k1-03

๑. โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำริเพื่อ ให้จัดต้ัง ”โครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา” ข้ึน พัฒนาการเกษตรของประเทศ โดยทรงใช้พ้ืนท่ีบางส่วนของสวนจิตรลดา พระราชวังดุสิต พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสร้างองค์ความรู้ เป็นสถานที่ศึกษา คน้ คว้า ทดลอง หาวิธแี ก้ไขปญั หาต่างๆ ในการพัฒนาชนบท ด้วยการทรงศึกษา ค้นคว้า ทดลอง ให้ถูกต้องตรงจุดด้วยพระองค์เองเพ่ือเป็นโครงการ เป็นการส่วนพระองค์ เพ่ือเป็นแบบอย่าง โดยมีหน่วย ตัวอย่างเพ่ือช่วยเหลือบรรเทาความเดือดร้อนของราษฎร ราชการหรือภาคเอกชนร่วมสนองพระราชประสงค์และ พระมหากรุณาธิคุณแก่เกษตรกรทั้งหลายเหล่านี้ในเวลา พระราชดำริ จากนั้นทรงเผยแพร่องค์ความรู้ไปสู่ราษฎร ต่อมาได้ขยายเป็นโครงการหลวงและโครงการอันเน่ือง ผ่านโครงการหลวงและโครงการอันเน่ืองมาจาก มาจากพระราชดำริที่ทวีมากข้ึนตามกาลเวลา และล้วนแต่ พระราชดำริอีกมากมาย รวมทั้งทรงพระกรุณาโปรดเกล้า เอื้ออำนวยประโยชน์ให้แก่เกษตรกรในภูมิภาคต่างๆ โปรดกระหม่อมให้จัดต้ังศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเน่ือง ของประเทศ มาจากพระราชดำริจำนวน ๖ ศูนย์ อันเป็นตัวแทนของ พันธุป์ ลาพระราชทาน สภาพแวดล้อมตามธรรมชาติแบบต่างๆ ท่ีมีอยู่ในประเทศ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงศึกษา ทดลอง เพอ่ื เปน็ ศนู ยก์ ลางการศกึ ษาดงู านของราษฎรทม่ี คี วามสนใจ เพ่ือพัฒนาแหล่งอาหารปลาในชนบทต้ังแต่ระยะแรกๆ ศึกษาและนำความรู้ไปปรับใช้ในการประกอบอาชีพของตน ท่ีเสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เริ่มจากโครงการประมง ในลักษณะรวมศนู ย์ครบวงจร (One Stop Services) พระราชทานในพุทธศักราช ๒๔๙๕ ทรงพระกรุณา ๑.๑ โครงการสว่ นพระองคส์ วนจติ รลดา โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้กรมประมงใช้บ่อน้ำ จากการเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎร ในบริเวณสวนจิตรลดาเป็นที่เพาะเล้ียงขยายพันธุ์ปลา ในจังหวัดต่างๆ ทำให้พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระราชทานแก่ประชาชน ทั้งปลาพันธ์ุพ้ืนเมืองและพันธุ์ ทรงประจักษ์ชัดถึงความเดือดร้อนของเกษตรกร ทรงมี จากต่างประเทศ ซึ่งเป็นพันธุ์ท่ีเลี้ยงง่าย ขยายพันธุ์ได้เร็ว ความมุ่งม่ันท่ีจะแก้ปัญหาการเกษตรของไทยให้เกิด และสามารถเจริญเติบโตได้ดีในทุกภาคของประเทศ ความเจริญก้าวหนา้ อย่างยัง่ ยนื โปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม เพอ่ื ทดแทนกบั ปลานำ้ จดื ตามธรรมชาตทิ น่ี บั วนั มแี ตจ่ ะลดลง ๖๓

พระราชประสงค์ท่ีต้องการให้ประชาชนได้มีอาหารโปรตีน ปลาหมอเทศ เป็นพันธุ์ปลาที่กรมประมงได้มาจาก บริโภคกันอย่างทั่วถึง รวมทั้งก่อให้เกิดประโยชน์ต่ออาชีพ กรมประมงเมืองปีนัง ประเทศมาเลเซีย ต่อมาทรง ประมงของประชาชนอย่างมหาศาลในปจั จุบัน พระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้กำนัน ผู้ใหญ่บ้าน พนั ธพ์ุ ชื พระราชทาน ท่ัวประเทศเข้าเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทรับพระราชทาน พุทธศักราช ๒๕๐๓ - ๒๕๐๔ ขณะพระบาทสมเด็จ ลูกปลาหมอเทศท่ีทรงเพาะเลี้ยงขยายพันธ์ุไว้นำไปปล่อย พระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินโดยรถยนต์พระท่ีนั่งผ่าน ในแหล่งน้ำตามธรรมชาติ ปลาหมอเทศจึงเป็นที่รู้จักกันดี จังหวัดนครปฐม ราชบุรี และเพชรบุรี ได้ทอดพระเนตร ของคนไทยในยคุ หน่งึ ว่าเปน็ ปลาพนั ธุพ์ ระราชทาน ต้นยางนาขนาดใหญ่เรียงรายอยู่สองข้างทางเสด็จ พุทธศักราช ๒๕๐๘ เจ้าฟ้าชายอากิฮิโต มกุฎราช พระราชดำเนิน มีพระราชดำริให้สงวนป่ายางนานี้ไว้เป็น กุมารแห่งประเทศญี่ปุ่นได้ทูลเกล้าทูลกระหม่อมถวาย สวนสาธารณะ แต่ไม่อาจดำเนินการได้เนื่องจากราษฎร ลูกปลาตระกูลเดียวกับปลาหมอเทศแด่พระบาทสมเด็จ จำนวนมากได้ใช้เป็นท่ีทำมาหากิน นำไปสู่พระราชดำริ พระเจา้ อยหู่ วั จำนวน ๕๐ ตวั ซง่ึ โปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม ทดลองปลูกต้นยางนาด้วยพระองค์เอง โดยทรงเพาะเมล็ด ให้เล้ียงในบ่อปลาภายในสวนจิตรลดา โดยเป็นปลา ยางนาในกระถางบนพระตำหนักเปี่ยมสุข วังไกลกังวล ท่ีเลี้ยงง่ายและขยายพันธ์ุได้เร็วเช่นเดียวกับปลาหมอเทศ และนำไปปลูกในบริเวณแปลงทดลองในสวนจิตรลดา ได้พระราชทานนามว่า “ปลานิล” ปีถัดมาได้พระราชทาน จำนวน ๑,๒๕๐ ตน้ ในพทุ ธศักราช ๒๕๐๔ และทรงให้นำ พันธุ์ปลานิลจำนวน ๑๐,๐๐๐ ตัว แก่กรมประมงให้นำไป พันธุ์ไม้นานาชนิดจากภูมิภาคต่างๆ ของประเทศมาปลูกไว้ แจกจ่ายตามสถานีประมงจังหวัดต่างๆ เพื่อนำไปเล้ียงและ ในสวนจิตรลดา อันเป็นแนวทางหนึ่งของพระราชดำริฟื้นฟู แจกจ่ายแกป่ ระชาชน แหล่งน้ำของประเทศ ปัจจุบันสำนักพระราชวังได้ประสาน คราใดที่เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเย่ียมราษฎร กับกรมทางหลวงสนองแนวพระราชดำริของพระบาท ในพื้นท่ีต่างๆ จะทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจปล่อยพันธ์ุ สมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ด้วยการอนุรักษ์ต้นยางนาที่พระองค์ ปลาในแหล่งน้ำธรรมชาติคราวละจำนวนมากๆ ทั้งปลานิล มีพระราชดำริไว้บริเวณถนนเพชรเกษม (ทางหลวง และปลาน้ำจืดอ่ืนๆ เพี่อให้เป็นปลาเศรษฐกิจที่มีคุณภาพ หมายเลข ๔) ช่วงอำเภอท่ายาง - อำเภอชะอำ จังหวัด และมูลค่า เป็นที่นิยมบริโภคของประชาชนท่ัวไป สมดัง เพชรบุรี โดยเป็นตน้ ยางนาอายปุ ระมาณ ๒๐๐ ป ี ๖๔

พนั ธ์ขุ ้าวพระราชทาน ตั้งแต่พุทธศักราช ๒๕๐๔ พระบาทสมเด็จพระเจ้า หลายหมู่บ้าน เพื่อเป็นทุนเริ่มดำเนินการธนาคารข้าว อยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ โดยมีการจัดทำบัญชียืมข้าวมาบริโภคในยามจำเป็นและคืน กรมการขา้ ว กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ส่งเจ้าหน้าท่ีไป ข้าวเม่ือสามารถเก็บเก่ียวได้แล้ว พร้อมดอกเบี้ยเล็กน้อย ทดลองปลูกข้าวในแปลงนาสาธิตแปลงละประมาณ เพ่อื นำมาเปน็ ข้าวส่วนกองกลาง กิจการธนาคารขา้ วยงั เป็น ๑,๐๐๐ ตารางเมตร จำนวน ๓ แปลง แทนการทำนาดำ พื้นฐานสำคัญของการพัฒนาสร้างความสมานสามัคค ี นาหยอด และนาหว่าน โดยใช้รถไถหรือ “ควายเหล็ก” ของชุมชนไดเ้ ปน็ อยา่ งดี เคร่ืองทุ่นแรงทางการเกษตรที่ทันสมัยแห่งยุคในขณะนั้น พระมหากรุณาธิคุณในด้านกสิกรรมน้ี เอื้ออำนวย ในการไถดนิ และหวา่ นเมลด็ พนั ธุ์ ทรงทดลองใชป้ ยุ๋ ประเภท ประโยชน์แก่กสิกรในภูมิภาคต่างๆ ของประเทศไทย ต่างๆ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้นำ ให้สามารถทำนาได้ปีละหลายครั้ง ได้ผลผลิตต่อไร่เพิ่มข้ึน ดินจาก ๔ ภูมิภาคมาทดลองปลูกข้าวไร่ เพอื่ หาวธิ ปี ลูกขา้ ว พร้อมท้ังน้อมนำพระราชดำริเป็นแนวทางในการดำเนินงาน ให้ได้ผลดีในพ้ืนท่ีที่ไม่เอ้ือ เช่น ที่ดอน ท่ีเนิน ไหล่เขา โรงสีข้าวประจำชุมชน อันจะก่อให้เกิดประโยชน์แก ่ เป็นต้น สว่ นรวม นบั เป็นพระมหากรุณาธคิ ุณลน้ เกลา้ ลน้ กระหมอ่ ม จนในท่ีสุด ทรงพบวิธีการเลือกพันธุ์ข้าวและวิธีบำรุง อย่างหาท่ีสดุ มิได้ รักษาท่ีถูกต้อง หลังการเก็บเก่ียวข้าวในแปลงนาสาธิต โคนมพระราชทาน ในสวนจติ รลดา พระบาทสมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ า การเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยือนประเทศ โปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้นำไปพระราชทานเป็นข้าว เดนมาร์กในพุทธศักราช ๒๕๐๓ พระบาทสมเด็จพระเจ้า พันธ์ุดีใช้ในพระราชพิธีพืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญ อยู่หัวได้เสด็จพระราชดำเนินไปทอดพระเนตรกิจการ และพระราชทานเผยแพร่แก่เกษตรกรให้สามารถเพ่ิมพูน ปศุสตั ว์ การทำฟาร์มโคนม และกจิ การผลิตอาหารจากนม ผลผลิตและประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้ผลดี ยิ่งกว่านั้น เป็นพิเศษ ด้วยทรงตระหนักถึงคุณค่าของนมที่มีต่อ ยงั ทรงตงั้ โรงสขี า้ วตวั อยา่ ง เพอ่ื ศกึ ษาวจิ ยั เกยี่ วกบั การสขี า้ ว ความเจรญิ เตบิ โตของรา่ งกายมนษุ ย์ ทรงปรารถนาใหค้ นไทย และดำเนินการในรูปแบบสหกรณ์ โดยพระราชทาน มีร่างกายและสุขภาพแข็งแรงสมบูรณ์ เพ่ือเป็นพลัง พระราชทรัพย์ส่วนพระองค์เบื้องต้นจำนวน ๑๐๐,๐๐๐ ในการพัฒนาประเทศ วิธีการหน่ึงก็คือการได้บริโภคนม บาท ในการจัดซื้อข้าวเปลือกในราคาเป็นธรรมเพ่ือกักตุน อยา่ งเพยี งพอ ในพทุ ธศักราช ๒๕๑๔ พุทธศักราช ๒๕๐๔ ประเทศไทยได้เร่ิมเปิดดำเนิน พุทธศักราช ๒๕๑๙ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว กิจการฟาร์มโคนม สืบเนื่องจากรัฐบาลเดนมาร์ก พระราชทานพระราชดำริให้จัดตั้งธนาคารข้าว เมื่อคร้ัง ได้น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมถวายโครงการส่งเสริม เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเย่ียมชาวเขาในอำเภอจอมทอง การเล้ียงโคนมในประเทศไทย โดยจดั ตัง้ ฟาร์มโคนมไทย - จังหวัดเชียงใหม่ ทรงเล็งเห็นว่าชาวบ้านขาดแคลนข้าว เดนมาร์ก ท่ีอำเภอมวกเหล็ก จังหวัดสระบุรี และด้วย จึงได้พระราชทานข้าวเปลือกจำนวนหนึ่งแก่ผู้ใหญ่บ้าน พระราชประสงค์เพ่ือส่งเสริมอาชีพเล้ียงโคนมแบบพ้ืนบ้าน ๖๕

