تاریخ 12 انسانی پی دی اف

‫با برگزاری انتخابات اولین دور ٔه مجلس خبرگان رهبری (آذر ‪ )1361‬و تشکیل مجلس خبرگان رهبری‪ ،‬تمامی ارکان سیاسی کشور‬ ‫مطابق قانون اساسی شکل گرفتند و نظام سیاسی جمهوری اسلامی به طور کامل استقرار یافت‪.‬‬ ‫‪٤‬ـ تأسیس نهادهای انقلابی‬ ‫تأسیس نهادهای انقلابی یکی از گا ‌مهای مهم و تأثیرگذار در روند استقرار نظام جمهوری اسلامی محسوب می شود که هم زمان با‬ ‫شک ‌لگیری ارکان سیاسی اتفاق افتاد‪ .‬تنوع و گستر ٔه وسیع این نهادها که ابعاد مختلف سیاسی‪ ،‬امنیتی‪ ،‬اجتماعی‪ ،‬اقتصادی و فرهنگی‬ ‫جامعه را در بر می گرفت‪ ،‬بیانگر بینش مدیریت منسجم و جامع حضرت امام بود‪.‬‬ ‫بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی‪ ،‬به فرمان امام خمینی کمیتۀ انقلاب اسلامی تأسیس شد‪ .‬این کمیته وظیف ٔه حفظ نظم و امنیت‬ ‫و دستگیری سران جنایتکار رژیم پهلوی را بر عهده داشت‪.‬‬ ‫کمی بعد از آن‪ ،‬جوانان شجاع و مبارز ایرانی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به وجود آوردند تا از آرما ‌نها و دستاوردهای انقلاب‬ ‫پاسداری کند‪ .‬جهاد سازندگی نیز برای عمران‪ ،‬آبادانی و رفع فقر و محرومیت از روستاها شکل گرفت‪ .‬همچنین‪ ،‬کمیتۀ امداد امام خمینی‬ ‫برایحمایتازمحرومانومستضعفانونهضتسوادآموزیباهدفترویجفرهنگسوادآموزیوکاهشورفعب ‌یسوادیشروعبهکار‬ ‫کردند‪ .‬کمی بعد نیز بنیاد شهید‪ ،‬بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و بسیج مستضعفان به فرمان رهبر انقلاب اسلامی به وجود آمدند‪ .‬افزون‬ ‫بر آنها‪ ،‬دادگا‌هها و دادسراهای انقلاب اسلامی برای رسیدگی به پروند ٔه مقامات و مأموران رژیم سابق تشکیل شدند‪.‬‬ ‫در بُعد آیینی و مناسکی نیز اولین نماز جمعه به امامت آی ‌تاللّٰه طالقانی (‪ 5‬مرداد ‪ )1358‬در تهران و سپس به تدریج در سایر‬ ‫شهرستا ‌نها اقامه گردید‪.‬‬ ‫اقامۀ نخستين نماز جمعة تهران به امامت آي ‌تالله طالقاني در دانشگاه تهران‬ ‫‪141‬‬

‫بیشتـربدانیـم‬ ‫آي ‌تالله طالقاني‬ ‫آي ‌تالله سيدمحمود طالقاني در سال‪1289‬ش در روستاي ِگلْ َيرد طالقان متولد شد‪ .‬تحصيلات مقدماتي را در زادگاهش شروع‬ ‫كرد و در تهران و قم به تحصيلات خود ادامه داد و موفق به کسب اجازۀ اجتهاد از آي ‌تالله شيخ عبدالكريم حائري گردید‪ .‬او‬ ‫مدت کوتاهی هم برای تحصیل در نجف رحل اقامت افکند و پس از بازگشت از نجف در تهران در مدرسۀ سپهسالار به تدریس‬ ‫علوم دینی مشغول شد‪ .‬در سال ‪ 1318‬به دليل مبارزه عليه حكومت رضاشاه‪ ،‬مدتي زنداني شد‪ .‬از سال ‪ 1327‬فعاليت خود را‬ ‫در مسجد هدايت شروع كرد و با حضور او مسجد هدايت به كانون فعاليت جوانان مسلمان و مبارز تبديل شد‪ .‬در سال‪ 1334‬به‬ ‫نهضت مقاومت ملي پيوست و به مبارزات خود با حكومت پهلوي ادامه داد‪ .‬در شرايطي كه اعضاي جمعيت فداييان اسلام تحت‬ ‫تعقيب بودند‪ ،‬او به نواب صفوي و يارانش پناه داد‪ .‬در سال ‪ 1338‬به نمايندگي از سوي آي ‌تالله بروجردي‪ ،‬در كنگرة اسلامي قاهره‬ ‫شركت كرد‪ .‬به همراه مهدي بازرگان و يدالله سحابي‪ ،‬نهضت آزادي را تأسيس كرد‪ .‬چندي بعد زنداني و در سال‪ 1346‬از زندان‬ ‫آزاد شد اما به دليل ادامة مبارزات عليه حكومت پهلوي به زابل تبعيد گرديد‪ .‬پس از پايان دوران تبعيد به مبارزات خود ادامه‬ ‫داد و در سال‪1354‬به زندان افتاد كه تا آستانة پيروزي انقلاب اسلامي در زندان بود‪ .‬با پيروزي انقلاب تلاش خود را معطوف به‬ ‫تثبيت نظام جمهوري اسلامي كرد‪ .‬طالقاني با حكم امام خميني امامت نخستين نماز جمعه بعد از پيروزي انقلاب را بر عهده گرفت‪.‬‬ ‫عضويت در شوراي انقلاب و نمايندگي امام خميني در مجلس خبرگان قانون اساسي از جملۀ مسئولي ‌تهاي آیت الله طالقانی بود‪.‬‬ ‫او سرانجام در ‪ ١٩‬شهریور ‪ ١٣٥٨‬در تهران درگذشت‪.‬‬ ‫توطئ ‌هها و تلا ‌شهای دشمنان داخلی و خارجی‬ ‫پیروزی انقلاب اسلامی و پیشرفت موفقی ‌تآمیز روند استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران دشمنان خارجی و داخلی را بسیار آشفته‬ ‫و ناراحت کرد‪ .‬با تسخیر لان ٔه جاسوسی و افشا شدن نقش آمریکا در توطئه علیه انقلاب اسلامی‪ ،‬خشم دولتمردان آمریکایی دوچندان‬ ‫شد‪ .‬مه ‌مترین توطئ‌هها و تلا ‌شهایی که دشمنان داخلی و خارجی علیه جمهوری اسلامی ایران انجام دادند به شرح زیرند‪:‬‬ ‫‪١‬ـ ایجاد آشوب و ناامنی‬ ‫گروه ‌کهای ضد انقلاب با حمایت دشمنان خارجی انقلاب اسلامی در مناطق مختلف کشور به ویژه کردستان‪ ،‬خوزستان‪ ،‬سیستان‬ ‫و ترکمن صحرا (در استان گلستان کنونی) درصدد برآمدند که یکپارچگی و زندگی مسالم ‌تآمیز اقوام ایرانی را به اختلاف و تفرقه‬ ‫تبدیل کنند و مسائل و مشکلات زیادی برای کشور و مردم آن مناطق به وجود آورند‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ ترور شخصی ‌تها و مردم انقلابی‬ ‫مدتکوتاهیپسازپیروزیانقلاباسلامی‪،‬گروهکتروریستیفرقانبرخیازشخصیت‌هایبرجست ٔهانقلابیمانندسپهبدول ‌یالله قرنی‪،‬‬ ‫رئیس ستاد مشترک ارتش‪ ،‬آیت‌الله استاد مطهری عضو سرشناس شورای انقلاب و از یاران نزدیک امام خمینی‪ ،‬دکتر مفتح‪،‬‬ ‫حاج مهدی عراقی و آی ‌تالله قاضی طباطبایی را که از مبارزان سرشناس بودند‪ ،‬به شهادت رساند و به جان حج ‌تالاسلام اکبر‬ ‫هاشمی رفسنجانی و آیت‌الله ربانی شیرازی نیز‪ ،‬که از شخصیت‌های مبارز به شمار م ‌یرفتند‪ ،‬سوءقصد کرد‪ .‬پس از دستگیری‬ ‫اعضای گروه فرقان‪ ،‬سازمان مجاهدین خلق (منافقین) ترور را آغاز کردند و عد ٔه زیادی از مسئولان و شمار کثیری از مردم عادی‬ ‫را در کوچه و بازار به شهادت رساندند‪ .‬ردپای این فرقه‪ ،‬در اغلب ترورها‪ ،‬تخریب ها و تلاش ها برای براندازی نظام اسلامی در‬ ‫سال های بعدی نیز دیده می شود‪ .‬آنها با پشتیبانی سازمان های اطلاعاتی دشمن‪ ،‬کوشیدند تا برخی اعتراضات مردمی در سال های‬ ‫اخیر را به سوی اغتشاش و آشوب سوق دهند‪.‬‬ ‫‪142‬‬

‫امروزه سازمان مجاهدین خلق با فعالیت گسترده در فضای مجازی‪ ،‬تمام امکانات خود و نظام سلطه را به کار می گیرند تا ناامیدی‪،‬‬ ‫سستی‪ ،‬احساس حقارت و ترس از دشمن را در فضای روانی و ذهن ایرانیان‪ ،‬پراکنده سازند‪.‬‬ ‫بیشتـربدانیـم‬ ‫يك توضيح‬ ‫استاد شهيد مرتضي مطهري‬ ‫شهيد مطهري در سال ‪ 1298‬در فريمان در خراسان به دنيا آمد‪ .‬پس از تحصيلات‬ ‫مكتب خان ‌هاي‪ ،‬عازم حوزۀ علميه مشهد شد و سپس تحصيلاتش را در حوزۀ علميۀ قم ادامه‬ ‫داد‪ .‬در قم از محضر آي ‌تالله بروجردي‪ ،‬امام خميني‪ ،‬علامۀ طباطبايي بهره برد‪ .‬در سال‪1334‬‬ ‫فعاليت علمي خود را در دانشكدۀ الهيات دانشگاه تهران آغاز كرد‪ .‬در جريان قيام پانزده خرداد‬ ‫بازداشت و مدتي زنداني شد‪ .‬در سال ‪ 1346‬با عده اي از فعالان مذهبي‪ ،‬حسينيۀ ارشاد را‬ ‫تأسيس كرد و در آنجا به روشنگري ادامه داد‪ .‬به دليل توجه به مشكلات جهان اسلام و به‬ ‫ويژه فلسطين‪ ،‬در سال‪ 1348‬مدتي بازداشت شد‪.‬‬ ‫با او ‌جگيري انقلاب و هجرت امام خميني به پاريس‪ ،‬به آنجا رفت و در حلقۀ مشاوران و ياران شهيد مطهري‬ ‫نزديك امام خميني قرار گرفت و به عضويت شوراي انقلاب در آمد‪ .‬استاد مطهري در شامگاه‪ 11‬ارديبهشت‪ 1358‬توسط گروه‬ ‫فرقان به شهادت رسيد‪ .‬آثار شهيدمطهري در تبيين مباني نظري انقلاب‪ ،‬بيداري مسلمانان و مقابله با تهاجم فرهنگي نقش اساسي‬ ‫داشته است‪.‬‬ ‫کاوش خارج از کلاس‬ ‫به انتخاب معلم خود‪ ،‬بخش هایی از آثار شهید مطهری را انتخاب کرده‪ ،‬و خلاصه ای از آن را جهت بحث و گفت وگو در کلاس‪،‬‬ ‫آماده کنید‪.‬‬ ‫بخشی از کارنامۀ جنایت سازمان مجاهدین خلق‬ ‫سوء قصد به جان آیت‌الله خامنه‌ای‪ ،‬امام جمعۀ تهران و نمایندۀ امام در شورای عالی دفاع‬ ‫‪ 6‬تیر ‪1360‬‬ ‫انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی و شهادت ‪ 72‬تن از مسئولان‪ ،‬از جمله آیت‌الله بهشتی‪ ،‬رئیس شورای عالی قضایی‪،‬‬ ‫‪ 7‬تیر ‪1360‬‬ ‫چهار وزیر و ‪ 27‬نمایندۀ مجلس شورای اسلامی‬ ‫‪ 8‬شهریور ‪ 1360‬انفجار دفتر نخست‌وزیری و شهادت محمد علی رجایی‪ ،‬رئیس جمهوری‪ ،‬و دکتر محمد جواد باهنر‪ ،‬نخست‌وزیر‬ ‫‪ 14‬شهریور ‪ 1360‬انفجار دفتر دادستانی و شهادت آی ‌تالله علی قدوسی‪ ،‬دادستان کل کشور‬ ‫‪ 20‬شهریور ‪ 1360‬شهادت آیت‌الله سید اسدالله مدنی‪ ،‬امام جمعۀ تبریز در محراب نماز‬ ‫‪ 20‬آذر ‪ 1360‬شهادت آیت‌الله سید عبدالحسین دستغیب‪ ،‬امام جمعۀ شیراز‪ ،‬هنگام عزیمت برای اقامۀ نماز جمعه‬ ‫‪ 11‬تیر ‪ 1361‬شهادت آیت‌الله محمد صدوقی‪ ،‬امام جمعۀ یزد‪ ،‬در محراب نماز جمعه‬ ‫‪ 23‬مهر ‪ 1361‬شهادت آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی‪ ،‬امام جمعۀ کرمانشاه در محراب نماز جمعه‬ ‫‪ 21‬فروردین ‪ 1378‬شهادت امیر سپهبد علی صیاد شیرازی‪ ،‬جانشین ستاد فرماندهی کل قوا‬ ‫شهادت هزاران نفر از اقشار مختلف مردم ایران به جرم انقلابی و حز ‌باللهی بودن و یا حتی به جرم داشتن ظاهر اسلامی‬ ‫‪ 1360‬به بعد‬ ‫‪143‬‬

