สื่อการเรียนรู้ภาษาไทย

คำสุภำษิต คือคำในภำษำไทยท่ีใช้ในกำรสื่อสำรเชิง เปรียบเทียบอุปมำอุปมัย มักมีควำมหมำยในกำรตักเตือน สง่ั สอนในทำงบวก มีควำมหมำยที่ดี คำสุภำษิตมักจะแต่ง ให้คล้องจองฟังแล้วระร่ืนช่ืนหู เพ่ือให้จดจำได้ง่ำยและเกิด กำรใช้งำนได้บ่อย หลำยคร้ังท่ีเรำได้พบกับคำสุภำษิตจำก ส่ือตำ่ งๆไม่วำ่ จะเป็นเฟซบุ๊ค หรอื ทวิตเตอร์

คำสภุ ำษติ คำสุภำษิต มักจะมำในรูปแบบของสำนวนโวหำร หรอื คำพงั เพย เม่ือฟงั แลว้ บำงครง้ั มักจะไมค่ ่อยไดค้ วำมหมำยในตัวของมันเอง เท่ำไหรน่ ัก แต่ต้องนำไปประกอบกับเหตุกำรณห์ รือตัวบคุ คล จึง จะได้ควำมหมำยท่ีเปน็ คติเตือนใจ คำสุภำษิตมีอยดู่ ้วยกันสอง ประเภทคือ 1 คำสุภำษติ ท่ฟี ังแลว้ เขำ้ ใจได้ทันที โดยท่ไี มต่ ้องแปล ควำมหมำยให้เข้ำกับสถำนกำรณ์น้ันๆ เช่น ทำดีได้ดี ทำช่ัวไดช้ ั่ว 2 คำสภุ ำษิตทฟ่ี งั แล้วไม่เข้ำใจในทนั ที ตอ้ งแปลควำมหมำยของ มนั ให้เข้ำกับสถำนกำรณ์ต่ำงๆก่อนถงึ จะทรำบถึงควำมหมำย และแนวสอนของคำสภุ ำษติ นั้นๆ เช่น ผบี ้ำนไม่ดี ผปี ำ่ กพ็ ลอย

สำนวน คอื คำที่พดู ออกมำในลกั ษณะเปรยี บเทยี บ และจะฟังไม่เขำ้ ใน ในทันทีต้องแปลควำมหมำยกอ่ น เชน่ เดียวกบั รูปแบบทสี่ องของคำ สภุ ำษติ คำพงั เพย คอื คำพูดทอี่ อกมำโดยท่ีไมไ่ ดต้ ั้งใจวำ่ จะสั่งสอนอะไร ออกแนวพดู เปรยี บเทยี บวำ่ สถำนกำรณน์ เ้ี ป็นอยำ่ งไรเสียมำกกว่ำ แตค่ ำพงั เพย ส่วนใหญ่ก็มักจะแฝงคตเิ ตือนใจทส่ี ำมำรถนำไปปฏิบัติใช้ได้

คำคม คอื ถ้อยคำสำนวนทใ่ี ชใ้ นปจั จุบันทันด่วน สว่ นมำกเปน็ ถ้อยคำทหี่ ลกั แหลม ฟงั แล้วต้องยกนิ้วให้ ผูท้ ่ีคิดคำคม ต่ำงๆออกมำมกั จะเปน็ ผูท้ ่ีฉลำดปรำดเปรื่อง นกั ปรำชญ์ เช่นคำคมของขงเบง้ เปน็ ตน้ คำขวญั คอื คำทแี่ ตง่ มำเพ่ืออธบิ ำยพรรณนำใหเ้ ขำ้ ใจเก่ียวกบั เหตกุ ำรณ์นนั้ ๆ หรอื วนั สำคญั ตำ่ งๆ เช่นคำขวัญ กรงุ เทพมหำนคร หรอื คำขวญั วันเด็ก เปน็ ตน้

