รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 51 พกิ ดั ภมู ศิ าสตรเ ปน ระบบทบี่ ง บอกตาํ แหนง ทตี่ ง้ั อยจู ดุ ตาํ แหนง ตา งๆ บนพนื้ ผวิ โลก 1บทที่ โดยอาศยั โครงขา ยของเสน โครงแผนทซ่ี งึ่ ประกอบดว ยเสน เมรเิ ดยี นกบั เสน ขนานตดั กนั เปน “จดุ ” ูภ ิมศาสต รกายภาพ 1) ละตจิ ดู (Latitude) เปน คา ของระยะทางเชงิ มมุ โดยนบั 0 องศา จากเสน ศนู ยส ตู ร ไปทางเหนอื หรือใตจ นถงึ 90 องศาท่ีขัว้ โลกท้งั สอง 2) ลองจิจดู (Longitude) เปนคา ของระยะทางเชงิ มุม โดยนับ 0 องศา จากเสน เมริเดยี นไป ทางทิศตะวันออกและทศิ ตะวันตกจนถึง 180 องศา ปจ จบุ นั การบง บอกจดุ ตาํ แหนง บนพน้ื ผวิ โลก สามารถทราบไดง า ยและถกู ตอ ง โดย ใช จีพีเอส เครื่องมือกําหนดตําแหนงบนพื้นผิวโลก (GPS:Global Positioning System) เครอ่ื งมอื ชนดิ นี้ มขี นาดเลก็ พกพาไดส ะดวก และใหข อ มลู ตาํ แหนง บนพนื้ ผวิ โลก ไดตรงกับความเปนจริง ดังนั้นจึงมีผูนําเครื่องมือนี้ไปใชไดสะดวกสบายในกิจกรรมตางๆ ไดแก การเดินเรือ การเดนิ ทาง ทองเทย่ี วปา การเดินทางดวยรถยนต เคร่ืองบิน เปน ตน เม่ือกดปุมสวิตซ เครื่องจะรับสัญญาณจากดาวเทียมแลวบอกคาพิกัดภูมิศาสตรใหทราบ เครื่องหมายแผนที่ ลูกโลก องคป ระกอบของลกู โลก องคป ระกอบหลกั ของ ลูกโลกจะประกอบไปดวย 1. เสน เมรเิ ดยี นหรอื เสน แวง เปน เสน สมมตทิ ลี่ าก จากขวั้ โลกเหนอื ไปจดขวั้ โลกใต ซงึ่ กาํ หนดคา เปน 0 องศา ที่เมืองกรีนิช ประเทศองั กฤษ 2. เสน ขนาน หรอื เสน รงุ เปน เสน สมมตทิ ล่ี ากจาก ทิศตะวันตกไปทิศตะวันออก ทุกเสนจะขนานกับ เสน ศูนยส ูตร ซ่ึงมคี า มุมเทา กบั 0 องศา การใชล กู โลก ลกู โลกใชป ระกอบการอธบิ ายตาํ แหนง หรอื สถานทข่ี องจดุ พน้ื ทขี่ อง สว นตา งๆ ของโลก โดยประมาณ เขม็ ทศิ เข็มทิศเปนเครื่องมือสําหรับใชในการหาทิศของ จดุ หรอื วตั ถุ โดยมหี นว ยวดั เปน องศา เปรยี บเทยี บกบั จดุ เรม่ิ ตน เขม็ ทศิ ใชใ นการหาทศิ โดยอาศยั แรงดงึ ดดู ระหวา ง สนามแมเ หลก็ ขว้ั โลก (Magnetic Pole) กบั เขม็ แมเ หลก็ ซึง่ เปนองคป ระกอบสาํ คญั ทีส่ ดุ ของเคร่ืองมอื นี้ เขม็ แม เหลก็ จะแกวง ไกวไดโ ดยอสิ ระในแนวนอน เพอื่ ใหแ นวเขม็ ชอ้ี ยใู นแนวเหนอื ใต ไปยงั ขว้ั แมเ หลก็ โลกตลอดเวลา หนา ปดเข็มทิศซึ่งคลายกับหนาปดนาิกาจะมีการแบงโดย
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ52 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม รอบเปน 360 องศา ซง่ึ เข็มทศิ มีประโยชนใ นการเดินทาง เชน การเดนิ เรือทะเล เคร่อื งบนิ การใชเ ข็มทศิ จะตองมีแผนที่ประกอบและตอ งหาทศิ เหนือกอ นเพอื่ จะไดรทู ิศอ่ืน รปู ถายทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม รูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียมเปนรูปหรือขอมูลตัวเลขที่ไดจากการเก็บ ขอมูล ภาคพื้นดินจากกลองที่ติดอยูกับพาหนะ เชน เครื่องบิน หรือดาวเทียม โดยมีการ บันทึกขอมูลอยางละเอียดหรือหยาบในเวลาแตกตางกัน จึงทําใหเห็นภาพรวมของการใช พ้ืนท่ีและการเปลี่ยนแปลงตางๆ ตามท่ีปรากฏบนพื้นผิวโลก เชน การเกิดอุทกภัย ไฟปา การเปลีย่ นแปลง การใชท ี่ดิน การกอสรา งสถานที่ เปนตน ประโยชนข องรูปถายทางอากาศและภาพจากดาวเทียม ที่นิยมใชก นั มากจะเปนรปู หรือภาพถายที่ไดจากการสะทอนคลื่นแสงของดวงอาทิตยขึ้นไปสูเคร่ืองบันทึกที่ติดอยูบน 1บทท่ี เครื่องบินหรือดาวเทียม การบันทึกขอมูลอาจจะทําโดยใชฟลม เชน รูปถายทางอากาศ สีขาวดํา หรือรูปถายทางอากาศสีธรรมชาติ การบันทึกขอมูลจากดาวเทียมจะใชสัญญาณ เปน ตัวเลขแลวจงึ แปลงคาตวั เลขเปนภาพจากดาวเทยี มภายหลงั การใชร ปู ถา ยทางอากาศและภาพจากดาวเทยี ม ผใู ชจ ะตอ งไดร บั การฝก หดั เพอื่ แปล ความหมายของขอมูล การแปลความหมายอาจจะใชก ารแปลดวยสายตาตามความสามารถ ของแตละบุคคลหรอื ใชเ ครอ่ื งคอมพวิ เตอรและโปรแกรมเขามาชว ย เคร่ืองมอื เทคโนโลยีเพ่ือการศกึ ษาภูมศิ าสตร ในโลกยุคปจจุบันท่ีเต็มไปดวยขอมูลขาวสาร และขอมูลท่ีเปนตัวเลขจํานวนมาก เทคโนโลยีจึงเขามามีความสําคัญ และจะมีความสําคัญมากย่ิงขึ้นในอนาคต เทคโนโลยีท่ี สาํ คญั ดา นภมู ศิ าสตร คอื ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตรห รอื GIS (Geographic Information System) และระบบกาํ หนดตาํ แหนง พนื้ ผวิ โลก หรอื GPS (Global Positioning System) เครอ่ื งมอื ทง้ั สองประกอบดว ยคอมพวิ เตอร หรอื ฮารด แวร (Hard ware) ซง่ึ มขี นาดตา งๆ และ โปรแกรมหรือซอฟแวร (Software) เปน หลักในการจัดทาํ ดงั น้ี 1) ประโยชนของเคร่ืองมือเทคโนโลยีเพ่ือการศึกษาภูมิศาสตร จะคลายกับการใช ประโยชนจ ากแผนทสี่ ภาพภมู ปิ ระเทศและแผนทเี่ ฉพาะเรอื่ ง เชน จะใหค าํ ตอบวา ถา จะตอ ง เดนิ ทางจากจดุ หนง่ึ ไปยงั อกี จดุ หนง่ึ ในแผนทจ่ี ะมรี ะยะทางเทา ใด และถา ทราบความเรว็ ของ รถจะทราบไดว า จะใชเวลานานเทา ใด หลงั จากการทาํ งานของระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร คอื การจดั หมวดหมขู องขอ มลู ตามความตองการท่ีจะนําไปวิเคราะหการคัดเลือกตัวแปร หรือปจจัยท่ีเก่ียวของ การจัด ลําดับความสําคัญของปจจัยและการซอนทับขอมูล ตัวอยางเชน ตองการหาพื้นท่ีที่เหมาะ สมสําหรบั การปลกู ขาว โดยแบง ออกเปน 3 ระดบั คือ เหมาะสมดี เหมาะสมปานกลาง และ ไมเหมาะสม โดยคดั เลอื กขอมูล 2 ประเภท คอื ดินและสภาพภูมปิ ระเทศ 2) การใชเครื่องมือเทคโนโลยีเพื่อการศึกษาภูมิศาสตร การใชเครื่องมือเทคโนโลยี จําเปนตองมีเคร่ืองคอมพิวเตอรและโปรแกรม ผูใชจะตองไดรับการฝกฝนกอนท่ีจะลงมือ ปฏิบตั ิ
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 53 แหลงขอ มูลสารสนเทศของไทย 1บทท่ี ปจจุบันไดมีการคิดคนและพัฒนาการขอมูลสารเทศอยางรวดเร็วและไดเผยแพร ขอมูลสูสาธารณชนมาก โดยเฉพาะการนําขอมูลเขาเว็บไซดใหประชาชนและผูสนใจทั่วไป ูภ ิมศาสต รกายภาพ เขา ไปดขู อ มลู ได ซง่ึ เปน ประโยชนอ ยา งมากตามความตอ งการของผใู ชข อ มลู แตข อ มลู บาง ชนิดอาจตองติดตอจากหนวยงานน้ันๆ โดยตรง ทั้งจากหนวยงานของรัฐท่ีสําคัญๆ คือ กรมอตุ นุ ยิ มวทิ ยาและกรมแผนทท่ี หาร และเอกชนทส่ี าํ คญั ๆ คอื เครอ่ื งเดนิ อากาศและเดนิ เรอื เวบ็ ไซตท น่ี า สนใจ เชน ขอ มลู ดา นสถติ (ิ www.nso.go.th) ขอ มลู ประชากร (www.dola.go.th) ขอ มลู ดาวเทยี ม (www.gistda.go.th) ขอ มลู ดนิ และการใชท ดี่ นิ (www.dld.go.th) เปน ตน กลาวโดยสรุป เครื่องมือทางภูมิศาสตรใชประกอบการศึกษา และการเก็บขอมูล เคร่ืองมือบางชนดิ เหมาะสาํ หรับใชใ นหอ งเรยี น หรอื หองปฏบิ ตั ิการ เคร่ืองมอื บางชนดิ ใชได สําหรับในหองเรียนและในภาคสนาม ผูใชจะไดรูวาเม่ือใดควรใชเครื่องมือภูมิศาสตรใน หอ งเรยี นและเมอื่ ใดควรใชใ นภาคสนาม เครอ่ื งมอื บางชนดิ จะมคี วามซบั ซอ นมาก หรอื ตอ ง ใชร วมกนั ระหวา งเคร่ืองคอมพวิ เตอรและโปรแกรม เครื่องมือทางภูมิศาสตรที่มีความสําคัญมากในปจจุบันคือ ระบบสารสนเทศ ภูมศิ าสตร (GIS) ซงึ่ แปลงสารสนเทศท่ีเก่ียวกับพื้นท่ี และขอมลู ตารางหรอื คาํ อธิบายที่ให เปนขอมูลเชิงตัวเลขทําใหการจัดเก็บเรียกดูขอมูล การปรับปรุงแกไขและการวิเคราะหเปน ไปอยา งรวดเรว็ และถกู ตอ งและแสดงผลในรปู แบบแผนท่ี กราฟ หรอื ตารางไดอ ยา งถกู ตอ ง อีกดว ย สวนระบบ กาํ หนดตําแหนงบนพ้นื ผิวโลก (GIS) ใชก ําหนดจุดพิกดั ตําแหนงของ วตั ถตุ างๆ บนผิวโลก โดยอาศัยสญั ญาณจากดาวเทยี มหลายดวงทโี่ คจรอยรู อบโลก
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ54 หนังสอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม กจิ กรรมท่ี 1.3 วิธีใชเ คร่อื งมือทางภมู ิศาสตร 1. แผนที่หมายถงึ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 1บทท่ี ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. จงบอกประโยชนของการใชแผนท่มี า 5 ขอ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 3. ใหบ อกวิธกี ารใชเข็มทิศคูก ับการใชแ ผนทพ่ี อสังเขป ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................
รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 55 เร่อื งที่ 4 ปญ หาการทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดลอม ผลการจัดลําดับความสาํ คญั ของปญหาทรัพยากร ธรรมชาติและส่งิ แวดลอม ปญ หาทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม นน้ั ไดม กี ารสาํ รวจทศั นคตขิ องประชาชน พบวา ปญ หาสาํ คญั 5 ลําดับแรก มีดงั นี้ ลําดบั ท่ี 1 การสญู เสยี ทรัพยากรปา ไม ลําดบั ที่ 2 อุทกภยั และภัยแลง ลําดบั ท่ี 3 ความเสื่อมโทรมของทรพั ยากรดินและการใชท ่ีดิน ลําดับที่ 4 มลพิษจากขยะ และลําดบั ท่ี 5 มลพิษทางอากาศ ดังตารางแสดง ผลการจดั ลาํ ดับความ สําคญั ดังตอ ไปนี้ ผลการ ทรพั ยากรธรรมชาติ ลาํ ดบั ความสาํ คญั 1บทที่ จดั ลาํ ดบั และสง่ิ แวดลอ ม (จาํ แนกตามวธิ กี ารจดั ลาํ ดบั ) (ลาํ ดบั ท)่ี ูภ ิมศาสต รกายภาพ จดั ลาํ ดบั ดว ย จดั ลาํ ดบั ดว ย มลู คา ความเสยี หาย ทศั นคตปิ ระชาชน 1 ทรพั ยากรปา ไม 1 2 2 ทรพั ยากรนาํ้ 3 1 3 ทรพั ยากรดนิ และการใชท ด่ี นิ 2 6 4 มลพษิ จากขยะ 7 4 5 มลพษิ ทางอากาศ 5 7 6 มลพษิ ทางนาํ้ 8 5 7 ทรพั ยากรพลงั งาน 11 3 8 ทรพั ยากรทะเลและชายฝง 4 10 9 มลพษิ จากสารอนั ตราย 9 8 10 มลพษิ จากของเสยี อนั ตราย 6 12 10 9 จากชมุ ชน 11 ทรพั ยากรและแร ทม่ี า : สถาบนั วจิ ัยเพือ่ การพฒั นาประเทศไทย 2549
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ56 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม ความสาํ คญั ของสง่ิ แวดลอ มคอื เออ้ื ประโยชนใ หส ง่ิ มชี วี ติ ทง้ั พชื และสตั วอ ยรู วมกนั อยางมีความสุข มีการพ่ึงพากันอยางสมดุล มนุษยดํารงชีพอยูไดดวยอาศัยปจจัยพ้ืนฐาน จากสงิ่ แวดลอ ม ซง่ึ ประกอบดว ยอาหาร อากาศ นาํ้ ทอี่ ยอู าศยั และยารกั ษาโรค สง่ิ แวดลอ ม เปนองคประกอบที่สําคัญของส่ิงมีชีวิตทุกชนิด แต “ทําไมสิ่งแวดลอมจึงถูกทําลาย” และ เกดิ ปญ หามากมายทว่ั ทกุ มมุ โลก เมอ่ื ทาํ การศกึ ษาพบวา “มนษุ ย” เปน ผทู าํ ลายสงิ่ แวดลอ ม มากที่สุด สาเหตทุ ม่ี นษุ ยท าํ ลายสิ่งแวดลอมเกดิ จากความเห็นแกตัวของมนุษยเ อง โดยมงุ เพ่ือดานวัตถแุ ละเงนิ มาตอบสนองความตอ งการของตนเอง เมอ่ื สง่ิ แวดลอมถูกทาํ ลายมากขึน้ ผลกระทบกย็ อนกับมาทาํ ลายตวั มนษุ ยเ อง เชน เกดิ การเปลยี่ นแปลงบรรยากาศของโลก เกดิ สภาวะเรอื นกระจก ภาวะโลกรอ นตลอดจนเกดิ ภัยธรรมชาตติ า งๆ เชน นา้ํ ทว ม แผนดินถลม ควันพิษ น้าํ เนาเสยี ขยะมลู ฝอย และ 1บทที่ ส่ิงปฏิกลู ซ่งึ สิ่งเหลา นี้มีผลโดยตรงและทางออม และไมส ามารถหลีกเล่ยี งได ผลกระทบจากการใชแ ผนพฒั นาเศรษฐกจิ และสงั คมแหง ชาตฉิ บบั ที่ 4 ของไทยเกดิ จากการโดยนาํ นโยบายการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วเขา มาใชเ พอ่ื มงุ พฒั นาเศรษฐกจิ เปน หลกั ทาํ ให ประชาชนตื่นตวั ในการทาํ ไรปลูกพืชเชงิ เด่ียว เชน มนั สาํ ปะหลัง ออ ย ปอ จงึ เกิดการทําลาย ปาและทรพั ยากรธรรมชาตเิ พ่อื หาพน้ื ทใ่ี นการปลกู พชื เชงิ เดย่ี วตามนโยบายรัฐบาล มีการใช ปยุ เคมี ใชย าปราบศตั รพู ชื เกดิ โรงงานอตุ สาหกรรมจาํ นวนมาก แตภ าครฐั ยงั ขาดการควบคมุ อยางเปนระบบและชดั เจน จึงทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบมาจนถงึ ปจ จบุ นั เชน ปา ไมถ กู ทําลาย ดิน เส่อื มคณุ ภาพ น้ําเนา เสีย เกดิ สารเคมสี ะสมในแหลง นํา้ และดนิ เกิดมลพษิ ซง่ึ สิ่งเหลา น้เี กดิ ผลกระทบโดยตรงและโดยออ ม ตอ สขุ ภาพและการดาํ รงชวี ติ ของประชาชน ทาํ ใหเ กดิ ความ เสยี หายตอประเทศโดยรวม จากการศึกษาของนักวิชาการ พบวา การแกไขปญหาส่ิงแวดลอมตองแกท่ีตัว “มนุษย” น่นั คอื จะตองใหค วามรู ความเขาใจธรรมชาติ เจตคติ มคี ุณธรรมจรยิ ธรรม และ สรา งจิตสาํ นึกใหเกิดความตระหนักตอ ส่ิงแวดลอ ม ตอประชาชน โดยเรียนรจู ากแหลง เรยี น รูใหมๆ สรางความตระหนักในปญหาที่เกิดข้ึน และสรางการมีสวนรวมในการปองกันและ แกไขปญหาทเ่ี กิดขนึ้ ปญ หาส่งิ แวดลอ มสาํ คญั ๆ ดัวตอ ไปนี้ คอื 1. ปาไม “ปาไม” เปนศูนยรวมของสรรพชีวิต เปนท่ีกอกําเนิดสายน้ํา ชีวิตพืชและสัตวท่ี หลากหลายอีกทั้งเปนท่ีพึ่งพิงและใหประโยชนแกมนุษยมาแตโบราณกาล เพราะปาไมชวย รกั ษาสมดลุ ของธรรมชาติ และสง่ิ แวดลอ ม ควบคมุ สภาพดนิ ฟา อากาศ กาํ บงั ลมพายุ ปอ งกนั บรรเทาอทุ กภัย ปอ งกนั การพังทลายของหนา ดิน เปน เสมือนเขอื่ นธรรมชาติที่ปอ งกนั การ ตื้นเขินของแมนา้ํ ลําคลอง เปนแหลงดดู ซับกา ซคารบอนไดออกไซด และเปนโรงงานผลิต ออกซเิ จนขนาดใหญ เปน คลงั อาหารและยาสมุนไพร และปา ไมย งั เปน แหลงศกึ ษาวจิ ยั และ เปนสถานที่พักผอนหยอนใจของมนุษย นอกจากนี้ในผืนปายังมีสัตวปานานาชนิด ซึ่งมี ประโยชนต อ มนษุ ยแ ละสง่ิ มชี วี ติ อน่ื ๆ ในหลายลกั ษณะ ไดแ ก การรกั ษาสมดลุ ของระบบนเิ วศ
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 57 เชน การควบคุมปริมาณสัตว 1บทที่ ปาใหอยูในภาวะสมดุล การ ชวยแพรพ ันธุพชื การควบคมุ ูภ ิมศาสต รกายภาพ แมลงศตั รพู ชื เปน ปยุ ใหก บั ดนิ ในปา เปนตน การเปนแหลง พันธุกรรมที่หลากหลาย การ เปนอาหารของมนุษยและสัตว อ่ืน และการสรางรายไดใหแก มนษุ ย เชน การคา จากชน้ิ สว น ตา งๆ ของสตั วป า การจาํ หนา ย สัตวปา และการเปดใหบริการ ชมสวนสตั ว เปน ตน ดงั นนั้ จงึ นบั วา ปา ไมใ หค ณุ ประโยชนท งั้ ทางตรงและทางออมแกมวลมนุษยเปน อยา งมากมาย หากปาไมเ ส่ือมโทรม ชวี ติ ความเปน อยูข องมนษุ ยแ ละสัตวอ ยางหลีกเลีย่ งไมไ ด ประเภทของปาไมในประเทศไทย ประเภทของปา ไมจ ะแตกตา งกนั ไปขน้ึ อยกู บั การกระจายของฝน ระยะเวลาทฝี่ นตก รวมทั้งปริมาณนํ้าฝนทําใหปาแตละแหงมีความชุมชื้นตางกัน สามารถจําแนกไดเปน 2 ประเภทใหญๆ คอื 1. ปา ประเภททไี่ มผ ลดั ใบ (Evergreen) 2. ปา ประเภทท่ผี ลดั ใบ (Deciduous) ปาประเภททไี่ มผลดั ใบ (Evergreen) ปาประเภทนี้มองดูเขียวชอุมตลอดป เน่ืองจากตนไมแทบทั้งหมดท่ีขึ้นอยูเปน ประเภททไี่ มผลดั ใบ ปาชนิดสําคญั ซงึ่ จดั อยใู นประเภท น้ี ไดแ ก 1. ปา ดงดิบ (Tropical Evergreen Forest or Rain Forest) ปา ดงดิบท่ีมีอยูทว่ั ในทุกภาคของประเทศ แตทมี่ ีมากทส่ี ุด ไดแก ภาคใตแ ละ ภาคตะวันออก ในบริเวณนม้ี ฝี นตกมากและมคี วามชนื้ มากในทอ งทภ่ี าคอืน่ ปา ดงดิบ มกั กระจายอยบู รเิ วณทมี่ คี วามชมุ ชนื้ มากๆ เชน ตามหบุ เขา รมิ แมน าํ้ ลาํ ธาร หว ย แหลง นํา้ และบนภูเขา ซึง่ สามารถแยกออกเปน ปาดงดิบชนิดตางๆ ดังน้ี 1.1 ปา ดบิ ชนื้ เปน ปา รกทบึ มองดเู ขยี วชอมุ ตลอดปม พี นั ธไุ มห ลายรอ ยชนดิ ขนึ้ เบยี ดเสียดกันอยมู กั จะพบกระจดั กระจายตัง้ แตค วามสูง 600 เมตร จากระดับน้าํ ทะเล ไม ท่ีสาํ คัญก็คอื ไมตระกูลยางตา งๆ เชน ยางนา ยางเสยี น สว นไมช้ันรอง คือ พวกไมก อ เชน กอน้ํา กอเดือย
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ58 หนังสอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม 1.2 ปา ดบิ แลง เปน ปา ทอี่ ยใู นพนื้ ทคี่ อ นขา งราบมคี วามชมุ ชนื้ นอ ย เชน ในแถบ ภาคเหนอื และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มกั อยสู งู จากระดบั นาํ้ ทะเลประมาณ 300-600 เมตร ไมท ่สี ําคัญ ไดแ ก มะคาโมง ยางนา พะยอม ตะเคียนแดง กระเบากลกั และตาเสือ 1.3 ปาดิบเขา ปาชนิดนี้เกิดข้ึนในพ้ืนท่ีสูงๆ หรือบนภูเขาตั้ง 1,000-1,200 เมตร ขนึ้ ไปจากระดบั นํา้ ทะเล ไมสว นมากเปนพวก Gymnosperm ไดแ ก พวกไมขนุ และ สนสามพนั ป นอกจากนยี้ งั มไี มต ระกลู กอขนึ้ อยู พวกไมช น้ั ทสี่ องรองลงมา ไดแ ก สะเดาชา ง และขมิ้นชนั 2. ปา สนเขา (Pine-Forest) ปาสนเขามักปรากฏอยูตามภเู ขาสงู สวนใหญเ ปนพ้ืนทซ่ี งึ่ มีความสูงประมาณ 200- 1,800 เมตร ขึน้ ไปจากระดบั นา้ํ ทะเลในภาคเหนอื ภาคกลาง และภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนือ 1บทท่ี บางทอี าจปรากฏในพน้ื ทส่ี งู 200-300 เมตร จากระดบั นาํ้ ทะเลในภาคตะวนั ออกเฉยี งใต ปา สนเขามีลกั ษณะเปน ปาโปรง ชนิดพันธุไมท่ีสาํ คญั ของปา ชนดิ น้คี อื สนสองใบ และสนสาม ใบ สว นไมช นดิ อน่ื ทขี่ นึ้ อยดู ว ยไดแ กพ นั ธไุ มป า ดบิ เขา เชน กอชนดิ ตา งๆ หรอื พนั ธไุ มป า แดง บางชนดิ คอื เต็ง รัง เหยี ง พลวง เปนตน ภาพปาสน 3. ปาชายเลน (Mangrove Forest) บางทเี รยี กวา “ปา เลนนาํ้ เคม็ ” หรอื ปา เลน มตี น ไมข น้ึ หนาแนน แตล ะชนดิ มรี ากคาํ้ ยนั และรากหายใจ ปา ชนดิ นปี้ รากฏอยตู ามทดี่ นิ และรมิ ทะเลหรอื บรเิ วณปากนา้ํ แมน าํ้ ใหญๆ ซงึ่ มีน้ําเค็มทวมถึงในพื้นที่ภาคใตมีอยูตามชายฝงทะเลทั้งสองดาน ตามชายทะเลภาคตะวัน ออกมอี ยทู กุ จังหวัดแตท่มี ากทส่ี ุดคอื บรเิ วณปากน้ําเวฬุ อําเภอขลงุ จงั หวัดจันทบรุ ี พนั ธไุ มท ่ีขน้ึ อยตู ามปาชายเลน สวนมากเปนพนั ธไุ มขนาดเลก็ ใชป ระโยชนส ําหรับ การเผา ถาน และทาํ ฟนไมชนดิ ทสี่ าํ คญั คอื โกงกาง ถ่วั ขาว ถว่ั ขาํ โปรง ตะบูน แสมทะเล