‫شهيد دستغيب‬ ‫شهيد بهشتي‬ ‫شهيد باهنر‬ ‫شهيد رجايي‬ ‫‪٣‬ـ حملۀ نظامی آمریکا به طبس‬ ‫پس از اینکه دانشجویان پیرو خط امام سفارت آمریکا در تهران را تسخیر و اعضای سفارت را دستگیر و بازداشت کردند‪ ،‬دولتمردان‬ ‫آمریکاییدرشرایطدشواریقرارگرفتند‪.‬ازای ‌نرو‪،‬آمریکاباطراحییکعملیاتپیچید ٔهنظامی‪،‬اقدامبهپیادهکردننیروهایویژ ٔهخود‬ ‫در صحرای طبس کرد (‪ 5‬اردیبهشت ‪ .)1359‬مأموریت این گروه زبد ٔه نظامی‪ ،‬تسخیر چند مرکز در تهران و خارج کردن آمریکاییان‬ ‫بازداشتی از ایران بود اما با عنایت خداوند‪ ،‬وقوع توفان شن و کاهش دید خلبانان آمریکایی باعث سقوط چند فروند بالگرد نظامی و‬ ‫کشته شدن تعدادی از نیروهای مهاجم شد‪ .‬بقیه نیز با به جا گذاشتن بخشی از تجهیزات‪ ،‬اسناد و مدارک مجبور به فرار شدند‪1.‬‬ ‫‪١‬ــ محمد منتظر قائم‪ ،‬فرمانده سپاه یزد‪ ،‬که بی درنگ پس از اطلاع از حضور آمریکاییان در صحرای طبس خود را به آنجا رسانده بود‪ ،‬بر اثر بمباران هوایی‪ ،‬که به دستور ابوالحسن‬ ‫بن ‌یصدر رئیس جمهور وقت صورت گرفت‪ ،‬به شهادت رسید‪ .‬ط ّی این بمباران هوایی‪ ،‬بخش مهمی از اسناد و مدارک بر جای مانده از آمریکایی ها‪ ،‬از بین رفت‪.‬‬ ‫‪144‬‬

‫بقاياي لاشة هواپيماها و بالگردهاي آمركيايي در طبس‬ ‫‪٤‬ـ طراحی کودتا‬ ‫در تیر ‪ ،1359‬تعدادی از افسران وابسته به رژیم پهلوی و هوادار شاپور بختیار‪ ،‬موسوم به «سازمان نقاب»‪ ،‬با پشتیبانی سازمان‬ ‫جاسوسی آمریکا (سیا) و حکومت بعثی عراق کودتایی را طراحی کردند‪ .‬کودتاچیان قصد داشتند با استفاده از امکانات نظامی‬ ‫پایگاه هوایی شهید نوژ ٔه همدان‪ ،‬محل سکونت حضرت امام و برخی مراکز مهم در پایتخت را بمباران و نظام جمهوری اسلامی‬ ‫ایران را ساقط کنند‪ .‬این توطئه اندکی پیش از اجرا کشف و خنثی شد‪.‬‬ ‫حزب توده نیز که به نفع حکومت شوروی در ایران جاسوسی م ‌یکرد‪ ،‬در سال ‪1360‬ش‪ ،‬قصد کودتا داشت که این توطئه نیز کشف‬ ‫و سران آن دستگیر شدند‪.‬‬ ‫ ‪ 5‬ـ نفوذ‬ ‫ماه ها پیش از پیروزی انقلاب‪ ،‬دشمن به ویژه آمریکایی ها‪ ،‬با ایجاد ارتباط و نزدیک شدن به برخی جریان ها و چهره های مذهبی و‬ ‫سیاسی‪ ،‬تلاش کردند در «نظام انقلابی» که پس از سقوط پهلوی برپا می گردد‪ ،‬نفوذ کنند؛ راهبردی که در تمام سال های پس از‬ ‫انقلاب نیز‪ ،‬ادامه داشت‪.‬‬ ‫نفوذ که یکی از روش های ورود به جبه ٔه مقابل در جنگ نرم‪ 1‬است‪ ،‬روشی خاموش و تدریجی بوده و در بسیاری موارد‪ ،‬هدف‬ ‫مورد نفوذ‪ ،‬بدون آنکه خود بفهمد‪ ،‬طعم ٔه دشمنان قرار می گیرد‪ .‬هزین ٔه نظامی در این روش‪ ،‬به شدت کاهش پیدا کرده و مهم تر از‬ ‫همه‪ ،‬دشمن هیچ گاه به شکل واضح و روشن‪ ،‬آشکار نمی شود و به همین دلیل‪ ،‬شناسایی و طرد نمی شود‪.‬‬ ‫نفوذ می تواند مربوط به یک شخص و موردی باشد‪ .‬در این نوع نفوذ‪ ،‬جبه ٔه دشمن بر یک فرد تمرکز کرده و با انواع مختلفی از‬ ‫روش های فریبنده‪ ،‬مانند پول‪ ،‬مقام‪ ،‬جاذبه های جنسی یا با اقناع ذهن وی‪ ،‬بر فکر و اراد ٔه هدف او تسلط می یابد‪ .‬چنین فردی‪ ،‬دیگر‬ ‫نیرویی از نیروهای دشمن بوده و خواسته یا ناخواسته‪ ،‬طبق اهداف دشمن عمل خواهد کرد‪ .‬نفوذ فردی و موردی‪ ،‬در مواردی که فرد‬ ‫مورد هدف قرار گرفته از موقعیت سیاسی یا مذهبی یا اقتصادی خاصی برخوردار باشد‪ ،‬تأثیرگذاری چندین برابری خواهد داشت‪.‬‬ ‫‪1‬ــ در جنگ نرم‪ ،‬به جای آنکه جسم و بدن دو طرف جنگ در مواجهه ای نظامی در مقابل یکدیگر قرار گیرد‪ ،‬افکار‪ ،‬باورها‪ ،‬عواطف و اراده های دو طرف در مقابل یکدیگر قرار‬ ‫می گیرد‪ .‬در این جنگ‪ ،‬هر فردی که شکست بخورد‪ ،‬کشته نمی شود‪ ،‬بلکه وارد نیروهای جبه ٔه مقابل شده است‪.‬‬ ‫‪145‬‬

‫گاهی نیز نفوذ به شکل جمعی و جریانی طراحی می شود‪ .‬در این با خلع بن ‌یصدر‪ ،‬محمد علی رجایی در دومین دور ٔه انتخابات‬ ‫نوع نفوذ‪ ،‬سیستم فکری و محاسباتی یک گروه از افراد انسانی ریاست جمهوری پیروز شد (‪ 2‬مرداد ‪ )1360‬و محمد جواد‬ ‫و حتی در مواردی‪ ،‬نظام فکری یک جامعه‪ ،‬مورد هدف قرار باهنر را مأمور تشکیل کابینه کرد‪ .‬دور ٔه ریاست جمهوری‬ ‫می گیرد‪ .‬ایجاد جریان های فکری مختلف فرهنگی‪ ،‬سیاسی و رجایی خیلی کوتاه بود؛ ایشان به همراه نخس ‌توزیر و یاور‬ ‫مذهبی که با باورها‪ ،‬آرمان ها و ارزش های جامعه هدف متفاوت انقلابی خود در انفجار دفتر نخست‌وزیری توسط منافقین در‬ ‫و مخالف است‪ ،‬از پیامدهای جدی این نوع نفوذ است که در  ‪ 8‬شهریور ‪ 1360‬به شهادت رسید‪.‬‬ ‫آن‪ ،‬از روش های مختلف تبلیغی و رسانه ای به عنوان یکی از پس از شهادت رئیس جمهور رجایی و نخس ‌توزیر باهنر‪ ،‬مجلس‬ ‫مؤثرترین ابزارها استفاده می شود‪ .‬در نفوذ جمعی‪ ،‬مردم و افراد شورای اسلامی آی ‌تالله مهدوی کنی را به ریاست هیئت دولت‬ ‫گروه هدف‪ ،‬به شکلی فکر کرده و زندگی می کنند که در مسیر برگزید تا در ادار ٔه امور کشور و جنگ وقف‌های به وجود نیاید‪.‬‬ ‫اندکی بعد‪ ،‬مردم ایران در انتخابات سومین دور ٔه ریاست جمهوری‬ ‫اهداف دشمن قرار دارد‪.‬‬ ‫بار دیگر با حضوری گسترده به پای صندو ‌قهای رأی رفتند و‬ ‫تثبیت نظام جمهوری اسلامی ایران‬ ‫پس از انتخاب ابوالحسن بن ‌یصدر به عنوان نخستین آی ‌تالله سید علی خامن‌های را به ریاست جمهوری اسلامی‬ ‫رئیس جمهوری اسلامی ایران‪ ،‬امام خمینی علاوه بر تنفیذ حکم برگزیدند (‪ 10‬مهر ‪ .)1360‬ایشان نیز میرحسین موسوی را برای‬ ‫ریاستجمهوریوی‪،‬فرماندهیکلقواوریاستشورایانقلاب تصدی منصب نخس ‌توزیری به مجلس شورای اسلامی معرفی‬ ‫را نیز به او واگذار کردند‪ .‬قرار گرفتن در چنین موقعیت و مقامی کرد‪ .‬آی ‌تالله خامن‌های دو دور متوالی در سمت ریاس  ت جمهوری‬ ‫بن ‌یصدر را چنان مغرور کرد که از پذیرش محمد علی رجایی‪ ،‬اسلامی باقی ماند (‪ 1  360‬ــ ‪1368‬ش)‪ .‬در این دوره‪ ،‬ثبات‬ ‫چهر ٔه انقلابی و مورد اعتماد امام و مردم‪ ،‬برای نخس ‌توزیری سیاسی و امنیتی بیشتری ایجاد شد و ادار ٔه امور جنگ با توان و‬ ‫امتناع م ‌یورزید‪ ،‬سرانجام‪ ،‬با اصرار نمایندگان مجلس شورای موفقیت بیشتر به انجام رسید‪ .‬همچنین در دور ٔه مذکور دانشگا‌هها‬ ‫اسلامی رجایی نخس ‌توزیر شد‪ .‬بن ‌یصدر سپس با اختلاف افکنی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی تعطیل شده بودند‪ ،‬بازگشایی‬ ‫میان مسئولان و نهادهای نظام‪ ،‬روز به روز از خط امام فاصله شدند (مهر ‪.)1362‬‬ ‫گرفت و به گرو‌ههای منحرف و معاند‪ ،‬مانند سازمان مجاهدین با بروز پار‌های از اختلا ‌فها میان مجلس شورای اسلامی و‬ ‫خلق‪ ،‬نزدیک شد‪ .‬با شروع جنگ تحمیلی نیز نیروهای سپاه شورای نگهبان مشکلاتی در ادار ٔه کشور به وجود آمد‪ .‬ازای ‌نرو‪،‬‬ ‫پاسداران را در تنگنای مالی و تسلیحاتی قرار داد و زمین ٔه سقوط به فرمان حضرت امام مجمع تشخیص مصلحت‪ ،‬مرکب از‬ ‫خرمشهر را فراهم آورد‪ .‬این اعمال و رفتار سبب شد که امام مسئولان عال ‌یرتب ٔه کشور و صاح ‌بنظران برجسته‪ ،‬تشکیل شد تا‬ ‫خمینی او را از فرماندهی کل قوا برکنار کند‪ .‬چند روز بعد هم به اختلافات میان مجلس و شورای نگهبان رسیدگی کند‪.‬‬ ‫نمایندگان مجلس شورای اسلامی به عدم کفایت سیاسی او رأی‬ ‫دادند‪ .‬این رأی به تأیید امام خمینی رسید و بنی صدر از منصب‬ ‫ریاست جمهوری نیز عزل گردید (خرداد ‪.)1360‬‬ ‫‪146‬‬

‫بیشتـربدانیـم‬ ‫بازنگری در قانون اساسی‬ ‫در اواخر زندگانی حضرت امام‪ ،‬عد‌های از نمایندگان مجلس شورای اسلامی و اعضای شورای عالی قضایی از ایشان درخواست‬ ‫کردند که قانون اساسی بازنگری و اصلاح شود‪ .‬امام خمینی در تاریخ ‪ 24‬اردیبهشت ‪ ،1368‬هیئتی متشکل از ‪ 20‬نفر از‬ ‫شخصی ‌تهای مذهبی و سیاسی و ‪ 5‬نفر از نمایندگان مجلس شورای اسلامی را مأمور این کار کردند‪ .‬هنوز فعالیت این هیئت به‬ ‫پایان نرسیده بود که بنیان گذار جمهوری اسلامی از دنیا رفتند‪ ،‬اما روند بازنگری و اصلاح قانون اساسی ادامه یافت‪ .‬مه ‌مترین تغییر‬ ‫و اصلاحی که در قانون اساسی صورت گرفت‪ ،‬حذف منصب نخس ‌توزیری و سپردن ریاست هیئت دولت به رئیس جمهور بود‪.‬‬ ‫همچنین شرط مرجعیت از شرایط رهبری حذف شد‪ .‬سرانجام با نظر مساعد حضرت آی ‌تالله خامن ‌های رهبر انقلاب‪ ،‬هم ‌هپرسی‬ ‫اصلاحات قانون اساسی در ‪ 6‬مرداد ‪ 1368‬برگزار شد و مردم به آن رأی مثبت دادند‪ .‬هم زمان با این هم ‌هپرسی‪ ،‬انتخابات‬ ‫پنجمین دورۀ ریاست جمهوری نیز انجام گرفت و حج ‌تالاسلام اکبر هاشمی رفسنجانی به عنوان چهارمین رئی ‌سجمهوری اسلامی‬ ‫ایران انتخاب شد‪.‬‬ ‫ارتحال امام خمین  ی   و انتخاب حضرت آی ‌تالله خامنه‌ای به رهبری‬ ‫امام خمینی در شامگاه ‪ 13‬خرداد ‪ 1368‬بعد از یک دوره بیماری در ‪ 87‬سالگی از دنیا رفتند‪ .‬خبر ارتحال حضرت امام را یادگار‬ ‫گرامی ایشان حج ‌تالاسلام سید احمد خمینی صبح روز بعد به اطلاع مردم ایران و جهان رساند‪ .‬دو روز بعد‪ ،‬پیکر مطهر امام شهیدان‬ ‫در میان حزن و اندوه میلیو ‌نها نفر از تشیی ‌عکنندگان در بهشت زهرای تهران به خاک سپرده شد‪.‬‬ ‫بلافاصله پس از رحلت بنیان گذار جمهوری اسلامی ایران‪ ،‬مجلس خبرگان رهبری تشکیل جلسه داد و با اکثریت قریب به اتفاق‬ ‫آرا‪ ،‬حضرت آیت‌الله سید علی خامن‌های را به دلیل داشتن شرایط و ویژگی‌های مندرج در اصل یکصد و نهم قانون اساسی‪ 1‬به مقام‬ ‫رهبری برگزید (‪ 14‬خرداد ‪.)1368‬‬ ‫نمایی از تشییع جنازۀ میلیونی امام خمینی‬ ‫‪١‬ــ این شرایط عبارت اند از‪ :‬اجتهاد‪ ،‬عدالت‪ ،‬تقوا‪ ،‬بینش صحیح سیاسی و اجتماعی‪ ،‬درایت‪ ،‬تدبیر‪ ،‬شجاعت و توانمند ‌یهای مدیریتی‪.‬‬ ‫‪147‬‬

