บทความเปิดตำนาน “ผูกเสี่ยว” เชิญเที่ยวงานไหมขอนแก่น

เปิดตำนาน “ผกู เสยี่ ว” เชญิ เท่ียวงานไหมขอนแก่น คำสญั ญาของมติ รแทแ้ ละเพ่อื นตาย อารยี า พงไพร นักศึกษาฝึกประสบการณว์ ชิ าชีพ เอกการประชาสมั พันธ์ สาขานเิ ทศศาสตร์ คณะวิทยาการสารสนเทศ มหาวทิ ยาลยั มหาสารคาม

1 บทนำ ประเพณีผูกเสี่ยว เป็นประเพณีดั้งเดิมของคนกลุม่ วัฒนธรรมไทยลาว หรืออีสานมาแต่อดีตสมัยนาน จนไม่สามารถจะ สบื คน้ ได้วา่ เรมิ่ ต้ังแต่เมือ่ ใด อยา่ งไรก็ตาม คำว่า “เสย่ี ว” ในความหมายของชาวอสี านนัน้ หมายถงึ “เพื่อนรัก” “เพ่อื นตาย” เพ่ือน ร่วม ชะตาชวี ิต รว่ มทุกข์ร่วมสุข” ถือเสมอื นมชี ีวิตเดยี วกัน คเู่ สยี่ วจะติดต่อไปมาหาสู่และเกือ้ กลู กันอยู่ตลอดเวลา ในอีกแง่หน่ึงคำ วา่ “เสย่ี ว” เปน็ ภาษาไทยอสี านคนท่ัวไปมกั เข้าใจว่าเพือ่ นแทท้ จ่ี ริงแล้ว “เส่ยี ว” มคี วามหมายลึกซง้ึ ย่งิ อยูใ่ นตัวเอง เจ้าของภาษา เทา่ นั้นจงึ จะเขา้ ใจดีและซาบซึ้งในคำน้ี คือหมายถึง มติ รแท้ เพ่ือนแท้ เพื่อนตาย ซงึ่ มคี วามซื่อสตั ยจ์ ริงใจต่อกัน มีความผูกพันด้าน จิตใจ อันละเอียดออ่ นลกึ ซึง้ ยาวนาน และอมตะ ไมม่ ีอำนาจอนั ใดจะพรากให้จากกนั ไดแ้ ม้แต่ความตาย คนที่จะเป็นเสีย่ วกันได้ต้อง มีพ่อ แม่ ญาติผู้ใหญ่ หรือผู้หลักผู้ใหญ่ท่ีเคารพนับถือ ผูกให้เป็นเส่ียวกัน และคนที่เป็นเส่ียวกัน จะมีข้อผูกพันรักนบั ถือกันอย่าง แทจ้ ริง และแนน่ แฟ้นตลอดไป จึงทำให้ประเพณผี กู เส่ียว หรือพธิ ผี กู เส่ียว จดั เปน็ ประเพณีเก่าแก่และดีงามพธิ ีหนึ่งของชาวภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่ ไดป้ ระพฤตปิ ฏบิ ัตสิ ืบทอดกันมาเป็นเวลานานนบั ศตวรรษ โดยจงั หวัดขอนแกน่ ได้เล็งเหน็ ความสำคัญของพิธีผกู เสย่ี วน้ี จึงได้นำพิธี ผูกเสี่ยวผนวกเข้ากับงานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณีผูกเสี่ยวและงานกาชาด ซึ่งจัดขึ้นระหว่างวันที่ 19 พฤศจิกายนถึง 10 ธันวาคม เป็นประจำทกุ ปี ภาพประกอบ : https://nbtworld.prd.go.th/th/n(ews/detail/TCATG221129202331342 สำนักข่าวกรมประชาสมั พันธ์

