การเรียนรู้สู้ภัยธรรมชาติ 3 สค32032 (ม.ปลาย)

อันดบั ท่ี 3 แผ่นดนิ ไหวทมี่ หาสมทุ รอนิ เดยี (พ.ศ. 2547) สภาพความเสยี หายจากเหตุการณแ์ ผน่ ดินไหวท่มี หาสมทุ รอินเดยี ในปี พ.ศ. 2547 แผ่นดินไหวครั้งนี้เกิดขึ้นในทะเลอันดามันท่ีเกาะสุมาตรา เม่ือวันท่ี 26 ธันวาคม2547 จุดศูนย์กลางของการเกิดแผ่นดินไหวอยู่บริเวณชายฝั่งทางตะวันตกของเกาะสุมาตราประเทศอินโดนเี ซีย วัดขนาดความรุนแรงของแผ่นดินไหวได้ที่ระดับ 9.1-9.3 ตามมาตรารกิ เตอร์ที่ความลึกจากผิวดินประมาณ 30 กิโลเมตร และส่ันไหวต่อเนื่องนานประมาณ 8-10 นาที ทาให้แผ่นดินเคลื่อนตัวไปจากจุดเดิมประมาณ 1 เซนติเมตร และยังก่อให้เกิดแผ่นดินไหวตามในอีกหลาย ๆ แหง่ ทวั่ โลก เหตุการณ์ดังกล่าวส่งผลกระทบถึงชายฝั่งในพ้ืนที่ภาคใต้ของประเทศไทย โดยเกิดสึนามิซัดเข้าชายฝ่ังและสร้างความเสียหายอย่างมาก นับเป็นเหตุภัยพิบัติทางธรรมชาติคร้ังรุนแรงทส่ี ุดในประวัตศิ าสตรข์ องประเทศไทย ส่งผลใหม้ ผี ้เู สยี ชวี ิตถึง 8,212 คน เหตกุ ารณส์ นึ ามิซง่ึ เป็นผลสืบเนื่องจากแผ่นดนิ ไหวทางชายฝ่งั ทางตะวนั ตกของเกาะสมุ าตรา ประเทศอนิ โดนเี ซยี ขนาด 9.1-9.3 ตามมาตรารกิ เตอร์ ชดุ วิชา การเรยี นรูส้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 141

อันดบั ท่ี 4 แผ่นดนิ ไหวที่คาบสมทุ รคัมซตั กา ประเทศรัสเซยี (พ.ศ. 2495) ซากปรกั หกั พงั จากการเกดิ แผน่ ดนิ ไหวที่คาบสมุทรคมั ซัตกา ประเทศรัสเซีย พ.ศ. 2495 แผ่นดินไหวครั้งนี้ เกิดเม่ือวันท่ี 4 พฤศจิกายน 2495ท่ีบริเวณชายฝ่ังตะวันออกของคาบสมุทรคัมชัตกา ประเทศรัสเซีย โดยจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวอยู่ลึกลงไปใต้ทะเลราว 30กิโลเมตรสามารถวัดขนาดความสั่นสะเทอื นได้สงู สุดทรี่ ะดบั 9.0 ตามมาตรารกิ เตอร์ คล่ืนสึนามิที่เกิดจากแผ่นดินไหวคร้ังน้ี มีขนาดความสูงประมาณ 9 เมตรเดินทางไปถึงรัฐฮาวายและรัฐอลาสกาของประเทศสหรัฐอเมริกา ประเทศชิลีและนิวซีแลนด์ สร้างความเสียหายคดิ เป็นมูลค่ากว่า 1 ล้านดอลลาร์สหรฐั ฯ แต่เหตุการณใ์ นคร้งั น้ีไม่มีรายงานของผู้เสียชีวติ อนั ดบั ท่ี 5 แผน่ ดินไหวทค่ี าบสมทุ รโตโฮะคุ ประเทศญ่ีปุ่น (พ.ศ. 2554) เหตุการณส์ ึนามหิ ลังการเกดิ แผ่นดินไหวบนคาบสมุทรโตโฮคุ ประเทศญ่ปี ุ่น ปี พ.ศ. 2554 สาหรับในทวีปเอเชีย ประเทศญ่ีปุ่น เป็นประเทศที่ประสบกับภัยแผ่นดินไหวมากท่ีสุดประเทศหน่ึง การเกิดแผ่นดินไหว ท่ีถือว่าสร้างความเสียหายให้แก่ประเทศญี่ปุ่นมากท่ีสุดในประวัติศาสตร์ นอกจากจะตอ้ งเผชิญกบั แผน่ ดินไหวครั้งใหญ่ขนาด 9.0 ตามมาตรารกิ เตอร์ และคลื่นยักษ์สึนามิ ที่มีความสูงกว่า 40.5 เมตร เข้าถล่มในพ้ืนท่ีชายฝั่งทางตะวันออกอีกด้วย ชุดวิชา การเรียนรู้สภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 142

โดยคล่ืนยักษ์ได้ซัดข้ึนมาบนชายฝั่งเป็นระยะทางกว่า 10 กิโลเมตร เป็นเหตุให้เตาปฏิกรณ์ของโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ฟูกูชิมา ไดอิจิ ได้รับความเสียหายอย่างมาก จนไม่สามารถแก้ไขให้เป็นปกติได้มาถึงปัจจบุ นั โรงไฟฟ้านิวเคลยี ร์ฟูกูชิมา ไดอิจิ ได้รบั ผลกระทบจากการเกิดแผ่นดนิ ไหวครง้ั รนุ แรงท่สี ดุ ปี พ.ศ. 2554 ความเสียหายจากท้ังแผ่นดินไหว คล่ืนยักษ์สึนามิ และวิกฤตการณ์กัมมันตภาพรังสีร่ัวไหลออกมาจากเตาปฏิกรณ์ของโรงไฟฟ้านิวเคลียร์ฟูกูชิมา ไดอิจิ ที่เข้ามาพร้อมกัน ทาให้ มีผู้เสียชีวิตท่ีได้รับการยืนยันจากสานักงานตารวจแห่งชาติญ่ีปุ่น จานวน 15,842 คน บาดเจ็บ5,890 คน และสูญหายกวา่ 3,485 คน บา้ นเรอื นพงั เสียหาย หรอื พังทลายกวา่ 125,000 หลัง ซากของอาคารบา้ นเรือน ท่อี ยู่อาศยั และขา้ วของเครื่องใชท้ จ่ี งั หวัดอวิ าเตะ หลงั เกดิ แผ่นดินไหวและสนึ ามิ ชดุ วชิ า การเรียนร้สู ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 143

สถติ ิการเกดิ แผน่ ดนิ ไหวที่เกิดขึน้ ท่วั โลก จานวนแผ่นดินไหวที่เกดิ ขนึ้ ทว่ั โลกเฉล่ยี ตอ่ ไป (ภาพจาก http://www.geothai.net/category/student-chapters )อัตราการเกดิ และผลกระทบตามขนาดมาตราริกเตอรโ์ ดยสานักงานสารวจธรณวี ิทยา อเมรกิ าขนาด ผลกระทบ อตั ราการ(รกิ เตอร์) เกดิ ทว่ั โลก1.9 ลงไป ไมม่ ี ไม่สามารถรู้สึกได้ 8,000 คร้ัง/วนั2.0 – 2.9 คนทว่ั ไปมักไม่รูส้ กึ แต่กส็ ามารถรสู้ กึ ได้บ้าง และตรวจจับได้ง่าย 1,000 ครัง้ /วัน3.0 – 3.9 คนส่วนใหญร่ ูส้ ึกได้ และบางคร้งั สามารถสร้างความเสียหายได้บ้าง 49,000 ครง้ั /ปี4.0 – 4.9 ข้าวของในบ้านสน่ั ไหวชัดเจน สามารถสรา้ งความเสยี หายได้ปานกลาง 6,200 ครัง้ /ปี5.0 – 5.9 สร้างความเสยี หายยับเยินให้กับส่ิงก่อสรา้ งที่ไม่มน่ั คงแข็งแรง 800 ครั้ง/ปี6.0 – 6.9 สรา้ งความเสียหายทีค่ ่อนข้างรุนแรงได้ในรัศมปี ระมาณ 80 กิโลเมตร 120 ครงั้ /ปี7.0 – 7.9 สามารถสรา้ งความเสียหายรุนแรงในบรเิ วณกว้างกวา่ 18 ครั้ง/ปี8.0 – 8.9 สรา้ งความเสียหายรนุ แรงไดใ้ นรัศมเี ป็นร้อยกโิ ลเมตร 1 ครงั้ /ปี9.0 – 9.9 ลา้ งผลาญทุกส่งิ ทุกอยา่ งในรัศมีเปน็ พนั กิโลเมตร 1 ครั้ง/20 ปี10.0 ขนึ้ ไป ไมม่ ีบันทึกความเสียหายไว้ เน่ืองจากมโี อกาสเกิดข้นึ ยากมาก ไมท่ ราบ ชุดวชิ า การเรยี นรู้ส้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 144

เร่อื งที่ 4 แนวทางการป้องกนั และแก้ไขผลกระทบที่เกิดจากแผน่ ดนิ ไหว 4.1 การเตรียมความพรอ้ มรับสถานการณ์การเกดิ แผ่นดนิ ไหว 4.1.1 สร้างอาคารบ้านเรือนให้เป็นไปตามกฎเกณฑ์ท่ีกาหนด สาหรับพ้ืนท่ีเสี่ยงภัยแผ่นดินไหว 4.1.2 ตรวจสอบสภาพของอาคารที่อยู่อาศัย และเครื่องใช้ภายในบ้านทาการยึดเครอ่ื งเรือนทอี่ าจก่อใหเ้ กดิ อันตราย เช่น ตู้และช้ันหนังสอื กับฝาบ้านหรอื เสา 4.1.3 ให้สมาชิกในครอบครัวมีความรู้ในเร่ืองการปฐมพยาบาลเบื้องต้นและวิธีการรักษาความปลอดภยั เชน่ การปิดวาล์วกา๊ ซหงุ ต้ม สะพานไฟ การใช้เครือ่ งมือดบั เพลงิ 4.1.4 จดั เตรียมสิ่งต่อไปน้ีไวใ้ กล้ตัว เช่น วิทยุ ไฟฉาย ถ่านไฟฉาย อุปกรณ์ดับเพลิงน้าด่ืม อาหารแห้ง ยารักษาโรคและอปุ กรณ์การปฐมพยาบาล 4.1.5 ให้ความรู้แก่สมาชิกในครอบครัวทุกคนเก่ียวกับข้อควรปฏิบัติเพ่ือความปลอดภยั เมื่ออยูใ่ นสถานทต่ี ่าง ๆ ระหว่างเกดิ แผ่นดนิ ไหว 4.1.6 วางแผนนัดแนะล่วงหน้าว่าถ้าต้องพลัดหลงแยกจากกัน ทุกคนในครอบครัวจะกลับมาพบกันทใ่ี ด 4.1.7 ไม่ควรวางส่ิงของที่มีน้าหนักมากไว้ในท่ีสูง และควรผูกยึดเคร่ืองใช้ เคร่ืองเรอื น ครุภัณฑ์สานกั งานกบั พ้ืนหรอื ฝาผนงั ให้แนน่ หนา 4.1.8 ใหส้ มาชิกทุกคนในบ้านทราบหมายเลขโทรศพั ท์ของสถานที่ท่ีควรจะติดต่อในกรณีฉุกเฉิน เช่น หน่วยดบั เพลิง สถานีตารวจ ท่ีวา่ การอาเภอ สานักงานเทศบาล หรอื โรงพยาบาลทอ่ี ยใู่ กลบ้ า้ น เปน็ ตน้ 4.1.9 ควรติดตั้งโทรศัพท์พื้นฐานไว้ในบ้านอย่างน้อยหน่ึงหมายเลข เพราะเม่ือใดแผ่นดินไหวสัญญาณโทรศพั ท์มือถือมักจะใชง้ านไมไ่ ด้ เนือ่ งจากมีผใู้ ชง้ านพร้อมกนั เป็นจานวนมาก ชดุ วิชา การเรยี นร้สู ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 145

“เป้ฉุกเฉิน” สิ่งของจาเปน็ ทคี่ วรมีเพื่อเตรียมความพร้อมกอ่ นเกิดแผ่นดินไหว การเตรียมตัวสาหรับรับมือเหตุแผ่นดินไหว ควรมีการจัดเตรียมสิ่งของจาเป็นเอาไว้ล่วงหน้า ก่อนเกิดเหตุแผ่นดินไหวข้ึนให้สามารถใช้อุปกรณ์ในเป้ฉุกเฉินเพื่อการเอาตัวรอดในสถานการณ์เฉพาะหน้าและยังชพี ระหว่างประสบภัยได้ในเบ้ืองต้น ซ่ึงอุปกรณ์ท่ีควรจัดเตรียมไว้สาหรับอปุ โภคบรโิ ภคในชว่ งเวลาอย่างน้อย 3 - 5 วันสิง่ ของทีค่ วรบรรจุในเป้ฉุกเฉิน ประกอบดว้ ย - อาหารแหง้ และอปุ กรณท์ าอาหารฉุกเฉิน - น้าดม่ื และกระติกน้าแบบพกพา - เสอ้ื ผ้า เครอ่ื งนงุ่ หม่ สาหรบั กันอากาศหนาว ลม และฝน - รองเทา้ หุ้มส้น ปอ้ งกันเศษแกว้ หรือวตั ถแุ หลมคมอื่น ๆ ที่อาจทาใหไ้ ดร้ บั บาดเจ็บ - ชดุ ปฐมพยาบาลและยาเชน่ ยารกั ษาโรคประจาตวั รักษาบาดแผล เป็นต้น - เอกสารสาคัญประจาตวั เพือ่ ใชเ้ ปน็ หลกั ฐานยนื ยนั สถานะบคุ คล - วิทยแุ บบพกพาพรอ้ มแบตเตอรี่สารองใช้ฟังขา่ วสารและประกาศเตอื นภัย - นกหวีด ใช้สาหรบั เป่าเรยี กความช่วยเหลอื ในกรณฉี ุกเฉิน - ไฟฉายพรอ้ มแบตเตอร่สี ารอง ใช้สาหรบั ส่องสว่าง 4.2 การปฏบิ ัติขณะเกิดแผ่นดินไหว เม่ือเกดิ แผน่ ดินไหว ให้ต้ังสติอยู่อย่างสงบ คดิ หาหนทางทีป่ ลอดภัย หมอบอยู่บริเวณท่ีสามารถป้องกันสิ่งของหล่นใส่ เช่น บริเวณใต้โต๊ะ ใต้เตียง หลีกเลี่ยงให้ห่างจากหน้าต่าง หากอยู่นอกอาคารให้อยู่ในที่โล่ง อยู่ให้ห่างจากสิ่งห้อยแขวนต่าง ๆ ปฏิบัติตามมาตรการป้องกันตนเองจากภัยแผน่ ดินไหว เปน็ ต้น 4.2.1 กรณอี ยู่ในอาคาร 1) กรณีเกดิ การสน่ั สะเทือนมาก ใหป้ ดิ สวทิ ชไ์ ฟหลัก และปดิ ถงั แก๊ส 2) มุดใต้โต๊ะ เก้าอี้ พิงผนังด้านใน แล้วอยู่น่ิงๆ ถ้าไม่มีโต๊ะ ใช้แขนปิดหน้าปดิ ศรี ษะ หมอบตรงมุมห้อง อยใู่ หห้ า่ งกระจก หน้าตา่ ง และเลย่ี งบรเิ วณที่สงิ่ ของหลน่ ใสห่ รือลม้ ทับเชน่ โคมไฟ ตู้ 3) ถ้ายังนอนอยู่ ให้อยู่บนเตียง ใช้หมอนปิดบังศีรษะ หลีกเลี่ยงบริเวณท่สี งิ่ ของหล่นใส่ อยู่บริเวณทีป่ ลอดภยั 4) ใช้ช่องประตูเป็นที่หลบภัยถ้าอยู่ใกล้ให้อยู่ในอาคารจนกวา่ การสั่นสะเทือนหยุดจึงออกไปภายนอกบรเิ วณท่ปี ลอดภัยอนั ตรายส่วนใหญเ่ กดิ จากส่ิงของหล่นใส่ ชดุ วชิ า การเรียนรู้สภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 146

5) คาดว่าหรือตระหนักเสมอว่าไฟฟ้าอาจดับหรือสปริงเกอร์อาจทางานหรือมีเสยี งเตือนไฟไหม้ 6) อย่าใช้ลิฟต์ขณะมีการส่ันไหวถ้าอยู่ในลิฟต์ควรรีบออกจากลิฟต์ทันทีบริเวณใกลล้ ฟิ ต์จะเปน็ สว่ นที่แข็งแรงของอาคารเหมาะแกก่ ารหลบและหมอบ 7) อย่าจุดเทียน ไม้ขีดไฟ หรือสิง่ ที่ทาให้เกิดเปลวหรอื ประกายไฟ เพราะอาจมีแกส๊ รั่วอยบู่ ริเวณนัน้ 8) อย่ากรูกันวิ่งออกนอกอาคาร เมื่อการสั่นไหวหยุดแล้วจึงทยอยออกด้านนอกบริเวณทีค่ ิดว่าปลอดภยั 9) ชั้นบนสุดของอาคารเป็นท่ีปลอดภัยท่ีหนึ่งแต่ความส่ันสะเทือนและการโยกจะมากกวา่ ชั้นทตี่ า่ ลงมา 10) ถ้าเกิดไฟไหม้ช่วงแรกให้รีบดับไฟ ให้เจ้าหน้าท่ีตรวจสอบความเสียหายของอาคาร หากปลอดภัยสามารถกลบั เขา้ ในอาคารได้ 11) หากเป็นแผ่นดินไหวใหญ่ให้ระลึกเสมอว่าอาจเกิดแผ่นดินไหวตาม(aftershock) เกดิ ขนึ้ แต่จะมขี นาดเลก็ กวา่ 4.2.2 กรณอี ยู่นอกอาคาร ใหอ้ ยดู่ ้านนอก ในทโี่ ล่งแจง้ ปลอดภยั ทีส่ ดุ อยู่ให้ห่างจากอาคาร เสาไฟ สายไฟฟ้า ต้นไม้ ป้ายโฆษณา หรือสิ่งของท่ีอาจหล่นใส่ ให้หาท่ีกาบังจากเศษวัสดุท่ีอาจจะรว่ งหลน่ ลงมาได้ 4.2.3 กรณีอยู่ในรถ ให้จอดรถเมื่อสามารถจอดได้โดยปลอดภัย และในท่ีไม่มีของหลน่ ใส่ อยใู่ ห้หา่ งอาคาร ต้นไม้ ทางด่วน สะพานลอย เชิงเขา เปน็ ตน้ 4.2.4 กรณีอยู่บนเรือ ความส่ันสะเทือนเน่ืองจากแผ่นดินไหวไม่ทาอันตรายผู้อาศัยอยู่บนเรือกลางทะเล ยกเว้นในกรณีเกิดสึนามิเรือที่อยู่ใกล้ชายฝ่ังจะได้รับความเสียหาย ให้นาเรือออกทะเลลึก 4.2.5 กรณีอยู่ในโรงงาน เมื่อรู้สึกส่ันสะเทือน ตั้งสติ อย่าตกใจวิ่งหนีออกนอกอาคาร ให้หมอบอยู่ใกล้เสา หรือเครื่องจักรท่ีแข็งแรง อยู่ให้ห่างสายไฟฟ้า โคมไฟ ส่ิงห้อยแขวนสิ่งของท่ีอาจล้มคว่า หรือหลีกเล่ียงการอยู่ใกล้ภาชนะที่เป็นสารเคมีอันตราย วัตถุระเบิด หรืออยู่ใกล้เครอื่ งจกั รทก่ี าลังทางาน เมือ่ ความส่นั สะเทือนหยดุ จงึ ออกไปทโ่ี ล่งแจง้ 4.2.6 กรณตี ิดอยู่ใต้ซากอาคาร ต้ังสตใิ ห้ดี ให้อยู่อยา่ งสงบ ใช้ผา้ ปิดหนา้ อยา่ จดุ ไฟเคาะท่อ ฝาผนัง เพื่อเป็นสัญญาณให้กับหน่วยช่วยชีวิต ใช้นกหวีดแทนการตะโกนซ่ึงการตะโกนอาจทาใหส้ ูดสิง่ อนั ตรายเขา้ สรู่ า่ งกายใหค้ วามช่วยเหลอื ซึ่งกันและกันและให้กาลังใจกัน ชุดวิชา การเรียนรูส้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 147

