ตอนที่ 1เรียนรู้ฟ้าทะลายโจร และสรรพคุณฟ้าทะลายโจร

1.1 ชีวิตกบั สุขภาพ สุขภาพเป็นพื้นฐานสำคัญในการดำรงชีวิต หมายถึง ความสมบูรณ์ แข็งแรงของร่างกาย จิตใจ สังคม และจิตวิญญาณ ซึ่งความสมบูรณ์ของร่างกาย คือ การที่ร่างกายของเรามีความแข็งแรง คล่องแคล่ว ไม่เป็นโรค และไม่พิการ ความสมบูรณ์ทางจิต คือ การที่เรามีจิตใจที่เป็นสุข ร่าเริง มีสติ ความสมบูรณ์ ทางสังคม คือ การอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้ดี มีครอบครัวที่อบอุ่น ชุมชนเข้มแข็ง และความสมบรู ณ์ทางจติ วิญญาณเกิดขน้ึ เม่ือเราทำความดี เชน่ รจู้ ักการเสียสละ มีความเมตตากรณุ า เป็นต้น สขุ ภาพทด่ี จี ึงเปน็ สิง่ ทีม่ ีความสำคญั อย่างย่ิงสำหรับ ทุกคน (อรวรรณ น้อยวัฒน์, 2558) ดังนั้นเราจึงควรดูแลสุขภาพของเราอย่าง องค์รวม การดูแลสุขภาพอย่างองค์รวม (Holistic Health) หมายถึง การดูแล สุขภาพที่เน้นการป้องกัน และบำบัดอาการเจ็บป่วยด้วยการใชค้ วามรู้ในทุก ๆ ด้าน ทั้งความรู้แบบดั้งเดิม และการบำบัดเสริมที่ช่วยให้เกิดสุขภาวะที่ดี โดยเน้นให้ ทุกคนมีส่วนร่วมในปฏิบัติตน เพื่อส่งเสริมสุขภาพด้วย เนื่องจากสาเหตุของ การเกดิ โรคจะมคี วามเก่ียวพนั กนั ทง้ั ทางรา่ งกาย จติ ใจ และสังคม

2 คู่มือการดูแลสุขภาพสำหรับประชาชนในสถานการณ์ การแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ระลอก 3 ด้วยศาสตร์ การแพทย์แผนไทยและสมุนไพร (โรงพยาบาลเจ้าพระยาอภัย ภูเบศร, 2564) ได้กล่าวถึงการดูแลสุขภาพ อย่างองค์รวมไว้ ซึ่งมีองค์ประกอบ ดังน้ี อากาศ อากาศที่บริสุทธิ์ คือ อาหารชั้นดีของปอดที่จะ หล่อเลี้ยงปอดและอวัยวะทั่วร่างกาย ส่งเสริม กระบวนการขับของเสียออกจากร่างกายผ่าน การหายใจออก ออกกำลังกาย การออกกำลังกายนั้นมีประโยชน์ต่อร่างกาย และยังช่วยให้จิตใจร่าเริงแจ่มใส คลายเครียดได้อีกด้วย คุณสามารถเลือกออกกำลังกายที่คุณชื่นชอบ หรือถนัด โดยควรออกกำลงั กายครัง้ ละ 30 นาทีขน้ึ ไป และทำอย่างนอ้ ย สัปดาห์ละ 3 วัน

