Ш.Мядагмаа Л.Чулуунцэцэг Л.Оюун-Эрдэнэ Э.Ууганбаяр С.Баасанжав Ж.Мөнгөнтуяа /5-р ангийн сурагчдад зориулсан гарын авлага/ ЕБМГЭС Мөрөн хот 2021 он
Өмнөтгөл үг Бага боловсролын сайжруулсан хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж байгаа болон цар тахлын энэ үед суралцагчдын хувьд тулгараад буй асуудал бол бие даан болон бусадтай хамтран хичээлээ хийж өөрийгөө чадваржуулан хөгжүүлэх явдал юм. Бид сурагчдын бие даан хийх дасгал ажлын ном, хичээлийн хэрэглэгдэхүүн, заавал нүдлэх үгийн жагсаалт, өвөрмөц хэлц хэвшмэл хэлц, дуудлага ижил бичлэг өөр үгийн толиор өврийн номыг цогцоор нь бүтээлээ. Сурагчид энэхүү зориулсан гарын авлагад Монгол хэл судлагдахууны зөв бичгийн суралцахуйн зорилт бүрийн ард сурах бичиг дээрх даалгавар, шинээр чадваржуулан хөгжүүлэх даалгавруудыг шинээр оруулсан байгаа. Хичээлд хэрэглэгдэх дасгал даалгавар, цээжээр болон хичээнгүйлэн бичих эхүүд, эх дээр суурилсан дадлага ажлуудыг боловсруулсан. Дасгалуудыг боловсруулахдаа аль болох олон хувилбарыг сонгон хөнгөнөөс хүндрүүлэх зарчмыг баримталсан. Энэхүү бүтээлийг ашиглах багш, сурагч, эцэг эхэд аль болох ойлгомжтой, олон хувилбарт дасгалуудтай байлгахыг хичээсэн болно. Бидний энэхүү бүтээл нь эрхэм сайхан шавь нарын маань суралцахуйн их үйлд тус дэм болно хэмээн найдаж байна. Энэхүү бүтээлийг Аймгийн Боловсрол Соёл Урлагийн газраас зарласан Эх багш- Эх хэл уралдаант аянд зориулан бүтээв. Хүүхдийн цагаан буян, номын цагаан буян эрдмийн хөтөч эх багш та биднийг мөнхөд ивээх болтугай.
Агуулга 1. Өргөлттэй ба балархай эгшгийн дүрэм 2. Эгшигт гийгүүлэгчийг зөв бичих 3. Заримдаг гийгүүлэгчийг зөв бичих 4. Балархай эгшгийн ялгах үүргийг бүлэглэж, зөв бичье. 5. Балархай эгшгийн ялгах үүргийг бүлэглэн тайлбарлая. 6. “Н” гийгүүлэгчийг ялгаж зөв бичих 7. “Г” гийгүүлэгчийг ялгаж зөв бичих 8. Оноосон нэрийг ялгасан балархай эгшгийг зөв бичих 9. Балархай эгшгийн эгшигжүүлэх үүргийг мэдэж хэрэглэе 10. Балархай эгшгийн зөөлрүүлэх үүргийг мэдэж хэрэглэе 11.Үйл үг бүтээх “Л” залгаврыг зөв бичиж суръя 12.Үйл үг бүтээх “Л” залгаврыг эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд залгах дүрэм 13.Үйл үг бүтээх “Л” залгаврыг заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд залгах дүрэм 14.Хашилт, хаалт, цэг тэмдгийг хэрэглэж сурцгаая. 15.Эх дээр суурилсан зөв, сайхан бичих чадварыг хөгжүүлэх даалгаврууд
5-р ангийн сурагчдын бичих чадварт тавигдах шаардлага
Өргөлттэй ба балархай эгшгийн дүрэм Хуудас 15 Богино Өргөлттэй эгшиг нэгдүгээр үед самар эгшиг орно самар Балархай эгшиг нэгдүгээр үеэс хойш орно. 1. “Туулай тэжээх” эхээс онцолсон үгсийн балархай эгшгийг нөхөж бичээрэй. Яагаад балархай эгшиг бичсэнийг тайлбарлан ярилцаарай. Туулай тэжээх Туулайг бүж.н байхаас нь тэжээв.л үр дүнтэй, ашигтай байд.г. Түүний хоолыг зөвхөн луув.нгаар хязгаарл.ж болохгүй. Шинэ соргог өвс ногоо, овьёос, хивэг байцай бүгд туулай идэх дуртай хоол юм. Гэрийн нөхц.лд тэжээх.д хамгийн тохиромжтой амьтны нэг. Тун цэвэрх.н. Амьдр.лын тусгай нөхцөл нэг их шаардаад байдаггүй. Бяцхан төм.р торыг нь ойр цэв.рл.х.д л болно. Өрөө тасалгаанд чөлөөтэй гүйлгэж байвал сайн.
Эгшигт гийгүүлэгчийн зөв бичих \\ м,н,г,л,б,в,р \\ Хуудас: 16-17 1. Цэгийн оронд тохирох эгшгийг нөхөж бичээд дүрмийг тайлбарлаарай.