ภาพตัวอย่างการปฏิบตั ติ นเม่อื เกดิ แผ่นดินไหว (จาก Japan Metrological Agency) 4.3 การปฏิบตั หิ ลังเกดิ แผ่นดนิ ไหว ข้อควรปฏิบัติหลังเกดิ แผน่ ดนิ ไหว สาหรบั ผ้ปู ระสบเหตุ ไดแ้ ก่ 4.3.1 ปิดสวิตซ์ไฟฟ้า ยกสะพานไฟ ตรวจการชารุดของสายไฟฟ้า ให้ออกจากบริเวณทส่ี ายไฟขาด และวสั ดสุ ายไฟพาดถงึ 4.3.2 อย่าจุดไม้ขีดไฟหรือก่อไฟจนกว่าจะแน่ใจว่าไม่มีแก๊สรั่ว ตรวจสอบว่าแก๊สรั่วด้วยการดมกลิน่ เทา่ นน้ั ถา้ ได้กลิน่ ใหเ้ ปดิ ประตูหน้าต่างทกุ บาน 4.3.3 อพยพออกจากอาคารท่ีได้รับความเสียหาย และเตรียมพร้อมรับการเกิดแผน่ ดินไหวระลอกต่อไป 4.4.4 หลกี เลย่ี งการเข้าไปในเขตทม่ี คี วามเสียหายสงู หรืออาคารพัง 4.4.5 หลีกเล่ียงการใช้โทรศัพท์ เว้นแต่กรณีจาเป็นจริง ๆ เช่น มีผู้บาดเจ็บหรือเกิดไฟไหม้ ฯลฯ เพราะผู้อนื่ อาจมีความจาเปน็ ตอ้ งสง่ ขา่ วสารที่สาคญั กวา่ 4.4.6 สารวจความเสียหายของบ้าน/อาคารเพ่ือความปลอดภัย ก่อนจะเข้าไปภายในบ้าน/อาคาร 4.4.7 สารวจดคู วามเสียหายของท่อส้วม และท่อนา้ ทิ้งกอ่ นใช้ 4.4.8 เตรยี มนา้ สาหรบั ใชอ้ ุปโภคบรโิ ภคในกรณฉี ุกเฉิน ชุดวชิ า การเรียนร้สู ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 148

4.4.9 ติดตามข่าว สถานการณ์ การเตือนภัย และคาแนะนาต่าง ๆ เพ่ือความปลอดภัย 4.4.10 หลีกเลี่ยงการขับขี่ยวดยานพาหนะบนถนนและไม่เข้าใกล้อาคารท่ีได้รับความเสยี หาย ยกเวน้ กรณฉี ุกเฉินเพอ่ื ไมใ่ หก้ ีดขวางการปฏบิ ัตงิ านของเจา้ หนา้ ที่ 4.4.11 อยา่ ต่นื ตระหนกและให้ความช่วยเหลือผูอ้ ่นื เทา่ ท่ีจะทาได้ 4.4.12 เตรียมรับมืออาฟเตอร์ช็อก ซึ่งท่ัวไปมีความรุนแรงน้อยกว่าแต่ก็อาจสร้างความเสยี หายเพ่ิมขน้ึ จึงควรเปดิ วทิ ยหุ รอื โทรทศั น์ฟงั ขา่ วเพ่มิ เติม 4.4.13 เปิดตู้ดว้ ยความระมดั ระวังระวงั สารเคมีที่ตกหลน่ 4.4.14 ใส่รองเท้าหุ้มส้น และหลีกเล่ียงบริเวณสิ่งก่อสร้างที่เสียหายหรือพังทลายยกเวน้ ไดร้ ับการรอ้ งขอจากเจา้ หนา้ ท่ี 4.4.15 แจ้งเจา้ หน้าทถ่ี งึ จานวนและตาแหน่งท่มี ีผตู้ ิดอยใู่ นอาคารหากทราบ 4.4.16 หากอยู่ชายฝ่ัง หรือใกล้บริเวณปากแม่น้าให้รีบข้ึนที่สูงบริเวณที่ปลอดภัยโดยเฉพาะบริเวณท่เี คยมปี ระวัติการเกดิ อันตรายจากสนึ ามิ 4.4.17 อยา่ เชือ่ ขา่ วลอื และอย่าแพร่ข่าวลือ ชดุ วิชา การเรยี นรสู้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 149

หน่วยการเรียนรูท้ ่ี 8 สนึ าม.ิ ..ภัยร้ายท่ีนา่ กลัวสาระสาคญั ภัยธรรมชาติอย่างหนึ่ง เมื่อเกิดขึ้นครั้งใด จะสร้างความสูญเสียและก่อให้เกิดความเสียหายอย่างประมาณค่าไม่ได้ให้กับมวลมนุษยชาติ ก็คือภัยจากคล่ืนท่ีเกิดในทะเลหรือท่ีรู้จักกันทั่วไปคือ คล่ืนสึนามิ เนื่องจากคลื่นสึนามิ เป็นภัยธรรมชาติท่ีเกิดขึ้นต่อเน่ือ งจากการเกิดแผน่ ดินไหวในทะเลทาให้เกิดคลน่ื ยกั ษ์ขนาดใหญ่ พัดกระหน่าเขา้ ชายฝั่งด้วยความเร็วและรุนแรงสามารถคร่าชีวิตผู้คนและส่ิงมีชีวิตจานวนมาก คล่ืนสึนามิ เป็นภัยธรรมชาติที่ไม่สามารถพยากรณ์การเกิดล่วงหน้าได้ ด้วยเหตุน้ีภัยจากสึนามิ จึงสามารถทาลายทั้งชีวิต ทรัพย์สินและสิ่งก่อสร้างใหแ้ ก่พื้นทชี่ ายฝั่งทะเลเปน็ บริเวณกว้าง ปัจจบุ ันไดม้ ีการพัฒนาระบบเตือนภัยคลื่นยักษ์สึนามิขนึ้ ใช้ท่ัวโลก การได้ศกึ ษาหาความร้แู ละฝกึ ทักษะการเผชิญเหตุจากภยั สนึ ามอิ ย่างต่อเนอื่ ง สม่าเสมอ จะสามารถลดการสญู เสยี จากสึนามใิ หน้ อ้ ยลงได้ตวั ช้วี ดั 1. บอกความหมายของสึนามิ 2. บอกสาเหตแุ ละปจั จยั ในการเกิดสึนามิ 3. บอกสญั ญาณบอกเหตุกอ่ นเกิดสนึ ามิ 4. บอกผลกระทบที่เกิดจากสึนามิ 5. ตระหนกั ถงึ ภัยและผลกระทบที่เกดิ จากสึนามิ 6. บอกพนื้ ท่เี ส่ียงภยั ในการเกดิ สึนามิในประเทศไทยและประเทศต่าง ๆ ในโลก 7. บอกสถานการณ์การเกดิ สึนามใิ นประเทศไทยและประเทศตา่ ง ๆ ในโลก 8. ผลการเปรยี บเทียบสถิติการเกดิ สนึ ามิของประเทศไทยและประเทศตา่ ง ๆ ทว่ั โลก 9. บอกวธิ กี ารเตรยี มความพร้อมรบั สถานการณ์สนึ ามิ 10. บอกวิธีการปฏบิ ตั ิขณะเกดิ สนึ ามิ 11. บอกวธิ ีปฏิบัติตนหลงั เกิดสึนามิ ชุดวิชา การเรียนรสู้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 150

ขอบข่ายเนอื้ หา เรื่องที่ 1 มารจู้ ักสนึ ามิกนั เถอะ 1.1 ความหมายของสนึ ามิ 1.2 ข้อแตกต่างระหว่างคล่ืนสนึ ามิและคล่ืนธรรมดา เรอ่ื งท่ี 2 สนึ ามิ…ภัยธรรมชาตทิ ่ตี ้องระวัง 2.1 สาเหตุและปจั จัยการเกดิ สึนามิ 2.2 สิง่ บอกเหตกุ อ่ นเกดิ สนึ ามิ 2.3 ผลกระทบที่เกิดจากสึนามิ 2.4 พืน้ ทีเ่ สี่ยงภัยในการเกิดสึนามิ เร่อื งที่ 3 สนึ าม.ิ ..ภัยธรรมชาติที่เกดิ ได้หลายพน้ื ที่ 3.1 สถานการณ์การเกิดสึนามใิ นประเทศไทยและประเทศต่างๆ ในโลก 3.2 สถิติ/เหตุการณ์การเกิดสนึ ามใิ นประเทศไทยและประเทศตา่ งๆ ในโลก เรอื่ งท่ี 4 อนั ตรายจากสึนามลิ ดได.้ ..ถ้าใสใ่ จการเตรยี มพรอ้ ม 4.1 การเตรียมความพร้อมรบั มือกับสึนามิ 4.2 การปฏบิ ตั ขิ ณะเกดิ สึนามิ 4.3 การปฏิบัตหิ ลงั เกิดสนึ ามิเวลาทีใ่ ชใ้ นการศกึ ษา 15 ชั่วโมงสือ่ การเรยี นรู้ 1. ชดุ วชิ า การเรยี นรู้สู้ภัยธรรมชาติ 3 2. สมุดบนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรู้ประกอบชุดวชิ าเรยี นรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 3. ส่ือประกอบอ่นื ทีส่ ามารถหาไดใ้ นท้องถน่ิ เช่น วารสาร จุลสาร แผ่นพับ แผน่ ปลิว ฯลฯ 4. ส่อื วีดิทัศนเ์ กย่ี วกับการเกดิ คลนื่ สนึ ามจิ ากเว็บไซต์ ชดุ วิชา การเรียนรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 151

เรอ่ื งท่ี 1 มารู้จกั สึนามกิ นั เถอะ 1.1 ความหมายของสึนามิ สึนามิ (tsunami) หมายถึง คล่ืนซ่ึงเคลื่อนตัวในมหาสมุทรด้วยความเร็วสูง และมีพลังรุนแรง สามารถเคล่ือนที่ไปได้เป็นระยะทางไกล ๆ เม่ือคลื่นเคล่ือนที่เข้าสู่ชายฝ่ังจะเพ่ิมขนาดทาให้เกิดเป็นคลื่นขนาดใหญ่ ที่เรียกกันว่า คลื่นยักษ์ ทาให้เกิดความเสียหายอย่างใหญ่หลวงตอ่ ชวี ติ และทรัพย์สินของผู้คนทีอ่ าศยั อย่ตู ามบริเวณชายฝง่ั คล่ืนชนิดน้ีจึงแตกตา่ งจากคล่นื ธรรมดา คาว่า tsunami มาจากภาษาญี่ปุ่น แปลว่า คลื่นอ่าวจอดเรือ (harbour waves)ท้ังนี้เนื่องจากบริเวณชายฝั่งทะเลของประเทศญ่ีปุ่น ท่ีเป็นอ่าวจอดเรือทางด้านมหาสมุทรแปซิฟิกมักได้รับผลกระทบจากคลื่นชนิดนีอ้ ยู่เสมอ ๆ จึงเรยี กชอื่ ว่า สึนามิ ตง้ั แต่นน้ั เปน็ ตน้ มา หลังจากนั้นชื่อน้ีได้นาไปเรียกกันอย่างแพร่หลายจนเป็นที่เข้าใจและรู้จักกันโดยท่ัวไป สาหรับประเทศไทยราชบณั ฑิตยสถานไดบ้ ญั ญัตศิ ัพทข์ องคาวา่ tsunami เปน็ ภาษาไทยวา่ คล่ืนสนึ ามิ คลนื่ สนึ ามิท่ีเคลอ่ื นตวั เข้าทาลายบ้านเรือนประชาชนในประเทศญปี่ ่นุ ในปี พ.ศ. 2554 ลักษณะท่ีสาคัญของคล่ืนสึนามิ คือ เป็นคล่ืนที่เคลื่อนตัวในทะเลและมหาสมุทรด้วยความเร็วสูง คลื่นนี้ประกอบด้วยชุดคล่ืนที่มีความยาวมาก โดยมีระยะทางระหว่างยอดคล่ืนแต่ละลูก ตั้งแต่ 100 จนถึง 200 กิโลเมตร และมีคาบคลื่น คือ ช่วงเวลาเคล่ือนที่ของยอดคล่ืนแต่ละลูก ตั้งแต่ 10 นาที ไปจนถึง 1 ชั่วโมง หากไม่มีผืนแผ่นดินใด ๆ ขวางกั้นอยู่ในทะเล คลื่นนี้สามารถเคลื่อนที่ด้วยความเรว็ สูงต้ังแต่ 700 จนถึงมากกว่า 800 กิโลเมตรต่อช่ัวโมง และเคล่ือนท่ีไปไดใ้ นระยะทางไกลหลายรอ้ ยหรอื หลายพนั กโิ ลเมตร ชุดวิชา การเรียนรสู้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 152

ลักษณะสาคัญอีกประการหน่ึงของคล่ืนสึนามิ คือ ขณะท่ีคล่ืนเคลื่อนท่ีอยู่ในบริเวณน้าลึก ความสูงของคลื่นมีความสูงเพียง 30 เซนติเมตร ถึง 1 เมตร แต่เมื่อเคล่ือนตัวเข้าไปถึงบริเวณน้าตื้น ใกล้ชายฝั่ง ตัวคลื่นจะเพ่ิมความสูงและความรุนแรงมากขึ้นตามลาดับ จนอาจมีลักษณะคล้ายกาแพงน้าขนาดใหญ่ที่พัดถาโถมเข้าหาชายฝ่ัง ยิ่งถ้าบริเวณชายฝั่งเป็นอ่าวแคบ ๆหรือมีรูปทรงเป็นกรวยย่ืนเข้าไปภายในพ้ืนแผ่นดิน คล่ืนอาจเพ่ิมความสูงได้มากถึง 30 เมตรมวลน้าจานวนมหาศาลท่ีคล่ืนพัดพาขึ้นไปบนฝั่ง จะปะทะกับสิ่งก่อสร้าง อาคารบ้านเรือนท่ีต้ังอยู่ขวางหน้า ซึ่งถ้าหากเป็นอาคารเต้ีย ๆ ที่มีโครงสร้างไม่แข็งแรง ก็จะถูกคลื่นทาลายจนราบเรียบดังนั้น คลนื่ สนึ ามิจงึ จัดเปน็ พิบัติภยั ท่ีร้ายแรงมากอย่างหนงึ่ ของมนษุ ย์1.2 ขอ้ แตกต่างระหวา่ งคลืน่ สนึ ามแิ ละคลืน่ ธรรมดา การเกดิ คล่นื สนึ ามิจะแตกตา่ งจากการเกิดคลืน่ ธรรมดาทวั่ ไป ซ่งึ อาจเปรียบเทียบความแตกต่างระหว่างคลื่นสนึ ามิกบั คล่ืนธรรมดาที่เกิดจากกระแสลมใหเ้ ห็นไดด้ งั ต่อไปน้ีลักษณะของคลืน่ คลื่นธรรมดา คลนื่ สนึ ามิความยาวคลื่น 100 – 1,000 เมตร 100 – 200 กิโลเมตรคาบคลนื่ เปน็ วินาทถี ึงนาที 10 นาที - 1 ชัว่ โมงความเร็วในการเคลื่อนที่ ไมเ่ กิน 80 กโิ ลเมตร ต่อช่วั โมง 700 – 800 กโิ ลเมตรตอ่ ชั่วโมงความสงู ของคลนื่ เมื่อซดั เข้าฝ่ัง ประมาณ 1 เมตร อาจสงู ถงึ 30 เมตรแนวคลื่นถดถอย แนวนา้ ลง ระดับน้าชายฝั่งลดลงมากผดิ ปกติแนวคลื่นทว่ มฝง่ั แนวนา้ ข้นึ ระดับน้าสูงมากจนไหลบ่าเข้าไป ท่วมบรเิ วณชายฝง่ั จากตารางข้างต้น จะเห็นถึงลักษณะแตกต่างระหว่างคลื่นธรรมดากับคลื่นสึนามิได้อย่างชัดเจนอย่างหน่ึงคือ ถ้าเป็นคล่ืนธรรมดา เมื่อคล่ืนเคล่ือนตัวเข้าสู่บริเวณชายฝั่ง ความสูงของคล่ืนจะสูงไม่มาก แนวคลื่นที่ซัดเข้าหาฝั่งท่ีเรียกว่า แนวคลื่นท่วมฝ่ัง (run-up) มีเพียงแค่แนวน้าขึ้นเท่านั้น และเม่ือคล่ืนถอยกลับ ระดับน้าก็จะลดลงไปเพียงแค่แนวน้าลง แตกต่างกับคล่ืนสึนามิซ่ึงก่อนท่ีคลื่นยักษ์จะเคล่ือนตัวเข้าสู่ฝั่ง ระดับน้าชายฝั่งจะลดลงอย่างผิดปกติ หลังจากน้ันระยะหน่ึงก็จะมีคลื่นสูงมากเคล่ือนที่เข้าหาฝั่ง ติดตามกันมาเป็นชุด ๆ โดยชุดแรกอาจมีความสูงไม่มากแตค่ ล่นื ลกู ต่อ ๆ มาจะเพิ่มความสูงมากขน้ึ ชดุ วชิ า การเรียนรูส้ ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 153