ควำมแตกตำ่ งของ สุภำษติ สำนวน และคำพังเพย สุภำษิต จะไมม่ ีกำรเสียดสหี รอื ติชมอยำ่ งคำพังเพย เป็นถอ้ ยคำที่ แสดงหลกั ควำมจริง เป็นที่ยอมรับกนั โดยทวั่ ๆ ไป ภำษิตนี้ยังมี ควำมหมำยรวมไปถึง สัจธรรม คำสั่งสอนที่เปน็ ควำมจรงิ อันเท่ยี งแท้ ทำงศำสนำดว้ ย เช่น ตนเป็นทพี่ ึ่งแห่งตน เป็นต้น

คำพงั เพยทม่ี ีผู้นำมำแตง่ เปน็ สำนวนกลอนไว้ เปน็ ตน้ ว่ำ “กินอยู่กับปำก อยำกอยู่กับท้อง เรือลม่ เมอ่ื จอด ตำบอดเมือ่ แก่ นอนหลับไม่รู้ นอนค้ไู มเ่ ห็น หน้ำช่ืนอกตรม ลบั ลมคมใน ควำมรู้ท่วมหวั เอำตวั ไมร่ อด มะพร้ำวตน่ื ดก ยำจกตน่ื มี ใจดสี เู้ สอื ใกลเ้ กลอื กนิ ด่ำง ไมฟ่ งั อยำ่ สอน ไม่วอนอยำ่ บอก สู้จนยบิ ตำ ชอบมำพำกล คนนอนอย่ำบอก คนปอกอย่ำเชอ่ื จุดไต้ตำตอ ขุดบ่อลอ่ ปลำ

กง่ิ ก่ำได้ทอง กนั ดกี ว่ำแก้ จูบลกู ถูกแม่ มติ รจติ มติ รใจ ห่ำงลอดตวั เลน็ ตตี นกอ่ นไข้ ใครดใี ครได้ ตน้ ร้ำยปลำยดี ตำบอดไดแ้ ว่น หวั ล้ำนได้หวี จบั นั่นจับน่ี เข้ำพระเข้ำนำง อย่ำไวใ้ จทำง อย่ำวำงใจคน กินนำ้ ใต้ศอก ต้นข้ำวคอยฝน หวำ่ นพชื หวังผล ผิดหผู ดิ ตำ หนำ้ เน้ือใจเสอื ไปตำยดำบหนำ้ เขำ้ เถอ่ื นลมื พรำ้ น้ำนอ้ ยแพไ้ ฟ”

สว่ นสำนวนซ่ึงมกั พดู เป็นลีลำก็มคี ำกลอนอยมู่ ำก เป็นตน้ วำ่ “ตกไรไ้ ด้ยาก อดอยากปากแห้ง เคราะห์หามยามรา้ ย หวดซา้ ยป่ายขวา ตัวส่นั งนั งก ตอี กชกหวั เจ้าถอ้ ยรอ้ ยความ ถ้วยชามรามไห เก็บหอมรอมรบิ กาเริบเสบิ สาน หอมหวนทวนลม ช่นื ชมสมหมาย หวิ โหยโรยแรง ฟกั แฟงแตงกวา ภเู ขาเลากา มืดหนา้ ตามวั กอ่ รา่ งสรา้ งตัว ตกลงปลงใจ ปา่ ดงพงไพร อาศยั ไหว้วาน เอ้อื เฟ้ือเจอื จาน เจา้ ขนุ มลู นาย มดื หนา้ ตาลาย เหลอื บา่ กวา่ แรง”

