Ш.Мядагмаа Л.Чулуунцэцэг Л.Оюун-Эрдэнэ Э.Ууганбаяр С.Баасанжав Ж.Мөнгөнтуяа /3-р ангийн сурагчдад зориулсан гарын авлага/ ЕБМГЭС Мөрөн хот 2021 он
Өмнөтгөл үг Бага боловсролын сайжруулсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа болон цар тахлын энэ үед суралцагчдын хувьд тулгараад буй асуудал бол бие даан болон бусадтай хамтран хичээлээ хийж өөрийгөө чадваржуулан хөгжүүлэх явдал юм. Бид сурагчдын бие даан хийх дасгал ажлын ном, хичээлийн хэрэглэгдэхүүн, заавал нүдлэх үгийн жагсаалт, өвөрмөц хэлц хэвшмэл хэлц, дуудлага ижил бичлэг өөр үгийн толиор өврийн номыг цогцоор нь бүтээлээ. Сурагчид энэхүү зориулсан гарын авлагад Монгол хэл судлагдахууны зөв бичгийн суралцахуйн зорилт бүрийн ард сурах бичиг дээрх даалгавар, шинээр чадваржуулан хөгжүүлэх даалгавруудыг шинээр оруулсан байгаа. Хичээлд хэрэглэгдэх дасгал даалгавар, цээжээр болон хичээнгүйлэн бичих эхүүд, эх дээр суурилсан дадлага ажлуудыг боловсруулсан. Дасгалуудыг боловсруулахдаа аль болох олон хувилбарыг сонгон хөнгөнөөс хүндрүүлэх зарчмыг баримталсан. Энэхүү бүтээлийг ашиглах багш, сурагч, эцэг эхэд аль болох ойлгомжтой, олон хувилбарт дасгалуудтай байлгахыг хичээсэн болно. Бидний энэхүү бүтээл нь эрхэм сайхан шавь нарын маань суралцахуйн их үйлд тус дэм болно хэмээн найдаж байна. Энэхүү бүтээлийг Аймгийн Боловсрол Соёл Урлагийн газраас зарласан Эх багш- Эх хэл уралдаант аянд зориулан бүтээв. Хүүхдийн цагаан буян, номын цагаан буян эрдмийн хөтөч эх багш та биднийг мөнхөд ивээх болтугай.
Агуулга 1. 3-р ангийн сурагчдын бичих чадварт тавигдах шаардлага 2. Заримдаг гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх үүрэг 3. Эгшигт гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх үүрэг 4. Балархай эгшгийн эгшигжүүлэх ба ялгах үүрэг 5. Үйл үгийн “х” залгавар 6. Балархай эгшгийн үүрэг 7. Анхааруулан хэлэх утгыг зөв хэрэглэх 8. Хэлний “г”, хоолойн “г” ялгах 9. Оноосон нэрийг ялгах 10.Дараалсан 3 гийгүүлэгчтэй үгийг зөв бичих 11.Эх дээр суурилан зөв, сайхан бичих чадварыг хөгжүүлэх даалгаврууд
3-р ангийн сурагчдын бичих чадварт тавигдах шаардлага
Заримдаг гийгүүлэгчийг эгшигжүүлэх хуудас 13 Заримдаг гийгүүлэгчтэй үгийг яаж бичдэгийг ажиглаж мэдээд, цэвэр нямбай хуулж бичээрэй. бусад бусдад нөхөд нөхдөд зочид зочдод малчид малчдад төлчид төлчдөд
_________ ___________ ___________ __________ амдлчад длөтчөд инчзо оротдочд ________________________________________ _________ __________ __________ _________ ________ ___________
1. Ямагт эгшигтэй бичигддэг 7 гийгүүлэгч Хүснэгтэн дэх үгсийг ажиглаад цэвэр нямбай хуулж бичиж нүдлээрэй. М Н Г Л Б В Р ахмад эмнэг үлгэр хэвлэл самбар үзвэр аврал хайлмаг зөгнөл энгэр урлаг бөмбөр загвар төгрөг засмал хэвнэг бүргэд урлал элбэг гүрвэл цацраг хоормог эхнэр тэнгэр бяслаг бөмбөг үйлдвэр мэдрэл 2. Үргэлж эгшигтэй бичдэг 7 гийгүүлэгчтэй үгийг олъё. А. Үг бүрийн балархай эгшгийн үүргийг тайлбарлаарай. Б. Өгүүлбэрийг уншаад, алдаатай бичсэн үгийг зөв болгож бичээрэй. Надд олон хүсл мөрөөдл байна. Гэхдээ хүсэл мөрөөдлөө яаж биелүүлэхээ бодох хэрэгтэй. Энэ жил би цаасан урллаа сайн хийж сурна. Харин дараа жил сургууль дээрээ “ Миний шувуу нисэх болно” гэсэн нэртэй цаасан урллын үзэсгэлн гаргана. Хийх ажлын дарааллаа зөв бодох ёстой.