‫حضرت آیت الله خامنه ای هنگام خواندن وصیت نامۀ حضرت امام در مجلس خبرگان ‪ 14‬خرداد ‪1368‬‬ ‫و مسئولی ‌تهای خطیری را عهد‌هدار شدند که از جمل ٔه آنها دو‬ ‫حضرت آی ‌تاللّٰه خامن‌های از ابتدای نهضت تا زمان پیروزی‬ ‫دوره ریاست جمهوری است‪ .‬معظ ‌مله در تیر ‪ ،1360‬هدف‬ ‫انقلاب اسلامی به عنوان شاگرد و پیرو حضرت امام خمینی‬ ‫حمل ٔه تروریستی مجاهدین خلق قرار گرفتند که به شدت جراحت‬ ‫حضور و نقش فعالی در مبارزه با رژیم پهلوی داشتند؛ ازای ‌نرو‪،‬‬ ‫برداشتند و به شرف جانبازی انقلاب اسلامی نایل آمدند‪.‬‬ ‫بارها دستگیر‪ ،‬زندانی و تبعید شدند‪ .‬ایشان در دوران جمهوری‬ ‫اسلامی و در شرایطی که کشور گرفتار توطئ‌ههای پیچید ٔه دشمنان‬ ‫خبرگان ملت بر اساس چنین ویژگ ‌یها و سوابقی‪ ،‬ایشان را برای‬ ‫خارجی و ضد انقلاب داخلی و نیز جنگ تحمیلی بود‪ ،‬همچون‬ ‫یاوری بصیر و ثاب ‌تقدم در خدمت انقلاب و حضرت امام بودند‬ ‫رهبری انقلاب اسلامی‪ ،‬صالح‪ ،‬شایسته و لایق تشخیص دادند‪.‬‬ ‫‪148‬‬

‫بیشتـربدانیـم‬ ‫یادگار حضرت امام‬ ‫حج ‌تالاسلام سید احمد خمینی در ‪ 24‬اسفند ‪ 1324‬در قم به دنیا آمد‪.‬‬ ‫تحصیلات دورۀ ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش گذرانید و از دبیرستان‬ ‫حکیم نظامی قم در رشتۀ طبیعی (علوم تجربی) دیپلم گرفت‪ .‬هم زمان با‬ ‫تحصیل در دبیرستان‪ ،‬ورزش فوتبال را نیز با جدیّت دنبال کرد‪ .‬ایشان‬ ‫پس از اخذ دیپلم‪ ،‬تحصیلات حوزوی را پی گرفت‪ .‬قیام ‪ 15‬خرداد ‪،1342‬‬ ‫علاق ‌هاش به سیاست و عزمش را به مبارزه با حکومت پهلوی بیش از گذشته‬ ‫آشکار ساخت‪ .‬حاج سید احمد آقا از سال ‪ 1343‬و به دنبال دستگیری و‬ ‫تبعید رهبر نهضت اسلامی‪ ،‬امام خمینی‪ ،‬و برادر بزرگش‪ ،‬حاج آقا مصطفی‬ ‫خمینی‪ ،‬به ترکیه و سپس عراق‪ ،‬مسئولی ‌تهای سنگینی را در خانوادۀ حضرت‬ ‫حاج سيد احمد آقا خمینی‬ ‫امام و نیز در عرصۀ مبارزه با حکومت ست ‌مشاهی بر عهده گرفت‪ .‬به همین‬ ‫دلیل ساواک فعالی ‌تهایش را زیر نظر گرفته بود‪ .‬با این حال‪ ،‬او با تیزبینی و‬ ‫درایت دستورات امام را انجام م ‌یداد‪.‬‬ ‫حاج سید احمد آقا در سا ‌لهای ‪ 1343‬تا ‪ ،1356‬برای درک محضر پدر و انتقال پیا ‌مهای ایشان چندین بار به عراق سفر کرد‪ .‬در‬ ‫ضمن این سفرها‪ ،‬به بهره گیری از محضر مدرسان مقیم عتبات عالیات و تکمیل تحصیلات علوم دینی همت گمارد‪ .‬در جریان این‬ ‫رفت و آمدها‪ ،‬چندبار عوامل ساواک او را بازداشت و زندانی کردند‪ .‬ایشان در سال ‪1352‬ش‪ ،‬سفر کوتاهی به لبنان داشت و در‬ ‫ضمن این سفر با امام موسی صدر‪ ،‬رهبر شیعیان لبنان‪ ،‬مصطفی چمران و دیگر مبارزان گف ‌توگو کرد‪ .‬وی در سال ‪1356‬ش‪ ،‬به‬ ‫عراق رفت و در کنار رهبر انقلاب ماند‪ .‬در سال ‪1357‬ش به همراه امام راهی پاریس شد و سپس همراه ایشان به ایران بازگشت‪.‬‬ ‫حاج سید احمد خمینی در سا ‌لهای پس از پیروزی انقلاب اسلامی و در دوران رهبری امام خمینی‪ ،‬در تصمی ‌مگیر ‌یهای مهم‬ ‫سیاسی و نیز انتقال اخبار و اطلاعات به حضرت امام نقش بسزایی داشت‪ .‬ایشان روز ‪ 21‬اسفند ‪ 1373‬دچار عارضۀ قلبی و تنفسی‬ ‫شد‪ .‬چهار روز بعد جان به جا ‌نآفرین تسلیم کرد و پیکرش در جوار تربت مطهر حضرت امام خمینی آرام گرفت‪.‬‬ ‫پرسـ ‌شهـاینمـونـه‬ ‫‪١‬ــ نقش و جایگاه مردم را در روند استقرار نظام جمهوری اسلامی توضیح دهید‪.‬‬ ‫‪٢‬ــ چرا با وجود قانون اساسی مشروطه‪ ،‬پس از پیروزی انقلاب اسلامی قانون اساسی جدیدی تدوین و تصویب شد؟‬ ‫‪٣‬ــ علت تسخیر سفارت آمریکا توسط دانشجویان پیرو خط امام و پیامد سیاسی مهم آن در بعد داخلی چه بود؟‬ ‫‪٤‬ــ چه ارتباطی میان اهداف و آرما ‌نهای انقلاب اسلامی و تأسیس نهادهای انقلابی وجود داشت؟‬ ‫‪ ٥‬ــ به نظر شما علت استقامت نظام جمهوری اسلامی در برابر توطئ ‌هها و دسیس ‌ههای سهمگین دشمنان داخلی و خارجی در دهۀ ‪1360‬ش چه‬ ‫بوده است؟‬ ‫‪ ٦‬ــ از دیدگاه  شما مه ‌مترین آسی ‌بهایی که انقلاب اسلامی را تهدید م ‌یکنند‪ ،‬کدام اند؟‬ ‫‪149‬‬

‫جنگ تحمیلی و دفاع مقدس‪١‬‬ ‫جنگ تحمیلی رژیم بعثی‪ ٢‬عراق علیه ایران و دفاع مقدس ایرانیان در برابر نیروهای متجاوز بیگانه یکی از رخدادهای مهم و عبر ‌تآموز تاریخ‬ ‫پر فراز و نشیب ایران به شمار م ‌یرود‪ .‬با وجود اینکه قدر ‌تهای بزرگ و بسیاری از دیگر کشورها در این جنگ از صدام حمایت م ‌یکردند‪،‬‬ ‫ایرانیان با اتحاد و یکدلی به دفاع از میهن خود برخاستند و اجازه ندادند که یک وجب از خاکشان از دست برود‪ .‬شما در این درس علل و عوامل‬ ‫بروز جنگ تحمیلی و گوش ‌های از اقدامات ملت ایران در دوران دفاع مقدس را بررسی و تحلیل خواهید کرد‪.‬‬ ‫ف ّعـالـیت‪1‬‬ ‫با راهنمایی دبیر دربارۀ اهداف و انگیزه های صدام و حامیان خارجی او از تحمیل جنگ بر کشور ما با توجه به شرایط داخلی آن‬ ‫زمان ایران گفت وگو کنید‪.‬‬ ‫شروعجنگتحمیلی‬ ‫کشورکنونی عراق پس از جنگ جهانی اول و تجزی ٔه امپراتوری‬ ‫عثمانی‪ ،‬تحت قیمومیت انگلستان شکل گرفت‪ .‬با تأسیس این‬ ‫کشور‪ ،‬اختلافات مرزی با ایران‪ ،‬که از دوران عثمانی به وجود‬ ‫آمده بود‪ ،‬همچنان ادامه یافت‪ .‬در سال ‪1354‬ش (‪1975‬م)‬ ‫ایران و عراق برای پایان دادن به اختلافات مرزی و رفع مناقشه‬ ‫بر سر اروندرود‪،‬قراردادی را با میانجیگری دولت الجزایر‬ ‫امضا کردند‪٣.‬‬ ‫تهاجم هوايي و زميني ارتش بعثي صدام به ايران در ‪ 31‬شهريور ‪1359‬‬ ‫‪١‬ــ این درس با همکاری پژوهشگاه علوم و معارف دفاع مقدس تدوین شده است‪.‬‬ ‫‪٢‬ــ بعثی منسوب به حزب بعث است که در سال ‪ ١٩٦٨‬م‪ ١٣٤٧ /‬ش از طریق کودتا در عراق به قدرت رسید و حسن البکر دبیر کل آن حزب رئیس جمهور شد‪ .‬حسن البکر در سال‬ ‫‪ 1979‬م‪ ١٣٥٨ /‬ش تمام مسئولیت های حزبی و دولتی خود را به معاونش‪ ،‬صدام تکریتی‪ ،‬واگذار کرد‪ .‬صدام تا سال ‪٢٠٠٣‬م‪ ١٣٨٢ /‬ش که با حمل ٔه نظامی ائتلاف بین المللی به‬ ‫رهبری آمریکا سرنگون شد‪ ،‬به صورت دیکتاتوری حکومت می کرد‪.‬‬ ‫‪٣‬ــ این قرارداد به قرارداد ‪ 1975‬یا قرارداد الجزایر (الجزیره) معروف است و صدام که معاون رئیس‌جمهور عراق بود‪ ،‬به نمایندگی از آن کشور آن را امضا کرد‪.‬براساس قرارداد‬ ‫الجزایر‪ ،‬ایران و عراق توافق کردند که خط تالوگ ــ خطی که از عمی ‌قترین نقاط رود م ‌یگذرد ــ مرز دو کشور در اروندرود باشد‪.‬‬ ‫‪150‬‬

‫انگیزه و اهداف صدام از تحمیل جنگ بر ایران‬ ‫پس از پیروزی انقلاب اسلامی‪ ،‬دشمنان خارجی و در رأس‬ ‫آنها آمریکا که نتوانسته بودند مانع استقرار و استحکام نظام‬ ‫مه ‌مترین انگیز ٔه صدام برای هجوم نظامی به ایران و هدف های او‬ ‫جمهوری اسلامی شوند‪ ،‬صدام را به مقابل ٔه نظامی با ایران تشویق‬ ‫از این هجوم عبارت بودند از‪:‬‬ ‫کردند‪ .‬ازای ‌نرو‪ ،‬صدام در ‪ 31‬شهریور ‪ 1359‬دستور حمله به‬ ‫ایران را صادر کرد و در پی آن‪ ،‬ارتش بعثی عراق از زمین و هوا به‬ ‫‪١‬ــحاکمیتبرآبراهمهماروندرود‪،‬دسترسیوتسلطبرخلیج فارس‬ ‫میهن عزیز ما هجوم آورد و جنگ تحمیلی آغاز شد‪.1‬‬ ‫و جدایی جزایر س‌هگان ٔه ابوموسی‪ ،‬تنب کوچک و بزرگ و استان‬ ‫پیش از این نیز نیروهای ارتش بعثی عراق صدها بار از زمین و‬ ‫خوزستان از ایران؛‬ ‫هوا و دریا به ایران حمله و صدها تن از مرزداران و مرزنشینان‬ ‫‪٢‬ــ تضعیف و نابودی انقلاب اسلامی و جلوگیری از انتشار‬ ‫ایرانی را شهید‪ ،‬مجروح و اسیر کرده بودند‪.‬‬ ‫افکار انقلابی در میان مردم عراق و مسلمانان سایر کشورها؛‬ ‫‪3‬ــ رسیدن به رهبری جهان عرب و ایفای نقش ژاندارمی در منطقه‪.‬‬ ‫ف ّعـالـیت‪2‬‬ ‫ارزیابی و تحلیل‬ ‫با توجه به سخنان امام خمین  ی    ‪ ،‬همفکری کنید و بگویید انگیزه و هدف صدام از اینکه در آغاز جنگ تحمیلی خود را «سردار‬ ‫قادسیه» می نامید‪ ،‬چه بود؟‬ ‫«صدام هم پیش خود فکر کرد و شیطا ‌نهای بزرگ هم این فکر را در او تقویت کردند که تو به ایرانی که الآن ب ‌هه ‌مخورده و‬ ‫هر ‌ج و مرج است و ارتشی ندارد‪ ،‬حمله کن و اسم خودت را مثل سعد وقاص کن و خودت را فاتح قادسیه بخوان» (صحیفۀ امام‪،‬‬ ‫ج ‪ ،16‬ص ‪.)92‬‬ ‫با ارتش او را ندارند‪ ،‬با پش ‌تگرمی به حمایت سیاسی‪ ،‬نظامی‪،‬‬ ‫وضعیت نیروهای نظامی ایران در ابتدای جنگ‬ ‫اقتصادی و اطلاعاتی سایر کشورها‪ ،‬به ویژه آمریکا و شوروی‬ ‫جنگ تحمیلی در شرایطی آغاز شد که کشور ما دوران حساس و‬ ‫سابق‪ ،‬تصور م ‌یکرد که در مدت کوتاهی به هد ‌فهای خود‬ ‫دشوارپسازپیروزیانقلاباسلامیوسقوطحکومتشاهنشاهی‬ ‫م ‌یرسد‪ .‬اعترافات افسران اسیر عراقی نشان م ‌یدهد که صدام‬ ‫را م ‌یگذراند‪ .‬ارتش و ژاندارمری به دلیل تصفیه یا فرار فرماندهان‬ ‫مصمم بود با یک تهاجم بر ‌قآسا در مدت پنج تا شش هفته‬ ‫و بسیاری از افسران آمادگی کامل برای رویارویی با جنگی بزرگ را‬ ‫خوزستان را تسخیر کند و بخشی از اهداف خود را محقق سازد‪.‬‬ ‫نداشتند‪ .‬نیروی جوان و تازه تأسیس سپاه پاسداران انقلاب اسلامی‬ ‫با وجود محدودی ‌تهای تشکیلاتی‪ ،‬تجهیزاتی و تدارکاتی‪ ،‬سخت‬ ‫مجامعبی ‌نالمللیوجنگتحمیلی‬ ‫درگیر مقابله با آشو ‌بهای ضد انقلاب بود و نیروی مردمی بسیج نیز‬ ‫مجامع بین‌المللی و در رأس آن شورای امنیت سازمان ملل‬ ‫متحد که مسئولیت حفظ صلح و امنیت جهانی و جلوگیری‬ ‫در حال شکل گیری بود‪.‬‬ ‫از تجاوز دولت‌ها به دیگر کشورها را برعهده دارد‪ ،‬در برابر‬ ‫صدام با این تو ّهم که نیروهای مسلح ایران آمادگی و توان مقابله‬ ‫‪1‬ــ ه ‌مزمان با شروع حملات هوایی به فرودگاه ها و مراکز مهم در تهران‪ ،‬اصفهان‪ ،‬شیراز‪ ،‬اهواز‪ ،‬همدان‪ ،‬تبریز‪ ،‬سنندج‪ ،‬بوشهر‪ ،‬کرمانشاه و امیدیه‪ ،‬نیروی زمینی عراق نیز تهاجم‬ ‫خود را با ‪ 12‬لشکر (‪ 5‬لشکر زرهی‪ 5 ،‬لشکر پیاده و‪ 2‬لشکر مکانیزه)‪ ،‬و یک تیپ نیروی گارد ریاست جمهور ‌ی‪ ،‬در طول‪ 1200‬کیلومتر نوار مرزی آغاز کرد اما بیشترین فشار در‬ ‫جبه ٔه جنوبی برای اشغال خوزستان وارد می شد‪.‬‬ ‫‪151‬‬