ภาษติ หรือ สภุ าษิตมอี ยทู่ ่ัวไปในทกุ ชาติทกุ ภาษา และมักรู้กนั แพร่หลาย มักเขยี นเปน็ รอ้ ยกรอง เล่นสัมผสั สระ สัมผสั พยญั ชนะ เพม่ิ ความไพเราะและกาหนดจดจาง่ายยิ่งขนึ้ เชน่ - กว่าถัว่ จะสกุ งาก็ไหม้ (ทาอะไรไม่ทนั ท่วงท)ี - กินบนเรือนแล้วขรี้ ดหลงั คม (เนรคุณ) - กินปูนรอ้ นท้อง (ทาผดิ แล้วมกั ออกตวั แสดงพริ ธุ ) - เกบ็ เบ้ยี ใตถ้ นุ ร้าน (ทางานได้เงนิ เลก็ ๆ นอ้ ยๆ ก็เอา) - ขายผ้า เอาหน้ารอด (ยอมเสยี ทกุ อยา่ งเพ่อื รักษาชอื่ เสียง) - ขงิ กร็ า ขา่ ก็แรง (ตา่ งคนต่างแรง ไมย่ อมกนั เรื่องเลก็ กเ็ ลย กลายเปน็ เร่ืองใหญ่ไป เพราะทฐิ มิ านะ) - ข่ีชา้ งจับตั๊กแตน (ทาเรื่องเล็กให้กลายเปน็ เร่อื งใหญ่ ได้ผลไม่ คุ้มกับท่ตี อ้ งเสียไป)

- เข้าเมืองตาหลว่ิ ตอ้ งหลิง่ ตาตาม (ประพฤตใิ ห้ถูกต้องตามกาลเทศะ เมอ่ื ไปอยู่ในพวกเขาแล้ว กต็ ้องประพฤตคิ ล้อยตามเขา) - เขยี นเสอื ใหว้ วั กลวั (ขู่ใหก้ ลัว) - คนดตี กน้าไม่ไหล ตกไฟไม่ไหม้ (คนดีไปทีไ่ หนกม็ คี นอยากคบหา สมาคมด้วย ไมล่ าบาก) - คนเดียวหวั หาย สองคนเพ่ือนตาย สามคนกลบั มาได้ (ความชดั แลว้ ) - คนรกั เท่าผืนหนงั คนชงั เท่าผืนเสอื่ (คนท่ีรกั เรามีนอ้ ยคลา้ ยผืนหนงั คนชังมมี าก อยา่ งกบั เสื่อลาแพน) - คบคนให้ดูหน้า ซ้อื ผาให้ดูเนื้อ (ความชดั แลว้ ) - คบคนพาล พาลพาไปหาผิด คบบณั ฑิต บณั ฑิตพาไปหาผล (ความ ชัดแลว้ ) - คบคนดีมีศรีแกต่ วั คบคนชั่วอัปราชยั (อัปราชยั ในท่นี ้ีมีความหาย เท่ากบั ปราชัย คือจะพา่ ยแพ้ หมายถึงไมเ่ ป็นมงคลแกต่ วั )