Савны амс...р, тунг..л...г мөрөн, аад..р бороо,замын уулзв..р, арвин туршл..г.., ууд..м тал,яс..н савх,ур..м зориг Заримдаг гийгүүлэгчийг зөв бичих \\д,т,з,ж,ц,ч,с,ш,с\\ 2. Эхийг уншаад алдаатай бичсэн үгсийг зөв болгон бичээрэй. Ямар гийгүүлэгчийн шаардлагаар балархай эгшиг нөхөж бичсэн дүрмийг тайлбарлаарай.
Бяслаг Зуны дэлгэр цаг болоход саальч.д бяслаг шах.ж сүүгээ боловсруулна.Сүүг ээдэм болгож , ээдмээ уутанд хийж хавтгай чулууны хооронд хавчуулах.д шар ус нь шүүгд.ж нягтарна.Бяслаг бол идээний дээд.д ордог. 3. Үлгэрийг уншаад хоёр балархай эгшиг орсон үг дөрвийг олж бичээрэй. Үнэг ба усан үзэм Нэг өлссөн үнэг усан үзмийн хүрээн дээр багсайсан, боловсорч гүйцсэн усан үзмийн хонгорцог бөнжийлдөхийг харжээ. Хорхой нь хөндлөн усан үзэмнээс үмхэх санаа төрөн элдэв мэргэн арга хэрэглээд ч авч чадалгүй шүлсээ залгиад буцаад явжээ. Энэ усан үзэм миний санасан шиг амтлаг биш лав исгэлэн байхаа гэж өөрөө өөрийгөө хууран гүвтнэжээ. 4. Зүйр үгийг уншаад балархай эгшгийг нөхөөрэй. Ямар гийгүүлэгчийн шаардлагаар балархай эгшиг нөхөж бичсэнээ тайлбарлаарай. Зүйр үгийн утгыг тайлбарлаж бичээрэй. Зүйр үг Эргэж уулзахд ээж сайхан Ажил хийвл дуустл Эргүүлж мөлжихд хүзүү сайхан Давс хийвл уустл Зөөж буухд зүлэг сайхан Сайн хүнд нөхр олон Зөвлөж хэлэлцэхд эцэг сайхан Сайн моринд эзн олон
5. Эхийг уншаад даалгаврыг гүйцэтгээрэй. Туулай Энэ амьтанг монголчууд эв эеийг сахдг эвтэй дөрвөн амьтны нэг гэдэг. Арван хоёр жилд дээрээсээ дөрөвт багтдг хүндтэй амьтан. Монгол ардын болоод дэлхий нийтийн үлгэрийн ертнцд туулай дандаа эерэг талын ухаалаг дүрээр хүн төрөлхтнийг баясгаж ирсэн. Шинжлэх ухааны хөгжилд туулайн оруулсан гавьяа бас бий. Туулай сонор мэдрмтгий дэлдэн чихийг судалж байж хүн төрөлхтөн тавган болоод дамжуулах антенн бүтээсэн түүхтэй. Туулай амьтнаас зугтахдаа дэрс бутны ёроолд нуугддаг. Үүнээс үүдэн монголчууд бутанд үлдсэн цасыг 1. Онцолсон үгсийн балархай эгшгийг нөхөж зөв бичээрэй. 2. Эхээс гийгүүлэгч нь эгшигт гийгүүлэгч байх зургаан үг олж бичнэ үү. 3. Эхээс гийгүүлэгч нь заримдаг гийгүүлэгч байх нэг үг олж бичнэ үү. 4. Эхээс эгшигт гийгүүлэгч эгшиггүй бичигдсэн жишээ нэгийг олж бичнэ үү. 5. Эхээс заримдаг гийгүүлэгчийн дүрмийг зөрчиж бичигддэг үг нэгийг олж бичнэ үү. 6. Дараах үгсийн балархай эгшиг ямар гийгүүлэгчийн шаардлагаар бичигдсэн болохыг тайлбарлан бичээрэй. амьтан, ухаалаг, нуугддаг 7. Эхээс эгшигт гийгүүлэгчээр эхэлсэн долоон үг, заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн есөн үг олж бичнэ үү.