3. Нөхцөлийг залгаж бичээрэй. Яаж бичсэнээ ярилцаарай. хайлмагийн амт ахмадыг хүндлэх хэвнэг___ өнгө эмнэг+ийг _______________________ үлгэр____ баатар энгэр+ ийг ______________________ сэвлэг____ үнэр хэвлэл+ ийг______________________ самбар_____ алчуур бөмбөр+ ийг_____________________ гүрвэл_____ зулзага үзвэр+ийг________________________ аврал_____ зар цацраг+ ийг______________________ М Н Г Л Б В Р ахмад эмнэг үлгэр хэвлэл самбар үзвэр аврал хайлмаг зөгнөл энгэр урлаг бөмбөр загвар төгрөг
__________ ___________ ___________ ____________ ___ ____________________ ___ ____________________ ___ ____________________ ___ ____________________ ___________ ____________ ___________ _____________
Балархай эгшгийн эгшигжүүлэх ба ялгах үүрэг Хуудас 37
1. Эхийг уншиж ойлгоод, дэгийн дагуу хичээнгүй цэвэр хуулан бичээрэй. Өрөм Түүхий сүүг аргалын зөөлөн галаар хөөрүүлбэл сайн. Хорголын гал ширүүддэг. Дараа нь галаа цогшуулан, сүүгээ сайтар самарна. Цог нь удаан төөнөвөл дарайсан шаргал өрөм загсана. Хэрэв ширүүн галаар сүүгээ хөөрүүлбэл сүү түлэгдэн, өрөм сайхан загсахгүй. 2. Эдгээр үгийн утгын ялгааг ярилцаж, холбоо үг үүсгээрэй. сан – сана ___________________________________________________ зөн - зөнө ___________________________________________________ он –оно ___________________________________________________ хон – хоно ___________________________________________________ 3. Зөв холбон бичээрэй.
санал -ын ______________ 1) Бичсэнээ шалгая. онол -ийн ______________ 2) Найздаа өнөр -ыг ______________ үнэр -ийг ______________ тайлбарлан хэлж хонгор ______________ өгье. тугал ______________ - __________________________ - ____________________________ - ________________________________ - _________________________________
Үйл үгийн “х” залгавар Хуудас 53-54 1. Яах? гэсэн асуултанд хариулагдах үгсээ өгүүлбэрт оруулж бичээрэй. 2. Дараах үгсийг холбож зөв бичээрэй.
өгөх -ын ____________ 1) Бичсэнээ шалгая. болох -ийн ____________ 2) Найздаа гарах -ыг ____________ мандах -ийг ____________ тайлбарлан хэлж ургах ____________ өгье. дэвсэх ____________ харагдах ____________ 3. Дараах зургийн нэрийг хэлээд үзье. Адилхан сонсогдох ямар үгс байна вэ? Хичээнгүй цэвэр бичиж аваад нүдлээрэй.
--
Балархай эгшгийн үүрэг Хуудас 60-61 Тодруулсан үгсийг ялгаж бичээд ажиглаарай. Дараах үгсийг холбож, алдаагүй бичээрэй. Хоёрдугаар үед байгаа эгшиг ямар үүрэгтэй байгааг бодоорой. болжмор -ын _____________ 1) Бичсэнээ шалгая. хөдөлмөр -ийн _____________ 2) Найздаа бүргэд -ыг _____________ чадвар -ийг _____________ тайлбарлан хэлж бэлтгэл _____________ өгье.
_______________________________ _______________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________ ___________________________
___ __________ ___ _________ ___ __________ ___ __________
Анхааруулан хэлэх утгыг зөв хэрэглэе Хуудас 61-64 1. Нөхөрлөлийн тухай илүү ихийг мэдэхийн тулд дараах шүлгийг уншъя. Утгыг мэдэхгүй үг, хэллэг байвал асууж мэдээрэй. Найзын шүлэг Найз минь! Би чиний баруун гар болъё ! Найз минь ! Би чиний харах мэлмий байя ! Бид хоёр нэг дэлхийн хүүхдүүд Бид хоёр нэг цээлийн загас Хэрүүл бидэнд хэрэггүй ээ ! Алтан нарны туяанд эвтэйхэн зэрэгцэж явъя Атаархал бидэнд хэрэггүй ээ ! Нутгийнхаа голын нэг довон дээр хоёулаа багтъя ! Өрөөл бусдаас хүндэтгэл нэхээд нэмэргүй ээ ! Нэг зүрхний хоёр судас шиг үнэнч Нэг шувууны хоёр далавч шиг тэнхээлэг Нэг загасны хоёр нүд шиг сэргэг Нэг хүний хоёр гар шиг эвсэг Тийм л сайхан дэлхийдээ найз нар явцгаая ! Тэнгэрээсээ уйддаггүй дэлхийдээ найз нар явцгаая ! Найз минь! Чи миний баруун гар яваарай ! Найз минь! Чи миний харах нүд яваарай ! 2. Найздаа юу, юу гэж анхааруулан хэлсэн байна вэ? Ярилцъя. 3. Шүлгийн дараах хэсгийг дахин уншъя. Юу гэж хэлж байгааг ойлгоё. Өгүүлбэрийн ард ямар тэмдэг байгааг мэдье.