‫یورش آشکار نیروهای رژیم بعثی عراق به خاک ایران به صورت قاطع و مؤثر به وظایف رسمی و قانونی خود عمل نکرد‪ .‬این شورا‬ ‫چند روز پس از شروع جنگ تحمیلی با صدور قطعنام‌های‪ ،‬بدون آنکه تجاوز نیروهای بعثی به خاک ایران را محکوم کند و از‬ ‫دولت متجاوز بخواهد که از مناطق اشغالی عق ‌بنشینی نماید‪ ،‬تنها دو کشور را به خودداری از ادام ٔه جنگ و تلاش برای حل‬ ‫مسالمت‌آمیز اختلافات فراخواند‪.‬‬ ‫ف ّعـالـیت‪٣‬‬ ‫بررسی شواهد و مدارک‬ ‫مفادقطعنام ‌ههایشورایامنیتسازمانمللمتحددربارۀ جنگتحمیلیصدامعلیهایرانوتهاجمنظامیصدامبهکویترابخوانید‬ ‫و تفاو ‌تهای آنها را با ذکر دلیل بیان کنید‪ .‬‬ ‫الف) قطعنامۀ‪ 28( 479‬سپتامبر‪ 6/1980‬مهر‪:)1359‬‬ ‫‪1‬ـ از ایران و عراق م ‌یخواهد از هرگونه کاربرد زور به فوریت خودداری کنند و مناقشۀ خود را از را‌ههای مسالم ‌تآمیز و طبق اصول‬ ‫عدالتوحقوقبی ‌نالمللیحلنمایند‪ .‬‬ ‫‪٢‬ـ از آنها مصرانه م ‌یخواهد هر پیشنهاد مناسب در مورد میانجیگری‪ ،‬سازش یا توسل به نهادهای منطق ‌های و یا دیگر را‌ههای‬ ‫مسالم ‌تآمیز را بنا به انتخاب خود‪ ،‬که اجرای تعهداتشان را بر اساس منشور سازمان ملل تسهیل کند‪ ،‬بپذیرند‪ .‬‬ ‫‪3‬ـ از کلیۀ کشورهای دیگر م ‌یخواهد حداکثر خویشت ‌نداری را مبذول دارند و از هر اقدامی که ممکن است به افزایش و گسترش‬ ‫بیشتر مناقشه منجر شود‪ ،‬خودداری کنند؛‪ ‬‬ ‫‪٤‬ـ از کوش ‌شهای دبیرکل و پیشنهاد وی در مورد مساعی جمیله برای حل این وضعیت پشتیبانی م ‌یکند‪.‬‬ ‫ب) قطعنامۀ‪ 2( 660‬اوت‪ 13/1990‬مرداد‪ )1369‬که بلافاصله پس از حملة صدام به کویت صادر شد‪:‬‬ ‫‪١‬ـ تهاجم عراق به کویت را محکوم م ‌یکند‪.‬‬ ‫‪٢‬ـ از عراق م ‌یخواهد تمام نیروهای خود را ب ‌یدرنگ و بدون قید و شرط از کویت بیرون ببرد‪.‬‬ ‫‪٣‬ـ عراق و کویت را متعهد م ‌یکند که بلافاصله مذاکرات فشرد‌های را برای حل اختلافات خود آغاز کنند‪.‬‬ ‫‪٤‬ـتصمیمم ‌یگیردکهمجدداًودرصورتنیازتشکیلجلسهدهدتااتخاذدیگرتدابیرلازمرابرایاجرایاینقطعنامهبررسیکند‪.‬‬ ‫در طول هشت سال جنگ تحمیلی‪ ،‬قدر ‌تهای بزرگ مانند آمریکا‪ ،‬شوروی‪ ،‬فرانسه‪ ،‬آلمان و انگلستان‪ ،‬علاوه بر دادن انواع سلا ‌حهای‬ ‫پیشرفتهوحتیتسلیحاتشیمیاییبهحکومتبعثیعراق‪،‬ازنظرسیاسینیزآشکاروپنهانازاینرژیمجانبداریکردند‪.‬برخیازکشورهای‬ ‫منطق ٔهخلیجفارسنیزبهاشکالمختلفبهصدامیاریرساندند‪.‬بعضیازکشورهاهمب‌هظاهرسیاستب ‌یطرفیدرپیشگرفتندولیدرموارد‬ ‫متعددازسیاس ‌تهایتجاوزکاران ٔهصدامحمایتم ‌یکردند‪.‬‬ ‫دفاع مقدس ملت ایران‬ ‫بلافاصله پس از شروع جنگ تحمیلی‪ ،‬مردم و نیروهای مسلح ایران به فرمان امام خمین  ی  لبیک گفتند و آماد ٔه نبرد با دشمن‬ ‫متجاوز و دفاع از مرز و بوم خود شدند‪ .‬حضرت امام برای خنثی کردن جنگ روانی ناشی از حملات نظامی ارتش بعثی‪ ،‬صدام‬ ‫را دزدی خواندند که آمده و چند سنگ انداخته است‪ ،‬و مردم را به آرامش و آمادگی برای دفاع فراخواندند‪.‬‬ ‫‪152‬‬

‫نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی از نخستین ساع ‌تهای شروع جنگ وارد عمل شد و با رشادت و شجاعت تمام‪ ،‬ضرب ٔه‬ ‫ُمهلکی به رژیم صدام وارد آورد‪ 1.‬در جبه ٔه زمینی نیز رزمندگان ارتش‪ ،‬سپاه پاسداران و ژاندارمری به همراه مردم شهرها و‬ ‫روستاهای مرزی‪ ،‬عشایر غیور و نیروهای ستاد جن ‌گهای نامنظم‪ ،‬که شهید مصطفی‬ ‫چمران آنها را فرماندهی م ‌یکرد‪ ،‬به مقابله با دشمن شتافتند و پیشروی نیروهای عراقی‬ ‫را متوقف و یا کند کردند‪ .‬در خرمشهر‪ ،‬مدافعان این شهر اغلب با ساد‌هترین سلا ‌حها‬ ‫بیش از یک ماه کوچه به کوچه و خیابان به خیابان در برابر ارتشی که مجهز به انواع‬ ‫تسلیحات و تجهیزات بود‪ ،‬ایستادند‪.‬‬ ‫شهيد مصطفی چمران‬ ‫بیشتـربدانیـم‬ ‫جلوگيري از برگزاري نشست سران جنبش عدم تعهد در بغداد‬ ‫صدام پيش از آغاز جنگ تحميلي و در نشست سران جنبش عدم تعهد در هاوانا (پايتخت كوبا)‪ ،‬ميزباني نشست بعدي را در بغداد‬ ‫بر عهده گرفت‪ .‬با نزديك شدن به زمان برگزاري اين نشست‪ ،‬در ‪ 30‬تير ‪ ،1361‬شش خلبان شجاع و فداكار نيروي هوايي ارتش‬ ‫جمهوري اسلامي ايران با سه فروند هواپيماي جنگي با هدف ناامن نشان دادن بغداد و جلوگيري از نشست سران جنبش عدم تعهد‬ ‫در پايتخت عراق‪ ،‬آمادة عمليات شدند‪ .‬كيي از اين خلبانان شهيد عباس دوران بود‬ ‫كه در دو سال نخست جنگ‪ ،‬بيش از ‪ 120‬عمليات هوايي موفقي ‌تآميز عليه دشمن‬ ‫بعثي انجام داده بود‪ .‬هواپيماي دوران در جريان اين عمليات و پس از بمباران پالايشگاه‬ ‫بغداد‪ ،‬هدف اصابت موشك پدافند هوايي نيروهاي بعثي قرار گرفت‪ .‬اين خلبان رشيد با‬ ‫وجود اينكه م ‌يتوانست با استفاده از چتر نجات سالم فرود آيد‪ ،‬هواپيماي در حال سقوط‬ ‫را صاعق ‌هوار به مكاني نزديك محل برگزاري نشست سران عدم تعهد كوبيد و رؤياي‬ ‫صدام را براي تشيكل آن نشست در بغداد و رياست بر آن به باد داد‪.‬‬ ‫خلبان شهيد عباس دوران‬ ‫شهيد محمدابراهیم همتی فرماندۀ ناوچۀ پیکان که‬ ‫دریادلان نیروی دریایی ارتش نیز در نخستین ما‌ههای جنگ‪ ،‬با پشتیبانی نیروی هوایی در‬ ‫در عملیات مروارید به شهادت رسید‪.‬‬ ‫عملیاتی موسوم به «مروارید» با رشادت تمام‪ ،‬اسکل‌ههای عراق را منهدم و نیروی دریایی‬ ‫صدام را نابود کردند‪.‬‬ ‫در نتیج ٔهمقاومت شجاعانه و دلاوران ٔهنیروهای مسلح و مردم ایران‪ ،‬رؤیای صدام برای‬ ‫فتح سریع خوزستان و دیگر استا ‌نهای مرزی ایران به باد رفت و نیروهای متجاوز فقط‬ ‫موفق به اشغال بخ ‌شهایی از مناطق مرزی‪ ،‬از جمله شهر خرمشهر‪ ،‬شدند‪.‬‬ ‫‪١‬ــ نیروی هوایی ایران بعدازظهر روز ‪ 31‬شهریور ‪ ،1359‬چند ساعت پس از شروع جنگ‪ ،‬به هد ‌فهایی در خاک عراق حمله کرد‪ .‬روز بعد نیز خلبانان ایرانی با ‪ 140‬فروند هواپیما‪،‬‬ ‫پایگا‌ههای هوایی و مراکز ارتباطی و راداری رژیم بعثی را بمباران کردند‪ .‬در روزهای سوم و چهارم مهر ‪ 1359‬نیز د‌هها فروند هواپیمای ایرانی مواضع مهم نظامی و برخی تأسیسات‬ ‫نفتی صدام را منهدم کردند‪ .‬همچنین پدافند هوایی ایران د‌هها فروند از هواپیماهای عراقی را سرنگون نمود‪.‬‬ ‫‪153‬‬

‫فرنگيس حيدرپور شيرزن اهل گيلان غرب كه با تبر‪ ،‬يك سرباز بعثي را كشت و ديگري را اسير كرد‪.‬‬ ‫آزادسازی مناطق اشغالی‬ ‫پسازآنکهبن ‌یصدرازمقامفرماندهیکلقواوریاستجمهوریعزلشدواوضاعسیاسیکشورثباتوآرامشیافت‪،‬رزمندگاناسلام‬ ‫با شجاعت و صلابت عزم خود را برای بیرون راندن دشمن متجاوز از خاک میهن عزیزمان جزم کردند‪ .‬نخست‪ ،‬امام خمینی به عنوان‬ ‫فرمانده کل قوا‪ ،‬فرمان شکستن محاصر ٔه آبادان را صادر کردند؛ پس از آن رزمندگان ارتش‪ ،‬سپاه و بسیج در عملیاتی بر ­ق آسا‪ ،‬آبادان را‬ ‫از محاصر ٔه نیروهای متجاوز صدام نجات دادند‪ 1.‬دلاورمردان ایران زمین سپس در چندین رشته عملیات غرورآفرین که مهم ترین آنها‬ ‫فت ‌حالمبین‪ 2‬و بی ‌تالمقدس بودند‪ ،‬صدها کیلومتر مربع از خاک ایران را از اشغال ارتش بعثی آزاد کردند‪ .‬اوج حماس ٔه دفاع مقدس‬ ‫ملت ایران در عملیات بیت المقدس (سوم خرداد ‪ )1361‬و با آزادی خونی ‌نشهر (خرمشهر) از اسارت دشمن بعثی رقم خورد و برگ‬ ‫زرینی در دفاع از ایران در تاریخ معاصر ثبت شد‪.‬‬ ‫خرمشهر پس از آزادیـ سوم خرداد ‪1361‬‬ ‫شهيدان سپهبد علی صياد شيرازي و سردار حسن باقری‬ ‫‪1‬ـ عملیات ث­ام ‌نالائمه به تاریخ ‪ 4‬مهر ‪1360‬‬ ‫‪2‬ـ فروردین‪1361‬‬ ‫‪154‬‬

