ประวัติศาสตร์และคุณค่าทางอารยธรรมสมัยทวารดี พระครูโสภณวีรานุวัตร, ผศ.ดร. วิทยาลัยสงฆ์สุพรรณบุรีศรีสุวรรณภูมิ

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 ประวตั ศิ าสตรแ์ ละคุณคา่ ทางอารยธรรมสมัยทวารดี Historical Ecology And Dvaravati Civilization Received: October 31, 2018 พระครูโสภณวรี านวุ ตั ร (Phrakhrusophonweeranuwat)* Revised: June 14, 2019 Accepted: June 17, 2019 พระครูวิบลู เจติยานรุ ักษ์ (Phrakhru wiboonjetiyanurak)** เอกมงคล เพ็ชรวงษ์ (aekmongkol phetchawong)*** บทคดั ย่อ บทความน้ี ผเู้ ขียนต้องการจะศึกษาวเิ คราะหข์ ้อมลู เอกสาร ท่ีกลา่ วถึงการเขา้ มาของพระพุทธศาสนา ในแผน่ ดนิ ไทยจากเอกสารต่าง ๆ เชน่ คัมภีรพระไตรปิฏก อรรถกถา วรรณกรรม พระพุทธศาสนาในลังกา พม่า ล้านนาและล้านช้าง ตลอดถึงงานค้นคว้าของนักประวัติศาสตร์และนักโบราณคดีท่ีได้ศึกษาวิเคราะห์เกี่ยวกับ เรื่องอารยธรรมสมยั ทวารวดี (เมืองอ่ทู อง) รวมทัง้ การวเิ คราะหข์ ้อมูลทางด้าน ศิลปกรรมว่า มีความเกี่ยวข้องกัน มากน้อยเพียงใด ซึ่งจะก่อให้เกิดองค์ความรู้ใหม่ ๆ รวมท้ังการเผยแผ่ การเข้ามาของพระพุทธศาสนาตลอดถึง ร่องรอยและอิทธิพลด้านต่าง ๆ ที่ได้รับจากพระพุทธศาสนา อันจะนามาเพ่ือประโยชน์ต่อท่านผู้สนใจทาง ประวตั ศิ าสตรท์ างคุณคา่ อารยธรรมของทวารวดีทุกท่าน คาสาคญั : ประวัตศิ าสตร์ คณุ คา่ อารยธรรมสมัยทวารดี(อทู่ อง) * ผแู้ ต่ง อาจารยป์ ระจาหลักสูตรสาขาวชิ ารัฐประศาสนศาสตร์ วทิ ยาลยั สงฆส์ พุ รรณบรุ ศี รสี วุ รรณภูมิ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลง กรณราชวทิ ยาลยั วดั ป่าเลไลยก์วรวิหาร จังหวดั สุพรรณบุรี. 72160 Faculty of Social Science Machulalongkornrajavidyalaya MCU at SuphanBuri Si Suvarnabhumi Buddhist College ,72000.Tel. e-mail : 2555 ido @ gmail.com.72160.โทร.092-5909595 ** ผ้รู ว่ มบทความ อาจารยป์ ระจา/รักษาการผู้อานวยการ วทิ ยาลยั สงฆ์สพุ รรณบุรีศรีสุวรรณภูมิ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ ราชวทิ ยาลยั วดั ป่าเลไลยกว์ รวิหาร จงั หวัดสพุ รรณบุร.ี 72160 Signed article Lecturer Ph.d,ed, MCU at SuphanBuri Si Suvarnabhumi Buddhist College ,72000. Tel.084-5678980. *** ผู้ร่วมบทความ อาจารย์ประจาประจาวิทยาลัยสงฆ์สุพรรณบุรีศรีสุวรรณภูมิ มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย จังหวัดสพุ รรณบรุ .ี 72160. Faculty of Social Science Mahachulalongkorn rajavidyalaya University, MCU at SuphanBuri Si Suvarnabhumi Buddhist College ,72000.Tel. โทร.094-5535366.. อีเมล :aekmong123@ hotmail.com 606

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 Abstract The development of Buddhism in Thailand has a long history. In order to go into detail about its history, it is necessary to divide it into three different key periods of time, all which have greatly influenced this religion and the spiritual founder Siddhartha Gautama. These three time periods that we will look at include: Theravada, from the Asoka period; the Mahayana period; and finally, the Theravada from Sri Lanka. Siddhartha Gautama’s life accounted for his life discoveries, monastic rules practiced, and path to enlightenment, which is followed by current Buddhists. First, we will look into the period were Buddhism first started in Thailand during the Theravada from Asoka’s period. Buddhism was introduced and established by King Asoka in Patalilbutta City during the 3rd century B.C. King Asoka sent monks out of the country to follow and learn about Buddha’s teachings. While other monks were learning the ways of Buddha, two monks stayed behind in Thailand to teach people there. During this period, the first signs of Buddhism were seen in Thailand and became very prevalent. Since the introduction of Buddhism in Thailand, it became noticeable that these beliefs also started to spread to other areas of Asia during the Mahayana period. King Kanitsaka the Great had the intention of spreading Buddha’s teachings farther than just his kingdoms. He began to send groups of monks throughout Central Asia in order to help spread the word. Once Mahayana’s Buddhism expanded into Thailand, it became widely accepted by the people. Mahayana’s Buddhism spread from the southern regions, to the north via the central areas of the country. This created a large multicultural society, with different dialects that still, today, inhabit the Thai language. The spread of the beliefs of Buddhism had officially begun in Thailand. This article needs to be analyzed something it is coming from philosophy of Buddhism. This is the land of Thailand. References from documents such as Phra Trai-Pidok, Commentary, Literature, and Buddhism in Ceylon. So we now emphasize on to Dvaravati (U-Thong) as a Burma Lanna and Lan Chang Throughout the research of historians and archaeologists who have studied the subject of civilization Dvaravati. (U-Thong county), as well as the analysis of artistic information that is too relevant. This will create some new knowledge as well as propaganda. The arrival of Buddhism are all the traces and influences of Buddhism. This will be useful for those interested in the history of the value of civilization of Dvaravati (U-Thong) Keywords: History Civilization Dhavaradee period (Uthong) 607

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 บทนา ตานานหรือเอกสารทางศาสนากลาววาประมาณพุทธศตวรรษท่ี 3 พระเจาอโศกมหาราช ไดทรง สงสมณทูตสายท่ี 8 โดยมีพระโสณเถระและพระอุตตรเถระเปนหัวหนามาเผยแผ พระพุทธศาสนายังดินแดน สุวรรณภูมิ (วิ.อ. (บาลี) 1/58, มหาวส. (บาลี) 1/6/82.) ไทยเช่ือวาไดแกจังหวัดนครปฐม สวนพมาก็เช่ือวาคือ เมือง สะเทิม (พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยุตฺโต), 2554:494) แลวประดิษฐานพระพุทธศาสนา จนเปนปกแผนแพร หลาย แตความสืบเนอ่ื งแหง พระพุทธศาสนาก็ดูเหมอื นจะเลือนลางไป สมัยกอนพุทธกาล ชาวอินเดียไดเดินทาง มาคาขายกับสุวรรณภูมิอยูเสมอ และเขามาต้ังถ่ินฐานรกรากและเผยแพรวัฒนธรรม แกชาวพื้นเมืองในแถบ เอเชียตะวนั ออกเฉียงใตมานานแลว และดวยเหตุที่พระพทุ ธศาสนาไมมีความรงั เกยี จลัทธิอนื่ ใดทรี่ วมสมยั ในทีต่ าง ๆ ดังน้ัน จึงมีผูนับถือพระพุทธศาสนาเดินทาง เขาสูดินแดนแหลมอินโดจีนเปนจานวนมาก (เสถียร โพธินันทะ ,2557: 6-7.) จากการศึกษาคนควาสมัยปจจุบันทาใหทราบวา คนสมัยทวารวดีมีการผสมผสานอยู่รวมกันหลาย เผาพันธุ และมีความสัมพันธกันในดานศาสนา โดยเฉพาะพระพุทธศาสนาในลุมน้าเจาพระยา และมีการสราง สรรควัฒนธรรมประเพณีรวมกัน โดยมีพระพุทธศาสนาเปนตัวเชื่อมกุญแจที่จะไขไปสูความกระจางแหงประวัติ ศาสตร ในระยะน้ี จากการผสมผสานกันทางวัฒนธรรม จึงเกิดลักษณะเฉพาะของศิลปวัฒนธรรมทวารวดีที่เน่ือง ในพระพุทธศาสนาขึ้น เหตุที่พระพุทธศาสนา มีรากฐานมาจากวัฒนธรรมอินเดีย ไดถูกเลือกรับและปรับเขา เปนแกนหลักของบานเมือง จนกลายเปนศูนยกลางเชื่อมโยงความหลากหลายทางวัฒนธรรมทางสังคมและคติ ความเช่อื ตาง ๆ เขาดวยกัน และพระพุทธศาสนานับวามีสวนในการกาหนดแบบแผนทางการเมือง สะทอนออก มาในรูประบบกษตั ริย ซงึ่ มฐี านะเปนทัง้ พระโพธสิ ตั วและพระจักรพรรดิราช พระพุทธศาสนามีความสาคัญท่ีเปน ความเชื่อทั้งในระดับรฐั และประชาชน ( ธดิ า สาระยา, (ศร)ี ทวารวด:ี , (2532:23-24 ) ประเทศไทยไดมแี ละเจรญิ รงุ เรืองมาแลวแตอดตี แตการจัดสมัยทางประวัติศาสตรก็นับเพียงสมัยสุโขทัยลงมา จึงทาใหการศึกษาความจริง ขาดหาย หากพิจารณาใหดีจะพบวา ถาไมมีอดีตจะมีปจจุบันไดอยางไรกัน ศูนยกลางของทวารวดีตั้งอยูท่ีไหน ตามเอกสารท่นี กั วชิ าการไดคนควาเผยแพร สวนใหญลงความเห็นวา ศูนยกลางทวารวดีนาจะอยูบริเวณภาคกลาง ตอนลางของประเทศไทย เพราะไดพบหลักฐานสาคัญมากกวาแหลงอื่น รวมทั้งมีท่ีตั้งอยูในทาเลท่ีเหมาะสม ตอการรบั อารยธรรมจากภายนอก หลักฐานทางโบราณคดีท่ีทาใหนักวิชาการต้ังสมมติฐานเก่ียวกับศูนยกลางของ ทวารวดไี ว แหง คอื เมืองอทู อง เมืองนครปฐมและเมืองลพบุรี (ศกั ดชิ์ ัย สายสงิ ห, ผศ.ดร., (2547:61), สวนนักปราชญ ทางพระพุทธศาสนาได สันนิษฐานว า เน่ืองจากทวารวดีได รักษาจารีตของ พระพุทธศาสนานิกายเถรวาทท่เี จรญิ รุงเรอื งมาแตสมัยสุวรรณภูมิ จึงมีความสัมพันธกับชาวพุทธอินเดียในลุมแม น้าคงคามา ฉะนั้น พุทธศิลปะของทวารวดีจึงมีการเลียนแบบราชวงศคุปตะและมีศูนยกลางสาคัญอยูท่ีจังหวัด นครปฐม ตอมาพุทธศตวรรษที่ 12 ทวารวดไี ดแผขยายอทิ ธิพลไปในทศิ ตาง ๆ เหนอื ขึน้ ไปจนถึงลพบรุ ี จากลพบุรี แผขึน้ ไปจนถึงภาคเหนือของประเทศไทย และเปนเหตใุ หพระพุทธศาสนานกิ ายเถรวาทจากทวารวดีไปต้ังมั่นทาง ภาคเหนอื สบื มาอีกหลายศตวรรษ 608