3 อาหาร รับประทานอาหารปรุงสุกใหม่ ย่อยง่าย เคี้ยว อาหารให้ละเอียด ไม่เร่งรีบ เพื่อไม่ให้เป็นภาระหนักของ รา่ งกายในการย่อยอาหาร ให้โอกาสร่างกายได้จดั การฟ้ืนฟู ความเจ็บปว่ ยให้ดขี ้นึ เน้นสมนุ ไพรเสริมเขา้ ไปในม้ืออาหาร เพื่อช่วยย่อยอาหารให้สมบูรณ์ หรือมีส่วนช่วยในการ เสรมิ ภมู ิคุม้ กันให้แข็งแรง เช่น ขิง กระเทยี ม พริก พรกิ ไทย หัวหอม เป็นต้น นอกจากอาหารแล้ว ให้ดื่มน้ำสะอาด ๆ (ควรหลีกเลี่ยงน้ำเย็น) อยา่ งน้อยวันละ 2 ลิตร การนอนหลับ หากการใช้ชีวิตตามนาฬิกาชีวภาพ (circadian rhythm) ผดิ ธรรมชาตไิ ป เช่น การนอนดกึ นอนน้อย หลบั ไม่ สนิท เป็นต้น จะทำให้ระบบภูมิคุ้มกันได้รับผลกระทบ ส่งผลเสียต่อภูมิคุ้มกันอย่างมาก ทำให้มีโอกาสติดเช้ือ และเป็นหวดั แต่ถ้าเรานอนหลบั ให้เพียงพอ 7 - 9 ชัว่ โมง/วนั จะชว่ ยให้ร่างกายสร้างสารภูมิตา้ นทานไดด้ ีกว่าผทู้ ่อี ดนอน สมุนไพร บางครั้งแม้ว่าเราจะดูแลร่างกายอย่างดี เราก็ยังคงมีโอกาสเจ็บป่วยได้ การติดเชื้อทางเดิน หายใจสว่ นบนอยา่ งหวัดเป็นโรคที่พบไดบ้ ่อยในทุกเพศ ทุกวัย สมุนไพรมีบทบาทช่วยส่งเสริมสุขภาพใน หลายด้าน เช่น ช่วยเสริมภูมิคุ้มกัน ปรับภูมิคุ้มกัน บำรุงปอด บรรเทาอาการหวัด ไข้ ไอ เจ็บคอ คัดจมูก ชว่ ยขับของเสีย ขบั เสมหะ ขับเหงอ่ื ลดการอักเสบของ เนอ้ื เย่ือ ตา้ นไวรสั เป็นต้น

4 สว่ นท่ี 1 สขุ ภาพทางกาย (Physical Health) คือ มีสภาพร่างกายที่ดี ปราศจากโรคภัยไข้เจ็บ และมีการพัฒนา ที่เหมาะสมกับวยั สว่ นที่ 2 สุขภาพทางจติ (Mental Health) คือ มีสภาพจิตปกติ สามารถปรับตัวได้กับสถานการณ์ สามารถ ควบคุมอารมณ์ได้เหมาะสมกับสถานการณ์ต่าง ๆ ซึ่งผู้มีสุขภาพจิตดี ย่อมมีผลมาจากสุขภาพกายท่ีดีด้วย หรือคำกล่าวที่ว่า “จิตใจที่แจ่มใส ย่อมอย่ใู นรา่ งกายท่สี มบรู ณ์” สว่ นที่ 3 สขุ ภาพทางสงั คม (Social Health) คือ การมีสภาพของความเป็นอยู่ หรือการดำเนินชีวิตอยู่ในสังคมได้ อยา่ งปกตสิ ุข ไม่ทำให้ผู้อ่ืนหรือสงั คมเดอื ดรอ้ น

5 จากอดีตถึงปัจจุบัน การดูแลชีวิตและสุขภาพของประชาชน เมื่อมี อาการเจ็บป่วยจะไปพบแพทย์ หรือใช้สมุนไพรเป็นทางเลือกในการรักษา ด้วยวิธีการต่าง ๆ ตามตำรับยาที่มีสมุนไพรเปน็ สว่ นประกอบ การรักษาโรคทางการแพทย์แผนปัจจุบัน หรือแพทย์ทางเลือกโดยใช้ สมนุ ไพรทีส่ ามารถหาได้ง่าย เชน่ ฟ้าทะลายโจร หัวหอมแดง กระเทยี มสด ขิง มะนาวผสมน้ำผึ้ง เป็นต้น เพราะสมุนไพรที่กล่าวมาข้างต้น สามารถหาได้ง่าย จากในครัวเรือน วิธีนำมาแปรรูปเป็นยาแก้หวัด และอาการอื่น ๆ ไม่ยุ่งยาก จนเกินไป แตห่ ากใชแ้ ล้วอาการไมด่ ขี นึ้ ภายใน 5 วนั ควรรีบไปพบแพทย์ จากสถานการณ์ปัจจุบันที่ประเทศไทยเกิดการแพร่ระบาดของ โรคโควิด 19 มีการติดเชื้อได้ง่าย และเชื้อโรคมีการพัฒนาสายพันธุ์แม้จะมี วัคซีนป้องกัน แต่การระบาดไม่ได้ลดน้อยลง การรับมือทางการแพทย์ และสาธารณสุขเกิดวิกฤต ผู้มีความเสี่ยงสูงในการติดเชื้อไม่มีสถานที่กักตัว ผู้ติดเชื้อไม่มีเตียงในการรักษาในโรงพยาบาลสนาม หรือโรงพยาบาลหลัก ในการรักษา ดังนั้นการเรียนรู้สมุนไพรฟ้าทะลายโจร จึงเป็นอีกทางเลือกหน่ึง ของประชาชนที่ต้องมีหน่วยความรู้ทางด้านวิชาการ ทั้งลักษณะ ทางกายภาพ การใช้ประโยชน์ในทุกมิติ เพื่อสามารถใช้ยาสมุนไพรฟ้าทะลายโจรที่มีสรรพคุณ แก้ไข้ แก้อักเสบ แก้เจ็บคอ เป็นยาทางเลือกในการบรรเทาอาการ หรือรักษา บรรเทาอาการเบ้ืองตน้ เท่านัน้ หากอาการไม่ทุเลาให้รบี ไปพบแพทย์