‫شادی دانش آموزان پس از آزادي خرمشهر‬ ‫پس از آزادسازی خرمشهر‪ ،‬جنگ وارد مرحل ٔه تازه‌ای شد؛ از یک سو موفقیت‌های نظامی رزمندگان ایرانی ادامه یافت و از سوی‬ ‫دیگر‪ ،‬حامیان خارجی صدام برای جلوگیری از سقوط رژیم بعثی عراق‪ ،‬انواع تجهیزات نظامی پیشرفته از قبیل‪ :‬هواپیماهای‬ ‫جنگی‪ ،‬موشک های دوربرد و سلا ­ح های میکروبی و شیمیایی را در اختیار این رژیم گذاشتند‪ .‬به دنبال باز پس گیری خرمشهر‪،‬‬ ‫جمهوری اسلامی ایران برای پایان دادن به جنگ و خون ریزی و رسیدن به حقوق خود‪ ،‬شروطی‪ 1‬را مطرح کرد که مورد بی اعتنایی‬ ‫مجامع بین المللی و دیکتاتور عراق واقع شد‪ .‬صدام پس از آن با حمایت بیشتر قدرت های بزرگ به بمباران و موشک باران شهرها‬ ‫و استفاده از بمب های شیمیایی روی آورد که در قوانین و عرف بین الملل ممنوع بود‪.‬بمباران شیمیایی شهر سردشت در استان‬ ‫آذربایجان غربی‪ ،‬روستای زرده از توابع شهرستان دالاهو در استان کرمانشاه و شهر حلبچه در کردستان عراق‪ ،‬از جمل ٔه جنایت های‬ ‫جنگی حکومت بعثی عراق به شمار می رود‪.‬‬ ‫‪1‬ــ این شروط عبارت بودند از‪ :‬عقب نشینی کامل نیروهای متجاوز از مناطق اشغالی ایران؛ شناسایی و تنبیه متجاوز؛ تعیین خسارات ناشی از تجاوز رژیم بعثی عراق ‬ ‫‪155‬‬

‫جدول تعدادی از عملیا ‌تهای رزمندگان اسلام در دوران دفاع مقدس‬ ‫منطقۀ عملیات‬ ‫تاریخ عملیات‬ ‫رمز عملیات‬ ‫نام عملیات‬ ‫‪1‬‬ ‫هویزه ــ کرخه ــ دشت آزادگان‬ ‫‪ ۱۵‬دی تا ‪ ۱۸‬دی ‪۱۳۵۹‬‬ ‫عملیات نصر‬ ‫‪2‬‬ ‫‪ 21‬تا ‪ 25‬خرداد ‪1360‬‬ ‫فرمانده کل قوا‪ ،‬خمینی روح خدا‬ ‫فرمانده کل قوا‬ ‫‪3‬‬ ‫جنوب دارخوین‬ ‫نصر من الله و فتح قریب‬ ‫ثامن‌الائمه‬ ‫‪4‬‬ ‫شمال آبادان‬ ‫‪ 5‬مهر ‪1360‬‬ ‫‪5‬‬ ‫شمال غربی اهواز ــ غرب سوسنگرد‬ ‫‪ 8‬تا ‪ 22‬آذر ‪1360‬‬ ‫یا حسین‬ ‫طریق‌القدس‬ ‫‪6‬‬ ‫غرب شوش و دزفول‬ ‫‪ 2‬تا ‪ 10‬فروردین ‪1361‬‬ ‫یا زهرا‬ ‫فتح‌المبین‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫غرب کارون‬ ‫‪ 10‬اردیبهشت تا ‪ 3‬خرداد ‪1361‬‬ ‫یا علی بن ابی طالب ‪ -‬یا محمد بن عبدالله‬ ‫بی ‌تالمقدس‬ ‫‪9‬‬ ‫شرق بصره‬ ‫‪ 24‬تیر تا ‪ 7‬مرداد ‪1361‬‬ ‫در مرحل ٔه سوم‬ ‫رمضان‬ ‫‪10‬‬ ‫غرب سومار‬ ‫‪ 9‬تا ‪ 13‬مهر ‪1361‬‬ ‫‪11‬‬ ‫یا صاح ‌بالزمان ‪ ‬ادرکنی‬ ‫مسلم بن عقیل‬ ‫‪12‬‬ ‫‪13‬‬ ‫یا ابوالفضل العباس‬ ‫‪14‬‬ ‫‪15‬‬ ‫موسیان و جنوب شرقی دهلران‬ ‫‪ 10‬تا ‪ 20‬آبان ‪1361‬‬ ‫یا زینب‬ ‫محرم‬ ‫‪16‬‬ ‫منطق ٔه هورالهویزه‬ ‫‪ 3‬تا ‪ 22‬اسفند ‪1362‬‬ ‫یا رسو ‌لالله‬ ‫خیبر‬ ‫‪17‬‬ ‫غرب هورالهویزه‬ ‫‪ 19‬تا ‪ 26‬اسفند ‪1363‬‬ ‫یا فاطمه الزهرا‬ ‫بدر‬ ‫‪18‬‬ ‫‪19‬‬ ‫اروندرود و منطق ٔه فاو‬ ‫‪ 20‬بهمن ‪ 1364‬تا ‪ 9‬اردیبهشت ‪1365‬‬ ‫یا فاطمه الزهرا‬ ‫والفجر ‪8‬‬ ‫منطق ٔه مهران‬ ‫‪ 9‬تا ‪ 19‬تیر ‪1365‬‬ ‫یا ابوالفضل العباس ادرکنى‬ ‫کربلاى ‪1‬‬ ‫‪ 11‬شهریور ‪1365‬‬ ‫کربلای ‪3‬‬ ‫اروندرود‪ -‬اسکل‌ههای الامیه و البکر‬ ‫‪ 3‬دی ‪1365‬‬ ‫حسبنا الله و نعم الوکیل‬ ‫کربلای ‪4‬‬ ‫جنوب و غرب خرمشهر‬ ‫یا رسو ‌لالله‬ ‫منطق ٔه شلمچه‬ ‫‪ 19‬دی تا ‪ 4‬اسفند ‪1365‬‬ ‫یا فاطمه الزهرا‬ ‫کربلای ‪5‬‬ ‫منطق ٔه ماووت سلیمانی ٔه عراق‬ ‫‪ 25‬فروردین تا ‪ 5‬اردیبهشت ‪1366‬‬ ‫یا صاح ‌بالزمان ادرکنى‬ ‫کربلای ‪10‬‬ ‫منطق ٔه حاج عمران‬ ‫‪ 2‬آذر ‪1366‬‬ ‫یا مولاى متقیان‬ ‫نصر ‪9‬‬ ‫منطق ٔه حلبچه تا سلیمانی ٔه عراق‬ ‫‪ 24‬تا ‪ 29‬اسفند ‪1366‬‬ ‫یا الله یا الله یا الله‬ ‫والفجر ‪10‬‬ ‫بیشتـربدانیـم‬ ‫عملیات مرصاد‬ ‫گروهک سازمان مجاهدین خلق که مردم آنان را منافقین نامیدند‪ ،‬در دوران دفاع مقدس از هیچ اقدامی علیه کشور و ملت ایران‬ ‫دریغ نورزید‪ .‬این گروهک در آغاز جنگ با ایجاد آشوب و ترو ِر شمار زیادی از مسئولان و مردم عادی‪ ،‬شرایطی را به وجود آورد‬ ‫که دشمن بعثی نهایت استفاده را از آن کرد‪ .‬مجاهدین خلق سپس با خیانتی آشکار در عراق مستقر شدند و در خدمت صدام‪،‬‬ ‫دشمن ایران قرار گرفتند (‪ .)1365‬آنها به همراه نیروهای ارتش بعثی به اقدا ‌مهای نظامی و جنایتکارانة زیادی علیه مردم ایران و‬ ‫عراق دست زدند‪.‬‬ ‫پس از اینکه دولت ایران قطعنامة ‪ 598‬را پذیرفت‪ ،‬منافقین که این اقدام را نشانة ضعف نظامی و سیاسی جمهوری اسلامی‬ ‫م ‌یدانستند‪ ،‬با حمایت رژیم بعثی صدام تهاجم گسترد‌های را از مرزهای غربی کشور ما آغاز کردند اما در عملیات مرصاد (کمینگاه)‬ ‫در حدفاصل شهرهای اسلا ‌مآباد و کرمانشاه از رزمندگان ایرانی شکست سختی خوردند و فقط عدة کمی از آنان سالم ماندند و‬ ‫دوباره به دامن صدام پناه بردند‪.‬‬ ‫‪156‬‬

‫رهبری امام خمینی در دفاع مقدس‬ ‫امام خمینی از ابتدای جنگ تحمیلی ب‌هصراحت اعلام کردند‪« :‬ما بر اساس اعتقاد و باور دینی خود اجازه نداریم به کشور دیگری‬ ‫تع ّدی کنیم و میل داریم در همه جای دنیا صلح و صفا باشد اما اگر کشوری به ما تع ّدی کرد‪ ،‬توی دهنش م ‌یزنیم»‪ 1.‬بر اساس همین منطق‬ ‫نیز با شروع تجاوز نظامی رژیم بعثی عراق از هم ٔه قشرهای ملت خواستند که برای دفاع از ایران ب‌هسوی جبه‌ههای نبرد بشتابند‪ .‬همچنین‬ ‫به مسئولان توصیه کردند که جنگ را مسئل ٔه اصلی کشور بدانند و برای پیشبرد آن تا پیروزی نهایی بر دشمن‪ ،‬به رزمندگان و مردم یاری‬ ‫برسانند‪ .‬اهتمام فراوان حضرت امام خمین  ی   بر تقویت بنی ٔه دفاعی و حمای ‌تهای ایشان برای بالا بردن کیفیت و کمیت امکانات و‬ ‫تجهیزات نظامی و تأمین بودج‌ههای جنگ نیز از جمله تدابیر رهبری ایشان در طول دفاع مقدس بود که تا روزهای پایانی جنگ ادامه‬ ‫داشت‪ ،‬اما مه ‌مترین اقدام ایشان ایجاد تحول در روح و روان جوانان ایرانی بود‪ .‬امام خمین  ی  با تمسک به مفاهیم جهاد و شهادت‬ ‫و یادآوری حماس ٔه عاشورا‪ ،‬میدان نبرد را به صحن ٔه نمایش رشادت و شجاعت جوانان ایرانی تبدیل کردند‪ .‬آنان در سای ٔه ایمان و اعتقاد‬ ‫و خلاقیت خاص خویش هم ٔه محاسبات نظامی رایج در دنیا را بر هم زدند و با طراحی و انجام دادن عملیا ‌تهای خارق العاد ٔه زمینی‪،‬‬ ‫هوایی و دریایی‪ ،‬افسران نظامی جهان را به شگفتی واداشتند‪ .‬در نتیج ٔه رهبری امام خمین  ی    جلوه های زیبایی از ایثار و فداکاری در‬ ‫راه دین و میهن و همچنین تقویت انگیز ٔه جهاد و روحی ٔه شهادت طلبی در میان جوانان ایرانی به نمایش گذاشته شد‪ .‬برخی از فرماندهان‬ ‫جوان دوران دفاع مقدس‪ ،‬امروز به نماد رشادت و مقاومت مردم سوریه و عراق علیه گروه های تکفیری و داعشی تبدیل شده اند‪.‬‬ ‫سردار شهید حسین خرازی‪ ،‬فرمانده لشک  ر ‪ 14‬امام حسی  ن  (شهادت‪:‬‬ ‫سردار شهید حسن شاطری‬ ‫سردار شهید حسین همدانی‬ ‫ ‪ 8‬اسفند ‪ 1365‬ـ شلمچه) و سردار شهید احمد کاظمی‪ ،‬فرمانده لشکر‪8‬‬ ‫(شهادت‪ 1391 :‬ـ لبنان)‬ ‫(شهادت‪ 1396 :‬ـ حلب سوریه)‬ ‫نجف اشرف (شهادت‪ :‬دی ‪ 1384‬ـ سانحه هوایی)‬ ‫بیشتـربدانیـم‬ ‫مکتب حاج قاسم سليمانی‪ ،‬مكتب مقاومت‬ ‫سردار سپهبد شهيد حاج قاسم سلیمانی فرماندهی سخ ‌تکوش‬ ‫بود که از سالیان قبل در سمت يکی از فرماندهان جوان دفاع‬ ‫مقدس و سپس در مقام فرمانده سپاه قدس‪ ،‬تمام زندگ ‌یاش‬ ‫را صرف تحقق آرما ‌نهای بلند اسلام و انقلاب کرد‪.‬‬ ‫علاوه بر توانایی بالای نظامی‪ ،‬اخلاق‪ ،‬ایمان و اخلاص این‬ ‫فرمانده شجاع باعث شده بود تا در جايگاه فردی محبوب‬ ‫‪١‬ــ صحیفۀ نور ‪ ،‬ج ‪ ،15‬ص ‪102‬‬ ‫‪157‬‬