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 59 ลาํ พูนและลาํ แพน ฯลฯ สวนไมพ ื้นลา งมกั เปน พวก ปรงทะเล เหงอื กปลาหมอ และปอทะเล เปน ตน ภาพปา ชายเลน 1บทท่ี 4. ปาพรุหรือปา บงึ นํา้ จดื (Swamp Forest) ูภ ิมศาสต รกายภาพ ปาชนดิ น้ีมักปรากฏในบรเิ วณที่มนี ้าํ จืดทว มมากๆ ดินระบายนํา้ ไมด ี ปาพรใุ นภาค กลาง มีลกั ษณะโปรงและมีตนไมข น้ึ อยหู า งๆ เชน สนุน จกิ โมกบา น หวายน้ํา หวาย โปรง ระกาํ ออ และแขม ในภาคใตปา พรมุ ขี ึ้นอยตู ามบริเวณทม่ี ีน้ําขงั ตลอดป ดนิ ปา พรุ ท่ี มีเน้ือท่มี ากทีส่ ดุ อยใู นบรเิ วณจงั หวดั นราธิวาส ดนิ ปาพรเุ ปน ซากพืชผุสลายทบั ถมกัน เปน เวลานาน ปา พรแุ บงออกได 2 ลกั ษณะ คอื ตามบริเวณซ่งึ เปน พรนุ ํ้ากรอยใกลช ายทะเลตน เสม็ดจะขึ้นอยูหนาแนนพื้นที่มีตนกกชนิดตางๆ เรียก “ปาพรุเสม็ด หรือ ปาเสม็ด” อีก ลักษณะเปนปาทีม่ พี นั ธุไมต างๆ มากชนดิ ขึ้นปะปนกนั ชนิดพนั ธไุ มทีส่ าํ คญั ของปา พรุ ไดแ ก อินทนิลนาํ้ หวา จิก โสกน้าํ กระทมุ นํา้ กันเกรา โงงงนั ไมพ น้ื ลา งประกอบดวย หวาย ตะคา ทอง หมากแดง และหมากชนิด อ่นื ๆ 5. ปาชายหาด (Beach Forest) เปน ปา โปรง ไมผ ลดั ใบขนึ้ อยตู ามบรเิ วณหาดชายทะเล นา้ํ ไมท ว มตามฝง ดนิ และชาย เขารมิ ทะเล ตน ไมสําคัญที่ขน้ึ อยูตามหาดชายทะเล ตองเปนพืชทนเค็ม และมักมีลกั ษณะ ไมเปนพุมลักษณะตนคองอ ใบหนาแข็ง ไดแก สนทะเล หูกวาง โพธิ์ทะเล กระทิง ตนี เปด ทะเล หยนี าํ้ มกั มตี น เตยและหญา ตา งๆ ขน้ึ อยเู ปน ไมพ น้ื ลา ง ตามฝง ดนิ และชายเขา มักพบ มะคาแต กระบองเพชร เสมา และไมหนามชนิดตา งๆ เชน ซงิ ซี่ หนามหัน กําจาย มะดันขอ เปน ตน
60 หนงั สอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม ปา ประเภททีผ่ ลดั ใบ ตนไมท ่ีขึ้นอยูใ นปา ประเภทนเี้ ปนจําพวกผลัดใบแทบทงั้ สนิ้ ในฤดฝู นปา ประเภทนี้ จะมองดเู ขยี วชอมุ พอถงึ ฤดแู ลง ตน ไม สว นใหญจ ะพากนั ผลดั ใบทาํ ใหป า มองดโู ปรง ขน้ึ และ มักจะเกิดไฟปา เผาไหมใ บไมและตนไมเล็กๆ ปาสําคญั ซงึ่ อยูในประเภทน้ี ไดแ ก 1. ปา เบญจพรรณ ปาผลัดใบผสมหรือปาเบญจพรรณมีลักษณะเปนปาโปรงและยังมีไมไผชนิดตางๆ ข้ืนอยูกระจัดกระจายท่ัวไปพ้ืนที่ดินมักเปนดินรวนปนทราย ปาเบญจพรรณ ในภาคเหนือ มักจะมีไมสักข้ึนปะปนอยูท่ัวไปครอบคลุมลงมาถึงจังหวัดกาญจนบุรี ในภาคกลางในภาค ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื และภาคตะวนั ออก มปี า เบญจพรรณนอ ยมากและกระจดั กระจาย พนั ธุ ไมช นิดสําคัญ ไดแ ก สกั ประดูแดง มะคาโมง ตะแบก เสลา ออ ยชาง ลาน ยมหอม 1บทที่ ยมหนิ มะเกลอื เกด็ ดาํ เกด็ แดง ฯลฯ นอกจากนม้ี ไี มไ ผท ่ีสําคญั เชน ไผป า ไผบ ง ไผซาง ไผรวก ไผไร เปนตน ภมู ศิ าสตรก ายภาพ 2. ปาเต็งรัง หรอื ทเี่ รียกกันวา ปาแดง ปา แพะ ปาโคก ลกั ษณะทว่ั ไปเปน ปา โปรง ตามพื้นปามกั จะพบตนปรง และหญา เพ็ก พนื้ ท่แี หงแลงดนิ รวนปนทราย หรอื กรวด ลูกรัง พบอยูทว่ั ไปในที่ราบและท่ีภเู ขา ใน ภาคเหนอื สว นมากขน้ึ อยบู นเขาทม่ี ดี นิ ตน้ื และแหง แลง มาก ในภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื มี ปา แดงหรอื ปา เตง็ รงั นม้ี ากทส่ี ดุ ตามเนนิ เขาหรอื ทร่ี าบดนิ ทราย ชนดิ ของพนั ธไุ มท ส่ี าํ คญั ใน ปา แดง หรอื ปา เตง็ รงั ไดแ ก เตง็ รงั เหยี ง พลวง กราด พะยอม ตว้ิ แตว มะคา แต ประดู แดง สมอไทย ตะแบก เลอื ดแสลงใจ รกฟา ฯลฯ สวนไมพืน้ ลา งทพ่ี บมาก ไดแก มะพราวเตา ปมุ แปง หญาเพ็ก ปรงและหญาชนิดอื่นๆ 3. ปาหญา (Savannas Forest) ปาหญาที่อยูทุกภาคเกิดจากปาท่ีถูกแผวถางทําลายบริเวณพื้นดินท่ีขาดความ สมบรู ณ และถกู ทอดทงิ้ หญา ชนดิ ตา ง ๆ จงึ เกดิ ขนึ้ ทดแทนและพอถงึ หนา แลง กเ็ กดิ ไฟไหม ทาํ ใหตน ไมบ ริเวณขา งเคยี งลม ตาย พืน้ ทีป่ า หญาจึงขยายมากขึ้นทุกป พืชท่ีพบมากทีส่ ดุ ใน ปา หญา คอื หญา คา หญา ขนตาชา ง หญา โขมง หญา เพก็ และปมุ แปง บรเิ วณทพ่ี อจะมคี วามชน้ื อยูบ า ง และการระบายนาํ้ ไดดกี ม็ กั จะพบพงและแขมข้นึ อยู และอาจพบตน ไมทนไฟขึ้นอยู เชน ตับเตา รกฟา ตานเหลอื ตว้ิ และแตว ประโยชนของทรพั ยากรปา ไม ปา ไมน อกจากเปน ทรี่ วมของพนั ธพุ ชื และพนั ธสุ ตั วจ าํ นวนมาก ปา ไมย งั มปี ระโยชน มากมายตอการดาํ รงชีวิตของมนุษยท ั้งทางตรงและทางออม ดังน้ี ประโยชนทางตรง ไดแ ก ปจ จยั 4 ประการ 1. จากการนําไมมาสรางอาคารบานเรือนและผลิตภัณฑตางๆ เชน เฟอรนิเจอร กระดาษ ไมข ดี ไฟ ฟน เปน ตน
รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 61 2. ใชเ ปนอาหารจากสวนตา งๆ ของพืชทะเล 1บทท่ี 3. ใชเ สน ใย ทไ่ี ดจ ากเปลอื กไมแ ละเถาวลั ยม าถกั ทอ เปน เครอ่ื งนงุ หม เชอื กและอน่ื ๆ 4. ใชท ํายารกั ษาโรคตางๆ ูภ ิมศาสต รกายภาพ ประโยชนท างออ ม 1. ปา ไมเ ปน เปน แหลง กาํ เนดิ ตน นาํ้ ลาํ ธารเพราะตน ไมจ าํ นวนมากในปา จะทาํ ใหน า้ํ ฝนทต่ี กลงมาคอ ย ๆ ซมึ ซบั ลงในดนิ กลายเปน นา้ํ ใตด นิ ทซี่ ง่ึ จะไหลซมึ มาหลอ เลยี้ งใหแ มน าํ้ ลําธารมนี ํ้าไหลอยูตลอดป 2. ปา ไมท าํ ใหเ กดิ ความชมุ ชน้ื และควบคมุ สภาวะอากาศ ไอนา้ํ ซง่ึ เกดิ จากการหายใจ ของพชื ซง่ึ เกดิ ขน้ึ อยมู ากมายในปา ทาํ ใหอ ากาศเหนอื ปา มคี วามชน้ื สงู เมอื่ อณุ หภมู ลิ ดตา่ํ ลง ไอนาํ้ เหลา นนั้ กจ็ ะกลน่ั ตวั กลายเปน เมฆแลว กลายเปน ฝนตกลงมา ทาํ ใหบ รเิ วณทม่ี พี นื้ ปา ไม มคี วามชมุ ชื้นอยูเสมอ ฝนตกตอ งตามฤดูกาลและไมเกิดความแหง แลง 3. ปา ไมเ ปน แหลง พกั ผอ นและศกึ ษาความรู บรเิ วณปา ไมจ ะมภี มู ปิ ระเทศทส่ี วยงาม จากธรรมชาติรวมทง้ั สตั วป าจึงเปน แหลงพักผอนไดศ ึกษาหาความรู 4. ปาไมชวยบรรเทาความรุนแรงของลมพายุ และปองกันอุทกภัย โดยชวยลด ความเรว็ ของลมพายทุ ่ีพัดผานไดต ้ังแต 11 – 44% ตามลกั ษณะของปา ไมแตละชนดิ จึง ชวยใหบานเมืองรอดพนจากวาตภัยไดซ่ึงเปนการปองกันและควบคุมน้ําตามแมน้ําไมใหสูง ขึน้ มารวดเรว็ ลน ฝงกลายเปน อทุ กภยั 5. ปาไมชวยปองกันการกัดเซาะและพัดพาหนาดิน จากน้ําฝนและลมพายุโดยลด แรงปะทะลงการหลุดเลื่อนของดินจึงเกิดข้ึนนอย และยังเปนการชวยใหแมนํ้าลําธารตางๆ ไมตื้นเขินอีกดวย นอกจากนี้ปาไมจะเปนเสมือนเครื่องกีดขวางตามธรรมชาติ จึงนับวามี ประโยชนในทางยุทธศาสตรดวยเชนกัน สาเหตุสาํ คัญของวิกฤตการณป า ไมในประเทศไทย 1. การลักลอบตดั ไมทําลายปา ตัวการของปญหานีค้ ือ นายทุนพอคาไม เจาของ โรงเลอ่ื ย เจาของโรงงานแปรรูปไม ผรู ับสมั ปทานทาํ ไมและชาวบา นทว่ั ไป ซึ่งการตดั ไมเ พ่ือ เอาประโยชนจ ากเนอื้ ไมท งั้ วธิ ที ถ่ี กู และผดิ กฎหมาย ปรมิ าณปา ไมท ถ่ี กู ทาํ ลายนนี้ บั วนั จะเพมิ่ ขน้ึ เรอ่ื ยๆ ตามอตั ราเพม่ิ ของจํานวนประชากร ย่งิ มปี ระชากรเพิม่ ข้นึ เทา ใด ความตองการ ในการใชไ มก เ็ พม่ิ มากขนึ้ เชน ใชไ มใ นการปลกู สรา งบา นเรอื น เครอื่ งมอื เครอื่ งใชใ นการเกษตร กรรม เคร่ืองเรอื นและถา นในการหุงตม เปน ตน 2. การบุกรุกพ้ืนที่ปาไมเพื่อเขาครอบครองท่ีดิน เม่ือประชากรเพิ่มสูงข้ึน ความ ตอ งการใชท ด่ี นิ เพอ่ื ปลกู สรา งทอี่ ยอู าศยั และทดี่ นิ ทาํ กนิ กอ็ ยสู งู ขน้ึ เปน ผลผลกั ดนั ใหร าษฎร เขา ไปบกุ รกุ พื้นที่ปาไม แผว ถางปา หรอื เผาปาทาํ ไรเลอ่ื นลอย นอกจากนย้ี ังมนี ายทนุ ทด่ี ิน ที่จา งวานใหร าษฎรเขา ไปทาํ ลายปา เพ่อื จับจองท่ีดนิ ไวข ายตอ ไป 3. การสง เสรมิ การปลกู พชื หรอื เลยี้ งสตั วเ ศรษฐกจิ เพอื่ การสง ออก เชน มนั สาํ ปะหลงั ปอ เปนตน โดยไมสงเสริมการใชที่ดินอยางเต็มประสิทธิภาพท้ังๆ ท่ีพื้นท่ีปาบางแหงไม เหมาะสมทีจ่ ะนาํ มาใชในการเกษตร