4. Дараах бадгийг анхааруулах өгүүлбэр болгон бичээрэй. Үг нөхөж бичээд бичээд найздаа уншиж өгөөрэй. Нөхөх үг: байя, явъя, Нэг зүрхний хоёр судас шиг үнэнч ........................ найзалъя, үерхье Нэг шувууны хоёр далавч шиг тэнхээлэг............... Нэг загасны хоёр нүд шиг сэргэг............................. Энэ 4 мөрийг найзынхаа сэтгэлд хүргэхийн тулд Нэг хүний хоёр гар шиг эвсэг.................................. яаж хэлэх вэ? 5. Анхааруулж хэлсэн утгыг сайн ойлгоё. 1. Шүлгээс анхааруулж хэлсэн өгүүлбэрийг түүж бичье. 2. Тэр өгүүлбэрийн утгыг тайлбарлан бичье. 6. Ирмүүн зам хөндлөн гарахаар ухас хийв. Тэр үед улаан гэрэл ассан байлаа. Энэ тохиолдолд чи юу гэж хэлэх вэ? Чанга тод дуугаар хэлээд үз. Хэлж болох өгүүлбэрийг жагсааж бич. - Замаар гарч болох уу? Яаж хэлбэл сонсож байгаа - Болохгүй шүү! хүнд аятайхан сонсогдох бол. - Яагаад ? Гэхдээ би түүнд анхааруулах - Гэрэл дохиогоо хараарай ! ёстой шүү дээ.
- Тэгвэл яах ёстой вэ? - Ногоон гэрэл асахаар гарна шүү ! 7. Цагдаа, охинд юу гэж хэлж байгааг бодоод , өгүүлбэрийг бичье. 8. Бичсэн өгүүлбэрээ хэн нэгэнд хэлье. 1. Ямар дуу хоолойгоор хэлэх вэ? 2. Өгүүлбэрийг өөр, өөрөөр дуудан хэлж байгааг тэмдэглэе. 9. Зам хөндлөн гарах гэж байгаа найздаа зохиулан санамж бичье. Бичсэн санамжаа хэн нэгэнд хэлж өгөөрэй. 10. Чи замаар хөндлөн гарахдаа хэн нэгнээс тусламж хүсвэл яаж хэлэх вэ? Хэлж үзээд, зохих цэг тэмдгийг бичээрэй.
11. Дараах өгүүлбэрүүдэд ! ? . тэмдгийн аль нь байхыг бичнэ үү. Өглөө болчихлоо хурдан босооч дээ Өглөөний нар мандлаа өндийгөөрэй Хүүе, хүүе Түшээд аваарай Эрхэм найз минь ээ Үүнийг заавал уншсан байна шүү !
Хэлний “г”, хоолойн “г” ялгах 1. Ямар ялгаатай байгааг ярилцаарай. Тийм ялгаатай үг гурвыг олж бичээрэй. баг- бага араг-арга тараг- тарга Утга нь ямар уураг- уурга буг- буга алаг- алга ялгаатайг ярилцъя 2. Өөр өөр утгатай баг-бага, араг-арга, тараг-тарга, уураг-уурга, буг- буга, алаг-алга зэрэг үгсэд оньсогоны хариу байгааг олоорой.
1. Зургийн нэрийг яаж бичих нь зөв бэ? Зөв үгийн доогуур зураарай. Үг бүрийн утгыг найздаа хэлж өгөөрэй. Хэлэхэд бас бичихэд ялгаатай байгааг ярилцаарай. 2. Дараах үгийг зөв дуудан тод чанга хэлээрэй. Цэвэр нямбай хуулж бичээд нүдлээрэй. даага хаалга унага шуурга цорго тотго хонго чарга аянга тулга хуулга ботго босго тоосго шанага хурга туурга дуулга торго хорго солонго 3. Дараах оньсогын хариуг зөвийг харгалзуулан холбоорой.
4. Үгийг нөхөж бичээрэй.