เร่ืองที่ 2 สึนาม…ิ ภัยธรรมชาติท่ีตอ้ งระวงั 2.1 สาเหตแุ ละปัจจยั การเกิดสึนามิ หากกล่าวถึง สึนามิ มักเป็นที่เข้าใจกันดีว่า สึนามิ ไม่ได้เกิดจากลมพายุเหมือนกับคลื่นธรรมดาท่ัวไป เพราะไม่ว่าจะเป็นก่อนหรือขณะท่ีเกิดสึนามิ ท้องฟ้าอาจปลอดโปร่งไม่มีลมพายุเลยก็ได้ นักวิชาการในสมัยก่อนคิดว่า การเกิดสึนามิอาจจะเกี่ยวข้องกับเรื่องน้าข้ึนน้าลงท่ีผิดปกติในท้องทะเล ซึ่งมีสาเหตุมาจากการเปลี่ยนแปลงของจุดดับบนดวงอาทิตย์ (sun spots)หรือเกิดจากการวางตัวของดาวเคราะห์ต่าง ๆ ที่สัมพันธ์กับตาแหน่งท่ีต้ังของโลก ดังน้ันจึงเรียกคลนื่ ชนิดน้ีวา่ คลืน่ น้าข้นึ ลง (tidal waves) แต่ปจั จุบันเราไดท้ ราบแล้วว่า สึนามิไม่ไดเ้ ก่ียวข้องกับการข้ึนลงของน้าทะเล แตเ่ กิดจากการไหวสะเทือนของเปลือกโลกอย่างรุนแรงใต้พ้ืนท้องทะเลและมหาสมทุ ร โดยมีการเคลอื่ นตวั ของแผน่ เปลือกโลกมีอยู่ 3 แบบคือ 2.1.1 แบบกระจายตวั คือ แผ่นเปลอื กโลกสองแผน่ เคลื่อนทีอ่ อกจากกนั 2.1.2 แบบมุดตัว คือ แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนเข้าหากัน โดยท่ีแผ่นเปลือกโลกแผ่นหนง่ึ มดุ เขา้ ไปอยใู่ ตแ้ ผน่ เปลอื กโลกอีกแผน่ หนง่ึ 2.1.3 แบบเปลี่ยนรูป คือ แผ่นเปลือกโลกจานวนสองแผ่นเคลื่อนท่ีในแนวนอนผ่านซ่ึงกันและกันซ่ึงปลดปล่อยพลังงานมหาศาลออกมา ทาให้มวลน้าในมหาสมุทรเกิดการเคลื่อนไหวกลายเป็นคล่ืนขนาดใหญ่ แผ่กระจายเป็นวงกว้างออกไปจากบริเวณท่ีเป็นจุดศูนย์กลางของแผ่นดินไหว และเน่ืองจากคลื่นชนิดน้ีมิได้เกิดจากการข้ึนลงของน้าทะเล นักวิชาการในปัจจุบันจึงไมน่ ิยมเรียกว่า คลน่ื นา้ ขึน้ ลง (tidal waves) แตเ่ ปล่ยี นมาเรียกว่า สึนามิ (tsunami ) อย่างไรก็ตาม แม้ว่าการเกิดสึนามิส่วนใหญ่จะมีสาเหตุมาจากการเกิดแผ่นดินไหวอย่างรุนแรงใต้พื้นท้องมหาสมทุ ร แตถ่ ้ามีสาเหตอุ ื่นท่ที าให้เกิดคลื่นขนาดใหญใ่ นท้องมหาสมุทรโดยมใิ ชเ่ กดิ จากการกระทาของลมพายุแลว้ ก็ถอื เปน็ สึนามิได้เช่นกนั 2.2 สง่ิ บอกเหตกุ อ่ นเกดิ สึนามิ สง่ิ ที่สามารถบอกได้คอ่ นขา้ งชัดเจนก่อนเกิดสนึ ามิ คือ การเกิดแผน่ ดินไหวท่ีสามารถรู้สึกถึงแรงส่ันสะเทือนของแผ่นดินและส่ิงที่อยู่รอบตัว หรือการได้รับแจ้งข่าวแผ่นดินไหวจากส่ือต่าง ๆ อาจสนั นษิ ฐานไว้ก่อนเลยวา่ อาจจะเกดิ สนึ ามติ ามมา ทงั้ นีส้ ังเกตได้จาก 2.2.1 สันคลื่นเป็นกาแพงขนาดใหญ่ สันคล่ืนที่ปรากฏในทะสามารถมองเห็นเป็นกาแพงขนาดใหญ่ ระลอกคลื่นกอ่ ตัวเปน็ กาแพงขนาดใหญ่ ชดุ วชิ า การเรยี นร้สู ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 154

2.2.2 น้าทะเลลดลงผิดปกติ ก่อนเกิดสึนามิ ระดับน้าทะเลมีการลดลงอย่างผิดปกติ น่ันเป็นสัญญาณเตือนว่าคล่ืนยักษ์กาลังก่อตัว ต้องรีบออกจากพ้ืนท่ีโดยด่วน สาเหตุที่น้าทะเลลดลง เพราะวา่ สนึ ามทิ ่ีเกดิ ข้ึนในครง้ั น้ี เกดิ จากการที่แผน่ เปลือกโลกแผ่นหนึง่ เกิดการมุดลงไปอยู่ข้างใต้แผ่นเปลือกโลกอีกแผ่นหนึ่ง ทาให้น้าปริมาณจานวนหนึ่งถูกดูดลงมาในบริเวณที่แผ่นเปลือกโลกมุดซ้อนกัน จึงทาให้น้าบริเวณชายฝ่ังทะเลเกิดการลดลงมากอย่างผิดปกติ และน้าดงั กล่าวจะกลับมาอกี คร้ังพร้อมกบั นาคลื่นมาด้วย ที่มา : http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub 2.2.3 ระบบแจ้งเตือนคลื่นสึนามิ เน่ืองจากคลื่นสึนามิขณะอยู่กลางทะเลมีฐานกว้างถึง 100 กิโลเมตร แต่สูงเพียง 1 เมตร อีกทั้งยังมีคลื่นทะเลท่ัวไปซึ่งเกิดจากกระแสลมอยู่วางซ้อนข้างบนอีก ดังนั้นการสังเกตการณ์จากเคร่ืองบินหรือดาวเทียม จึงแยกไม่ได้เลย การสังเกตการณจ์ งึ ทาได้จากการตรวจจับสญั ญาณจากทนุ่ ลอย และเครอ่ื งตรวจวดั แผ่นดนิ ไหวเทา่ น้นั ระบบแจ้งเตือนคลื่นสึนามิระบบแรกของโลกถูกจัดต้ังข้ึนหลังจากอุบัติภัยท่ีหมู่เกาะฮาวายในปี พ.ศ.2489 สหรัฐอเมริกาได้จัดตั้ง “ศูนย์แจ้งเตือนคล่ืนสึนามิแปซิฟิก”(Pacific Tsunami Warning Center) หรือ PTWC โดยมีการติดตั้งสถานีตรวจวัดแผ่นดินไหวในทะเลจานวน 50 แห่ง รอบมหาสมุทรแปซิฟิก ระบบทางาน ทาได้โดยการตรวจจับคล่ืนแรงสน่ั สะเทือนจากแผ่นดินไหว (Seismic wave) ซ่ึงเดนิ ทางรวดเร็วกว่าคลื่นสึนามิ 15 เท่า ข้อมูลท่ีตรวจวัดได้จากทุกสถานีถูกนารวมกันเพื่อพยากรณ์หาตาแหน่งท่ีมีความเป็นไปได้ ที่จะเกิดคล่ืนสึนามิ เมื่อคล่ืนสึนามิถูกตรวจพบ ระบบจะแจ้งเตือนไปยังเมืองท่ีอยู่ชายฝ่ัง รวมท้ังประมาณเวลาสถานการณ์ที่คล่ืนจะเข้าถึงชายฝ่ัง เพื่อท่ีจะอพยพประชาชนไปอยทู่ ี่สูง และให้เรอื ที่จอดอยู่ชายฝั่งสามารถเดินทางออกไปสู่ท้องทะเลลึกท่ีคล่ืนสึนามิไม่ส่งผลกระทบอันใด อย่างไรก็ตามระบบเตือนภัยน้ีสามารถทาการแจ้งเตือนล่วงหน้าเพียงไม่กี่ชั่วโมงเท่านั้น การอพยพผู้คนมักทาได้ไม่ทันท่วงทีเนื่องจากคลน่ื สึนามิ เดินทางเรว็ มาก ชดุ วิชา การเรียนร้สู ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 155

ทม่ี า:ชุดการเรยี นรวู้ ิทยาศาสตรโ์ ลกและดาราศาสตร์ DART ย่ อ ม า จ า ก Deep-ocean Assessment and Reporting ofTsunamis เป็นระบบเตือนภัยยุคใหม่ซึ่งพัฒนาโดยองค์การบริหารบรรยากาศและมหาสมุทร(NOAA) ประเทศสหรัฐอเมริกา โดยการติดตั้งเซนเซอร์วัดแรงส่ันสะเทือนไว้ท่ีท้องมหาสมุทรเซนเซอร์จะเก็บข้อมูลแผ่นดินไหวและสง่ สัญญาณไปยงั ทนุ่ ลอยซงึ่ อยู่บนผวิ นา้ เพ่ือรีเลย์สัญญาณไปยังดาวเทียม GOES และส่งกลบั ลงบนสถานีภาคพืน้ อีกทหี นงึ่ นกั วิทยาศาสตร์นาข้อมลู ทไ่ี ด้มาสร้างแบบจาลองด้วยเครื่องคอมพิวเตอร์เพื่อพยากรณ์แนวโน้มการเกิดคลื่นสึนามิ หากผลการจาลองและวิเคราะห์ว่ามีโอกาสความเป็นไปได้จะเกิดคล่ืนยักษ์ ก็จะแจ้งเตือนไปยังศูนย์ชายฝ่ัง เพ่ือให้ประชาชนและชาวประมงในพน้ื ท่ี รีบอพยพจากบริเวณทีอ่ ันตราย ชดุ วิชา การเรียนรสู้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 156

2.3 ผลกระทบทเี่ กิดจากสนึ ามิ 2.3.1 ผลกระทบทเ่ี ปน็ อนั ตรายตอ่ บคุ คล 1) ทาใหป้ ระชนเสยี ชีวิต หรอื สญู หาย 2) ประชาชนไดร้ ับบาดเจ็บ เช่น ถกู ตน้ ไม้ กิ่งไม้ หรือส่งิ ของกระแทก 3) เกิดการเจ็บป่วยด้วยโรคต่างๆ หลังจากเกิดภัยสึนามิ เช่น โรคระบบทางเดินอาหาร โรคระบบทางเดนิ หายใจ โรคน้ากดั เทา้ เป็นต้น 4) ทาให้สุขภาพจิตเส่ือม เนื่องจากการหวาดผวา หวาดกลัวต่อเหตุการณ์ที่เกดิ ขน้ึ หรอื ความเศรา้ โศกจากการสญู เสียทรพั ย์สนิ และบุคคลอนั เปน็ ท่ีรัก 5) ประชาชนขาดรายได้ เน่ืองจากไม่สามารถทางานได้ หรือธุรกิจการค้าต่างๆ หยดุ ชะงัก ทาให้เกิดปญั หาเศรษฐกจิ 2.3.2 ผลกระทบทีเ่ กดิ อนั ตรายต่อทรัพย์สนิ 1) อาคารบ้านเรือน ร้านค้า โรงเรียน สาธารณสถาน และส่ิงก่อสร้างต่าง ๆได้รับความเสียหายอย่างหนัก 2) การส่ือสาร ระบบโทรคมนาคมถูกตัดขาด ไฟฟ้า น้าประปา ได้รับความเสียหาย 3) แหล่งท่องเที่ยวทางทะเลถูกทาลาย ส่งผลกระทบต่อรายได้ของประเทศชาติ 2.3.3 ผลกระทบจากการเกดิ สนึ ามติ อ่ ประเทศไทย ความ เสี ยห ายที่ ป ระ เท ศไท ยได้ รับ จาก ก ารเกิ ด เห ตุ ก ารณ์ พิ บั ติ ภั ย สึน ามิเมื่อวันท่ี 26 ธันวาคม 2547 ถือเป็นภัยธรรมชาติร้ายแรงมากท่ีสุดเท่าที่ประเทศไทยเคยได้รับถึงแม้ว่าจานวนผู้เสียชีวิตจะมากเป็นอันดับ 4 รองจากประเทศอินโดนีเซีย ศรีลังกา และอินเดียก็ตาม การที่พบิ ตั ิภัยจากสึนามิมีความรุนแรงมากเปน็ เพราะสาเหตตุ ่าง ๆ ดังน้ี 1) ประเทศไทยยังไม่มีระบบเตือนภัยสึนามิ และขาดเจ้าหน้าที่ซ่ึงมีความรู้ความชานาญเก่ียวกับเร่ืองสึนามิโดยตรง ทั้งนี้ เนื่องจากในบริเวณทะเลอันดามันไมเ่ คยเกิดพิบัติภัยจากสึนามิมาก่อน ประเทศไทยและประเทศอื่นๆ ที่อยู่ติดชายฝั่งทะเลอันดามันจึงขาดการระมัดระวังป้องกันภัย ไม่เหมือนกับประเทศที่อยู่ในบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิก ซึ่งมีการสร้างระบบเตือนภัยจากสึนามิไว้เรียบร้อยแล้ว ในตอนเช้าของวันที่ 26 ธันวาคม น้ัน กรมอุตุนิยมวิทยาซึ่งมีเคร่ืองตรวจจับความส่ันสะเทือนของแผ่นเปลือกโลกจากแผน่ ดินไหวอยู่ที่สานักงาน ไดท้ ราบว่าเกิด ชดุ วชิ า การเรียนรู้ส้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 157

แผ่นดินไหวข้ึนท่ีบริเวณนอกฝ่ังตะวันตกของหัวเกาะสุมาตรา จึงได้ออกประกาศแจ้งให้ประชาชนทราบ แต่มิได้มีการเตือนภัยว่าจะมีสึนามิเกิดขึ้น เพราะไม่มีเคร่ืองมือตรวจวัดความสูงของคล่ืนในทะเล และเจ้าหน้าท่ีก็มิได้มีความรู้ความชานาญเก่ียวกับเรื่องสึนามิด้วย ดังน้ันเม่ือเกิดสึนามิขึ้นท่ีเกาะสุมาตรา และกาลังเคลื่อนตัวเข้ามาท่ีพื้นท่ีชายฝั่งภาคใต้ของไทย จึงไม่มีการแจ้งเตือนภัยให้ประชาชนในท้องถ่ินไดท้ ราบลว่ งหน้า ทาให้เกิดความสญู เสยี จานวนมาก 2) บริเวณที่มีผู้เสียชีวิตและบาดเจ็บเป็นจานวนมากอยู่ในพื้นที่ซ่ึงเป็นแหล่งท่องเที่ยวชายฝั่งทะเลท่ีสาคัญของไทยและเป็นที่รู้จักกันทั่วโลก นักท่องเท่ียวท้ังชาวไทยและชาวต่างประเทศ นิยมเดินทางมาพักผ่อนกันมาก ประกอบกบั อยใู่ นช่วงเวลาเทศกาลคริสตม์ าสและใกล้วนั ปีใหม่ จานวนนักทอ่ งเที่ยวจึงมมี ากเป็นพิเศษ เมอื่ เกิดพิบัติภัยข้ึน จานวนผ้เู สียชีวิตและบาดเจ็บจึงมีทั้งนักท่องเท่ียวและคนในท้องถ่ิน โดยเฉพาะนักท่องเที่ยวชาวต่างประเทศท่ีเดินทางมาจากประเทศในยโุ รปเหนือ เชน่ สวเี ดน นอร์เวย์และเดนมาร์ก มจี านวนมากกวา่ นักท่องเทย่ี วชาติอืน่ 3) นักท่องเที่ยวและคนในท้องถิ่นส่วนใหญ่ไม่มีความรู้และประสบการณ์เก่ียวกับปรากฏการณ์สึนามิมาก่อน จึงขาดการเฝ้าระวังภัยและการหนีภัย ดังจะเห็นได้จากกรณีมีนักท่องเที่ยวจานวนหนึ่ง เดินลงไปดูที่บริเวณชายหาด เม่ือเกิดน้าลงผิดปกติก่อนท่ีคล่ืนใหญ่จะเคลื่อนตัวเข้ามาและเมื่อคล่ืนถาโถมเข้ามา ก็ไม่สามารถหนีภัยได้ทัน ต้องเสียชีวิตทั้งหมดนอกจากนี้ ผู้ท่ีพักอยู่ในบังกะโล หรือน่ังพักผ่อนอยู่ท่ีร้านค้าและร้านอาหารบริเวณชายหาด ส่วนใหญ่ก็ไม่สามารถหนภี ัยไดท้ ันเช่นกนั 4) เน่ืองจากเป็นพิบัติภัยที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว อีกท้ังมิได้มีการเตรียมแผนแก้ไขสถานการณ์ไว้ล่วงหน้า การช่วยเหลือผู้ที่รอดชีวิตและบาดเจ็บจึงเป็นไปอย่างทุลักทุเลและล่าช้า โดยเฉพาะอย่างย่ิงในแหล่งท่องเที่ยว ที่เป็นเกาะห่างจากฝั่ง ความช่วยเหลือไปถึงล่าช้ากว่าบนพืน้ แผน่ ดนิ ใหญ่ จานวนผเู้ สยี ชวี ิตจากการบาดเจบ็ จึงมเี พิม่ มากขึน้ 2.3.4 ความเสยี หายท่เี กิดขนึ้ ในด้านตา่ ง ๆ 1) ความเสียหายด้านชีวิตและทรัพย์สิน จากรายงานเบ้ืองต้นเมื่อวันที่ 10มกราคม 2548 หลังการเกิดพิบัติภัยคลื่นสึนามิได้ 15 วัน จานวนผู้เสียชีวิตที่เป็นคนต่างชาติมีถึง1,240 คน จากจานวนผู้เสียชีวิตทั้งหมด 5,309 คน นอกจากน้ี ยังมีผู้เสียชีวิตที่ไม่ทราบว่าเป็นคนไทยหรือคนต่างชาติอีก 2,341 คน ส่วนผู้สูญหายจานวนท้ังหมด 3,370 คน นั้น ได้มาจากการรับแจ้งต่อทางราชการจากญาติพี่น้องของผู้ประสบภัยภายหลังการเกิดเหตุ ต่อมาจานวนดังกล่าวนี้ลดลง เพราะได้พบผู้ท่ีรับแจ้งว่าสูญหายบางคนแล้ว นอกจากนี้ยังมีการค้นพบศพผู้เสยี ชีวิตเพิ่มขึ้น ชุดวิชา การเรยี นร้สู ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 158

รวมท้ังมีการตรวจสอบเอกลักษณ์ของศพท่ีเก็บรักษาไว้ เพื่อให้ทราบว่าเป็นผู้ใด ในรายงานของกระทรวงมหาดไทยที่เสนอต่อคณะรัฐมนตรี เม่ือวันที่ 5 เมษายน 2548 หลังเกิดเหตุการณ์คลื่นสึนามิได้ 3 เดือนเศษได้มีการเปล่ียนแปลงตัวเลขผู้เสียชีวิต ผู้บาดเจ็บและผู้สูญหาย แยกเป็นคนไทยและคนตา่ งชาตดิ งั น้ี เช้ือชาติ ผ้เู สยี ชวี ิต ผูบ้ าดเจบ็ ผสู้ ูญหายคนไทย 1,952 6,005 1,998คนต่างชาติ 1,953 2,392 908ไมร่ ะบุ 1,490 -รวม 5,395 8,457 - 2,906 นอกจากจะมีผู้เสียชีวิต บาดเจ็บและสูญหายเป็นจานวนมากแล้ว ยังมีความเสียหายที่เกิดขึ้นกับทรัพย์สิน เป็นจานวนมากเช่นกัน ได้แก่ อาคารของโรงแรมขนาดใหญ่ที่พักของนักท่องเท่ียวประเภทบังกะโล และเกสต์เฮาส์ ร้านค้าและร้านอาหารบริเวณชายหาดบ้านเรือนของราษฎรท่ีมีอาชีพทางการประมง ทรัพย์สินส่วนตัวของนักท่องเท่ียวที่ประสบภัยยานพาหนะ เรือประมงและเรือของหน่วยงานราชการ ตลอดจนสาธารณูปโภคของท้องถิ่น เช่นไฟฟ้า ประปา โทรศัพท์ ถนนหนทาง ความเสียหายที่เกิดขึ้น กับทรัพย์สินเหล่านี้ ถ้าคิดเป็นมูลค่าแลว้ มีจานวนหลายพนั ล้านบาทภาพถา่ ยจากดาวเทยี มบริเวณ บลวู ิลเลจปะการังรีสอร์ท ตาบลคกึ คกั อาเภอตะก่วั ปา่ จงั หวดั พังงาวันที่ 30 มกราคม 2546 กอ่ นประสบภัยคลนื่ สึนามิ วันที่ 29 ธันวาคม 2547 หลังเกิดคลื่นสึนามิ ชุดวชิ า การเรียนรสู้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 159