‫در میان ملت ایران و در واقع همه ملت‌های آزاده جهان‬ ‫شناخته شود‪.‬‬ ‫شک ‌لگیری و تقويت هست ‌ههای مقاومت در منطقه تا حدی‬ ‫زياد به تلا ‌شهای سپهبد سليمانی مديون است که از آن‬ ‫جمله می‌توان حزب‌الله لبنان‪ ،‬حشد الشعبی عراق‪ ،‬فاطميون‬ ‫افغانستان‪ ،‬زينبيون پاكستان و ‪ ...‬را نام برد‪ .‬از همين رو‬ ‫سرانجام استکبار جهانی به سرکردگی شیطان بزرگ‪،‬‬ ‫آمریکا‪ ،‬حضور این فرمانده عاشق امت و نظام اسلامی را‬ ‫تحمل نکرد و در اولین ساعات جمعه‪ 13 ،‬دی‌ماه ‪ 1398‬ش‬ ‫در حمله موشکی ناجوانمردانه در فرودگاه بغداد او و برخی شهيد سپهبد حاج قاسم سلیمانی (شهادت‪1398 :‬ـ ترور به دست نیروهای‬ ‫هم‌رزمانش در جبهه مقاومت از جمله ابومهد  ی المهندس آمریکایی پس از حضور در عراق به دعوت رسمی این کشور)‬ ‫را ط  ی کي عمليات تروريستی به شهادت رساند و چنين بود‬ ‫كه خون پاک اين رهرو راستين اباعبدالله الحسي  ن     به دست شقی‌ترین آحاد بشر بر زمين ريخته شد‪.‬‬ ‫در تشییع پیکر مطهر سردار دل‌ها از نجف و کربلا تا مشهد و تهران و قم تا کرمان چنان جمعیتی حاضر شدند که در‬ ‫تاریخ بی‌سابقه است‪ .‬این حضور بی‌سابقه به معنای حمايت از راه و هدف شهید سلیمانی و مهر تأییدی بود بر همراهی‬ ‫مستحکم مردم با رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در شروع گام دوم آن‪.‬‬ ‫رهبر انقلاب این روز را یک «یوم‌الله» دیگر در تاریخ انقلاب اسلامی دانستند و در این باره فرمودند‪« :‬هر جا اخلاص بود‪،‬‬ ‫خدای متعال به اخلاص بندگان مخلصش برکت می‌دهد‪ ،‬کار برکت پیدا م ‌یکند‪ ،‬رشد و نمو پیدا می‌کند‪ ،‬کار به نحوی‬ ‫می‌شود که اثر آن به همه می‌رسد‪ ،‬برکات آن در میان مردم باقی می‌ماند؛ این ناشی از اخلاص است‪ .‬نتیج ‌ه آن اخلاص‪،‬‬ ‫همین عشق و وفاداری مردم‪ ،‬همین اشک و آه مردم‪ ،‬همین حضور مردم‪ ،‬همین تازه شد ِن روحیه‌ انقلابی مردم است‪ .‬ا ّما‬ ‫اینکه ما بیاییم این حوادث را تقویم کنیم‪ ،‬قیم ‌تگذاری کنیم‪ ،‬قدر آنها را بدانیم و ببینیم که اندازه و قیمت این حوادث‬ ‫چقدر است؛ درصورتی تح ّقق پیدا م ‌یکند که ما به حاج‌قاسم سلیمانی‪ «  ،‬شهید عزیز» و به ابومهدی‪ «  ،‬شهید عزیز» به‬ ‫چشم یک فرد نگاه نکنیم؛ به آنها به چشم یک مکتب نگاه‬ ‫کنیم‪ .‬سردار شهید عزیز ما را با چشم یک مکتب‪ ،‬یک‬ ‫راه‪ ،‬یک مدرس ‌ه در ‌سآموز‪ ،‬با این چشم نگاه کنیم آن‬ ‫وقت اهميت و قدر و قيمت این قضیه روشن خواهد شد‪.‬‬ ‫اگر این جور شد‪ ،‬آن وقت این اجتماع مردم‪ ،‬این تجلیل‬ ‫و تعظیم مردم‪ ،‬تکریم مردم معنای دیگری پیدا می‌کند‪...‬‬ ‫م ّلت ایران نشان داد که از خطّ مجاهدت شجاعانه دفاع‬ ‫می‌کند‪ ،‬ملّت ایران نشان داد که به نمادهای مقاومت عشق‬ ‫می‌ورزد‪ ،‬ملّت ایران نشان داد که طرفدار مقاومت است‪،‬‬ ‫طرفدار تسلیم نیست‪١».‬‬ ‫‪ .١‬بیانات رهبر معظم انقلاب در خطبه های نماز جمعه‪1398/10/٢٧ ،‬‬ ‫‪158‬‬

‫نقش مردم در دفاع مقدس‬ ‫نقش مردم قهرمان ایران در طول هشت سال دفاع مقدس در دو زمینه قاب ‌لبررسی است‪:‬‬ ‫‪١‬ــ حضور مستقیم در خط مقدم جبهه و نبرد با دشمن متجاوز؛‬ ‫‪٢‬ــ مشارکت در تأمین بخشی از هزین‌ههای مادی جنگ از طریق کم ‌کهای داوطلبانه‪ ،‬به ویژه تهیه و تدارک پوشاک و خوراک‬ ‫برای رزمندگان‪.‬‬ ‫حضور داوطلبان ٔه گروه ها و قشرهای مختلف مردم از سرتاسر ایران در جبهه های نبرد‪ ،‬کمک فراوانی به پیشبرد جنگ و کسب‬ ‫پیروزی کرد‪ .‬علاوه بر نیروهای بسیجی‪ ،‬جهادگرا ِن جهاد سازندگی نیز داوطلبانه به جبهه رفتند‪ .‬آنان که به سنگرسازان بی سنگر‬ ‫معروف بودند‪ ،‬مسئولیت مهم «مهندسی رزمی» را در دفاع مقدس به عهده گرفتند و به ایجاد خاکریز‪ ،‬پل ها و جاده ها و ساختن‬ ‫سنگر برای رزمندگان پرداختند‪.‬‬ ‫ساخت پل شناور خیبر بر روی هور العظیم یکی از شاهکارهای مهندسی رزمی جهادگران‬ ‫در دوران دفاع مقدس بود‪.‬‬ ‫در پشت جبهه نیز پزشکان و پرستاران با صبر و حوصل ٔه فراوان به مداوای رزمندگان همت گماشتند‪ .‬بازاریان هم با کمک‌های مالی‬ ‫و تهی ٔه مایحتاج به رزمندگان در جبه‌هها یاری می رساندند‪.‬‬ ‫زنان ایرانی نقش مهمی در هشت سال دفاع مقدس بر عهده داشتند و کمک فراوانی به پیشبرد و موفقیت عملیات رزمندگان کردند‪.‬‬ ‫مه ‌مترین این خدمات عبارت بودند از‪:‬‬ ‫‪١‬ــ حضور در خط مقدم جبهه در سا ‌لهای اول جنگ؛‬ ‫‪٢‬ــ تشویق برادران‪ ،‬همسران و فرزندان خویش برای حضور در جبهه‌؛‬ ‫‪٣‬ــ تهیه و آماده سازی خوراک و پوشاک رزمندگان؛‬ ‫‪٤‬ــ پرستاری از رزمندگان مجروح در بیمارستا ‌نها؛‬ ‫‪ ٥‬ــ پاسداری از حریم خانواده در غیاب همسران رزمنده‪.‬‬ ‫‪159‬‬

‫حضور معلمان و دان ‌شآموزان در دفاع مقدس‬ ‫معلمان و دان ‌شآموزان نیز نقش چشمگیر و تأثیرگذاری در هش  ت سال دفاع مقدس داشتند‪ .‬در آن سال ها جبه‌ههای جنگ شاهد‬ ‫حضور صدها هزار دان ‌شآموز و معلم ایرانی بود که برای دفاع از کیان نظام اسلامی و سرزمین مادری به جبهه رفتند و در سنگرها نیز‬ ‫از درس و مشق غافل نماندند‪ .‬در طول دفاع مقدس حدود ‪ 2500‬معلم و نزدیک به ‪ 36000‬دان ‌شآموز به شهادت رسیدند و هزاران‬ ‫نفر هم جانباز‪ ،‬اسیر و جاویدالاثر شدند‪.‬‬ ‫نوجوانان غواص ساعاتی قبل از عملیات‬ ‫مشارکت مؤثر در دفاع مقدس‬ ‫ف ّعـالـیت‪٤‬‬ ‫کاوش خارج از کلاس (تاریخ شفاهی دفاع مقدس)‬ ‫الف) با یکی از افراد خانواده‪ ،‬فامیل‪ ،‬آشنا یا همسایه که در دفاع مقدس مشارکت داشته است‪ ،‬دربارة انگیزه و هدف او از حضور در‬ ‫دفاع مقدس‪ ،‬فعالی ‌تهایی که انجام داده است یا خاطراتش از آن دوره مصاحبه کنید و گزارش مکتوب آن را به کلاس ارائه دهید‪.‬‬ ‫ب) با تحقیق دربارة زندگی و شهادت یکی از شهدای دان ‌شآموز محله یا روستای محل زندگی خود‪ ،‬گزارشی تهیه کنید‪.‬‬ ‫با گردآوری خاطرات اعضای کلاس‪ ،‬مجلة تاریخ شفاهی دفاع مقدس مدرسة خود را تدوین کنید‪.‬‬ ‫پایانجنگتحمیلی‬ ‫جنگ ها بر اثر علت های مختلف از جمله مناقشات تاریخی‪ ،‬سیاسی و اقتصادی آغاز می شوند و به همان گونه تحت تأثیر عوامل و‬ ‫شرایط گوناگون سیاسی‪ ،‬اقتصادی‪ ،‬نظامی و… به پایان می رسند‪.‬‬ ‫در تیرماه ‪ ،1367‬امام خمین  ی  پس از دریافت گزارش و نظر مشورتی فرماندهان نظامی و مسئولان سیاسی کشور به منظور پایان‬ ‫دادن به جنگ تحمیلی‪ ،‬قطعنام ٔه ‪1 598‬شورای امنیت سازمان ملل متحد را پذیرفت؛ اما صدام رئیس رژیم بعثی عراق که تا پیش‬ ‫از آن وانمود می کرد خواهان صلح و آتش بس است به نیروهای ارتش خود دستور داد به مناطقی از ایران در خوزستان و سایر‬ ‫نواحی مرزی حمله کنند‪ .‬علاوه بر آن‪ ،‬گروهک تروریستی سازمان مجاهدین خلق (منافقین) را برای لشکرکشی به داخل خاک‬ ‫‪1‬ــ این قطعنامه در ‪ 29‬تیر ‪ 20/1366‬ژوئی ٔه ‪ 1987‬تصویب شد ‪.‬‬ ‫‪160‬‬

‫ایران تجهیز‪ ،‬تشویق و پشتیبانی کرد‪ .‬پس از آنکه نیروهای مسلح و مردمی ایران با رشادت و فداکاری تمام در برابر یورش های‬ ‫دشمن متجاوز ایستادگی کردند و شکست سختی به آنان به ویژه منافقین وارد آوردند‪ ،‬صدام قطعنام ٔه ‪ 598‬را پذیرفت و اندکی بعد‬ ‫میان ایران و عراق آتش بس برقرار شد‪.1‬‬ ‫پس از برقراری آتش بس و دو سال مذاکره میان وزرای خارجه ایران و عراق‪ ،‬صدام در نامه ای به حجت الاسلام والمسلمین‬ ‫اکبر هاشمی رفسنجانی‪ ،‬رئی  س جمهوری وقت ایران‪ ،‬قرارداد الجزایر را بار دیگر به رسمیت شناخت و اظهار داشت که شما به هر آنچه‬ ‫که می خواستید‪ ،‬رسیدید‪ .‬پس‌از آن‪ ،‬آزادگان عزیز با استقبال گرم مردم ایران به آغوش میهن اسلامی بازگشتند‪ .‬در سال‪ 1370‬نیز‬ ‫سازمان ملل متحد رسماًرژیم بعثی عراق را ب‌هعنوان متجاوز و آغازکنند ٔه جنگ معرفی کرد‪ .‬به‌ای ‌نترتیب‪ ،‬جنگ هش ‌تسال‌های که صدام‬ ‫با حمایت آمریکا با هدف سرنگونی جمهوری اسلامی و تصرف بخشی از خاک ایران آغاز کرده بود‪ ،‬با شکست خود او به پایان رسید‬ ‫و برای اولین بار در دویست سال اخیر‪ ،‬دشمنان در جداسازی حتی یک وجب از خاک ایران ناکام ماندند‪.‬‬ ‫ورود گروهی از آزادگان (اسرا) به میهن عزیز‬ ‫مجاهدین خلق (منافقین) و جنگ تحمیلی‬ ‫در تاریخ جهان موارد معدودی از خیانت و همکاری افراد‪ ،‬گروه ها و یا احزاب سیاسی با دشمنان خارجی در زمان جنگ مشاهده‬ ‫شده است‪ .‬گروهک سازمان مجاهدین خلق که مردم آنان را منافقین می نامند‪ ،‬از آن جمله است‪ .‬منافقین در دوران جنگ تحمیلی‬ ‫از هیچ اقدامی علیه کشور و مردم ایران دریغ نورزیدند‪ .‬سران و اعضای این گروهک در خیانتی آشکار به عراق رفتند و در خدمت‬ ‫صدام قرار گرفتند (‪.)1365‬‬ ‫مهم ترین اقدامات مجاهدین خلق در دوران دفاع مقدس عبارت اند از‪:‬‬ ‫‪1‬ــ ایجاد آشوب در داخل کشور و ترور بسیاری از مسئولان و مردم عادی؛‬ ‫‪2‬ــ دادن اطلاعات سری و نظامی کشور به رژیم صدام و دیگر دشمنان خارجی؛‬ ‫‪1‬ــ ‪ 29‬مرداد ‪ 1367‬‬ ‫‪161‬‬