Балархай эгшгийн ялгах үүргийг бүлэглэж, зөв бичье, тайлбарлая. Хуудас 28,29 1.Дараах тулгуур бичиглэлийг тайлбарлан яриарай. Балархай эгшгийн үүрэг 1.Ялгах үүрэг 2.Эгшигжүүлэх үүрэг 3.Зөөлрүүлэх үүрэг 1. “Н” гийгүүлэгч 1.7+7=Э 1. Дан 2. “Г” гийгүүлэгч 2. 9+7=Э зөөлөрсөн 3. Үйл үгийн “Х” 3. 9+9=Э 4. Оноосон нэр 4. үгийн дунд 2.Давхар “ж,ч,ш-ийн дараах зөөлөрсөн. богино эгшиг “и”
Балархай эгшгийн ялгах үүргийг бүлэглэн тайлбарлая. “Н” гийгүүлэгчийг ялгаж зөв бичих хуудас:29 1.Цэгийн оронд эгшиг нөхөж бичээд дүрмийг тайлбарлан яриарай. Түүвэр өгүүлбэрүүд Тэнгэрийн сайханд тэ..гэр талдаа малаа хариулж явн.. .Сон..м гэрийнхээ хан..,унь, хаалга,тоон... , баган.. зэргийг өөрөө хийн.. .Мал хотлохоос өмн.. хурга ишгээ хөгн..н... .Намар болж усны шувууд ганган..н буцав. 2.Тулгуур бичиглэлийг тайлбарлан яриарай. Хэлний үзүүрээр Сана-санах бодох хэлэгдэх “Н” гийгүүлэгч Хэлний угаар Сан-номын сан хэлэгдэх 3.Дараах тодруулсан үгсийг хэлж үзээд ялгааг тайлбарлаарай. хана-гэрийн хана хан-Хан Хэнтий, ханхүү
туна-ус тунах тун-эмийн тун, тун хэмжээ хоно-хонох өнжих хон-хон хэрээ,хон хон дуутай сөнө-устах, үгүй болох сөн-сөн түших,сөрсөн 4.Эхийг бичээд хэлний үзүүрийн “н”-тэй үгийн доогуур нэг,хэлний угийн “н”-тэй үгийг будаж ялгааг тайлбарлаарай. Монгол орон Манай эх орон өргөн удам нутагтай.Хангай говь,тал хосолсон үзэсгэлэнт сайхан орон юм.Орхон , Сэлэнгэ, Хэрлэн, Онон зэрэг томоохон гол мөрөн бий. Хангай, Хэнтий, Алтайн сүрлэг уулс сүндэрлэнэ.Олон үндэстэн ястан хүмүүс адил тэгш эрхтэй өнөр баян амьдардаг билээ. “Г”гийгүүлэгчийг ялгаж зөв бичих 1.Цэгийн оронд эгшиг нөхөж бичээд дахин дахин хэлж үзээрэй. Хичээнгүй бичээрэй. Хавар Мөнх тэнгэрийн дор мянг.. мянг.. хавар Монг..лын сайхан оронд жил жил дэлгэр Энх улирал ханхлахад хүний сэтгэл тэнэгэр Өвсний соёо ногоороход морь мал ханаг..р (Д.Н)
2. Тулгуур бичиглэлийг тайлбарлан яриарай. “Г” гийгүүлэгч Хоолойгоор хэлэгдэх Булга-үслэг амьтан Хэлний оролцоотой хэлэгдэх Булаг-булаг шанд 3. Дараах тодруулсан үгсийг хэлж үзээд ялгааг тайлбарлаарай. шарга- модон доогуур шурга шураг- машины эрэг шураг тарга- тарган мал тараг- сүү тараг шарга- шарга морь шараг- ногоогоо шараг 4.Хоолойн “Г”-тэй үгийн доогуур нэг, хэлний угийн “Г”-тэй үгийн доогуур хоёр зурж ямар ялгаатайг тайлбарлаарай. Хавар Хээрийн галуу айлчлан ирж, гангар гунгар донгодоход
Гэртээ суусан малчин түүнийг чагнан уярна. Хажуу дахь ууланд горхи булаг хоржигнон урсахад Хаяан дахь хурга ишиг майлалдан хөг нийлүүлнэ. (Д. Н)
“Н,Г” гийгүүлэгчийг ялган зөв бичих хуудас 30 1. Тулгуур бичиглэлийг тайлбарлан ярилцаарай. Ялгах Үеийн “Н”-ийн дараа орсон а,о,э,ө эгшиг нэгдүгээр үеэс чанар,хоног, үнэг, шөнө хойш орсон “Г”-ийн дараа орсон а , о ,ы оньсого,хонгор,багын Үгийн эцсийн гийгүүлэгчийн өмнөх ялгах эгшгийг гээхгүй.Жишээ нь:чанарыг , үнэгээр,хонгорын 2 .Өгсөн үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгаж зөв бичих дүрмийг тайлбарлаарай. Онол+ын, шагнал+аа, салбар+ын, ганган+аад, сонгино+ыг, хотгор+оос, хоргол+оор, торгон+ы