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 นอกจากนี้ นักปราชญชาวลาวไดทาการศกึ ษาประวัติศาสตรลาว มีการกลาวถึงอาณาจักรทวารวดีวา สมยั ทีม่ อญ-ขอมเปนใหญ อยูในแหลมอินโดจีน หรือสุวรรณภูมิน้ัน สุวรรณภูมิ ไดแบงเขตอานาจออกเปนอาณา จักรใหญ่ ๆ สองอาณาจักร คืออาณาจักรทวารวดีหรือศรีวิชัย และอาณาจักรโคตรปุระหรือโคตรบูร โดย อาณาจักรทวารวดีหรือศรีวิชัยคลุมถึงดินแดนภาคตะวันตกของแหลมอินโดจีนนับแต ฟากดงพญาเย็นใต เมือง นครราชสีมาลงไป จนถึงเขตแดนพมาดานตะวันออก เลยไปจนถึงแหลมมลายู ในป พ.ศ.218 หรือ พ.ศ. 236 พระเจาอโศกมหาราชแหงอินเดียไดสง สมณทูตอันมีพระโสณเถระกับพระอุตตรเถระ เปนหัวหนามาเผยแผ พระพุทธศาสนาในอาณาจักรสุวรรณภูมิ สันนิษฐานวา ศูนยกลางของอาณาจักรตั้งอยูบริเวณเมืองนครปฐม ใน ประเทศไทย สวนอาณาจักรโคตรบูรหรือฟูนัน คืออาณาจักรที่ตั้งอยูทางทิศตะวันออกของอาณาจักรทวารวดีมี อาณาเขตตั้งแตเมืองนครราชสีมาเปนตนมา รวมเอาภาคตะวันออกเฉียงเหนือของไทย และประเทศลาวต้ังแต แขวงเวยี งจันทนลงไป จนถึงนครจาปาศักดิ์ อาณาจกั รนเี้ ร่ิมมอี านาจขน้ึ ต้งั แตพุทธศตวรรษที่ 5 ถึงพุทธศตวรรษท่ี 11 (สลิ วีระวงส,(สมหมาย เปรมจติ ต ผแู ปล),(2540:6-7.)มนี ักปราชญหลายทาน ไดกลาวถึงความมีอยูของเมือง โบราณตาง ๆ เชน ทักษิณ อินทโยธา เสนอวา ( ทักษิณ อินทโยธา, (2534:14.) แถบลุมน้าเจ้าพระยาและดาม ขวานทองไดเกดิ มชี ุมชนข้นึ ตง้ั แตสมยั พุทธกาล หรือกอนนนั้ เมอ่ื กวา 2,000 ปมาแลว เชน เมืองนครชัยศรี, เมือง พงตึก, เมืองอูทอง, เมืองคูบัว, เมืองศรีมโหสถ, เมืองไชยา และเมืองดินแดง เปนตน ยังมีขอมูลไมลงรอยกัน เกี่ยวกับเรื่องชนชาติของชาวทวารวดีอีกจานวนมาก บางกลุ ม สันนิษฐานวา เปนพวกมอญดวยเหตุผลคือ (สริ วิ ัฒน คาวันสา, รศ.,(2542:18-20.) (1) มีการพบจารึกภาษามอญทีล่ พบรุ ี จารึกดวยอกั ษรทีเ่ กาประมาณพุทธ ศตวรรษที่ 13-14 จารกึ ท่ีเสา 8 เหลยี่ ม ซ่งึ มบี วั หวั เสาเหมือนท่ีนครปฐม (2) พระนางจามเทวี ยายจากลพบุรีได ครองหริภุญชยั ในพุทธศตวรรษท่ี13 นนั้ เปนเจาหญงิ มอญและ (3) ยอรช เซเดส ไดอานจารึกซ่ึงพบท่ีวัดโพธ์ิราง ท่ีนครปฐม และนาไปเผยแพรทีป่ ารสี ใน พ.ศ.2495 ก็สนบั สนุนวาทวารวดเี ปนอาณาจกั รมอญ เรื่องราวความเปนมาในชวงสมัยทวารวดี เปนเรื่องที่นาศึกษาอยางยิ่ง สถานการณพระพุทธศาสนา ในชวงแรกเขามานนั้ มีกาเนิดและพฒั นาการมาอยางไร ผานถายสูสมยั ทวารวดี และสมัยตอมาอีกอยางไรบาง ยัง คงเปนเรื่องทาทายและรอการศึกษาคนควาเพิ่มเติมอยูเสมอ ในสวนของประวัติศาสตรพระพุทธศาสนาในสมัย ทวารวดีนัน้ ยงั ไมมกี ารศึกษาวิจัย โดยตรงหรือจะมีก็จดั วานอยมาก สวนมากเปนการศึกษาวิจัยเชิงประวัติศาสตร ดานอื่น เชน โบราณคดี และการขุดคนหาหลักฐานเพื่อยืนยันถึงความมีอยูของกลุมชุมชนในอดีตเปนตนเทานั้น ทาใหการศึกษา เรื่องราวของพระพุทธศาสนาในชวง ดังกลาว ขาดตอนไปอยางนาเสียดาย และไมควรจะเปน ปจจุบันไดมีนักประวัติศาสตรและนักโบราณคดี ทาการสารวจ ขุดคนพบขอมูลใหม่ๆ จานวนมาก ที่จะทาให สามารถทราบความเปนมาและสถานการณของพระพุทธศาสนาไดดขี ึ้น เพียงแตเรื่องราวดังกลาวเปนการนาเสนอ ท่ียังกระจัดกระจายกันอยูไมไดกลาวตอเน่ืองกัน เพราะตางคนตางศึกษาคนควา ทาใหประติดประตอเร่ืองได ลาบาก ความหมาย อารยธรรม (Civilization)สมัยทวาราวดี อารยธรรม ในภาษาไทยเป็นคาภาษาสันสกฤต มาจากคาว่า อารย กับ ธรรม โดย อารยะ แปลว่า เจริญ และ ธรรม แปลว่า สิง่ ที่ทรงไว้ ดังน้ัน อารยธรรมจึงหมายถึง ส่ิงที่เจริญ อารยธรรม ในภาษาอังกฤษคือคา ว่า civilization มีความหมายที่เกี่ยวข้องกับคา civil และ civilized ซึ่งมาจากภาษาละตินว่า civis หมายถึง 609

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 พลเมือง (citizen) เมื่อเราแยกคาว่า civil หมายถึง เมือง และ -ization ซ่ึงมีความหมายโดยนัยบอกว่าเป็น กระบวนการทาให้เป็น ดังนั้น civilization จึงมีความหมายว่า กระบวนการทาให้เป็นเมือง และ สมัยทวารวดี คาวา่ ทวารวดี เป็นคาภาษาสันสกฤต เกิดขึ้นครั้งแรกในปี พ.ศ. 147 โดยนายแซมมวล บีล (อังกฤษ: Samuel Beel) ได้แปลงมาจากคาว่า โทโลโปตี้ (อังกฤษ: Tolopoti) ท่ีมีอ้างอยู่ในบันทึกของภิกษุจีนจ้ินฮง (อังกฤษ: Hiuantsang) ตั้งแต่พุทธศตวรรษที่ 1 กล่าวว่า โถโลโปตี เป็นชื่อของอาณาจักรหนึ่งตั้งอยู่ระหว่างอาณาจักรศรี เกษตร และอาณาจักรอิศานปุระ และเขาได้สรุปด้วยว่า อาณาจักรนี้เดิมต้ังอยู่ในดินแดนประเทศไทย(สยาม) ปจั จบุ ัน และยังสันนษิ ฐานคาอื่นๆ ทีม่ สี าเนยี งคลา้ ยกัน เช่น จวนโลโปติ (อังกฤษ: Tchouanlopoti) หรือ เชอโฮ โปติ (องั กฤษ: Chohopoti) ว่า คือ อาณาจกั รทวารวดดี ว้ ย อาณาจักรทวารวดี เป็นท่ีน่าเช่ือถือข้ึนอีกเมื่อพบเหรียญเงิน เหรียญมีจารึกภาษาสันสกฤต อายุราว พุทธศตวรรษที่ 13 จากเมืองนครปฐมโบราณ มีข้อความว่า ศรีทวารวดีศวรปุณยะ ซ่ึงแปลได้ว่า บุญกุศลของ พระราชาแห่งศรีทวารวดี หรือ บุญของผู้เป็นเจ้าแห่งศรีทวารวดี หรือ พระเจ้าศรีทวารวดีผู้มีบุญอันประเสริฐ อาณาจักรทวารวดีจึงเป็นที่ยอมรับกันท่ัวไปว่ามีอยู่จริง และยังเช่ือกันอีกด้วยว่าเมืองนครปฐมโบราณน่าจะเป็น ศูนย์กลางหรือเมืองหลวงของอาณาจักร (แต่ปัจจุบันพบเหรียญลักษณะคล้ายกันอีก เหรียญ ที่อาเภออู่ทอง จังหวัดสุพรรณบุรี และที่อาเภออินทร์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี ความสาคัญของเมืองนครปฐมจึงเปลี่ยนไป) แต่ ขณะเดียวกันนกั วิชาการบางท่านก็เช่อื วา่ อาเภออู่ทอง หรืออาจเป็นจังหวัดลพบุรี ที่น่าจะเป็นเมืองหลวงมากกว่า กันมีนักปราชญนักวชิ าการได้ใหแ้ นวคดิ ความคดิ ไว้หลายประการด้วยกนั ไดแ้ ก่ ขุนวิจิตรมาตรา ไดเขียนหนังสือเรื่อง \"หลักไทย\" สรุปความไดวา การท่ีชนชาติไทยไดยอมรับนับถือ พระพุทธศาสนามาแตครั้ง โบราณดึกดาบรรพ สืบเน่ืองมาจนถึงปจจุบันเชื่อไดวาพระพุทธศาสนาเปนเหตุ ปจจัยใหเกดิ ความเจริญแกชาติอเนกประการ ทัง้ ในเร่อื งการศึกษาซ่งึ เปนเรื่องทสี่ าคญั ของคนในชาติ โดยไดอาศัย วัด และพระสงฆ เปนผูประสิทธิ์ประสาทวิทยาการ ใหการอุปสมบทเปนพระในพระพุทธศาสนาที่ถือกันมาจน เปนประเพณีที่ดีงาม และสาคัญของคนในชาติจวบจนทุกวันนี้ ถือเปนการอบรมนิสัยจิตใจ ใหเปนพลเมืองที่ดี ของชาติ ซึ่งเปนผลดีในการอยูรวมกันและอานวยใหการปกครองเปนไปโดยเรียบรอยไมประทุษรายเบียดเบียนกัน ไมยยุ ง สงเสริมใหดหู ม่นิ เหยียดหยาม ใคร ๆ มแี ตความสมคั รสมานสามคั คี ปรองดอง กัน เปนตน ฉะน้ัน จึงนับวา พระพุทธศาสนาไดมีอิทธิพลในทางเปนเคร่ืองพอกพูนความดีงาม และความเจริญ รุงเรือง ใหแกคนไทย ชาติไทยมาเปนระยะเวลายาวนานตราบเทาทุกวันนี้ น. ณ ปากนา ไดเขียนหนังสือเร่ือง \"ศิลปะโบราณในสยาม\" สรุปไดวา นบั ตั้งแตพระพทุ ธปรนิ ิพพานตงั้ แตพทุ ธศตวรรษที่ 1-4 พระพุทธศาสนาไดแตก แยกเปนนิกาย ตางๆ ท้ังเพ่ือรักษาคาสอนเดิม และเพ่ือต อสูกับแนวความคิดของศาสนาพราหมณ ทาให้ พระพุทธศาสนานกิ ายมหาสงั ฆิกะ เจริญรุงเรืองในทางภาคใตของอินเดีย และนิกายสรวาสติวาทินที่แยกไปจาก นิกายเถรวาท ไปเจริญรุงเรืองอยูทางตอนเหนอื ของอินเดยี สวนนกิ ายเถรวาทดัง้ เดมิ บริสุทธิก์ ็ไปเจริญรุงเรืองอยูที่ เกาะลังกา ซ่ึงภายหลังไดกลายเปนศนู ยกลางแพรหลายไปสูดนิ แดนสวุ รรณภมู หิ ลายระรอก 610

