Οι εποχές Η άνοιξη - Με τον πρώτο ήλιο του Μάρ- και τα υπέροχα φρούτα. Όλοι μας αναζη- τη η φύση ξυπνάει. Στα λιβάδια φυτρώνει τάμε τον ίσκιο και τη δροσιά και περνάμε καινούριο χορτάρι, μπουμπουκιάζουν τα τις διακοπές μας άλλοι στο βουνό κι άλ- λουλούδια, τα πουλιά χτίζουν τις φωλιές λοι στη θάλασσα, ξένοιαστοι κι ευτυχι- τους και γεννούν τ' αυγά τους κι όλα τα σμένοι. ζώα είναι χαρούμενα. Αλλά, μήπως και οι άνθρωποι δεν χαίρονται με τον ερχομό Το φθινόπωρο - Το Σεπτέμβρη ωρι- της άνοιξης, που είναι η καλύτερη εποχή μάζουν και οι τελευταίοι καρποί και αρχί- του χρόνου; Όλη η πλάση ξυπνάει από ζει ο τρύγος των αμπελιών. Τα φύλλα το βαρύ λήθαργο του χειμώνα. των δέντρων αρχίζουν να κιτρινίζουν για να πέσουν με τον πρώτο φθινοπωρινό Το καλοκαίρι - Στη θέση των λουλου- αέρα. Ψηλά στον ουρανό πετούν τα σμή- διών υπάρχουν τώρα οι καρποί που με- νη των πουλιών που φεύγουν για τα ζε- γαλώνουν και ωριμάζουν. Πεταλούδες στά κλίματα και πολλά ζώα ετοιμάζουν τις και πουλιά πετούν στον αέρα και μέσα ζεστές, χειμωνιάτικες φωλιές τους, που στη μεγάλη ζέστη οι γεωργοί μαζεύουν θα τα προφυλάξουν από το φοβερό το σιτάρι τους και όλους τους καρπούς κρύο. 51
Ο χειμώνας - Έχουν πέσει και τα τελευταία Γιατί αλλάζουν οι εποχές; - Αλήθεια, φύλλα των δέντρων, χιονίζει συχνά και το γιατί δεν έχουμε συνέχεια όλο το κρύο γίνεται ανυπόφορο. Οι άνθρωποι κλεί- χρόνο μια εποχή; Όπως δείχνει η ει- νονται πολλές ώρες στα σπίτια τους και χαί- κόνα μας, η γη γυρίζει γύρω από το ρονται τη ζεστασιά. Όσα ζώα κυκλοφορούν, ήλιο μέσα σε 365 μέρες, σ' ένα χρόνο έχουν ζεστές γούνες, όπως οι αλεπούδες. δηλαδή. Αυτό το μεγάλο ταξίδι το κάνει Η πλάση πέφτει σε βαθιά νάρκη... λίγο γερμένη. Γι' αυτόν ακριβώς το λόγο οι ακτίνες του ήλιου σε άλλα μέρη τη χτυπούν κάθετα κι έχουν με- γάλη δύναμη οπότε τη ζεσταίνουν πολύ και υπάρχει το καλοκαίρι - και σ' άλλα τη χτυπούν πλάγια, χάνουν τη δύναμη τους, τη ζεσταίνουν λιγότερο κι έτσι έχουμε χειμώνα. Αν οι ακτίνες δεν χτυπούν ούτε κάθετα, ούτε πολύ πλάγια, τότε έχουμε τις άλλες δυο εποχές, άνοιξη ή φθινόπωρο. 52
Η ΘΑΛΑΣΣΑ Η ακρογιαλιά Η όμορφη γαλάζια θάλασσα - Γιατί είναι αλμυρή - Όλα τα νερά έχουν αλάτι, Για διακοπές πάμε στη θάλασσα. αλλά λίγο. Έτσι, όταν πίνουμε το νερό της πη- Είναι τόσο ωραίο να κάνουμε γής, δεν το βρίσκουμε καθόλου αλμυρό. Επειδή μπάνιο ή να παίζουμε στην ακρο- στη θάλασσα εξατμίζεται συνέχεια πολύ νερό, γιαλιά. Η θάλασσα αρέσει σε όλα το αλάτι μένει μέσα κι έτσι είναι τόσο πολύ αλ- τα παιδιά, επειδή τα κάνει να μυρή. νιώθουν ελεύθερα: τρέχουν, παί- ζουν, πηδούν και μπορούν να γε- μίζουν με άμμο χωρίς να τα μα- λώνει η μαμά τους. Είναι τόσο με- γάλη και τόσο όμορφη η θάλασ- σα! Ένας καλός γίγαντας που προσφέρει πολλά πράγματα στον άνθρωπο. Γιατί είναι γαλάζια - Το λίγο νερό είναι διαφα- νές, όπως το βλέπουμε μέσα σ' ένα ποτήρι. Το πολύ νερό, όπως της πισίνας, γίνεται γαλάζιο. Και στη θάλασσα γίνεται βαθύ μπλε ή πράσινο, ανάλογα όπως το χτυπούν οι ακτίνες του ήλιου. 53
Πώς δημιουργήθηκε - Η γη, πριν πολλά Γιατί είναι ζεστή - Το νερό της εκατομμύρια χρόνια ήταν ξερή, με βαθιές πε- θάλασσας είναι πιο ζεστό από το διάδες και ψηλά βουνά. Έπειτα άρχισε να νερό των ποταμών και των λιμνών. βρέχει ασταμάτητα. Όλοι οι μεγάλοι λάκκοι και Και να γιατί: η θάλασσα είναι μια με- οι χαμηλές πεδιάδες γέμισαν με τα νερά των γάλη δεξαμενή θερμότητας. Απορ- βροχών κι έτσι δημιουργήθηκαν αμέτρητες λί- ροφάει γρήγορα τον ήλιο, αλλά μνες. Μα η βροχή συνεχίστηκε, οι λίμνες χρειάζεται πολύς καιρός για να τον ενώθηκαν κι έγιναν απέραντες θάλασσες. αφήσει να φύγει. Έτσι εξηγείται γιατί τα παραθαλάσσια μέρη έχουν γλυκό κλίμα. Ο ήλιος εξατμίζει μεγάλες πο- σότητες νερού από τη θάλασσα αλλά χιλιάδες ποτάμια το ξαναφέρ- νουν πάλι. Έτσι, το νερό κάνει ένα μεγάλο κύκλο. Από τη θάλασσα ανε- βαίνει στον ουρανό, σχηματίζει σύν- νεφα, πέφτει σαν βροχή και ξαναγυ- ρίζει στη θάλασσα με τα ποτάμια, όπως δείχνει η εικόνα επάνω. 54