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ62 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสงั คม 4. การกําหนดแนวเขตพ้ืนทปี่ า กระทําไมช ดั เจนหรือไมก ระทําเลยในหลาย ๆ พืน้ ท่ี ทําใหเกิดการพิพาทในเรื่องที่ดินทํากินของราษฎรและที่ดินปาไมอยูตลอดเวลา และเกิด ปญหาในเรอ่ื งกรรมสิทธ์ิทด่ี ิน 5. การจัดสรางสาธารณูปโภคของรฐั เชน เข่ือน อา งเก็บน้าํ เสนทางคมนาคม การ สรา งเขอื่ นขวางลาํ นาํ้ จะทาํ ใหพ นื้ ทเ่ี กบ็ นาํ้ หนา เขอ่ื นทอ่ี ดุ มสมบรู ณถ กู ตดั โคน มาใชป ระโยชน สว นตน ไมข นาดเลก็ หรอื ทท่ี าํ การยา ยออกมาไมท นั จะถกู นาํ้ ทว มยนื ตน ตาย เชน การสรา ง เขื่อนรัชประภาเพ่ือก้ันคลองพระแสงอนั เปนสาขาของแมน า้ํ พมุ ดวง แมน า้ํ ตาป ทําใหนาํ้ ทวมบริเวณปา ดงดบิ ซ่งึ มพี ันธไุ มหนาแนน และสัตวนานาชนดิ เปน บริเวณนับแสนไร ตอมา จึงเกิดปญ หาน้ําเนา ไหลลงลาํ นํา้ พุมดวง 6. ไฟไหมปา มักจะเกิดขึ้นในชวงฤดูแลง ซึ่งอากาศแหงแลงและรอนจัด ทั้งโดย 1บทท่ี ธรรมชาตแิ ละจากการกระทาํ ของมนุษยท ีอ่ าจลักลอบเผาปาหรอื เผลอ จุดไฟทงิ้ ไว 7. การทาํ เหมอื งแร แหลง แรท พี่ บในบรเิ วณทม่ี ปี า ไมป กคลมุ อยู มคี วามจาํ เปน ทจี่ ะ ตองเปดหนาดินกอนจึงทําใหปาไมท่ีข้ึนปกคลุมถูกทําลายลง เสนทางขนยายแรในบางครั้ง ตองทําลายปาไมลงเปนจํานวนมากเพื่อสรางถนนหนทาง การระเบิดหนาดิน เพ่ือใหไดมา ซึง่ แรธ าตุ สงผลถึงการทาํ ลายปา การอนรุ ักษป าไม ปา ไมถ กู ทาํ ลายไปจาํ นวนมาก จงึ ทาํ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สภาพภมู อิ ากาศไปทวั่ โลก รวมทงั้ ความสมดลุ ในแงอ นื่ ดว ย ดงั นน้ั การฟน ฟสู ภาพปา ไมจ งึ ตอ งดาํ เนนิ การเรง ดว น ทง้ั ภาครัฐภาคเอกชนและ ประชาชน ซง่ึ มแี นวทางในการกําหนดแนวนโยบายดา นการจดั การ ปา ไม ดงั นี้ 1. นโยบายดา นการกําหนดเขตการใชประโยชนท ดี่ นิ ปา ไม 2. นโยบายดา นการอนรุ กั ษท รพั ยากรปา ไมเ กยี่ วกบั งานปอ งกนั รกั ษาปา การอนรุ กั ษ สงิ่ แวดลอม 3. นโยบายดา นการจัดการทด่ี ินทาํ กินใหแ กร าษฎรผูยากไรในทองถ่ิน 4. นโยบายดานการพัฒนาปาไม เชน การทาํ ไมแ ละการเก็บหาของปา การปลูก และการบํารงุ ปา ไม การคนควา วิจัย และดานการอุตสาหกรรม 5. นโยบายการบรหิ ารทว่ั ไปจากนโนบายดงั กลา วขา งตน เปน แนวทางในการพฒั นา และการจัดการทรัพยากรปาไมของชาติใหไดรับผลประโยชน ทั้งทางดานการอนุรักษและ ดานเศรษฐกิจอยางผสมผสาน ท้ังน้ีเพื่อใหเกิดความสมดุลของธรรมชาติและมีทรัพยากร ปา ไมไวอยางยงั่ ยืนตอ ไปในอนาคต
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 63 สถานการณท รัพยากรปาไม 1บทท่ี การใชป ระโยชนจ ากพน้ื ทป่ี า อยา งตอ เนอ่ื งในชว งสท่ี ศวรรษทผ่ี า นมาทาํ ใหป ระเทศไทย ูภ ิมศาสต รกายภาพ สูญเสยี พืน้ ท่ีปา ไมแลวประมาณ 67 ลานไร หรือเฉลี่ยประมาณ 1.6 ลา นไรตอป กลา วคือ ป พ. ศ. 2504 ประเทศไทยมพี ื้นทีป่ า อยถู งึ รอ ยละ 53.3 ของพื้นทป่ี ระเทศ หรอื ประมาณ 171 ลานไร และลดลงมาโดยตลอดจนในป พ.ศ. 2532 ประเทศไทยเหลอื พ้ืนที่ปา เพยี ง รอ ยละ 27.95 ของพน้ื ทที่ ง้ั หมด หรอื ประมาณ 90 ลา นไร รฐั บาลในอดตี ไดพ ยายามจะรกั ษา พน้ื ทป่ี า โดยประกาศยกเลกิ สมั ปทานการทาํ ไมใ นปา บกทง้ั หมด ในป พ.ศ. 2532 แตห ลงั จาก ยกเลกิ สัมปทานปาไม สถานการณด ขี ้ึนในระยะแรกเทา น้ัน ตอมาการทาํ ลายก็ยงั คงเกิดขน้ึ ไมแ ตกตา งจากสถานการณก อ นยกเลกิ สมั ปทานปา ไมเ ทา ใดนกั โดยพน้ื ทป่ี า ทถ่ี กู บกุ รกุ กอ น การยกเลิกสัมปทาน (ป พ.ศ. 2525-2532) เฉลีย่ ตอ ปเ ทา กบั 1.2 ลา นไร และพนื้ ทีป่ าท่ี ถกู บกุ รกุ หลงั การยกเลกิ สมั ปทาน (ป พ.ศ. 2532-2541) เฉลย่ี 1.1 ลา นไรต อ ป (ตารางท่ี 1) ตารางท่ี 1 พน้ื ท่ปี า กอนและหลังการยกเลิกสัมปทานปา ไม รายการ พน้ื ทป่ี า (ลา นไร) พน้ื ทถ่ี กู ทาํ ลายเฉลย่ี ตอ ป (ลา นไร) ป พ.ศ. 2504 171.0 - ป พ.ศ. 2525 97.8 3.5 ป พ.ศ. 2532 (ประกาศยกเลกิ สมั ปทาน 89.6 1.2 ปา ไม) ป พ.ศ. 2541 81.1 1.1 2. ภูเขา และแรธาตุ ภเู ขา เปน แหลง ตน กาํ เนดิ ของแรธาตุ ปา และแหลง นํา้ ทีส่ ําคัญของประเทศไทย ภาคเหนือเปนภาคท่ีอุดมดวยทรัพยากรแรธาตุภาคหนึ่งของประเทศไทย เพราะมี ภูมิประเทศที่มีโครงสรางเปนภูเขา เนินเขาและแองแผนดิน ในยุคกลางเกา กลางใหม ที่ บรเิ วณตอนกลางทีผ่ านการผกุ รอ นและมีการเปลี่ยนแปลงของแผนดนิ โดยเฉพาะภูเขาทาง ตะวนั ตกทเี่ ปนแนวของทวิ เขา อดุ มดว ยแรโลหะ แรอโลหะและแรเ ช้ือเพลิง แรโลหะ ทสี่ ําคญั ทพ่ี บตามภูเขาหนิ แกรนติ ในภาคเหนอื ไดแก 1. แรด บี กุ แหลง แรด บี กุ ทพี่ บในภาคเหนอื อยใู นเขตภเู ขาของจงั หวดั ทอ่ี ยทู างเหนอื และทางภาคตะวันตกของภาค คือ จังหวัดแมฮองสอน จังหวัดเชียงใหม จังหวัดลําปาง จังหวดั เชียงราย แตม ีปริมาณการผลิตไมม ากเทา กับแหลง ดบี ุกสาํ คัญทางภาคใต
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ64 หนงั สอื เรียนสาระการพฒั นาสังคม 2. ทังสเตนหรอื วลุ แฟรม ทพ่ี บมากในภาคเหนือ คอื แหลง แรซไี รท เปน แรทสี่ ําคัญ ทางเศรษฐกิจการคา และยุทธปจจัยสําคัญ มีการทําเหมืองท่ี อําเภอดอยหมอก อําเภอ เวยี งปาเปา จังหวัดเชยี งราย และพบแถบภูเขาสงู ในเขต จังหวดั แมฮ อ งสอนมเี หมืองดาํ เนนิ การผลิตถงึ 10 เหมอื ง ทส่ี ําคัญคือเหมืองท่ี อําเภอแมล านอย เหมอื งหว ยหลวง และเหมือง แมส ะเรียง ทางดา นตะวนั ตกของลุม น้ํายม 3. ตะกว่ั และสงั กะสี แรต ะกวั่ และสงั กะสมี กั จะเกดิ รว มกนั แตท พ่ี บยงั มปี รมิ าณนอ ย ไมเพียงพอ ท่ีจะนํามาใชในเชิงพาณิชยเหมือนท่ีพบในภาคตะวันตก ภาคเหนือมีแหลงแร ตะกว่ั และสงั กะสใี นแถบจงั หวดั แมฮ อ งสอน จงั หวดั เชยี งใหม จงั หวดั ลาํ ปางและ จงั หวดั แพร 4. ทองแดง แหลงแรทองแดงมีอยูหลายในแหงประเทศ แตเปนแหลงแรท่ีมีมูลคา ทางเศรษฐกจิ เพยี งไมก แี่ หง บรเิ วณทพ่ี บ ไดแ ก ในเขตจงั หวดั ทางภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1บทท่ี เชน จงั หวดั นครราชสมี า จงั หวดั เลย แตท ภี่ าคเหนอื พบในเขต จงั หวดั อตุ รดติ ถ จงั หวดั แพร จงั หวดั นาน และ จังหวดั ลาํ ปาง 5. เหล็ก แหลงแรเหล็กในประเทศไทยมีหลายแหงเชนกัน ทั้งท่ีกําลังมีการผลิตท่ี ผลิตหมดไปแลว แตแหลงที่นาสนใจที่อาจมีคาในอนาคต ไดแกที่ อําเภอตาคลี จังหวัด นครสวรรค ทเ่ี ขาทบั ควาย จงั หวดั ลพบรุ ี แหลง ภยู าง อาํ เภอเชยี งคาน จงั หวดั เลย แหลง อมึ ครมึ จงั หวัดกาญจนบุรี ในภาคเหนอื พบที่ อาํ เภอแมแจม จงั หวดั เชยี งใหม แหลงเดิม อาํ เภอ เถิน จงั หวัดลาํ ปาง 6. แมงกานสี แหลง แมงกานสี ในภาคเหนอื มแี หลง ผลติ ทสี่ าํ คญั อยใู น จงั หวดั ลาํ พนู จงั หวัดเชียงใหม จงั หวดั ลาํ ปาง จังหวดั แพร จังหวัดเชียงราย และ จงั หวดั นา น 7. นกิ เกลิ และโครเมยี ม พบที่ บา นหว ยยาง อาํ เภอทา ปลา จงั หวดั อตุ รดติ ถ นอกจาก น้ยี งั มีแรโ ครไมตท ่ใี หโ ลหะโครเมียม ซึง่ เปน แรผสมเหล็ก แรอ โลหะ ทส่ี ําคัญทพ่ี บในภาคเหนือ ไดแก 1. ฟลอู อไรต แหลง แรฟ ลอู อไรตท สี่ าํ คญั ของประเทศพบในภาคเหนอื และภาคตะวนั ตก ไดแ ก ที่ อําเภอบา นโฮง อําเภอปา ซาง จงั หวดั ลําพูน อําเภอฝาง แมแ จม อาํ เภอฮอด อาํ เภออมกอย จังหวดั เชียงใหม อําเภอแมสะเรยี ง จงั หวดั แมฮองสอน นอกจากนี้กม็ ที ่ภี าค ตะวนั ตก และภาคใตของไทยอีกดวย 2. แบไรต แหลงแรแบไรตที่สาํ คญั นอกจากจะมีมากในภาคใตท่ีบรเิ วณเขาหลวง จังหวัดนครศรธี รรมราชและใน จงั หวดั สรุ าษฏรธ านแี ลว ยังมแี หลง สําคัญในภาคเหนืออกี ท่ี บรเิ วณภูไมตอง อาํ เภอดอยเตา อําเภอฮอด จังหวดั เชยี งใหม นอกจากน้ียังมีใน จังหวดั แมฮ อ งสอน จงั หวัดลําพนู ลําปาง อุตรดิตถ เชยี งราย และแพร 3. ยปิ ซมั แหลง ยปิ ซัมทสี่ ําคญั มที ่ี จงั หวัดนครสวรรคแ ละพจิ ติ ร ในภาคเหนอื ไดแก แหลงแมเมาะ อาํ เภอแมเมาะ จังหวดั ลําปาง แหลงแมก วั๊ ะ อําเภอเกาะคา จังหวัดลาํ ปาง และแหลงสองหอ ง อําเภอนา้ํ ปาด จงั หวดั อุตรดิตถ 4. ฟอสเฟต มีแหลง เล็กๆ อยูท่ี ต.นาแกว อาํ เภอเกาะคา จงั หวดั ลําปาง