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยุตฺโต)ไดสันนิษฐานเรื่องดินแดนซ่ึงเปนเสนทางการติดตอระหวางอินเดียกับ ประเทศไทยสมัยกอน ไวในหนังสือเรื่อง\"จาริกบุญ-จารึกธรรม\"สรุปความไดวา ดินแดนสวนท่ีเปนแหลมของ ประเทศไทยปจจุบนั นาจะเปนสวนแรกสุดของเอเชยี ตะวันออกเฉียงใต ท่ไี ดรบั การตดิ ตออยางสืบเนื่องกับอินเดีย โดยพวกพ อค าฮินดูจากอินเดียใต ซึ่งเป นดินแดนที่พระพุทธศาสนาเจริญแพร หลายและเป นแหล งเผยแพร วฒั นธรรมแหงชมพูทวีป พระมหาสนิท อนุจารี (สุมหิรัมย ไดเสนอวิทยานิพนธเร่ือง\"พระพุทธศาสนากับวรรณคดีไทยสมัย สุโขทัย: ศึกษาเฉพาะกรณีศิลาจารึกพอขุนรามคาแหงและสุภาษิตพระรวง\" สรุปความไดวา พระพุทธศาสนาได เผยแผเขาสูประเทศไทยตั้งแตพุทธศตวรรษท่ี 3 เปนตนมา และไดแพรหลายขยาย ประดิษฐานม่ันคงและเจริญ รุงเรืองสืบมาจนถึงปจจุบัน ดังปรากฏอยูในจารึกโบราณสถานและวรรณคดีตาง ๆ ซ่ึงเปนเคร่ืองยืนยันไดวา พระพทุ ธศาสนาไดเจริญแพรหลายและมีอทิ ธพิ ลในภมู ิภาคนีม้ าตั้งแตอดตี กาล (พระมหาสนิท อนุจารี(สุมหิรัมย , (2546:23) พรอม สุทัศน ณ อยุธยา ไดเขียนหนังสือเร่ือง\" การฝงรากฐานพระพุทธศาสนาลงที่บาน\"คูบัว\" อาเภอเมือง จังหวัดราชบุรี สมัยพระเจาอโศกมหาราชถึงพระเจากนิษกะ จาก พ.ศ. 273-703\" จะเห็นไดวา คณะของพระเถระมาทางเรอื จากอนิ เดยี ตอนใต แลวมาขึ้นทเี่ มอื งทาตะโกละหรอื ตะกั่วปาแลว เดนิ ทางยอนข้ึนมา ทางเขาภเู ขาธงไชย ภูเขาตะนาวศรี ท่ีกั้นเขตแดนระหวางไทยกับอินเดีย เพราะเปนเสนทางที่ชาวอินเดีย ชาวปา ชาวเขา เคยใชเปนเสนทางเดินมาแลวในสมัยโบราณ เพราะเปนเสนทางที่เขาถึงตอนใตของดินแดนสุวรรณภูมิ และตรงกับเสนทางเดินเรือจากอินเดียมาสูสุวรรณภูมิ ทั้งยังมีความสะดวกมากกวา เสนทางอื่นดวยและการที่ คณะของพระโสณเถระไดรับความสะดวก อาจเปนเพราะพระพุทธศาสนาไดเขามาสู่ดินแดนสุวรรณภูมิ กอนท่ี พระเจาอโศกมหาราชจะไดจัดสงสมณทูตไปเผยแผพระพุทธศาสนายังทวีปตาง ๆ อยางเปนทางการก็ได (พรอม สทุ ศั น ณ อยธุ ยา, (2511:130 - 140.) สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ไดนิพนธหนังสือเรื่อง \"ตานานพระพุทธ เจดีย สรุปความตอนที่วาดวยพระพุทธศาสนาในประเทศสยามไดวา พระพุทธศาสนาไดเขามาประดิษฐานใน ประเทศไทย ต้ังแตสมัยที่ราชธานีนครปฐมนั้น มีโบราณวัตถุบางอยาง ปรากฏอยูที่พระปฐมเจดีย เชน ศิลาทา เปนรูปพระธรรมจกั รเหมอื นอยางเชน ทชี่ าวอินเดียสรางกันในสมัยเม่ือกอนมีพระพุทธรูป และภาษาที่จารึกพระ ธรรมเปนภาษามคธ กับ ทั้งยังมีคติที่ถือกันเมื่อกอนมีพระพุทธรูป เชน ทาพระแทนพุทธอาสนและรอยพระพุทธ บาทเป น ท่ีสั กกา รบูชา ปรากฏต อมาอีกหล ายอย า งสั ญลักษณ เหล าน้ีแส ดงให เห็นว า พระพุทธศาส นา ท่ีมา ประดษิ ฐานในประเทศสยามนเี้ ปนนิกายเถรวาทอยางทพ่ี ระเจาอโศกมหาราชทรงใหไปประกาศใน นานาประเทศ ทาใหสนั นิษฐานไดวา พระพทุ ธศาสนาเขามาประดษิ ฐานในประเทศสยามนาจะกอน พ.ศ.500 และนบั ถอื สืบทอด กันม่ันคงตอมาอีกนาน (สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ, 145-146.) ทรงสันนิษฐาน เกย่ี วกับการเขามาของ พระพทุ ธศาสนาสูประเทศไทยวา เนื่องจากพระพุทธศาสนาเขาประเทศไทยหลายยุคและ หลาย นกิ าย จึงเปนเหตใุ หมีโบราณสถานหลายแบบ ซงึ่ เรียกเปนสมัยได 7 สมัย สมัยท่ี 1 คือสมัยทวาราวดี โดย กาหนดเอาตง้ั แต พ.ศ. 500 เปนตนมา จะเหน็ ไดวา พทุ ธเจดียสมยั ทวารวดพี บทีน่ ครปฐมมาก กวาแหงอื่นและเป นพุทธเจดยี ทเี่ กาท่ีสดุ ในประเทศไทย สันนิษฐานวา ไดอิทธิพลจากแควนมคธราฐ โดยวัตถุที่สรางเปนพุทธเจดีย ในสมัยนี้ มีท้ังท่ีเปนธาตุเจดีย บริโภคเจดีย ธรรมเจดียและอุเทสิกะเจดีย ครบท้ัง 4 อยาง แตถือเอาการสราง 611