แก่เกษตรกรไทย พร้อมกับการส่งเสริมสุขภาพอนามัย ๑.๒ โครงการหลวง ของประชาชนชาวไทย และการสงวนเงินตราต่างประเทศ เป็นโครงการที่เร่ิมต้นจากการเสด็จพระราชดำเนินไป ในการสง่ั ซอ้ื ผลติ ภณั ฑ์อาหารนมจากต่างประเทศ พระบาท ทรงเยี่ยมราษฎรตามภูเขาของภาคเหนือ ในพุทธศักราช สมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้ทรงศึกษา ค้นคว้า วิชาการ ๒๕๑๒ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพบว่าป่าไม้ต้นน้ำ แผนใหม่เกี่ยวกับกิจการโคนม และทรงริเริ่มดำเนิน ลำธารถูกทำลายเป็นจำนวนมาก สาเหตุจากการทำไร่ โครงการโรงโคนมสวนจิตรลดาในพุทธศักราช ๒๕๐๕ เลือ่ นลอยของชาวไทยภูเขา ทรงตระหนักว่าเปน็ การกระทำ และทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ปลูกหญ้า ที่เกิดจากความไม่รู้และความยากจนท่ีสะสมมาเป็นเวลา และพืชไว้เป็นอาหารเลี้ยงโค ซ่ึงเป็นวิธีการเล้ียงแบบ นาน ประหยัดเหมาะสมกบั เกษตรกรไทยในชนบท ในปีเดียวกันน้ี จึงได้พระราชทานพระราชทรัพย์ กจิ การตา่ งๆ ภายในโครงการสว่ นพระองคส์ วนจติ รลดา ส่วนพระองค์แก่ข้าราชบริพารและนักวิชาการเกษตรให้ ภายในโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดามีการ คิดค้นวิธีการปลูกพืชผักผลไม้ รวมท้ังเห็ดเมืองหนาว ดำเนนิ งาน ๒ แบบ คือ ตลอดจนดอกไม้นานาพรรณที่สามารถเพาะปลูกได้ดี โครงการแบบไม่ใช่ธุรกิจ เป็นโครงการทดลองวิจัย ในสภาพภูมิประเทศของภาคเหนือ เพื่อแนะนำให้ชาวไทย เพ่ือหาองค์ความรู้สำหรับนำมาพัฒนาด้านการเกษตร เช่น ภูเขาเปล่ียนทัศนคติจากการปลูกฝ่ินซ่ึงเป็นท่ีมาของความ การเพาะพนั ธป์ุ ลา การปลกู ปา่ นาขา้ วทดลอง การเพาะเลยี้ ง เส่ือมโทรมด้านทรัพยากรธรรมชาติและเป็นยาเสพติด เนื้อเยื่อพืช ฯลฯ ที่บ่อนทำลายประเทศชาติ มาสู่โครงการพระบรมราชา โครงการก่ึงธุรกิจ เป็นโครงการทดลองแปรรูป นุเคราะห์ชาวเขาในพุทธศักราช ๒๕๑๒ โดยมีพระราช ผลิตผลทางการเกษตรเพ่ือจำหน่ายและนำผลกำไร ประสงคส์ ำคญั คอื เพอ่ื รกั ษาพน้ื ทต่ี น้ นำ้ ลำธารบรเิ วณปา่ เขา มาขยายงาน เป็นต้นแบบของการประกอบกิจการ ในภาคเหนือ และชักชวนชาวเขาให้เกิดความรู้สึกรัก ขนาดเล็ก มีการจัดการบริหารเป็นระบบ มีรายรับรายจ่าย ในถิ่นฐานทอี่ ยูแ่ ละร่วมกันรักษาความมน่ั คงของประเทศ ชัดเจน ซ่ึงมี ๒ กลุ่มด้วยกัน ประกอบด้วย กลุ่ม ด้วยโครงการตามพระราชดำริที่มีคุณูปการ อุตสาหกรรมนม และกลุ่มผลิตภัณฑ์เกษตรและเกษตร ต่อมนุษยชาตินี้ องค์กรต่างประเทศจึงได้ร่วมส่ง ตอ่ เนื่อง ความช่วยเหลือแก่โครงการหลวงจนกลายเป็นโครงการ การดำเนินงานดังกล่าวนับเป็นโครงการต้นแบบ พัฒนาเศรษฐกิจชาวไทยภูเขาขององค์การสหประชาชาติ ทปี่ ระสบความสำเรจ็ สามารถเลย้ี งตวั เองได้ และนำผลกำไร ซึ่งได้จัดส่งผูเ้ ช่ียวชาญมารว่ มงานตัง้ แตพ่ ุทธศักราช ๒๕๑๔ ที่ได้ไปพัฒนาปรับปรุงกิจการอื่นๆ สืบต่อมา เป็นตัวอย่าง โดยมีประเทศต่างๆ ให้ความสนับสนุนช่วยเหลืออย่าง ให้แก่เกษตรกรหรือผู้ประกอบการอุตสาหกรรมรายย่อย สม่ำเสมอ เชน่ ไตห้ วนั ให้การสนับสนนุ ด้านการแลกเปลย่ี น ไดเ้ ป็นอยา่ งดี สมดังพระราชประสงค์ในการกอ่ ตงั้ โครงการ ความรู้ งบประมาณ พันธุ์พืช พันธ์ุสัตว์ สหรัฐอเมริกา สนับสนุนดา้ นเงนิ ทนุ สนบั สนนุ การวจิ ยั ๖๖

จวบจนพุทธศกั ราช ๒๕๓๕ ไดจ้ ดั ตง้ั มูลนิธิโครงการ ที่ทรงเปลี่ยนชาวเขาให้เป็นชาวเรา ปลดเปล้ืองปัญหา หลวง เพื่อนำเงินจากมูลนิธิมาสนับสนุนโครงการหลวง ยาเสพติด สร้างความม่ันคงทางการเมือง เศรษฐกิจ และ ให้ดำเนินต่อไปได้อย่างสม่ำเสมอ และมีการบริหารจัดการ สังคมได้อย่างวัฒนาถาวร ผลงานอันเป็นท่ีประจักษ์ชัดน้ี ท่ีเป็นระบบ สะดวกรวดเรว็ มากขน้ึ มีอาสาสมัครท้งั ในส่วน ทำให้มูลนิธิแม็กไซไซมอบรางวัลแม็กไซไซสาขาส่งเสริม ของมหาวิทยาลัยและหน่วยราชการ เพ่ือสนับสนุนการ ความเข้าใจอันดีระหว่างประเทศ พุทธศักราช ๒๕๓๑ ดำเนินงานโครงการในหลายด้าน ปัจจุบันการดำเนินงาน ให้แก่โครงการหลวงซ่ึงถือเป็นรางวัลอันทรงเกียรต ิ ของมูลนิธิครอบคลุมหมู่บ้านชาวเขา ๑๒๖ แห่ง ในพ้ืนท่ี เพื่อประกาศเกียรติคุณถึงคุณูปการอันมากมายของ จังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย ลำพูน แม่ฮ่องสอน พะเยา โครงการหลวงจนเปน็ ท่ยี อมรับในเวทีโลก ปฏิบัติงานในลักษณะโครงการนำร่อง การริเริ่มงานใหม่ ๑.๓ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเน่ืองมาจาก การพัฒนาทางสังคม การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาต ิ พระราชดำร ิ การแปรรปู ผลิตภัณฑ์ และการตลาด เปน็ ระบบการพฒั นา เมื่อโครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำริขยายออกไป แบบครบวงจร ประกอบด้วยสถานวี จิ ัย ๔ แห่ง คือ สถานี มากมายนับรอ้ ยพันโครงการ พระบาทสมเดจ็ พระเจ้าอยูห่ ัว เกษตรหลวงอ่างขาง สถานีเกษตรหลวงดอยอินทนนท์ ไดพ้ ระราชทานพระราชดำรใิ หก้ ่อตง้ั ศูนย์ศกึ ษาการพัฒนา สถานเี กษตรหลวงปางดะ และสถานเี กษตรหลวงแมห่ ลอด อันเน่ืองมาจากพระราชดำริ เพ่ือเป็นศูนย์รวมการศึกษา สถานีเกษตรหลวงเหล่านี้มีหน้าท่ีสำคัญคือ งานด้าน ค้นคว้า ทดลอง วิจัย เพื่อแสวงหาแนวทางและวิธีการ วิจัย คิดค้น และปรับปรุงสายพันธุ์ ส่วนสาขาของสถานี พัฒนาด้านต่างๆ ท่เี หมาะสม สอดคล้องกับสภาพแวดล้อม เกษตรหลวงในพื้นท่ีต่างๆ เรียกว่า ศูนย์พัฒนาโครงการ และการประกอบอาชีพของราษฎรท่ีอาศัยอยู่ในแต่ละ หลวง มุ่งงานส่งเสริมเป็นหลัก กระจายอยู่ในพ้ืนท่ีต่างๆ ภูมิภาค ทรงเลือกพ้ืนที่จัดตั้งศูนย์ด้วยพระองค์เองเพื่อให้ จำนวน ๓๘ แห่ง โดยอยู่ในจังหวัดเชียงใหม่ ๒๙ ศูนย์ เปน็ ตัวแทนในแต่ละภมู ิภาค โดยมภี ารกจิ หลัก คอื พัฒนา จังหวัดเชียงราย ๕ ศูนย์ จังหวัดลำพูน ๑ ศูนย์ จังหวัด ด้านเกษตรกรรม ฟ้ืนฟู และอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาต ิ แม่ฮ่องสอน ๒ ศูนย์ จังหวัดพะเยา ๑ ศูนย์ ครอบคลุม และศึกษาค้นคว้าวิจัยทดลองพันธ์ุพชื และพนั ธ์ุสัตว ์ พ้ืนท่ที ง้ั สนิ้ ๒,๑๒๑.๔๒ ตารางกิโลเมตร มรี าษฎรในความ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ดแู ลจำนวน ๒๓,๓๓๑ ครวั เรอื น หรือจำนวน ๑๒๖,๒๐๐ คน เป็นเสมือน “พิพิธภัณฑ์ธรรมชาติที่มีชีวิต” ให้ราษฎร ราษฎรท่ีเป็นสมาชิกของโครงการ นอกจากจะได้รับ ท่ีอาศัยอยู่ในแต่ละท้องที่น้ันๆ ได้ศึกษาเรียนรู้ รวมถึงเป็น ความรู้เก่ียวกับเทคโนโลยีการเกษตรแผนใหม่เพ่ือการผลิต “ต้นแบบ” การบริหารท่ีเป็นการรวมศูนย์ น่ันก็คือ การนำ ไม้ผล ไม้ดอก ผัก และพืชสมุนไพรท่ีมูลนิธิทำการ เอาส่วนราชการท่ีเกี่ยวข้องหลากหลายหน่วยงานมารวมไว้ ส่งเสริมแล้ว ยังได้รับความรู้เกี่ยวกับการจัดการดินและ ณ ท่ีแห่งเดียว ในลักษณะระบบบริการ “เบ็ดเสร็จ” ท่ีดนิ การอนุรักษด์ ิน นำ้ และปา่ ไม้ในรูปแบบต่างๆ ควบคู่ ที่จุดเดียว และร่วมกันดำเนินงานโดยไม่มีหน่วยงานใด กันไปด้วย เพ่ือให้ใช้ทรัพยากรอย่างถูกต้อง อันจะนำ เป็นเจ้าของ เพ่ือให้เกษตรกรนำไปเป็นแนวทางในการ ความย่ังยืนมาสู่ทรัพยากรท้ังในพ้ืนที่สูงเองและพื้นท่ีราบ ประกอบอาชพี ทเ่ี หมาะสม พฒั นาคณุ ภาพชวี ติ ใหด้ ขี นึ้ และ ด้านล่าง สมดังพระราชประสงค์ของการตั้งโครงการหลวง อำนวยประโยชน์สงู สดุ แก่ราษฎร ๖๗