Κάτω από τα κύματα Μέσα στη θάλασσα - Είναι πολύ μοιάζουν σαν λιβάδια μέσα στη θάλασσα. όμορφος ο βυθός της θάλασσας. Εδώ κρύβονται πολλά ψάρια, καβούρια, σαλι- Μπορούμε να τον θαυμάσουμε με γκάρια και πολλά μαλάκια. Μερικοί βράχοι τη μάσκα, που μας επιτρέπει να στη θάλασσα είναι κοφτεροί και επικίνδυνοι βλέπουμε μέσα στο νερό. Πάνω για τους κολυμβητές γι' αυτό πρέπει να προ- στην άμμο ψαράκια κινούνται σχε- σέχουμε ιδιαίτερα όταν παίρνουμε βουτιές. δόν παντού, πότε μόνα τους και πότε πολλά μαζί. Η άμμος απλώνε- ται λεία ώσπου χάνετα ι στο βάθος. Ε ί ν α ι όμως όλα λ ε ί α σ τ η θάλασ- σα; Όχι βέβαια. Υπάρχουν μέρη στα οποία από το νερό βγαίνουν μεγάλοι βραχώδεις όγκοι, που πάνω τους χτυπούν με δύναμη τα κύματα. Σε άλλα μέρη, εκεί που το νερό είναι ρηχό, φυτρώνουν πολλά φύκια, που 55
Βαθιές και ρηχές ακτές - Μερικές ακτές είναι ρηχές και γεμάτες άμμο. Εκεί χαίρονται μπάνιο τα παιδιά. Άλλες, είναι βαθιές και επικίνδυνες γι' αυτούς που δεν ξέρουν καλό κολύμπι. Υπάρ- χουν επίσης ακτές με μικρά, ή με πε- λώρια βράχια που υψώνονται τεράστια σαν βουνά και πάνω τους χτυπούν με μανία τα κύματα, προσπαθώντας να τα γκρεμίσουν. Οι άβυσσοι - Όσο πιο πολύ προχωράμε, τόσο πιο βαθιά γίνεται η θάλασσα. Σε με- ρικά σημεία έχει βάθος μέχρι δέκα χιλιόμε- τρα! Μέσα στη θάλασσα υπάρχουν τε- ράστια βουνά που οι κορυφές τους μερι- κές φορές βγαίνουν στην επιφάνεια και σχηματίζουν τα νησάκια. Όπως βλέπουμε, η θάλασσα δεν διαφέρει από την ξηρά. Έχει κι αυτή βουνά και κοιλάδες. Και είναι φυσικό γιατί, κάποτε, ήταν κι αυτή στεριά. Έχει μεγάλο βάρος - Δεν μπορούμε να κατεβούμε σε μεγάλο βάθος γιατί το βάρος του νερού πάνω μας μπορεί να μας σκοτώσει. Χρησιμοποιούμε σκάφανδρα και για πιο βαθιά τις βαθυσφαίρες, όπως βλέπετε στην εικόνα. 56
Παράξενοι κάτοικοι Σαν ουρανοξύστης - Στη θάλασσα Μεταναστεύουν - Οι πιο γνωστοί κάτοικοι κατοικούν πολλά μικρά και μεγάλα της θάλασσας είναι τα ψάρια, μικρά και με- ζώα, προπάντων ψάρια, αλλά κανείς γάλα. Τα μεγαλύτερα ζώα της θάλασσας, οι δεν φαντάζεται ότι τα ζώα αυτά είναι φάλαινες, δεν είναι ψάρια αλλά θηλαστικά. πολύ περισσότερα απ' όλα τα ζώα Συχνά τα ψάρια, σε μεγάλα κοπάδια μετανα- που ζουν στη στεριά και τον αέρα! στεύουν από τη μια θάλασσα στην άλλη, Και ξέρετε γιατί; Όχι μόνο γιατί η ψάχνοντας να βρουν την τροφή τους. θάλασσα είναι τρεις φορές μεγαλύτε- ρη από τη στεριά αλλά και γιατί μοιάζει με... ουρανοξύστη. Όπως στον ουρανοξύστη σε κάθε πάτωμα μένουν και μερικές οικογένειες, έτσι και στη θάλασσα, σε ορισμένα βάθη, από την επιφάνεια ως το βυθό, ζουν διαφορετικά είδη ψαριών και ζώων. Και να σκεφτεί κανείς ότι η θάλασσα είναι πολύ βαθιά. Τα πιο μικρά - Στην επιφάνεια ζουν τα πιο μικρά ζώα, που είναι ανακατε- μένα ανάμεσα στα φύκια, από τα οποία τρέφονται. Μερικά, που τα ονομάζουμε πλαγκτόν, τα διακρίνει κανείς μόνο με μικροσκόπιο! Ζώα ή φυτά; - Στη θάλασσα ζουν επίσης πάρα πολλά μαλάκια και πα- ράξενα ζωάκια που μοιάζουν με δε- ντράκια, με λουλούδια, με κάστανα και με ομπρέλες. Είναι τα κοράλλια, οι μαδρεπόρες, οι αχινοί, οι μέδου- σες (τσούχτρες) και άλλα. 57