- ความรู้ทว่ มหวั เอาตวั ไมร่ อด (แม้จะมีความรู้สงู แคไ่ หนก็ตาม ถา้ ความประพฤติไม่ดแี ลว้ ก็ เอาตวั ไมร่ อด เพราะไมม่ ใี ครคบหาสมาคมด้วย หรอื มคี วามรู้ แตไ่ ม่ใชค้ วามรูก้ ไ็ ม่ได้ ประโยชนอ์ ะไร) - ความวัวไม่ทนั หาย ความควายเข้ามาแทรก (ปัญหาเรอื่ งนยี้ งั แกไ้ ขไมต่ กเลย ก็มีปัญหา ใหมแ่ ทรกเข้ามาอีกแลว้ ) - คบั ท่อี ยู่ได้ คบั ใจอยู่ยาก (ท่ีอยูอ่ าศัย แม้จะคับแคบเพียงใด ถ้าร้จู กั ทาใหด้ ี กน็ า่ อยู่ แตถ่ า้ หากมีความคบั อกคบั ใจแลว้ แม้ทีจ่ ะกวา้ งขวางใหญโ่ ต ก็มไิ ด้ทาใหส้ บายอกสบายใจเลย มี แต่จะรสู้ ึกอดึ อดั ใจแต่ถา่ ยเดยี ว) - คืบกท็ ะเล ศอกก็ทะเล (อยา่ ประมาททะเล แค่คืบแค่ศอกกท็ ะเล ตกไปก็มหี วงั จมนา้ ตาย ท้ังนัน้ ) - ฆ่าความกต็ อ้ งไมเ่ สยี ดายพรกิ (ถา้ คิดจะทางานใหญ่ท้ังที กต็ อ้ งไมก่ ลวั หมดเปลอื ง) - ฆา่ ชา้ งจะเอางา คนเจรจาจะเอาถอ้ ยคา (ท่ีเขาฆ่าชา้ งก็เพราะเขาหวงั จะเอางาซง่ึ มรี าคาแพง เม่ือคนเราเจรจากัน ถอ้ ยคาหรอื คาพูดถอื เปน็ เร่ืองสาคัญมาก ควรจะเปน็ คาพูดท่ีมคี วาม จรงิ ใจ เช่ือถอื ได)้ - ววั เปน็ แกห่ ญา้ ขีข้ ้าเห็นแก่นอน (หมายถงึ คนทเ่ี หน็ แกไ่ ด้ เห็นแกก่ นิ และเกยี จครา้ น)

- ชว่ั เจ็ดที ดีเจ็ดหน (ชวี ิตคนเราเอาแนน่ อนอะไรไม่ได้ เด๋ยี วรุ่งเรือง เดีย๋ วตก อับ ดงั นัน้ เม่ือถึงคราวตกอบั กอ็ ย่าเพง่ิ ท้อถอย หรอื หมดอาลยั ในชวี ติ และ เมือ่ ถึงคราวรงุ่ เรอื ง มีอานาจวาสนา กอ็ ยา่ ลมื ตัว อย่าประมาท) - ชั่วชา่ งชี ดีชา่ งสงฆ์ (ใครจะเปน็ อะไรก็ช่าง ไม่ควรถือเอาเปน็ ธรุ ะ) - ชาติเสือตอ้ งไว้ลาย ชาติชายตอ้ งไว้ช่ือ (ลกู ผชู้ ายทชี่ ่ือว่าตนมีความเกง่ กลา้ สามารถ จะต้องสาแดงวชิ าความรแู้ ละความสามารถให้ลือชาปรากฏแกค่ น ท่วั ไป ดจุ เสือ (ลายพาดกลอน) กต็ ้องมลี ายฉะนน้ั ) - ชา้ ๆ ไดพ้ ร้าสองเล่มงาม ดว่ นไดส้ ามผลามมักพลิกแพลง (จะทาอะไรก็ทา อย่างมสี ติ รอบคอบ แมจ้ ะชา้ ไปบ้างกไ็ ด้ผลดี แต่ถา้ ทาอย่างรบี ร้อน ไม่พินจิ พิเคราะห์ใหด้ ีก่อน อาจผดิ พลาดเสียหายไดง้ า่ ย) - ชา้ งตายทัง้ ตัว เอาใบบัวปิด (ช้างเปน็ สตั วใ์ หญ่ ใบบวั มีขนาดเล็ก ถา้ เอาใบ บัวใบเดยี วไปปดิ ชา้ ง ยอ่ มปดิ ไม่มดิ คนท่ีทาความชั่วไว้มากมาย ถึงจะปิด อย่างไรๆ กป็ ิดไม่หมด คนยอ่ มรูเ้ ขา้ จนได้)