2) ความเสียหายด้านเศรษฐกิจ ท่ีสาคัญท่ีสุดคืออุตสาหกรรมการท่องเท่ียวเนอื่ งจาก บริเวณท่ีได้รบั พบิ ัติภัยหลายแห่งเปน็ สถานที่ท่องเที่ยวทีไ่ ด้รับความนยิ มมาก มีการลงทุนสร้างโรงแรมท่ีพัก ในระดับต่างๆ รวมท้ังส่ิงอานวยความสะดวกแก่นักท่องเท่ียว นอกจากจะเสียหายในด้านทรัพย์สินแล้ว การหยุดกิจการของธุรกิจต่างๆ ท่ีประสบพิบัติภัยยังทาให้บุคลากรเป็นจานวนมากต้องสูญเสียรายได้ ไม่ว่าจะเป็นเจ้าของกิจการเอง หรือพนักงานลูกจ้างของกิจการน้ัน ๆ ถึงแม้ว่ากิจการอ่ืน ๆ ที่ไม่ประสบพิบัติภัยโดยตรงยังสามารถดาเนินงานอยู่ได้ ก็อาจมีปัญหาการขาดแคลนลกู ค้า เน่ืองจากนกั ทอ่ งเทยี่ วเกดิ ความเกรงกลวั ไม่กลา้ เดนิ ทางมาเส่ียงภยั อกี ปรากฏวา่ ภายหลงั การเกิดภัยคลื่นสนึ ามิ จานวนนักทอ่ งเท่ียวใน 6 จังหวัดภาคใต้ได้ลดลงอย่างเห็นได้ชัด จังหวัดที่ได้รับผลกระทบมากท่ีสุด คือ ภูเก็ต พังงา และกระบ่ีซึ่งเป็นจังหวัดที่มีนักท่องเท่ียวเสียชีวิตและบาดเจ็บมากท่ีสุด โดยรวมแล้วแหล่งท่องเท่ียวที่ประสบความเสยี หายมาก มี 8 แห่งดังนี้ คือ (1) ชายทะเลเขาหลัก ในอุทยานแห่งชาติเขาหลัก-ลารู่ ตาบลคึกคักอาเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา เป็นจุดที่นักท่องเที่ยวเสียชีวิตและบาดเจ็บมากที่สุด เนื่องจากเป็นแหล่งทอ่ งเท่ยี วทีส่ าคญั มโี รงแรมและทพี่ ักนกั ท่องเที่ยวตง้ั อยเู่ ป็นจานวนมาก (2) เกาะสิมิลัน อาเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา (3) หาดราไวย์ ตาบลราไวย์ อาเภอเมอื งฯ จงั หวดั (4) หาดกะรน ตาบลกะรน อาเภอเมอื งฯ จังหวดั (5) หาดกะทู้ ตาบลกะทู้ อาเภอกะทู้ จงั หวดั (6) หาดกมลา ตาบลกมลา อาเภอกะทู้ จงั หวัดภูเกต็ (7) หาดปา่ ตอง ตาบลป่าตอง อาเภอกะทู้ จังหวัด (8) เกาะพพี ี อาเภออา่ วนาง จงั หวัดกระบ่ี นอกจากอุตสาหกรรมการท่องเท่ียวแล้ว ความเสียหายด้านเศรษฐกิจท่ีสาคัญอีกอย่างหนึ่งคือการประมง เน่ืองจากมีหมู่บ้านประมงหลายแห่งได้รับความเสียหายจากภยั พบิ ัติสนึ ามิ ท้ังในด้านอาคารบ้านเรอื นและเรือประมงท่ีใช้ในการประกอบอาชพี หมู่บา้ นประมงท่ีได้รับความเสียหายมาก คือ บ้านน้าเค็ม ซ่ึงต้ังอยู่ที่ปากคลองปากเกาะ ในอ่าวแหลมป้อม ตาบลบางม่วง อาเภอตะกั่วป่า จังหวัดพังงา และท่ีบ้านสุขสาราญ ตาบลกาพวน ก่ิงอาเภอสุขสาราญจงั หวัดระนอง ชุดวิชา การเรียนร้สู ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 160

3) ความเสียหายด้านทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม คล่ืนสึนามิท่ีซัดเข้าสู่ฝ่ังด้วยพลังแรงและมีระดับยอดคลื่นสูงหลายเมตร ย่อมก่อให้เกิดความเสียหายแก่ทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อมบนชายฝั่งได้มาก ซ่ึงไม่สามารถประเมินค่าเป็นตัวเงินได้ตัวอย่างของความเสียหายที่สาคัญ ๆ ได้แก่ความเสียหายของปะการังใต้น้า ซ่ึงถูกคลื่นกระแทกแตกหักเสียหาย หรือถูกตะกอนและวัสดุต่าง ๆ ที่น้าพัดพามาจากท้องทะเลและบนพื้นดิน ทับถมกนั บนส่วนยอดของปะการัง ความเสียหายของป่าชายเลนที่ถูกคล่ืนซัดจนหักโค่น หรือหลุดลอยไปกับมวลน้า การเปล่ียนแปลงของแนวชายหาด โดยบางส่วนถดถอยเข้ามาในบริเวณชายฝั่งเนื่องจากการกัดเซาะของพลังคล่ืน และบางส่วนอาจรุกล้าออกไปในทะเลจากการทับถมของตะกอนที่น้าพัดพามา การเปล่ียนแปลงของบริเวณปากแม่น้า ซ่ึงอาจขยายกว้างออกหรือเคลื่อนท่ีไปจากเดิม เนื่องจากพลังการกัดเซาะของคลื่นและการเปล่ียนเส้นทางน้าไหลจากปากน้าออกสู่ทะเล การมีซากปรักหักพังของส่ิงก่อสร้างตามบริเวณชายหาด ซ่ึงทาให้เกิดความสกปรก รกรุงรังรวมทงั้ มเี ศษขยะตา่ ง ๆ ที่คลน่ื ซัดมากองไว้เป็นจานวนมาก 2.4 พื้นที่เส่ยี งภยั ในการเกิดสนึ ามิ พ้นื ทีเ่ สย่ี งภัยในประเทศไทยมีทั้งหมด 19 จังหวดั ได้แก่ จงั หวัดกระบี่ จังหวดั จนั ทบุรีจังหวัดฉะเชิงเทรา จังหวัดชลบุรี จังหวัดชุมพร จังหวัดตรัง จังหวัดตราด จังหวัดนครศรีธรรมราชจังหวัดนราธิวาส จังหวัดประจวบคีรีขันธ์ จังหวัดปัตตานี จังหวัดพังงา จังหวัดเพชรบุรี จังหวัดภูเก็ต จังหวัดระนอง จงั หวัดระยอง จงั หวดั สงขลา จงั หวัดสตูล และจังหวดั สรุ าษฏรธ์ านี ชุดวิชา การเรยี นรสู้ ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 161

แผนท่แี สดงพ้นื ทเี่ สย่ี งภยั ในการเกดิ สนึ ามิ ชุดวิชา การเรียนรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 162

สาหรับพื้นที่เสี่ยงภัยในทวีปเอเชียและประเทศต่าง ๆ ในโลก ท่ีมีโอกาสเกิดคล่ืนสึนามิสูง คือบริเวณที่แผ่นเปลือกโลกเคลื่อนแบบมุดตัวและเกาะที่เกิดจากภูเขาไฟ หรือแนวภูเขาไฟที่ผุดข้ึนมาคู่กับร่องลึกในบริเวณมหาสมุทรแปซิฟิก บริเวณดังกล่าวน้ีเรียกว่า “วงแหวนแห่งไฟ” (Ring of Fire) นน่ั เอง ทมี่ า : https://engwell.wikispaces.com/RING+OF+FIRE+MAP ชดุ วิชา การเรยี นรู้สูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 163

เร่ืองที่ 3 สึนามิ...ภัยธรรมชาติทเี่ กิดได้หลายพ้นื ที่ 3.1 สถานการณก์ ารเกดิ สนึ ามใิ นประเทศไทยและประเทศตา่ ง ๆ ในโลก เหตุการณ์สนึ ามิ 26 ธนั วาคม 2547 เหตุการณ์ภัยพิบัติครั้งใหญ่ทช่ี าวไทย โดยเฉพาะชาวไทย 6 จงั หวดั ภาคใตร้ ิมฝั่งทะเลอันดามัน ไม่มีวันลืม อีกท้ังคนท้ังโลกต้องจดจาและบันทึกไว้ในประวัติศาสตร์โลก คือเหตุการณ์ธรณภี ัยพิบัติ สนึ ามิ ทีค่ รา่ ชวี ติ ชาวโลกไปไมน่ อ้ ยกว่าสองแสนคน เหตุการณ์ร้ายน้ี เกิดขึ้นในเช้าวันอาทิตย์ที่ 26 ธันวาคม 2547 ซึ่งเป็นวันที่อากาศแจ่มใสตลอดชายฝั่งทะเลอันดามันของประเทศไทย ทะเลเรียบสงบ นักท่องเท่ียวท้ังชาวไทยและต่างประเทศที่เดินทางหลบลมหนาวมาจากบ้านเมืองของตน เพ่ือตากอากาศท่ีอบอุ่นบนชายหาดท่ีสวยงามริมชายฝั่งทะเลอันดามันของไทย ไม่ว่าจะเป็นท่ีหาดในจังหวัดภูเก็ตไข่มุกแห่งอันดามันเกาะพีพีดอน อ่าวนางทะเลน้าใสแห่งจังหวัดกระบ่ี เขาหลักแหล่งท่องเที่ยวแห่งใหม่ของจังหวัดพังงาท่ีมชี ่อื ไปทว่ั โลก นอกจากน้ยี ังมีนักท่องเทย่ี วทไ่ี ปยังเกาะตา่ ง ๆ ทสี่ วยงามอกี จานวนมาก ในห้วงเวลานี้เป็นฤดูแห่งการท่องเที่ยวทางด้านทะเลอันดามนั เนือ่ งจากเป็นช่วงนอกฤดูมรสุม โดยมากแล้วสภาพอากาศจะแจ่มใสทะเลสงบ ประกอบกับภูมิประเทศท่ีสวยงาม และเป็นช่วงปลายปีท่ีมีเทศกาลส่งท้ายปีเก่าต้อนรับปีใหม่ ซ่ึงมีชาวต่างประเทศและชาวไทยเข้ามาพักผ่อนในพื้นที่น้ีจานวนมาก ทุกคนต่างมีความสุขสดใสกับวันพักผ่อน ไม่มีใครเคยคิดว่ามันจะเกดิ มหนั ตภัยร้ายที่กาลังจะเขา้ มาคร่าชีวิตอย่างไม่ทนั ตัง้ ตวั แม้ว่าในเช้าวันอาทิตย์ที่ 26 นั้นจะมีการรายงานข่าวทางสถานีวิทยุและสถานีโทรทศั น์ ถึงการเกดิ แผ่นดินไหวในทะเลเหนือเกาะสมุ าตรามคี วามรนุ แรงมากถึง 8.9 ริกเตอร์เมือ่ เวลาแปดนาฬกิ า ซ่ึงรสู้ ึกไดถ้ งึ จงั หวัดภเู ก็ตและจังหวัดชายฝัง่ ทะเลอันดามันของไทยกต็ าม แต่ก็ไม่มีใครนึกถึงว่าส่ิงท่ีมันจะเกิดขึ้นตามมาคือ “คล่ืนสึนามิ” คงเป็นเพราะไม่เคยมีการบันทึกในประวัติศาสตร์โลกมาก่อนว่าเคยเกิด “คล่ืนสึนามิ” ในมหาสมุทรอินเดีย ซ่ึงท่ีผ่านมาเท่าที่มีการบนั ทึกในประวัตศิ าสตร์ส่วนใหญ่มนั จะเกดิ ในมหาสมทุ รแปซฟิ ิก ประมาณหนึ่งช่ัวโมงเศษถัดจากการเกิดแผ่นดินไหว สัญญาณเตือนทางธรรมชาติสิ่งแรกก็มาถึงชายฝ่ังประเทศไทย นั้นคือระดับน้าทะเลลดลงมากด้วยความรวดเร็ว อย่างไม่เคยเป็นมาก่อนถึงขนาดมีปลาขนาดใหญ่มาเกยต้ืน ผู้คนที่อยู่ตามชายหาดต่างประหลาดใจกับ ชุดวชิ า การเรยี นรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 164

เหตุการณ์ที่เกิดข้ึน แต่ก็คาดไม่ถึงว่านั่นมันคือสัญญาณเตือนว่าจะมีมหันตภัยมาถึงตัว กลับมีบางคนว่งิ ลงไปจับปลาทเี่ กยตนื้ อย่างสนุกสนาน ในเวลาไม่ถึงนาทีต่อมา คล่ืนยักษ์สึนามิระรอกแรกก็ปรากฏตัวใหญ่ทะมึนในทะเลทุกคนที่เห็นตา่ งรอ้ งตะโกนให้ว่ิงหนีข้ึนฝั่ง ต่างคนตา่ งหนีเอาชีวิตรอด ด้วยความเรว็ ของคลืน่ ขณะที่ซัดเข้าฝ่ังไม่น้อยกว่า 100 กิโลเมตรต่อชั่วโมง โดยท่ีตัวคล่ืนเดินทางข้ามทะเลอันดามันในช่วงที่ทะเลมคี วามลึกมากจะมีความเร็วมากกว่า 500 กิโลเมตรต่อช่ัวโมง ด้วยความเร็วและรุนแรงหลายระรอก คลื่นยกั ษไ์ ด้คร่าชีวิตผู้คนหลายคนทีห่ นไี ม่รอด และกวาดทาลายล้างทุกส่งิ ทข่ี วางหน้า ไม่ว่าจะเปน็ ตกึ รามบา้ นชอ่ ง รถยนต์ตา่ ง ๆ เสียหายท้ังหมดตลอดระยะที่คลืน่ ซดั ถึง เดิมเคยเช่ือกันว่า ในบริเวณมหาสมุทรอินเดียคงจะไม่มีปรากฏการณ์คล่ืนสึนามิที่รนุ แรงเกิดขึน้ เพราะถึงแม้วา่ ทางด้านตะวันออกของทะเลอันดามนั จะเปน็ แนวรอยต่อระหว่างแผ่นเปลือกโลกอินเดีย (Indian Plate) กับแผ่นเปลือกโลกยเู รเชยี (Eurasian Plate) และมีแผ่นดินไหวเกดิ ข้ึนบอ่ ยครงั้ กต็ าม แต่ก็ไม่เคยมีคลืน่ สึนามิ ทีท่ าลายชีวิตและทรัพย์สนิ ของผู้คนตลอดเวลา จนเมื่อวันท่ี 26 ธันวาคม 2547 ได้เกิดคลื่นสึนามิคร้ังที่รุนแรงมากที่สุดในประวัติศาสตร์ มีผู้คนเสียชีวิตถึงประมาณ 220,000 คน นับเป็นภัยทางธรรมชาติที่มีผู้เสียชีวิตมากเป็นอันดบั 3 ของโลกเทา่ ท่ีมีการบนั ทึกไว้ โดยภัยธรรมชาติ ท่มี ีผู้เสียชวี ิตมากเป็นอันดับ 1 เกิดจากพายุไซโคลนพดั ผ่านประเทศบังกลาเทศ เมื่อปี พ.ศ. 2513 มผี ูเ้ สียชวี ิตประมาณ 300,000 คน และภัยทางธรรมชาติท่ีมีผู้เสียชีวิตมากเป็นอันดับ 2 เกิดจากแผ่นดินไหว ทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศจีน เมื่อปี พ.ศ. 2519 มผี ู้เสียชวี ติ ประมาณ 255,000 คน ทีม่ า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/sub/ ชุดวชิ า การเรยี นรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 165

แผนท่ีแสดงความสูงต่าของแผ่นดินในเอเชียใต้และเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ แสดงแนวท่ีแผ่นเปลือกโลกอินเดียมุดลงใต้แผ่นเปลือกโลกยูเรเชีย ในทะเลอันดามัน ท่ีบริเวณหมู่เกาะอันดามัน หมู่เกาะนิโคบาร์ และเกาะสุมาตราคล่ืนสึนามิดังกล่าวเร่ิมต้นขึ้นท่ีจุดกาเนิดของแผ่นดินไหวนอกชายฝ่ังด้านตะวันตกของหัวเกาะสุมาตราในประเทศอินโดนีเซีย แล้วเคลื่อนตัวแผ่ขยายไปท่ัวทะเลอันดามัน จนถึงชายฝั่งตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศอินเดียและเกาะศรีลังกาบางส่วนของคลื่นยังเคลื่อนตัวไปถึงชายฝ่ังตะวันออกของทวีปแอฟริกาด้วย รวมประเทศท่ีประสบภัยจากคลื่นสึนามิ และมีผู้เสียชีวิตในครั้งนั้น 11 ประเทศ คือ อินโดนีเซีย มาเลเซีย ไทย พม่าอินเดยี บังกลาเทศ ศรีลงั กา มัลดีฟส์ โซมาเลีย แทนซาเนีย และเคนยา สาหรับประเทศไทย พิบัติภัยจากคลื่นสึนามิได้ก่อให้เกิดความตื่นตระหนกแก่ประชาชนทั่วท้ังประเทศ เพราะมีการสูญเสียทั้งชีวิตและทรัพย์สินของผู้คนเป็นจานวนมากใน 6จังหวัดภาคใต้ทม่ี ีพน้ื ที่อยู่ติดกับชายฝง่ั ทะเลอนั ดามัน คอื ภูเกต็ พงั งา ระนอง กระบ่ี ตรัง และสตูลโดยเฉพาะที่จังหวัดพังงา กระบ่ี และภูเก็ต มีการสูญเสียมากที่สุด นับเป็นพิบัติภัยทางธรรมชาติที่เกิดข้ึนอย่างรุนแรงและรวดเร็ว โดยไม่มีผู้ใดคาดคิดมาก่อน จึงไม่ได้มีการระมัดระวังและป้องกันไว้ล่วงหน้าเหตกุ ารณก์ ารเกดิ คล่ืนสึนามใิ นทะเลอนั ดามัน เม่ือวันท่ี 26 ธันวาคม 2547 เวลา 07.59 น. ตามเวลาในประเทศไทย ได้เกิดแผ่นดินไหว มีศูนย์กลางอยู่ที่บริเวณนอกฝ่ังด้านตะวันตก ทางตอนเหนือของหัวเกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซีย ที่ละติจูด 3.3 องศาเหนือ ลองจิจูด 95.8 องศาตะวันออก ลึกลงไปในดินประมาณ 30 กิโลเมตร มีความรุนแรง 8.9รกิ เตอร์ นับเป็นแผน่ ดนิ ไหว ครง้ั รุนแรงที่สดุ ท่ีเกิดขน้ึ ในทะเลอันดามันและรนุ แรงมากเป็นอันดับ 5ของโลก นับต้ังแต่ พ.ศ. 2500 เปน็ ตน้ มา ดงั แสดงในตารางต่อไปนี้อันดบั ที่ ความรุนแรง สถานที่เกดิ พ.ศ. 1 9.5 ประเทศชลิ ี 2503 2 9.2 รฐั อะแลสกา ประเทศสหรฐั อเมริกา 2507 3 9.1 รัฐอะแลสกา ประเทศสหรัฐอเมรกิ า 2500 4 9.0 คาบสมุทรคัมซัตคา ประเทศรัฐเซยี 2500 5 8.9 เกาะสุมาตรา ประเทศอินโดนีเซยี 2547 6 8.7 รฐั อะแลสกา ประเทศสหรัฐอเมริกา 2508 7 7.5 หมเู่ กาะดรู ิล ประเทศญี่ปุ่น 2506 ชดุ วิชา การเรียนร้สู ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 166