Үйл үгийн “Х” гийгүүлэгчийг ялган зөв бичих 1 .Эхийг уншаад даалгаврыг гүйцэтгээрэй. Торх Нэгэн хүү дүүрэн тостой торх гэртээ хүргэхээр өнхрүүлж явжээ.Өөд газар торхоо чүү ай өнхрүүлсээр хөтөл дээр гарч ирвэл гэр нь ойрхон харагдаж байв.”Ингэж биеэ зовоож байхаар өөрийг нь явуулчихъя.Замд нь торох юм алга.Гэрийн гадаа төвөггүй хүрчих биз” гэж бодоод торхоо газрын уруу түлхчихжээ.Торх ойж бууж явсаар гэрээс өнгөрч гүн жалганд тогтов.Хүү жалга дотроос торхоо гаргах гэж өдөржин ноцолдоод дийлсэнгүй. 1. .”торх” “торох” гэдэг үгэнд асуулт тавьж ярилцаад хүснэгтийг нөхөөрэй. Үг Асуулт Зааж байгаа Ялгаатай тал Яах? юм Торх Савны нэр торох Балархай эгшигтэй 2. Дараах үйл үгэнд “х” залгавар залгаарай. Дахин эгшгээр эхэлсэн залгавар залгаж зөв бичнэ үү. Жишээ нь: түлх+х=түлхэх, түлхэх+ээс= түлхэхээс Үйл үгс: залгавар хүргэ, харагд, өнхрүүлэх, +Х+ - ээр, - ыг, - ээс, хар, гар, ноцолд, дийл, зов, - аас, -оос, -өөр яв, хүр, бод, өнгөр, тогт
Оноосон нэрийг ялгасан балархай эгшгийг зөв бичих хуудас-31 1. Эхийг уншаад даалгаврыг гүйцэтгээрэй. Олон голын бэлчир Хэнтийн уул нуруудыг сүлжсэн Орхон, Туул , Хараа, Ерөө, Ивэн, Бургалтай, Шүрэн, Шарын гол зэрэг том жижиг голууд Сэлэнгэ мөрөнд цутган нийлдэг учраас Сэлэнгэ аймгийг олон голын бэлчир гэдэг. Завхан гол ньЗавхан, Говь-Алтай, Ховд аймгийн нутгийг дайран урсаж Хар-Ус нуурт цутгадаг.
2. Том үсгээр бичсэн үгсийг зурж яагаад том үсгээр бичсэнийг тайлбарлана уу? 3. Юмыг нэрлэсэн ерийн нэрийг түүж бичээрэй. 4. Орхон+ыг, Ивэн+ээр, Шүрэн+ээс, Завхан+аар гэсэн үгнүүдэд залгавар залгаж бичээд зөв бичих дүрмийг тайлбарлана уу. 5. Чи хаана төрсөн бэ? Төрсөн нутаг, газар орныхоо нэрийг оруулан өгүүлбэр зохион бичээрэй. 6. Одоо оршин суугаа орон нутгийн хаягийг тодорхой бичээрэй.
7. Ангийнхаа сурагчдын овог, нэрийг жагсаан бичээрэй. Аав ээжийнхээ ажлын хаяг, албан тушаалыг бичээрэй.
Балархай эгшгийн эгшигжүүлэх үүргийг мэдэж хэрэглэе хуудас-41,42 1.Дараах эхийн онцолсон үгсийг ажиглаад дээрх дүрмээр тайлбарлан ярилцаарай. Намар ...Тэнгэр хаяалан бороо татарч гол мөрөн намуухан урсана.Намар шөнөдөө хяруу их унавал өдөр нь цэлмэг болно. 2.Эгшигт гийгүүлэгчийн дараа эгшигт гийгүүлэгч эгшигтэй бичигдсэн дүрэмтэй үгсийг ялган тайлбартай дасгалын аргаар ажиллаарай. Олбог,цэлмэг,амьдрал,аадар,балчир,бүтэц,шорвог,гишгэм,зөрлөг,зүсмэл,ургуул сан,ярилцах,боловсрол,оёулах,хөшиг
3.Дараах эхийн онцолсон үгсийг ажиглаад дээрх дүрмээр тайлбарлан бичээрэй. Намар Өдөр салхины хүч бага шөнө шүүдэр бууна. Нам хонхор газар манан татна. Уулын оройгоор будан сууж өвсөн толгой халиурна. 4.Дараах үгсээс заримдаг гийгүүлэгчийн дараа эгшигт гийгүүлэгч орохдоо эгшигтэй бичигдсэн дүрэмтэй үгсийг ялган тайлбартай дасгалын аргаар ажиллаарай
“” : ) ( 7. Дараах эхийн онцолсон үгсийг ажиглаад дээрх дүрмээр тайлбарлан ярилцаарай. Жодоо Ой модод дотроос хамгийн үзэсгэлэн бүрдсэн мөнх ногоон шилмүүст мод бол жодоо юм.Жодооны мөчрөөс тос авна.Жодоон модот ойн агаар элдэв нянгүй болтол цэвэршсэн байдаг.Бидний хэдэн нөхөд сэнгэнэсэн сайхан агаараар амьсгалж элдвийг бодож,ярьж явна. 8. Дараах үгсэд загавар залгаад балархай эгшгийг зөв бичих дүрмийг тайлбарлан ярилцаарай. Олбог+оор, шорвог+ийг, самбар+аас, салбар+ аар
9. “Уул” шүлгээс онцолсон үгсийн балархай эгшгийг хэдэн үүрэгтэй орсныг тооцоолоорой. Жишээ нь: Хүрэм гэдэг үгийн “э” балархай эгшиг гийгүүлэгч “м”-ийг эгшигжүүлэх нэг үүрэгтэй. Хүрэм+ ээр= хүрмээр гэж балархай эгшиг нь гээгдсэн байна. Цангам гэдэш үгийн “ а” балархай эгшиг нь хоолойн “ г ” гийгүүлэгчийг хэлний “г” гийгүүлэгчээс ялгах үүрэгтэй ялгах эгшиг, мөн эгшигт гийгүүлэгч “м”- ийг эгшигжүүлэх гэсэн хоёр үүрэгтэй оржээ. Цангам + аар = цангамаар гэж бичих тул балархай эгшиг нь гээгдэхгүй байна. Уул Цагаан үүлний дунд Цаст уул сүмбэрлэж Цангам зуны халуунд Цасан хүрэм өмссөн Цавчим цахир хаднаас Хүйтэн булаг урсгасан Цардмал мөнгөн өнгөт Гантиг чулуун уул байна.