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 65 5. ดนิ ขาวหรอื เกาลนิ ไดม กี ารพบและผลติ ดนิ ขาวในหลายบรเิ วณทง้ั ภาคเหนอื ภาค 1บทที่ กลางและภาคใต ในภาคเหนอื มีแหลงดนิ ขาวท่ี อําเภอแจหม จงั หวดั ลําปาง นอกจากน้ยี ังมี แรอโลหะอน่ื ๆ ทพ่ี บในภาคเหนืออกี เชน แรหินมา ท่ี จังหวัดเชียงใหม แมฮ อ งสอน แรใยหนิ ูภ ิมศาสต รกายภาพ พบใน จงั หวดั อตุ รดติ ถ แรเ ชอ้ื เพลงิ ทส่ี าํ คญั ทางเศรษฐกจิ คอื มกี ารนาํ มาใชเ ปน เชอื้ เพลงิ สาํ คญั ในโรงงาน ไฟฟา เคร่ืองจักรกล โรงงานอุตสาหกรรมเคมีภัณฑและในกิจกรรมขนสงตาง ๆ เชน ใน เครือ่ งบนิ รถยนต เรือยนต เปน ตน 1. หนิ นํา้ มัน พบท่ี บา นปาคา อาํ เภอล้ี จงั หวัดลําพูน แตย งั ไมไ ดน ํามาใชป ระโยชน ในเชิงพาณิชย เน่อื งจากการแยกนา้ํ มันออกจากหนิ นาํ้ มนั ตองลงทนุ สงู 2. ปโ ตรเลี่ยม น้าํ มันดิบ กา ซธรรมชาตเิ หลว พบที่ อําเภอฝาง จังหวดั เชียงใหม นํามาใชเปนนาํ้ มันหลอ ลนื่ น้ํามนั ดเี ซลหมุนเร็วปานกลางและน้ํามันเตา 3. ลกิ ไนต พบที่ อาํ เภอแมเ มาะ อําเภอแมทะ จงั หวดั ลาํ ปาง ใชเ ปน เชอื้ เพลิงใน โรงงานบม ยาโรงไฟฟา 3. แหลงนํา้ ปญ หาเกย่ี วกับทรพั ยากรน้าํ จากพฤตกิ รรมการบรโิ ภคทรพั ยากรธรรมชาตขิ องมนษุ ย ซงึ่ มผี ลกระทบตอ สภาวะ แวดลอ มในโลก โดยเฉพาะปญ หาเกย่ี วกบั ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ เปน ปจ จยั สาํ คญั ในการดาํ รงชวี ติ ของมนุษย เพราะนํ้าไดใชในการบริโภคและผลิตเคร่ืองอุปโภคตางๆ ปจจุบันปญหา ทรพั ยากรนาํ้ มดี งั น้ี 1. ปญหาทางดานปริมาณ 1) การขาดแคลนนา้ํ หรอื ภัยแลง สาเหตทุ ส่ี าํ คญั ไดแก 1.1 ปา ไมถกู ทาํ ลายมากโดยเฉพาะปา ตน น้ําลาํ ธาร 1.2 ลกั ษณะพ้ืนทไ่ี มเหมาะสม เชนไมมแี หลงนํา้ ดนิ ไมด ูดซับนาํ้ 1.3 ขาดการวางแผนการใชแ ละอนุรกั ษน ้ําทเ่ี หมาะสม 1.4 ฝนตกนอ ยและฝนท้งิ ชว งเปน เวลานาน 2) การเกดิ นา้ํ ทว ม อาจเกิดจากสาเหตหุ นึ่งหรอื หลายสาเหตุรวมกนั ดังตอไปน้ี 2.1 ฝนตกหนกั ติดตอ กนั นานๆ 2.2 ปา ไมถกู ทําลายมาก ทําใหไ มม สี ่ิงใดจะชวยดดู ซับน้ําไว 2.3 ภูมิประเทศเปน ทีล่ มุ และการระบายนา้ํ ไมด ี 2.4 นา้ํ ทะเลหนุนสงู กวา ปกติ ทาํ ใหน า้ํ จากแผน ดินระบายลงสทู ะเลไมได 2.5 แหลง เก็บกักน้ําต้นื เขนิ หรอื ไดร ับความเสียหาย จงึ เก็บนํ้าไดนอ ยลง 2. ปญหาดา นคุณภาพของนํา้ ไมเหมาะสม สาเหตุทพ่ี บบอยไดแ ก 1) การทง้ิ สงิ่ ของและการระบายนา้ํ ทง้ิ ลงสแู หลง นา้ํ ทาํ ใหแ หลง นาํ้ สกปรกและเนา เหมน็ จนไมส ามารถใชป ระโยชนไ ด มกั เกดิ ตามชมุ ชนใหญๆ ทอี่ ยใู กลแ หลง นาํ้ หรอื ทอ งถน่ิ ท่ีมีโรงงานอตุ สาหกรรม
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ66 หนังสือเรยี นสาระการพัฒนาสงั คม 2) ส่ิงท่ีปกคลุมผิวดินถูกชะลางและไหลลงสูแหลงนํ้ามากกวาปกติ มีทั้งสาร อินทรีย สารอนนิ ทรีย และสารเคมีตางๆ ที่ใชใ นกจิ กรรมตา งๆ ซึ่งทําใหนาํ้ ขนุ ไดง า ย โดย เฉพาะในฤดฝู น 3) มีแรธาตุเจือปนอยูมากจนไมเหมาะแกการใชประโยชน นํ้าท่ีมีแรธาตุปนอยู เกินกวา 50 พีพเี อม็ น้ัน เมอื่ นาํ มาด่มื จะทําใหเกิดโรคนิ่วและโรคอ่นื ได 4) การใชส ารเคมที มี่ พี ษิ ตกคา ง เชน สารทใ่ี ชป อ งกนั หรอื กาํ จดั ศตั รพู ชื หรอื สตั ว ซึง่ เม่ือถกู ฝนชะลา งลงสูแ หลงน้ําจะกอใหเ กิดอนั ตรายตอ สง่ิ มชี วี ติ 3. ปญหาการใชทรัพยากรนํ้าอยางไมเหมาะสม เชน ใชมากเกินความจําเปน โดย เฉพาะเมื่อเกดิ ภาวะขาดแคลนนํ้า หรอื การสูบนาํ้ ใตดนิ ข้ึนมาใชมากจนดินทรุด เปน ตน ป พ.ศ. 2541 ธนาคารโลกพยากรณวา นา้ํ ในโลกลดลง 1 ใน 3 ของปริมาณนา้ํ ท่เี คยมเี ม่ือ 25 1บทที่ ปก อน และในป ค. ศ. 2525 หรืออกี 25 ปขางหนา การใชนํ้าจะเพิ่มอกี ประมาณรอ ยละ 65 เน่ืองจากจํานวนประชากรโลกเพ่ิมข้ึน การใชน้ําอยางไมถูกตองและขาดการดูแลรักษา ทรพั ยากรนา้ํ ซง่ึ จะเปน ผลใหป ระชากรโลกกวา 3,000 ลา นคน ใน 52 ประเทศประสบปญ หา การขาดแคลนนํ้า 4. ปญหาความเปลี่ยนแปลงของฟา อากาศ เน่ืองจากปรากฏการณ เอล นิโน (EI Nino ) และลา นินา (La Nina) โดยปรากฏการณทผ่ี ิดธรรมชาตจิ ะเกดิ ขึน้ ประมาณ 5 ปต อคร้งั คร้ังละ 8 -10 เดือน โดยกระแสนาํ้ อนุ ในมหาสมุทรแปซฟิ กตะวันตก บริเวณ ตะวันออกเคลื่อนลงไปถึงชายฝงตะวันตกเฉียงเหนือของทวีปอเมริกาใต (ประเทศเปรู เอกวาดอร และชลิ ตี อนเหนอื ) ทําใหผ ิวน้าํ ท่ีเคยเยน็ กลบั อนุ ข้ึนและท่เี คยอนุ กลบั เยน็ ลง เม่ืออุณหภูมิของผิวน้ําเปล่ียนแปลงไปก็จะสงผลทําใหอุณหภูมิเหนือน้ําเปลี่ยนไป ดวยเชนกัน เปนผลใหความรอนและความแหงแลงในบริเวณที่เคยมีฝนชุก และเกิดฝน ตกหนักในบริเวณท่ีเคยแหงแลง ลมและพายุเปลี่ยนทิศทาง เนื่องจากการเปลี่ยนแปลงดัง กลา วเกดิ เปน บรเิ วณกวา ง จงึ สง ผลกระทบตอ โลกอยา งกวา งขวาง สามารถทาํ ลายระบบนเิ วศ ในซีกโลกใต รวมท้ังพ้ืนที่บางสวนเหนือเสนศูนยสูตรได สาหรายทะเลบางแหงตายเพราะ อุณหภูมิสูง ปลาที่เคยอาศัยนํ้าอุนตองวายหนีไปหานํ้าเย็นทําใหมีปลาแปลกชนิดเพิ่มข้ึน และหลงั การเกดิ ปรากฎการณ เอล นโิ น แลว กจ็ ะเกดิ ปรากฎการณล า นนิ า ซง่ึ มลี กั ษณะตรง กนั ขา มตามมา โดยจะเกดิ เมอ่ื กระแสนาํ้ อนุ และคลนื่ ความรอ นในมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตอนใต เคลอื่ นยอ นไปทางตะวนั ตก ทาํ ใหบ รเิ วณมหาสมทุ รแปซฟิ ก ตะวนั ออกทอ่ี ณุ หภมู เิ รม่ิ เยน็ จะ มกี ารรวมตัวของไอนํ้าปรมิ าณมาก ทําใหอ ากาศเย็นลง เกดิ พายุ และฝนตกหนกั โดยเฉพาะ ในกลุมประเทศอาเซียน เอล นิโน เคยกอ ตวั คร้งั ใหญในป พ.ศ. 2525 – 2526 ซ่งึ ผลทาํ ใหอ ณุ หภมู ิผิวนา้ํ สูงกวาปกตถิ ึง 9 องศา ฟาเรนไฮต ทําลายชวี ติ มนษุ ยทว่ั โลกถึง 2,000 คน คาเสยี หาย ประมาณ 481,000 ลา นบาท ปะการงั ในทะเลแครบิ เบยี นเสยี ความสมดลุ ไปรอ ยละ 50 – 97 แตในป พ.ศ. 2540 กลับกอตัวกวางกวาเดิม ซ่ึงคิดเปนพื้นท่ีไดกวางใหญกวาประเทศ
รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 67 สหรัฐอเมรกิ า โดยเขตนาํ้ อุน นอกชายฝง ประเทศเปรูขยายออกไปไกลกวา 6,000 ไมล หรือ 1บทท่ี ประมาณ 1 ใน 4 ของเสนรอบโลก อณุ หภูมิผิวน้ําวดั ไดเทา กนั และมีความหนาของน้าํ ถึง 6 นว้ิ สง ผลใหเ กดิ ปรากฎการณธ รรมชาตทิ เี่ ลวรา ยทส่ี ดุ ในรอบ 15 0 ป โดยเรมิ่ แสดงผลตง้ั แต ูภ ิมศาสต รกายภาพ เดอื นเมษายน 2541 นอกจากนป้ี รากฏการณเ รอื นกระจกและการลดลงของพน้ื ทป่ี า ยงั สง เสรมิ ความรนุ แรง ของปญ หาอีกดว ย ดงั ตวั อยางตอ ไปน้ี 1) ประเทศไทย ประสบความรอนและแหงแลง รนุ แรงทั่วประเทศ ฝนตกนอ ยหรอื ตกลาชา กวา ปกติ (ยกเวน ภาคใตท ่กี ลางเดือนสิงหาคมเกดิ ฝนตกหนักจนน้าํ ทวม) ปรมิ าณ นํ้าในแมน้ํา อา งเก็บนา้ํ และเขอ่ื นลดนอ ยลงมาก รวมทง้ั บางจังหวดั มีอุณหภูมใิ นฤดรู อนสงู มาก และเกิดติดตอกันหลายวัน เชน จังหวัดตากมอี ุณหภูมใิ นเดอื นเมษายน พ.ศ. 2541 สงู ถงึ 43.7 องศาเซลเซยี ส ซง่ึ นบั วา สงู ทสี่ ดุ ในรอบ 67 ป นอกจากนย้ี งั ทาํ ใหผ ลผลติ ทางการ เกษตร โดยเฉพาะไมผ ลลดลง 2) ประเทศอนิ โดนีเซยี ประสบความแหงแลง ท้ังที่อยูในเขตมรสมุ และมปี า ฝน เมื่อ ฝนไมต กจงึ ทาํ ใหไ ฟไหมป า ทเ่ี กดิ ขนึ้ ในเกาะสมุ าตรา และบอรเ นยี วเผาผลาญปา ไปประมาณ 14 ลา นไร พรอ มทงั้ กอ ปญ หามลพษิ ทางอากาศเปน บรเิ วณกวา ง มผี คู นปว ยไขน บั หมน่ื ทศั น วิลัยไมด ีจนทาํ ใหเ คร่ืองบินสายการบนิ การดู าตกและมีผูเสียชีวติ 234 คน อกี ทง้ั ยังทาํ ให ผลิตผลการเกษตรตกตาํ่ โดยเฉพาะเมล็ดกาแฟโรบัสตาที่สงออกมากเปน อนั ดบั หนงึ่ ไดร บั ความเสยี หายมากเปนประวตั ิการณ 3) ประเทศปาปวนิวกนิ ี ไดร บั ผลกระทบรุนแรงทีส่ ุดในภูมิภาคเอเชยี แปซิฟก มคี น ตายจากภัยแลง 80 คนและประสบปญหาแลงอีกประมาณ 1,000,000 คน 4) ประเทศออสเตรเลีย อากาศแหง แลงรนุ แรงจนตอ งฆา สัตวเ ลย้ี งเพราะขาดแคลน นํา้ และอาหาร ซ่งึ คาดวา ผลผลิตการเกษตรจะเสยี หายประมาณ 432 ลานเหรียญ 5) ประเทศเกาหลเี หนือ ปญหาความแหง แลง รุนแรงและอดอยากรุนแรงมาก พชื ไร เสยี หายมาก 6) ประเทศสหรฐั อเมรกิ า เกดิ พายเุ ฮอรร เิ คนทางดา นฝง ตะวนั ตกมากขน้ึ โดยเฉพาะ ภาคใตข องรฐั แคลฟิ อรเ นยี ไดร บั ภยั พบิ ตั มิ ากทส่ี ดุ สว นทางฝง ตะวนั ออกซง่ึ มเี ฮอรร เิ คนคอ น ขางมาก คล่นื ลมกับสงบกวาปกติ 7) ประเทศเปรแู ละซลิ ี เกดิ ฝนตกหนกั และจับปลาไดนอ ยลง (เคยเกิดฝนตกหนัก และน้ําทวมในทะเลทรายอะตาคามา ประเทศซิลี อยา งไมเคยปรากฏมากอน ทงั้ ๆ ที่บริเวณ นแี้ หง แลง มากจนประเทศสหรฐั อเมรกิ าขอใชเ ปน สถานทฝี่ ก นกั อวกาศ โดยสมมตวิ า เปน พนื้ ผิวดาวอังคาร) 8) ทวีปแอฟรกิ า แหงแลงรนุ แรง พชื ไรอ าจเสียหายประมาณคร่งึ หน่ึง