ตาราง ฉ ภารกิจหลักของศนู ย์ศึกษาการพัฒนาอันเนือ่ งมาจากพระราชดำร ิ ศูนยศ์ กึ ษาการพัฒนา กอ่ ตัง้ เมื่อ ภารกจิ หลักในปจั จบุ ัน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ เขาหนิ ซ้อน วนั ที่ ๘ สงิ หาคม เป็นศูนย์ตวั อยา่ งทรี่ วมการปรับปรุงและฟน้ื ฟ ู อำเภอพนมสารคาม พุทธศักราช ทรัพยากรธรรมชาตแิ ละการพฒั นาดา้ นเกษตรกรรม จังหวัดฉะเชงิ เทรา ๒๕๒๒ อยา่ งสมบรู ณ์แบบ อาทิ ปศสุ ัตว์ การจดั ตง้ั ธนาคาร โค - กระบอื การสง่ เสรมิ ดา้ นการประมง การพัฒนา ด้านไม้ดอกไมผ้ ล และการจัดการดา้ นสหกรณ์ อ่าวคุง้ กระเบน พุทธศกั ราช ศึกษา ค้นควา้ ทดลอง วิจยั และสาธิตการพัฒนา อำเภอทา่ ใหม่ ๒๕๒๕ และอนุรกั ษ์สภาพแวดลอ้ มชายฝ่ังทะเล การบำบดั น้ำเสยี จงั หวัดจนั ทบรุ ี จากการเลยี้ งกุ้งกุลาดำ การอนรุ กั ษ์และรวบรวมพันธุ์ไม ้ ป่าชายเลน การวิจยั และทดสอบระบบการเกษตร ผสมผสาน การส่งเสรมิ ความรู้ในเร่ืองการสหกรณ ์ การอบรมด้านปศุสตั ว์ เป็นตน้ ศนู ยศ์ ึกษาการพฒั นา แหง่ น้ีได้รบั ความสนใจจากประชาชนทั่วไปเป็นอยา่ งมาก จนพุทธศกั ราช ๒๕๔๕ ได้รบั รางวลั อุตสาหกรรมทอ่ งเท่ียว ประเภทองคก์ รสง่ เสรมิ และพัฒนาการท่องเท่ียว พกิ ลุ ทอง วนั ท่ี ๖ มกราคม ศึกษา วจิ ัย และพัฒนาสภาพดนิ พรุใหส้ ามารถ อำเภอเมืองนราธวิ าส พุทธศกั ราช ใชป้ ระโยชนด์ ้านการเกษตร การพัฒนาอตุ สาหกรรม จังหวดั นราธิวาส ๒๕๒๕ ครอบครวั พฒั นาดา้ นปาลม์ นำ้ มนั และร่วมกบั กรมวิชาการเกษตรทดลองการพัฒนายางพารา อยา่ งครบวงจร เชน่ การพฒั นาดินอินทรีย์และดินทเ่ี ปรี้ยวจดั การใช้น้ำชะลา้ งกรดจากดิน การพฒั นาพื้นที่ปา่ พรุ การอนุรักษ์และบำรุงพันธุ์ไม้ในป่าพรุ การทดลอง ดา้ นประมงและเลีย้ งสตั ว์ รวมถงึ ไม้ดอกไมป้ ระดับ ภพู าน วันที่ ๒๕ พฤศจิกายน ครอบคลุมงานทุกดา้ นที่มีผลต่อการพัฒนาอาชีพ อำเภอเมืองสกลนคร พทุ ธศักราช เกษตรกรรมที่เหมาะสมกับสภาพพืน้ ท่ี เช่น จงั หวดั สกลนคร ๒๕๒๕ การพัฒนาระบบชลประทาน การปลูกพืชเศรษฐกิจ การศึกษาระบบนเิ วศของป่า การบำรงุ ดิน การพฒั นาด้านปศุสตั วแ์ ละการประมง หว้ ยฮ่องไคร้ วันที่ ๑๑ ธนั วาคม ศกึ ษา ทดลอง และวิจยั เพื่อหารูปแบบของการพฒั นา อำเภอดอยสะเกด็ พุทธศักราช แหลง่ น้ำและป่าไมท้ ี่เหมาะสมกบั พ้นื ทีภ่ าคเหนอื จงั หวดั เชยี งใหม ่ ๒๕๒๕ และเผยแพร่ใหช้ าวบา้ นไดน้ ำไปปฏิบตั ิ ให้เกดิ ประโยชน์ ทางเศรษฐกจิ   ซงึ่ แนวคดิ หลกั ของศนู ยค์ อื “ต้นทาง คอื ปา่ ไม้ (พนื้ ท่ตี ้นน้ำลำธารของภาคเหนือใหส้ มบรู ณ)์ ปลายทางคือประมง (ตามอา่ งเกบ็ นำ้ ) ระหว่างทางคอื เกษตรกรรม (มีการปลูกพชื ไมผ้ ล การปลกู หญ้าแฝก การเกษตรแบบประณตี และการปศสุ ัตว์)” เพอ่ื เปน็ ตน้ แบบ ในการพัฒนาลมุ่ นำ้ อ่ืนๆ ในภมู ิภาค โดยใชร้ ะบบ ชลประทานเขา้ เสรมิ ห้วยทราย วันท่ี ๕ เมษายน ศกึ ษาการพัฒนาดา้ นปา่ ไม้ การใหป้ ระชาชนอยู่รว่ มกับปา่ อำเภอชะอำ พุทธศกั ราช เพอื่ มสี ่วนร่วมในการดแู ลรักษาปา่ ไม้ มุ่งฟื้นฟสู ภาพปา่ จงั หวดั เพชรบรุ ี ๒๕๒๖ ทเี่ สอ่ื มโทรม และสร้างแนวป้องกันไฟปา่ โดยใช้ระบบ ป่าเปยี ก ศึกษาหาวิธีการให้เกษตรกรเข้ามามสี ว่ นรว่ ม ในการอนุรกั ษ์สภาพป่า พร้อมกบั มีรายไดจ้ ากปา่ และปลูกพชื ชนิดต่างๆ ควบคูก่ ันไป ท มี่ า: สำนักงานคณะกรรมการพิเศษเพื่อการประสานงานโครงการอนั เนือ่ งมาจากพระราชดำริ (กปร.) ๖๘

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานแนว ๒. ทรงแกป้ ญั หาทีห่ ลากหลายดา้ นการเกษตร พระราชดำริการพัฒนาคุณภาพดินจากสภาพเส่ือมโทรม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงเข้าพระราชหฤทัย ให้ดขี ึน้ ได้ภายในไมก่ ่ีปี ดว้ ยวธิ ีการแบบง่ายๆ อาทิ การใช ้ ถงึ ปญั หาดา้ นปจั จยั การเกษตรของเกษตรกรไทยเปน็ อยา่ งดี ปุ๋ยหมกั การให้ดนิ ตกตะกอนในอา่ งเกบ็ นำ้ หรือตามลำห้วย ท้ังปัญหาคุณภาพของดินท่ีนับวันจะเสื่อมโทรมมากขึ้น เพ่อื ปอ้ งกันการชะลา้ งพังทลายของดนิ เป็นตน้ ปญั หาการขาดแคลนนำ้ ในการเพาะปลกู ปญั หาขาดแคลน “...ก็ขอกล่าวว่าดินในที่ไหนท่ีไม่ดีน้ันไม่ค่อยเป็นห่วง ทดี่ ินทำกนิ ของตนเอง รวมทง้ั ปญั หาสินค้าเกษตรท่ผี ลผลิต เพราะดินน้ันพัฒนาข้ึนมาได้โดยไม่ยากนัก ดินจะเค็ม มีราคาต่ำและไม่แน่นอน นำไปสู่โครงการพระราชดำร ิ จะเปร้ียว จะจืดอะไรก็ตาม สามารถที่จะทำให้ดีข้ึนได้ เพื่อแก้ปัญหาที่หลากหลายเหล่าน้ัน เพ่ือสร้างความม่ันคง ภายในไม่กี่ปี โดยใช้เทคนิคแบบโบราณๆ ไม่ใช่สมัยใหม่ ใหก้ บั การประกอบอาชีพเกษตรกรรม แบบโบราณๆ คือใช้ปุ๋ยหมักหรือใช้ตะกอนที่ลงมาตาม ๒.๑ โครงการอันเนื่องมาจากพระราชดำริ ลำห้วย โดยที่ได้ทำเป็นอ่างเก็บน้ำมาพัฒนาดินและรักษา แก้ปญั หาดินเพอ่ื การเพาะปลกู ดนิ ไม่ให้ไหลลงไป ไม่ใหเ้ กดิ การสกึ หรอ erosion ไป อนั น้ี จากสาเหตุการมุ่งเปิดพื้นท่ีทำการเกษตรด้วยความรู ้ เป็นวิธีที่ง่าย โดยมากทางด้านพัฒนาท่ีดินก็ออกจะเห็น เท่าไม่ถึงการณ์ ขาดความระมัดระวังในการใช้ ขาดการ คุณภาพของดินปัจจุบัน เป็นส่ิงท่ีข้ึนสมอง เพราะว่าดิน บำรุงรักษาคุณภาพดินอย่างยั่งยืน ดินในเขตพื้นท่ี ที่ไหนไม่ดีก็บอกไม่ดีใช้ไม่ได้ ความจริงพัฒนาท่ีดินนั้น เกษตรกรรมของประเทศไทยจึงเปลี่ยนสภาพเป็นดินท่ีไม่มี คำน้ีก็หมายความว่าให้ดินดีขึ้น ไม่ใช่ดูว่าดินเดี๋ยวน ี้ คุณภาพ และยังมีปัญหาของดินทราย ดินดาน ดินลูกรัง เป็นอย่างไร แต่ว่าพัฒนาให้ดีขึ้น ซึ่งทำได้แน่นอน ดินเปรีย้ ว ดนิ เค็ม ดนิ พรุ และหน้าดนิ ถกู ชะล้าง เปน็ ตน้ บางประเทศเป็นหินแท้ๆ เขายังพัฒนาข้ึนมาให้เป็นสวนได้ เม่ือพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนิน ฉะนั้น นี่ก็เป็นเทคนิคที่สมควรจะใช้เพื่อที่จะให้ทั้งบริเวณ ไปทรงเยี่ยมราษฎรในพ้ืนที่ห่างไกลเส้นทางคมนาคม ทเ่ี ปน็ บรเิ วณปฏิบัตกิ ารของเราเจริญขึ้นมา...” ในหลายภมู ภิ าค ในบางพนื้ ที่ได้มพี ระราชดำรสั ว่า “...หาก ปล่อยทิ้งไว้จะกลายเป็นทะเลทรายในที่สุด...” ซ่ึงนับเป็น พระราชดำรัสของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทาน แก่ผู้เข้าร่วมสัมมนา เรื่องการประยุกต์เทคโนโลยีการถ่ายทำ ปัญหาสำคัญประการหน่ึงในการเพ่ิมปริมาณผลผลิตต่อไร่ ภาพถ่ายทางอากาศและดาวเทยี ม ในการวางแผนการใชท้ ี่ดินลุ่มนำ้ ของเกษตรกร ทางเหนือของประเทศไทย ณ โรงแรมรนิ คำ จงั หวัดเชียงใหม่ วันที่ ๗ มกราคม พุทธศกั ราช ๒๕๒๓ ๖๙

ทั้งน้ีมีพระราชดำริเกี่ยวกับการแก้ปัญหาคุณภาพของ ปญั หาดนิ ดาน ดนิ ลูกรงั ดินตามสภาพของพื้นท่ีโดยทรงทดลองปฏิบัติในศูนย์ศึกษา พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงพบลักษณะดินดาน การพัฒนาตา่ งๆ ตวั อย่างเชน่ และดินลูกรังในพื้นที่เขตจังหวัดเพชรบุรี จังหวัด ปญั หาดนิ ทราย ประจวบคีรีขันธ์ และจังหวัดใกล้เคียงอ่ืนๆ ท้ังท่ีเคยเป็น พื้นท่ีศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ ลักษณะดิน พื้นท่ีท่ีอุดมสมบูรณ์ แต่จากการแผ้วถางป่าของราษฎรเพ่ือ เป็นดินทราย ธาตุอาหารพืชน้อย ขาดความอุดมสมบูรณ์ เพาะปลูกพืชผลท่ีมีราคาสูงในยุคหน่ึง รวมถึงการทำ สาเหตจุ ากการบกุ เบกิ พน้ื ทปี่ า่ ทำไรข่ า้ วโพดและมนั สำปะหลงั เกษตรกรรมอย่างผิดวิธี ใช้สารเคมีที่ส่งผลเสียต่อดินและ หน้าดินถูกชะล้างพังทลายโดยเฉพาะในฤดูฝนจะถูกน้ำฝน นำ้ จงึ ทำให้ดนิ ในพืน้ ทีเ่ กดิ ปัญหา กัดเซาะพังทลาย ไม่สามารถเพาะปลูกและเก็บเกี่ยวพืชผล ในเบ้ืองต้นพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรง ได้อย่างเต็มประสิทธิภาพ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว พระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้พัฒนาพื้นท่ีในเขต ได้พระราชทานแนวทางแก้ไขปัญหาคือ ต้องปลูกหญ้า พระราชนิเวศน์มฤคทายวันก่อน เพื่อฟ้ืนฟูสภาพแวดล้อม ตามแนวระดับเพื่อยึดดิน และให้เกิดปุ๋ยอินทรีย์ จากนั้น ให้กลับคนื โดยเรว็ โดยเฉพาะการปลกู ปา่ และจัดหาแหล่งนำ้ จึงปลกู ต้นไมน้ านาชนดิ เพ่ือรักษาความชนื้ เพ่ือสร้างความชื้นให้แก่พ้ืนท่ี และตามมาด้วยพระราชดำริ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ ได้น้อมรับสนอง จัดต้ังศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยทราย อันเนื่องมาจาก แนวพระราชดำริมาพฒั นาคุณภาพดนิ พร้อมกับการพฒั นา พระราชดำริ แหล่งน้ำ การฟื้นฟูสภาพป่า และการใช้วิทยาการด้าน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระบรม การเกษตรท่ีก้าวหน้าในการเพาะปลูกและเลี้ยงสัตว์ เช่น ราโชบาย ป่าไม้หมู่บ้าน คือให้ราษฎรดำเนินการเป็น การทำการเกษตรแบบผสมผสาน หรอื การปลูกพชื หลายชนดิ เจ้าของเอง ปลูกป่าและบำรุงดูแลรักษาต้นไม้เอง มากข้ึนร่วมกับการเล้ียงสัตว์ ทำให้ดินมีพืชคลุมตลอดปี โดยระยะแรกทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ ลดปัญหาการชะล้างพังทลายของหน้าดิน คุณภาพของดิน หน่วยราชการเข้าไปสาธิตให้ราษฎรรู้จักการเพาะต้นกล้า ดีข้ึนด้วยการใช้ปุ๋ยธรรมชาติแทนปุ๋ยเคมี รวมถึงการปลูก ไม้โตเรว็ ไมผ้ ล และไม้เศรษฐกจิ พร้อมใหค้ วามรูเ้ ก่ียวกบั พชื สมนุ ไพรทสี่ ามารถใช้ป้องกันแมลงศตั รูพืช การป้องกันไฟป่าด้วยระบบป่าเปียก รวมทั้งการปลูก ๗๐