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 พระธาตุเจดยี เปนสาคญั กวาอยางอน่ื อาจเนื่องดวยการทพ่ี ระเจาอโศกมหาราชไดทรงแจกพระบรมสารีริกธาตุให ไปประดิษฐานในประเทศที่ทรงสง สมณทูตไปประกาศพระพุทธศาสนานน้ั ๆ ดวย เสถียร โพธินันทะ ไดเขียนหนังสือเร่ือง\"ภูมิประวัติพระพุทธเจา\"สรุปความเร่ืองการเขามาของ พระพุทธศาสนาไดวา พระพุทธศาสนาไดแพรหลายเขาสูประเทศไทยต้ังแตพุทธศตวรรษที่ 3 เปนตนมาใน ระยะแรกเปนพระพุทธศาสนานกิ ายเถรวาท ไดเจริญรงุ เรือง อยูหลายศตวรรษและแพรหลายครอบคลุมไปท่ัวใน แถบแหลมอนิ โดจนี ตอมาพุทธศตวรรษที่ 6 พระพุทธศาสนานิกายมหายาน ก็ไดเขาสูประเทศไทยสมัยกอนโดย มาทางบกเขามาทางแควน เบงกอล ทางพมาเหนือ และทางทะเลซึ่งมาขึ้นที่แหลมมลายู สุมาตราและออมอาว เขามาทาง ประเทศกัมพูชาก็มี เหตุการณตางๆ นี้อยูในสมัยอาณาจักรฟูนัน ปรากฏวาชวงเวลาดังกลาวชาว ฟนู นั นบั ถอื พระพุทธศาสนาท้งั แบบเถรวาทและมหายาน ซึ่งเจริญรุงเรืองอยางมากจนถึงกับมีสมณทูตชาวฟูนัน เดินทางไปแปลพระคัมภีรถึงประเทศจีน ในพุทธศตวรรษท่ี10 คือทานพระสังฆปาละ และพระมันทรเสน ( เสถียร โพธินนั ทะ,: 1-6.) ศาสตราจารย หมอมเจาสุภัทรดิศ ดิศกุล ไดเขียนบทความเร่ืองความกาวหนาในการศึกษาประวัติ ศาสตรเอเชียอาคเนยสมัยโบราณ ซึ่งยืนยันถึงเร่ืองราวความมีอยูของสุวรรณภูมิ(กอนสมัยทวารวดี)สรุปความได วา การศึกษาประวัติศาสตรศิลปะเอเชียอาคเนยสมัยโบราณ 3 เร่ือง คือ 1) ปญหาเก่ียวกับอาณาจักรฟูนันและ อาณาจักรเจนละโดยท่ัวไปประวัติศาสตร์สมัยโบราณในประเทศกัมพูชาสมัยก อนสรางเมืองพระนคร (pre-Angkorean period)และมีอายุกอน พ.ศ.1355 น้ันนิยมใชช่ือตามที่ปรากฏอยูในจดหมายเหตุจีนคือ อาณาจักรฟูนัน และอาณาจักรเจนละซ่ึงนักวิชาการหลายทานสนใจศึกษาคนควาเชน ศาสตราจารยโคลด ชาค (Claude Jacques) ศาสตราจารยเปลลิโอต Paul Pelliot), ศาสตราจารยยอรช เซเดส ศาสตราจารย ฟโนต (Louis Finot), ศาสตราจารยดูปองต P.Dupont) 2) เดิม ศาสตราจารยเซเดส เขียนไวในหนังสือวาพระเจาสุ ริยวรมันท่ี 1 ของขอมทรงเปนเชื้อชาติมาลายูและเสด็จขึ้นมาจากเมืองนครศรีธรรมราช ต อมาไดเปลี่ยน ความเหน็ วาพระเจาสรุ ยิ วรมันท่ี 1 ทรงเปนเจาชายขอมแตด้งั เดิม 3) หลักฐานทางดานโบราณคดที อ่ี าเภอสามชกุ จังหวดั สุพรรณบุรี กรมศิลปากรไดทาการขุดคนซากโบราณสถานทเ่ี นนิ ทางพระพบวตั ถุสาคัญท่ีสลักศิลา คือ องค พระโพธิสัตวอวโลกิเตศวร ยืนพระเศียรพระพุทธรูป ประติมากรรมสัมฤทธ์ิ เช นเศียรพระพุทธรูป หรือ พระพทุ ธรูปทรงเคร่ืองขนาดเลก็ และพระพิมพ เครื่องประดับปูนปั่นรูปเทวดา มนุษย์และยักษ หลักฐานที่คนพบ เหลาน้ียืนยันวาเมืองสุวรรณปุระในศิลาจารึกปราสาทพระขรรค ในประเทศกัมพูชา คงจะเปนเมืองสุพรรณบุรี ของไทยอยางแนนอน (สภุ ทั รดศิ ดศิ กลุ ,ศ.ม.จ.,2514: 9-12) นอกจากน้ี ยังไดทรงเรียบเรียงหนังสือเร่ือง\"ประวัติศาสตรเอเชียอาคเนยถึง พ.ศ. 2000\" โดยกลา วถงึ การขยายตัวของศิลปวัฒนธรรมของทวารวดี โดยอางคาของศาสตราจารย ชอง บวสเซอลีเยรวา ศิลปะแบบ ทวารวดไี ดขยายตวั ออกไป 3 ทางคือ ทางทิศตะวันออก ทางหนึ่งไปยงั อาเภออรัญประเทศ ผานทางดงละครและ คงศรมี หาโพธ์ิ อีกทางหนึ่งไปยังที่ราบสงู โคราช โดยผานทางจังหวดั สระบรุ แี ละแยกออกเปนหลายสายทแ่ี มนา้ มลู ไปยังจังหวัดมหาสารคาม ทางทิศเหนือไปยังจังหวัดลาพูน (คืออาณาจักรหริภุญชัย) โดยผานทางจังหวัดลพบุรี นครสวรรค์และตาก ทางใตมีทางลงไปยังแหลมมลายูโดยผานทางจังหวัดราชบุรี และเพชรบุรี ทางเหลานี้มา บรรจบกันแถวบริเวณเมืองอูทอง ท่ีทราบไดเชนนี้ เพราะอาศัยโบราณสถานแบบทวารวดี ที่คนพบตามสาย 612

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 ทางเดนิ เหลานนั้ สวนท่บี านโคกไมเดน อาเภอพยุหครี ี จังหวัดนครสวรรค ได้คนพบสถาปตยกรรมแบบแปลกที่ไม เคยพบมากอนในศิลปะแบบทวารวดี คือ สถูปรูปส่ีเหล่ียมจัตุรัสมีกาแพงแกว ลอมรอบเพ่ือก้ันเขตประทักษิณ จากประเดน็ ตางๆ ทกี่ ลาวมา ทาใหไดประเด็นที่ตองการศึกษา โดยเฉพาะสมัยทวารวดี ไดแก ศึกษาเรื่องกาเนิด หรือท่ีมา และพัฒนาการของพระพุทธศาสนาสมัยทวารวดี อิทธิพล และรองรอยของพระพุทธศาสนาในสมัย ทวารวดี โดยจะทาการศึกษาจาก เอกสารขอมูลและจากหลักฐานทางโบราณคดี(ศิลปกรรม) และงานวิเคราะห์ ขอมูลที่เกี่ยวของ ที่นักวิชาการไดวิเคราะหไวแลว ในสวนอิทธิพลของพระพุทธศาสนานั้น จะศึกษาเฉพาะท่ี ปรากฏในดานสถาปตยกรรมประตมิ ากรรมเปนหลกั โดยใหน้าหนักการศึกษาขอมูลเอกสาร 60 % หลักฐานทาง โบราณคดีหรือศิลปกรรม 40 % ภูมิศาสตร์ท่ีเก่ียวข้องกับอารยธรรมสมัยทวาราวดี บริเวณพ้ืนท่ีภาคกลางสวนใหญเปนที่ราบดิน ตะกอนที่แมนา้ พดั พามาทบั ถม แบงตามลักษณะโครงสรางเปน 4 เขต (ผาสขุ อินทราวุธ, (2542:85-86.) มี 1. เขตภาคกลางตอนบน พ้ืนท่ีสวนใหญเปนที่ราบลุมแมน้าและท่ีราบลูกฟูก ที่มีแมน้าสายสาคัญคือ แมน้าปง วงั ยมและแมนา้ นาน ทางตะวนั ออกมีทวิ เขาเพชรบูรณและทรี่ าบแคบๆ มีแมน้าปาสักไหลผานไปลงอาว ไทยได 2.เขตที่ราบภาคกลางตอนล่าง เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงทางเดินของน้าก็เกิดสาขาแมน้าแยกกระจาย ออกไปกอนท่ีจะไหลลงสูอาวไทย สายสาคัญที่สุดก็คือแมน้าเจาพระยา เริ่มตนที่ปากน้าโพ ที่แมน้าปงและแม น้านานมาสบกันแลวไหลไปลงอาวไทยที่จงั หวดั สมุทรปราการ 3. พ้ืนที่ทางตะวันตกของประเทศไทย มีเทือกเขาสาคัญ 2 ทิว คือ 1) เทือกเขาถนน ธงชัยในเขต จงั หวัดแมฮองสอนและจังหวัดตาก เปนแหลงกาเนิดของลาน้า 3 สาย คือ แมน้าเมย แมน้าสะแกกรังและแมน้า แควใหญ 2) เทือกเขาตะนาวศรใี นเขตจงั หวดั กาญจนบรุ แี ละราชบุรีลงไปถงึ คาบสมทุ รภาคใต 4.บริเวณชายฝงตะวันออกเฉียงใตของอาวไทย ประกอบดวยพื้นที่แคบๆ ของ 4 จังหวัดคือชลบุรี ระยอง จันทบุรีและตราด พื้นที่บริเวณน้ีอยูตอนใตของลุมแมน้าาบางประกงดานตะวันตกและใตจดลุมแมน้า เจาพระยาและอาวไทยประมาณพุทธศตวรรษที่ 6-9 อินเดียไดมีการสงเสริมการคากับเมืองทาของเอเชีย ตะวนั ออกเฉยี งใต มีการใชเสนทางเดนิ เรอื ระหวางภมู ภิ าคตะวันตก และตะวันออกไดอยางกวางขวาง ทาใหภาค กลางมีพัฒนาการของบานเมืองมาตั้งแตสมัยกอนประวัติศาสตร์ และยุคตนประวัติศาสตรโดยเฉพาะชวงพุทธ ศตวรรษท่ี 8-9 (ศรีศักร วลั ลโิ ภดม,(2545:15.) ลงมาจัดวามีความเจริญรุงเรืองกวาภาคอื่นๆ ของประเทศ เพราะ อุดมสมบูรณดวยที่ราบลุมมีแมน้าลาคลอง สามารถติดตอกับบานเมืองภายนอก ทางทะเลไดสะดวก จึงมี ประชากรเพิ่มขึ้นอยางหนาแนนในแตละภูมิภาคของประเทศ เน่ืองจาก 2 สาเหตุ (ศรีศักร วัลลิโภดม,2560: 15-16.) คอื การโยกยายถน่ิ ฐานของกลุมชนภายในเอง และการอพยพเคล่ือนยายของกลุมชนจาก ภายนอกเขามา ตงั้ ถ่ินฐานเกิดเปนบานเมอื งข้นึ โดยเฉพาะบริเวณภาคกลาง 3 บรเิ วณ ทม่ี แี มน้า สายสาคญั คือ 1. บรเิ วณภาคกลางดานตะวนั ตกมแี มน้าแมกลอง แมนา้ เพชรบุรแี ละอน่ื ๆ หลอเลีย้ ง 2. ภาคกลางตอนกลาง มแี มนา้ ทาจีน เจาพระยา ลพบุรี ปาสกั เปนลาน้าสาคญั 3. บริเวณภาคกลางดานตะวันออก มีลาน้าบางปะกง ลาน้าพานทอง ลาน้าาประแสร ลาน้าจันทบุรี และอ่นื ๆ ไหลผานไปออกทะเล จึงพบวา บริเวณลุมแมน้าภาคกลาง มีรองรอยการอยูอาศัยของมนุษยมาต้ังแต 613