หลังจากเกิดแผ่นดินไหวไม่นาน ได้เกิดคล่ืนสึนามิเคล่ือนตัวเข้าสู่ฝั่งตะวันตกเฉียงเหนือสุดของเกาะสุมาตรา ในจังหวัดอาเจะห์ ความสูงและความรุนแรงของคล่ืนทาให้เมืองและชุมชนตามชายฝ่ังถูกทาลายอย่างกว้างขวาง มีผู้เสียชีวิตรวมกันทั้งหมดมากกว่า 150,000 คนบริเวณที่มีผู้เสียชีวิตมากที่สุดอยู่ที่เมืองบันดาอาเจะห์ (Banda Ajeh) ซึ่งเป็นเมืองหลักของจังหวัดรองลงมาคือ ที่เมืองเมอลาโบะห์ (Meulaboh) ซ่ึงเป็นเมืองชายทะเล อยู่ไปทางใต้ของเมืองบันดาอาเจะห์ นับเป็นการสูญเสียชีวิตของผู้คนจากภัยธรรมชาติครั้งใหญ่ท่ีสุดในประเทศอินโดนีเซียเวลาประมาณ 10.00 น. คลื่นสึนามิได้เร่ิมเคลื่อนตัวมายังชายฝ่ังตะวันตกของคาบสมุทรมลายู ซ่ึงอยู่ห่างจากจุดศูนย์กลางแผ่นดินไหวประมาณ 500 - 600 กิโลเมตร ก่อให้เกิดความเสียหาย ในบริเวณชายฝ่ังตอนเหนือของประเทศมาเลเซีย และภาคใต้ของไทย มีผู้เสียชีวิตที่เกาะปีนั งในประเทศมาเลเซีย ประมาณ 70 คน และใน 6 จังหวัดภาคใต้ของไทย คือ จังหวัดสตูล ตรัง กระบี่พังงา ภูเกต็ และระนอง รวมกัน ประมาณ 5,400 คน คล่ืนสึนามิส่วนหนึ่งเคลื่อนตัวต่อขึ้นไปทางเหนือจนถึงชายฝ่ังของประเทศ เมียนมาร์และประเทศบังกลาเทศ ซ่งึ อยู่ห่างจากจดุ ศูนย์กลางแผ่นดินไหวประมาณ 1,500 - 1,700 กโิ ลเมตรมีผู้เสียชีวิตที่บริเวณปากแม่น้าอิรวดี ของประเทศพม่า ประมาณ 60 คน ส่วนในประเทศบงั กลาเทศมรี ายงานผ้เู สียชีวติ 2 คน คลื่นสึนามิส่วนที่เคล่ือนตัวจากเกาะสุมาตรามุ่งไปทางตะวันตก เคล่ือนผ่านหมู่เกาะอันดามันและหมู่เกาะนิโคบาร์ ซึ่งเป็นดินแดนของประเทศอินเดียกลางทะเลอันดามัน จากน้ันเคลื่อนตัวต่อไปถึงชายฝั่งของรัฐทมิฬนาฑู และทางตะวันออกเฉียงใต้ของประเทศอินเดีย รวมท้ังบริเวณชายฝ่ังตะวันออกของประเทศศรีลังกา ซ่ึงเป็นเกาะใหญ่ ทางใต้ของอนิ เดีย มีผู้เสยี ชีวิตท่ีหมู่เกาะอันดามันและหมู่เกาะนิโคบาร์ประมาณ 900 คน และท่ีรัฐทมิฬนาฑู ประมาณ 8,000 คน ซ่ึงส่วนใหญ่อาศัยอยู่ท่ีเมืองนาคาปัตตินัม (Nagapattinum) ส่วนในประเทศศรีลังกา มีผู้เสียชีวิตประมาณ 40,000 คน ต่อจากประเทศศรีลังกา คลื่นสึนามิได้เคลื่อนตัวผ่านมหาสมุทรอินเดียไปถึงหมู่เกาะมัลดีฟส์ ซึ่งเป็นประเทศเล็กๆ ตั้งอยู่ในมหาสมุทรอินเดีย ห่างจากเกาะศรีลังกาไปทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ประมาณ 650 กิโลเมตร เน่ืองจากประเทศน้ีมีภูมิประเทศท่ีเป็นหมู่เกาะปะการังเต้ยี ๆ จึงได้รับความเสียหายมาก มรี ายงานผ้เู สียชีวิตประมาณ 82 คน ชุดวชิ า การเรียนรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 167

คลื่นสึนามิสว่ นหนงึ่ ยังคงเคล่ือนตัวตอ่ ไปจนถึงชายฝ่ังตะวนั ออกของทวีปแอฟรกิ า ซ่ึงอยู่ห่างจากจดุ กาเนดิ แผ่นดินไหว ประมาณ 5,500 กิโลเมตร แม้จะอ่อนกาลังบ้างแล้วแตก่ ท็ าความเสียหายให้แก่บริเวณชายฝ่ังของประเทศโซมาเลีย และประเทศเคนยาได้มากพอสมควรมผี ้เู สยี ชวี ิตท่ปี ระเทศโซมาเลีย ประมาณ 300 คน และที่ประเทศเคนยา 1 คน นักธรณีวิทยาให้ความเห็นว่า คลื่นสึนามิที่เกิดขึ้นในทะเลอันดามันครั้งนี้ มีสาเหตุมาจาก แผ่นเปลือกโลกอินเดีย ขยับตัวเล่ือนมาทางทิศตะวันออก และมุดลงใต้ขอบแผ่นเปลือกโลกยูเรเชีย ทาให้เกิดแผ่นดินไหวตามแนวรอยต่อของแผ่นเปลือกโลก ซึ่งมีลักษณะเป็นรอยเลื่อน(fault) ขนาดใหญ่เป็นแนวยาว ต้ังแต่ทางตะวันออกของพม่าและตะวันตกของไทย ลงไปตามแนวของหมู่เกาะอันดามัน และหมู่เกาะนิโคบาร์ จนถึงทางเหนือของเกาะสุมาตรา และเน่ืองจากแผ่นดินไหวมีความรุนแรงมากถึงระดับ 8.9 ตามมาตราริกเตอร์ จึงเกิดเป็นคลื่นสึนามิ แผ่ขยายออกไปโดยรอบในทะเลอนั ดามนั และบางส่วนของมหาสมุทรอินเดีย 3.2 สถติ /ิ เหตุการณก์ ารเกิดสนึ ามิในประเทศไทยและประเทศตา่ งๆ ในโลก แม้ว่าสึนามิจะเกิดข้ึนบ่อยในมหาสมุทรแปซิฟิก แต่ก็เป็นที่รู้จักกันดีว่าปรากฏการณ์สนึ ามิไดเ้ กิดขนึ้ ในพื้นท่สี ว่ นอื่น ๆ ของโลกด้วยเช่นกัน และมีขอ้ มูลเก่าแก่มากมายที่พูดถงึ “สึนามิ”ที่มอี านาจทาลายล้างสงู นี้ ซ่ึงเรียงตามลาดบั การเกดิ ข้นึ กอ่ นหลังไดด้ ังตอ่ ไปนี้ เหตุการณ์ 6,100 ปีกอ่ นครสิ ตศ์ กั ราช สึนามิที่เกิดขึ้นในช่วง 6,100 ปีก่อนคริสต์ศักราช เป็นคลื่นสึนามิใต้น้าที่เกิดข้ึนในมหาสมุทรแอตแลนติกเหนือ เป็นผลจากการเลื่อนตัวของช้ันหินท่ีเรียกว่า “Storegga Slide” ซ่ึงทาใหเ้ กดิ การเคลอื่ นตัวของแผน่ ดนิ ใต้นา้ ครัง้ ใหญต่ ิดตอ่ กันเปน็ ระลอก ๆ ยาวนานหลายหม่นื ปี สึนามทิ ี่เกาะซานโตรินี่ ในปี 1650 ก่อน ค.ศ. คล่ืนสึนามิจากภูเขาไฟระเบิดในเกาะซานโตรินี่ (Santorini)ในช่วงระหว่างปี 1650 ก่อน ค.ศ. ถงึ 1600 กอ่ น ค.ศ. ภูเขาไฟในเกาะซานโตรินี่ของกรีซระเบิดข้ึนทาให้เกิดคล่ืนใต้น้า “สึนามิ” ท่ีมีความสูงต้ังแต่ 100 เมตรถึง 150 เมตร ถาโถมเข้าถล่มชายฝั่งทางด้านเหนือของเกาะครีต (Crete) ซึ่งอยู่ห่างออกไป 70 กิโลเมตร (45 ไมล์) โดยความแรงของคลน่ื ได้กวาดทาลายต้นไมท้ ุกต้นที่ข้นึ อย่ใู นแนวป่ามิโนอนั ซึง่ เปน็ พื้นที่ป่าเขียวชอ่มุ รอบชายฝ่ังทางเหนือของครีตจนหายไปหมดในชว่ั พริบตา คาดกันว่าคลื่นใต้น้า “ซานโตรินี่” คือแหล่งข้อมูลท่ีทาให้ เพลโต (Plato) นักเขียนช่ือดังของโลกท่านหน่ึง เกิดแรงบันดาลใจในการเขียนวรรณกรรมเป็นนวนิยายดังเรื่อง “แอตแลนติส” (Atlantis) และนักวิทยาศาสตร์หลายคนเชื่อว่า คล่ืนสึนามิ ชดุ วิชา การเรียนรู้สูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 168

“ซานโตรินี่” ท่ีเกิดขึ้นคร้ังน้ีคือแหล่งที่มาสาคัญท่ีนาไปสู่การบันทึกถึงเร่ืองราวเก่ียวกับเหตุการณ์น้าทว่ มโลก (Great Flood) ท่ีปรากฏอยู่ในคมั ภรี ์ทงั้ ของชาวยิว คริสเตยี น และชาวอิสลาม สถานการณ์สนึ ามทิ ี่เมอื งลิสบอน ประเทศโปรตเุ กส เหตุการณ์การเกิดคล่ืนใต้น้าที่เกิดข้ึนจากแผ่นดินไหวท่ีเมืองลิสบอน ประเทศโปรตุเกส ในปี พ.ศ. 2298 (ค.ศ. 1755) ชาวโปรตเุ กสจานวนหลายหมื่นคนรอดชีวิตจากเหตุการณ์แผ่นดินไหวคร้ังใหญ่ที่ลิสบอนในปี พ.ศ. 2298 (ค.ศ. 1755) แต่กลับต้องเสียชีวิตไปทันที ด้วยคลื่นสึนามิที่โถมเข้าทาลายหลังเกิดแผ่นดินไหวได้เพียงไม่กี่นาที เนื่องจากคนจานวนมากหนีภัยแผ่นดินไหวออกไปยังแนวชายฝ่ังทะเล ด้วยเช่ือว่าเป็นสถานท่ีที่มีความปลอดภัย พ้นอันตรายจากไฟไหม้และการร่วงหล่นของเศษสิ่งของต่าง ๆ ได้ เม่ือเกิดอ๊าฟเตอร์ช็อก ก่อนหน้าท่ีกาแพงน้าท่ีสูงใหญ่ จะถาโถมเข้าถล่มท่าเรือบนชายฝั่งน้ัน น้าทะเลได้เหือดแห้งลดระดับลงไปมากจนซากเรือสนิ คา้ เกา่ ๆ ท่ีปรักหักพังและหลงลืมกนั ไปแลว้ โผลข่ ้นึ มาให้เห็นอยา่ งชัดเจน แผ่นดินไหว สึนามิ และไฟไหม้ที่เกิดข้ึนอย่างต่อเน่ือง ได้สังหารชาวเมืองลิสบอนไปมากกวา่ 2 ใน 3 ของจานวนชาวเมอื งท้งั หมดประมาณ 275,000 คน บนั ทึกประวตั ศิ าสตรเ์ ก่ยี วกับการสารวจทางทะเลของ วาสโก ดา กามา และ คริสโตเฟอร์ โคลัมบัส ที่เก็บไว้ก็สูญหายไป ตึกรามอาคารต่าง ๆ จานวนนับไม่ถ้วนถูกทาลาย การพังพินาศของลิสบอนยังส่งผลให้ความทะเยอทะยานดา้ นการลา่ อาณานิคมของจกั รวรรดโิ ปรตุเกสสะดดุ ลงด้วยชาวยุโรปในครสิ ต์ศตวรรษท่ี 18 พยายามที่จะเขา้ ใจภยั พิบตั ิที่เกิดขน้ึ ภายใต้กรอบของศาสนา และระบบความเช่ือในหลกั แห่งเหตุผล นักปรัชญาในยุคส่องสว่าง (the Enlightenment) โดยเฉพาะอย่างย่ิง วอลแตร์ ได้บันทึกเรื่องถึงเหตุการณ์ท่ีเกิดข้ึน แนวความคิดหลักปรัชญาของการทาให้บริสุทธ์ิย่ิงขึ้น ดังเช่นท่ีอธิบายโดยนักปรัชญา อิมมานูเอลคานท์ (Immanuel Kant) ในหนังสือ The Observation on theFeeling of the Beautiful and Sublime น้ันได้แรงบันดาลใจบางส่วนมาจากความพยายามที่จะเข้าใจถงึ ความรา้ ยกาจของเหตกุ ารณ์แผน่ ดนิ ไหวและคลนื่ ใตน้ ้าสนึ ามิท่ลี สิ บอนคร้งั น้ี สัตว์จานวนมากรู้โดยสญั ชาตญาณถงึ อันตรายที่จะเกดิ ข้นึ และไดห้ นภี ยั ขึน้ ไปยงั พนื้ ท่ีสูง กอ่ นหน้าท่ีน้าทะเลจะซัดเข้าฝ่ัง แผ่นดินไหวที่ลิสบอนเป็นกรณีแรกท่ีมีการบันทึกไว้เป็นเอกสารหลักฐานเก่ียวกับปรากฏการณ์ดังกลา่ วในทวปี ยุโรป ปรากฏการณ์ในลักษณะนี้ ได้รับการบันทึกไว้เช่นกันในศรีลังกาในปี พ.ศ. 2547 เมื่อเกิดแผ่นดินไหวในมหาสมุทรอินเดีย นักวิทยาศาสตร์บางรายสงสัยว่าสัตว์ต่าง ๆ อาจมีความสามารถในการรับสัญญาณ คลื่นเรย์ลีความถี่ต่า(subsonic Rayleigh waves) ได้จากการไหวของแผ่นดินในช่วงเวลาไม่ก่ีนาที หรือไม่กี่ช่ัวโมงกอ่ นทีค่ ล่นื ใต้นา้ จะพัดกระหน่าเข้าสู่ชายฝ่ัง ชดุ วชิ า การเรยี นรสู้ ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 169

เกาะกรากะตัว เหตุการณ์ภูเขาไฟบนเกาะกรากะตัว ในประเทศอินโดนีเซีย เกิดการระเบิดอย่างรุนแรงเม่ือปี พ.ศ. 2426 (ค.ศ. 1883) หินเหลวละลายใต้ปล่องภูเขาไฟถูกพ่นออกมาจานวนมากเกิดโพรงขนาดใหญ่ขึ้นใต้ดิน ทาให้พื้นแผ่นดินท่ีอยู่เบื้องบนและพื้นทะเลยุบตัวลง ส่งผลให้เกิดระลอกคล่ืนสึนามิขนาดใหญ่ข้ึน บางลูกมีความสูงกว่า 40 เมตรจากระดับน้าทะเล ระลอกคลื่นสึนามิที่เกิดขึ้นจากการระเบิดของภูเขาไฟกรากะตัวในอินโดนีเซียคร้ังนี้ เคลื่อนตัวถาโถมเข้าสู่บริเวณชายฝ่ังมหาสมุทรอินเดีย มหาสมุทรแปซิฟิก ชายฝั่งตะวันตกของอเมริกา อเมริกาใต้และบริเวณที่ห่างไกลออกไปอีกในช่องแคบอังกฤษ ส่วนพื้นที่ชายฝั่งใกล้เคียงในเกาะชวาและสุมาตรากระแสน้าทะเลไหลบ่าท่วมทะลักเข้าไปถึงพื้นแผ่นดินภายในซึ่งอยู่ห่างจากชายฝั่งทะเลเข้าไปเป็นระยะทางหลายไมล์ สร้างความสูญเสียอย่างใหญ่หลวงแก่ส่ิงมีชีวิตที่อาศัยอยู่ในพ้ืนท่ีภัยพิบัติคร้ังน้ีและทาให้ไม่มีการเข้าไปตั้งถิ่นฐานอาศัยอยู่ในพ้ืนที่ดังกล่าวอีกเลย ปัจจุบันพ้ืนท่ีบริเวณน้ีได้กลายเป็นเขตป่าทึบมชี ่ือวา่ เขตอนุรักษธ์ รรมชาติ “อจู งั กูลอน” (Ujung Kulon nature reserve) สึนามิแปซฟิ กิ พ.ศ. 2489 (ค.ศ. 1946) เกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหวในหมู่เกาะอาลิวเชียน ก่อให้เกิดคลื่นสึนามิที่ถาโถมเข้าสู่ฮาวายและอะแลสกา ของสหรัฐอเมรกิ า ทาให้มผี ู้เสียชีวิตจานวน 165 คนมหันตภัยสึนามิที่เกิดขึ้นในคร้ังน้ันส่งผลให้เกิดการก่อสร้างระบบเตือนภัยสึนามิสาหรับบรรดาประเทศทตี่ ง้ั อยู่ตามบรเิ วณชายฝงั่ มหาสมทุ รแปซฟิ กิ ขึ้นในปี พ.ศ. 2492 (ค.ศ. 1949) สนึ ามชิ ลิ ี ในปีพ.ศ. 2503 (ค.ศ.1960 ) ได้เกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหวครั้งใหญ่ท่ีประเทศชิลี(The Great Chilean Earthquake) มีระดับความรุนแรง 9.5 ริกเตอร์ซ่ึงเป็นระดับที่รุนแรงที่สุดเท่าท่ีเคยมีการบันทึกไว้ เหตุการณ์ดังกล่าวเกิดข้ึนนอกชายฝ่ังตอนกลางทางใต้ของประเทศชิลี ก่อให้เกิดคลื่นสึนามิท่ีสร้างความหายนะอย่างรุนแรงท่ีสุดในคริสต์ศตวรรษที่ 20 คล่ืนสึนามิเคล่ือนตัวเข้าสู่ชายฝั่งมหาสมุทรแปซิฟิกท้ังหมด ขนาดคล่ืนมีความสูงถึง 25 เมตร ขณะเดียวกันคลื่นสึนามิ ได้เคลื่อนตัวเข้าถล่มโอกินาวา ประเทศญี่ปุ่น หลังจากเกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหวนานเกือบ 22 ชวั่ โมง ขนาดความสูงของคลนื่ สูงถึง 10 ฟุตเหนือระดับกระแสน้า มจี านวนผูเ้ สียชีวิตจากเหตกุ ารณแ์ ผ่นดินไหวและคลืน่ สนึ ามทิ ่เี กิดข้นึ ตามมามีจานวนระหว่าง 490-2,290 ราย ชดุ วชิ า การเรียนรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 170