Η τροφή τους - Τα πλαγκτόν είναι περί- φημη τροφή για τα μικρά ψάρια. Γι' αυτό και εκατομμύρια από αυτά μαζί, φεύγουν από το ένα μέρος και πηγαίνουν στο άλλο, για να βρουν εκτάσεις πλούσιες σε πλαγκτόν, που για τα ψάρια μοιάζουν με πηχτή νόστιμη σούπα! Οι επιστήμονες αναρωτιούνται μήπως τα πλαγκτόν μπο- ρούν να θρέψουν και τους ανθρώπους! Τα πιο τεμπέλικα - Στα πιο χαμηλά στρώματα της θάλασσας, που το νερό εί- ναι σκούρο, βρίσκονται τα πιο τεμπέλικα ψρια. Επειδή βαριούνται να κολυμπή- σουν και να κυνηγήσουν, περιμένουν μή- πως περάσει κανένα ψάρι από κοντά τους, ή μήπως πέσει από ψηλά κανένα νεκρό ψάρι, για να το καταβροχθίσουν. Τ' αρπακτικά - Δεν τρέφονται όμως όλα Στις αβύσσους - Στο βυθό της θάλασ- τα ψάρια με πλαγκτόν. Άλλα προτιμούν σας σε βάθος εκατοντάδων μέτρων, φυτικές τροφές, όπως είναι τα φύκια και όπου δεν φτάνει καθόλου το φως, κατοι- άλλα, τα σαρκοφάγα, είναι τα αρπακτικά κούν άλλα μυστηριώδη πλάσματα που της θάλασσας και τρώνε μικρότερα μόνο τα τελευταία χρόνια άρχισε να τα ψάρια. Γι' αυτό λέμε και την παροιμία: μελετάει ο άνθρωπος. Μερικά από αυτά «Το μεγάλο ψάρι τρώει το μικρό». τα πλάσματα είναι φωτεινά και άλλα σκο- τώνουν τη λεία τους με ηλεκτρισμό που βγάζει το σώμα τους! 58
Μέσα στη θάλασσα Τα σκάφη - Στο βάθος της θάλασσας, υπάρχουν πολλά σκάφη που έχουν βουλιάξει, άλλα στην εποχή μας και άλλα σε μακρινές εποχές. Τάχει βου- λιάξει κάποια φουρτούνα, κάποια σύ- γκρουση, ή βούλιαξαν στον πόλεμο από τις τορπίλες, τις νάρκες και τις βόμβες. Ένα μυστηριώδες μήνυμα - Τα παιδιά από τη βάρκα, βλέπουν ένα μπουκάλι ανάμεσα στα κύματα και βουτούν να το πιάσουν. Τι να έχει τάχα μέσα; Μήπως ένα μήνυμα; Μή- πως το έστειλε κάποιος ναυαγός από ένα μακρινό ξερονήσι; Ή μήπως έχει μέσα το σχέδιο κάποιου θησαυρού; Ή μήπως το μπουκάλι αυτό ξεκόλλησε από κάποιο ναυα- γισμένο πλοίο που βρίσκεται χρόνια στο βυθό της θάλασσας; Αλλά... μπορεί να είναι και ένα άδειο μπουκάλι που κάποιος ταξι- διώτης ή ναυτικός το πέταξε στη θάλασσα! Συμβαίνουν τόσα και τόσα στη θάλασσα! Και συχνά στο βυθό της κρύβει ίχνη από το πέρασμα του ανθρώπου και της ιστορίας του. Επικίνδυνα απομεινάρια - Μετά από κάποιο πόλεμο, στο βυθό της θάλασσας μπορεί να βρεθούν βόμ- βες, νάρκες, κομμάτια από σίδερα, ακόμα και αεροπλάνα που έχουν βου- λιάξει. Όλα αυτά είναι επικίνδυνα και δεν πρέπει να τα αγγίζουμε. Χρειάζο- νται ειδικοί δύτες για να τα βγάλουν. 59
Τα μεγάλα πλοία - Ένα μεγάλο πλοίο εί- Τα σκουπίδια - Στις εκβολές των ποτα- ναι σαν μια πλωτή πόλη. Είναι πάρα μών υπάρχουν πάντα πολλά σκουπίδια πολύ μεγάλο, αλλά μπορεί να συγκρου- που φέρνουν ως εδώ τα νερά. Πόσο στεί με κάποιο παγόβουνο ή με κάποιο άσχημο είναι να βλέπουμε τέτοια βρω- άλλο πλοίο και να βουλιάξει. Σήμερα κάτι μιά! τέτοιο συμβαίνει σπάνια αλλά κάποτε, που τα πλοία δεν ήταν τόσο γερά, βού- Ταξίδι μέσα στη θάλασσα - Ο άνθρω- λιαζαν συχνά. Στο βυθό υπάρχουν πολλά πος για να φθάσει ως τα μεγάλα βάθη από αυτά τα πλοία και από τα πανάρχαια των ωκεανών, χρησιμοποιεί υποβρύχια, χρόνια ακόμα. Γαλέρες που κουβαλού- βαθυσφαίρες, και βαθυσκάφη, κι έτσι σαν θησαυρούς - χρυσάφι και κοσμήμα- ερευνά τους κόσμους των βυθών. τα - βρίσκονται στο βυθό της θάλασσας και καμιά φορά ο άνθρωπος τις βρίσκει... Ο βυθός της θάλασσας είναι το νεκροτα- φείο των καραβιών. Στην εποχή μας, που ο άνθρωπος μπορεί και εξερευνάει τους βυθούς, μαθαίνει πολλά από τα μυστικά των πλοίων, που έχουν βουλιάξει και ανακαλύπτει ανάμεσα σ' αυτά τα ναυάγια πολλούς θησαυρούς και έργα τέχνης, ιδιαίτερα στις θάλασσες της πατρίδας μας. 60
Τα δώρα της θάλασσας Οι ψαράδες - Έφθασαν τα καΐκια που Οι αλυκές - Τα ψάρια δεν είναι το μονα- ψάρευαν όλη τη νύχτα και οι ψαράδες δικό δώρο που μας προσφέρει η θάλασ- που έχουν ξεχωρίσει τα ψάρια, τα κουβα- σα. Ένα από αυτά είναι και το πολύτιμο λούν και τα βάζουν στις κασέλες για να αλάτι. Ορισμένες εκτάσεις, που λέγονται τα μεταφέρουν στην αγορά. Χιλιάδες τόν- αλυκές και μοιάζουν σαν άβαθες πισίνες, νοι ψαριών βγαίνουν κάθε μέρα από τη τις γεμίζουμε με νερό από τη θάλασσα. θάλασσα, σ' όλα τα μέρη του κόσμου, για Όταν εξατμιστεί το νερό από τον ήλιο, να θρέψουν τους ανθρώπους. Είναι μια μένει κάτω το αλάτι, που χρησιμοποιού- πολύτιμη και νόστιμη τροφή που μας την με στην κουζίνα μας αλλά το χρειάζονται προσφέρει η θάλασσα εδώ και αιώνες! και οι βιομηχανίες για να φτιάχνουν οξέα, φάρμακα και χρώματα. 61