68 หนงั สือเรียนสาระการพฒั นาสงั คม ปญหาเกีย่ วกับทรพั ยากรนํา้ ในประเทศไทย 1. การขาดแคลนน้าํ หรอื ภัยแลง ในหนาแลง ประชากรไทยจะขาดแคลนนํ้าดื่มน้ําใชจํานวน 13,000 – 24,000 หมบู า น ประชากรประมาณ 6 -10 ลา นคน ซึ่งโดยสวนใหญอ ยูในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ตอนลา ง การขาดแคลนนาํ้ ในระดบั วกิ ฤตจะเกดิ เปน ระยะๆ และรนุ แรงขน้ึ นาํ้ ในเขอ่ื นสาํ คญั ตา งๆ โดยเฉพาะเขอื่ นภมู พิ ลมปี รมิ าณเหลอื นอ ยจนเกอื บจะมผี ลกระทบตอ การผลติ กระแส ไฟฟา และการผลิตนํา้ ประปาสําหรบั ใชในหลายจงั หวดั การลดปรมิ าณของฝนและนาํ้ ท่ไี หล ลงสูอางเก็บนาํ้ และการเกิดฝนมแี นวโนม ลดลงทกุ ภาค ประมาณรอ ยละ 0.42 ตอ ป เปนสงิ่ บอกเหตสุ าํ คัญทแี่ สดงใหเหน็ ถึงแนวโนมความรนุ แรงของภยั แลง 1บทท่ี ตารางแสดงการเปรียบเทียบปรมิ าณน้ําฝนตอปใ นแตละภาค ภาค ปรมิ าณนาํ้ ฝน ตา งจากปรมิ าณเฉลย่ี ภมู ศิ าสตรก ายภาพ (มลิ ลเิ มตร) (มลิ ลเิ มตร) 2503 – 2535 2536 2535 5336 2536 ทกุ ภาค (ทว่ั ประเทศ) 1,733 1,430 1,594 -303 -139 ภาคเหนอื 1,232 1,142 931 -301 -301 ภาคกลาง 1,226 1,115 1,075 -111 -151 ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื 1,405 1,241 1,176 -164 -229 ภาคตะวนั ออก 2,011 1,534 1,732 -477 -279 ภาคใตฝ ง ตะวนั ออก 1,768 1,457 1,789 -307 25 ภาคใตฝ ง ตะวนั ตก 2,760 2,088 2,863 -672 103 สําหรบั ปรมิ าณนา้ํ ที่ไหลลงสูอา งเก็บน้าํ ของเขอ่ื นและแมน้าํ สําคัญ เชน เขอ่ื นภูมพิ ล เขอ่ื นสิรกิ ติ แิ์ ละแมน้ําเจาพระยา ตง้ั แตป พ.ศ. 2515 เปน ตนมา ก็มีปริมาณลดลงเชน กัน เน่อื งจากตน น้าํ ลําธารถกู ทาํ ลายทําใหฝนและน้ํานอย และขณะเดยี วกันความตองการใชน ้ํา กลบั มมี ากและเพม่ิ ขนึ้ เรื่อยๆ เชน การประปานครหลวงใชผลิตน้ําประปาประมาณ 1,300 ลานลูกบาศกเ มตรตอ ป การผลกั ดันน้าํ เคม็ บรเิ วณปากแมน ้ําเจา พระยา และแมน้ําทาจีนจะ ตองใชน า้ํ จดื ประมาณ 2,500 ลา นลูกบาศกเมตรตอ ป การทาํ นาปใชประมาณ 4,000 ลาน ลกู บาศกเ มตร และการทํานาปรังจะใชประมาณ 6,000 ลานลูกบาศกเ มตร โดยมีแนวโนม ของการใชเพมิ่ มากข้ึนทุกป
รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 69 แนวโนม การลดปริมาณนํา้ ในเขอ่ื นทีส่ ําคัญและแมน ํ้าเจาพระยา แหลง ทว่ี ดั ปรมิ าณ ชว งปท ว่ี ดั ปรมิ าณนาํ้ เฉลย่ี ตอ ป 1. ปริมาณน้ําไหลลงสอู า งเกบ็ น้ํา (ลา นลกู บาศกเ มตร) พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 10,360 เขอ่ื นภมู ิพลและเขื่อนสริ ิกิต์ิ พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ 8,760 2. ปริมาณนํา้ ในแมน ํ้าเจาพระยาท่ี พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ 7,000 พ.ศ. 2515 – 2534 ประมาณ 22,200 ไหลผา นจงั หวัดนครสวรรค พ.ศ. 2525 – 2534 ประมาณ1 8,700 พ.ศ. 2530 - 2534 ประมาณ16,000 2. ปญ หาน้ําทวมหรอื อทุ กภยั 1บทที่ เกดิ จากฝนตกหนกั หรอื ตกตดิ ตอ กนั เปน เวลานานๆ เนอ่ื งจากการตดั ไมท าํ ลายปา แหลงน้ําต้ืนเขินทําใหรองรับน้ําไดนอยลง การกอสรางท่ีทําใหน้ําไหลไดนอยลง เชน การ ูภ ิมศาสต รกายภาพ กอ สรา งสะพาน นอกจากนี้น้ําทวมอาจเกิดจากน้ําทะเลหนุนสงู ข้ึน พ้นื ดินทรุดตัวเน่ืองจาก การสูบนํ้าใตด ินไปใชมากเกนิ ไป พื้นท่เี ปน ท่ีต่ําและการระบายนาํ้ ไมดี และการสญู เสยี พืน้ ท่ี นาํ้ ทว มขงั ตัวอยาง ไดแ ก การถมคลองเพ่ือกอ สรา งที่อยอู าศัย รวมทง้ั การบุกรุกพน้ื ท่ีชุม น้ํา เชน กวา นพะเยา บึงบอระเพด็ ทะเลสาบสงขลา และหนองหาร จงั หวัดสกลนครเพือ่ ใช ประโยชนอยางอ่ืน 3. เกิดมลพษิ ทางนํา้ และระบบนเิ วศถูกทาํ ลาย โดยสวนใหญแลว น้ําจะเกิดการเนาเสียเพราะการเจือปนของอินทรียสาร สารพิษ ตะกอน ส่ิงปฏกิ ูลและนํา้ มนั เช้ือเพลิงลงสูแหลง นา้ํ ซงึ่ มีผลใหพืชและสตั วน าํ้ เปนอนั ตราย เชน การทป่ี ะการงั ตวั ออ นของสตั วน าํ้ และปลาทเ่ี ลย้ี งตามชายฝง บรเิ วณเกาะภเู กต็ ตายหรอื เจรญิ เตบิ โตผดิ ปกติ เพราะถกู ตะกอนจากการทาํ เหมอื งแรท บั ถม ไปอดุ ตนั ชอ งเหงอื กทาํ ให ไดรบั ออกซิเจนไมเ พียงพอ 4. แหลงนํา้ ตน้ื เขนิ ดนิ และตะกอนดนิ ทถี่ กู ชะลา งลงสแู หลง นา้ํ นน้ั ทาํ ใหแ หลง นาํ้ ตน้ื เขนิ และเกดิ นา้ํ ทว ม ไดง า ย ซึ่งเปนอุปสรรคตอการเดนิ เรือ และยังเปน ผลเสียตอ การดาํ รงชีวิตของสัตวนํา้ โดย เฉพาะบริเวณอาวไทยตอนบน โดยในแตละปตะกอนดินถูกพัดพาไปทับถมกันมากถึง ประมาณ 1.5 ลา นตนั การสบู นํา้ ใตด นิ ไปใชมากจนแผนดนิ ทรุดตวั ชาวกรุงเทพมหานครและปริมณฑลท้ัง 6 จังหวัดใชนํ้าบาดาลจํานวนมาก เมื่อป 2538 พบวา ใชประมาณวันละ 1.5 ลานลูกบาศกเ มตร ภาคอตุ สาหกรรมและภาคธรุ กิจใช ประมาณวันละ 1.2 ลา นลูกบาศกเ มตร ทําใหดนิ ทรดุ ตัวลงทีละนอย และทําใหเกดิ นาํ้ ทวม ขงั ไดงายขนึ้
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ70 หนังสอื เรยี นสาระการพัฒนาสังคม 4. ทรัพยากรดิน ปญ หาการใชทดี่ ินไมเ หมาะสม และไมคาํ นึงถงึ ผลกระทบตอสง่ิ แวดลอ ม ไดแ ก 1. การใชที่ดนิ เพ่อื การเกษตรกรรมอยางไมถกู หลกั วิชาการ 2. ขาดการบํารุงรกั ษาดิน 3. การปลอยใหผิวดนิ ปราศจากพืชปกคลุม ทําใหสญู เสยี ความชุมช้นื ในดิน 4. การเพาะปลูกท่ที ําใหด นิ เสยี 5. การใชป ยุ เคมแี ละยากาํ จดั ศตั รพู ชื เพอื่ เรง ผลติ ผล ทาํ ใหด นิ เสอื่ มคณุ ภาพและสาร พษิ ตกคางอยใู นดิน 6. การบกุ รุกเขาไปใชประโยชนที่ดนิ ในเขตปา ไมบนพน้ื ทท่ี ่ีมีความลาดชนั สงู 7. รวมทงั้ ปญ หาการขยายตวั ของเมอื งทร่ี กุ ลา้ํ เขา ไปในพน้ื ทเ่ี กษตรกรรม และการนาํ 1บทที่ มาใชเ ปนทอี่ ยอู าศยั ท่ตี ้ังโรงงานอตุ สาหกรรม 8. หรอื การเกบ็ ทดี่ นิ ไวเ พอ่ื การเกง็ กาํ ไร โดยมไิ ดม กี ารนาํ มาใชป ระโยชนแ ตอ ยา งใด นอกจากนี้ การเพิ่มข้ึนของประชากรประกอบกับความเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจสูงขึ้น ทําให ความตองการใชท่ีดินเพ่ือการขยายเมือง และอุตสาหกรรมเพ่ิมจํานวนตามไปดวยอยาง รวดเร็ว โดยปราศจากการควบคุมการใชท่ีดินภายในเมืองใหเหมาะสม เปนสาเหตุใหเกิด ปญหาส่ิงแวดลอมภายในเมือง หลายประการ เชน ปญหาการตั้งถิ่นฐาน ปญหา แหลงเสื่อมโทรม ปญหาการจราจร ปญหาสาธารณสุข ปญหาขยะมูลฝอย และการบริการ สาธารณูปโภคไมเ พียงพอ นอกจากนั้นปญหาการพังทลายของดินและการสูญเสียหนาดินโดยธรรมชาติ เชน การชะลาง การกัดเซาะของนํา้ และลม เปน ตน และที่สําคญั คือ ปญ หาจากการกระทําของ มนษุ ย เชน การทําลายปา เผาปา การเพาะปลกู ผดิ วธิ ี เปนตน กอ ใหเกิดการสญู เสยี ความ อุดมสมบรู ณข องดนิ ทําใหใ ชประโยชนจากที่ดินไดล ดนอ ยลง ความสามารถในการผลติ ทาง
รายวิชาสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศึกษาตอนปลาย>> 71 ดา นเกษตรลดนอ ยลงและยังทําใหเกิดการทับถมของตะกอนดินตามแมนํา้ ลําคลอง เขอ่ื น 1บทท่ี อา งเก็บน้าํ เปน เหตใุ หแ หลง น้าํ ดังกลา วตน้ื เขนิ รวมท้งั การท่ตี ะกอนดนิ อาจจะทบั ถมอยใู น แหลงท่ีอยูอาศัย และท่ีวางไขของสัตวนํ้า อีกท้ังยังเปนตัวกั้นแสงแดดท่ีจะสองลงสูพ้ืนนํ้า ูภ ิมศาสต รกายภาพ สงิ่ เหลา นลี้ ว นกอ ใหเ กดิ ผลกระทบตอ สงิ่ มชี วี ติ ในนา้ํ นอกจากนปี้ ญ หาความเสอื่ มโทรมของ ดนิ อันเนื่องมาจากสาเหตดุ งั้ เดมิ ตามธรรมชาติ คือ การที่มสี ารเปนพิษเกิดข้นึ มาพรอ มกับ การเกิดดิน เชน มีโลหะหนัก มีสารประกอบท่ีเปนพิษ ซึ่งอาจทําใหดินเค็ม ดินดาง ดินเปรี้ยวได โดยเฉพาะปญหาการแพรกระจายของดินเค็มในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ การดาํ เนินกจิ กรรมเพอ่ื ใชป ระโยชนจากท่ดี ินอยางไมเหมาะสม และขาดการจัดการทดี่ ี เชน การสรา งอา งเกบ็ นา้ํ ในบรเิ วณทมี่ เี กลอื หนิ สะสมอยมู าก นา้ํ ในอา งจะซมึ ลงไปละลายเกลอื หนิ ใตด นิ แลว ไหลกลับขน้ึ สผู ิวดินบริเวณรอบๆ การผลิตเกลือสนิ เธาวใ นเชิงพาณิชย โดยการ สูบนํ้าเกลือใตดินขึ้นมาตมหรือตาก ทําใหปญหาดินเค็มแพรขยายออกไปกวางขวางย่ิงข้ึน ยงั มสี าเหตทุ เ่ี กดิ จากสารพษิ และสง่ิ สกปรกจากภายนอกปะปนอยใู นดนิ เชน ขยะจากบา นเรอื น ของเสียจากโรงงานอตุ สาหกรรม สารเคมตี กคางจากการใชปุย และยากาํ จัดศัตรูพชื เปนตน ลว นแตสง ผลกระทบตอสงิ่ แวดลอม และกอใหเกดิ การสูญเสยี ทางเศรษฐกจิ 5. สตั วปา สตั วปา สาเหตุปญหาของทรัพยากรสัตวปา สาเหตุของการสูญพันธุหรือลดจํานวนลง ของสตั วป า มดี งั นี้ 1. การทําลายท่ีอยูอาศัย การขยายพ้ืนที่เพาะปลูก พื้นท่ีอยูอาศัยเพ่ือการดํารงชีพ ของมนุษย ไดท ําลายทอี่ ยอู าศยั และทด่ี ํารงชพี ของสตั วป า ไปอยา งไมรูตวั 2. สภาพธรรมชาติ การลดลงหรือสูญพนั ธไุ ปตามธรรมชาติ ของสตั วปา เนื่องจาก การปรับตัวของสัตวปาใหเขากับ การดํารงชีวิตในสภาพแวดลอมที่เปล่ียนแปลงอยูตลอด เวลา สัตวปาชนิดทป่ี รับตวั ไดก จ็ ะมชี วี ิตรอด หากปรบั ตัวไมไดจ ะลมตายไป ทําใหม ีจาํ นวน ลดลงและสูญพนั ธใุ นท่ีสดุ