‫‪3‬ــ همکاری نظامی با ارتش بعثی عراق در جنگ با ایران؛‬ ‫‪4‬ــ همکاری با ارتش بعثی در سرکوب و کشتار مخالفان صدام از جمله مبارزان کرد؛‬ ‫‪ 5‬ــ تهاجم به داخل خاک ایران‪ 1‬پس از پذیرش قطعنام ٔه ‪.598‬‬ ‫دستاوردهای دفاع مقدس‬ ‫الف) نظامی‬ ‫‪1‬ــ تحول در حوز ٔه صنایع دفاعی (ساخت انواع موشک ها‪ ،‬پیشرفت در حوز ٔه هوا ــ فضا‪ ،‬افزایش توان پدافند هوایی)؛‬ ‫‪2‬ــ خودکفایی در تولید و ساخت نیازهای مختلف نظامی؛‬ ‫‪3‬ــ برخورداری از تجربیات تازه در زمین ٔه سازماندهی و آموزش نیروی انسانی داوطلب؛‬ ‫‪4‬ــ تقویت و تحکیم سازمان رزم نیروهای مسلح (ارتش‪ ،‬سپاه و نیروی انتظامی)؛‬ ‫‪5‬ــ شکوفایی استعدادهای بالقوه در فرماندهی جنگ و ظهور فرماندهان با استعداد‪.‬‬ ‫ب) فرهنگی و معنوی‬ ‫‪1‬ــ تقویت اعتماد به نفس و احساس خود باوری و بروز خلاقیت در میان جوانان ایرانی‬ ‫‪2‬ــ تثبیت اقتدار نظام جمهوری اسلامی در دفاع از تمامیت ارضی کشور‬ ‫پرسـ ‌شهـاینمـونـه‬ ‫‪١‬ــ انگیزه و اهداف صدام از تحمیل جنگ به ایران چه بود؟‬ ‫‪٢‬ــ مجامع بین­المللی و کشورهای قدرتمند در برابر تهاجم ارتش رژیم بعثی عراق به خاک ایران چه واکنشی نشان دادند؟‬ ‫‪٣‬ــ به نظر شما‪ ،‬چرا تمام اقوام‪ ،‬قشرها و گرو ‌هها در سراسر ایران در دفاع مقدس مشارکت فراگیر و گسترد ‌های داشتند؟‬ ‫‪٤‬ــ امام خمینی در مقام فرماندهی کل قوا چه نقشی در دوران دفاع مقدس داشتند؟‬ ‫‪ ٥‬ــ با راهنمایی دبیر و استفاده از محتوای درس‪ ،‬نمودار خط زمان رویدادهای مهم دوران دفاع مقدس را ترسیم کنید‪.‬‬ ‫‪1‬ــ در پی اعلام پذیرش قطعنام ٔه ‪ 598‬از سوی جمهوری اسلامی ایران‪ ،‬منافقین با پشتیبانی کامل تدارکاتی و تسلیحاتی ارتش صدام از طریق مرز قصر شیرین وارد خاک ایران شدند‬ ‫(‪ 3‬مرداد ‪ )1367‬و تا ‪ 30‬کیلومتری شهر کرمانشاه پیش آمدند‪ .‬اما در گردن ٔه چهارزبر‪ ،‬که پس از آن به تنگ ٔه مرصاد (کمینگاه) معروف شد با مقاومت رزمندگان ایرانی روبه رو شدند و‬ ‫پس از شکستی مفتضحانه و با دادن تلفات زیاد به عراق گریختند (‪ 6‬مرداد ‪ .)1367‬‬ ‫‪162‬‬

‫منـابـع و مـآخـذ‬ ‫آبراهامیان‪ ،‬یرواند‪ ،‬ایران بین دو انقلاب‪ ،‬ترجم ٔه احمد گ ‌لمحمدی و محمدابراهیم فتاحی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪1382 ،‬ش‪.‬‬ ‫_______‪ ،‬تاریخ ایران مدرن‪ ،‬ترجم ٔه محمد ابراهیم فتاحی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪1389 ،‬ش‪.‬‬ ‫آخوندزاده‪ ،‬فتحعل ‌یخان‪ ،‬مقالات فارسی‪ ،‬به کوشش حمید محمدزاده‪ ،‬تهران‪ ،‬نگاه‪1355 ،‬ش‪.‬‬ ‫آدلر‪ ،‬فیلیپ جی‪ ،‬تمد ‌نهای عالم‪ ،‬ج ‪ ،2‬ترجم ٔه محمد حسین آریا‪ ،‬تهران‪ ،‬امیرکبیر‪1393 ،‬ش‪.‬‬ ‫آدامووا‪ ،‬آ‪ .‬ت‪ ،‬نگار‌ههای ایرانی گنجینۀ ارمتیاژ‪ ،‬سد ٔه پانزدهم تا نوزدهم میلادی‪ ،‬ترجم ٔه زهره فیضی‪ ،‬تهران‪ ،‬وزارت فرهنگ و ارشاد‬ ‫اسلامی؛ سازمان چاپ و انتشارات فرهنگستان هنر‪1386 ،‬ش‪.‬‬ ‫آدمیت‪ ،‬فریدون‪ ،‬اندیشه های میرزا آقاخان کرمانی‪ ،‬تهران‪ ،‬کتابخان ٔه طهوری‪1366 ،‬ش‪.‬‬ ‫آری ‌نپور‪ ،‬یحیی‪ ،‬از صبا تا نیما (تاریخ ‪ 150‬سال ادب فارسی)‪ ،‬ج ‪ ،1‬تهران‪ ،‬شرکت سهامی کتا ‌بهای جیبی ایران‪1351 ،‬ش‪.‬‬ ‫آصف (رست ‌مالحکما)‪ ،‬محمد هاشم‪ ،‬رست ‌مالتواریخ‪ ،‬تهران‪ ،‬دنیای کتاب‪1388 ،‬ش‪.‬‬ ‫آیرونساید‪ ،‬سر ادموند‪ ،‬خاطرات و سفرنامه ژنرال آیرونساید در ایران‪ ،‬ترجم ٔه بهروز قزوینی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر آینه‪1361 ،‬ش‪.‬‬ ‫استرآبادی‪ ،‬میرزا مهدی‪ ،‬جهانگشای نادری‪ ،‬به کوشش عبدالله انوار‪ ،‬تهران‪ ،‬انجمن آثار ملی‪1341 ،‬ش‪.‬‬ ‫اسناد سخن م ‌یگویند‪ :‬مجموعۀ کامل اسناد سری مربوط به رویدادها در روابط خارجی ایران با ایالات متحده و انگلستان در دوران‬ ‫‪ ،...‬ج ‪ ،1‬پژوهش و ترجم ٔه احمدعلی رجایی و مهین سروری‪ ،‬تهران‪ ،‬قلم‪1383 ،‬ش‪.‬‬ ‫اسناد محرمانه وزارت خارجه بریتانیا درباره قرارداد ‪ 1919‬ایران و انگلیس‪ ،‬ترجم ٔه جواد شی ‌خالاسلامی‪ ،‬ج‪ ،1‬تهران‪ ،‬مؤسس ٔه کیهان‪،‬‬ ‫‪1368‬ش‪ ،‬ج ‪ 2‬و ‪ ،3‬تهران‪ ،‬بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار‪1368 ،‬ش و ‪1377‬ش‪.‬‬ ‫اشپولر‪ ،‬برتولد و دیگران‪ ،‬تاریخ نگاری در ایران‪ ،‬ترجم ٔه یعقوب آژند‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر گستره‪1392 ،‬ش‪.‬‬ ‫اعتمادالسلطنه‪ ،‬محمد حس ‌نخان‪ ،‬صدرالتواریخ‪ ،‬به اهتمام محمد مشیری‪ ،‬تهران‪ ،‬وحید‪1349 ،‬ش‪.‬‬ ‫الهی‪ ،‬همایون‪ ،‬اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز نشر دانشگاهی‪1365 ،‬ش‪.‬‬ ‫امی ‌نالدوله‪ ،‬میرزا عل ‌یخان‪ ،‬خاطرات سیاسی‪ ،‬به کوشش حافظ فرمانفرمائیان‪ ،‬زیر نظر ایرج افشار‪ ،‬تهران‪ ،‬امیرکبیر‪1370 ،‬ش‪.‬‬ ‫اوبن‪ ،‬اوژن‪ ،‬ایران امروز (‪1906‬ــ‪ ،)1907‬ترجمه‪ ،‬حواشی و توضیحات علی اصغر سعیدی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر علم‪1391 ،‬ش‪.‬‬ ‫ا ُو ِوری‪ ،‬ریچارد‪ ،‬اطلس تاریخی قرن بیستم‪ ،‬ترجم ٔه حسین شهرابی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪1391 ،‬ش‪.‬‬ ‫بنجامین‪ ،‬اس ‪ .‬جی ‪ .‬دبلیو‪ ،‬ایران و ایرانیان‪ ،‬ترجم ٔه محمدحسین کردبچه‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات اطلاعات‪1394 ،‬ش‪.‬‬ ‫پوراحمد‪ ،‬احمد‪ ،‬جغرافیای عملیات ماندگار دفاع مقدس‪ ،‬به اهتمام حسن رسولی منفرد‪ ،‬تهران‪ ،‬صریر‪1386 ،‬ش‪.‬‬ ‫پهلوی‌ها‪ ،‬خاندان پهلوی به روایت اسناد‪3 ،‬ج‪ ،‬به کوشش فرهاد رستمی‪ ،‬تهران‪ ،‬مؤسس ٔه فرهنگی‪ ،‬پژوهشی چاپ و نشر نظر‪1382-1378 ،‬ش‪.‬‬ ‫تحویلدار اصفهانی‪ ،‬میرزا حسین‌خان‪ ،‬جغرافیای اصفهان‪ ،‬جغرافیای طبیعی و انسانی و آمار اصناف شهر‪ ،‬به کوشش منوچهر ستوده‪ ،‬تهران‪،‬‬ ‫دانشگاه تهران‪1342 ،‬ش‪.‬‬ ‫تهام ‌ینژاد‪ ،‬محمد‪ ،‬سینمای ایران‪ ،‬تهران‪ ،‬دفتر پژوه ‌شهای فرهنگی‪1380 ،‬ش‪.‬‬ ‫جونز‪ ،‬سر هار فورد‪ ،‬آخرین روزهای لطفعلیخان زند‪ ،‬ترجم ٔه هما ناطق و جان گرنی‪ ،‬تهران‪ ،‬امیرکبیر‪1356 ،‬ش‪.‬‬ ‫خاوری شیرازی‪ ،‬میرزا فضل‌الله‪ ،‬تاریخ ذوالقرنین‪ ،‬ج‪ ،1‬نام ٔه خاقان‪ ،‬به تصحیح و تحقیق ناصر افشارفر‪ ،‬تهران‪ ،‬کتابخانه‪ ،‬موزه و مرکز اسناد‬ ‫مجلس شورای اسلامی‪1380 ،‬ش‪.‬‬ ‫خورموجی‪ ،‬محمد جعفر‪ ،‬حقای ‌قالاخبار ناصری‪ ،‬به کوشش حسین خدیوجم‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪1363 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪163163‬‬

‫دان‪ ،‬راس‌ئی [و دیگران]‪ ،‬تاریخ تمدن و فرهنگ جهان؛ پیوندهای فراسوی زمان و مکان‪ ،‬ج ‪ ،4‬ترجم ٔه عبدالحسین آذرنگ‪ ،‬تهران‪ ،‬طرح نو‪،‬‬ ‫‪1384‬ش‪.‬‬ ‫دانشنامۀ جهان اسلام‪ ،‬ج ‪ ،5‬مدخل پهلوی؛ ج ‪ ،8‬مدخل تهران؛ ج ‪ ،6‬مدخل تاریخ‪ /‬تاری ‌خنگاری‪.‬‬ ‫دول ‌تآبادی‪ ،‬یحیی‪ ،‬حیات یحیی‪ ،‬ج ‪1‬ــ‪ ،4‬تهران‪ ،‬انتشارات عطار و فردوسی‪ ،‬چ‪1362 ،4‬ش‪.‬‬ ‫روحانی‪ ،‬سیدحمید‪ ،‬بررسی و تحلیلی از نهضت امام خمینی‪ ،‬ج ‪ ،1‬ب ‌یجا‪ ،‬انتشارات راه امام‪ ،‬بی‌تا‪.‬‬ ‫روحانیت و اسناد فاش نشده از نهضت ملی شدن صنعت نفت‪ ،‬به کوشش گروهی از هواداران نهضت اسلامی ایران در اروپا‪ ،‬قم‪ ،‬دارالفکر‪،‬‬ ‫[‪1358‬ش]‪.‬‬ ‫روزنامۀ خاطرات ناصرالدی ‌نشاه در سفر سوم فرنگستان‪ ،‬به کوشش محمداسماعیل رضوانی و فاطمه قاضیها‪ ،‬تهران‪ ،‬رسا‪1371 ،‬ش‪.‬‬ ‫سفرنامۀ خراسا ِن ناصرالدی ‌نشاه قاجار‪ ،‬به خط میرزا محمد رضا کلهر‪ ،‬تهران‪ ،‬میردشتی‪1378 ،‬ش‪.‬‬ ‫سفرنامۀ دوم مظفرالدین شاه به فرنگ‪ ،‬با مقدمه و حواشی احمد خاتمی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر شهر‪1387 ،‬ش‪.‬‬ ‫سفرنامۀ رضاقلی میرزا نوۀ فتحعلی شاه‪ ،‬به کوشش اصغر فرمانفرمائی قاجار‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه تهران‪1346 ،‬ش‪.‬‬ ‫سفرنامۀ نیپور‪ ،‬ترجم ٔه پرویز رجبی‪ ،‬تهران‪ ،‬توکا‪1354 ،‬ش‪.‬‬ ‫سودآور‪ ،‬ابوالعلاء‪ ،‬هنر دربارهای ایران‪ ،‬ترجم ٔه ناهید محمدشمیرانی‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر کارنگ‪1380 ،‬ش‪.‬‬ ‫شوستر‪ ،‬مورگان‪ ،‬اختناق ایران‪ ،‬ترجم ٔه ابوالحسن موسوی شوشتری‪ ،‬با تصحیح و مقدمه و حواشی و اسناد محرمان ٔه منتشر نشده در ایران توسط‬ ‫فرامرز برزگر و اسماعیل رائین‪ ،‬بنگاه مطبوعاتی صف ‌یعلیشاه‪1351 ،‬ش‪.‬‬ ‫صحیفه نور‪ ،‬مجموعه رهنمودهای حضرت امام خمینی‪ ،‬تهران‪ ،‬سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی‪1370 ،‬ش‪.‬‬ ‫غنی‪ ،‬سیروس‪ ،‬ایران‪ :‬برآمدن رضاخان ‪ /‬برافتادن قاجار و نقش انگلیسی ها‪ ،‬ترجم ٔه حسن کامشاد‪ ،‬تهران انتشارات نیلوفر‪1380 ،‬ش‪.‬‬ ‫فرهنگنامه کودکان و نوجوانان‪ ،‬ج ‪1‬ــ‪ ،3‬شورای کتاب کودک‪ ،‬زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی‪ ،‬نشر فرهنگنامه‪.‬‬ ‫فوران‪ ،‬جان‪ ،‬مقاومت شکننده‪ ،‬تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سا ‌لهای پس از انقلاب اسلامی‪ ،‬ترجم ٔه احمد تدین‪ ،‬تهران‪ ،‬رسا‪،‬‬ ‫‪1385‬ش‪.‬‬ ‫فوگل‪ ،‬اشپیل‪ ،‬تمدن مغرب زمین‪ ،‬ج ‪ ،2‬ترجم ٔه محمد حسین آریا‪ ،‬تهران‪ ،‬امیرکبیر‪1380 ،‬ش‪.‬‬ ‫کسروی‪ ،‬احمد‪ ،‬تاریخ مشروطه ایران‪ ،‬احمد کسروی‪ ،‬ج ‪ ،2‬تهران‪ ،‬امیرکبیر‪1363 ،‬ش‪.‬‬ ‫کرزن‪ ،‬لرد‪ ،‬ایران و قضیه ایران‪ ،‬ج ‪ ،2‬ترجم ٔه وحید مازندرانی‪ ،‬تهران‪ ،‬بنگاه ترجمه و نشر کتاب‪1349 ،‬ش‪.‬‬ ‫کن بای‪ ،‬شیلا‪ ،‬نقاشی ایرانی‪ ،‬ترجم ٔه مهدی حسینی‪ ،‬تهران‪ ،‬دانشگاه هنر‪1382 ،‬ش‪.‬‬ ‫گنجنامه‪ ،‬دفتر سوم‪ ،‬بناهای مذهبی تهران‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز اسناد و تحقیقات دانشکد ٔه معماری و شهرسازی دانشگاه بهشتی و سازمان میراث فرهنگی‬ ‫کشور‪1377 ،‬ش‪.‬‬ ‫گنجنامه‪ ،‬دفتر نهم‪ ،‬بخش اول‪ ،‬بناهای بازار‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه بهشتی و انتشارات روزنه‪،‬‬ ‫‪1383‬ش‪.‬‬ ‫گنجنامه‪ ،‬دفتر هفدهم‪ ،‬کاروانسراها‪ ،‬تهران‪ ،‬مرکز اسناد و تحقیقات دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی و انتشارات روزنه‪،‬‬ ‫‪1384‬ش‪.‬‬ ‫مستوفی‪ ،‬عبدالله‪ ،‬شرح زندگانی من‪3 ،‬ج‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات زوار‪1388 ،‬ش‪.‬‬ ‫مناشری‪ ،‬دیوید‪ ،‬نظام آموزشی و ساختن ایران مدرن‪ ،‬ترجم ٔه محمد حسین بادامچی و عرفان مصلح‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر حکمت سینا‪ 1397 ،‬ش‪.‬‬ ‫یادداش ‌تهای روزانه ناصرالدین شاه‪ ،‬به کوشش پرویز بدیعی‪ ،‬تهران‪ ،‬سازمان اسناد ملی ایران‪1378 ،‬ش‪.‬‬ ‫یزدانی‪ ،‬سهراب‪ ،‬مجاهدان مشروطه‪ ،‬تهران‪ ،‬نشر نی‪1388 ،‬ش‪.‬‬ ‫‪164‬‬