หญ้าแฝกเพ่ือป้องกันการชะล้างพังทลายของหน้าดินและ ปัญหาหนา้ ดินถูกชะล้างพงั ทลาย รักษาความชมุ่ ชืน้ ของดนิ และสง่ เสริมพฒั นาการเพาะปลูก ดินถูกชะล้างพังทลาย หมายถึงดินในพื้นท่ีน้ันๆ ดว้ ยวธิ ีการตา่ งๆ เช่น เกษตรผสมผสาน เกษตรธรรมชาติ เป็นดินท่ีมีความอุดมสมบูรณ์แต่ถูกกระแสน้ำท่ีไหลบ่า จนสามารถฟื้นฟูสภาพดินดานให้กลายเป็นดินท่ีอุดม ชะล้างเอาอินทรียวัตถุไปจากหน้าดิน พระบาทสมเด็จ สมบูรณข์ นึ้ มาใหม่ไดส้ ำเร็จ พระเจ้าอยู่หัวพระราชทานพระราชดำริแก้ปัญหาโดยให้ใช้ ปัญหาดินปนหิน และกรวด หญ้าแฝก ซ่ึงเป็นกำแพงธรรมชาติที่มีชีวิตในการป้องกัน ปัญหาของดินมีสาเหตุมาจากการทำลายป่า เมื่อถึง หน้าดินถูกชะล้าง ซึ่งใช้รูปแบบการปลูกหญ้าแฝก ฤดูฝนเกิดการชะล้างพังทลายหน้าดิน จนเป็นดินท่ีขาด ในลักษณะต่างๆ เช่น การปลูกหญ้าแฝกตามแนวระดับ คุณสมบัติในการเพาะปลูก คราวท่ีพระบาทสมเด็จ การปลูกหญ้าแฝกรอบขอบบ่อ การปลูกหญ้าแฝกริมทาง พระเจ้าอยู่หัวเสด็จพระราชดำเนินไปทรงเยี่ยมราษฎรท ่ี ลำเลียง การปลูกหญ้าแฝกคร่ึงวงกลมรอบไม้ผล และ หว้ ยฮ่องไคร้ จงั หวัดเชยี งใหม่ มพี ระราชดำรทิ ี่จะเล้ยี งสตั ว ์ การปลูกรูปตัววีคว่ำขวางร่องน้ำ เป็นต้น โดยทรงทดลอง แต่ผู้เช่ียวชาญกราบทูลว่าอาจจะเล้ียงได้ไม่ก่ีตัวเพราะดิน ที่ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนฯ ศูนย์ศึกษาการพัฒนา มีแต่หินและกรวด อันเป็นท่ีมาของพระราชดำริจัดตั้ง ห้วยทรายฯ รวมทั้งท่ีโครงการพัฒนาดอยตุงอันเน่ือง ศูนย์ศึกษาการพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ฯ แนวพระราชดำริ มาจากพระราชดำริ ซึ่งเป็นศูนย์ทรงงานทดลองเร่ือง ในการฟ้ืนฟูสภาพดินท่ีน่ีคือ การสร้างอ่างเก็บน้ำและฝาย หญ้าแฝกของพระองคท์ า่ น เพอื่ คืนความชมุ่ ชืน้ ใหแ้ ก่พนื้ ทีแ่ ละพฒั นาคุณภาพของดนิ ปญั หาดินเปรย้ี ว นอกจากน้ี ทรงให้ใช้น้ำและหญ้าแฝกควบคู่กัน ปัญหานี้พบในพ้ืนท่ีป่าพรุ ซ่ึงเป็นป่าที่มีน้ำท่วมขัง ในการอนุรักษ์ดินและน้ำเพราะจะทำให้พ้ืนท่ีมีความอุดม ทั่วทั้งบริเวณ พบมากในภาคใต้ ต่อมาเมื่อมีการขุดคลอง สมบูรณ์เต็มท่ี ทั้งนี้พื้นท่ีดำเนินงานของศูนย์ศึกษา ระบายน้ำออกจากป่าพรุ ได้พ้ืนที่เพาะปลูกเพ่ิมขึ้น พื้นท่ี การพัฒนาห้วยฮ่องไคร้ฯ อยู่ในเขตป่าสงวนแห่งชาติ ป่า บริเวณน้ีมีการตกตะกอนของน้ำกร่อยและตะกอนของ ขนุ แมก่ วง โดยดำเนนิ การไปพรอ้ มๆ กบั การพฒั นาแหลง่ นำ้ น้ำทะเลท่ีทับถมกันมากข้ึน ทำให้เกิดปฏิกิริยาทางเคมี และพฒั นาคุณภาพดนิ จนเกิดเป็นแร่ไพไรต์จำนวนมาก ซ่ึงมีคุณสมบัติทำให้เกิด ๗๑

กรดกำมะถัน ส่งผลให้ดินเป็นกรดและมีรสเปร้ียว ซึ่งหาก ตามพระราชประสงค์ ทรงก่อตั้งโครงการแกล้งดิน ทอดระยะเวลาต่อไป ปัญหาดินเปร้ียวจะถึงจุดที่เป็น ในพุทธศักราช ๒๕๒๔ และโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ อันตรายต่อพชื จนแม้แต่หญ้ากไ็ มส่ ามารถข้ึนได้ ดำเนนิ การทดลองทศี่ ูนยศ์ ึกษาการพัฒนาพกิ ลุ ทองฯ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงใช้วิธีการแกล้งดิน จากศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองฯ ได้ขยายผลสู่ เพื่อแก้ปัญหาดังกล่าว โดยทรงใช้วิธีเลียนแบบธรรมชาต ิ พื้นที่ทำการเกษตรของราษฎรโดยเฉพาะในเขตพื้นที่ป่าพรุ ทรงร่นระยะเวลาช่วงแล้งและช่วงฝนในรอบปีให้ส้ันลง คือ ของบ้านโคกอิฐ และบ้านโคกใน อำเภอตากใบ จังหวัด ปลอ่ ยใหด้ ินแห้ง ๑ เดือน และขังน้ำใหด้ ินเปยี ก ๒ เดือน นราธิวาส ปรากฏว่าราษฎรในพ้ืนที่ดังกล่าว สามารถ สลบั กนั ไป เพอ่ื เร่งปฏกิ ริ ิยาให้ดนิ เปรีย้ วจดั เรว็ ข้นึ และทรง ปลูกข้าวได้ผลผลิตเพ่ิมมากขึ้นจนเป็นที่พอพระราชหฤทัย ใช้ปูนมาร์ลซ่ึงมีคุณสมบัติเป็นด่างและหาได้ง่ายในท้องถ่ิน โครงการแกล้งดินยังได้ขยายไปยังจังหวัดนครนายก ผสมคลุกเคล้ากับหน้าดิน เพ่ือลดความเป็นกรดได้ดี โดยได้น้ำจากเข่อื นช่วยรักษาระดบั นำ้ ใตด้ ิน ใหค้ วามชุ่มชื้น ในระดบั หนง่ึ นอกจากนนั้ ทรงใชน้ ำ้ ชะลา้ งและทรงควบคมุ แก่ดิน และป้องกันไม่ให้แร่ไพไรต์ในดินสัมผัสกับอากาศ ระดับน้ำใต้ดินควบคู่ไปด้วย อันเป็นวิธีการท่ีสมบูรณ์ท่ีสุด จนเกิดกรดกำมะถันขึ้นอีก ตลอดจนใช้น้ำจากเข่ือน และใช้ได้ผลมากกับท่ีดินท่ีเป็นกรดรุนแรง ความเปรี้ยว ไปชะล้างความเป็นกรดควบคู่ไปกับการใส่ปูนมาร์ล ของดินจะค่อยๆ เจือจาง จนดินมีความอุดมสมบูรณ์ข้ึน นับเป็นตัวอย่างการแก้ไขปัญหาตามแนวพระราชดำร ิ อยา่ งครบวงจรและสมบูรณแ์ บบ ๗๒

ปญั หาดินเคม็ อ่างเก็บน้ำอันเน่ืองมาจากพระราชดำริท่ัวทุกภูมิภาคของ ดินเค็ม เป็นดินที่มีเกลืออยู่ปริมาณมาก ส่วนใหญ่ ประเทศ ด้วยทรงเห็นว่าการสร้างและปรับปรุงอ่างเก็บน้ำ พบในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ สาเหตุจากการสร้าง เพ่ือใช้ในการเพาะปลูกน้ันมีความสำคัญ และยังสามารถ อ่างเก็บน้ำบนพ้ืนที่ท่ีมีช้ันหินเกลืออยู่ใต้ดิน การตัดไม้ ช่วยป้องกนั ภยั นำ้ แล้งและนำ้ ท่วมไดด้ ้วย ทำลายป่าและการทำนาเกลือสินเธาว์ ทำให้เกลือใต้ดิน “...ชาวบ้านเองก็ขอให้ทำอ่างเก็บน้ำตรงนั้น คือ เกิดการละลายและกระจายข้ึนสู่ผิวดินมากขึ้น ส่วนการ ห้วยลาน. แล้วช่างก็บอกว่าทำได้. ทางส่วนราชการได้แก่ กระจายของเกลือลงในแหล่งน้ำ เกิดจากน้ำท้ิงจากการต้ม กรมชลประทานกับสำนักงานเร่งรัดพัฒนาชนบท รพช. เกลือลงสู่แหล่งน้ำธรรมชาติ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ร่วมกันช่วยกันทำ. ไปเยี่ยมท่ีตรงนั้น จะเป็นวันที่ ๒๐ พระราชทานแนวพระราชดำริแก้ปัญหาดินเค็มและน้ำเค็ม กุมภาฯ หรือ ๒๗ กุมภาฯ. วันที่ ๑ มนี าฯ เขาทำงานแลว้ ด้วยการใช้ระบบชลประทานในการล้างเกลือที่ตกค้าง ชาวบ้านที่อยู่ตรงน้ันได้รับเงินตอบแทนในงานการของเขา บริเวณผิวดินหรือลำห้วย เพื่อพลิกฟื้นให้เป็นพ้ืนดินท่ีใช้ แล้ว. เศรษฐกจิ เขาเริ่มดีขน้ึ แลว้ ภายใน ๓ วัน อนั นี้เป็นผล ในการเพาะปลูกได้และทำให้น้ำในลำห้วยเจือจางจนใช้ โดยตรงทีเดยี วสำหรบั ชาวบ้าน เป็นผลท่ีได้ทนั ที. ส่วนอ่าง ประโยชน์ได้ โดยทรงดำเนินโครงการแก้ปัญหาดินเค็ม เก็บน้ำน้ันก็เสร็จภายใน ๗ - ๘ เดือน เก็บน้ำได้. ในป ี บรเิ วณห้วยบ่อแดง อำเภอบา้ นมว่ ง จังหวัดสกลนคร ต่อไป ไปดู ปลูกข้าวได้แล้ว. น้ำในหมู่บ้านมี ไม่ต้องเดิน ๒.๒ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำร ิ ๓ กิโลเมตรไปตักน้ำท่ีอื่น ที่แหล่งน้ำอื่น. ภายในปีหนึ่ง แก้ปญั หาการขาดแคลนนำ้ ในการเพาะปลูก ประชาชนได้รับผลประโยชน์ของการกำจัดภัยแล้ง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงติดตามปัญหา ที่ตรงนั้น. ก็หมายความว่าไม่ช้าลงมือทำแล้วได้ผลนับว่า การขาดแคลนน้ำในการเพาะปลูก และทรงคิดค้นวิธีการ ทนั ที...” แก้ไขตลอดเวลา พุทธศักราช ๒๔๙๖ มีพระราชดำร ิ พระราชดำรสั ของพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยูห่ ัว พระราชทาน ให้สรา้ งอา่ งเกบ็ นำ้ ท่จี ังหวัดประจวบครี ีขันธ์ คือ อ่างเก็บนำ้ แก่คณะบุคคลต่างๆ ที่เข้าเฝ้าฯ ถวายชัยมงคล ในโอกาสวันเฉลิม เขาเต่า ซ่ึงเป็นอ่างเก็บน้ำแห่งแรกในพระราชดำริการ พระชนมพรรษา ณ ศาลาดุสดิ าลัย สวนจติ รลดา พระราชวังดุสิต พัฒนาชลประทานเพ่ือการเพาะปลูก จากน้ันได้มีโครงการ วนั ที่ ๔ ธนั วาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๓๖ ๗๓