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ72 หนังสอื เรียนสาระการพัฒนาสงั คม 3. การลาโดยตรง โดยสัตวปาดวยกันเอง สัตวปาจะไมลดลงหรือสูญพันธุอยาง รวดเรว็ เชน เสือโครง เสอื ดาว หมาไน หมาจง้ิ จอกลา กวางและเกง ซงึ่ สัตวท ีถ่ กู ลา สองชนดิ นี้ อาจจะตายลงไปบา งแตจ ะไมห มดไปเสยี ทเี ดยี ว เพราะในธรรมชาตแิ ลว จะเกดิ ความ สมดลุ อยูเสมอระหวางผูลาและผูถูกลา แตถาถูกลาโดยมนุษยไมวาจะเปนการลาเพื่อเปนอาหาร เพื่อการกีฬา หรอื เพ่ืออาชพี สัตวปา จะลดลงจํานวนมาก 4. เนอ่ื งจากสารพษิ เมอ่ื เกษตรกรใชส ารเคมีในการเพาะปลกู เชน ยาปราบศัตรูพืช จะทาํ ใหเ กดิ สารพษิ ตกคา งในสงิ่ แวดลอ ม นอกจากนกี้ ารสาธารณสขุ บางครง้ั จาํ เปน ตอ งกาํ จดั หนู และแมลงเชน กนั สารเคมที ใ่ี ชใ นกิจกรรมตางๆ เหลาน้ี มหี ลายชนดิ ท่มี ีพษิ ตกคาง ซ่ึง สัตวปา จะไดรับพิษตามหวงโซอาหาร ทําใหสารพิษไปสะสมในสัตวปามาก หากสารพิษมี จาํ นวนมากพออาจจะตายลงไดห รอื มผี ลตอ ลกู หลาน เชน รา งกายไมส มบรู ณ ไมส มประกอบ 1บทท่ี ประสิทธิภาพการใหกาํ เนิด หลานเหลนตอไปมีจาํ กัดขึ้น ในที่สดุ จะมปี รมิ าณลดลง และสญู พันธไุ ป 5. การนาํ สตั วจ ากถน่ิ อนื่ เขา มา ตวั อยา งนยี้ งั ปรากฏไมเ ดน ชดั ในประเทศไทย แตใ น บางประเทศจะพบปญ หานี้ เชน การนําพงั พอนเขา ไปเพื่อกําจดั หนู ตอมาเม่อื หนมู ีจํานวน ลดลงพังพอนกลับทาํ ลายพชื ผลทปี่ ลูกไวแทน เปน ตน
รายวชิ าสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศกึ ษาตอนปลาย>> 73 6. มลพิษทางอากาศ 1บทท่ี “มลพิษทางอากาศ” มลพิษทางอากาศเปนปญหาสําคัญปญหาหน่ึงท่ีเกิดขึ้นใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ เขตเมอื ง โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานคร เน่อื งจากมลพษิ ทางอากาศกอ ใหเกิดผลกระทบดา น สขุ ภาพอนามัย ไมวาจะเปนดานกล่ิน ความรําคาญ ตลอดจนผลกระทบตอ สขุ ภาพท่ีเก่ยี ว กับระบบการหายใจ หวั ใจและปอด ดังนั้นการตดิ ตามเฝา ระวังปริมาณมลพิษในบรรยากาศ จงึ เปน ภารกจิ หนง่ึ มม่ี คี วามสาํ คญั กรมควบคมุ มลพษิ เปน หนว ยงานทท่ี าํ การตรวจวดั คณุ ภาพ อากาศมาอยางตอเน่ือง โดยทําการตรวจวัดมลพิษทางอากาศที่สําคัญ ไดแก ฝุนละออง ขนาดเล็ก (ฝุนละอองขนาดไมเกนิ 10 ไมครอน : PไMนไ-ต1ร0เ)จกนาไดซอซอัลกเฟไซอรดไ ด(อNอOก2)ไซแดล (ะSกOา2ซ) สารตะก่ัว (Pb) กาซคารบอนมอนอกไซด (CO) โอโซน (O3) สถานการณมลพิษทางอากาศ ผลจากการตรวจวดั คุณภาพอากาศในชวงเกือบ 20 ปทผี่ านมาก พบวา คณุ ภาพ ทางอากาศในประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ โดยพจิ ารณาไดจ ากคา สงู สดุ ของความเขม ขน ของ สารมลพษิ สวนใหญอ ยใู นเกณฑม าตรฐาน ยกเวนฝนุ ขนาดเลก็ และกาซโอโซน ทัง้ น้กี ารท่ี คณุ ภาพอากาศของประเทศไทยมคี ณุ ภาพดขี น้ึ มสี าเหตมุ าจากการลดลงของปรมิ าณการใช เชอื้ เพลงิ ในชว งวกิ ฤตเิ ศรษฐกจิ และอกี สว นหนง่ึ มาจากมาตรการของรฐั ทม่ี สี ว นทาํ ใหม ลพษิ ทางอากาศลดลง (ธนาคารโลก 2002) ซึง่ ไดแก การรณรงคใ หใ ชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะแทนรถจกั รยานยนต 2 จงั หวะ เนอ่ื งจาก รถจกั รยานยนต 2 จงั หวะเปน แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยฝนุ ละออกสบู รรยากาศ การ ปรับเปล่ยี นมาใชร ถจกั รยานยนต 4 จงั หวะ จงึ จะชวยใหม กี ารปลอ ยฝุนละอองสูบรรยากาศ ลดลง
74 หนงั สือเรียนสาระการพัฒนาสังคม การติดต้งั อปุ กรณก ําจัดสารซัลเฟอร (Desulfurization) ในโรงไฟฟา แมเ มาะในปภมู ศิ าสตรก ายภาพ พ.ศ. 2535 เนื่องจากโรงไฟฟาแมเมาะเปนโรงไฟฟาท่ีใชถานหินลิกไนตเปนเชื้อเพลิงเปน แหลง กาํ เนดิ สาํ คญั ของการปลอ ยกา ซซลั เฟอรไ ดออกไซด ดงั นน้ั การตดิ ตงั้ อปุ กรณด งั กลา ว ทําใหปริมาณกาซซัลเฟอรไดออกไซดในบรรยากาศลดลงอยางตอเน่ืองจนอยูในระดับท่ีตํ่า กวามาตรฐาน ตั้งแตม ีการตดิ ต้ังอปุ กรณกําจดั สารซลั เฟอร การบงั คบั ใชอ ปุ กรณข จดั มลพษิ ในระบบไอเสยี รถยนตป ระเภท Catalytic converter ในรถยนตใ หมใ นป พ.ศ. 2536 เนอ่ื งจากยานยนตเ ปน แหลง กาํ เนดิ กา ซคารบ อนมอนอกไซด ทส่ี าํ คญั สง ผลใหระดับกาซคารบ อนมอนอกไซดลดลงจนอยูใ นระดับทต่ี ํ่ากวามาตรฐาน การลดปรมิ าณสารตะกว่ั ในนา้ํ มนั โดยในป พ.ศ. 2532 รฐั บาลไดม มี าตรการเรมิ่ ลด ปรมิ าณตะกว่ั ในนาํ้ มนั จาก 0.45 กรมั ตอ ลติ รใหเ หลอื 0.4 กรมั ตอ ลติ ร และในป พ.ศ. 2535 1บทท่ี ไดลดลงมาเหลอื 0.15 กรมั ตอ ลติ ร จนกระทง่ั ปลายป พ.ศ. 2538 รัฐบาลไดย กเลกิ การใช นํ้ามนั เบนซินท่ีมสี ารตะกัว่ ทาํ ใหระดับสารตะกั่วลดลงอยา งรวดเร็วจนอยูในระดบั ทีต่ ่ํากวา มาตรฐาน ฝนุ ละอองขนาดเล็ก และกาซโอโซน ยงั เปน สารมลพษิ ทเี่ ปน ปญ หา ซึง่ ถงึ แมจ ะมี แนวโนม ลดลงเชน กนั แตม ลพษิ ทง้ั 2 ตวั กย็ งั สงู เกนิ มาตรฐาน ทง้ั นอี้ าจเปน เพราะฝนุ ละออง มีแหลงกําเนิดหลากหลาย ทําใหการออกมาตรการเพื่อลดฝุนละอองทําไดยาก โดยแหลง กําเนดิ ฝุนละอองที่สาํ คัญ ไดแก ยานพาหนะ ฝนุ ละอองแขวนลอยคงคางในถนน ฝุนจาก การกอสรา ง และอตุ สาหกรรม สาํ หรบั ในพ้นื ทีช่ นบท แหลงกาํ เนิดฝุนละอองที่สาํ คัญ คอื การเผาไหมใ นภาคเกษตร ขณะท่ีกา ซโอโซนเปนสารพิษทุติยภูมทิ ี่เกิดจากปฏกิ ริ ยิ าระหวาง สารประกอบอนิ ทรียระเหยงาย (Volatile organic compound: VOC) และออกไซดของ ไนโตรเจน โดยมีความรอนและแสงอาทิตยเปนตัวเรงปฏิกิริยา ทําใหกาซโอโซนมีปริมาณ สงู สุดในชวงเท่ยี งและบาย และถูกกระแสลมพัดพาไปสะสมในบรเิ วณตางๆ ซ่ึงจะเหน็ ไดว า มีปจจัยหลายปจจัยท่ียากตอการควบคุมการเกิดของกาซโอโซน ทําใหมาตรการตางๆ ท่ี กลา วมาของภาครัฐ ยงั ไมสามารถลดปรมิ าณกา ซโอโซนลงใหอ ยใู นเกณฑมาตรฐานได มลพิษทางอากาศมีแหลงกําเนิดมลพิษและผลกระทบตอสุขภาพอนามัยและ สง่ิ แวดลอ มแตกตา ง และรุนแรงตางกนั ไป ท้งั นี้สามารถสรุปไดด ังตารางที่ 1 ตารางที่ 1 แหลง กาํ เนิดทสี่ าํ คัญและผลกระทบของมลพษิ ทางอากาศ มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ ฝนุ ละออง ไมเกนิ 10 การเผาไหมของเคร่อื งยนต PM-10 มผี ลกระทบตอ สขุ ภาพอนามยั ของ ไมครอน ดเีซลฝนุ ละอองแขวนลอยคง คนอยา งสงู เพราะมขี นาดเลก็ จงึ สามารถแทรก (PM-10) คา งในถนนฝนุ จากการกอ สรา ง ตวั เขา ไปในปอดได และจากอตุ สาหกรรม
รายวิชาสงั คมศกึ ษา (สค31001) <<ระดับมัธยมศึกษาตอนปลาย>> 75 มลพษิ แหลง กาํ เนดิ ทส่ี าํ คญั ผลกระทบ กา ชซลั เฟอร การเผาไหมเช้ือเพลิงท่ีมี เกปานรสโระคสมหขออบงหSืดOห2รจือาํ นมวีปนญมาหกาอเากจี่ยทวาํ กใัหบ ไดออกไซด ซัลเฟอรเปนองคประกอบ (SO2 ) ซง่ึ สว นใหญ คอื ถา นหนิ และ ระบบทางเดนิ หายใจ นอกจากนก้ี ารรวม นํ้ า มั น แ ล ะ อ า จ เ กิ ด จ า ก สตําวั คกัญนั ทระี่กหอวใหา งเกSิดOฝ2 นแลกะรดNO(2acเปidน สrาaเหinต)ุ กระบวนการทางอตุ สาหกรรม ซึ่งทําใหเกิดดินเปร้ียว และทําใหนํ้าใน บางชนดิ แหลง นาํ้ ธรรมชาตติ า งๆ มสี ภาพเปน กรด สารตะกว่ั การเผาไหม alkyl lead ท่ี สารตะก่วั เปนสารอันตรายท่สี งผลทําลาย 1บทท่ี (Pb) ผสมอยใู นนาํ้ มนั เบนซนิ สมองไตโลหติ ระบบประสาทสว นกลางและ ระบบสบื พนั ธุ โดยเดก็ ทไ่ี ดร บั สารตะกว่ั ใน ูภ ิมศาสต รกายภาพ ระดบั สงู อาจมพี ฒั นาการรบั รชู า กวา ปกติ และ การเจรญิ เตบิ โตลดลง กา ชคารบ อนได การเผาไหมของนํา้ มันท่ไี ม CO จะเขาไปขัดขวางปริมาณกาซ ออกไซด สมบรู ณ ดออังนกซ้ันเิผจูนท่ีม(ีอOา2ก) าทรร่ีโารงคกราะยบบจาํหเปัวนใจตอ แงลใชะ (CO) หลอดเลอื ดจงึ มคี วามเสย่ี งสงู จนอาจถงึ แก ชวี ติ ไดถ า ไดร บั CO ในระดบั สงู ไนโตรเจน การเผาไหมเ ชอ้ื เพลงิ ฟอสซลิ กโราครรระบั บบNทOา2งเใดนนิ รหะดายบั ใตจาํ่ อมาคี จวทาาํมใผหคดิ นปทกตม่ี ิี ออกไซด และยังมีบทบาทสําคัญ ใน ของปอด และอาจเพ่ิมการเจ็บปวยของ NO2 การกอ ตวั ของ O3 และฝนุ โรคระบบ ทางเดนิ หายใจในเดก็ ขณะทก่ี าร ละออง ตรบั ดิ Nเชoอ้ื 2โรเปคน ระเวบลบานทาานงเอดานิ จหเพาม่ิยคใจวแาลมะไวททาํ จใ่ี หะ ปอดมคี วามผดิ ปกตอิ ยา งถาวร กา ชโอโซน การทําปฏิกิริยาระหวาง Oสขุ.3ภอาาพจทเชํานใหคเกวิดามอันระตคราายยเคเฉอื ียงบตพอ สลาันยตตอา O3 สารประกอบอินทรียระเหย งาย (Volatileorganic จมกู คอ ทรวงอก หรอื อาการไอ ปวดหวั compound: VOC) และ นอกจากน้ียังอาจทําใหผลผลิตทางการ ออกไซดข อง ไนโตรเจนโดย เกษตรตาํ่ ลง มคี วามรอ นและแสงอาทติ ย เปน ตวั เรง ปฏกิ ริ ยิ า ทมี่ า : ธนาคารโลก 2002.