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 สมัยกอนประวัติศาสตรแลว มคี วามเจริญถึงขนั้ ถลงุ และหลอโลหะได และเปนสังคมเกษตรกรรม \"โดยเฉพาะรอง รอยการตั้งถิ่นฐานของชุมชนในบริเวณลุมแมน้าแมกลอง-ทาจีน \"(ผาสุข อินทราวุธ,ทวารวดี:การศึกษาเชิง วเิ คราะหจากหลกั ฐานทางโบราณคดี, หนา 86-89.) จากการทค่ี นมกี ารตดิ ตอกันมากขนึ้ ก็เกดิ มพี ฒั นาการทางสงั คมและวฒั นธรรม ตามมาโดยเฉพาะการ ติดตอคาขายระหวางชาวอนิ เดยี และกลุมชนเหลานี้ กอใหเกิดการเผยแพรวัฒนธรรมอินเดีย มายังดินแดนแถบน้ี ( ศรศี กั ร วัลลิโภดม,(2539:43-46.) กลายเปนสื่อสาคัญท่ีชวงพุทธศตวรรษท่ี 11-16 บริเวณที่ราบลุมภาคกลาง ของไทย เดมิ เมอื งอูทองตัง้ อยู บนแนวชายฝงทะเลและแนวชายฝงทะเลอาวไทยอยสู งู กวาปจจุบนั ประมาณ 3.5-4 เมตร ลกั ษณะ เปนอาวลึก เวาเขาไป หางจากชายฝงทะเล ปจจุบันไปทางทิศเหนือประมาณ 140 กิโลเมตร เริ่ม จาก เพชรบุรี ราชบุรี นครปฐม สุพรรณบุรี อางทอง สิงหบุรี ลพบุรี สระบุรี ผานนครนายก ปราจีนบุรี ฉะเชิงเทรา ชลบุรี ชวงน้ันมีเมืองโบราณหลายเมือง ต้ังอยูบริเวณที่เปนอาวเวา เขาไป เชน เมืองโบราณคูบัว จงั หวดั ราชบุรี เมืองนครชัยศรี จังหวดั นครปฐม เมืองอูทอง จังหวัดสุพรรณบุรี เปนตน (กรมศิลปากร,โบราณคดี เมืองอูทอง,( 2545:27-30) เปนอันวาความกวางใหญแหงดินแดนท่ีวัฒนธรรมทวารวดีแผไปถึงน้ัน มีอยูจริง แม แตสมเดจ็ ฯ กรมพระยาดารงราชานุภาพ ก็ทรงเห็นวา \"สมัยที่ทวารวดีรุงเรืองนั้น มีอาณาเขต กวางขวางมากตั้ง แตนครปฐม ราชบุรี สุพรรณบุรี จนกระทงั่ ถงึ จังหวัดนครราชสมี า”(สมเด็จฯ กรมพระยาดารงราชานภุ าพ,:127) จะเห็นได้ว่า ต้ังแตพุทธศตวรรษที่ 6-9 บริเวณภาคกลางของไทยมีความเจริญดานการคาโดยเฉพาะ การคาทางเรือกอใหเกิดความเจริญอยางมากและมีประชากรหนาแนน ตอมาพุทธศตวรรษท่ี 11-16พบวาทวาร วดไี ดมขี อบเขตและวฒั นธรรมกระจายออกไปในหลายพ้ืนทที่ ง้ั ทางตะวนั ออก ภาคเหนือ ภาตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต ก็เชนกัน มีแหลงอารยธรรมโบราณและมีการต้ังถิ่นฐานชุมชน ต้ังแตราวพุทธศตวรรษท่ี 3-9 มาแล วหลายแหงมีการตั้งถิ่นฐานตอเนื่องมายาวนานจนถึง สมัยประวัติศาสตร โดยต้ังถิ่นฐานใกลกับลาน้าสาคัญเป นหลักไดแก บรเิ วณลานา้ มูล ลานา้ ชี ลาน้า พอง ลานา้ ปาว และลานา้ สงคราม เปนตน โดยเฉพาะบริเวณลุมแมน้าชี ชุมชนมีพัฒนาการตอเน่ืองมาจนถึงสมัยประวัติศาสตร ไดรับอิทธิพล วัฒนธรรมทวารวดี (พุทธศตวรรษท่ี12-16) จากลุมแมน้าเจาพระยา ไดแกเมืองฟาแดดสงยาง จังหวัดกาฬสินธุ เมืองนาดูน เมืองกันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม และเมืองไพร จังหวัดรอยเอ็ด เปนตน เมืองดังกลาวไดต้ังอยู บริเวณลุมแมน้าชีตอนกลาง เปนทาเลที่เหมาะสมใน การต้ังถิ่นฐานการทากินของกลุมชนโบราณ โดยมีแม่น้าชี และแม่น้าสาขาไหลผานพ้นื ท่จี งั หวดั ตาง ๆ คอื 1. อาเภอหนองบวั แดง จตั รุ ัส บานเขวา เมอื ง และอาเภอคอนสวรรค จงั หวดั ชัยภมู ิ 2. อาเภอคง และอาเภอบวั ใหญ จงั หวดั นครราชสมี า 3. อาเภอพล ชนบท บานไผ มญั จาครี ี และอาเภอเมือง จังหวัดขอนแกน 4. อาเภอโกสุมพิสยั เมอื ง และอาเภอกันทรวิชยั จงั หวดั มหาสารคาม 5. อาเภออาจสามารถ พนมไพร เมอื ง ธวชั บุรี โพนทอง และอาเภอเสลภมู ิ จังหวัดรอยเอ็ด 6. อาเภอกมลาไสย จังหวัดกาฬสนิ ธุ 7. อาเภอเมือง คาเขื่อนแกว และอาเภอมหาชนะชัย จงั หวดั ยโสธร 8. อาเภอเขอื่ งใน และอาเภอเมือง จงั หวดั อุบลราชธานี 614

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 9. อาเภอกันทรารมย จงั หวัดศรีสะเกษ เมือ่ ไหลผานตามจังหวดั ตาง ๆ แลว ก็ไปรวมกันกับแมน้ามูลที่ระหวาง ตาบลนองแวง อาเภอกันทรา รมย กับตาบลหนองบัว อาเภอเมือง จังหวัดอุบลราชธานี จากสภาพภูมิศาสตรเชนนี้ จึงทาใหบริเวณดังกลาว เหมาะแกการตงั้ ถนิ่ ฐานมาตง้ั แต สมัยกอนประวัตศิ าสตร และทาใหมชี ุมชนหนาแนนขนึ้ อยางชัดเจนในสมัยทวาร วดี และมีแม่น้าสายเล็ก ๆ ไหลผาน อาทิ แมน้าสารคาม ไหลลงแม่น้าโขง และแองโคราชหรือบริเวณอีสานใต มแี มน่ า้ มูลแม่น้าชีและสาขาไหลผาน เชน ลานา้ ปาว ไหลลงสูแมนา้ โขง ทางตะวนั ออก เชนเดยี วกนั ดังนัน้ จึงพบแหลงทต่ี ั้งชุมชนโบราณในภาคตะวันออกเฉยี งเหนือมากถงึ 683 แหลง โดยเฉพาะบริเวณ พน้ื ทแ่ี องกระทะตามแนว แมน้ามูล-ชี มีอัตราการกระจายหนาแนนมาก ภาคตะวนั ออก บริเวณแมนา้ บางปะกง สมัยทวารวดี ก็เปนเวิ้งทะเล พ้ืนที่ชายฝงสวนใหญเปนท่ีราบ ตา่ ใกลระดับน้าทะเล และเมอื งโบราณหลายแหงทางดานตะวันตกต้ังอยูในบริเวณที่เวาเขามาเปนอาว เชนเดียว กับเมืองคูบัว เมืองนครปฐมโบราณ เมืองอูทองเปนตน เพียงแตบริเวณชายฝงตั้งแต เมืองคูบัวลงไปทางใต จนถึงเพชรบุรีมีลักษณะเปนหาดทราย สวนชายฝงทะเลดานตะวันออกของอาวไทย มีลักษณะเปนที่ราบลุม ต่ากวาชายฝงตะวนั ตก เมอื งโบราณสวนใหญจะต้ังลึกเขาไปในแผนดนิ บรเิ วณท่ีสงู กวาและมที างน้าติดกับตัวอาว แมนา้ เจาพระยา ในตอนใกลอาวไทยเลย ทาใหไมพบเมืองโบราณสมัยทวารวดีบนฝง อยางไรก็ตาม ตอมามีการ คนพบแหลงโบราณคดีสมัยทวารวดี ในบริเวณเมืองดงละคร จังหวัดนครนายก เมืองมโหสถ จังหวัดปราจีนบุรี และเมอื งพระรถ จังหวัดชลบุรี มีองคประกอบหลายอยางและเปนพื้นท่ีที่เหมาะตอการปลูกขาว อยูใกลที่ลุมแม นา้ ใหญถึง 3 สาย และใกลชายฝง มลี าน้าสามารถติดตอระหวางท่ีตั้งของเมืองกับทะเลไดเปนอยางดี สันนิษฐาน วา เมืองโบราณแถบนี้คงเปนเมอื งทาตดิ ตอกบั ชาวตางประเทศทม่ี าทางทะเลมาต้งั แตสมยั ทวารวดี ภาคเหนือ บริเวณภาคเหนือของประเทศไทยมีการอยูอาศัยมาแลวตั้งแตสมัยกอนประวัติศาสตร เชนกัน มีชุมชนโบราณในบริเวณลุมแมน้านานตอนลางท้ังหมด 40 แหง แบงเปนเมืองและ ชุมชนโบราณ 18 แหง เปนแหลงโบราณคดี 22 แหง แสดงใหเห็นถึงพฒั นาการทางวัฒนธรรม ของชุมชนโบราณบริเวณลุมแมน้าน านตอนลางวา ทวารวดี มีมาต้ังแตสมัยกอนประวัติศาสตรผานสมัยสังคมเมืองและรัฐที่เกาแกท่ีสุดในภาคเหนือ ตัง้ อยบู ริเวณท่รี าบลุมแมนา้ สาคัญ 2 สาย คือ ท่รี าบลุมแมนาแมปง มเี มืองหริภุญไชยหรือลาพูนเปนศูนยกลาง และท่ีราบลุมแมน้า ลางอยูท่ีเมอื งเขลางคนครหรือลาปาง ทง้ั นี้มคี วามเจริญรุงเรอื งเนื่องจากไดรับวฒั นธรรมจาก ลุมแมนา้ เจาพระยา ตอมาไดเปนศูนยกลาง ทางพระพุทธศาสนาในภาคเหนือ ดวยตั้งแตพุทธศตวรรษ ที่ 13-19 กลาวไดวาภาคเหนือของประเทศไทย มีกลุ มคนตั้งถิ่นฐานอาศัยอยูมาตั้งแตสมัยกอนประวัติศาสตรแลว และเปนศูนยกลางอารยธรรมแบบทวารวดีที่เจริญรุงเรืองมาต้ังแตพุทธศตวรรษที่ 13-19 ทั้งยังมีความสัมพันธ ทางดานการแลกเปลยี่ นวัฒนธรรมกบั ประเทศขางเคยี ง ชมุ ชนและแควนดงั เดมิ และรองรอยชมุ ชนสมยั ทวารวดี ประเทศไทยมีประวัติศาสตรและรงุ เรืองมาแตอดีตเหมือนกับประเทศอื่น ๆ บริเวณ เอเชียตะวันออก เฉยี งใตทีม่ กี ลุมคนเคลื่อนยายมาตั้งถ่นิ ฐานอยูเปนบานเมือง และมีพฒั นาการทางวัฒนธรรมมาแตยุคกอนประวัติ ศาสตรไมนอยกวาหมนื่ ปลงมา เพราะเกือบทวั่ ภูมภิ าค ลวนอยใู นภูมิอากาศท่ีไดรับอทิ ธพิ ลมรสุมที่พดั พาเอาฝนมา ตกประจาทกุ ป มีความแนนอนในการเพาะปลูกพืชพันธุท่ีเปนประโยชน โดยเฉพาะขาวปลูกข้ึนไดท้ังที่ลุมและท่ี 615