สึนามกิ ดู๊ ฟรายเดย์ พ.ศ. 2507 (ค.ศ. 1964) เหตุการณ์ แผ่นดินไหวกู๊ดฟรายเดย์ (Good FridayTsunami) ขนาด 9.2 ริกเตอร์ ก่อให้เกดิ คลื่นสินามิถาโถมเขา้ ถล่มชายฝ่ังอะลาสกา้ บริติชโคลัมเบียแคลฟิ อร์เนียและชายฝ่ังเมืองแปซิฟิกนอร์ธเวสต์ในสหรัฐอเมรกิ า ทาใหป้ ระชาชนเสยี ชวี ิต 122 คนคลื่นสึนามิมีความสูงถึง 6 เมตร ในเมือง Crescent City ซึ่งอยู่ห่างไกลออกไปในแคลิฟอร์เนียมีผเู้ สยี ชีวิต 11 คน สึนามจิ ากแผ่นดินไหวในมหาสมทุ รอินเดยี พ.ศ. 2547 (ค.ศ. 2004) เหตุการณ์การเกิดคล่ืนสึนามิครั้งแรกในประเทศไทยเกิดจากแผ่นดินไหวในมหาสมุทรอินเดีย เม่อื วันท่ี 26 ธันวาคม 2547 ระลอกคลื่นยักษ์ดังกล่าวทาให้มีผู้เสียชีวิตกว่า 165,000 ราย (มากกว่า 105,000 รายเสียชีวิตในอินโดนีเซีย) คล่ืนสึนามิได้ถาโถมเข้าถล่มและคร่าชีวิตผู้คนจานวนมากที่อาศัยอยู่ในพ้ืนที่หรือบริเวณท่ีใกล้กับจุดเกิดแผ่นดินไหวเช่น อินโดนีเซีย ไทย และพ้ืนท่ีบริเวณ ชายฝ่ังทางตะวันตกเฉียงเหนือของ มาเลเซียไปจนถึงพื้นที่ท่ีอยู่ห่างไกลออกไปหลายพันกิโลเมตรในบังกลาเทศ อินเดีย ศรีลังกา หมู่เกาะมัลดีลฟ์ และแมก้ ระทง่ั โซมาเลยี เคนยา และแทนซาเนีย ซึ่งตั้งอยใู่ นแถบแอฟริกาตะวนั ออก ประเทศในแถบมหาสมุทรอินเดีย ยังไม่มีระบบเตือนภัยคลื่นสึนามิท่ีสมบูรณ์พอดังเช่นประเทศในภูมิภาคมหาสมุทรแปซิฟิก ส่วนหนึ่งเนื่องจากไม่มีภัยพิบัติที่เกิดจากคล่ืนยักษ์ในภูมิภาคมานานแล้ว นับตั้งแต่เกิดคลื่นสึนามิจากการระเบิดของภูเขาไฟกรากะตัวในปี พ.ศ.2426 (ค.ศ. 1883) ซ่ึงทาให้มีผู้เสียชีวิต 36,000 คน ภัยจากสึนามิในมหาสมุทรอินเดียท่ีเกิดขึ้นล่าสุดในปี พ.ศ. 2547 นี้ส่งผลให้องค์การยูเนสโกและองค์การระหว่างประเทศหลายแห่งออกมาเคลอื่ นไหว เรียกร้องให้มีการจดั ต้งั ระบบเตือนภัยสนึ ามิโลกขนึ้ ชุดวชิ า การเรียนร้สู ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 171

สถิติการเกดิ คลนื่ สึนามิทร่ี ้ายแรงในพ้นื ทต่ี า่ ง ๆ ทว่ั โลกตารางแสดงสถิตสิ ึนามิในเอเชียตะวันออกเฉยี งใต้วนั ท่ี/เดือน/พ.ศ. สถานท่ีเกดิ26 สิงหาคม พ.ศ. 2426 (ค.ศ. 1883) ภูเขาไฟกรากะตัวระเบดิ16 สงิ หาคม พ.ศ. 2519 (ค.ศ. 1976) รอบอา่ วโมโร (เมืองโคตาบาโต) ประเทศฟลิ ปิ ปนิ ส์26 ธนั วาคม พ.ศ. 2547 (ค.ศ. 2004) หมเู่ กาะสมุ าตรา ประเทศอนิ โดนเี ซยี25 ตลุ าคม พ.ศ. 2553 (ค.ศ. 2010) หมู่เกาะเมินตาวยั ประเทศอินโดนีเซยี11 เมษายน พ.ศ. 2555 (ค.ศ. 2012) หม่เู กาะสุมาตรา ประเทศอินโดนเี ซีย ขนาด 8.9 และ 8.3 ประเทศไทยสามารถรบั รู้แรงสั่นสะเทือนได้ เกิด คลืน่ สึนามขิ นาดเล็ก และไมส่ ่งผลกระทบต่อประเทศ ไทย ตารางแสดงสถติ สิ ึนามิในเอเชยี ใต้วันท่ี/เดือน/พ.ศ. สถานทเี่ กิดพ.ศ. 2067 (ค.ศ. 1524) ใกล้เมือง Dabhol รัฐมหารัชตะ ประเทศอนิ เดยี2 เมษายน พ.ศ. 2305 (ค.ศ. 1762) ชายฝัง่ อาระคนั ประเทศพมา่16 มถิ นุ ายน พ.ศ. 2362 (ค.ศ. 1819 Rann of Kachchh รัฐกุจาราช ประเทศอินเดยี31 ตุลาคม พ.ศ. 2390 (ค.ศ. 1847) หมู่เกาะนิโคบาร์ใหญ่31 ธนั วาคม พ.ศ. 2424 (ค.ศ. 1881) หมเู่ กาะคาร์นโิ คบาร์26 สิงหาคม พ.ศ. 2426 (ค.ศ. 1883) ภเู ขาไฟกรากะตัวระเบดิ28 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2488 (ค.ศ. 1945) ชายฝั่ง Mekran บาลจู ิสถานตารางแสดงสถิตสิ ึนามิในอเมรกิ าและแครบิ เบยี นวันท่ี/เดือน/พ.ศ. สถานทเี่ กิด11 ตุลาคม พ.ศ. 2461 (ค.ศ. 1918) เปอร์โตริโก18 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2472 (ค.ศ. 1929) นวิ ฟาวนดแ์ ลนด์4 สงิ หาคม พ.ศ. 2489 (ค.ศ. 1946) สาธารณรฐั โดมินกิ นั [18 สิงหาคม พ.ศ. 2489 (ค.ศ. 1946) สาธารณรัฐโดมนิ ิกัน14 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2383 (ค.ศ. 1840) เกรท สเวลล์ในแม่นา้ เดลาแวร์17 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2415 (ค.ศ. 1872) รัฐเมน9 มกราคม พ.ศ. 2469 (ค.ศ. 1926) รฐั เมน ชดุ วชิ า การเรียนรูส้ ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 172

เหตุการณ์สึนามิท่ีเกิดข้ึนในอดีตท่ีผ่านมาของโลกยังมีอีกมากมาย ท่ีสาคัญๆประกอบดว้ ย ครั้งท่ี 1 วันที่ 20 มกราคม 2150 (ค.ศ. 1607) ประชาชนจานวนหลายพันคนที่อาศัยอยู่ตามชายฝั่งช่องแคบอังกฤษ (Bristol Channel) จมน้าเสียชีวิต ขณะที่บ้านเรือนที่อยู่อาศัยและหมู่บ้านหลายแห่งถูกน้าพัดกวาดหายลงไปในทะเลจากกระแสน้าท่ีเอ่อท่วมอยา่ งรวดเร็วซึ่งอาจเป็นคล่ืนสึนามิ สาเหตุท่ีทาให้เกิดน้าท่วมในคร้ังน้ันยังเป็นที่ถกเถียงกันอยู่ แต่ก็มีความเป็นไปได้ว่าอาจจะเกิดจากสาเหตุ 2 ประการที่เกิดข้ึนในช่วงเวลาเดียวกันโดยมิได้คาดหมายมากอ่ น คอื สภาพดนิ ฟา้ อากาศที่วิปรติ อย่างรุนแรงและชว่ งกระแสนา้ ทะเลทห่ี นนุ ขนึ้ สูงสุด คร้ังที่ 2 มหันตภัยสึนามิคร้ังเลวร้ายท่ีสุดอีกครั้งหน่ึง ถาโถมเข้าถล่มหมู่บ้านหลายหมู่บา้ นที่ต้ังอยตู่ ามชายฝั่งเกาะซานริกู (Sanriku) ประเทศญป่ี ุ่นในปี พ.ศ. 2439 (ค.ศ. 1896) คลื่นทม่ี ีความสูงกว่าตกึ 7 ชน้ั (ประมาณ 20 เมตร) พร้อมกับกวาดกลืนชีวิตผู้คนจานวน 26,000 คนลงสู่ท้องทะเล ครัง้ ที่ 3 พ.ศ. 2472 (ค.ศ. 1929)เกิดเหตุการณ์แผ่นดินเล่ือนตัวใต้ทะเลที่หมู่เกาะAleutian คล่ืนสึนามิท่ีเกิดข้นึ ถาโถมเข้าสเู่ กาะฮาวายกลืนชีวติ ผคู้ นไป 159 ราย ครั้งท่ี 4 พ.ศ. 2501 (ค.ศ. 1958) สึนามิท่ีเกิดข้ึนในอ่าว Lituya Bay รัฐอะลาสก้าเป็นสึนามิขนาดมหึมาขนาดเมก้าสึนามิ เกิดจากน้าแข็งถล่ม เป็นสึนามิเฉพาะท้องถ่ิน เนื่องจากพ้นื ทีไ่ ด้รบั ผลกระทบจากัดวงอยเู่ ฉพาะในอ่าว แต่ได้รบั การบันทึกไว้ว่าเป็นคล่ืนสนึ ามิท่ีสูงที่สุดเป็นประวัติการณ์ โดยมีความสูงมากกว่า 500 เมตร (1,500 ฟุต) เหนือระดับน้าทะเล คล่ืนท่ีเกิดไม่สามารถเคลื่อนตัวออกไปไกลจากแนวฟยอร์ด (fjord) ท่ีล้อมรอบอยู่ได้ แต่ก็ทาให้มีผู้เสียชีวิต 2รายจากเรือท่เี ข้าไปทาการประมงอยู่ในบริเวณนั้น และหลังของมันก็ทาให้พื้นดนิ บริเวณน้นั ถูกกลืนหายไปเกอื บหมด และมีแผน่ ดินบางส่วนจมลงไปใต้น้า ครั้งท่ี 5 พ.ศ. 2519 (ค.ศ. 1976) 16 สิงหาคม (เท่ียงคืน) เกิดคลื่นสึนามิเข้าถล่มภมู ิภาครอบอา่ วโมโร (เมืองโคตาบาโต) ประเทศฟลิ ิปปินส์ สง่ ผลให้มผี ู้เสียชีวิตมากกวา่ 5,000 ราย ครั้งท่ี 6 พ.ศ. 2526 (ค.ศ. 1983) ประชาชนจานวน 104 รายในภาคตะวันตกของประเทศญ่ีปุ่นเสียชีวิตจากคล่ืนสึนามิที่โถมเข้าถล่มหลังจากเกิดเหตุการณ์แผ่นดินไหวในพื้นที่ใกลเ้ คียง ชุดวชิ า การเรยี นร้สู ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 173

ครั้งท่ี 7 วันที่ 17 กรกฎาคม 2541 (ค.ศ. 1998) สึนามิปาปัวนิวกินีคร่าชีวิตผู้คนจานวนประมาณ 2,200 ราย หลังจากท่ีเกิดแผน่ ดนิ ไหวขนาด 7.1 รกิ เตอร์ ในบรเิ วณ 15 กิโลเมตรนอกชายฝั่งปาปัวนิวกินี และห่างจากเวลาน้ันเพียงแค่ 10 นาที คล่ืนยักษ์สูง 12 เมตรเคลื่อนเข้าถลม่ ชายฝงั่ ในขณะทีร่ ะดับความรุนแรงของแผ่นดนิ ไหวยงั ไม่สามารถท่ีจะก่อให้เกดิ คลนื่ ยกั ษข์ นาดใหญ่ดังกล่าวได้โดยตรง แต่การที่เกิดคล่ืนยักษ์ได้นั้น เช่ือกันว่าเน่ืองจากแผ่นดินไหวส่งผลให้แผ่นดินใต้ทะเลเกิดการเล่ือนตัว และเหตุการณ์หลังนี้ทาให้เกิดสึนามิขึ้น ทาให้สองหมู่บ้านของปาปวั นวิ กินี คือ อารอป และวาราปู ถกู ทาลายเรยี บเป็นหนา้ กลองเรอ่ื งที่ 4 อันตรายจากสึนามิลดได.้ ..ถ้าใสใ่ จการเตรยี มพร้อม 4.1 การเตรยี มความพรอ้ มก่อนเกิดสึนามิ 1.1.1 เมอื่ ไดร้ ับฟงั ประกาศจากทางราชการเก่ียวกับการเกดิ แผน่ ดนิ ไหวบรเิ วณทะเลอนั ดามัน ใหเ้ ตรียมรับสถานการณ์ทอ่ี าจจะเกิดคลนื่ สึนามิตามมาได้โดยด่วน 4.1.2 สงั เกตปรากฏการณ์ของชายฝ่ัง หากทะเลมกี ารลดของระดบั น้าลงมาก หลังการเกดิ แผน่ ดนิ ไหว ให้สันนิษฐานว่าอาจเกดิ คล่นื สึนามติ ามมาได้ ให้อพยพคนในครอบครวั สัตว์เลีย้ ง ใหอ้ ยูห่ า่ งจากชายฝ่ังมาก ๆ และอยู่ในทด่ี อนหรอื นา้ ท่วมไมถ่ ึง 4.1.3 ติดตามการเสนอข่าวของทางราชการอย่างใกลช้ ิดและตอ่ เนอ่ื ง 4.1.4 หากที่พักอาศัยอยู่ใกลช้ ายหาด ควรจัดทาเข่อื น กาแพง ปลูกต้นไม้ วางวัสดุลดแรงปะทะของนา้ ทะเล และกอ่ สรา้ งทีพ่ กั อาศยั ให้มน่ั คงแขง็ แรง ในบริเวณย่านท่ีมคี วามเสยี่ งภัยในเร่ืองคล่นื สนึ ามิ 4.1.5 หลีกเล่ยี งการก่อสร้างใกลช้ ายฝ่งั ในย่านท่ีมคี วามเส่ยี งสูง 4.1.6 วางแผนในการฝกึ ซ้อมรับภยั จากคล่ืนสึนามิ เชน่ กาหนดสถานที่ในการอพยพแหลง่ สะสมน้าสะอาด เป็นต้น 4.1.7 คลื่นสึนามิ ในบรเิ วณหน่งึ อาจมขี นาดเลก็ แตอ่ กี บรเิ วณหนึง่ อาจมขี นาดใหญ่ดังนัน้ เม่ือได้ยนิ ขา่ วการเกิดคลน่ื สนึ ามิ ขนาดเล็กในสถานท่หี นงึ่ จงอย่าประมาทให้เตรยี มพรอ้ มรบัสถานการณ์ 4.2 การปฏบิ ัติขณะเกิดสึนามิ 4.2.1 ในกรณีท่ีได้รับการเตือนภัยว่าจะเกิดคล่ืนสึนามิ ให้ตั้งสติให้ดี และปฏิบัติตามข้ันตอนที่ได้รับการอบรมมา ควรเตรียมอาหารแห้ง น้าดื่ม ยา เวชภัณฑ์ เอกสารสาคัญและเงินสด ชดุ วชิ า การเรยี นรูส้ ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 174

จานวนหนึ่งติดตัวไปด้วย ให้อพยพข้ึนไปยังท่ีเนินสูงน้าท่วมไม่ถึง หรือใช้เส้นทางที่ทางราชการกาหนดไว้ 4.2.2 เม่ือเห็นน้าทะเลลดลงอย่างผิดปกติ อย่าลงไปในชายหาด เพราะหากเกิดคล่ืนเคล่ือนตัวเขา้ มาจะไม่สามารถวิง่ หลบหนคี ลน่ื ไดท้ นั 4.2.3 ผู้ที่เดินเรืออยู่ในทะเล เมื่อได้ยินการเตือนภัยห้ามนาเรือเข้ามาบริเวณชายฝ่ังเป็นอนั ขาด ถ้าอยู่ในทา่ เรือหรืออา่ วให้รีบนาเรอื ออกไปกลางทะเลห่างจากชายฝ่ัง เพราะคล่ืนสึนามิที่อยู่ไกลชายฝง่ั มาก ๆ จะมีขนาดเล็ก 4.2.4 คล่ืนสึนามิสามารถโถมเข้าหาชายฝั่งได้หลายระลอก แต่ละระลอกอาจท้ิงช่วงประมาณ 20 นาที ควรรอสักระยะหรือจนกว่าจะได้รับการยืนยันว่าปลอดภัยแล้ว ผู้ที่อพยพข้ึนสู่ท่ีสูงจงึ ลงมาจากที่หลบภยั หรือเรอื ท่ลี อยลาอย่กู ลางทะเลจึงกลบั เขา้ ฝง่ั 4.2.5 เม่ือรู้ว่ามีแผ่นดินไหวเกิดขึ้น ขณะที่อยู่ในทะเลหรือบริเวณชายฝั่ง ให้รีบออกจากบริเวณชายฝ่ังไปยังบริเวณที่สูงหรือที่ดอนทันที โดยไม่ต้องรอประกาศจากทางราชการเนอื่ งจากคล่นื สนึ ามเี คลื่อนที่ดว้ ยความเรว็ สูง 4.2.6 คลืน่ สึนามอิ าจเกดิ ขน้ึ ไดห้ ลายระลอกจากการเกิดแผ่นดนิ ไหวครงั้ เดยี ว 4.2.7 อย่าลงไปในชายหาดเพื่อดูคลื่นเพราะเม่ือเห็นคลื่นแล้วก็ใกล้เกินกว่าจะหลบหนที ัน 4.3 การปฏบิ ตั หิ ลังเกดิ สนึ ามิ 4.3.1 สารวจดูตนเองและคนที่ใกล้ชิดว่ามีใครได้รับบาดเจ็บหรือเป็นอันตรายหรือไม่ถา้ มคี วรรีบปฐมพยาบาลและนาสง่ โรงพยาบาลโดยดว่ น 4.3.2 หลังจากคล่ืนสึนามิพัดเข้าสู่ชายฝ่ัง เมื่อเหตุการณ์จะสงบลง สิ่งท่ีควรระวัง คือการเกิดแผ่นดินไหวเบา ๆ หรือที่เรียกว่า อาฟเตอร์ช็อก (after shock) ตามมา ซ่ึงมักจะเกิดตามมาหลังจากเกิดแผ่นดินไหวประมาณคร่ึงช่ัวโมงถึง 2 วัน และหากเกิดอาฟเตอร์ช็อกข้ึนไม่ควรออกจากตัวอาคารบ้านเรือน ไม่ควรยืนใกล้หน้าต่าง ประตู เพราะกระจกอาจจะแตก ทาให้ได้รับอนั ตรายได้ 4.3.3 สารวจความเสียหายของอาคารบ้านเรือน สิ่งก่อสร้างต่าง ๆ และรีบแจ้งให้ทางการทราบ 4.3.4 ติดตามฟังประกาศจากทางราชการ หากให้มีการอพยพออกนอกพื้นที่ ควรหยบิ เอกสารสาคัญและทรัพย์สินมคี า่ แล้วออกจากบรเิ วณดงั กล่าวไปอยใู่ นเขตปลอดภัยตอ่ ไป ชดุ วชิ า การเรยี นร้สู ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 175