6 1.2 ลักษณะของสมุนไพรฟา้ ทะลายโจร สมุนไพรฟ้าทะลายโจรสามารถพบได้ทั่วไปในประเทศไทย ลาว กัมพชู า มาเลเซยี อนิ โดนเี ซยี เวียดนาม จีน และหม่เู กาะในทะเลแคริบเบียน และสมุนไพรฟ้าทะลายโจรมีชื่อท้องถิ่นอื่น ๆ ว่า ฟ้าทะลาย ฟ้าทะลายโจร น้ำลายพังพอน (กรุงเทพมหานคร) สามสิบดี เขยตายยายคลุม (ร้อยเอ็ด) หญ้ากันงู (สงขลา) ฟ้าสะท้าน (พัทลุง) เมฆทะลาย (ยะลา) ฟ้าสาง (พนัสนิคม) ขุนโจรห้าร้อย (ภาคกลาง) ซวนซิน เหลียง เจ็กเกี่ยงสี่ คีปังฮี โซว่ เซา่ (จีน) เปน็ ต้น 1.2.1 ช่อื ทางวทิ ยาศาสตร์ ฟ้าทะลายโจรมีชื่อวิทยาศาสตร์ Andrographis paniculata (Burm.f.) Nees (วงศ์ Acanthaceae) ฟ้าทะลายโจร จัดเป็นสมุนไพรที่มีรสขม อยู่ในกลุ่มยาเย็นมี สรรพคุณทางการแพทย์แผนไทย ใช้บรรเทาอาการไข้หวัด แก้ไอและเจ็บคอ เป็นสมุนไพรที่ถูกบรรจุอยู่ในบัญชียาหลักแห่งชาติ พ.ศ. 2542 (บัญชียาจาก สมนุ ไพร) กระทรวงสาธารณสุข ในรูปแบบยาเดย่ี ว

7 1.2.2 ลกั ษณะทางพฤกษศาสตร์ ฟา้ ทะลายโจร เป็นพืชลม้ ลกุ สูงประมาณ 30 - 60 เซนตเิ มตร ลำตน้ ตั้งตรงก่ิงกา้ นเปน็ สนั ส่ีเหลย่ี ม ใบเด่ยี ว เรยี งตรงขา้ ม รูปใบหอก กว้าง 1 - 2.5 เซนติเมตร ยาว 4 - 10 เซนติเมตร โคนใบและปลายใบแหลม ขอบใบเรียบ หรอื เป็นคล่ืนเล็กน้อย เนื้อใบสเี ขยี วเข้ม เป็นมนั กา้ นใบยาว 2 - 8 มิลลิเมตร ดอกออกเป็นช่อใหญ่ที่ปลายกิ่งและซอกใบ ช่อโปร่งยาว 5 - 30 เซนติเมตร ดอกย่อยขนาดเล็ก ดอกสีขาวแกมม่วง มีขน กลีบเลี้ยงโคนติดกัน ผลเป็นฝัก รูปทรงกระบอก สีเขียวอมน้ำตาล ปลายแหลม เมื่อผลแก่จะแตกดีดเมล็ด ออกมา มีเมล็ด 8 - 10 เมล็ด ขนาดเล็ก สีน้ำตาลแดง ใช้เมล็ดขยายพันธ์ุ เนื่องจากเมล็ดฟ้าทะลายโจรมีเปลือกหุ้มหนาและแข็ง ซึ่งเป็นอุปสรรคต่อ การงอก นอกจากนี้เมล็ดยังมีการพักตัว จึงควรแก้การพักตัวของเมล็ดก่อน นำไปเพาะหรอื กอ่ นการปลูก 1.2.3 สารสำคญั ฟ้าทะลายโจร มีสารสำคัญในการออกฤทธิ์ คือ แอนโดรกราโฟไลด์ (Andrographolide) และอนุพันธ์มีฤทธิ์ลดการบีบตัวของลำไส้ ต้านเช้ือ แบคทีเรียที่เป็นสาเหตุของอาการท้องเสีย ช่วยรักษาอาการไอ เจ็บคอ ป้องกนั และบรรเทาหวัด