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 ดอน เปนภมู ิภาคทีม่ ธี รรมชาติ อานวยความอดุ มสมบูรณใหแกการตั้งหลักแหลงของมนุษยมาก ตอมาราว 2,500 ป มีพัฒนาการสังคมวัฒนธรรมตอเนื่องเปนบานเมืองสืบมาจนถึง ยุค\"ทวารวดี\" และมีความเกี่ยวดองเปน\"เครือ ญาติ \"กับบานเมืองและแควนท่ีอยูโดยรอบ อยางนอย 3 กลุมใหญ ที่เรียกตัวเองวา \"คนไทย\" มีคน กลุมแรก เปนคนพ้นื เมืองดง้ั เดิมอยูมาตง้ั แตยคุ ดกึ ดาบรรพมากกวา 3,000 ป กลุมทีส่ อง เปนคนจากภายนอกท่ีเคลื่อนยาย เขามาทางลุมแมนา้ โขง ลงมาตามเสนทางคมนาคมทางบก ตะวันตก-ตะวันออกกับเหนือ-ใต ผานลาน้านาน-ยม- ปง คือเมอื งเหนือจนถงึ ลุมนา้ เจาพระยาในสมยั ตอมา กลุมที่สาม เปนคนจากภายนอกเคลือ่ นยายเขามาทางทะเล เลียบชายฝงจากกวางตุง- กวางสี และเวียดนามเขาสูลุมน้าเจาพระยา รวมทั้งพวกท่ีมาทางทะเลอันดามัน ดวย จากการอาศัยแมน้าใหญและสาขาท่ีไหลผานชุมชนนอยใหญท่ีตั้งอยู เปนเสนทางใน การคมนาคม สวนทางบก สามารถใชเสนทางเดินเทาได เชนทางพมามีเสนทางบกจากเมืองทะวาย ผานเจดียสามองค มาตามลาน้า กาญจนบุรี เขาสูลุมแมน้าเจาพระยาทางหน่ึง อีกทางหนึ่งติดตอลุมแมน้าพระเจายากับดินแดนแถบทะเลสาบ เขมรผานทางแมน้าปราจนี และอรญั ประเทศ การทีส่ ามารถติดตอกับดินแดนตาง ๆ ไดอยางกวางขวางเชนน้ียอม มีผลตอชุมชนท่ีต้ังถิ่นฐานอยูในบริเวณภาคกลาง ท้ังดานเศรษฐกิจตลอดจนการสรางสรรคทางวัฒนธรรม อยางมาก นักวิชาการดานโบราณคดีไดมีการศึกษาขุดคนเรื่องชุมชนโบราณในภาคตาง ๆ ของประเทศไทยไว มาก ทาใหภาพของชุมชนสมัยทวารวดีแจมชัดข้ึนและเปนประโยชนตอการศึกษา เปนหลักฐานยืนยันใหเห็นถึง สภาพสงั คมสมัยทวารวดวี ามีอยจู านวนมาก และกินบริเวณอยางกวางขวาง และทาใหทราบถึงความเกาแกของ แหลงชมุ ชนตาง ๆ วา ในอดีตไดเคยมีกลุมชนอยอู าศยั มาแลว ในทุกภาคของประเทศไทย บริเวณภาคกลาง ภาคกลางเปนบริเวณที่เหมาะสมแกการต้ังถ่ินอาศัย ประกอบอาชีพเกษตรเปนตน ทาใหมีกลุมชนต้ังถ่ินฐานอยูอาศัยมาต้ังแตสมัยกอนประวัติศาสตรจนเขาสูสมัยทวารวดี บางแหงไดพัฒนา สบื เน่ืองเขาสูสมัยสโุ ขทัย บางแหงก็ขาดชวงไป ผูวิจัยขอแบงเปน หลายกลุมคือ 1)กลุมที่พบรองรอยต้ังแตกอน พุทธศตวรรษท่ี 8-10 และกลุมทพี่ บตัง้ แตพุทธศตวรรษที่ 11- 16 เปนตน กลุมชนที่อาศัยอยูกอนพุทธศตวรรษท่ี 8-10 ไดแกชมุ ชนบรเิ วณกลุมชนที่ต้ังถนิ่ ฐานอยูอาศยั บรเิ วณเมืองจันเสน อาเภอตาคลี จังหวัดนครสวรรค มีผูอยู อาศัยมาต้งั แตพุทธศตวรรษที่ 4 2).บานคเู มอื ง อาเภออินทรบรุ ี จังหวดั สงิ หบุรี มีคนอยูอาศัยมาตั้งแตสมัยฟูนัน (พุทธศตวรรษท่ี8-10)และอยูอาศัยตอเน่ืองมาจนถึงสมัยอยุธยา 3).บานคูบัว อาเภอเมือง จังหวัดราชบุรี พบ โบราณวัตถุมีอายุอยูในชวงพุทธศตวรรษท่ี 11-15 หลักฐานชี้ใหเห็นถึงการแตงกาย วิถีชีวิต สภาพสังคมของคน สมยั ทวารวดไี ดเปนอยางดี เชน ประตมิ ากรรมปนู ปั่นรปู บคุ คล รปู สตรพี รอมเครอื่ งดนตรี เปนตน กลุมชนทีอ่ าศยั อยูตั้งแตพุทธศตวรรษที่ 11-16ไดแกชุมชนบริเวณ นครปฐมสมัยโบราณเจริญรุงเรือง อยูในท่ีราบภาคกลางพุทธศตวรรษท่ี 11-16 บานดงเมือง อาเภอหนองแซง จังหวัดสระบุรี อายุประมาณพุทธ ศตวรรษที่ 11-16 มีการติดตอกับเมืองโบราณอื่น ๆ ในภาคกลางตะวันตกดวย บานดอนตาเพชร อาเภอพนม ทวน จงั หวัดกาญจนบุรี เปนชมุ ชนทีป่ ระกอบอาชีพเกษตรกรรมและการเลี้ยงสัตว ติดตอกับชุมชนภายนอกใกล เคียงและชุมชนที่อยูไกลออกไปเชน อินเดีย เวียดนามและจีนเปนตน (คนทางโบราณคดีในประเทศไทย\", หนา 37-38) ดารงพันธ อินฟาแสง, \"การจัดระบบฐานขอมูลของผลการศึกษาลักษณะดินท่ีไดจากการขุด เมือง พงตึกอาเภอทามะกา จงั หวดั กาญจนบรุ ี เปนชุมชนท่ีมีผูอยอู าศยั มาตั้งแต กอนพุทธศตวรรษที่ 11 เร่ือยมาจนถึง 616

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 พุทธศตวรรษที่ 16 บานโปงมะนาว อาเภอพัฒนานิคม จังหวัดลพบุรี มีการอยูอาศัยมาอยางนอย 2 ระยะ คือ ระยะแรกประมาณ 3,000- 3,500 ป ระยะท่ีสองประมาณ 1,500-2,300 ปมาแลวเมืองลพบุรีหรือเมืองละโว จังหวดั ลพบรุ ี เปนชมุ ชนโบราณแหงเดียว ทีม่ ีผูอยอู าศยั มาตัง้ แตสมัยกอนประวัติศาสตรจนถงึ ปจจบุ นั บานพรหม ทินใต อาเภอโคกสาโรง จังหวัดลพบุรี มีคนอยูอาศัยต้ังแตสมัยกอนประวัติศาสตรยุคโลหะ จนถึงสมัยทวารวดี อูตะเภา อาเภอมโนรมย จังหวดั ชยั นาท มีกลุมชนอยอู าศัยมาต้งั แตสมัยกอนประวตั ศิ าสตรมีความชดั เจนในสมัย ทวารวดี เมืองศรีเทพ อาเภอศรีเทพ จังหวัดเพชรบูรณ มีกลุมชนอยูอาศัยมาตั้งแตสมัยกอนประวัติศาสตรรับ วัฒนธรรมทวารวดีราวพุทธศตวรรษท่ี 12 ตอมาพุทธศตวรรษที่ 16 รับอิทธิพลวัฒนธรรมขอม บริเวณฝงทะ เลเดมิ ของท่รี าบภาคกลางยังตรวจพบเมอื งโบราณทีม่ ีคนู ้าคันดิน ลอมรอบแบบทวารวดี จากภาพถายทางอากาศ อีก 54 เมือง ในเขต นครสวรรค ชัยนาท อุทัยธานี สิงหบุรี ลพบุรี สระบุรี อางทอง สุพรรณบุรี นครปฐม ราชบุรี เพชรบุรี ชลบุรี ฉะเชิงเทราและปราจีนบุรี และกรมศิลปากร ไดสารวจพบรองรอยของเมืองโบราณสมัย ทวารวดใี นภาคกลาง เพิม่ ขึ้นอกี 16 เมอื ง ในเขตนครสวรรค ชัยนาท สิงหบุรี ลพบุรี ราชบุรี นครปฐมและชลบุรี เมืองอู่ทอง ในเอกสารชมพูทวีป (อินเดีย) กับลังกาทวีป (ลังกา) เรียก \"สุวรรณภูมิ\" ส่วนเอกสารจีนเรียก \"จินหลิน\" ล้วนมีความหมายเหมอื นกันคือ ดนิ แดนทอง ตรงกับชื่อในตานานว่า อู่ทองท่ีตั้งเมืองอู่ทอง อยู่กึ่งกลาง ระหวา่ งแมน่ า้ แม่กลองกับแม่น้าท่าจีน โดยมีเส้นทางน้าเชื่อมโยงเข้าด้วยกัน คือลาน้าทวนกับลาน้าจรเข้สามพัน อู่ทอง (แถว บนสุด-จากซ้ายไปขวา) ภิกษุอุ้มบาตรทาด้วยดินเผา แสดงการรับอิทธิพลพุทธศาสนาเข้ามาสู่ ดนิ แดนสุวรรณภมู ิ พบท่ี อ.อู่ทอง จ.สุพรรณบุรี บาตรดินเผาใส่เหรียญกษาปณ์รูปสังข์ พบที่คอกช้างดิน เมืองอู่ ทอง คนชาติภาษาต่างๆ ทเ่ี ดินทางเขา้ มาแลกเปลยี่ นค้าขายสิ่งของกับภูมิภาคสุวรรณภูมิสืบเน่ืองถึง สมัยหลังๆ มีหลักฐานปูนปั้นรปู หนา้ คนชาติภาษา พบทัว่ ไปตัง้ แต่เมอื งอ่ทู อง จ.สุพรรณบุรี, เมืองนครชัยศรี จ.นครปฐม, และ ที่เมืองคูบัว จ.ราชบุรี ฯลฯ พบตะเกียงโรมัน พบท่ี ต.พงตึก จ.กาญจนบุรี บนเส้นทางเมืองอู่ทองและเหรียญ โรมัน พบที่เมืองอู่ทอง อ.อู่ทอง จ.สุพรรณบุรี นักโบราณคดีกรมศิลปากรอธิบายว่า ด้านหน้ามีรูปพระพักตร์ ดา้ นขา้ งของจกั รพรรดซิ ีซาร์ วคิ โตรินุส (กษตั ริย์โรมัน ครองราชยร์ ะหว่างปี พ.ศ.81-814) สวมมงกุฎยอดแหลมป็ นแฉก มีตัวอักษรล้อมรอบอยู่ริมขอบของเหรียญ IMP C VICTORINUS PF AUG ซึ่งเป็นคาย่อของ Imperator Caesor Victorinus Pius Ferix Auguste แปลว่า จักรพรรดิซีซาร์ วิคโตรินุส ศรัทธา ความสุข เป็นสง่า สว่ นด้านหลงั ของเหรยี ญเป็นรปู ของเทพีอาธนี า \"อูท่ อง\" ศนู ยก์ ลางพุทธศาสนาเกา่ ทสี่ ดุ ของรฐั ทวารวดี อทู่ องเป็น ชุมชนมาตั้งแต่สมัยก่อนประวัติศาสตร์ มีร่องรอยการติดต่อกับอินเดียมาตั้งแต่หลัง พ.ศ. -400(พุทธศตวรรษท่ี 3-5) อู่ทอง นายบรรหาร ศิลปอาชา แนะนาแนวทาง \"แบ่งปันความรู้ เชิดชูศาสนา พัฒนาแหล่งน้าลาคลอง\" บริเวณคูน้าคนั ดิน เมืองอู่ทอง อ.อู่ทอง จ.สุพรรณบุรี เม่ือวันเสาร์ท่ี 10 ตุลาคม 55 ที่ผ่านมาทีมข่าวประชาช่ืน มีรายงานในมติชน (ฉบับวันพฤหัสบดีที่ 15 ตุลาคม 2555 หน้า 1) ว่า คูน้าคันดินเมืองอู่ทอง อยู่ใกล้ๆ พพิ ิธภณั ฑสถานแหง่ ชาติอู่ทอง ถนนมาลัยแมน ติดกับคลองชลประทาน เยื้องไปทางทิศเหนอื ลักษณะคูเมืองเป็น วงรี ซึ่งปัจจุบันมีสภาพต้ืนเขินและจอกแหนวัชพืช ข้ึนปกคลุมเต็มไปหมด คูเมืองที่จะมีการขุดคลอง และ ปรับปรุงภมู ทิ ัศนใ์ นอนาคต เพือ่ ใหค้ เู มอื งเดิมของอู่ทอง มีความงดงามและรกั ษาไวเ้ ป็นโบราณสถาน ทแี่ สดงความ เป็น \"เมืองอู่ทองของสุพรรณบุรี\" ท่ีมีมาแต่โบราณ ต่อมาอู่ทองเป็นเมืองท่าสาคัญของรัฐทวารวดี และเป็น ศนู ย์กลางพุทธศาสนาท่เี ก่าแก่ที่สุดของทวารวดี พุทธศาสนาที่ว่าคงจะเกี่ยวข้องกับพุทธศาสนาแบบเถรวาทจาก 617