Эгшиг гээгдэх,гээгдэхгүй тохиолдол хуудас-43 1.Дараах үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгахдаа балархай эгшиг нь хэдэн үүрэгтэй орсныг тодорхойлоод зөв бичээрэй. үзсэн+ээр=________________ хүүхэд+үүд= _____________ бахардсан+ыг=_____________ сүүдэр+ээс= _______________ элбэг+ийг= ________________ тэмдэглэл+ээ= ______________ амьтад+ын= ________________ муудсан+аас= ______________ баатар+аар=________________ Төмөр+өөр= ________________ явах+аар= _________________ төмөр+ өөр =________________
2. Дараах эхээс тодруулсан балархай эгшиг хэдэн үүрэгтэй болохыг тодорхойлж гээгдэх, гээгдэхгүй учир шалтгааныг тайлбарлаарай. Түүвэр өгүүлбэр Жирхний цуглуулсан самараас баавгай гуйжээ. Жирх самараас өгөв. Баавгай талархаж түүний нурууг савараараа илсэний мөрөөр алаг судал гарсан гэнэ. Модчин Сандагийн хэдэн тэрэг хуучраад мууджээ. Тэмүүжин, Огтор хонгорыг унаж араас нь нэхэв. Залхуугийн гадаа түлээгүй, залгидагийн гэрт хоолгүй. Цэцэн мэргэнээрээ ард олны хайр хүндэтгэлийг татсан нэгэн их ухаантай амьдардаг байжээ. 3. Дараах үгсийн балархай эгшгийг нэг үүрэгтэй, хоёр үүрэгтэйгээр нь ялгахдаа дагавар залгаж бичээрэй. аймаг, тэнцвэр, мөнгөжсөн,хянах, халдвар, сэтгэл, ууршсан Балархай эгшгийн зөөлрүүлэх үүргийг мэдэж хэрэглэе хуудас-52,53 1.Цэгийн оронд “и” “ь”хоёрын аль тохирохыг нөхөж, “и” эгшиг ямар үүрэгтэй орсныг ярилцаарай. Савх..., зах..., зор...г хар..., тан...л, болх..., анг...р, тарх..., хув..н, ур..., ох...н, булг...
2.Дараах үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгаад “и” балархай эгшиг ямар үүрэгтэй орсныг бичээд ярилцаарай. тамир+аас, солир+ыг, анир+аас, морин+оос, амин+ы, цадиг+аар, гуниг+ыг, арвин+ыг, адил+аас, дахин+ыг, цахим+аар, 3.Дараах үгэнд “и” балархай эгшиг ямар үүрэгтэй орсон байна вэ? Эдгээр үгсийг цээжлэн тогтоогоорой сорви хулхи орхи борви бурхи булги бурги салхи урхи цалги тархи горхи дорги гархи цорги санги 4. Дээрх үгсээс таван үг сонгоод урт эгшгээр эхэлсэн загавар залгаж өгүүлбэр зохиогоорой. Жишээ нь: булги+ булгиад Саяхан сургасан даага Батыг булгиад хаячхав. ( “и”-г гээчихвэл булгаад болчихно. )
5. Дараах түүвэр өгүүлбэрийг уншаад дан зөөлөрсөн давхар зөөлөрсөн гийгүүлэгчтэй үсгийг ялган бичээрэй. Түүвэр өгүүлбэр Урин салхи сэвэлзэнэ. Горхины бяцхан хүрхрээ шуугин урсана. Зуны аагим халуун үдэш байлаа. Түмэн бодисын хувиран хувьсахыг судалдаг шинжлэх ухааныг биологи гэнэ. Зарим ургамал цэцгээ өдөр дэлгэдэг байхад зарим нь өдөржин цэцгээ хумхиж байснаа үдэш дэлгэдэг гэнэ.