- ช้างสาร งูเห่า ข้าเกา่ เมยี รัก อย่าไดไ้ วว้ างใจ (ช้างสารและงูเห่า เป็นสัตว์เดรัจฉานไว้ใจ ไม่ได้ ข้าเก่าและเมียรกั เปน็ บุคคลที่ใกล้ชิด ยอ่ มรู้เรอ่ื งราวและความลับของเราหมด บุคคลประเภทนี้ ถ้ากลบั กลายเป็นศัตรแู ลว้ จะเปน็ ศตั รทู ีร่ ้ายท่ีสดุ ดงั นั้นจึงไม่ควรไว้วางใจ จนเกนิ ไป) - ใช้แมงไปขอปลาย่าง (แมวก็กนิ ปลาย่างหมด เพราะตามปรกตแิ มวกช็ อบกินปลา) - ดูววั ใหด้ หู าง ดนู างใหด้ แู ม่ ถา้ จะดูให้แนต่ อ้ งดถู งึ ยา่ ถงึ ยาย (วัวทม่ี ีลกั ษณะดีนั้นใหด้ ทู ี่ หาง ถา้ ขยปลายหางเปน็ พเู่ หมือนใบโพธ์ิ กน็ บั วา่ เป็นวัวท่ีมีลกั ษณะดีมาก การท่จี ะเลอื ก ผู้หญงิ มาเปน็ คู่ครอง ไม่ใช่ดูเพียงตัวผู้หญงิ เทา่ นน้ั ต้องดูไปจนถึงแม่ดว้ ยว่าเป็นคนดหี รือไม่ เพราะลกู กับแม่กม็ จั ะมลี กั ษณะนิสยั คลา้ ยคลงึ กัน และถา้ จะดูให้แน่จรงิ ๆ ตอ้ งสบื ประวัตไิ ป จนถึงย่ายายของหญิงนน้ั ดว้ ย) - ดชู า้ งให้ดหู น้าหนาว ดสู าวใหด้ ูหน้ารอ้ น (หน้างหนาวช้างจะตกมนั ตอนนแ้ี หละเราจะ เห็นลกั ษณะทา่ ทางของช้างวา่ มคี วามห้าวหาญดดุ ันอย่างไร หนา้ รอ้ นอากาศอา้ ว ผูห้ ญิงกใ็ ช้ ผ้าน้อยชิน้ หรอื ผา้ บางๆ ทาใหม้ องเห็นรปู รา่ งทรวดทรงและผิวพรรณของผู้หญิงว่าสวยงาม แคไ่ หนเพียงใด)

- ถ้าไม่ไฟ ทไ่ี หนจะมคี วนั (เมอ่ื มผี ลออกมา มนั ตอ้ งมีเหตุแน่ๆ ) - ถ่ีลอดตาชา้ ง หา่ งลอดตาเลน็ (ทาอะไรดูเหมอื นจะละเอยี ดถถี่ ว้ นดี แตค่ วามจริงแลว้ ไม่รอบคอบ หรอื บางทีกด็ เู หมอื นจะใชส้ อยอย่างกระเหมด็ กระแหมใ่ นบางเรื่องแต่อกี เรื่องหนง่ึ กับสุรุ่ยสุร่าย) - นอนสงู ให้นอนคว่า นอนตา่ ใหน้ อนหงาย (เมือ่ นอนในท่ีสงู ถา้ นอนคว่า อะไรผ่าน ไปผ่านมาข้างล่าวก็มองเห็นหมด และเมอื่ นอนในท่ีตา่ ถา้ นอนหงาย อะไรผ่านไปผ่าน มาขา้ งบนกม็ องเห็นหมด ถา้ นอนต่าแลว้ นอนควา่ หน้าจะจดพื้น มองไมเ่ ห็นอะไร) - น้าขนึ้ ให้รีบตกั (เมอื่ เวลามบี ุญมวี าสนา อยา่ งจะทาความดอี ะไรกร็ บั ทาๆ เสีย) - น้าเชย่ี ว อยา่ ขวางเรอื (เมอื่ มเี หตกุ ารณร์ นุ แรงอะไรเกิดข้ึน กอ็ ย่าไปขดั ขวาง จะได้รบั อนั ตราย เพราะตอนนต้ี นอยู่ในระยะหน้าสง่ิ หน้าขวาน คนเรามักไม่มีเหตผุ ลดุจนน้า เชย่ี ว ถา้ เอาเรือไปขวาง เรอื ก็จะลม่ ) - นา้ พง่ึ เรอื เสือพงึ่ ป่า (ทุกคนตอ้ งพงึ่ พาอาศัยกัน ตอ้ งเหน็ อกเห็นใจกัน จงึ ควรผูก ไมตรีกนั ไว้) - นา้ ลง ตอผุด (ความชวั่ เม่ือทาไว้ในเวลาทีต่ นมีอานาจนัน้ อาจไมม่ ใี ครทราบ แตเ่ มือ่ หมดบญุ หมดอานาจ บรรดาความชัว่ ท่ีปิดบงั กนั ไวน้ นั้ กจ็ ะปรากฏออกมา)