Χρυσάφι και πετρέλαιο - Φαίνεται Τα φύκια - Τα φύκια δεν χρησιμεύουν μόνο απίστευτο, αλλά στο νερό της θάλασ- σαν καταφύγιο και τροφή των ψαριών. Με σας υπάρχει και χρυσάφι, σε μικρές τα φύκια φτιάχνουμε σαπούνια, θρεπτικά ποσότητες. Κάτω από το βυθό βρί- αλεύρια, ακόμα κι ένα ειδικό ψωμί. σκουμε συχνά κοιτάσματα πετρελαίου. Το ήπιο κλίμα - Μερικές περιοχές της γης που βρίσκονται πολύ βόρεια, θα πρεπε να είναι πολύ κρύες. Κι όμως έχουν ένα ήπιο κλίμα, επειδή κοντά στις ακτές τους περ- νάει ένα ζεστό θαλάσσιο ρεύμα που ξεκι- νάει από τον Ισημερινό της γης. Να ένα ακόμα δώρο της θάλασσας! Οι άνεμοι - Και οι άνεμοι είναι δώρο της θάλασσας. Τα καλοκαίρι, οι θαλάσ- σιες αύρες δροσίζουν την ατμόσφαιρα πρωί και βράδυ. Και να πώς γίνεται αυτό. Η στεριά είναι πιο ζεστή το καλο- καίρι από τη θάλασσα και ο αέρας της ανεβαίνει ψηλά. Ο δροσερός αέρας της θάλασσας έρχεται να πάρει τη θέση του κι έτσι δημιουργούνται οι δροσερές αύρες, που μας ανακουφί- ζουν από τις τρομερές ζέστες του κα- λοκαιριού, όταν βρισκόμαστε κοντά στις ακτές. 62
Η θάλασσα εργάζεται Η άμμος - Καλοκαίρι στην ακρογιαλιά. Η μαμά είναι ξαπλωμένη κάτω από την ομπρέλα, ενώ τα παιδιά παίζουν στην άμμο. Πόσο όμορφο είναι να φτιάχνουν πηγάδια, λόφους, κάστρα, γεφυράκια, τούρτες και άλλα παράξενα σχήματα! Αλλά... τι είναι η άμμος; Ποιος την έφτια- ξε και την έφερε στην ακρογιαλιά; Το παιχνίδι των κυμάτων - Τα κύματα Όταν θυμώνει - Η φουρτουνιασμένη της θάλασσας σπρώχνουν την άμμο θάλασσα χτυπάει με τρομερή δύναμη προς την ακτή. Συχνά οι κόκκοι της άμ- την ακτή. Κάθε κύμα είναι σαν μια δυνα- μου μεταφέρονται στη θάλασσα από τα τή σφυριά που χτυπά τις πέτρες και τους ποτάμια, ιδιαίτερα κατά τις πλημμύρες, σκοπέλους. Τότε, είναι η ίδια η θάλασσα μαζί με άφθονη λάσπη. Είναι μόρια εκείνη που φτιάχνει την άμμο, τρίβοντας πέτρας που έχουν τριφτεί από τα βουνά. τους βράχους. Τα κύματα - υγρά σφυριά Η πιο λεπτή άμμος κάθεται στο βυθό - χτυπούν και ξαναχτυπούν τους ενώ η πιο χοντρή, που χτυπιέται από τα βράχους, τους τρίβουν και τους κομμα- κύματα, συγκεντρώνεται στην ακτή. τιάζουν. Δημιουργούν πολλές φορές μι- κρές και μεγάλες σπηλιές που κάποτε, Παράξενα αστεία - Κοιτάξτε τι παράξενα αργά ή γρήγορα οι σπηλιές αυτές γκρεμί- αστεία κάνει μερικές φορές η θάλασσα. ζονται, παρασύροντας στη θάλασσα ό,τι Καθώς χτυπούν τα κύματα τα βράχια της βρίσκεται πάνω τους, ακόμα και σπίτια. ακτής, τα χαλίκια και η άμμος που κου- βαλούν, λιμάρουν αυτούς τους βράχους και τους δίνουν πολλές φορές παράξενα και αστεία σχήματα! 63
Λίμνες στην ακτή - Σε ορισμένα σημεία τα Σαν σκουπιδιάρης - Η θάλασσα με κύματα μεταφέρουν άμμο και σχηματίζουν τις κινήσεις της και τη δύναμη της, πραγματικούς λόφους κοντά στην ακτή. κάνει και άλλες δουλειές. Παρασύρει, Όταν έχει τρικυμία, οι λόφοι ισοπεδώνονται παραδείγματος χάρη, από τις εκβολές και καταστρέφονται, αλλά όχι πάντα. Μερι- των ποταμών όλα τα πράγματα που κές φορές οι λόφοι αυτοί αντέχουν και με το φθάνουν σ' αυτές και θα τις έφραζαν. πέρασμα του χρόνου γίνονται όλο και πιο Πλαστικά αντικείμενα, μπουκάλια, κον- ψηλοί και σχηματίζουν φράγματα, μέσα στα σερβοκούτια, και άλλα σκουπίδια οποία το νερό της θάλασσας δημιουργεί μι- που φέρνουν οι ποταμοί, η θάλασσα κρές ή μεγάλες λίμνες. Αυτές λέγονται λι- τα διώχνει στ' ανοιχτά και σιγά - σιγά μνοθάλασσες. Στην πατρίδα μας η πιο τα θάβει κάτω από τη λάσπη και την γνωστή λιμνοθάλασσα είναι του Μεσολογ- άμμο. Έτσι, η θάλασσα εργάζεται και γίου, περίφημη για τα νόστιμα ψάρια της. σαν σκουπιδιάρης μια και οι άνθρωποι δεν την προσέχουν και τη γεμίζουν συ- χνά με κάθε είδους βρομιές! 64
