นมาเทียบ) ก็สุดที่จะ พรรณนาได้ พระองค์เสด็จมาบรรเทาทุกข์ทำให้ทุกสิ่งมีแต่ความสุข (และ) ทรงทำให้เจ้าบ้านเจ้าเมืองทุกถิ่นทุกประเทศพากันมานบนอบ อยู่เนืองแน่นอยู่เสมอ

๏ พระมายศยิ่งฟ้ า - - ดินชม ชื่นแฮ มาแต่งไตรรัตนเรือง - - รอบหล้า พระมาสมสํภาร - - เพญโพธ ไส้แฮ ใครแข่งใครข้องถ้า - - ถ่องเอง ฯ แปล ๑. พระองค์เสด็จมามีพระยศยิ่งใหญ่ทำให้ฟ้ าดินต่างนิยมชมชื่น ทรงทำให้ พระรัตนไตรรุ่งเรืองไปทั่วโลก พระองค์เสด็จมาสั่งสมพระบารมีเพื่อจะได้ ตรัสรู้เป็ นพระพุ ทธเจ้า หากใครจะมาแข่งบุญบารมีต่อไปก็มีอันขัดข้องไปเอง อย่างเห็นได้ชัดแจ้ง ๒. พระองค์เสด็จมามีพระยศยิ่งใหญ่ทำให้ฟ้ าดินต่างนิยมชมชื่น ทรงทำให้ พระรัตนไตรรุ่งเรืองไปทั่วโลก พระองค์เสด็จมาสั่งสมพระบารมีเพื่อจะได้ ตรัสรู้เป็ นพระพุ ทธเจ้า หากใครจะมาแข่งบุญบารมีหรือมีความข้องใจ (ใน พระบารมี) รอไปก็จะเห็นแจ้งได้เอง ๓. พระองค์เสด็จมามีพระยศยิ่งใหญ่ทำให้ฟ้ าดินต่างนิยมชมชื่น ทรงทำให้ พระรัตนไตรรุ่งเรืองไปทั่วโลก พระองค์เสด็จมาสั่งสมพระบารมีเพื่อจะได้ ตรัสรู้เป็ นพระพุ ทธเจ้า หากใครจะมาแข่งบุญบารมี (เป็ นศัตรู) หรือมามี ความสัมพันธ์เกี่ยวข้อง (เป็ นมิตร) ด้วย รอไปก็จะเห็นแจ้งได้เองอย่างชัด แจ้ง ๏ พระมาคฤโฆษเรื้อง - - แรงบุญ ท่านนา ทุกทั่วดินบนเกรง - - กราบเกล้า พระเสด็จแสดงคุณ - - ครองโลกย ไส้แฮ เอกกษัตรส้องเฝ้ า - - ไฝ่ เห็นขอเห็น ฯ แปล พระองค์ทรงมีความรุ่งโรจน์ (มีพระเกียรติคุณ) กึกก้องด้วยอำนาจบุญบารมี ของพระองค์ ทำให้ทั่วทั้งฟ้ าและดินเกรงพระบารมีต้องกราบก้มประนมกร พระองค์เสด็จมาครองโลกด้วยคุณธรรม ทำให้กษัตริย์ผู้เป็ นใหญ่ทั้งหลาย ต่างก็ประสงค์จะได้เข้าเฝ้ าชม (พระบารมีของพระองค์)

๏ พระมาเพญโภคยพ้น - - ไพศรพ โสดแฮ ภูลบ่อเง็นทองเป็ น - - บ่อแก้ว พระมาเกอดเกษมภพ - - ทังสี่ เสบอยแฮ มาสำแดงกล้าแกล้ว - - เกลื่อนรณ ฯ แปล พระองค์เสด็จมาทำให้โลกเต็มไปด้วยโภคยสมบัติยิ่งกว่าท้าวกุเวร ได้ มีบ่อเงินบ่อทอง และบ่อเพชรพลอยผุดขึ้น (คู่พระบารมี) พระองค์ เสด็จมาอุบัติทำให้ภพทั้ง ๔ (ทวีปทั้ง ๔) มีแต่ความสุขเกษม พระองค์ ทรงแสดงความแกล้ วกล้ าสามารถระงั บศึ กสงครามได้ ๏ พระมามล้างท้าวทั่ว - - ธรณี อ้นอาจเอากลเอา - - ฬ่อล้ยง พระมาก่อภูมี - - ศวรราช อันอยู่โดยยุคดิพ้ยง - - พ่างอาริย์ ฯ แปล พระองค์เสด็จมาปราบปรามผู้เป็ นใหญ่ทั้งหลายในแผ่นดิน โดยใช้ กลวิธีเอามาชุบเลี้ยงไว้ พระองค์เสด็จมาเป็ นพระราชาผู้เป็ นใหญ่ใน แผ่นดิน ซึ่งอยู่โดยชอบเหมือนยุคพระศรีอาริย์ ๏ พระมาแมนสาธุสร้อง - - ถวายพร เพิ่มแฮ มาสำแดงไชยชาญ - - ช่ยวแกล้ว พระมารบาลบร - - ทุกทวีป ไส้แฮ มาสำแดงฤทธิแผ้ว - - แผ่นดิน ฯ แปล พระองค์เสด็จมาโดยมีเทวดาแซ่ซ้องถวายพระพรให้ทรงพระเจริญ ยิ่งๆ ขึ้นไป เสด็จมาทำให้บังเกิดชัยชนะด้วยความจัดเจนและความ แกล้วกล้าอย่างยิ่ง พระองค์เสด็จมาปราบศัตรูทุกทวีป เสด็จมา สำแดงพระเดชจนแผ่นดินราบเรียบ (สิ้นศัตรู)

คุณค่าทางวรรณคดี ลิลิตยวนพ่ายมีคุณค่าทางประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ การรบทัพจับศึก ค้านิยมทาง สังคม และหลักธรรมทางพระพุ ทธ ศาสนาสมัยกรุงศรีอยุธยาตอนต้นอย่าง ยิ่ง นอกจากนี้ลิลิตยวนพ่ายที่ตกทอดมา ถึงปั จจุบัน ซึ่งเป็ นวรรณกรรมเก่าที่ สมบูรณ์ไม่ชำรุดหรือถูกแต่งเติม ยังมี คุณค่าด้านภาษาศาสตร์ทำให้ได้เห็นถึง วิธีการใช้ภาษา คำสำนวน โวหาร ของกวี สมัยโบราณ และเป็ นแบบอย่างของ วรรณคดีประเภทสดุดี