‫مقــالات‬ ‫اتحادیه‪ ،‬منصوره‪« ،‬تحولات فرش دستباف ایران در دور ٔه قاجاریه (با تکیه بر بازار بین‌المللی فرش دستباف)»‪ ،‬فصلنامۀ علمی و‬ ‫پژوهشی مطالعات تاریخ فرهنگی‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،5‬پاییز ‪.1389‬‬ ‫اشرف‪ ،‬احمد‪« ،‬ویژگ ‌یهای شهرنشینی در ایران دور ٔه اسلامی» نامۀ علوم اجتماعی‪ ،‬دور ٔه اول‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،48‬تیر ‪.1352‬‬ ‫حیدری‪ ،‬احمدعلی‪« ،‬جایگاه فلسفه در تاریخ فرهنگی ـ اجتماعی قاجار و تداوم آن در مکتب فلسفی متأخر تهران»‪ ،‬فصلنامۀ‬ ‫مطالعات فرهنگی‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،24‬تابستان ‪.1394‬‬ ‫رضوی خراسانی‪ ،‬سیدحسین‪ ،‬محمدرضا نصیری‪ ،‬داریوش رحمانیان و عل ‌یرضا صوفی‪« ،‬لوطیان و نقش آنان در حوادث و آشو ‌بهای‬ ‫تهران در دور‌هی مشروطیت»‪ ،‬فصلنامۀ علمی ــ پژوهشی مطالعات تاریخ فرهنگی‪ ،‬سال ششم‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،24‬تابستان ‪.1394‬‬ ‫علیزاده بیرجندی‪ ،‬زهرا و علی آرامجو‪« ،‬رشد کشاورزی تجاری و پیامدهای آن در نیم ٔه دوم قاجاریه‪ ،‬مطالعه موردی‪ :‬ولایات‬ ‫قاینات»‪ ،‬فصلنامۀ علمی ــ پژوهشی مطالعات تاریخ فرهنگی‪ ،‬سال دوم‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،7‬بهار ‪.1390‬‬ ‫فشاهی‪ ،‬محمدرضا‪« ،‬نهضت ترجمه در عهد قاجار»‪ ،‬نگین‪ ،‬سال نهم‪ ،‬شمار ٔه ‪99‬و‪ ،100‬مرداد و شهریور ‪.1352‬‬ ‫قدیمی‌قیداری‪ ،‬عباس‪« ،‬تکوین جریان انتقاد بر تاری ‌خنویسی در عصر قاجار»‪ ،‬پژوهشنامۀ انجمن ایرانی تاریخ‪ ،‬سال دوم‪،‬‬ ‫شمار ٔه‪ ،2‬زمستان ‪.1388‬‬ ‫نورایی‪ ،‬فرشته‪« ،‬گفتگوی ملک ‌مخان و لرد سالیسبوری»‪ ،‬مجلۀ بررس ‌یهای تاریخی‪ ،‬سال ‪ ،6‬شمار ٔه ‪ ،4‬مهر و آبان ‪.1350‬‬ ‫وزی ‌نافضل‪ ،‬مهدی و ذبیح‌الله اعظم ‌یساردویی‪« ،‬ورود سی ‌بزمینی به ایران تحولی اساسی در کشاورزی سنتی دور ٔه قاجاریه»‪،‬‬ ‫فصلنامۀ علمی ــ پژوهشی مطالعات تاریخ فرهنگی‪ ،‬سال سوم‪ ،‬شمار ٔه ‪ ،12‬تابستان ‪.1391‬‬ ‫منـابـع انگلیسـی‬ ‫‪The Splendour of Iran, Volume 3, London, WITITW‬‬ ‫سایت‌ها‬ ‫مؤسس ٔه مطالعات تاریخ معاصر ایران ‪www.iichs.ir ............................................................‬‬ ‫رشد‪ ،‬شبک ٔه ملی مدارس‪ ،‬ویژ ٔه دان ‌شآموزان و معلمان ‪http://roshd.ir ..............................................‬‬ ‫‪www.negahmedia.ir ..................................................................................‬‬ ‫‪https://www.en.wikipedia.org .......................................................................‬‬ ‫‪165165‬‬

‫سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی جهت ایفای نقش خطیر خود در اجرای سند تحول بنیادین در آموزش و پرورش و برنامه درسی‬ ‫ملی جمهوری اسلامی ایران‪ ،‬مشارکت معلمان را به عنوان یک سیاست اجرایی مهم دنبال می کند‪ .‬برای تحقق این امر در اقدامی نوآورانه‬ ‫سامانه تعاملی بر خط اعتبارسنجی کتاب های درسی راه اندازی شد تا با دریافت نظرات معلمان دربارۀ کتاب های درسی نونگاشت‪،‬‬ ‫کتاب های درسی را در اولین سال چاپ‪ ،‬با کمترین اشکال به دانش آموزان و معلمان ارجمند تقدیم نماید‪ .‬در انجام مطلوب این فرایند‪،‬‬ ‫همکاران گروه تحلیل محتوای آموزشی و پرورشی استان ها‪ ،‬گروه های آموزشی و دبیرخانۀ راهبری دروس و مدیریت محترم پروژه آقای‬ ‫محسن باهو نقش سازنده ای را بر عهده داشتند‪ .‬ضمن ارج نهادن به تلاش تمامی این همکاران‪ ،‬اسامی دبیران و هنرآموزانی که تلاش‬ ‫مضاعفی را در این زمینه داشته و با ارائۀ نظرات خود سازمان را در بهبود محتوای این کتاب یاری کرده اند به شرح زیر اعلام می شود‪.‬‬ ‫اسامی دبیران و هنرآموزان شرکت کننده در اعتبارسنجی کتاب تاریخ (‪ )3‬ـ کد ‪112219‬‬ ‫استان محل خدمت‬ ‫ردیف نام و نام خانوادگی‬ ‫استان محل خدمت‬ ‫نام و نام خانوادگی‬ ‫ردیف‬ ‫‪1‬‬ ‫ايلام‬ ‫‪ 28‬احسان قاسمی‬ ‫گيلان‬ ‫مهرداد رونقی‬ ‫‪2‬‬ ‫خراسان جنوبي‬ ‫‪ 29‬لعیا ضابط‬ ‫کردستان‬ ‫فرانک ستاری‬ ‫‪3‬‬ ‫آذربايجان شرقي‬ ‫خیام علیزاده اقدم‬ ‫‪4‬‬ ‫اردبيل‬ ‫‪ 30‬حسن علی اصغرزاده‬ ‫کردستان‬ ‫محمدناصح رضانژاد‬ ‫‪5‬‬ ‫يزد‬ ‫‪ 31‬سید جلیل فانی‬ ‫فرخنده عباسی‬ ‫‪6‬‬ ‫‪ 32‬زهرا شریفات‬ ‫همدان‬ ‫شمسی شعبانی‬ ‫‪7‬‬ ‫خوزستان‬ ‫کرمانشاه‬ ‫محمد لطفی‬ ‫‪8‬‬ ‫سمنان‬ ‫‪ 33‬شهلا میر شریفی‬ ‫فرح طالب بیگی‬ ‫‪9‬‬ ‫‪ 34‬بهنام علی پور‬ ‫البرز‬ ‫‪10‬‬ ‫کهگيلويه و بويراحمد‬ ‫‪ 35‬سوسن نیکجو‬ ‫مرکزي‬ ‫احمد بندکه‬ ‫‪11‬‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫مرکزي‬ ‫سید اسدالله بال افکن‬ ‫‪12‬‬ ‫کرمانشاه‬ ‫‪ 36‬امیر اکرم محمدی‬ ‫چهارمحال و بختياري‬ ‫محمدحسن ابوالفتحی‬ ‫‪13‬‬ ‫اصفهان‬ ‫‪ 37‬مهدی احمدی اختيار‬ ‫همدان‬ ‫‪14‬‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫اصفهان‬ ‫رضوان نعمتی‬ ‫‪15‬‬ ‫آذربايجان شرقي‬ ‫‪ 38‬علی اکبر شهابادی‬ ‫قزوين‬ ‫کریم مرسلی هیدجی‬ ‫‪16‬‬ ‫خوزستان‬ ‫‪ 39‬ناهید آقابالاپور‬ ‫آذربايجان غربي‬ ‫‪17‬‬ ‫بوشهر‬ ‫‪ 40‬محمد امیر ی‬ ‫بوشهر‬ ‫حسین شکرزاده‬ ‫‪18‬‬ ‫کرمان‬ ‫‪ 41‬محمد ملاکی‬ ‫قزوين‬ ‫بهرام شفیعی‬ ‫‪19‬‬ ‫خراسان شمالي‬ ‫‪20‬‬ ‫شهرستان های تهران‬ ‫‪ 42‬فاطمه فرحبخش‬ ‫مازندران‬ ‫معصومه ملاحسنی‬ ‫‪21‬‬ ‫کرمان‬ ‫‪ 43‬لادن رمضانی‬ ‫حیدر احسانی‬ ‫‪22‬‬ ‫گيلان‬ ‫ايلام‬ ‫‪23‬‬ ‫يزد‬ ‫‪ 44‬علی ابوسعیدی منوچهری‬ ‫گلستان‬ ‫اکرم صالحی هیکویی‬ ‫‪24‬‬ ‫‪ 45‬زهرا حسن مصفا‬ ‫تهران‬ ‫ماندانا فرهمند‬ ‫‪25‬‬ ‫سيستان و بلوچستان‬ ‫‪ 46‬عصمت برزگر‬ ‫هرمزگان‬ ‫‪26‬‬ ‫خوزستان‬ ‫‪ 47‬سارا سرحدی‬ ‫شهرستان های تهران‬ ‫محمدعلی شیوانسب‬ ‫‪27‬‬ ‫‪ 48‬مژگان شفاعی‬ ‫چهارمحال و بختياري‬ ‫محمد بهمنش‬ ‫سيستان و بلوچستان‬ ‫‪ 49‬علی نادریان فر‬ ‫لرستان‬ ‫مرجان شاهی‬ ‫فارس‬ ‫‪ 50‬روح اله رنجبر‬ ‫خراسان شمالی‬ ‫فاطمه تقوایی‬ ‫‪ 51‬شبنم حسنی‬ ‫مازندران‬ ‫کرمانشاه‬ ‫‪ 52‬صغري اكبري‬ ‫سیده آزیتا رضوی‬ ‫شهرتهران‬ ‫‪ 53‬علی ابراهیمی‬ ‫هدایت بهنام‬ ‫خراسان جنوبي‬ ‫محمود نیکو‬ ‫سید حبیب حسینی‬ ‫از تمامی دبیران محترم درس تاریخ به خصوص آقای یوسف حسن بیگی‪ ،‬سرگروه درس تاریخ استان گیلان که با بررسی و نقد ارزشمند‬ ‫خود‪ ،‬مؤلفان را در بازنگری و اصلاح چاپ دوم کتاب‪ ،‬یاری کردند‪ ،‬تشکر و قدردانی می کنیم‪.‬‬