- นา้ ลกึ หยงั่ ได้ น้าใจหยง่ั ยาก (นา้ ลึกเป็นเรอื่ งรูปธรรม เราหาวตั ถุมาวัด ได้ แตน่ า้ ใจเป็นเร่อื งนามธรรม ไม่มเี คร่ืองวัด) - นายวา่ ขขี้ ้าพลอย (ลกั ษณะของคนเลว ไร้ความรู้ ถ้าเจา้ นายวา่ อยา่ งไร ก็มกั จะพลอยประสมโรงซา้ เตมิ ด้วย) - เนื้อไม่ไดก้ นิ หนงั ไม่รองนั่ง เอากระดูกมาแขวนคอ (ทั้งๆ ท่ตี นไม่มี สว่ นไดเ้ ปน็ ผลประโยชนก์ ับเขาเลย แตก่ ็พลอยเขา้ ไปพัวพันในเรอ่ื งร้าย ทาใหต้ อ้ งพลอยรบั บาปรบั เคราะหเ์ สยี หายไปกับเขาด้วย) - บญุ มา ปัญญาช่วย ที่ป่วยก็หาย ทห่ี น่ายก็รัก (ในเวลาทมี่ บี ญุ วาสนา สตปิ ญั ญากป็ ลอดโปร่ง กาลงั ใจดี แม้จะเจบ็ ไข้ไดป้ ่วย ก็จะหายวันหาย คืน เพราะเขาหวังวา่ จะได้รบั ประโยชน์จากผมู้ ีวาสนานน้ั และจะมีภาษติ ต่อทา้ ยอกี วา่ “บญุ ไม่มา ปญั ญาไมช่ ว่ ย ท่ปี ่วยก็หนัก ทีร่ ักก็หนา่ ย” ซ่งึ มี นยั ตรงขา้ มกนั )

- ปากคนยาวกวา่ ปากกา (ตามปรกตปิ ากของอีกายาวกว่าปากคน แต่ปากคนนัน้ พดู เลา่ ลอื ต่อปากกนั ไปได้ไกล ผดิ กบั กาแมป้ ากจะยาว แต่ก็ตอ่ ปากตอ่ คาอยา่ งคนไมไ่ ด้) - ปากเปน็ เอก เลขเป็นโท หนังสอื เปน็ ตรี ชว่ั ดเี ป็นตรา (สมยั ก่อนการศกึ ษาเลา่ เรียน เขียนอา่ นยังไม่แพร่หลาย คนที่รูห้ นังสือมนี ้อย บางคนกไ็ ดด้ ีเพราะปาก การคดิ เลขหรือ การคานวณน้ันมคี วามสาคัญนอ้ ยลงมาอกี แมเ้ ดีย๋ วนีค้ นที่มีความรดู้ ีแตพ่ ูดไมเ่ กง่ กเ็ อาดี ได้ยาก สว่ นความช่ัวความดนี ้ี ทาลงไปแลว้ ย่อมเป็นเสมือนตราท่ปี ระทับลงไปให้ร้วู ่าคน นน้ั เปน็ คนดี หรือคนชว่ั ) - ปลกู เรือนตอ้ งตามใจผอู้ ยู่ ผกู อตู่ ้องตามใจผูน้ อน (จะทาอะไรก็ต้องตามใจผู้ทจ่ี ะไดร้ ับ ผล เมอื นปลกู เรอื นตอ้ งปลกู ตามทีผ่ อู้ ย่ตู ้องการ ไมใ่ ช่ตามทช่ี ่างตอ้ งการ เพราะชา่ งหรอื สถาปนกิ ไม่ใชผ้ ูอ้ าศยั ผกู อกู่ ็คอื ผกู เปล กต็ อ้ งให้ถกู ใจผนู้ อน) - พดู ไปสองไพเบย้ี นง่ิ เสยี ตาลงึ ทอง (ถ้าพดู ไป ไม่มปี ระโยชน์ละกน็ งิ่ เสียดกี วา่ สองไพ เบยี้ = ( สตางค์ ๑ ตาลงึ = ๔ บาท)