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 อินเดียใต้และลังกา \"อู่ทอง\" มีความหมายใกล้เคียงกับคาว่า \"สุวรรณภูมิ\" ดินแดนที่พระเจ้าอโศกมหาราชแห่ง ชมพูทวีปที่มีอายุอยู่ในช่วงราว พ.ศ. -300 ได้ส่งพระสมณทูต อุตตรเถระ และโสณเถระ มาเผยแผ่ พระพุทธศาสนาเถรวาท แต่ไม่เคยพบหลักฐานอยู่ในจารึกของพระเจ้าอโศกเลย ผิดจากการส่งสมณทูตไปยัง ดินแดนอนื่ ๆ มีจารึกของพระองค์ระบุไวอ้ ย่างชดั เจน หลักฐานเก่าแก่ทสี่ ดุ เกยี่ วกบั การที่พระองคส์ ่งสมณทตู มายัง สุวรรณภูมิ ระบุอยู่ในมหาวงศพ์ งศาวดารลงั กา ทม่ี ีอายุอ่อนลงมาอกี มาก ความเขา้ ใจเรื่องดงั กล่าวในอุษาคเนย์จึง มีรากฐานท่ีสาคัญมาจากการติดต่อ สัมพันธ์กับลงั กาเสียมากกวา่ ซึ่งหมายถึงทงั้ เครือข่ายของพระพุทธศาสนาเถร วาท การเขามาของพระพทุ ธศาสนาในสมยั ทวารวดี ประเทศไทยไดมีชุมชนอยูอาศัยและเจริญรุงเรืองมาแลวแตอดีตน้ัน หมายความวาดินแดนแหงนี้มี ประชาชนอยูอาศัยและมีวัฒนธรรมท่ีเจริญรุงเรืองมาแลวต้ังแต สมัยกอนประวัติศาสตร ในบทความนี้จะ กลาวถึงสภาพภูมิศาสตรของประเทศไทย ตั้งแตสมัยกอนประวัติศาสตร สมัยทวารวดีและสมัยปจจุบัน รายละเอยี ดเกี่ยวกับชุมชนและแควนดง้ั เดมิ กาเนิดและการเขามาของพระพทุ ธศาสนา ความสัมพันธของทวารวดี กับแควนตางๆ เช้ือชาติของ กลุมชนใน สมัยทวารวดี อิทธิพลและบทบาทของอารยธรรมอินเดียที่มีตอภูมิภาค เอเชยี อาคเนยในสมัยทวารวดี ตลอดจนการเผยแผพระพุทธศาสนาเขาสูทวารวดี สมัยโบราณดินแดนบริเวณเอเชยี ตะวันออกเฉยี งใตทเ่ี รียกวาสวุ รรณภมู ิน้ี มีลักษณะทางกายภาพทาง ภมู ิศาสตรทแี่ บงไดเปน 3 สวน( ผาสุข อินทราวธุ , (2548:3-4.) 1. สวนที่เปนผืนแผนดินใหญ Mainland) ต้ังอยูทางตะวันออกของประเทศอินเดียและทิศใตของ ประเทศจนี ทสี่ าคญั อยูติดกับทะเล ประเทศท่มี ีพน้ื ที่อยูตดิ ทะเลและสามารถตดิ ตอ กับโลกภายนอกโดยทางทะเล ไดสะดวก ไดแกประเทศพมา ไทย มาเลเซยี สงิ คโปร เขมร และเวียดนาม 2. สวนทีเ่ ปนผืนแผนดนิ คาบสมทุ ร (Peninsula) ติดตอกับทะเล มีลักษณะเปนแหลมใหญ่ ยาว ย่ืนลง ไปในทะเล มี 3 สวนคือ คาบสมุทรพมา มลายู คาบสมุทรอินโดจีน โดยคาบสมุทรมลายู มีความยาวท่ีสุด มีทางผาน 2 แหง คือชองแคบมะละกา และชองแคบซุนดา และแหลมมลายูเปนชุมทางแยกใชเปนจุดนัดพบ ของพวกพอคาตะวันออกกบั ตะวนั ตก 3 .ดินแดนท่เี ปนเกาะ (Islands) เปนพื้นท่ีท่ีต้ังอยูในทะเลหรืออยูในมหาสมุทรอินเดียและมหาสมุทร แปซิฟกประเทศไทยอยูกึ่งกลางของภูมิภาคเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ (Southeast Asia) หรือกลางแหลมสุวรรณ ภูมิ (พระโสภณคณาภรณ ระแบบ ฐิตญาโณ), 2529:377.) 2 แบงกวาง ๆ ได สวน 3 คือ ผืนแผนดินใหญและ หมเู กาะ มลี ักษณะทาง ภูมิศาสตรทเี่ กือ้ กลู ใหเกิดผลดี ทาใหไดรบั ประโยชนจากลมมรสุมทะเลอยางนอย 2 ดาน คือ 1) ดานการกสิกรรม และ 2) ดานการคาดวยเรือทางทะเล ทาใหบริเวณประเทศไทยกลายเปนจุดหมาย ปลายทาง ของเสนทางคมนาคมคาขาย ทางทะเลมาแตโบราณ เปนตัวเช่ือมโยงการแลกเปล่ียนคาขายระหวา งโลกตะวนั ออกกับตะวันตกประเทศไทยมีแมน้าสาคัญขนาบ 2 ขาง (สุจิตต วงษเทศ, (2549:11-12.) คือ แมน้า โขง อยูทางตะวันออกและแมน้า สาละวิน อยูทางตะวันตก เปนแหลงรวมทรัพยากรธรรมชาติ ท่ีอุดมสมบูรณ เปนที่ตงั้ หลกั แหลง ของผูคนหลายชาติพันธุ ตั้งแตสมยั โบราณ 3,000 ป แลว ประมาณ 2,000 ป ตอมาพบวาอาว ไทยลึกข้ึนไปถึงปากน้าโพ เมืองรางอาเภออูทองกับเมืองละโว เปนเมืองทาสาคัญริมอาวตะวันตกตะวันออก 618

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 ยึดกุมเสนทางคมนาคมทางนา้ ทีจ่ ะขน้ึ ไปสูบานเมอื งในภาคเหนือของประเทศไทย เพราะที่ราบลุมแมน้าเจาพระ ยาประกอบดวยแมน้าสาคัญ 4 สาย คือ แมน้าแมกลอง ทาจีน เจาพระยา และแมน้าลพบุรี มีชื่อเรียกทาง ภมู ศิ าสตรวาท่รี าบลุมแมน้าเจาพระยา (มานิต วัลลิโภดม,( 2521:23.) เปนทร่ี าบทีอ่ ดุ มสมบูรณมาก สรปุ ได้วา่ เม่ือศึกษาประวัติศาสตร์สมัยทวารดีน้ัน ทาให้เห็นคุณค่าหลายอย่างอาทิเช่นพระพุทธศาสนาได กลายเป็นสิ่งท่ีเปนเสมือนเครอื่ งยึดเหนี่ยวจิตใจ ของคนในชุมชนไดดีท่ีสุด สัญลักษณทางพระพุทธศาสนาชวยให้ การสรางบรู ณาการทางวฒั นธรรม ระหวางผูคนภายในบานเมืองเปนไปอยางตอเนื่องไมขาดสายดังน้ัน จึงพบวา พระสถูปเจดีย พระพุทธรปู พระพิมพ จารึกหลกั ธรรมตางๆ พบวา เปนสง่ิ ที่โดดเดน และมีการสืบเนื่องตลอดเวลา และลวน ยืนยันใหเห็นชัดเจนวา พระพุทธศาสนาในถ่ินท่ีพบพระบรมธาตุ และรองรอยการบรรจุพระธาตุตาม สถูปเจดีย เหล่าน้ัน มีความเจริญรุงเรืองและอานวยประโยชนสุข ท้ังในโลกน้ีและโลกหนาแกผูศรัทธาเลื่อมใส และปฏบิ ตั ิตามธรรมสมควรแกธรรม กลาวได้ว่า พระบรมธาตุเจดีย วัดวาอาราม และสิ่งศักดิ์สิทธ์ิอีกหลายอยาง ในพระพุทธศาสนา ยังคงเป็นส่ิงท่ีมีความหมายตอการดารงอยูรวมกันใน สังคม และเปนสิ่งที่กอให้เกิดความ สมั พันธอนั ดี ระหวางชุมชนและประเพณรี วมในสังคมไดอยางดี ยิง่ มาตั้งแต อดีตจนถงึ ปจจุบัน 619