76 หนงั สือเรยี นสาระการพฒั นาสงั คม กิจกรรมบทท่ี 4 เรอื่ ง การทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสง่ิ แวดลอ ม กิจกรรมท่ี 1 ผูเรยี นคดิ วาในชุมชนเกดิ ปญ หาทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ ม ในดา นใดบา งใหเ ลอื ก 1 ปญ หา แลว วเิ คราะหห าสาเหตขุ องการเกดิ ปญ หาและหาสาเหตขุ อง การเกดิ ปญหาและหาแนวทางแกไข กิจกรรมท่ี 2 ใหผูเรียนศึกษาผลกระทบจากการสรางเขื่อนขนาดใหญตอการ เปล่ียนแปลงทางธรรมชาติ และจัดทํารายงาน กจิ กรรมที่ 3 จงเลอื กคาํ ตอบทถี่ กู ตองท่สี ุดเพียงคาํ ตอบเดยี ว 1. ปญ หาการจราจรตดิ ขดั ตามเมอื งใหญๆ นอกจากจะทาํ ใหเ กดิ ผลเสยี ทางเศรษฐกจิ แลว ยังจะทําใหเกิดผลเสยี ทางใดอีก 1บทที่ ก. ทาํ ใหคนฝา ฝนกฎหมาย ข. ทาํ ใหสิ่งแวดลอมเปน พิษ ค. ทาํ ใหร ถยนตเ ส่อื มสภาพเร็ว ง. ทาํ ใหส ญู เสยี เวลาไปโดยเปลา ประโยชน ภมู ศิ าสตรก ายภาพ 2. เราจะแกอากาศเปนพิษอยางเชนในกรงุ เทพฯ โดยวิธีใดจึงจะดที ่ีสุด ก. ลดจาํ นวนรถยนตล ง ข. ไมส ง เสียงดงั ในโรงภาพยนตร ข. ปลูกตน ไมใหมาก ง. ขยายเขตเมืองใหกวางออกไปอีก 3. การปอ งกันไมใหเ กดิ ปญหามลพิษ ควรปฏบิ ตั ิอยางไร ก. ไมส ูบบหุ รี่ในที่สาธารณะ ข. ไมสง เสยี งดังในโรงภาพยนตร ค. ขามถนนตรงทางมา ลายหรือสะพานลอย ง. ตดิ ตงั้ ระบบปอ งกนั ไอเสยี ในรถยนต 4. ประเทศไทยขาดดลุ การคากบั ตา งประเทศ เพราะเหตใุ ด ก. สนิ คา มจี ํานวนนอยกวา เปา หมาย ข. ปริมาณการผลิตสนิ คานอยลง ค. ไมสนบั สนนุ ใหเ อกชนสงสินคาออก ง. มลู คาราคาสนิ คาสงออกนอ ยกวามูลคา สนิ คา นาํ เขา 5. สาเหตุอะไรทที่ าํ ใหฝนมีสภาพเปน กรด ก. กา ซทีม่ ีออกไซดเปนตัวประกอบ ข. ซลั เฟอรไ ดออกไซด ข. ออกไซดข องไนโตรเจน ง. คารบอนมอนนอกไซด 6. มลภาวะเปน พิษทเี่ กดิ ผลกระทบตอ ระบบนเิ วศนห มายถงึ ก. ออกซเิ จนในอากาศมีปรมิ าณเพิ่มขน้ึ ข. คารบอนไดออกไซดใ นอากาศมีปรมิ าณเพิ่มข้นึ ค. ออกซเิ จนในอากาศมีปริมาณเทา เดิม ง. คารบ อนไดออกไซดในอากาศมีปรมิ าณนอยลง
รายวิชาสังคมศกึ ษา (สค31001) <<ระดบั มธั ยมศึกษาตอนปลาย>> 77 7. ขอ ใดไมใชปญ หาการสนิ้ เปลืองพลงั งานอนั เกิดจากปญหาทรพั ยากรและ สิง่ แวดลอม ก. ปญหาการขาดแคลนนํา้ ใช ข. ปญหานาํ้ ทวมกรงุ เทพฯ ค. ปญ หาการจราจรติดขัด ง. ปญ หาการศึกษา 8. ขอ ใดเปนการใชพลงั งานเพือ่ ปองกันและแกไขปญหาทรัพยากรและสงิ่ แวดลอม ก. การทิง้ ขยะมูลฝอย ข. การปลอยนา้ํ เสยี ค. การคุมกาํ เนดิ ของประชากร ง. การควบคุมหรอื ปอ งกันอากาศเสยี เรื่องที่ 5 แนวทางการปองกันแกไ ขปญหาการทาํ ลาย 1บทท่ี ทรพั ยากรธรรมชาติและส่ิงแวดลอม โดยประชาชน ชุมชน องคกร ภาครฐั ภาคเอกชน ูภ ิมศาสต รกายภาพ แนวคดิ ในการอนรุ ักษทรัพยากรธรรมชาติ 1. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติ หมายถึง การรูจักใชทรัพยากรธรรมชาติอยาง ชาญฉลาด เพ่อื ใหเ กดิ ประโยชนส งู สุดตอ ประชาชนโดยทวั่ ถงึ กนั ใชไดอยา งยาวนาน 2. การอนุรักษทรัพยากรธรรมชาติเกี่ยวของกับประชาชนทุกคน รวมทั้งชุมชน องคกรภาครัฐและภาคเอกชน 3. การอนุรักษหรือการจัดการทรัพยากร ตองคํานึงทรัพยากรอยางอื่นในเวลา เดยี วกันดวย เพราะทรัพยากรทกุ อยางมีสวนเกี่ยวของและสัมพนั ธก นั 4. ในการวางแผนการจดั การทรพั ยากร ตอ งไมแ ยกมนษุ ยอ อกจากสภาพแวดลอ ม ทางสงั คมหรือวัฒนธรรมหรือสภาพแวดลอมตามธรรมชาติ 5. ผใู ชท รพั ยากรธรรมชาตติ อ งตระหนกั ถงึ ความสาํ คญั ของทรพั ยากรนน้ั ๆ และใช อยางชาญฉลาด ใหเกดิ ผลดกี บั ทกุ ดา น 6. การอนุรักษทรพั ยากรธรรมชาติและสิง่ แวดลอ ม นอกจากเพอ่ื การกนิ ดีอยูดีแลว จาํ เปน ตอ งอนุรักษเ พ่ือความสวยงามของธรรมชาติดว ย การอนรุ กั ษป า ไม 1. กาํ หนดนโยบายปา ไมแ หง ชาตเิ พอ่ื เปน แนวทางในการจดั การและพฒั นาปา ไมใ น ระยะยาว 2. การปลกู ปา สงวน รวมทั้งทาํ นุบํารงุ ดูแล โดยใหประชาชน และชมุ ชนมีสวนรว ม ในการรักษาดูแลปา ไม
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ78 หนังสือเรียนสาระการพฒั นาสังคม 3. สรางจิตสาํ นึกใหประชาชนทกุ คนไดร คู ุณคาของปา ไม และผลกระทบท่เี กดิ จาก การตดั ไมท าํ ลายปา การอนุรักษท รพั ยากรดนิ เปน วธิ กี ารปอ งกนั เร่มิ แรกท่ดี ีทีส่ ุด ทจ่ี ะทําใหมนุษยได ใชป ระโยชนข องดนิ อยางยาวนาน ซ่งึ สามารถทําได ดงั น้ี 1. ปรบั สภาพดนิ หรอื ปลกู พชื ทส่ี ามารถปอ งกนั การทะลาย การชะลา ง และการกดั เซาะ 2. ปกคลุมดินใหพ นจากการกระทบของฝนและลม 3. การไถพรวนดนิ ใหถ กู ตอ ง 4. ใชป ระโยชนใหเหมาะสมกบั ลกั ษณะดนิ การอนรุ ักษทรพั ยากรน้าํ วิธีการอนรุ ักษท รพั ยากรนํ้า สามารถแกไดที่ตวั ตนเหตุ ซงึ่ ก็คอื มนุษย 1บทที่ 1. ไมท งิ้ เศษขยะมลู ฝอย ส่งิ สกปรกโสโครก ลงไปในแมน ้ํา ลําคลอง 2. ควรมีมาตรการหามไมใหโ รงงานอุตสาหกรรมทิ้งนํา้ เสยี ลงในแมน้ํา 3. ประชาชนทกุ ชุมชน องคกรภาครฐั และเอกชนทกุ หนวยงาน ตอ งชวยกนั รักษา ตน น้ําลําธาร การอนรุ กั ษส ตั วป า สตั วเปน ทรัพยากรธรรมชาติทีส่ ามารถทําใหเพ่มิ จาํ นวนมาก ข้ึนได แตถา หากสตั วป า ชนิดใดสูญพนั ธ ไปแลว จะไมสามารถสรางพันธุข องสัตวปา ชนิด นัน้ ขึ้นมา ไดอ กี การอนรุ ักษสตั วป า จงึ ควรมหี ลักดังนี้ 1. การใชกฎหมายควบคมุ เปน การอนรุ กั ษส ตั วปา ทางตรง มีการปองกนั และปราบ ปราม ผกู ระทาํ ผดิ พระราชบญั ญัตสิ งวน และคมุ ครองสตั วป าอยา งเขม งวด 2. การสงวนแหลง ทอ่ี ยู อาศยั ของสตั วป า หมายถงึ การปอ งกนั รกั ษาปา ไม ทจี่ ดั เปน เขตรกั ษาพนั ธสุ ตั วป า เขตปา ในอทุ ยานแหง ชาติ เขตวนอทุ ยานตอ งมกี ารปอ งกนั บาํ รงุ รกั ษา และการปลูกพันธุไมขน้ึ มาใหม 3. การเพาะพนั ธเุ พิม่ เชน ตามสวนสัตวต างๆ เขตรักษาพนั ธุสัตวหลายแหง เลี้ยง สตั วบ างชนดิ ไวใ นกรงเพอื่ เพาะพนั ธเุ พมิ่ เมอื่ มมี ากแออดั จงึ นาํ สตั วบ างชนดิ ไปปลอ ยไวใ น ปาเปด ของอุทยานแหง ชาติ 4. การคนควา วิจัยทางวิชาการ ถือไดวาเปนพื้นฐานของการจัดการสัตวปาใหมี จํานวนเพม่ิ ขนึ้ ในระดบั ที่พอเหมาะกับอาหารและทีห่ ลบภยั ในทอ งท่นี นั้ ๆ 5. การใชป ระโยชนจ ากสตั วต ามหลกั การอนรุ กั ษท รพั ยากร โดยไมเ กบ็ ทรพั ยากรไว รจู กั นําทรัพยากรนั้นๆ มาใชใ หเปนประโยชนมากทส่ี ดุ เชน จัดเปน แหลงเรียนรู จดั สถาน ท่ีชมสตั วปา จดั สวนสตั วใหเปน ท่ีพักผอนหยอ นใจแกม นุษย เปนตน การอนรุ ักษทรัพยากรแรธาตุ 1. กาํ หนดแผนการใชท รพั ยากรแรเ พอ่ื ใหก ารบรหิ ารทรพั ยากรแรเ ปน ไปอยา งตอ เนอ่ื ง 2. วางแผนการนาํ แรม าใชป ระโยชนอ ยา งมปี ระสทิ ธภิ าพ ไมท าํ ลายสงิ่ แวดลอ มตาม ธรรมชาติ
รายวชิ าสงั คมศึกษา (สค31001) <<ระดบั มัธยมศกึ ษาตอนปลาย>> 79 3. สง เสรมิ ใหม กี ารใชท รพั ยากรแรใ หม ากทส่ี ดุ และครบวงจร ตวั อยา งคอื มกี ารนาํ แร 1บทที่ ธาตทุ ใ่ี ชแ ลว มาใชใหมเชน เหลก็ รวมทัง้ ใหรฐั เขา มามีบทบาทในการควบคมุ กลไกการผลิต ูภ ิมศาสต รกายภาพ แนวทางแกไขปญหาวิกฤตการณสงิ่ แวดลอ ม ปญหาสิง่ แวดลอม เปน ปญ หาของทุกคนในสงั คม เพราะจะมีผลกระทบตอทุกคน ที่อยูรวมกัน ท้ังเรื่องมลพิษทางอากาศ ทางนํ้า หรือขยะมูลฝอย โดยมีแนวทางการแกไข ดังนี้ แนวทางการแกไขมลพษิ ทางอากาศ มลพิษทางอากาศสวนใหญจะเกิดในชุมชนขนาดใหญ เน่ืองจากมีประชากรอาศัย อยมู าก สาเหตเุ กดิ จาก ควนั พษิ จากรถยนต และจากโรงงานอตุ สาหกรรม ซงึ่ มแี นวทางแกไ ข ปญหา ดงั ตอ ไปน้ี 1. จดั หาและพฒั นาระบบการตรวจคุณภาพในอากาศ ใหสามารถวเิ คราะหปริมาณ มลพษิ ทางอากาศชนดิ ตา งๆ เพ่ือประเมินคณุ ภาพในอากาศ 2. หาทางลดปรมิ าณสารมลพษิ ทางอากาศจากแหลง กาํ เนดิ เพอื่ ใหส ามารถควบคมุ และรกั ษาคณุ ภาพอากาศใหไ ดตามมาตรฐาน 3. กระตนุ ใหผ ใู ชร ถยนตใ หค วามสาํ คญั ในการดแู ลรกั ษาเครอ่ื งยนตใ หอ ยใู นสภาพดี เพ่ือลดควนั ดาํ 4. ออกมาตรการตรวจสอบและตรวจจับรถยนตท่มี ีควนั ดาํ 5. รณรงคใหผ ูขบั ข่ีรถยนตม วี ินยั และเคารพในกฎจราจร แนวทางการแกไขมลพษิ ทางนา้ํ 1. รณรงคใหป ระชาชนใชน ้าํ อยา งประหยัด 2. มกี ารจดั การนํา้ แบบบูรณาการใหมปี ระสทิ ธภิ าพเพอื่ เกิดประโยชนสงู สดุ 3. มมี าตรการทเ่ี ขม งวดในการควบคมุ นา้ํ ท่ีออกจากโรงงานอตุ สาหกรรม 4. ปรบั ปรุงทอ นาํ้ ทิ้ง ไมใ หบานเรอื นท้ิงน้าํ ใชแลวสแู มน้าํ ลาํ คลอง แนวทางการแกไขขยะมูลฝอย 1. หลกี เลย่ี งการใชโ ฟมหรือพลาสตกิ 2. ซอ มแซมแกไ ขเครอื่ งใชท ช่ี ํารุดใหน าํ กลบั มาใชใหมแทนการทง้ิ เปนขยะ 3. ควรนําวัสดทุ ใ่ี ชแ ลว เชน กระดาษ แกว พลาสตกิ มาแปรรูปกลับมาใชไดใหม 4. นาํ ของทใี่ ชแ ลว บางชนดิ มาดัดแปลงใชใ หมใ หเกดิ ประโยชน 5. ควรแยกขยะตามประเภท เชน ขยะเปยก ขยะแหง ขวดพลาสตกิ ฯลฯ ในการปองกันแกไขปญหาการทําลายทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดลอมน้ัน ไม เพียงแตประชาชนทุกคนเทานั้น แตชุมชน องคกรภาครัฐ และภาคเอกชนจะตองรวมมือ รว มใจกนั เพ่ือการพฒั นาและการอนุรักษทีย่ งั่ ยืน
ภมู ศิ าสตรก ายภาพ80 หนงั สอื เรยี นสาระการพฒั นาสังคม กจิ กรรมท่ี 4 แนวทางการปองกนั แกไขปญ หาการทาํ ลายทรัพยากรธรรมชาติและ สิ่งแวดลอ ม โดยประชาชน ชุมชน องคก รภาครัฐ ภาคเอกชน 1. เหตใุ ดจึงกลา ววา “มนุษย” คอื ตัวการสาํ คัญท่เี ปน ผูทาํ ลายทรพั ยากรธรรมชาติ และส่งิ แวดลอม ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 1บทที่ ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... ................................................................................................................................ 2. ในชมุ ชนทผี่ เู รยี นอาศยั อยู มที รพั ยากรชนดิ ใดมากทส่ี ดุ ผเู รยี นจะมวี ธิ ชี ว ยอนรุ กั ษ ทรพั ยากรชนิดน้นั ไดอ ยางอยางไรบาง 1. .....……………………………………………………………………………… ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 2. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 3. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 4. …………………………………………………………………………………. ..................................................................................................................................... .....................................................................................................................................
Search