8 1.2.4 การใชป้ ระโยชน์ ฟา้ ทะลายโจร ถูกนำมาใช้เป็นสมุนไพรในการรักษาโรคตา่ ง ๆ มากมาย เชน่ ไขห้ วดั ไข้หวัดใหญ่ ระงบั อาการอักเสบ ไอ เจบ็ คอ คออักเสบ ต่อมทอนซิลอกั เสบ หลอดลมอักเสบ ขับเสมหะ รักษาโรคผิวหนัง ฝี แกต้ ิดเชื้อทท่ี ำให้ปวดท้อง ทอ้ งเสีย บิด และแก้กระเพาะลำไสอ้ กั เสบ เป็นตน้ ฟ้าทะลายโจรเปน็ ยาขมเจริญอาหาร มีฤทธร์ิ ะงับการตดิ เช้ือ หรือระงับ การเจรญิ เติบโตของเช้อื โรคได้ จงึ ควรใช้ให้ถกู ต้องดว้ ยจงึ จะไดผ้ ลดมี าก 1.3 ความสำคญั ของการเรียนรู้ฟา้ ทะลายโจร การเรียนรู้ฟ้าทะลายโจร นับว่ามีความสำคัญสำหรับทุกคน ยิ่งใน สถานการณ์ปัจจุบันการแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ได้แพร่ไปในวงกว้าง การใช้ฟ้าทะลายโจรเพื่อบรรเทาอาการของโรคหวัดและการใช้เพื่อรักษา โรคโควิด 19 เป็นสิ่งที่ควรเรียนรู้เป็นอย่างยิ่ง เนื่องจากเป็นสมุนไพร ใกล้ตัวเรา อีกทั้งยังสามารถปลูกเป็นพืชเศรษฐกิจ สร้างรายได้ สร้างอาชีพ และนำไปสู่หลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอพียง หากเราทุกคนสามารถเรียนรู้ และนำความรู้ความเข้าใจไปสู่การปฏิบัติได้อย่างถูกต้องจะเกิดประโยชน์ต่อ ตนเอง ครอบครวั ชุมชน สงั คม และประเทศชาติสบื ไป

9 ส รุ ป การมีคุณภาพชีวิตที่ดี โดยเฉพาะสุขภาพกายเป็นส่วนสำคัญของการ ดำรงชีวิต หากสุขภาพกายแข็งแรงก็สามารถทำกิจกรรมต่าง ๆ ได้อย่าง มีประสิทธิภาพ จากสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ได้แพร่ไป ในวงกว้าง การเรียนรู้เรื่องฟ้าทะลายโจรจึงมีความสำคัญอย่างยิ่ง จะทำให้ เราได้รู้ถึงขั้นตอนการปลูกฟ้าทะลายโจร สรรพคุณของฟ้าทะลายโจร การนำมาเป็นผลิตภณั ฑ์ทางยา ข้อบ่งใช้ ข้อห้าม กฎหมายที่เกี่ยวข้องต่าง ๆ และการเรียนรู้เพิ่มเติมจากแหล่งเรียนรู้ ซึ่งจะทำให้เรารู้จัก และนำ ฟ้าทะลายโจรมาใช้ในช่วงสถานการณ์การแพร่ระบาดของโรคโควิด 19 ได้อยา่ งเหน็ ผลชดั เจนยงิ่ ข้นึ