Κύματα και παλίρροιες Η θάλασσα αγριεύει - Σήμερα η Πώς δημιουργούνται - Όπως είπαμε και θάλασσα είναι αγριεμένη και δεν πριν, τα κύματα δημιουργούνται από τον μπορούμε να κάνουμε μπάνιο. Ούτε άνεμο. Αυτό μπορούμε να το καταλάβουμε και οι βάρκες βγήκαν για ψάρεμα για- εύκολα, αν γεμίσουμε μια λεκάνη ή τη μπα- τί θα κινδύνευαν να βουλιάξουν από νιέρα μας με νερό και αρχίσουμε να φυσάμε. τα μεγάλα κύματα, που το ένα πίσω Τότε, θα δούμε να δημιουργούνται κυμα- από το άλλο έρχονται με ορμή και τάκια, το ένα πίσω από το άλλο. Πολλές φο- σπάζουν στην ακτή, με φοβερό βουη- ρές δεν φυσάει άνεμος σε μια ακρογιαλιά τό. Η θάλασσα αγριεύει πάντα όταν που βρισκόμαστε, κι όμως υπάρχουν κύμα- φυσάει άνεμος. Αυτός σηκώνει τα κύ- τα. Αυτό σημαίνει ότι φυσάει κάπου αλλού. ματα και καθώς τα σπρώχνει, γίνο- Εκεί δημιουργούνται κύματα, τα οποία νται όλο και πιο ψηλά, ώσπου να φθάνουν ως τη δική μας ακτή. Υπάρχουν μι- 'ρθουν να σπάσουν στην ακτή. Πόσο κρά - μικρά κυματάκια, όπως υπάρχουν κα- όμορφη είναι η θάλασσα όταν είναι ταμεσής του ωκεανού και μεγάλα σαν λόφοι. ήσυχη και γαλάζια και πόσο άσχημη Στους ανοιχτούς ωκεανούς τα κύματα είναι και επικίνδυνη όταν αγριεύει! Σε άλ- πάντα πιο μεγάλα και επικίνδυνα. λες εποχές ήταν πολύ επικίνδυνα τα ταξίδια όταν η θάλασσα είχε φουρ- τούνα. Τώρα, όμως ο κίνδυνος είναι ελάχιστος. 65
Τα ρεύματα - Στη θάλασσα υπάρχουν επί- σης και ρεύματα, ποτάμια με ζεστό ή κρύο νερό, που κινούνται μέσα στους ωκεανούς. Αυτά τα θαλάσσια ρεύματα είναι πολύ σπου- δαία γιατί όταν περνούν κοντά από τις ακτές, αλλάζουν το κλίμα τους. Το ζεστό ρεύμα γλυ- καίνει κάπως το κλίμα στις πολικές περιοχές και το κρύο δροσίζει τις πολύ ζεστές περιο- χές. Η παλίρροια - Παρατηρήστε τα δυο Ο σεισμός της θάλασσας - Ο σεισμός μπο- σχέδια, επάνω. Στο πρώτο, το νερό ρεί επίσης να γίνει και κάτω από τις θάλασ- της θάλασσας έχει σκεπάσει το στύλο σες. Οι κινήσεις των πετρωμάτων μεταδίδο- ως τη μέση και φθάνει στη βάση του νται στο νερό, δημιουργούνται τεράστια κύ- σπιτιού. Στο δεύτερο, το νερό βρίσκε- ματα που βουλιάζουν τα πλοία και μπορούν ται στη βάση του στύλου και δεν σκε- τα κύματα αυτά να καταστρέψουν και τις πα- πάζει ούτε τους τοίχους του σπιτιού. ραθαλάσσιες πόλεις, όπως έχει γίνει αρκετές Γιατί γίνεται αυτό; Επειδή το φορές. νερό της θάλασσας δεν κινείται μόνο όταν φυσά ο άνεμος. Κάθε έξη ώρες η επιφάνεια του υψώνεται και άλλες έξη χαμηλώνει. Αυτό λέγεται παλίρ- ροια. Σε μερικά μέρη υψώνεται πάρα πολύ, οπότε υπάρχει κίνδυνος στις ακτές, και σε άλλα μόνο λίγα εκατο- στά. 66
Οι στεριές στη θάλασσα Πού τελειώνει - Η θάλασσα είναι με- Η χερσόνησος - Αν τα κομμάτια της στε- γάλη, πάρα πολύ μεγάλη. Αν κοιτάξουμε ριάς που μπαίνουν στη θάλασσα αποτε- μακριά στον ορίζοντα, δεν βλέπουμε πού λούνται από μαλακά πετρώματα, η τελειώνει. Και όμως, σε κάποιο σημείο θάλασσα σιγά - σιγά τα καταστρέφει. Μα σταματά. Η θάλασσα αρχίζει σε μια ακτή αν αποτελούνται από σκληρά πετρώμα- και τελειώνει σε κάποια άλλη ακτή. Οι τα, είναι δύσκολο να καταστραφούν και ακτές είναι διαφορετικές η μια από την σχηματίζουν τις χερσονήσους. Χερσόνη- άλλη, ανάλογα με το κλίμα τους. Υπάρ- σος λοιπόν είναι ένα μικρό ή μεγάλο κομ- χουν άγριες και ξερές ακτές, όπως υπάρ- μάτι στεριάς που βρέχεται σε τρία μέρη χουν ήμερες και γεμάτες δέντρα. Στις από τη θάλασσα. Και η πατρίδα μας η ήμερες και εύφορες ακτές υπάρχουν Ελλάδα, είναι μια μεγάλη χερσόνησος. πάντοτε πόλεις και χωριά. Μια χερσόνησο, αρκετά μικρή, βλέπετε και κάτω στην εικόνα. 67