- อย่าแกวง่ เท้าหาเส้ยี น (อย่าหาเรอื่ งใสต่ ัว การพูดหรือทาอะไรกา้ วกา่ ยไปถงึ ผอู้ ่ืนโดยมิ บังควร ยอ่ มทาใหต้ นได้รับความเดอื ดร้อนโดยไมจ่ าเป็น) - อย่าข่มเขาโคขนื ใหก้ ินหญา้ (อย่าบงั คับขืนใจผู้อนื่ ให้ทาตามใจตน) - อย่าคบคนจร นอนหมอนหม่นิ (อย่าคบคนจร ท่เี ราไม่รู้จักหัวนอนปลายเทา้ หรือไม่ ร้จู ักประวตั ิเสยี กอ่ น) - อย่าชักนา้ เข้าลกึ อยา่ ชักศกึ เขา้ บ้าน (บางทกี พ็ ดู ว่า “อยา่ ชกั เรอื เขา้ ลกึ ” หมายความวา่ อย่าทาอะไรทีเ่ ปน็ เหตใุ หอ้ ันตรายมาถงึ ตัว) - อยา่ ชงิ สุกกอ่ นหา่ ม (ตามปรกติผลไม้ เชน่ มะมว่ งก่อนจะสกุ จะตอ้ งห่ามเสยี กอ่ น การ กระทาอะไรตอ้ งใหเ้ ปน็ ไปตามจังหวะขั้นตอนของมัน ถ้าทาผิดลาดบั อาจเสยี หาย เหมือนผลไมท้ ี่ยงั ไมแ่ ก่ เอามาบม่ แม้จะสุก แต่ก็จะเขา้ ทานองหัวหวานกน้ เปรี้ยว หรือยงั เรียนหนงั สือไมจ่ บ ยงั หาเงนิ ไมไ่ ด้ ริมลี กู มเี มยี เสยี ก่อน ตัวเองก็จะเดอื ดรอ้ นลกู เมียกจ็ ะ พลอยเดอื ดรอ้ นไปด้วย) - อยา่ ชโ้ี พรงให้กระรอก (คอื อย่าไปสอนผู้รู้ เพราะเขารอู้ ยแู่ ล้ว เหมอื นกับกระรอกมัน ยอ่ มรู้จกั โพรงของมัน ไม่ต้องไปช้บี อกกบั มนั ดอก)