10 เอกสารอา้ งอิง กรมการแพทย์แผนไทยและแพทย์ทางเลือก (2564) คำแนะนำ การใช้ฟ้าทะลายโจรสำหรับสถานการณ์การระบาด ของโรคตดิ เช้อื ไวรสั โคโรนาสายพันธุ์ใหม่ 2019 Coronavirus Disease 2019 : COVID -19 สืบคน้ เมือ่ 16 กรกฎาคม 2564 จาก https://thaicam.go.th/wpcontent/uploads/2021.pdf กรุงเทพธรุ กิจออนไลน์ (2564) ฟ้าทะลายโจร สรรพคุณทางยารักษาอะไร ไดบ้ า้ ง นอกจากโควดิ -19 สืบค้นเมอ่ื 16 กรกฎาคม 2564 จาก https://www.bangkokbiznews.com/news/detail /934488 ดสิ ไทย (2564) ฟ้าทะลายโจร สบื ค้นเม่ือ 17 กรกฎาคม 2564 จาก https://www.disthai.com โรงพยาบาลเจา้ พระยาอภัยภูเบศร (2564) ค่มู ือการดแู ลสุขภาพสำหรบั ประชาชนในสถานการณ์การแพรร่ ะบาดของโควิด-19 ระลอก 3 ดว้ ยศาสตรก์ ารแพทย์แผนไทยและสมุนไพร ปราจนี บรุ ี โรงพยาบาล เจา้ พระยาอภยั ภูเบศร วิกพิ ีเดยี สารานุกรมเสรี (2564) ฟ้าทะลายโจร สืบคน้ เมื่อ 17 กรกฎาคม 2564 จาก https://th.wikipedia.org/wiki/ หนว่ ยแพทย์ทางเลือก โรงพยาบาลรามาธิบดี (2564) ฟ้าทะลายโจร สืบคน้ เม่อื 17 กรกฎาคม 2564 จาก https://med.mahidol.ac.th/altern_med/th/km/19jun2020-1729 อรวรรณ นอ้ ยวัฒน์ (2558) สุขภาพกับคณุ ภาพชีวติ สบื ค้นเม่อื 16 กรกฎาคม 2564 จาก http://www.ptpfoods.com/%E0%8D.html/ บรรณานกุ รมภาพ https://th.pngtree.com/

11 แบบทดสอบทา้ ยตอนที่ 1 คำช้แี จง : ทำเครอ่ื งหมาย ✓ (ถูก) หน้าขอ้ ที่มีเนอื้ หาถูกต้อง และทำเคร่อื งหมาย  (ผิด) หนา้ ข้อที่มีเนื้อหาไมถ่ กู ตอ้ ง 1. ผลของการดูแลสขุ ภาพที่ดีทส่ี ุด คือทำให้รา่ งกายแขง็ แรงไม่เจ็บป่วย 2. การออกกำลังกายมีประโยชน์ทั้งทางรา่ งกายและช่วยให้จิตใจร่าเริง แจม่ ใส จึงควรออกกำลงั กายอยา่ งหนักทุกวัน 3. ศึกษาสมนุ ไพรฟา้ ทะลายโจรกอ่ นการใชจ้ ริงเพราะ สมุนไพรฟา้ ทะลายโจรมที ัง้ โทษและประโยชน์ 4. ฟ้าทะลายโจรสามารถนำมาใชป้ ระโยชนไ์ ด้เฉพาะส่วนของใบเท่านั้น 5. การดูแลสุขภาพอย่างองค์รวม คือ การรับประทานอาหารที่มีประโยชน์ เทา่ น้ัน

12 เฉลยแบบทดสอบท้ายตอนที่ 1 คำช้ีแจง : ทำเครอื่ งหมาย ✓ (ถกู ) หนา้ ขอ้ ทมี่ เี น้ือหาถูกตอ้ ง และทำเคร่ืองหมาย  (ผิด) หน้าข้อที่มเี นื้อหาไม่ถูกตอ้ ง  1. ผลของการดแู ลสุขภาพทด่ี ีที่สดุ คือทำให้รา่ งกายแขง็ แรงไมเ่ จ็บป่วย  2. การออกกำลงั กายมีประโยชนท์ ง้ั ทางร่างกายและชว่ ยให้จิตใจรา่ เริง แจ่มใส จึงควรออกกำลงั กายอย่างหนักทุกวนั  3. ศึกษาสมนุ ไพรฟ้าทะลายโจรกอ่ นการใช้จริงเพราะ สมุนไพรฟ้าทะลายโจรมีท้งั โทษและประโยชน์  4. ฟา้ ทะลายโจรสามารถนำมาใชป้ ระโยชน์ไดเ้ ฉพาะส่วนของใบเทา่ น้ัน  5. การดูแลสขุ ภาพอยา่ งองคร์ วม คอื การรับประทานอาหารท่ีมีประโยชน์ เทา่ น้ัน