Ο κόλπος - Όταν μια λωρίδα θάλασσας Οι σκόπελοι - Στη θάλασσα τα πλοία μπαίνει μέσα στη στεριά, αυτό λέγεται συναντούν συχνά βράχους πολύ επικίν- κόλπος, όπως στην εικόνα μας. Στους δυνους. Όσοι βράχοι φαίνονται έξω από κόλπους, που είναι ήσυχοι από τα κύμα- την επιφάνεια, λέγονται σκόπελοι και τα, Βρίσκουν καταφύγιο τα πλοία. όσοι κρύβονται μέσα στο νερό λέγονται ύφαλοι. Αυτοί είναι πιο επικίνδυνοι για τα πλοία και γι' αυτό οι ναυτικοί έχουν χάρ- τες που σημειώνονται οι ύφαλοι και οι σκόπελοι. Τα νησιά - Στη θάλασσα και ιδιαίτερα Το ακρωτήριο - Όταν ένα μικρό ή με- στην πατρίδα μας, υπάρχουν πολλά νη- γάλο κομμάτι της στεριάς μπαίνει βαθιά σιά. Ξέρετε τι είναι τα νησιά; Οι κορυφές μέσα στη θάλασσα, ονομάζεται ακρωτή- των βουνών της θάλασσας, που δεν ριο. Στις άκρες των ακρωτηρίων ξεσπούν μπόρεσε να τις σκεπάσει και να τις κατα- μανιασμένα τα κύματα, γι' αυτό είναι στρέψει. Μερικά νησιά είναι μικρά και κα- απότομες και γεμάτες βράχους. τάξερα σαν βράχοι και άλλα πολύ μεγάλα και εύφορα. 68
Οι πολικές θάλασσες Στον Πόλο - Υπάρχουν θάλασσες που Το μεγάλο φράγμα - Στο Νότιο Πόλο όλο το χρόνο μένουν σκεπασμένες με δεν υπάρχει θάλασσα, αλλά η Ανταρκτι- πάγο, επειδή τα νερά τους παγώνουν κή ήπειρος που είναι σκεπασμένη με στην επιφάνεια. Είναι οι πολικές θάλασ- πάγο. Στην άκρη της στεριάς υπάρχουν σες. Μπορεί κανείς να περπατήσει άφο- πελώριοι όγκοι πάγου που πολλές φορές βα πάνω τους, έτσι όπως περπατάει στη υψώνονται και εκατό μέτρα πάνω από τη στεριά. Κι όμως, από κάτω υπάρχει θάλασσα. Μοιάζουν με ένα τεράστιο λευ- θάλασσα. Σε άλλα μέρη η θάλασσα πα- κό φράγμα, πολλών χιλιομέτρων που δεν γώνει μόνο μερικούς μήνες το χρόνο κι επιτρέπει στα πλοία να πλησιάσουν. ύστερα ο πάγος σπάζει και λειώνει. Τα παγόβουνα - Από το φράγμα αυτό Τα πακ - Να, σε μια άκρη της πολι- κόβονται συχνά μεγάλοι όγκοι κής θάλασσας, όπως βλέπετε στην πάγου, που πλέουν στη θάλασσα εικόνα, ο πάγος αρχίζει να σπάζει και απομακρύνονται σιγά - σιγά. σε μεγάλα κομμάτια. Αυτό γίνεται Είναι τα παγόβουνα που αποτε- την άνοιξη, όταν αρχίζει να ζεσταίνε- λούν μεγάλο κίνδυνο για τα πλοία, ται η ατμόσφαιρα. Αυτά τα κομμάτια ιδιαίτερα τα παγόβουνα που πολ- που επιπλέουν και ταξιδεύουν προς λές φορές πλέουν κάτω από την τα νότια, ονομάζονται πακ. Ο επιφάνεια. Πολλά πλοία έχουν πάγος, όπως θα μάθουμε, είναι πιο βουλιάξει ως τώρα από τα πα- ελαφρύς από το νερό γι' αυτό πλέει γόβουνα. Το πιο γνωστό ναυάγιο στην επιφάνεια και δεν βουλιάζει. από παγόβουνο είναι του Τιτανικού. 69
Τα ζώα στους πόλους - Στις παγωμένες θάλασσες του βορρά, ζουν οι άσπρες αρκούδες που έχουν πυκνή γούνα και κολυμπούν θαυμάσια, οι φώκιες, οι τρί- χεχοι με τους μεγάλους χαυλιόδοντες και πολλά άλλα ζώα. Κάτω από την παγω- μένη επιφάνεια επίσης, βρίσκονται πολ- λά ψάρια. Οι φώκιες ανοίγουν τρύπες στους πάγους και μέσα από αυτές ψα- ρεύουν! Τα παγοθραυστικά - Υπάρχουν μερικά ειδικά σκάφη με γερά μηχανήματα, που σπάζουν τους πάγους στις παγωμένες θάλασσες, ώστε ν' ανοίγουν διάδρομο και να μπορούν να ταξιδεύουν τα πλοία. Αυτά λέγονται παγοθραυστικά. Οι φάλαινες - Στα ρηχά νερά των θαλασσών, γύρω από τους Οι πιγκουίνοι - Στο Νότιο πόλους, Πόλο δεν υπάρχουν αρκού- ζουν οι δες. Υπάρχουν όμως πολλοί φάλαι- πιγκουίνοι, που είναι πα- νες. Τα γιγάντια αυτά θηλαστικά σπάνια ράξενα πουλιά, ανίκανα να πετάξουν φθάνουν στις ζεστές θάλασσες. Κάποτε αλλά πολύ ικανά στο κολύμπι και στο ήταν πολλές, μα το κυνήγι τους από τον ψάρεμα. Υπάρχουν επίσης θαλάσσιοι άνθρωπο τις έχει λιγοστέψει. ελέφαντες και μερικά είδη φώκιας. 70
Η θάλασσα και ο άνθρωπος Ο μόλος - Τα παιδιά τρέχουν χαρούμε- Λιμανάκια και ακρογιαλιές - Ο άνθρωπος να στο τσιμεντένιο δάπεδο του μώλου. Από τη μια μεριά υπάρχει η ανοιχτή με τα φράγματα έφτιαξε και μικρά γραφικά θάλασσα και τα κύματα χτυπούν με δύναμη το φράγμα που είναι φτιαγ- και άβαθα λιμανάκια, για να βάζει τις βάρ- μένο από τον άνθρωπο. Από την άλλη η θάλασσα είναι ήσυχη και τα σκάφη κες και να κάνει άφοβα μπάνιο. Επίσης έχει κινούνται απαλά. Ήταν έξυπνη η ιδέα του ανθρώπου να φτιάξει αυτό το με- κάνει διάφορα έργα στις γάλο τοίχο για να προστατεύει τα σκάφη από τη μανία των κυμάτων. ακρογιαλιές για να περνούν ευχάριστα τις διακοπές τους οι παραθεριστές το καλοκαί- ρι. Η πατρίδα μας είναι πολύ τυχερή γιατί τη λούζει σχεδόν από παντού η θάλασσα. 71