ในกรณีที่พื้นท่ีเกษตรกรรมอยู่ในระดับสูงกว่าลำห้วย ตะวันออกเฉียงเหนือ ทรงพบเห็นความทุกข์ยากเดือดร้อน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงแก้ปัญหาการขาดแคลนน้ำ ของประชาชน เน่ืองมาจากความผันแปรไม่แน่นอนของฝน ในการเพาะปลกู ด้วยการสร้างส่งิ ก่อสร้างปิดขวางทางนำ้ ไหล ธรรมชาติ โดยทรงให้หม่อมราชวงศ์เทพฤทธ์ิ เทวกุล เพื่อทดน้ำท่ีไหลมาให้อยู่ในระดับท่ีสามารถผันน้ำเข้าไปยัง ดำเนินการศึกษาทดลองปฏิบัติการควบคู่กับการช่วยเหลือ คูคลองส่งน้ำ นั่นก็คือ การสร้างฝายทดน้ำ อีกทั้งยัง ราษฎรท่ีประสบภัยแล้ง จนการปฏิบัติงานมีความคืบหน้า พระราชทานพระราชดำริให้หน่วยงานต่างๆ เข้ามาบูรณะ สามารถชว่ ยเหลอื เกษตรกรได้มากข้นึ เปน็ ลำดับ แมห้ ลังจาก ขุดลอกหนองบึงตามธรรมชาติที่ต้ืนเขินให้รองรับ รัฐบาลได้ตราพระราชกฤษฎีกาแบ่งส่วนราชการให้มี นำ้ หลากในฤดูฝน และระบายออกมาใช้ในยามแลง้ ได้ สำนักงานปฏิบัติการฝนหลวงข้ึนตั้งแต่พุทธศักราช ๒๕๑๘ ในกรณีท่ีแหล่งน้ำมีพื้นท่ีใกล้ทะเล พระบาทสมเด็จ แล้วก็ตาม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงติดตาม พระเจ้าอยู่หัวทรงใช้ประตูระบายน้ำแก้ปัญหาน้ำจืด ผลการปฏิบัติการฝนหลวงอย่างใกล้ชิด และพระราชทาน ไหลหลากลงทะเล และป้องกันน้ำทะเลไหลย้อนขึ้นไปยัง ข้อแนะนำทางเทคนิคเม่ือเกิดภาวะวิกฤต เช่น ในช่วง พน้ื ท่เี พาะปลูก ดว้ ยการเปิดประตูน้ำเพือ่ ระบายน้ำสว่ นเกนิ พุทธศักราช ๒๕๔๐ - ๒๕๔๒ เกิดภาวะวิกฤตภัยแล้ง และปิดประตูน้ำเพ่ือป้องกันการไหลออกของน้ำจืดและ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระบรมราชวินิจฉัยให้ตั้ง ปิดก้ันการรุกไหลของน้ำเค็มจากทะเล ดังโครงการสร้าง คณะปฏิบัติการฝนหลวงพิเศษข้ึนที่สนามบินนครสวรรค์ ประตูระบายน้ำอุทกวิภาชประสิทธิ อำเภอปากพนัง และพษิ ณโุ ลก รวมทงั้ ทรงจดั ทำตำราฝนหลวงพระราชทาน จงั หวัดนครศรธี รรมราช ซึง่ สง่ ผลดที ั้งตอ่ อาชพี การเกษตร และกำหนดแผนปฏิบัตงิ านในเชิงรุก เพอื่ ให้มฝี นตกกระจาย และการประมง อย่างสม่ำเสมอและเติมน้ำที่เก็บกักไว้ไม่ให้ต่ำกว่าร้อยละ ฝนหลวงพระราชทาน ๘๐ ก่อนสน้ิ ฤดูฝน ไม่เพียงเท่าน้ี พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวยังม ี ด้วยพระบารมีปกเกลา้ ปกกระหมอ่ ม โครงการฝนหลวง พระปรีชาสามารถก้าวไกลในระดับท่ีจะนำน้ำในท้องฟ้า ได้สร้างความชุ่มฉ่ำแก่พสกนิกรที่อยู่ในท้องถ่ินทุรกันดาร ให้เป็นประโยชน์ต่อการเพาะปลูกได้ ทรงคิดค้นฝนหลวง ยามทีฝ่ นท้งิ ชว่ งและขาดแคลนนำ้ ความรม่ เย็นและสุขสงบ พระราชทาน ซ่ึงมีที่มาจากทรงเห็นช่องทางของการแก้ ได้เกิดขึ้นแก่พสกนิกรตามพระราชประสงค์ทุกประการ ปญั หาภัยแลง้ ดว้ ยชักนำใหเ้ ปน็ ฝนตกในพน้ื ที่ที่ตอ้ งการ นับเป็นพระมหากรุณาธิคุณล้นเกล้าล้นกระหม่อมอย่าง พระราชดำริฝนหลวง เริ่มขึ้นเมื่อพุทธศักราช ๒๔๙๘ หาท่สี ุดมิได ้ ในขณะที่เสด็จพระราชดำเนินไปทรงเย่ียมประชาชนในภาค ๗๔

๒.๓ โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดำริ ในการช่วยเหลือตนเองตามหลักพัฒนาชุมชน มีการรวม เพื่อแก้ปัญหาเกษตรกรไม่มีที่ดินทำกินของตนเอง กลุ่มกันประกอบอาชีพเกษตรกรรมจนเกิดเป็นหมู่บ้าน พุทธศักราช ๒๕๐๗ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เกษตรกร และได้รับการฝึกอบรมเกี่ยวกับหลักและวิธีการ มีพระราชดำริจัดหาที่ดินให้แก่เกษตรกรในการเพาะปลูก ของสหกรณ์ จนมีผลการดำเนินงานเป็นอย่างดีและ เพอ่ื ใหม้ ีรายไดพ้ อเพียงเลยี้ งครอบครวั เน่ืองจากเกษตรกร ยกระดับข้ึนเป็นหมู่บ้านสหกรณ์ตัวอย่างภายใต้ชื่อ ศูนย์ แต่ละรายในขณะนั้นมีที่ดินทำกินน้อยมาก และเป็นดิน สาธิตสหกรณ์โครงการหุบกระพง ดอ้ ยคุณภาพ กอปรกับน้ำแล้งไม่เพียงพอตอ่ การเพาะปลกู ต่อมาได้มีการตราพระราชบัญญัติการปฏิรูปที่ดิน พุทธศักราช ๒๕๐๗ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว เพื่อเกษตรกรรม ออกใช้บังคับเมื่อวันที่ ๑๔ กุมภาพันธ์ ทรงริเร่ิมโครงการจัดพัฒนาที่ดินตามพระราชประสงค ์ พุทธศักราช ๒๕๑๘ พระเมตตาในเร่ืองการจัดหาท่ีดิน หุบกระพง ตำบลเขาใหญ่ อำเภอชะอำ จังหวัดเพชรบุรี ทำกินให้แก่เกษตรกรได้เป็นท่ีประจักษ์ โดยพระราชทาน โดยมีวัตถุประสงค์ให้ความช่วยเหลือเกษตรกรกลุ่มสวนผัก ที่ดินทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ จำนวน ๕๑,๙๖๗ ไร่ ชะอำจำนวน ๘๓ ครอบครัว ทีข่ าดแคลนทุนทรัพย์และไมม่ ี ๙๕ ตารางวา ในพนื้ ที่ ๘ จังหวัด คอื พระนครศรีอยธุ ยา ท่ีดินทำกินของตนเอง พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ปทุมธานี นครนายก นครปฐม ราชบุรี เพชรบุรี สระบุรี มีพระราชดำริให้กันพ้ืนที่บริเวณหุบกระพงจำนวน และฉะเชิงเทรา ให้แก่สำนักงานการปฏิรูปท่ีดินเพื่อ ๑๐,๐๐๐ ไร่ ซ่งึ เป็นพ้ืนทป่ี ่าเส่อื มโทรม แตเ่ ม่อื สำรวจแล้ว เกษตรกรรม (สปก.) เมื่อวนั ท่ี ๒๖ สิงหาคม พุทธศกั ราช พบว่าดินส่วนใหญ่ไม่สามารถทำการเพาะปลูกได้ ภายหลัง ๒๕๑๘ เพ่ือนำไปจัดสรรให้แก่ชาวนาที่ยากจนไม่มีที่ดิน จากการพัฒนาที่ดินและจัดระบบชลประทานจำนวน ได้ใช้เป็นท่ีทำมาหากินเพื่อเล้ียงชีพต่อไป ต่อมาสำนักงาน ๕๐๐ ไร่ พร้อมท้ังได้รับความช่วยเหลือด้านการพัฒนา ทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ได้กันเน้ือที่บางส่วนออก การเกษตรจากรัฐบาลประเทศอิสราเอลผ่าน “โครงการ เนอื่ งจากท่ีดนิ ไม่ได้ใชเ้ พ่อื การเกษตร และมีภาระผูกพันกับ ไทย - อิสราเอล เพอ่ื พฒั นาชนบท (หุบกระพง)” ระหว่าง หน่วยราชการอ่ืน จึงคงเหลือพื้นท่ีที่จะดำเนินการปฏิรูป พทุ ธศกั ราช ๒๕๐๙ - ๒๕๑๔ จนสามารถใหค้ วามชว่ ยเหลอื ทด่ี ินไดป้ ระมาณ ๔๔,๐๐๐ ไร่ ใน ๕ จงั หวัด แก่กลุ่มสวนผักชะอำและเกษตรกรที่ทำกินอยู่ในพื้นท ่ี ท้ังนี้ รัฐบาลต้องจ่ายค่าท่ีดินให้แก่สำนักงาน หุบกระพงเดิมอีก ๔๖ ครอบครัว พร้อมทั้งได้รับการฝึก ทรัพย์สินส่วนพระมหากษัตริย์ ซึ่งเงินในส่วนนี้ได้ อบรมให้ความรู้เกี่ยวกับการประกอบอาชีพการเกษตร พระราชทานเป็นกองทุนสวัสดิการเพ่ือช่วยเหลือชาวไร่ อย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ จนมีความรู้ความเข้าใจ ชาวนาโดยเฉพาะ ส่วนการจัดสรรท่ีดินน้ันทางการจัดให้ ๗๕