6.Эхийг уншаад зөөлний тэмдэг “и” болох, болохгүй дүрмээ бодоод зөв бичээрэй. Санаагаа илэрхийлэх чадвар Итгэл тавь+сан хүү хөгжилтэй ярь+на. Хүүгийн ярь+аа хэнд ч сонирхолтой . Түүний ярь+х бүр хүүхдүүд инээлдэнэ. Тэр хүү тань+даг, тань+даггүй, хэнд ч өөрийн санааг чөлөөтэй илэрхийлнэ. Энэ бол маш чухал чадвар . Хүнтэй ярь+хдаа биеэ хэт барь+вал сайн ярь+ж чадахгүй болно. 7.Балархай “и” эгшгийн үүргийг тодорхойлно уу? ажил, ишиг, ашиг, хөгжил, учир, дэвших, хунчир, мөчир 8.Дараах үгэнд урт эгшгээр эхэлсэн залгавар залгаж бичээрэй. Жишээ нь: Залгавар: (-ыг, -ийг, -аас, -оос) Би уулын жижиг горхиноос ус авч майхандаа ирлээ. шуугь, амь, хууль, янгир, барил, солир, урхи, талхи
9.Дараах эхээс тодруулсан балархай “и” эгшгийн үүргийг тодорхойлно уу. Ус Усгүй бол амьдралгүй. Амьд бүхэнд ус амин чухал. Байгаль дээр ус оргиж бургилж ундарна. Ундаанд тохирдоггүй ус манай гарагийн 98 хувийг эзэлдэг. Үлдсэн хоёр хувьд л цэнгэг ус байна. Усны ашиг тус, үнэ цэнийг ойлгодоггүй хүн олон байна. Үнэн чанартай цэвэр ус нандин эрдэнэ юм. Усны нөөцийг арвижуулахын төлөө санаачилгатай байцгаая. 10.Дараах эхээс зөөлөрч байгаа гийгүүлэгчийн зурж тэмдэглээрэй. Зургаан настай бурхи Зуун модны горхи Эрийн жолоо зориг Зурманд зүүдэг урхи Зүүн чихний гархи Эрдмийн жолоо бичиг Ялгах эгшиг Хуудас 68 1. .Цэгийн оронд тохирох эгшгийг нөхөж бичээд, ялгах эгшгийн доогуур зураарай. Малч...д адууг баг... наснаас нь сург...ж эдэлбэл номх...н болно гэж үзд...г. Энэ бол гүү барьж ун...г... уяхаас эх..лн... гэсэн үг. Багаас нь зөөл...н гараар барьж, уяж сург...х нь цаашдаа номх...н, эд...лгээ сайтай мал болдгийг манай ард түм...н олон зуун жилийнхээ амьдр...лаас тан...н мэджээ. Иймээс малчид “ Ун...г...нд нь уя, дааг...нд дагь, шүдл...н нь шүт, хязаал...нд нь хяна, соёол...нд нь сорь, их насанд нь ид хавыг үз” гэж хойш үеийнхэндээ сург...даг байсан.
Үйл үг бүтээх “л” залгаврыг зөв бичиж суръя. Хуудас-77-79 1. Дараах дүрмийг ажиглаад, тайлбарлан ярилцаарай. Юу? Яах? Аяга” гэж юмыг нэрлэж байсан үг аяга аягал “аягал” гэсэн үйл хөдлөлийг нэрлэсэн тоо +Л тариа тоол үг болсон байна. тариал “л” залгавар ямар үүрэгтэй байна вэ? 2. Үйл үг үүсгэх “л”залгаварыг эгшгээр төгссөн үгэнд зөв залган бичээрэй. Сурсан дуугаа дуул. Тариагаа сайн тариал. Зургаа гоё хүрээл. 1. Ажиглаад дараах жишээтэй адилхан өгүүлбэр зохиогоорой. уртын хэмжүүр байхгүй бол төө+л. (нэг төө, ойролцоогоор 20 см) найзыгаа бүү шоо+л Өгүүлбэр зохиох үгс:Хүрээ, дугуй, тоо, өө, тодорхой, тэлээ, ямба
2. Дараах өгүүлбэрийн хоосон зайд үсэг нөхөж бичээрэй. Сайхан хоол хийсэн тул дүүдээ аяга___ж тавья. Цалин цагаан мөнгөөр модон аягыг мөнгө_ж мөнгөн аяга хийнэ. Бусдын асуултанд тод хариу_ж байгаарай. Батын хурдан даага өнгө_ж явна. 3. Дараах үгсээс үйл үг бүтээх “л” залгавартай үгийг ялгаж утгат хэсгээр нь задлаад зөв бичих дүрмийн тайлбарлан хэлээрэй. Нахиал, явдал, үел, хөөл, туул, ажил, биелүүл, зүтгэл, Жишээ нь: нахиал- нахиа+л нахиал гэсэн эгшгээр төгссөн үгэнд “л” залгаврыг шууд залган бичнэ. 4. Дараах үгэнд үйл үг бүтээх “л” залгавар залгаж бичээрэй. мэргэ, анги, ундаа, шороо, хээ, үнэ, тариа, өнгө, хий, суга