Τσιμεντένια φράγματα - Με τα φράγμα- τα ο άνθρωπος μεγαλώνει τη στεριά προχωρώντας την μέσα στη θάλασσα και δεν φτιάχνει μόνο λιμάνια, αλλά ακόμα και αεροδρόμια. Τα λιμάνια - Στα μέρη όπου έρχονται τα Τα μεγάλα φράγματα - Στην Ολλανδία ο μεγάλα πλοία, ο άνθρωπος έχει φτιάξει άνθρωπος «έκλεψε» από τη θάλασσα φράγματα για να είναι πάντα ήσυχα τα ολόκληρες περιοχές. Για να τις αποξη- νερά. Σε ορισμένα σημεία τα φράγματα ράνει κατασκεύασε μεγάλα τσιμεντένια αυτά μοιάζουν με μεγάλη χτένα. Ανάμεσα φράγματα που εμποδίζουν τη θάλασσα στα τσιμεντένια δόντια αράζουν τα πλοία να μπει μέσα. Ύστερα με μεγάλες αντλίες και πάνω στα δόντια βρίσκονται τοποθε- έβγαλε όλο το νερό. Σήμερα, τα εδάφη τημένοι μεγάλοι γερανοί για να ξεφορ- αυτά που κάποτε τα είχε πλημμυρίσει η τώνουν από αυτά τα εμπορεύματα. Μερι- θάλασσα, έχουν γίνει εύφοροι κάμποι. Τα κές φορές, για να συντομευτεί το ταξίδι φράγματα είναι τόσο μεγάλα, που πάνω των πλοίων, έχουν σκαφτεί μεγάλες τους περνούν δρόμοι για τα αυτοκίνητα. διώρυγες, που ενώνουν τις δυο θάλασ- Όπως βλέπουμε, η θάλασσα όλο και μι- σες, όπως είναι στην πατρίδα μας η γνω- κραίνει. Πότε τα ποτάμια με τα χώματα στή μας διώρυγα της Κορίνθου. και πότε ο άνθρωπος, της κλέβουν πε- ριοχές. 72
Ο άνθρωπος στη θάλασσα Οι ψαράδες - Είναι πολλοί άνθρωποι Οι ναυτικοί - Και οι ναυτικοί, που κινούν που ζουν δουλεύοντας στη θάλασσα. τα μικρά και μεγάλα πλοία, κερδίζουν τη Ανάμεσα τους είναι οι ψαράδες, που με ζωή τους από τη θάλασσα. Η δουλειά διάφορους τρόπους πιάνουν τα ψάρια. τους είναι πολύ σκληρή. Το υποβρύχιο ψάρεμα - Μερικοί ψα- Οι κίνδυνοι - Σε μερικές θάλασσες είναι ρεύουν για σπορ. Είναι οι υποβρύχιοι επικίνδυνο το κολύμπι και το ψάρεμα, ψαράδες που με ειδική στολή και οξυ- γιατί υπάρχουν οι καρχαρίες, αυτά τα αι- γόνο για ν' αναπνέουν, μπαίνουν βαθιά μοβόρα ψάρια που επιτίθενται στον άν- στη θάλασσα και ψαρεύουν. θρωπο, ιδιαίτερα στις τροπικές περιοχές. 73
Οι δύτες - Εφοδιασμένοι με σκάφανδρο, Οι ναύτες - Αλλά, μήπως όσοι υπηρε- οι δύτες, κατεβαίνουν στο βυθό για να τούν την πατρίδα στο ναυτικό, οι αξιωμα- κάνουν διάφορες εργασίες. Άλλοτε ερευ- τικοί και οι ναύτες, δεν δουλεύουν στη νούν τα βυθισμένα πλοία, άλλοτε διορ- θάλασσα; Σε καιρό πολέμου, μάλιστα, η θώνουν τα υποβρύχια καλώδια ή «δουλειά» τους είναι πολύ σκληρή και βγάζουν διάφορα αντικείμενα από το επικίνδυνη... βυθό και άλλοτε μαζεύουν σφουγγάρια. Οι «καλλιεργητές» - Ναι, υπάρχουν άν- Τα μαργαριτάρια - Στο σχέδιο επάνω θρωποι που «καλλιεργούν» τη θάλασσα: βλέπετε μια άλλη επικίνδυνη δουλειά: το φυτεύουν φύκια, ή τρέφουν ψάρια και ψάρεμα των μαργαριταριών, μέσα από διάφορα μαλάκια, όπως είναι τα μύδια, τα ειδικά στρείδια. σε ειδικά ιχθυοτροφεία. 74
Η θάλασσα βρομίζει Μια βόλτα στην ακτή - Ας κάνουμε μια Τη βρομίζουν τα πλοία - Πρώτα, τα βόλτα στην ακτή, μακριά από την πλαζ πλοία πετούσαν στη θάλασσα τα σκουπί- με τις ομπρέλες, όπου την καθαρίζουν δια και τα περισσεύματα των φαγητών, κάθε μέρα. Πόση βρωμιά συναντάμε σε που δεν βρόμιζαν πολύ τη θάλασσα. κάθε μας βήμα! Πλαστικά δοχεία και σα- Τώρα, πολλά πλοία και ιδιαίτερα πετρε- κούλες, κομμάτια ξύλων, μπουκάλια, λαιοφόρα, χύνουν στη θάλασσα την πίσ- κονσερβοκούτια, χαρτιά... Από πού βγή- σα από το πετρέλαιο που καίνε. Η πίσ- κε αυτή η βρώμα; Φυσικά από τη θάλασ- σα, αφού σκοτώνει στο πέρασμα της τα σα. Τη φέρνουν τα κύματα στην ακτή και ψάρια, βγαίνει στην ακτή, κολλάει στην την αφήνουν εκεί. Κι όμως κάποτε τα άμμο και στα χαλίκια και αχρηστεύει την νερά ήταν ολοκάθαρα. Ο άνθρωπος είναι πλαζ. Εκτός από την πίσσα χύνεται και εκείνος που φταίει για όλη αυτή τη βρω- πετρέλαιο, που κάνει το ίδιο κακό... Ευ- μιά, που καταστρέφει τη θάλασσα αλλά τυχώς που οι νόμοι είναι πολύ αυστηροί και την ίδια την υγεία του. και τιμωρούν τους κακούς αυτούς ναυτι- κούς. 75