ครอบครัวละ ๒๕ ไร่ ผู้ท่ีเช่านาทำกินอยู่เดิมเป็นผู้มีสิทธิ เป็นสองส่วนสำหรับ สปก. และชาวไร่ชาวนา ซ่ึงผลิตผล ในอันดับแรกๆ และสำนักงานปฏิรูปท่ีดินเพ่ือการเกษตร ท่ีได้นี้ สปก. มีแผนการจัดต้ังสหกรณ์อเนกประสงค์ (สปก.) จะเป็นผู้ลงทุนออกค่าใช้จ่ายต่างๆ ท้ังหมด เช่น จำหน่ายเคร่ืองใช้ไม้สอยต่างๆ เหมือนสหกรณ์ท่ัวไปขึ้น การขุดคลอง สร้างแหลง่ น้ำ ทำถนน จดั หาอปุ กรณ์ทุ่นแรง เพื่อให้เกษตรกรมีกำลังในการผลิตและมีความหวังในการ ต่างๆ พืชพันธุ์ ยาปราบศัตรูพืชและปุ๋ย ตลอดจน ประกอบอาชพี ค่าก่อสร้างบ้านพักอาศัย โดยให้แบ่งผลิตผลท่ีทำกินได้ ตาราง ช จำนวนผืนดนิ พระราชทานในเขตปฏิรูปที่ดิน เฉพาะ ๕ จงั หวดั เรมิ่ แรก เดอื นธนั วาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๐ - พฤษภาคม พุทธศักราช ๒๕๕๐ จงั หวดั ที่ต้ังที่ดิน จำนวนเน้อื ท่ี จดั ท่ีดนิ ใหเ้ กษตรกร อำเภอ ตำบล แปลง ไร่ งาน วา ราย ไร่ งาน วา รวม ๑๕ ๔๓ ๒๕๓ ๔๔,๓๖๕ ๒ ๐.๕ ๓,๒๕๑ ๔๐,๓๑๙ ๑ ๗๗.๕ ฉะเชงิ เทรา ๔ ๑๕ ๑๒๐ ๑๔,๖๓๓ ๑ ๘๗.๐ ๑,๐๔๔ ๑๔,๐๕๙ ๑ ๖๑.๐ นครนายก ๑ ๒ ๘ ๓,๕๔๒ ๓ ๔๙.๐ ๒๖๗ ๒,๙๗๔ ๓ ๑๔.๐ นครปฐม ๑ ๑ ๔ ๑,๐๐๙ ๒ ๕๓.๐ ๑๑๗ ๙๔๐ ๑ ๙.๐ ปทุมธานี ๒ ๗ ๕๓ ๑๔,๐๑๕ ๑ ๒๘.๕ ๘๗๐ ๑๓,๐๘๓ ๓ ๘.๕ พระนครศรอี ยุธยา ๗ ๑๘ ๖๘ ๑๑,๑๖๔ ๐ ๘๓.๐ ๙๕๓ ๙,๒๖๑ ๐ ๘๕.๐ ทม่ี า: สรา้ งเศรษฐกิจพอเพียงบนผืนดนิ พระราชทาน พุทธศักราช ๒๕๕๐ สำนักงานการปฏริ ูปที่ดนิ เพ่ือเกษตรกรรม กระทรวงเกษตรและ สหกรณ ์ ตาราง ซ ผลการดำเนนิ งานของผืนดนิ พระราชทานในเขตปฏริ ปู ทดี่ นิ เฉพาะ ๕ จังหวดั เร่มิ แรก เดอื นธันวาคม พทุ ธศักราช ๒๕๒๐ - พฤษภาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๕๐ การจดั สรรที่ดิน ศูนย์ วิสาหกจิ นคิ ม จงั หวดั จำนวนเนอื้ ที่ จดั ให้เกษตรกร สาธารณปู โภค เรียนรู้ ชุมชน เศรษฐกิจ /แห่ง /แหง่ พอเพยี ง แปลง ไร่ งาน วา ราย ไร่ งาน วา ไร่ งาน วา /แห่ง รวม ๒๕๓ ๔๔,๓๖๕ ๒ ๐.๕ ๓,๒๕๑ ๔๐,๓๑๙ ๑ ๗๗.๕ ๓,๖๑๘ ๐ ๑๙ ๑๖๑ ๓๔ ๕ ฉะเชิงเทรา ๑๒๐ ๑๔,๖๓๓ ๑ ๘๗.๐ ๑,๐๔๔ ๑๔,๐๕๙ ๑ ๖๑.๐ ๓๖๖ ๓ ๔๒ ๑๐ ๒ ๑ นครนายก ๘ ๓,๕๔๒ ๓ ๔๙.๐ ๒๖๗ ๒,๙๗๔ ๓ ๑๔.๐ ๔๒๒ ๒ ๕๓ ๕๙ ๕ ๑ นครปฐม ๔ ๑,๐๐๙ ๒ ๕๓.๐ ๑๑๗ ๙๔๐ ๑ ๙.๐ ๖๙ ๑ ๔๔ ๑๙ ๕ ๑ ปทมุ ธานี ๕๓ ๑๔,๐๑๕ ๑ ๒๘.๕ ๘๗๐ ๑๓,๐๘๓ ๓ ๘.๕ ๘๙๕ ๐ ๘๖ ๕๔ ๕ ๑ พระนครศรี อยุธยา ๖๘ ๑๑,๑๖๔ ๐ ๘๓.๐ ๙๕๓ ๙,๒๖๑ ๐ ๘๕.๐ ๑,๘๖๓ ๓ ๙๔ ๑๙ ๑๗ ๑ ท ี่มา: สรา้ งเศรษฐกิจพอเพียงบนผืนดินพระราชทาน พทุ ธศักราช ๒๕๕๐ สำนกั งานการปฏริ ปู ทด่ี ินเพอื่ เกษตรกรรม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ ๗๖

นับเป็นการริเริ่มโครงการปฏิรูปที่ดินเป็นครั้งแรก หมู่บ้านสหกรณ์ตัวอย่างท่ีสมบูรณ์แบบแห่งแรกในประเทศ ในประเทศไทย ซ่ึงต่อมามีผู้เจริญรอยตามพระยุคลบาท ไทย อีกหลายราย เป็นพระมหากรุณาธิคุณอย่างสูงสุด พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงสนับสนุนให้ดำเนิน หาทเี่ ปรียบมไิ ด ้ งานและพัฒนากิจการสหกรณ์ให้เจริญก้าวหน้าในอีกหลาย ๒.๔ พระราชดำริแก้ปัญหาสินค้าเกษตรมีราคาต่ำ กจิ การ ไดแ้ ก่ สหกรณโ์ คนมหนองโพราชบรุ ี จำกดั สหกรณ์ และไม่แน่นอน การเกษตรโนนดินแดง จำกัด สหกรณ์ประมงคุ้งกระเบน ปัญหาสำคัญของเกษตรกรไทยอีกประการหนึ่งคือ จำกัด ฯลฯ ผลผลิตมีราคาตกต่ำหรือไม่แน่นอน ที่ผ่านมายามใด ท้ังนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวมีพระราชดำรัส ท่ีผลผลิตชนิดใดมีราคาดี เกษตรกรจะหันไปเพาะปลูกพืช ถึงจุดสำคัญของกิจการสหกรณ์ไว้ตั้งแต่พุทธศักราช ชนิดนั้นจนผลผลิตล้นเกินและดึงราคาให้ตกต่ำลง อีกทั้ง ๒๕๒๑ ว่า มีความซ่ือสัตย์สุจริตต่อกัน ไว้ใจช่วยเหลือ เกษตรกรยังขาดการรวมกลุ่มกันเพื่อสร้างอำนาจ ซ่ึงกันและกนั รวมทัง้ ความสามคั คีพรอ้ มเพรยี งกัน กจิ การ การตอ่ รองกับพอ่ ค้าคนกลาง จงึ จะดำเนินไปได้ตามต้องการ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงให้ความสำคัญ แนวพระราชดำริที่ทรงสนับสนุนการรวมพลัง กับการรวมกลุ่มกันของเกษตรกร เพ่ือสร้างพลังทั้งในด้าน ของเกษตรกรยังปรากฏในเกษตรทฤษฎีใหม่ ในขั้นตอน ผลิตและการจำหน่าย โดยทรงนำวิธีการสหกรณ์มาใช ้ ที่ ๒ ซง่ึ เนน้ การให้เกษตรกรรวมพลงั เปน็ กลุม่ หรือสหกรณ์ ตั้งแตค่ รั้งทม่ี ีการจัดต้ังหมูบ่ ้านหบุ กระพง โดยภายหลังจาก ร่วมกันผลิต การจัดหาพันธุ์พืช ตลอดจนการจัดกิจกรรม การรวมกลุ่มกันของเกษตรกรและได้รับการส่งเสริม สวัสดิการ การศึกษา เช่น สร้างโรงเรียน จัดสรรทุน ให้ประกอบอาชีพอย่างถูกต้องตามหลักวิชาการ จนม ี การศึกษา การสังคม และศาสนา เป็นต้น และการรับ ความรู้ความเข้าใจในการช่วยเหลือตนเองตามหลักพัฒนา ความช่วยเหลอื จากหนว่ ยงานราชการและเอกชน ชุมชนแล้ว ก็ได้รับการฝึกอบรมเก่ียวกับหลักและวิธีการ นอกจากนี้ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวได้มี ของสหกรณ์ จนสมาชิกของหมู่บ้านเกษตรกรมีความเข้าใจ พระราชดำริให้จัดต้ังโรงงานแปรรูปผลผลิตทางการเกษตร ได้ดีพอแล้ว จึงเข้าชื่อกันเพื่อขอจดทะเบียนเป็นสหกรณ์ จากโครงการหลวงซึ่งประสบความสำเร็จอย่างมาก และ การเกษตร ในชื่อ “สหกรณ์การเกษตรหุบกระพง จำกัด” เป็นตัวกลางระหว่างเกษตรกรกับตลาดรับซื้อ พร้อมทั้ง เมอ่ื วนั ที่ ๑๒ สงิ หาคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๑๔ พระบาทสมเดจ็ ทรงจัดต้งั บริษัท ดอยคำผลิตภัณฑอ์ าหาร จำกดั เพ่อื ผลติ พระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม อาหารและผลิตภัณฑ์สำเร็จรูปจากผลิตผลทางการเกษตร พระราชทานทะเบยี นใหผ้ แู้ ทนสหกรณก์ ารเกษตรหบุ กระพง ภายใต้เคร่ืองหมายสินค้า “ดอยคำ” ซึ่งปัจจุบันได้ผลิต จำกัด และได้พระราชทานโฉนดที่ดินบริเวณหุบกระพง สินค้าแปรรูปและอาหารกระป๋องท่ีหลากหลาย เป็นการ จำนวน ๓ ฉบบั รวมพนื้ ที่ ๑๒,๐๗๙ ไร่ ๑ งาน ๘๒ ตารางวา เพิ่มมูลค่าของสินค้าเกษตรแทนท่ีจะปล่อยให้เน่าเสีย แก่กรมสง่ เสริมสหกรณ์ และสหกรณ์การเกษตรหบุ กระพง ไปโดยเปลา่ ประโยชน์ จำกัด เป็นผู้รับผิดชอบตั้งแต่บัดนั้นเป็นต้นมา นับเป็น ๗๗

พระราชดำรินี้เป็นแนวทางแก้ปัญหาราคาสินค้า ปทุมธานี ๑ พัทลงุ หอมพษิ ณโุ ลก ๑ กข ๖ (ขา้ วเหนียว) เกษตรได้อีกแนวทางหน่ึง ทั้งน้ีด้วยพระปรีชาสามารถและ ดอกพะยอม และซิวแม่จัน (ข้าวเหนียว) ส่วนพันธุ์ข้าว พ ร ะ เ ม ต ต า ข อ ง พ ร ะ บ า ท ส ม เ ด็ จ พ ร ะ เ จ้ า อ ยู่ หั ว ที่ มี ต่ อ ท่ีพระราชทานแก่กรมการข้าวเพื่อนำไปใช้ในพระราชพิธี พสกนิกรทกุ หมเู่ หล่าเปน็ ลน้ พน้ พืชมงคลจรดพระนังคัลแรกนาขวัญทกุ ปี คือ พนั ธ์ุข้าวขาว ดอกมะลิ ๑๐๕ ๓. พระราชดำริด้านการพัฒนาและส่งเสริม อาชีพเกษตรกรรม ทรงค้นควา้ ทดลอง และวจิ ัย หาพนั ธ์ุพืชใหม่ๆ ทัง้ พชื พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทานแนว เศรษฐกิจ เช่น หม่อนไหม ยางพารา ฯลฯ พืชเพ่ือการ พระราชดำริในการพัฒนาและส่งเสริมอาชีพเกษตรกรรม ปรับปรุงดิน และพืชสมุนไพร เพื่อแนะนำให้เกษตรกร ด้วยการพัฒนาพันธ์ุพืช พันธุ์สัตว์ ลดการใช้ปุ๋ยเคมี และ นำไปเพาะปลูกได้ในราคาที่ไม่แพง ใช้เทคโนโลยีง่ายๆ การจัดกิจกรรมทางการเกษตรท่ีเอื้อประโยชน์ต่อเกษตรกร และเหมาะสมกับสภาพสังคมและสภาพแวดล้อมของ ท้ังการส่งเสริมความรู้ เทคโนโลยี และการทำการ ท้องถิ่นน้ันๆ เพื่อพัฒนาผลิตผลของเกษตรกรให้มีจำนวน เกษตรกรรมเพ่ือเพิ่มรายได้ อาทิ การปลูกพืชหมุนเวียน ต่อไร่เพ่ิมมากข้ึน โดยทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรด และพืชสมุนไพรเพื่อใช้ธรรมชาติแก้ปัญหาธรรมชาติ และ กระหม่อมให้ดำเนินการศึกษาทดลองในศูนย์ศึกษา การเลี้ยงสัตว์อ่ืนๆ นอกเหนือจากโค - กระบือ เพ่ือให้ การพัฒนาอันเน่ืองมาจากพระราชดำริในภูมิภาคต่างๆ เกษตรกรมีอาหารสมบูรณ์ มีรายได้ และความเป็นอยู่ เม่ือได้ผลดีแล้วทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อม ตลอดจนคุณภาพชีวิตที่ดี สามารถพ่ึงตนเองได้ และมี ให้เผยแพรพ่ ันธพ์ุ ชื นนั้ แก่เกษตรกร ความมัน่ คงในการประกอบอาชพี ศูนย์ฝึกและพัฒนาอาชีพเกษตรกรรมวัดญาณ ๓.๑ พระราชดำริเก่ียวกับการศึกษาและพัฒนา สังวรารามวรมหาวิหารอันเนื่องมาจากพระราชดำริ พันธ์ุพชื เป็นโครงการศึกษาวิจัยและพัฒนาเมล็ดพันธุ์ธรรมชาต ิ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงให้ความสำคัญกับ เพ่ือให้ได้เมล็ดพันธ์ุท่ีดีและปลอดจากสารพิษเผยแพร่แก่ การปรับปรุงพันธ์ุข้าว ซึ่งเป็นอาหารหลักของชาวไทย เกษตรกรและผู้สนใจทั่วไป เช่น การปรับปรุงพันธ์ุพืช ต้ังแต่ครั้งที่ทรงริเริ่มโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา วงศ์แตง การทดลองผสมพันธ์ุระหว่างแตงไทยกับ พันธ์ุข้าวท่ีทรงปลูกเพื่อพระราชทานแก่พสกนิกร แตงแคนตาลูป รวมถึงการปรับปรุงพันธ์ุพืชผักชนิดอื่นๆ ท่ัวประเทศ ไดแ้ ก่ ข้าวขาวดอกมะลิ ๑๐๕ สุพรรณบุรี ๑ ท่นี ิยมปลกู กนั โดยรอบศนู ยฯ์ เช่น ถวั่ ฝักยาว แฟง ฟักทอง ๗๘