Үйл үг бүтээх “Л” залгавар Хуудас 78,79 1. Дараах дүрмийг ажиглаад, тайлбарлан ярилцаарай. байна вэ? Юу? Яах? Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн нэр үгэнд Нэр нэрлэ үйл үг Баяр +Л баярла Сав савла бүтээх “л” залгаврыг залгахад балархай эгшгийг хаана нь бичих вэ? Үзсэн дүрмээ бүлэглэ Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд Хавар адуугаа дэллэ ү.йл үг бүтээх “л” залгавар залгахад Модны хөрөөгөө ирлэ эгшгийг ард нь бичнэ. 1. Ажиглаад дараах жишээтэй адилхан өгүүлбэр зохиогоорой. Шалгалтанд яаж бэлтгэх талаар заавар+ла. Авч явах бараагаа боогоод баг+ла. Өгүүлбэр зохиох үгс үнэр, эгшиг, цэцэг, нэмэр, сав, хөг, ном, дэвтэр, хөл
2. Дараах өгүүлбэрийн хоосон зайд “л”-ийг нөхөж зөв бичээрэй. Миний тарьсан шимтэглээ цэцэг_жээ. Төгөлдөр хуурын аялгуу яруухнаар эгшиг_нэ. Бор шувууд сүрэг_н нисвэл хүйтрэхийн дохио. Хот хоорондын автобус олон хүн тээвэр_нэ. 3. Дараах эхийн цэгийн оронд үйл үг бүтээх “л”залгаврыг залгаад зөв бичих дүрмийг тайлбарлаарай Тоншуул Тоншуул нь мод нүх......ж цоо...оход зохицсон хүчирхэг, урт, хурц, хошуутай. Эвэрт цох, төөлүүр болон шавжаар хоол.......но. Тэд голдуу улиас, нарс, модонд үүр.......нэ. Хар тоншуул нь нүүдэл.......дэггүй. Модны голыг нүх.......ж. Тэндээ өндөг .......дөг. 4. Дараах үгсээс үйл үг бүтээх “л” залгавартай үгийг ялгаж утгат хэсгээр нь задлаад зөв бичих дүрмийг тайлбарлаарай. тэмдэглэв, сүрлэг, эмээллэжээ, бялхуул, зориглоно, үсэглэл, Жишээ нь: тэмдэглэ
Тэмдэг –юу гэсэн асуултанд хариулагдах юмны нэр, тэмдэглэ яах гэсэн асуултанд хариулагдах үйл үг болно. Эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “л” залгаврыг залгахад эгшгийг ард нь бичнэ. Юу? Яах? Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн нэр үг багц багцал үгэнд үйл үг бүтээх “л” залгаврыг цүнх +Л залгахад балархай эгшгийг хаана нь саравч цүнхэл бичих вэ? саравчил 2.Үйл үг үүсгэх “л” залгаврыг заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн нэр үгэнд яаж залган бичсэнийг ажиглаарай. Шарсан төмсөө лаазал Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн нэр Гутлынхаа өсгийг тахал үгэнд үйл үг бүтээх “л” залгаврыг Товчоо бүрэн товчил залгахад эгшгийг өмнө нь бичнэ.
1. Ажиглаад дараах жишээтэй адилхан өгүүлбэр зохиогоорой. Даршилсан ногоог бага зэрэг цуугаар амтал. Тарьсан цэцгээ өвөл тааруулж усал. Өгүүлбэр зохиох үгс: алд, мэх, цоож, тух, бөх, дарш 2. Дараах өгүүлбэрийн хоосон зайд “л” –ийг нөхөж зөв бичээрэй. Дэлгүүрээс авсан цааснуудаа өнгө өнгөөр нь багц_. Цамц нэхэх утсаа сайн эрч_ээрэй. Морио суран ногтоор ногт_но. Самбараа цайвар өнгөөр цаас_жээ. 3. Дараах үгсээс үйл үг бүтээх “л” залгавартай үгийг ялгаж утгат хэсгээр нь задлаад бичих дүрмийг тайлбарлаарай. Цоожилно, хайчлав, байгаль, сургаал, ноосолно, ачилсан, хосол Жишээ нь: цоожил- цоож- юу гэсэн асуултанд хариулагдах юмны нэр, цоожил яах гэсэн асуултанд хариулагдах үйл үг болно. Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “л” залгаврыг залгахад эгшгийг өмнө нь бичнэ. 3.Дээрх дүрмийг зөрчдөг тохиолдол Дэвтрээ хавтасла. Үгийн үндэс эвдэхэд хүрэх учраас Модоо сүхээ холтосло. балархай эгшгийг “л” –ийн ард Аргамжааг сайн гадасла. бичнэ