Τα ποτάμια - Όταν ρίχνουμε σκουπίδια Κίνδυνος - θάνατος - Το ξαναλέμε. Εκεί και βρομιές στα ποτάμια, όλα αυτά θα που η θάλασσα είναι βρώμικη, δεν φθάσουν στη θάλασσα και θα τη βρωμί- πρέπει να κάνουμε μπάνιο, γιατί μπορεί σουν. Να κάτι που δεν πρέπει να κάνου- να πάθουμε σοβαρές αρρώστιες. Για να με ποτέ. χαρούμε τη θάλασσα και να μας ωφελή- σει, πρέπει να είναι καθαρή. Οι οχετοί - Και τι να πούμε για τους οχε- Τα σκουπίδια - Αρχίζουν και ψηφίζονται τούς που κουβαλούν τα βρώμικα νερά αυστηροί νόμοι για τα εργοστάσια που στη θάλασσα; Εκατομμύρια μικρόβια βρομίζουν τις θάλασσες. Και τα νερά από φθάνουν στη θάλασσα μαζί με τα βρώμι- τους οχετούς, μπορούν κι αυτά να καθα- κα κείνα νερά γι' αυτό, όπου χύνονται οι ριστούν και να μην είναι επικίνδυνα. οχετοί, απαγορεύεται αυστηρά το Αλλά δεν φτάνει μόνο αυτό. Πρέπει όλοι μπάνιο. Τι να πούμε για τα δηλητηρια- μας να προσέχουμε και να μη βρομίζου- σμένα υγρά που έρχονται από τις βιομη- με τις ακτές και τις θάλασσες. Να μην πε- χανίες; Όλα αυτά βρομίζουν σε μεγάλη απόσταση τη θάλασσα, την κάνουν επι- τάμε μέσα σ' αυτές σκουπίδια, ούτε κίνδυνη και σκοτώνουν τα ψάρια. να τ' αφήνουμε στις ακτές. Μετά από κάθε μας εκδρομή στη θάλασσα, δεν πρέπει ν' αφήνουμε πίσω μας ούτε σκουπιδάκι. Όλοι μαζί πρέπει να βοηθήσουμε για να μείνουν ολο- κάθαρες οι γαλάζιες θάλασσες της πατρίδας μας! Για να χαιρόμαστε το μπάνιο μας το καλοκαίρι και να μην αφανίσουμε τα ψάρια της. 76
ΟΙ ΤΟΜΟΙ ΤΗΣ ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑΣ «ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΑ» 1. Το βιβλίο της γης 2. Το βιβλίο της ζωής 3. Το βιβλίο των εξερευνήσεων 4. Το βιβλίο του γύρω μας κόσμου 5. Το βιβλίο των εφευρέσεων 6. Το βιβλίο των ταξιδιών 7. Το βιβλίο των επαγγελμάτων 8. Το βιβλίο της προόδου 9. Το βιβλίο των ανακαλύψεων 10. Το βιβλίο της ιστορίας FALCON BOOKS Inc. USA Για την Ελλάδα: Αφοί ΣΤΡΑΤΙΚΗ
ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ : «ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΑ» Κυκλοφορεί σε 40 χώρες του κόσμου Κάποτε οι δάσκαλοι προσπαθούσαν να μάθουν τα παιδιά γράμματα με τη Βοήθεια της βέργας! Στην εποχή μας, αντί για τη βέργα υπάρχει το γνωστό «μπλα... μπλα... μπλα...». Και τα δυο αυτά «παιδαγωγικά» συστήματα έχουν αποτύχει, γιατί Τα παιδιά μας φοβούνται το σχολείο Η εγκυκλοπαίδεια που κρατάτε στα χέρια σας, προσφέρει έναν καινούριο τρόπο διδα- σκαλίας, με τη βοήθεια χιλιάδων παραστατικών εικόνων, χαρούμενων και ζωηρών χρωμάτων και χαριτωμένων σκίτσων, που αιχμαλωτίζουν την προσοχή των παιδιών, όπως την αιχμαλωτίζει το παιχνίδι. Έτσι, το παιδί μαθαίνει χωρίς άγχος και φόβο και προπαντός χωρίς να κουραστεί και να κουράσει τους γονείς του και το δάσκαλο του. Έστω και αν ακόμα ξεφυλλίσει χαζεύοντας τις σελίδες της εγκυκλοπαίδειας: ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΑ, δίχως να το καταλάβει θα μπουν στο μυαλουδάκι του πολλές - πολλές γνώσεις, που θ' αποτελέσουν ένα γερό και ακλόνητο θεμέλιο για τη μελλοντική του μόρφωση, την πρόοδο και την προκοπή του. Η εγκυκλοπαίδεια: ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΑ, που είναι γραμμένη ειδικά για την τρυφερή ηλικία των πρώτων μαθητικών χρόνων, κυκλοφορεί σε σαράντα χώρες σ' όλο τον κόσμο, γίνεται παντού ανάρπαστη και είναι η μόνη εγκυκλοπαίδεια που δεν κουράζει, η μόνη που ξεφυλλίζεται σαν ένα συναρπαστικό βιβλίο, και προπαντός Βοηθάει τα παιδιά ν' αγαπούν το σχολείο ΕΓΚΥΚΛΟΠΑΙΔΕΙΑ : «ΤΑ ΧΡΥΣΑ ΜΟΥ ΒΙΒΛΙΑ» Κυκλοφορεί σε 40 χώρες του κόσμου
Search