หนว่ ยการเรียนรทู้ ี่ 9 บคุ ลากรและหน่วยงานทีเ่ กยี่ วข้องกบั ภัยธรรมชาติสาระสาคญั การเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติแต่ละครั้ง นามาซึ่งความสูญเสียอย่างมากมายมหาศาลประมาณค่ามิได้ สูญเสียทั้งชีวิต และทรพั ยส์ ิน นอกจากนี้ทางด้านจิตใจนับเป็นความสูญเสียท่ียากจะทาใจได้ จาเป็นอย่างยิ่งท่ีผู้ได้รบั ผลจากภัยพิบัติทางธรรมชาติต้องได้รับการดูแล ช่วยเหลือและเยียวยา ดังนั้นจาเป็นอย่างย่ิงท่ีต้องมี บุคคลองค์กรหรือหน่วยงานที่เกี่ยวข้องเข้ามาให้ความชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยในทุกขน้ั ตอนตวั ชี้วัด 1. ระบุบุคลากรท่ีเกยี่ วข้องกบั การให้ความช่วยเหลือผูป้ ระสบภัยธรรมชาติ 2. ระบุหนว่ ยงานท่เี ก่ียวขอ้ งกับการใหค้ วามชว่ ยเหลือผู้ประสบภยั ธรรมชาติขอบขา่ ยเนอื้ หา 1. บคุ ลากรท่ีเก่ยี วขอ้ งกับการใหค้ วามชว่ ยเหลอื ผู้ประสบภัยธรรมชาติ 2. หนว่ ยงานทีเ่ กย่ี วข้องกับการให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภยั ธรรมชาติเวลาทีใ่ ช้ในการศกึ ษา 6 ช่ัวโมงส่ือการเรยี นรู้ 1. ชดุ วิชาการเรยี นรู้สู้ภยั พบิ ัตธิ รรมชาติ 3 2. สมดุ บนั ทึกกจิ กรรมการเรยี นรู้ ประกอบชุดวชิ าการเรยี นร้สู ู้ภัยธรรมชาติ 3 3. เว็บไซต์ หนว่ ยงานทเ่ี ก่ียวข้องกบั ภัยธรรมชาติ 4. สอื่ ประกอบอื่นท่สี ามารถหาไดใ้ นท้องถิน่ เช่น วารสาร จุลสาร แผน่ พับ แผ่นปลิว หรอื วดี ิทัศน์ที่สามารถศกึ ษาค้นควา้ ไดจ้ ากเครอื ขา่ ยอินเทอร์เน็ต เปน็ ต้น ชุดวชิ า การเรยี นรสู้ ู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 176

เรอื่ งที่ 1 บุคลากรทเี่ กยี่ วข้องกับการใหค้ วามช่วยเหลือผูป้ ระสบภยั ธรรมชาติ ความสูญเสียและความเสียหายท่ีเกิดจากภัยธรรมชาติ ไม่ว่าจะเป็น ภัยแล้ง วาตภัยอุทกภัย ดินโคลนถล่ม ไฟป่า หมอกควัน แผ่นดินไหว รวมถึงภัยจากคลื่นสึนามิ ล้วนเป็นภัยธรรมชาติท่ีทาให้เกิดความเสียหายต่อชีวิตและทรัพย์สินอย่างมากมายมหาศาล บางครง้ั ประชาชนไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองได้ โดยเฉพาะอย่างย่ิงความสูญเสียท่ีเกิดจากการเสียชีวิต ไม่ว่าจะเป็นคน สัตว์ และพันธ์ุพืชต่าง ๆ ฉะน้ัน เม่ือเกิดเหตุการณ์เหล่านี้ขึ้นมา ผู้ประสบภัยจึงควรได้รับการดูแลช่วยเหลือจากบุคลากรทีเ่ กยี่ วขอ้ งเพอื่ เปน็ การบรรเทาความเดือดร้อนได้ บุคลากรที่สามารถให้ความช่วยเหลือเม่ือเกิดภัยธรรมชาติมีอยู่จานวนมาก หากเป็นพ้ืนที่ในชุมชน เช่น ภายในหมู่บ้าน ตาบล หรือชุมชนที่เราอยู่อาศัย เมื่อเกิดภัยทางธรรมชาติคร้ังใดผทู้ ี่เราสามารถขอความชว่ ยเหลอื ไดแ้ ก่ 1.1 บุคลากรที่สามารถให้ความชว่ ยเหลือในชมุ ชน - ผู้นาในชมุ ชน เช่น ผ้ใู หญบ่ า้ น กานนั - นายกองค์การบริหารสว่ นตาบล หรือ นายก อบต. - นายกเทศมนตรเี ทศบาล - นายกเทศมนตรเี มอื ง นายกเทศมนตรนี คร - รวมทงั้ ผทู้ ่ีได้รับการยอมรบั และเคารพนับถอื ในแต่ละชมุ ชน 1.2 การขอความช่วยเหลือระดับ อาเภอ จังหวัด หรือประเทศ สามารถแจ้งความประสงค์เพ่ือขอความชว่ ยเหลือจากบคุ คล ดงั ต่อไปน้ี - นายอาเภอ ผู้วา่ ราชการจังหวัด - นายกองค์การบรหิ ารส่วนจงั หวดั หรือ อบจ. - หัวหน้าหน่วยงานป้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยจงั หวัด - ผู้บริหารระดับสูงของหน่วยงานหรือองค์กรที่รับผิดชอบ เช่น รัฐมนตรีว่าการปลัดกระทรวงต่าง ๆ ที่เก่ียวข้อง ได้แก่ กระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงดิจิทัลเพือ่ เศรษฐกิจและสังคม กระทรวงสาธารณสุข เป็นตน้ ท้ังน้ีเนื่องจากบุคลากรระดับสูงแต่ละองค์กร เป็นผู้มีอานาจหน้าที่และศักยภาพในการให้ความช่วยเหลือได้มากกว่าระดับท้องถิ่น อีกท้ังสามารถประสานงานเพ่ือขอความช่วยเหลือจากผ้บู รหิ ารระดบั สูง ๆ ได้งา่ ยและมีความรวดเรว็ กวา่ ระดับท้องถ่ิน ชุดวิชา การเรียนรสู้ ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 177

เรื่องที่ 2 หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกบั การให้ความช่วยเหลอื ผ้ปู ระสบภยั ธรรมชาติ หน่วยงานหรือองค์กรที่สามารถขอความช่วยเหลือ กรณีเกิดเหตุการณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติไม่วา่ จะเปน็ ความเดอื ดร้อนท่ีมาจาก ปัญหาภัยแลง้ อุทกภัยวาตภัย ดินโคลนถล่ม หมอกควัน แผน่ ดินไหว รวมถงึ ปญั หาคล่ืนสึนามิ หนว่ ยงานที่สามารถให้ความชว่ ยเหลอื ได้โดยตรง ได้แก่ 2.1 หน่วยงานระดบั ท้องถิ่น ตั้งแต่ระดับตาบล อาเภอ จังหวัด ได้แก่องค์การบริหารสว่ นตาบล ท่ีทาการเทศบาลตาบล เทศบาลเมือง เทศบาลนคร ที่ว่าการอาเภอ ศาลากลางจังหวัดปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด เป็นต้น 2.2 หน่วยงานระดับประเทศ ประกอบด้วย กรม กองและระดับกระทรวง เช่นกระทรวงมหาดไทย กระทรวงกลาโหม กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงคมนาคม กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ กระทรวงวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสงั คมกระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม เป็นต้น แต่ละหน่วยงานจะมีบทบาท หน้าท่ีและสามารถให้ความชว่ ยเหลอื ได้ ดงั น้ี กระทรวงมหาดไทย เป็นหน่วยงานที่มีบทบาทหน้าท่ีโดยตรงในการป้องกันและให้ความช่วยเหลือผู้ประสบภัยจากเหตุการณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติทุกประเภท ท้ังภัยจากการเกิดอทุ กภัย วาตภัย แผน่ ดินไหว ดนิ โคลนถล่ม หรอื ภัยอืน่ ๆ หน่วยงานหรือองค์กรสังกัดกระทรวงมหาดไทยหลายองค์กร มีหน้าที่หลักและบทบาทสาคัญในการปอ้ งกันและแก้ไขปัญหาความเดือดรอ้ นของประชาชนอันเน่ืองมาจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ แต่หน่วยงานที่ถือว่ามีบทบาทโดยตรงเม่ือเกิดเหตุการณ์ภัยพิบัติทางธรรมชาติทุกประเภท คือ กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย ซึ่งมีหน่วยงานท่ีต้ังอยู่ประจาแต่ละจังหวัด คือศนู ยป์ ้องกนั และบรรเทาสาธารณภัยจังหวดั (ปภ.) กระทรวงคมนาคม เป็นหน่วยงานราชการมีหน้าที่ยกระดับการให้บริการประชาชนพฒั นาปรับปรุงระบบโครงสร้างพ้นื ฐานและบริการคมนาคมขนสง่ ใหม้ ีความคุ้มคา่ และท่ัวถึง ทาให้ระบบคมนาคมขนส่งมีความปลอดภัย มีผลกระทบต่อส่ิงแวดล้อมน้อย และส่งเสริมคุณภาพชีวิตผสานและเช่ือมโยงโครงข่ายระบบขนส่งมวลชน ระบบขนส่งสาธารณะ และขยายโอกาสการเดนิ ทางสญั จรอยา่ งเสมอภาคทัว่ ถงึ กัน การเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติหลายชนิด เช่น อุทกภัยวาตภัย แผ่นดินไหว รวมถึงดินโคลนถล่ม เป็นต้น ภยั เหลา่ นี้มักจะทาให้เกิดความเสยี หายตอ่ ระบบการคมนาคมขนส่งไม่ว่าจะเป็นทางบก ทางเรือ หรือทางอากาศ กระทรวงคมนาคมจะมีหน้าที่ใน ชุดวิชา การเรยี นรสู้ ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 178

การแก้ไขปัญหาร่วมกับหน่วยงานที่เก่ียวข้อง เช่น ทางหลวงชนบท ป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยจังหวัด กรมทรัพยากรน้า กรมทรัพยากรธรณี ในการให้ความช่วยเหลือเพ่ือบรรเทาความเดอื ดร้อนใหก้ บั ประชาชนอยา่ งทั่วถึง กระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เมอ่ื เกิดภัยธรรมชาติขึ้น ยอ่ มสง่ ผลเสียหายตอ่ พน้ื ทดี่ ินทากิน และพืชผลทางการเกษตร จนบางครั้งทาให้เกษตรกรแทบส้ินเนื้อประดาตัว ไม่สามารถช่วยเหลือตัวเองหรือไม่อาจพื้นตัวดาเนินอาชีพหลักทางการเกษตรได้ ด้วยเหตุนี้ กระทรวงเกษตรและสหกรณ์จึงเข้ามามีบทบาทสาคัญในการให้ความช่วยเหลือ แนะนาและฟื้นฟูอาชีพของเกษตรกรไดอ้ ยา่ งเป็นรปู ธรรม หน่วยงานหรือองค์กรสังกัดกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ เช่น กรมวิชาการเกษตรกรมการข้าว กรมประมง กรมปศุสัตว์ กรมชลประทาน กรมพัฒนาที่ดิน กรมส่งเสริมการเกษตรสานักงานปฏิรูปท่ีดินเพ่ือเกษตรกรรม รวมถึงหน่วยงานราชการบริหารส่วนภูมิภาค ได้แก่สานักงานเกษตรจังหวัด เกษตรอาเภอ สานักงานเกษตรและสหกรณ์จังหวัด ฯลฯ จะมีส่วนช่วยแกไ้ ขปัญหาทเ่ี กี่ยวข้องกบั หน่วยงานหรือองค์การนั้น ๆ ได้ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและส่ิงแวดล้อม เป็นองค์กรท่ีถือได้ว่ามีบทบาทและหน้าที่โดยตรงหากเกิดภัยพิบัติทางธรรมชาติ โดยเฉพาะอย่างย่ิง ภัยจากน้าท่วมหรืออุทกภัยภยั จากความรนุ แรงของลมหรอื วาตภัย ภัยจากดนิ โคลนถล่ม ไฟป่า หมอกควนั เป็นต้น กระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม มีอานาจหน้าท่ีเกี่ยวกับการวางแผนสง่ สริมพัฒนา และดาเนินกิจการเกีย่ วกบั ดจิ ิทัลเพื่อเศรษฐกจิ และสังคม การอุตุนิยมวทิ ยา การสถิติฯลฯ ชุดวิชา การเรียนรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 179

หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับการดูแล รักษา ป้องกัน และให้คาแนะนา ช่วยเหลือ เม่ือเกิดสนึ ามิในพ้ืนท่ี 1. ศูนย์เตอื นภยั พบิ ตั ิแห่งชาติ ท่ีอยู่ : 120 หมู่ 3 อาคารรวมหน่วยราชการ (อาคาร B) ช้ัน 6 ศูนย์ราชการเฉลมิ พระเกยี รติ 80 พรรษา 5 ธนั วาคม 2550 แขวงท่งุ สองหอ้ ง เขตหลักส่ี กทม. 10210 โทร : 02–152–1230 ศูนย์ประสานงานเหตฉุ กุ เฉนิ โทร : 192 ฟรตี ลอด 24 ชั่วโมง 2. กรมการป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั ที่อยู่ : 3/12 ถ.อทู่ องนอก แขวงดุสิต กทม. 10300 โทร : 02-637-3000 สายด่วนตลอด 24 ชว่ั โมง โทร : 1784 3. กรมอุตุนิยมวทิ ยา ทอ่ี ยู่ : 4353 ถ.สุขมุ วทิ แขวงบางนา เขตบางนา กทม. 10260 โทร : 02-399-4566, 02-399-4568-74 สายด่วน โทร : 1182 4. สภาบันการแพทยฉ์ ุกเฉนิ แหง่ ชาติ กระทรวงสาธารณสขุ ท่อี ยู่ : 88/40 หมู่ 4 สาธารณสขุ ซอย 6 (ในกระทรวงสารณสขุ ) ถนนตวิ านนท์ ตาบลตลาดขวญั อ.เมอื งจ.นนทบุรี 11000 โทร : 02-287201669, 02-2872-1601-05 เจ็บปว่ ยฉุกเฉิน โทร : 1669 5. สมาคมเพ่ือนเตือนภยั ท่อี ยู่ : 125/37 หมู่ 1 ตาบลลิปะนอ้ ย อาเภอเกาะสมยุ จงั หวดั สุราษฎรธิธ์ านี 84140 โทร : 07 741 5545 ชุดวิชา การเรยี นรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 180

หน่วยประสานงานการป้องกันไฟป่า หน่วยงานที่เก่ียวข้องกับการดูแล รักษา ป้องกันและให้คาแนะนา ช่วยเหลือ เม่ือเกิดปัญหาไฟปา่ และหมอกควนั เชน่ 1. หน่วยงานที่เกี่ยวข้องกับป่าไม้ เช่น สานักงานป่าไม้อาเภอ สานักงานป่าไม้จังหวัดวนอุทยาน/กรมอทุ ยานแห่งชาตสิ ัตว์ป่าและพันธพ์ุ ชื หน่วยพิทกั ษไ์ ฟป่าเป็นตน้ 2. สานักงานปอ้ งกนั และบรรเทาสาธารณภัยอาเภอ/จังหวัด (สายด่วน 1784) 3. กรมควบคุมมลพษิ กรมควบคมุ ไฟปา่ กระทรวงทรพั ยากรธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ้ ม 4. หน่วยแจง้ เหตดุ ับเพลิง (199) ชุดวชิ า การเรยี นรูส้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 181

เฉลยแบบทดสอบกอ่ นเรียน1. ข. ปรากฏการณเ์ รอื นกระจก2. ข. ภยั แล้ง3. ค. บรเิ วณที่มีปรมิ าณฝนตกเพ่ิมขึน้ อีกและบริเวณทีแ่ ห้งแล้งยังแห้งแล้งเพิ่มมากขึ้น4. ข. ขาดแคลนแหล่งต้นนา้ ลา้ ธาร5. ค. แผน่ ดนิ ไหว6. ง. ภยั ที่เกิดขึน้ จากพายุลมแรงจนทา้ ให้เกดิ ความเสยี หาย7. ข. พายลุ มงวง8. ค. ท้าให้สาธารณปู โภคเสียหาย9. ก. ดเี ปรสช่ันโซนรอ้ นไต้ฝนุ่10. ก. ไซโคลน11. ก. บริเวณทร่ี าบล่มุ แม่นํ้า12. ง. ตดั สะพานไฟ และปดิ แกส๊ หงุ ต้ม13. ข. เดินเข้าใกล้เสาไฟฟ้า14. ก. การคมนาคมขนสง่ ทรัพยากรธรรมชาติและส่งิ แวดล้อม การเมอื ง15. ค. การเฝ้าระวัง การเตือนภัย การป้องกนั ภัยและการแกป้ ญั หาเม่ือเกิดภยั16. ข. สุชา ปลูกหญา้ แฝกสลับกบั ไม้พน้ื ถนิ่ บริเวณไหล่ทางท่ีมักเกดิ ดนิ โคลนถลม่17. ก. อบต. หรอื เทศบาลประจา้ ตา้ บล18. ง. เกดิ การระบาดของโรคตา่ งๆ19. ก. ต้ังสติ แล้วรวบรวมอปุ กรณฉ์ ุกเฉินท่ีจ้าเป็นตอ้ งใช้เมือ่ ประสบเหตุ20. ค. ไฟทีเ่ กิดจากสาเหตอุ นั ใดกต็ ามแล้วเกิดการลกุ ลามไปไดโ้ ดยอสิ ระปราศจากการ ควบคมุ ทั้งนีไ้ มว่ า่ ไปน้ันจะเกิดข้ึนตามปา่ ธรรมชาตหิ รือสวนปา่ กต็ าม21. ข. 3 ชนิด22 ง. การหาของป่า23. ง. เกบ็ หาของปา่ ตามวิถีความเชื่อดั้งเดมิ เพ่ือเปน็ รายไดเ้ สรมิ24. ก. ใชค้ ลองสง่ น้าเป็นแนวกันไฟ25. ง. ปรากฏการณ์ท่ฝี ่นุ ควันและอนุภาคแขวนลอยในอากาศรวมตวั กันในสภาวะท่ี อากาศปดิ ชุดวชิ า การเรยี นรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 182

26. ก. การเผาป่าและเศษพชื ในพ้ืนทเี่ กษตร27. ข. พษิ ณุโลก28. ข. หญิงมคี รรภ์29. ค. อยู่ในท่ีโลง่ ซ่งึ มลี มพัดผ่าน30. ข. เป็นการสนั่ สะเทือนของแผ่นดินท่รี ูส้ กึ ได้ ณ บริเวณใดบริเวณหนึ่งบนผวิ โลก31. ก. ไซสโมมิเตอร์32. ก. ระดบั ความเสยี หายจากการชนกนั ของแผน่ ธรณีภาค33. ข. บรเิ วณพืน้ ทขี่ องวงแหวนแหง่ ไฟ34. ค. ต้าแหนง่ ท่มี กั เกดิ แผ่นดนิ ไหว35. ค. คลน่ื อ่าวจอดเรอื (harbour waves)36. ข. แบบมุดตวั37. ค. อเมรกิ า38. ข. รีบตามหาญาติ เพ่ือน หรือคนท่ีรจู้ กั39. ข. แผน่ เปลือกโลกอนิ เดียมุดลงใต้ขอบแผ่นเปลอื กโลกยูเรเชยี40. ค. ศูนยป์ อ้ งกันและบรรเทาสาธารณภัยประจา้ จังหวัด ชุดวชิ า การเรยี นรู้สู้ภยั ธรรมชาติ 3 - 183