1. Дээрх жишээг ажиглаад дараах үгэнд үйл үг бүтээх “л” дагаврыг зөв залган бичээрэй. хувцас, нухаш, тохош, үндэс, эцэс 2. Эхийн хоосон зайд “л” залгаварыг нөхөж зөв бичээрэй. Түүвэр өгүүлбэрүүд Ижилсүүлж дэл_сэн морьд хөл_сөн залуу ташуураа дал_ж холдон одов. Лааз_сан бүтээгдэхүүнээ хайрцаг_ж баг_ж тээвэр_нэ. Хасаг_ж үлдээх чанаргүй муу хийхийг цээр_. Цагираг_сан могой юу гэж андуурч цочив. Номыг хэв_хдээ эх_ж эхийг бэлтгэж дараа нь хэв_ж дэвтэр_ж үдээд хавтас_даг. Зөгийг балыг өвчин эмч_ж ангаахад ашиг_ж байна. Тэмээг уналгад хэрэг_хдээ тохош_ж мөн эмээл_ж унах эсвэл тэргэнд хөл_дөг. 1. Эхээс эгшигт гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “л” залгаврыг залгаж бичсэн үг дөрвийг түүж бичээрэй. 2. Заримдаг гийгүүлэгчээр төгссөн үгэнд “л” залгаврыг залган бичсэн үг гурвыг түүж бичээрэй. 3. Цагаригласан, хавтаслаж гэсэн хоёр үгийг задлаад зөв бичих дүрмийг тайлбарлан бичээрэй. 4. Дараах үгэнд үйл үг бүтээх “л” залгаврыг залган өгүүлбэрт оруулж бичнэ үү. Нөхөр+л, ус+л, гарчиг+л, гал+л, хүч+л, тос+л, эв+л, тугал+л
3. Цэгийн оронд балархай эгшиг нөхөж бичээрэй. Цэвэр сайхан хуулан бичээрэй. Тэмээчин хүү Өглөө эрт тэмээн сүр...г талд бэлчээрл...ж явна. Өндөр ууланд ерхөг, хялгана, таана, хөмүүл, багалуур ихтэй өргөн говьд тархан идээшилнэ. Өсөж олширч байгаа галбын улаан тэмээдээ хараад Цогт хүү баярл...на. Энэ жил ноос сүүг улам сайн ашигл...на. Олон ингэ ботгонууд буйлна. Аав нь ботгонуудаа буйлл.на. -
___________ _____________ ___________ ____________ ____________ ______________ _____________ ____________ _____________ ______________ ___________________ __________________ __________________ __________________
Хашилт, хаалт, цэг тэмдгийг хэрэглэж сурцгаая. Хуудас 136,137 Жүжгийн зохиолд байгаа цэг тэмдгийн үүргийг мэдээрэй. 1)Жүжгийн бичлэгийн хэлбэрийг ажиглан, жүжиг нь үлгэр, өгүүллэгээс ямар ялгаатай байгааг харьцуулан бичээрэй. Онцлог Үлгэр, өгүүллэг Жүжиг Бичлэгийн хэлбэр Хүүрнэн бичдэг ? Цаг Өнгөрсөн , одоо , ирээдэй ? 1,2,3,...... үзэгдэл Бүтэц Эхлэл, гол, төгсгөл 2)Жүжигт ямар ямар цэг тэмдэг хэрэглэсэн байгааг жагсаан бичээрэй. а) . , гэх мэт
3) Цэг тэмдэг бүр ямар үүрэгтэй байгааг эргэцүүлээд ярилцаарай. 4) Дараах хүснэгтэнд буй мэдээллийг уншиж мэдлэгээ цэгцлээрэй. № Цэг, тэмдгийн Тэмдэглэгэ Хаана хэрэглэсэн нэр э Хүүрнэсэн өгүүлбэрийн эцэст 1 Цэг . бичнэ. Зэрэгцсэн үг өгүүлбэрийг зааглана. 2 Таслал , : Бусдад хэлсэн үг, санааг эшлэх үед 3 Тодорхойлох бичнэ. цэг - Харилцан ярианы өмнө бичнэ. ? 4 Зураас Асуусан өгүүлбэрийн эцэст бичнэ. () 5 Асуултын Нэмэлт тайлбарыг дугуй хаалтанд тэмдэг ““ хийнэ. Хүний хэлсэн үг, өгүүлбэрийг 6 Нуман хаалт хашилтанд хийнэ. 7 Хашилт 2.Жүжгийн зохиолын хэсэгт цэг тэмдгийг нөхөөрэй. 1) Дараах жүжгийн хэсгээс уншаарай. 2) Зохих газар цэг тэмдгийг нөхөөрэй. Тахиа Муур найз аа чи ер мэддэг үү Энэ нохой ёстой тусгүй амьтан байгаа юм Эзний өгөх хоолны ихэнхийг ховдоглоод идчихнэ Тэгэхээр чи бид хоёрт оногдох хоол даанч бага болчих юм. Муур Нээрээ тийм юм уу даа Тахиа Тиймээр барах уу даа Муур чи бол өдөрт ганц нэг дийз сүү долоогоод л хоёр гурван жижигхэн хэрчим мах л идэж байгаа шүү дээ Тэгэхэд тэр муу ховдог нохой идүүр идүүрээр л чанасан шар будаа бас мах бүүр ястай нь хамт идчихнэ гээч
________________________________________________
________________________________________________ ________________________________________________ ________________________________________________
Search