มะเขือเปราะ ขา้ วโพด ถั่วลิสง และพันธุ์ไมด้ อกชนิดต่างๆ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาพิกุลทองอันเนื่องมาจาก เชน่ บานชื่น ดาวกระจาย คอสมอส ดอกเทยี น และผกั บุ้ง พระราชดำริ เกิดเมื่อดำเนินการแก้ปัญหาดินเปร้ียวได้แล้ว ฝร่ัง ที่จำเป็นต้องปลูกเพื่อใช้ในการป้องกันและควบคุม ทำให้สามารถปลูกผลไม้ได้หลายชนิด อาทิ ฝร่ังพันธ์ุกลม แมลงศัตรูพืชในระบบเกษตรแบบธรรมชาติ และเพื่อผลิต สาล่แี ละพนั ธแุ์ ปน้ สีทอง มะพรา้ วนำ้ หอม และพืชหมนุ เวียน พืชผักปลอดสารพษิ อีกหลายชนิด ได้แก่ ข้าวโพดฝักอ่อนพันธุ์เชียงใหม่ ศูนย์ศึกษ าการพัฒนาภูพานอันเนื่องมาจาก เกษตรศาสตร์ ๑ และพนั ธล์ กู ผสม ถั่วเขียวพันธุ์กำแพงแสน พระราชดำริ เกิดจากการศึกษาทดลองพัฒนาพันธ์ุพืช ๑ และ ๒ ชัยนาท ๖๐ มอ.๑ และชัยนาท ๓๖ นับเป็นพืช พบว่า พันธ์ุข้าวเหนียวท่ีปลูกแล้วได้ผลผลิตดีในภาคตะวัน เศรษฐกิจทปี่ ลูกได้ในภาคใต้และให้ผลผลติ ต่อไรส่ งู ออกเฉียงเหนือ คือพันธุ์ กข ๖ พันธ์ุสกลนคร และพันธุ์ ๓.๒ พระราชดำริเกี่ยวกับการศึกษาและพัฒนา สุพรรณบุรี ๖๐ ขณะท่ีพันธ์ุข้าวไร่ซิวแม่จันเป็นพันธ์ุท่ีใช ้ พนั ธ์สุ ัตว์ น้ำน้อย ส่วนข้าวเจ้าพันธ์ุข้าวขาวดอกมะลิ ๑๐๕ ปลูก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวพระราชทาน ได้ผลดี เป็นพืชเศรษฐกิจที่สร้างรายได้เป็นกอบเป็นกำ พระราชดำริเกีย่ วกบั การเลีย้ งและพฒั นาพันธ์สุ ัตว์ โดยเร่มิ ให้แก่เกษตรกรผู้ปลูกได้เป็นอย่างดี ไม่เพียงเท่านี ้ จากกิจการโคนมในโครงการส่วนพระองค์สวนจิตรลดา ผลการทดลอง ยังพบว่าภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซ่ึงมีความแพร่หลายมากข้ึนตามลำดับ จนพุทธศักราช ยังสามารถเพาะปลกู พืชทอ้ งถิ่นของภาคอ่นื ๆ ได้ เช่น ล้นิ จี่ ๒๕๑๕ ได้ขยายโรงงานนมผงสวนจิตรลดาไปก่อสร้างเป็น พันธ์ุ นพ ๑ ลำไยพันธ์ุอีดอ และเงาะโรงเรียน ส่วนพืช โรงนมหนองโพ ที่อำเภอโพธาราม จังหวัดราชบุรี เศรษฐกิจอ่ืนท่ีสามารถปลูกได้ผลดีในภาคอีสาน ได้แก่ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงรับสหกรณ์โคนม ยางพาราพันธุ์ PR 255 RRIM 600 และ GT ซึ่งใหผ้ ลผลติ หนองโพราชบุรี จำกัด ไว้ในพระบรมราชูปถัมภ์ รวมทั้ง น้ำยางเทียบเท่ากับยางพาราในภาคใต้ ได้มีการทดลอง ทรงส่งเสริมอาชีพการเล้ียงโคนมในโครงการพระราชดำริ ปลูกยางพาราในพน้ื ทต่ี ำบลห้วยหลวั อำเภอสมเดจ็ จังหวัด อกี หลายแห่งกระจายอยู่ในทกุ ภมู ภิ าคท่ัวประเทศ กาฬสินธุ์ จนสามารถเปดิ กรีดได้แลว้ จำนวนกวา่ ๑,๐๐๐ ไร่ ในเดือนมนี าคม พทุ ธศกั ราช ๒๕๒๒ พระบาทสมเด็จ ทำให้เกษตรกรมีรายได้ มีฐานะ และมีคุณภาพชีวิตท่ีดีขึ้น พระเจ้าอยู่หัวทรงเล็งเห็นว่ามีราษฎรผู้ยากจนในพื้นท่ี ปัจจุบันบริเวณปลูกยางพาราดังกล่าวอยู่ในความดูแล โครงการพัฒนาพ้ืนท่ีราบเชิงเขา จังหวัดปราจีนบุร ี ของสำนักงานกองทุนสงเคราะห์การทำสวนยาง จังหวัด ตามพระราชดำริจำนวนมากต้องเช่าโค - กระบือไว้ใช้ กาฬสนิ ธ์ุ แรงงานในราคาแพง และรายได้จากการจำหน่ายผลผลิต ศูนย์ศึกษาการพัฒนาเขาหินซ้อนอันเนื่องมาจาก ทางการเกษตรต้องนำไปจ่ายเป็นค่าเช่าโค - กระบือเกือบ พระราชดำริ ดำเนนิ การศึกษาและพัฒนาพนั ธ์ุข้าวโพดหวาน หมด จึงมีพระราชดำริให้กรมปศุสัตว์จัดตั้งธนาคาร โดยได้เมล็ดพันธ์ุข้าวโพดพระราชทานฉัตรทอง ๒ - ๙ โค - กระบือขึ้นในพุทธศักราช ๒๕๒๒ เพื่อช่วยเหลือ เอฟ ๑ จากแปลงทดลองในโครงการส่วนพระองค์ เกษตรกรผู้ยากจนได้มีโค - กระบือไว้ใช้แรงงานเป็นของ สวนจิตรลดาไปทดลองปลูก ปรากฏว่าให้ผลผลิตต่อไร่ ตนเอง โดยการเช่าซ้ือหรือวิธีการอ่ืนใดในราคาท่ีถูกจาก สูงมากและมีรสชาติดี ส่วนราชการ องค์กร หรือเอกชน เริ่มแรกกรมปศุสัตว์นำ กระบือจำนวน ๒๘๐ ตวั ไปใหเ้ กษตรกรผยู้ ากจนในท้องที่ ๗๙

อำเภอสระแก้วและอำเภอวัฒนานคร จังหวัดปราจีนบุรี ให้แกก่ ลุ่มผ้เู ลย้ี งโคเนือ้ โคนม การตดั หญา้ จำหนา่ ยเพื่อเปน็ เชา่ ซือ้ และผ่อนส่งใช้ให้หมดภายใน ๓ ปี ต่อมา พระบาท รายได้เสริม ผลิตภัณฑ์จากสัตว์ของเกษตรกรจึงมีคุณภาพ สมเดจ็ พระเจา้ อยหู่ วั ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหมอ่ ม และให้ผลผลิตจำนวนมาก เอ้ือต่อการรองรับอุตสาหกรรม ใหก้ รมปศุสัตวเ์ ปน็ ผูร้ บั ผิดชอบดำเนนิ การโครงการธนาคาร การแปรรปู อาหารในอนาคต โค - กระบือเพ่ือเกษตรกรตามพระราชดำริ โดย ๓.๓ พ ร ะ ร า ช ด ำ ริ เ ก่ี ย ว กั บ ก าร ศึ ก ษ า แ ล ะ พระราชทานพระราชทรัพย์ส่วนพระองค์ ตลอดจน พัฒนาการประมง พระราชทานโค - กระบือที่มีผู้น้อมเกล้าน้อมกระหม่อม พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงตระหนักถึง ถวายโดยเสด็จพระราชกุศล ให้แก่กรมปศุสัตว์เพ่ือนำไป ความสำคัญของปลาและสัตว์น้ำอื่นๆ ในด้านการเป็น ดำเนินการธนาคารโค - กระบือ ให้เป็นไปตามพระราช อาหารโปรตีนทีส่ ำคัญของประชาชนชาวไทย ทรงรเิ ร่มิ งาน ประสงค์ ส่งผลให้เกษตรกรผู้ยากจนมีรายได้มากข้ึน และมี พัฒนาการประมงด้วยการเพาะเล้ียงปลาน้ำจืด เช่น ความร่มเยน็ ผาสุกในการดำรงชพี ตลอดไป ปลาหมอเทศ ปลานิล และพันธ์ุปลาหายากในโครงการ การพัฒนาพันธ์ุสัตว์ประเภทต่างๆ พระบาทสมเด็จ สว่ นพระองค์สวนจิตรลดา พระเจ้าอยู่หัวทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ นอกจากน้ี ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ โปรดกระหม่อม ดำเนินการตามศูนย์ศึกษาการพัฒนาฯ หลายศูนย์ด้วยกัน ให้กรมประมงจัดอบรมและแนะนำเกษตรกรเร่ืองการเล้ียง เพื่อให้เกษตรกรได้รับการส่งเสริมการเลี้ยงสัตว์นานาชนิด สัตว์น้ำตามศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจาก ท่ีเหมาะสมกับสภาพภูมิศาสตร์และสภาพสังคม ได้แก่ โค พระราชดำริในภูมิภาคต่างๆ ท้ังการสาธิตเพาะเลี้ยงปลา กระบือ สุกร สัตว์ปีก ไก่พ้ืนเมือง ไก่ลูกผสม และ ท้ังในบึงธรรมชาติและการเพาะเลี้ยงชายฝ่ัง แจกจ่าย เป็ดเทศ ฯลฯ รวมถึงการฝึกอบรมความรู้ด้านการเล้ียง พันธ์ุปลา การอนุรักษ์ทรัพยากรสัตว์น้ำ การตั้งประมง บริการด้านสุขภาพสัตว์ การปรับปรุงพันธุ์สัตว์ ตลอดจน หมู่บ้าน การดำเนินงานขุดบ่อเลี้ยงปลาด้วยการรวมกลุ่ม ติดตามให้คำแนะนำ แก้ไขปัญหาด้านการเลี้ยงสัตว์ของ แบบสหกรณ์เล้ียงปลา ทั้งนี้ข้ึนกับสภาพธรรมชาติของ เกษตรกร การส่งเสรมิ การปลกู พชื อาหารสัตว์เพอ่ื จำหนา่ ย แตล่ ะพ้นื ท่ี ๘๐

พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวสนพระราชหฤทัย แหล่งน้ำจืดตามธรรมชาติและการประมงชายฝ่ังทะเล เก่ียวกับการประมงชายฝั่งทะเล ดังจะเห็นได้จาก ซ่ึงเป็นคุณประโยชน์แก่เศรษฐกิจของประเทศ รวมท้ัง ในพุทธศักราช ๒๕๓๐ ได้มีพระราชดำรัสให้ศูนย์ศึกษา ยังทรงฟ้ืนฟูพันธุ์ปลาที่หายากใกล้สูญพันธ์ุ และการสร้าง การพัฒนาอ่าวคุ้งกระเบนอันเนื่องมาจากพระราชดำริ แหลง่ ศกึ ษาพันธุ์ปลาเพ่ิมข้นึ อีกดว้ ย ส่งเสริมราษฎรให้เล้ียงกุ้งทะเลแบบก่ึงพัฒนาในพ้ืนท่ ี ๓.๔ พระราชดำรเิ กษตรทฤษฎีใหม่ ชายเลนเสื่อมโทรม จนพุทธศักราช ๒๕๔๒ เมื่อพื้นท่ีรอบ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงตระหนักถึง อ่าวคุ้งกระเบนได้รับการพัฒนาด้วยระบบชลประทาน ความสำคัญของการจัดหาน้ำเพ่ือการเกษตรกรรม จึงมี น้ำเค็ม ชาวประมงในพ้ืนท่ีดังกล่าวมีการรวมตัวกันจัดตั้ง แนว พระราชดำริให้มีการขุดสระน้ำในไร่นา จนเกิดเป็น กลุ่มเกษตรกรเลี้ยงสัตว์น้ำอ่าวคุ้งกระเบนขึ้น การเลี้ยงกุ้ง พระราชดำริ “ทฤษฎีใหม่” ซึ่งเป็นแนวทางในการบริหาร เติบโตมากข้ึนทั้งพ้ืนท่ีเพาะเลี้ยงและปริมาณการผลิต จัดการทรัพยากรคือ ท่ีดินและน้ำ ในพ้ืนท่ีขนาดเล็ก กวา่ เดมิ หลายเทา่ ตวั เพ่อื ให้เกิดประโยชนส์ งู สุดทางดา้ นการเกษตร พร้อมกันนี้ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอ่าวคุ้งกระเบนฯ พระองค์ทรงศึกษาและวิจัยเชิงปฏิบัติเก่ียวกับทฤษฎี ได้ร่วมกับประชาชนดำเนินการอนุรักษ์ป่าชายเลนบริเวณ ใหม่ตั้งแต่พุทธศักราช ๒๕๓๒ ในพื้นที่ส่วนพระองค์ขนาด อ่าวคุ้งกระเบนและร่วมกันปล่อยพันธ์ุสัตว์น้ำ เช่น ๑๖ ไร่ ๒ งาน ๒๓ ตารางวา ใกล้วัดมงคลชัยพัฒนา กุง้ แชบว๊ ย กงุ้ กุลาดำ ปลากะพงขาว และปูมา้ จำนวน ๒๐ ตำบลห้วยบง อำเภอเมืองสระบุรี จังหวัดสระบุรี จนเกิด ล้านตวั ตอ่ ปี เพื่อเพมิ่ ปรมิ าณสัตว์น้ำในแหล่งประมงชายฝั่ง เปน็ ผลสำเรจ็ ซง่ึ สามารถสรปุ กระบวนการในการดำเนนิ งาน รวมท้ังการสร้างข้อตกลงในกลุ่มประมงพ้ืนบ้านเก่ียวกับ ไดเ้ ปน็ ๓ ขนั้ ตอน คือ การใช้เคร่ืองมือประมงที่ไม่ทำลายทรัพยากรสัตว์น้ำ ข้ันที่หน่ึง เป็นกระบวนการผลิตเพ่ือให้สามารถ ส่งผลให้ชาวประมงขนาดเล็กสามารถจับสัตว์น้ำได้มากขึ้น พึ่งตนเองได้ ค่อยเป็นค่อยไป พอไม่ให้อดอยากขาดแคลน ขณะที่แม่บ้านชาวประมงได้รวมกลุ่มกันผลิตสินค้าแปรรูป โดยการจัดสรรที่ดินทำกินให้เกิดประโยชน์สูงสุด ซ่ึงควร จากสัตว์น้ำ อาทิ กะปิ น้ำปลา กุ้งแห้ง เป็นรายได้เสริม มีพื้นท่ีอย่างน้อย ๑๕ ไร่ต่อหน่ึงครัวเรือน โดยแบ่งพื้นท่ี ยังผลใหช้ มุ ชนม่นั คง ครอบครวั ม่ังคง่ั ดังพระราชประสงค ์ ออกเปน็ ๔ ส่วนไดแ้ ก่ สระนำ้ นาขา้ ว สวนผสม และที่พัก พระราชดำรเิ กยี่ วกบั การเพาะเลี้ยงสัตวน์ ำ้ นี้ อำนวย อาศัย โดยทรงใช้สูตรร้อยละ ๓๐-๓๐-๓๐-๑๐ เพ่ือให้มี ประโยชนอ์ ย่างยิง่ ใหญแ่ กป่ วงชนชาวไทย ไม่เฉพาะเพียงแค่ น้ำใช้สำหรับปลูกพืชในฤดูแล้งและเพื่อการอุปโภคบริโภค การจัดหาอาหารโปรตีนท่ีมีคุณค่าต่อร่างกายเท่านั้น มขี า้ วพอกนิ สำหรับครอบครัวตลอดปี มสี วนผสมท่เี หมาะสม ยังเป็นการฟ้ืนฟูพัฒนาอาชีพอันม่ันคงแก่ราษฎรทั้งบริเวณ กบั สภาพธรรมชาติของพนื้ ท่ีและความตอ้ งการของตลาด ๘๑

อย่างไรก็ตาม การขุดสระ ซึ่งเป็นจุดสำคัญของ สู่เกษตรกรทั่วทุกภาคของประเทศไทยผ่านศูนย์ศึกษา ข้ันนี้ เกษตรกรต้องได้รับความช่วยเหลือจากราชการ การพัฒนาฯ ท้ัง ๖ แห่ง การดำเนินชีวิตตามแนวทฤษฎี มูลนิธิ หรือองค์กรเอกชนต่างๆ เน่ืองจากเป็นการลงทุน ใหม่ท่ีได้รับพระราชทานพระมหากรุณาธิคุณน้ี เสมือนการ ค่อนข้างสูง นอกจากน้ี เพ่ือให้ทฤษฎีมีความสมบูรณ ์ พระราชทานชีวิตใหม่ให้แก่เกษตรกรท้ังหลาย ส่งผลให้มี ยังต้องมีการสร้างอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่มาคอยเติมให ้ รายได้จากการประกอบอาชีพเกษตรกรรมได้ผลเพียงพอ สระนำ้ ตามไรน่ าเตม็ อยเู่ สมอเพอ่ื ใหเ้ พยี งพอตอ่ การหลอ่ เลย้ี ง ต่อการดำรงชีวิต สามารถขายผลผลิตส่วนท่ีเหลือจาก ไรน่ าตลอดทงั้ ปี การบริโภคเพ่ือเพ่ิมพูนรายได้ ยกระดับฐานะให้พ้นจาก ข้ันที่สอง เกษตรกรควรรวมตัวกันในรูปกลุ่มหรือ ความยากจน สหกรณ์ ร่วมแรงร่วมใจกันดำเนินการทั้งในด้านการผลิต ๓.๕ การพัฒนาอาชีพเสริมใหแ้ ก่ราษฎร ด้านการตลาด ด้านความเป็นอยู่ ด้านสวัสดิการ ด้านการ แนวพระราชดำริด้านการเกษตรท่ีพระบาทสมเด็จ ศกึ ษา ด้านสงั คมและศาสนา ซึ่งตอ้ งได้รับความรว่ มมอื กัน พระเจ้าอยู่หัวพระราชทานนั้น มิได้ทรงคาดหวังผลลัพธ์ ทุกฝ่ายท่ีเก่ียวข้องท้ังภาครัฐ เอกชน ตลอดจนสมาชิก เพียงประการเดียวเท่านั้น แต่ทรงมองถึงผลที่จะเชื่อมโยง ในชมุ ชนน้นั เปน็ สำคญั เพอ่ื ใหช้ ุมชนพฒั นาขึน้ ไปพรอ้ มๆ กนั ไปสู่อาชีพอ่ืน ดังจะเห็นได้จากการเสด็จพระราชดำเนินไป ข้ันสุดท้าย เป็นการร่วมมือประสานงานกันเพ่ือจัดหา ทอดพระเนตร การดำเนินงานของศูนย์ศึกษาการพัฒนา ทุน หรือแหล่งเงิน เช่น ธนาคาร หรือบริษัท ห้างร้าน อันเนื่องมาจากพระราชดำริ หรือโครงการอันเนื่องมาจาก เอกชนมาช่วยในการทำธุรกิจ การลงทุน และพัฒนา พระราชดำริต่างๆ จะสามารถต่อยอดเช่ือมโยงไปถึง คุณภาพชีวิต เช่น การให้บริการโรงสี การให้บริการร้าน การสร้างอาชีพเสริม และพัฒนาอาชีพให้แก่เกษตรกร สหกรณ์ ทั้งนี้ ท้ังฝ่ายเกษตรกรและฝ่ายธนาคารกับบริษัท ไดอ้ ีกด้วย จะได้รับประโยชน์ร่วมกัน อันเป็นการเปิดช่องทางทำมา ทรงแนะนำให้เกษตรกรปลูกผลไม้หลากหลายชนิด หากินที่นอกเหนือจากการประกอบอาชีพเกษตรกรรม เพ่ือเสริมรายได้ เช่น พระราชทานคำแนะนำการปลูกพืช เพยี งอย่างเดียว แซมระหว่างต้นยางแก่เกษตรกรชาวสวนยางพารา เพ่ือให้ เม่ือการทดลองที่วัดมงคลชัยพัฒนาบรรลุผลสำเร็จ สามารถเก็บเก่ียวพืชผลอื่นระหว่างการรอต้นยางพารา ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมให้ขยายผล ใหน้ ำ้ ยาง เช่น สละเนนิ วง หวาย และพืชสมนุ ไพร เปน็ ตน้ ๘๒

แม้แต่ผักตบชวาที่ใช้ในกระบวนการบำบัดน้ำเสียตามแนว เร่ืองการสร้างอาชพี เสริมมาแนะนำแกเ่ กษตรกร เพ่ือสร้าง พระราชดำริ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวทรงแนะนำ รายได้นอกเหนือจากการจำหน่ายผลผลิตทางการเกษตร ให้นำมาใช้ประโยชน์ได้อีก เช่น ทำเป็นปุ๋ยหมัก ทำถ่าน ตัวอย่างเช่น การทำผลิตภัณฑ์ผ้าบาติก การจักสานไม้ไผ่ อดั แทง่ รวมท้งั เครือ่ งใชป้ ระเภทจกั สาน เป็นต้น และหวาย ผลิตภัณฑจ์ ากกระดาษสา และประดษิ ฐ์ดอกไม้ เมื่อทรงเป็นผู้นำในการรณรงค์เร่ืองการปลูก จากแป้ง การทอผ้าฝ้ายแกมไหม ผ้ามัดหม่ีด้วยกี่พื้นเมือง หญ้าแฝกเพื่ออนุรักษ์ทรัพยากรดินและน้ำ พระบาทสมเด็จ ผ้าฝ้ายท่ีย้อมสีจากธรรมชาติ ผลิตภัณฑ์และดอกไม้จาก พระเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระราชดำริให้มูลนิธิ เส้นใยพืช เคร่ืองเรือนจากไม้ไผ่ การเจียระไนพลอย โครงการหลวงดำเนินการและพัฒนาให้หญ้าแฝกเป็นพืช เป็นต้น เพื่อให้เกษตรกรมีความกินดีอยู่ดี สามารถดำรง เพ่ือการอนรุ กั ษด์ นิ และน้ำ และช่วยเสรมิ รายไดส้ ูเ่ กษตรกร วิถชี ีวติ ได้อยา่ งเป่ยี มสุข อย่างครบวงจร เพราะทุกส่วนของหญ้าแฝกตั้งแต่ลำต้น จากพระราชดำริด้านการพัฒนาและส่งเสริมอาชีพ ใบ และราก มีประโยชน์ในชวี ิตประจำวนั ท้งั ส้ิน เช่น เสน้ เกษตรกรรม พนื้ ท่ีหลายแห่งในภูมิภาคต่างๆ ที่ไมส่ ามารถ และวัสดุหญ้าแฝก สามารถนำมาผลิตวัสดุอัดข้ึนรูป ทำการเกษตรได้ กลับสมบูรณ์และชุ่มชื้นขึ้นมากมาย เพื่อเป็นวัตถุดิบอุตสาหกรรม การประดิษฐ์หญ้าแฝก ปัญหาต่างๆ ของเกษตรกรได้รับการบรรเทาเบาบาง เปน็ ภาชนะบรรจุ การทำยงุ้ ฉางดว้ ยหญา้ แฝกและดนิ เหนยี ว ลง มีแหล่งพัฒนาองค์ความรู้ด้านการเกษตร เกิดความรู ้ การผลิตเถ้าหญ้าแฝก และการใช้เถ้าหญ้าแฝกทดแทน ความเข้าใจใหม่ๆ ท่ีเป็นผลดีต่อการประกอบอาชีพ ซีเมนต์ เปน็ ตน้ เกษตรกรรม มอี าหารบริโภคอยา่ งเพียงพอ มีรายไดเ้ พิ่มขน้ึ ศูนย์ศึกษาการพัฒนาอันเนื่องมาจากพระราชดำริ จนกระทัง่ สามารถพงึ่ พาตนเองได้ ทัง้ นด้ี ้วยพระเมตตาของ แต่ละศูนย์ได้น้อมเกล้าน้อมกระหม่อมนำแนวพระราชดำริ พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวท่ีพระราชทานแก่พสกนิกร ของพระองค์ ๘๓