เฉลยแบบทดสอบหลงั เรยี น1. ข. ปรากฏการณ์เรอื นกระจก2. ข. ภยั แลง้3. ค. บริเวณทม่ี ีปรมิ าณฝนตกเพ่ิมขนึ้ อีกและบริเวณทีแ่ ห้งแล้งยังแหง้ แลง้ เพิ่มมากขึ้น4. ข. ขาดแคลนแหล่งต้นน้าล้าธาร5. ค. แผน่ ดินไหว6. ค. ภยั ที่เกดิ ขึ้นจากพายลุ มแรง จนทา้ ให้เกดิ ความเสียหาย7. ง. พายทุ อรน์ าโด8. ค. พายแุ ฮรเ์ รยี ต9. ก. พายุทมี่ กี า้ ลงั ออนไมมีอนั ตรายรนุ แรงแตท้าใหมีฝนตกปานกลาง10. ค. นายแซมเตรียมวิทยุและอปุ กรณ์สือ่ สารชนิดใชถ้ ่านแบตเตอร่ี11. ค. เปน็ พืน้ ทตี่ า้่ ระบายน้าไม่ได้12. ข. ตา้ บลห้วยยาบ อา้ เภอบ้านธิ จงั หวดั ล้าพนู13. ง. ชีวิต ทรพั ย์สนิ สาธารณูปโภค ผลผลิตทางการเกษตร14. ก. ผ้ึง มดแดง ท้ารงั บนยอดไม้ แสดงว่าปนี ัน้ จะมฝี นตกมาก15. ค. 3 สิงหาคม 2554 บ้านปทู่ า ตา้ บลแมส่ ามแลบ อ้าเภอสบเมย จงั หวดั แมฮ่ อ่ งสอน16. ก. ดูดทรายจากแมน่ ้า17. ค. สงั เกตลกั ษณะบริเวณโดยรอบทต่ี งั้ ของชุมชนและบรเิ วณท่เี สย่ี งภยั จากดนิ โคลนถล่ม18. ง. สา้ นักงานหลกั ประกันสขุ ภาพแหง่ ชาติ (สปสช.)19. ข. พน้ื ที่ตามลาดเชงิ เขาหรือบริเวณท่ลี ุ่มใกล้เชงิ เขาที่มกี ารพงั ทลายของดนิ สูง20. ง. ไฟที่เกิดจากสาเหตุอันใดก็ตาม แล้วเกิดการลุกลามไปไดโ้ ดยอิสระปราศจากการ ควบคุมทั้งน้ไี ม่วา่ ไฟนั้นจะเกดิ ข้ึนในป่าธรรมชาติหรอื สวนปา่ ก็ตาม21. ค. 3 ชนดิ22. ค. การหาของป่า23. ก. เกบ็ หาของป่าตามวิถีความเช่อื ดั้งเดมิ เพ่อื เป็นรายได้เสรมิ24. ค. การใช้คลองสง่ นา้ เปน็ แนวกนั ไฟ ชุดวชิ า การเรียนรู้สูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 184

25. ก. ปรากฏการณ์ท่ีฝนุ่ ควนั และอนภุ าคแขวนลอยในอากาศรวมตวั กนั ในสภาวะท่ี อากาศปิด26. ข. ไฟปา่ และการเผาวัสดกุ ารเกษตร27. ก. ไฟไหมป้ ่าเป็นบริเวณกวา้ ง28. ค. ปลกู พชื คลมุ หน้าดนิ ในบริเวณบา้ น29. ก. เพ่มิ ความระมัดระวงั ในการใชร้ ถใชถ้ นน30. ง. เพือ่ ทราบผลกระทบหรือความเสียหายทีจ่ ะเกดิ ขึ้น31. ง. บริเวณรอยต่อภเู ขาแอลปแ์ ละภูเขาหิมาลยั32. ข. การระเบิดหนิ33. ค. มดุ เข้าใตโ้ ต๊ะภายในอาคาร34. ค. แผน่ ยูเรเซีย กบั แผน่ อนิ เดยี -ออสเตรเรยี35. ค. คลนื่ อา่ วจอดเรือ (harbour waves)36. ง. 800 กิโลเมตรต่อช่วั โมง37. ข. อเมรกิ า38. ก. แผน่ เปลอื กโลกอนิ เดียมดุ ลงใต้ขอบแผ่นเปลือกโลกยูเรเชยี39. ข. รีบตามหาญาติ เพอ่ื น หรือคนทรี่ ู้จัก40. ง. กรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภยั ชดุ วิชา การเรียนรูส้ ภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 185

เฉลย/แนวตอบกิจกรรม หน่วยการเรยี นรทู้ ่ี 1 ภยั แล้งกจิ กรรมท่ี 1.1 อธบิ ายความหมาย ภัยแลง้ ฝนแลง้ และฝนทิ้งช่วงแนวตอบ ภัยแล้ง หมายถึง การขาดแคลนน้าในพ้ืนท่ีใดพื้นท่ีหนึ่งเป็นเวลานาน ซ่ึงเกิดข้ึนในช่วงเวลาที่อากาศมีความแหง้ แล้งผดิ ปกติ น้าในล้าน้าคูคลองธรรมชาติลดลง รวมถึงความช้ืนในดินลดลงด้วย สง่ ผลให้เกิดความขาดแคลนนา้ กินน้าใช้ จนกอ่ ใหเ้ กิดความแห้งแลง้ ฝนแล้ง หมายถึง ความแห้งแล้งของลมฟ้าอากาศอันเกิดจากการท่ีฝนน้อยกว่าปกตไิ ม่เพียงพอต่อความต้องการ หรือฝนไม่ตกต้องตามฤดูกาล ระยะเวลาท่ีเกิดความแห้งแล้งและความกว้างใหญ่ของพื้นที่ท่ีมีความแห้งแล้งฝนแล้งท่ีก่อให้เกิดความเสียหายอย่างมากได้แก่ฝนแล้งที่เกิดในช่วงฤดูฝนโดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงฝนทิ้งช่วงที่ยาวนานระหว่างเดือนมิถุนายนต่อเน่ืองเดือนกรกฎาคม ฝนทิ้งช่วง หมายถึง ช่วงที่มีปริมาณฝนตกไม่ถึงวันละ 1 มิลลิเมตรติดต่อกันเกิน 15วัน ในชว่ งฤดูฝน เดอื นที่มโี อกาสเกิดฝนท้ิงชว่ งสงู คอื เดือนมถิ ุนายนและกรกฎาคมกจิ กรรมท่ี 1.2 บอกความแตกตา่ งระหวา่ งฝนแลง้ และฝนทงิ้ ชว่ งมาพอสงั เขปแนวตอบ ฝนแล้งคือ ความแห้งแล้งของลมฟ้าอากาศอันเกิดจากการท่ีฝนน้อยกว่าปกติไม่เพียงพอตอ่ ความต้องการหรือฝนไม่ตกตอ้ งตามฤดกู าล ฝนท้ิงชว่ ง คอื ในช่วงฤดฝู น ปริมาณฝนตกตกไม่ถึงวันละ 1 มลิ ลเิ มตร ตดิ ตอ่ กนั เกนิ 15 วนักิจกรรมท่ี 1.3 บอกสาเหตขุ องการเกดิ ภัยแล้งแนวตอบ สาเหตขุ องการเกิดภยั แล้ง ไดแ้ ก่ 1. ปริมาณฝนตกน้อยเกินไป เกิดสภาวะฝนทิ้งช่วงติดต่อกันเป็นเวลานานหรือการกระจายน้าฝนท่ตี กไมส่ ม่้าเสมอตลอดทัง้ ปี 2. ขาดการวางแผนในการใช้น้าที่ดี เช่น ไม่จัดเตรียมภาชนะหรืออ่างเก็บน้ารองรับน้าฝนทตี่ ก เพอ่ื น้าไปใชใ้ นชว่ งขาดแคลนน้า ชดุ วิชา การเรียนรู้สภู้ ยั ธรรมชาติ 3 - 186

3. ลักษณะภูมิประเทศไม่อ้านวยจึงท้าให้บริเวณนั้นไม่มีแหล่งน้าธรรมชาติขนาดใหญ่และถาวรหรอื อยู่ใกล้ ภมู ปิ ระเทศลาดเอยี งและดินไม่อุ้มนา้ ท้าให้การกกั เก็บน้าไว้ใช้ท้าได้ยาก เช่นในภาคตะวันออกเฉยี งเหนอื ของประเทศไทย 4. พืชพนั ธุธ์ รรมชาติถูกทา้ ลายโดยเฉพาะพนื้ ท่ปี ่าต้นน้าลา้ ธารกิจกรรมที่ 1.4 บอกผลกระทบท่เี กดิ จากภยั แลง้แนวตอบ ผลกระทบท่ีเกดิ จากภยั แล้ง ได้แก่ 1. ด้านเศรษฐกิจ ส้ินเปลืองและสูญเสียผลผลิตด้านเกษตร ปศุสัตว์ ป่าไม้ การประมงเศรษฐกิจทั่วไป เช่น ราคาท่ีดินลดลง โรงงานผลิตเสียหาย การว่างงาน สูญเสียอุตสาหกรรมการทอ่ งเท่ียว สง่ ผลให้รายไดข้ องประเทศลดลงก่อให้เกิดปัญหาทางเศรษฐกิจ 2. ด้านสิ่งแวดล้อม ส่งผลกระทบต่อสัตว์ต่าง ๆ ท้าให้ขาดแคลนน้า เกิดโรคกับสัตว์สูญเสียความหลากหลายพันธ์ุ รวมถึงผลกระทบด้านอุทกวิทยา ท้าให้ระดับและปริมาณน้าลดลงพื้นท่ีชุ่มน้าลดลง ความเค็มของน้าเปลี่ยนแปลง ระดับน้าในดินเปลี่ยนแปลง คุณภาพน้าเปลี่ยนแปลง เกดิ การกดั เซาะของดนิ ไฟป่าเพิ่มขึ้น ส่งผลต่อคณุ ภาพอากาศและสูญเสยี ทัศนียภาพเป็นตน้ 3. ดา้ นสงั คม เกดิ ผลกระทบในด้านสขุ ภาพอนามัย เกิดความขัดแยง้ ในการใชน้ า้ และการจดั การคุณภาพชวี ิตลดลงกจิ กรรมที่ 1.5 ใหผ้ ู้เรียนดูรปู ภาพและตอบคาถามตอ่ ไปน้ีแนวตอบ 1) จากรูปภาพผเู้ รียนมคี วามรสู้ ึกอย่างไร ผเู้ รียนสามารถตอบไดต้ ามความรู้สึก 2) จากรูปภาพสื่อใหเ้ หน็ ถึงภยั พบิ ัตอิ ะไร ภัยแลง้ 3) จากรูปภาพให้ผ้เู รยี นบอกสาเหตุของการเกิดภยั พบิ ตั ดิ ังกลา่ ว สาเหตุของภัยแล้งเกิดข้ึนจากสาเหตุหลายประการ ท้ังจากการกระท้าของมนุษย์และจากธรรมชาติ ชุดวิชา การเรียนร้สู ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 187

กจิ กรรมที่ 1.6 บอกวิธีเตรียมความพร้อมรบั มือภยั แลง้ มาอย่างนอ้ ย 3 ขอ้แนวตอบ 1. เตรียมกักเก็บน้าสะอาดเพื่อการบริโภคให้เพียงพออย่ารีรอมิฉะน้ันจะไม่มีน้าให้เก็บ 2 ขุดลอกคู คลอง และบ่อนา้ บาดาล เพ่ือเพิ่มปริมาณกกั เกบ็ น้า 3 วางแผนการใช้น้าอยา่ งประหยดั เพอื่ ให้มีน้าใชต้ ลอดชว่ งภยั แลง้กจิ กรรมที่ 1.7 ให้ผู้เรียนศึกษาค้นคว้าภัยแล้งที่เกิดข้ึนในประเทศต่างๆ ของโลก และยกตัวอยา่ งมา 1 ประเทศแนวตอบ ศกึ ษาจากข่าว หนงั สอื พิมพ์ สอ่ื อินเตอร์เน็ต ท่ีเป็นเหตุการณป์ ัจจุบนักจิ กรรมที่ 1.8 ใหผ้ เู้ รยี นยกตัวอยา่ งว่าปรากฏการณ์ใดท่จี ะสง่ ผลตอ่ อุณหภูมิของโลกท่ีสูงข้นึแนวตอบ ปรากฏการณ์ “เอลนิโญ” โดยสือ่ ตา่ งประเทศรายงานวา่ อุณหภูมคิ วามรอ้ นของโลกได้ทา้ ลายสถติ ิคร้งั ใหม่โดยในการตรวจวดั รายเดอื นพบว่าเดอื นท่ีมีอุณหภมู ิเฉล่ียสูงสดุ เทา่ ทเี่ คยมกี ารตรวจวัดมาอยใู่ นปี 2558 นี้ถงึ 4 เดอื นด้วยกัน คือ กุมภาพนั ธม์ ีนาคม พฤษภาคม และมถิ นุ ายนที่ผ่านมาเป็นความรอ้ นท้าลายสถิติในรอบระยะเวลามากกวา่ 135 ปีกิจกรรมท่ี 1.9 จากบทความดังกล่าว ใหผ้ ้เู รียนอธบิ าย เหตกุ ารณ์สถานการณท์ เ่ี กดิ ขึ้นว่าเป็นอย่างไร เพราะเหตุใดแนวตอบ ผู้เรยี นสามารถวิเคราะหแ์ ละตอบคา้ ถามโดยการหาขอ้ มูลจากข้อความ/เนือ้ หาท่ีทา่ นศกึ ษามาเป็นแนวในการตอบ ชดุ วิชา การเรยี นรู้สูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 188

เฉลย/แนวตอบกิจกรรม หนว่ ยการเรยี นรู้ที่ 2 วาตภัยกิจกรรมที่ 2.1 ใหบ้ อกความหมายของวาตภยัแนวตอบ วาตภัย หมายถึง ภัยที่เกิดขึ้นจากพายุลมแรง จนท้าให้เกิดความเสียหายแก่ทรพั ย์สนิ อาคารบา้ นเรือน ตน้ ไม้ และสิ่งกอ่ สรา้ ง สา้ หรบั ในประเทศไทยวาตภัย หรือพายุลมแรงมีสาเหตมุ าจากปรากฏการณ์ทางธรรมชาติกิจกรรมที่ 2.2 บอกประเภทของวาตภยั มีอะไรบา้ งแนวตอบ วาตภัย แบ่งออกเปน็ 3 ประเภท คอื 1. พายุฝนฟ้าคะนอง เป็นปรากฏการณ์ทางธรรมชาติที่เกิดข้ึนเป็นประจ้าเหนือพื้นผิวโลกตามฤดูกาล บริเวณใกล้เส้นศูนย์สูตรมีสภาพอากาศในเขตร้อนมีอากาศร้อน อบอ้าว ซ่ึงเอื้อต่อการก่อตัวของพายุฝนฟ้าคะนองได้ตลอดปี มักจะเกิดในเดือนมีนาคมถึงเดือนเมษายน พายุประเภทนีเ้ กดิ ขึ้นบอ่ ยในภาคเหนือและภาคะวันออกเฉียงเหนือ 2. พายุหมุนเขตร้อนหรือพายุไซโคลน เกิดในฤดูฝน ประมาณเดือนพฤษภาคม ถึงตุลาคม ก่อตัวในมหาสมุทรแปซิฟิก หรือทะเลจีนใต้ เม่ือเคลื่อนขึ้นฝั่งทวีปจะท้าให้เกิดคล่ืนสูง ในทะเล มคี วามรุนแรงตามความเร็วลมสูงสุดใกลศ้ ูนยก์ ลางของพายุตามล้าดับจากดีเปรสชนั่ โซนรอ้ นและไต้ฝนุ่ 3. พายุทอร์นาโด เป็นพายุหมุนที่เกิดข้ึนในทวีปอเมริกา พายุน้ีมีขนาดเน้ือที่เล็กหรือเส้นผ่าศูนย์กลางน้อย แต่หมุนด้วยความเร็วสูง หรือความเร็วลมใกล้ศูนย์กลางมากกว่าพายุหมุนอนื่ ๆ กอ่ ความเสยี หายรุนแรงในบริเวณทพ่ี ดั ผา่ น เกดิ ท้งั บนบกและในทะเล ชุดวชิ า การเรยี นรสู้ ้ภู ยั ธรรมชาติ 3 - 189

กจิ กรรมที่ 2.3 บอกสาเหตุท่ที าใหเ้ กดิ วาตภัยแนวตอบ การเกิดวาตภัยเกิดจาก 2 สาเหตุ คือ ความแตกต่างของอุณหภูมิสองแห่ง และความแตกตา่ งของความกดอากาศ 1. ความแตกต่างของอุณหภูมิสองแห่ง เน่ืองจากอากาศเม่ือได้ความร้อนจะขยายตัวอากาศร้อนจะลอยตัวสูงข้ึน ท้าให้อากาศในบริเวณข้างเคียงซึ่งมีอุณหภูมิต่้ากว่าเคล่ือนเข้าแทนท่ีการเคล่อื นทขี่ องอากาศเนื่องจากความแตกต่างของอุณหภูมิในสองบริเวณก่อใหเ้ กิดลม 2. ความแตกต่างของความกดอากาศ อากาศเมื่อได้รับความร้อนจะขยายตัว ท้าให้มีความหนาแน่นลดลง และเป็นผลให้ความกดอากาศน้อยลง อากาศเย็นในบริเวณใกล้เคียงซ่ึงมีความหนาแน่นมากกว่าจะเคลื่อนที่เข้ามาบริเวณท่ีมีความกดอากาศต้่า การเคล่ือนท่ีของอากาศเนือ่ งจากบรเิ วณท่ีมคี วามกดอากาศต่างกันกอ่ ท้าให้เกิดลมกจิ กรรมที่ 2.4 บอกความเสยี หายที่เกิดจากวาตภยัแนวตอบ พายุที่เกิดข้ึนและเคลอ่ื นทผี่ ่านบริเวณใดจะก่อใหเ้ กิดความเสียหายได้ ดังนี้ 1. เกดิ ฝนตกหนักและเกิดน้าท่วมอย่างรุนแรง บ้านเรอื นหลายหลังพังทลาย ประชากรเสียชวี ิตเป็นจา้ นวนมาก 2. พชื ผลที่ปลกู ไวแ้ ละท่นี าหลายหมนื่ ไรไ่ ด้รบั ความเสียหาย 3. ความเสียหายต่อกจิ การขนสง่ ทงั้ ทางบก ทางอากาศ และทางเรือ ดังน้ี 3.1 ทางบก การเกิดน้าท่วมอย่างรุนแรงท้าให้ถนนและสะพานขาดหรือช้ารุดกิจการขนสง่ ต้องหยุดชะงัก รัฐตอ้ งเสียงบประมาณในการกอ่ สรา้ งและซอ่ มแซมเป็นจา้ นวนมาก 3.2 ทางอากาศ พายุที่พัดอย่างรุนแรงจะท้าให้เคร่ืองบินได้รับอันตรายจากฝนที่ตกหนกั ลูกเหบ็ และฟา้ ผา่ ทเ่ี กิดขึน้ อาจท้าใหเ้ ครือ่ งบินตกได้ 3.3 ทางเรือ การเกิดพายุขึ้นในทะเลท้าให้เกิดคลื่นขนาดใหญ่ และความแรงของพายุท้าให้เรืออับปางได้ ดังน้ัน เม่ือเกิดพายุรุนแรงข้ึนในท้องทะเลจะต้องหยุดการเดินเรือ และหาทางน้าเรอื เขา้ ทีก่ ้าบังหรอื จอดพกั ตามทา่ เรือทอ่ี ยู่ใกล้เคยี งกิจกรรมที่ 2.5 ศกึ ษาข้อมูลวาตภัยในทวีปอนื่ ๆ นอกเหนอื จากทวปี เอเชีย จากส่ือตา่ ง ๆ แล้วเขยี นสรปุ สถานการณ์และความเสียหายมาพอเขา้ ใจแนวตอบ สรุปให้ครอบคลุมว่า วาตภัยหรือพายุท่ียกตัวอย่างช่ืออะไร เกิดท่ีไหน ความรุนแรงเท่าใด เกิดความเสียหายอยา่ งไรบา้ ง รัฐมีแผนแตรยี มรบั สถานการณอ์ ยา่ งไร ชดุ วชิ า การเรียนรสู้ ูภ้ ยั ธรรมชาติ 3 - 190