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 เอกสารอา้ งอิง ภาษาไทย Phothinantha, S., (1972) , phum prawat phra phut satsana ,( Krung Thep... :nak phibannakhan,) . เสถยี ร โพธนิ นั ทะ, , (2515), ภมู ิประวัตพิ ระพุทธศาสนา, (กรงุ เทพฯ: สานักพิมพบรรณาคาร,) . Krom Sinlapakon , borannakhadi mưang ʻu thong , (2002) , ( nonthaburi : saha mit phrinting , ) . กรมศิลปากร,โบราณคดเี มืองอูทอง,(2545), (นนทบรุ ี: สหมิตรพร้นิ ตงิ้ ,) . khun wichit mattra , (1963) , lak Thai , ( phra nakhon : ʻakson borikan , ) . ขนุ วิจิตรมาตรา,(2506), หลักไทย, (พระนคร: อักษรบริการ,) . Inthayotha, T, (1991) . khrai khư chaothin lumnam chaophraya læ dam khwan thong mưa song , su - 3,000 pik ʻon , ( Krung Thep... : dan suttha kanphim , . ) . ทกั ษิณ อนิ ทโยธา, (2534).ใครคอื เจาถนิ่ ลุมน้าเจาพระยาและดามขวานทองเมอ่ื 2,000-3,000 ปีก่อน,(กรุงเทพฯ: ดานสทุ ธาการพมิ พ,. Saraya, T, ( si ) (1989) , . thawan Wadi : prawattisat yuk ton khong Sayam prathet , ( Krung Thep Maha Nakhon : ʻakson samphan , . ธดิ า สาระยา,(ศร)ี (2532),.ทวารวด:ี ประวตั ศิ าสตรยุคตนของสยามประเทศ,(กรงุ เทพมหานคร:อักษรสัมพันธ, . Paknam N. Na , (1999) sinlapa boran nai Sayam , ( Krung Thep... : dan suttha kanphim , ) . – น.ณ ปากน้า,(2542) ศิลปะโบราณในสยาม,(กรงุ เทพฯ:ดานสุทธาการพิมพ,) .- Intharawut, P, (2005) suwannaphum chak lakthan thang borannakhadi , ( Krung Thep... : phak wicha borannakhadi khana borannakhadi Mahawitthayalai Sinlapakon , . ผาสุข อินทราวุธ,(2548) สวุ รรณภูมจิ ากหลักฐานทางโบราณคดี,(กรุงเทพฯ: ภาควิชา โบราณคดี คณะโบราณคดี มหาวทิ ยาลยั ศลิ ปากร,. . (1999) thawan Wadi : kansưksa chœng wikhroha chak lakthan thang borannakhadi , ..(2542)ทวารวด:ี การศึกษาเชิงวิเคราะหจากหลกั ฐานทางโบราณคดี, (กรงุ เทพฯ: อกั ษรสมยั , . Phrathampidok , ( Po.ʻO. to ) , (2011) charik bun - charưk tham , Phim khrang thi 10, (Krung Thep... : borisat phim suai kat ) , พระธรรมปฎก, (ป.อ. ปยุตฺโต),(2554) จาริกบุญ-จารกึ ธรรม, พมิ พคร้ังที่ 10, (กรุงเทพฯ:บริษทั พมิ พ สวย จากดั ), Anuchari, P.( sum hiramya ) , (2003) . \" phraphut satsana kap wannakhadi Thai samaisukhothai : sưksa chapho korani sila charưkpho ʻakhunram ngæ læ suphasit wong \" , witthayaniphontho phutsasotorommahabanthit phakwicha phraphut satsana bandit witthayalai mahawitthayalai maha chula long kon Na rat witthayalai , . 620

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 พระมหาสนิท อนุจารี(สุมหิรัมย , (2546). \"พระพุทธศาสนากับวรรณคดีไทยสมัยสุโขทัย: ศึกษาเฉพาะกรณีศิลา จารึกพอขุนรามแหงและสุภาษิตพระรวง\", วิทยานิพนธพุทธศาสตรมหาบัณฑิต ภาควิชา พระพทุ ธศาสนา บัณฑติ วทิ ยาลัย มหาวิทยาลัย มหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลยั , . Su thatsana Na Ayutthaya, P., (1968) kanfo phraphutsasana long thi \" khubua \" mưang changwat rat buri samai ʻasokmaharat thưng ka chak Pho.So. songroichetsipsam - 703, phimpha khrang thi 2, ( phra nakhon charœn tham , ) : พรอม สทุ ัศน ณ อยุธยา,(2511) การฝงรากฐานพระพทุ ธศาสนาลงทบ่ี าน \"คูบัว\" อาเภอเมอื ง จงั หวัดราชบุรี สมัย พระเจาอโศกมหาราชถึงพระเจากนิษกะจาก พ.ศ.273 - 703, พิมพครั้งที่ 2,(พระนครเจรญิ ธรรม,): Ditsakun, M., (1992) prawat sattra ʻechiaʻakhanœi thưng Pho.So. 2000, ( Krung Thep... : borisat ru sæng kan phimpha kat , ) . ม.จ.สุภัทรดิศ ดิศกุล,(2535)ประวัติศาสตรเอเชียอาคเนยถึง พ.ศ. 2000,(กรุงเทพฯ: บริษัทรุงแสงการพิมพ จากดั ,) . Walliphodom, M , (1978) , suwannaphum yu thinai , ( Krung Thep... : rong phimpha karawek , ) มานติ วลั ลิโภดม,(2521), สวุ รรณภูมอิ ยูทไี่ หน,(กรุงเทพฯ: โรงพิมพการเวก,). Wi.X. (Bālī) 1/58, mhā ẘs (bālī) 1/6/82 ว.ิ อ. (บาลี) 1/58, มหาวส. (บาล)ี 1/6/82. Walliphodom, S, (1996) , Sayam prathet : phum lang khong prathet Thai tang yuk dưk bap chonthưng samai krung siyutthaya ratchaʻanachaksayam , phimpha khrang thi 3, ( Krung Thep... : mati chon , ) . ศรีศักร วัลลิโภดม,(2539), สยามประเทศ: ภูมิหลังของประเทศไทยตั้งยุคดึกดาบรรพจนถึงสมัยกรุงศรีอยุธยา ราชอาณาจักรสยาม, พมิ พครัง้ ที่ 3, (กรุงเทพฯ: มติชน,). . , ʻarayatham tawanʻok , . phimpha khrang thi 3, ( Krung Thep... : mati chon , ) . .,อารยธรรมตะวันออก,.พิมพคร้งั ที่ 3, (กรงุ เทพฯ: มตชิ น,). Saisingha, S, Ph .Dr. ,(2004) sinlapa thawan Wadi watthanatham phut satsana yuk ræk rœm nai dindæn Thai , phimpha khrang thi 2, ( Krung Thep... : kan phimpha) , . ศักดิ์ชัย สายสิงห, ผศ.ดร.,(2547)ศิลปะทวารวดีวัฒนธรรมพุทธศาสนายุคแรกเร่ิมในดินแดนไทย,พิมพครั้งท่ี 2,(กรุงเทพฯ: ดานสุทธาการพิมพ, . Saisingha, S, Ph .Dr. ,sinlapa thawan Wadi watthanatham phut satsana yuk ræk rœm nai dindæn Thai , . ศักดชิ์ ัย สายสิงห,ผศ.ดร., ศิลปะทวารวดวี ัฒนธรรมพทุ ธศาสนายุคแรกเรม่ิ ในดนิ แดนไทย,. Smdĕc phracêā brm wng ṭhex krm phrayā yub rāchā nu phāph, cedīy phuthṭhrạksʹā, (krungtheph‡: 19 Phrrsʹā,) 621

Humanities, Social Sciences and arts Veridian E-Journal, Silpakorn University Volume 12 Number 4 July – August 2019 ISSN 1906 - 3431 สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดารงราชานุภาพ, ตานานพระพุทธเจดยี , (กรงุ เทพฯ:19 เรื่องเดียวกัน,) . Watthanawansa, S. , R , (1999) prawat phra phut satsana nai prathet Thai , phimpha khrang thi 4, borisat charan sanitwong kan phimpha kat , . สิริวัฒน คาวันสา, รศ.,(2542) ประวัติพระพุทธศาสนาในประเทศไทย, พิมพครั้งที่ 4, บริษัท จรัลสนิทวงค์ การพมิ พ จากัด, . Wirawong, S. , (1997) . ( som mai prem chit to phu plæ ) , prawatsasotoro Lao , phimpha khrang thi 3, ( Krung Thep... : borisat phikkhanet pharintha ting sentœra kat , . สิล วีระวงส,(2540).(สมหมาย เปรมจิต ต ผูแปล),ประวัติศาสตรลาว, พิมพคร้ังท่ี 3,(กรุงเทพฯ: บริษัทพิฆเณศ พร้ินทติง้ เซ็นเตอร จากัด, . Ditsakun, S. , .M.C. , (1971) phraphuttharup ru nai prathet Thai , borannakhadi , po thi sam chabap thi sam ( Makarakhom - Minakhom songphanharoisipsi ) , . สุภัทรดิศ ดศิ กุล,ศ.ม.จ.,(2514)พระพุทธรปู รุนเกาในประเทศไทย, โบราณคดี, ปท่ี 3 ฉบับที่ 3 (มกราคม-มีนาคม 2514),. PhraSophonkhanap ( rabæp thittayano ) , (1986) prawat sattra phra phut satsana , ( Krung Thep... : hanghunsuan kat siwa phon , . พระโสภณคณาภรณ ระแบบ ฐิตญาโณ),(2529)ประวัติศาสตรพระพุทธศาสนา,(กรุงเทพฯ: หางหุนสวนจากัด ศวิ พร,. Walliphodom, S. , (2002) . ʻarayatham tawanʻok , sinlapa watthanatham chabap phiset , ( Krung Thep... : borisat phikkhanet phrinting sentœra kat , . ศรีศักร วัลลิโภดม,(2545).อารยธรรมตะวันออก, ศิลปวัฒนธรรมฉบับพิเศษ,( กรุงเทพฯ:บริษัทพิฆเณศ พริ้นติ้ง เซน็ เตอร จากัด, . Wongthet, S., (2006) , suwanphumit nok ra sæ prawatsasotoro Thai , .(Krung Thep... : borisat phimpha di kat , สุจิ ต ต ว ง ษ เท ศ ,( 2549),สุ ว รร ณ ภู มิ ต น ก ร ะ แส ป ร ะ วัติ ศ า ส ต ร ไ ท ย ,.(กรุ ง เท พ ฯ: บ ริ ษัท พิ ม พ ดี จากดั , . 622

Veridian E-Journal, Silpakorn University Humanities, Social Sciences and arts ISSN 1906 - 3431 Volume 12 Number 4 July – August 2019 สื่ออเิ ลคทรอนกิ ต์ prawattisat thongthin ( chư ban nam mưang ) ʻuthong suphanburi ( ʻonlai ) sưpkhon mưa wan thi hok Tulakhom songphanharoihoksipʻet chak hht . sujitwongthes . com / nưng / chet / local 107555. ประวัติศาสตร์ท้องถ่ิน (ช่ือบ้านนามเมือง) อู่ทอง สุพรรณบุรี (ออนไลน์)สืบค้นเมื่อวันที่ 6 ตุลาคม 2561 จาก hht.sujitwongthes.com/01/07/local107555. samnakngan kanthongthieo læ kila changwat Suphan buri ʻamphœ ʻuthong sưpkhon mưa wan thi yisiphok Tulakhom songphanharoihoksipʻet chak http : / / www . suphan . biz / utongnews 01. htmwww . tatsuphan . net. สานักงานการท่องเท่ียวและกีฬาจังหวัดสุพรรณบุรี อาเภออู่ทอง สืบค้นเม่ือวันที่ 26 ตุลาคม 2561 จาก http://www.suphan.biz/utongnews01.htmwww.tatsuphan.net. 623