– -
ОНООСОН НЭРИЙГ ЗӨВ БИЧИЦГЭЭЕ хуудас 114
1. Эхийг уншиж ойлгоё. Уншихдаа дараах тэмдэглэгээг хийж уншъя. Үзэсгэлэнт байгалийг хэрхэн хамгаалдаг вэ? Дэлхийн улс орон бүрт байгалийн үзэсгэлэнт газрууд бий.Тэдгээрийг хамгаалахын тулд Дэлхийн байгаль хамгаалах сангаас дэлхийн өвд бүртгэж авдаг. Жишээ нь: Америкийн Нэгдсэн Улсын Их хавцал , Авсралийн ойролцоох усан доорх том хад, Виктория, Анхель хоёр хүрхрээ , Байгаль нуур зэрэг нь дэлхийн байгалийн өвийг хамгаалах санд бүртгэгджээ. Монгол Улс байгалийн үзэсгэлэнт газруудаа “ Дархан цаазат газар” болгон хамгаалдаг. Манай оронд ийм газар олон бий. Жишээ нь: Богд хан уул нь Монгол Улсын төдийгүй дэлхийд хамгийн анхны дархан цаазат уул юм. Мөн Говийн их дархан газар нь Хэнтийн дархан цаазат газар нь Хэнтий аймгийн Батширээт, Өмнөдэлгэр, Төв аймгийн Мөнгөнморьт , Эрдэнэ, Батсүмбэр, Сэлэнгэ аймгийн Мандал , Ерөө зэрэг сумдын нутгийг хамран оршдог. Туул, Хараа, Ерөө, Минж, Захар, Шороот, Онон, Эг, Хэрлэн зэрэг томоохон голууд, тэдгээрийн цутгал олон жижиг гол эх аван урсдаг байна. хуудас 115 1. Чи ямар ямар дархан цаазат газрыг мэдсэн бэ? Тоочин бичээрэй. 2. Мэдэж авсан гол мөрний нэрийг цагаан толгойн үсгийн дарааллаар бичээрэй.
3. Тэмдэглэсэн үгийг яаж бичсэнийг ажиглаарай. 4. Уншиж ойлгосон эхээс нэрсийг жагсаан бичээрэй. Улс орон Аймаг, сум Газар, нутаг Гол, мөрөн Туул гол Америкийн Нэгдсэн Улс Говь-Алтай Богд хан уул 5. Гадаад үгийг дэвтэртээ бичиж нүдлээрэй. Австрали Улс, Виктортия хүрхрээ, Анхель хүрхрээ 6. Эхийг уншиж үзье. Цэгийн оронд тохирох үгийг нөхөж бичээрэй. Бас ямар дүрмээ бичихээ бодож бичээрэй. Хоргын тогоо Нөхөх үг 1.Архангай 2.Тариат 3.Цэцэрлэг 4.Тэрхийн цагаан Хорго нь (1.)………………….. аймгийн (2.) ........................ сумын нутагт (3.).............................хотоос 180 км зайд байдаг, (4)........................... нуурын хөвөөнд орших унтарсан галт уул бөгөөд найман мянган жилийн өмнө оргилж байгаад унтарчээ. Сонин тогтоц бүхий хад асга, ангал,
хавцалтай, агуй, хонхор гүдгэр ихтэй. Араар нь хуш, шинэсэн ой ургадаг. Хоргын тогооны дэргэд нутгийнхны нэрлэж заншсан чулуун гэр бий. Хэрэглэх үг 1. Өлийн тогоо 2. Суман 3. Чулуут Хоргын тогооноос гадна Гичгэний баруун тогоо, (1.) ........... ....................., Цагаан уул, Залаа толгой, Мандлын тогоо, Шаврын царам зэрэг 33 галт уул бий. Тэдгээрийн дундуур (2.)..................., Гичгэнэ, (3.)................ голууд хөөсрөн урсаж энэ нутгийн бас нэгэн гайхамшигт чимэг болдог. Хоргын үзэсгэлэн газрыг 1965 онд дархан цаазтай болгожээ.
Дараалсан гурван гийгүүлэгчтэй үгийг зөв бичицгээе хуудас 121, 144 1. Жимсний нэрийг цэвэр нямбай хуулж бичээд нүдлээрэй.
2. Дараалсан гурван гийгүүлэгчтэй нэр үгийг нүдлэн тогтоож, цэвэр нямбай хуулан бичээрэй. харцага чандага янзага халбага батгана турсага зулзага тарвага хоромсого хэдгэнэ хундага замбага бортого зэндмэнэ бударгана аньсага ганзага чагтага эрдэнэ алтаргана оньсого хавтага чогчиго зээргэнэ 3. Дараах үгсийг ажиглаад яаж бичсэнийг тайлбарлаарай. Цэвэр, хичээнгүй хуулан бичээд нүдэлж тогтоогоорой.
Search