- อย่าตาน้าพริกละลายแม่นา้ (อย่าทาอะไรทตี่ อ้ งเสียทรพั ยโ์ ดยไมไ่ ด้ประโยชน์คมุ้ กับเงิน ทองทตี่ อ้ งเสียไป เหมอื นตานา้ พริกเพียงครกหนงึ่ แลว้ เอาไปละลายในแม่น้า ซงึ่ มนี ้ามาก จะทาใหน้ า้ ในแม่น้ากลายเป็นนา้ พริกอย่างในหมอ้ แกงไมไ่ ด้) - อยา่ ตเิ รอื ทง้ั โกลน (เรอื สมยั โบราณซึง่ เอาซงุ ทงั้ ตน้ มาขดุ เชน่ เรือมาด เรอื ชล่าที่เขาทา เป็นรูปร่างแล้วแตย่ งั ไมแ่ ลว้ เสร็จ อย่างเพิ่งไปด่วนติ) - อย่าทาตวั เป็นกง้ิ ก่าไดท้ อง (อยา่ เย่อหยงิ่ จองหองเพราะเพียงไดด้ หี รอื มีทรัพยข์ นึ้ มาเพยี ง เลก็ นอ้ ย) - อยา่ ทาเป็นหมาเหา่ ใบตองแหง้ (อยา่ ทาพดู อวดเกง่ หรือเกง่ แต่ปาก) - อยา่ ฝากเน้อื ไวก้ บั เสอื (อย่าฝากสง่ิ ใดสง่ิ หนึง่ ไว้กบั ผู้ที่ชอบสงิ่ นน้ั เพราะตนจะตอ้ ง สญู เสยี สิ่งน้ันไป) - อย่าฟน้ื ฝอยหาตะเขบ็ (อยา่ รอื้ เอาเร่อื งเกา่ ๆ ที่ล่วงเลยไปแลว้ ขึน้ มาพูดให้สะเทือนใจกนั ฝอย ในทนี่ ห้ี มายถึง มลู ฝอย กมุ ฝอย ตะเขบ็ คล้ายตะขาบ แตต่ วั เลก็ กว่ามาก ชอบอยู่ ตามกมุ ฝอย) - อย่าละเลงขนมเบือ้ งดว้ ยปาก (อย่าเป็นคนดแี ตพ่ ูด คอื พูดได้ แตท่ าไมไ่ ด้) - อย่าเลี้ยงลกู เสอื ลูกจระเข้ (อยา่ เอาลูกโจรหรอื ลกู คนช่วั คนเลวมาเลี้ยง เพราะอาจสร้าง ความลาบากเดอื ดรอ้ นให้แกผ่ เู้ ลี้ยงกไ็ ด)้

- อย่าหกั ด้ามพรด้ ว้ ยเขา (อย่าใชอ้ านาจบังคับอยา่ งหักโหมรุนแรง เพ่ือให้ผอู้ น่ื ทาตามความประสงคข์ องตน เพราะนอกจากจะไม่สาเรจ็ แล้ว ตัวเองก็อาจเดอื ดรอ้ น) - อย่าเห็นขด้ี ีกวา่ ไส้ (อยา่ เห็นผอู้ ื่นดีกวา่ ญาตพิ ี่น้องลกู หลานของตน) - อย่าเอาจมกู คนอนื่ หายใจ (ต้องรู้จักชว่ ยตัวเอง อย่าคิดแตจ่ ะพึงพา อาศยั คนอื่นเสมอไป ถา้ เราทาอะไรได้เองกส็ ะดวก แต่ถา้ ตอ้ งคอยอาศยั คนอ่ืนเขาร่าไป ยอ่ มไมไ่ ดร้ บั ความสะดวก เหมอื นคนมรี ถยนต์แลว้ ขับ ไมเ่ ปน็ จะไปไหนทีก็ต้องพ่ึงคนขับอยุ่เรอื่ ย ถ้าเจ็บไขไ้ ดป้ ว่ ยเรากไ็ ป ไม่ได้) - อย่าเอาพมิ เสนไปแลกกับเกลอื (พิมเสนเปน็ ของมคี า่ งมากกว่าเกลอื คอื อยา่ ลดตวั ลงไปสูก้ บั คนช่วั ตา่ มแี ต่เสียศกั ด์ศิ รี เพราะไมค่ คู่ วรกัน)