2 พธิ ผี กู เส่ียว พธิ ผี ูกเสีย่ วจดั ให้มีอปุ กรณใ์ นพิธีเชน่ เดยี วกนั กับการสขู่ วัญ โดยจดั \"ขันหมากเบง็ \" และมี \"หมอสูตรขวญั \" (หมอพราหมณ์) เป็นผู้ทำพิธีให้คูเ่ สี่ยวตอ้ งนัง่ หมอบหันหนา้ เข้าหาขนั หมากเบ็ง ซึ่งอีกดา้ นหนึ่งหมอสูดขวญั จะนั่งทำพิธเี ฮียกขวัญ (เรียกขวัญ) ซ่ึ ง ห้อมลอ้ มด้วยญาติพน่ี ้องและผองเพื่อนท้ังสองฝ่าย ท่มี ารว่ มพิธีเพื่อเป็นสกั ขีพยาน หมอสูตรขวัญจะเร่มิ พิธโี ดยให้คู่เสี่ยวจุดเทียนท่ี ปักไวย้ อดขันหมากเบง็ แล้วหมอจะนำไหว้พระจบแล้วหมอสดู ขวัญจะกล่าวเชิญเทวดา จากนัน้ จึงสวดคำสขู่ วญั จนจบ แล้วหมอสูด ขวัญจะนำเอาข้าวเหนียวใส่มือให้คู่เสี่ยวคนละหนึ่งปั้น พร้อมไข่ต้มคนละฟอง กล้วยน้ำว้าคนละใบ และผูกแขน(ความจริงผูกที่ ข้อมอื ) ใหแ้ กค่ ู่เสี่ยวเปน็ คร้ังแรก โดยใชเ้ ส้นดา้ ย (หรอื ฝ้าย) ทว่ี างอย่ใู นขนั หมากเบง็ มาผูก ซึ่งตอนนเ้ี รยี กว่า \"การผกู เส่ยี ว\" จากนั้น พ่อแมพ่ ่ีนอ้ งรวมทั้งเพอ่ื นฝงู ของแตล่ ะฝา่ ย กจ็ ะผูกแขนใหค้ เู่ สยี่ วพร้อมทั้งใหศ้ ลี ให้พรและบางคนกใ็ ห้โอวาทแก่คู่เสี่ยว ให้ท้ังสองรัก กันเกื้อกูลกัน ตลอดจนเคารพนับถือญาติของแต่ละฝ่ายจนตราบเท่าวันตาย ซึ่งตอนนี้เรยี กว่า \"ขอดเสี่ยว\" เสร็จแล้วก็นำข้าวปลา อาหารมาเลยี้ งดูผู้มารว่ มพิธีผูกเสี่ยวทุกคน ภาพประกอบ : https://nbtworld.prd.go.th/th/n(ews/detail/TCATG221129202331342 สำนกั ขา่ วกรมประชาสัมพนั ธ์ การผูกเสีย่ วทำให้เกดิ มิตรภาพต่อเนื่องกนั มายาวนาน ต่างหมู่บ้านก็อาจมีวิธีผูกเสี่ยวที่แตกต่างกันไป แต่ผลทีต่ ้องการก็ เป็นอย่างเดยี วกันคอื “มติ รภาพ” เมอื่ พิจารณาการผกู เสย่ี วในวธิ กี ารต่าง ๆ ในอสี านสามารถประมวลวธิ ผี กู เสีย่ วได้ 5 วธิ ี ดังน้ี แบบที่ 1 เมื่อคู่เสี่ยวมาพร้อมกันแล้ว ผู้เป็นประธานจะนำมีดสะนากคือ มีดหนีบหมาก มีดหนีบ สีเสียด มาตั้งไว้กลาง ขนั หมากและถือว่ามีดสะนากเป็นหลกั เป็นตัวเปรียบเทยี บว่า มีดจะใช้ประโยชน์ไดต้ อ้ งมี 2 ขา และจะตอ้ งตดิ กนั เหมอื นคนเราจะมี ชีวติ ปลอดภยั ต้องมีมิตร เป็นมติ รกันในทุกแหง่ หนจะต้องมีเพอ่ื นคอยช่วยเหลือซง่ึ กันและกันเหมือนมีดสะนาก จะอยู่คนเดียวโดด เดย่ี วไมไ่ ด้ แลว้ ทำพธิ ผี กู แขนใหค้ เู่ ส่ยี ว แบบท่ี 2 เม่ือคเู่ สีย่ วมาพรอ้ มกันแล้ว กอ่ นจะผกู เสย่ี วผ้เู ป็นประธานจะนำเกลือ พรกิ มาวางไวต้ ่อหนา้ ในพธิ ี โดยให้เกลือ กับพริกเป็นตัวเปรียบ เกลือมีคุณสมบัติคือเค็มไม่จืดจาง พริกเผ็ดไม่เลือกที่ เสี่ยวจะต้องมีลักษณะรักษาคุณสมบัติคือรักกันให้ ตลอดไปเหมือนเกลอื รักษาความเค็ม แล้วจะทำพิธผี ูกแขนใหค้ เู่ ส่ยี ว

3 แบบท่ี3 เป็นแบบทีง่ ่าย ๆ คือ เมื่อคูเ่ สีย่ วพรอ้ มแล้ว ผู้เปน็ ประธานกจ็ ะผกู แขนใหค้ เู่ สี่ยว และอวยชัยใหพ้ ร ใช้คำพูดเป็น หลักในการโน้มนา้ วใหค้ เู่ สี่ยวรักกนั และกัน แบบท่ี 4 เป็นแบบทีม่ ีการจองค่เู ส่ยี วกันไว้ก่อน หรือมกี ารพิจารณาดเู ด็กท่ีรกั กัน ไปดว้ ยกนั ทง้ั ท่เี ด็กไมร่ ู้ว่าจะเป็นคู่เส่ียว กัน จึงนำเด็กมาผกู เส่ยี วกนั โดยการเหน็ ดีเหน็ งามของผหู้ ลกั ผู้ใหญ่ โดยผเู้ ปน็ ประธานจะนำฝ่ายผกู แขนมาผูกให้คู่เส่ียวต่อหน้าบิดา มารดาของคเู่ ส่ียวให้รบั ร้คู วามรกั ของเดก็ ท้งั 2 แบบท่ี5 เปน็ พธิ ีผกู เส่ยี วแบบผใู้ หญ่ คอื ผใู้ หญท่ ่ีรกั กันมาตงั้ แต่เด็กหรือมาชอบพอกันเมอ่ื โต แล้วรับราชการด้วยกัน ทำ ธุรกจิ ดว้ ยกนั หรอื ดว้ ยเหตผุ ลอ่ืนกต็ าม มีใจตรงกนั จะผกู เส่ียวก็ขอใหผ้ หู้ ลักผใู้ หญผ่ กู แขนเป็นเสีย่ วกันให้ หรอื ผูกในพิธีผกู เส่ียวที่จัด ข้นึ เปน็ กิจจะลักษณะกไ็ ด้ ในส่วนการจดั ประเพณีผูกเส่ียวที่ขอนแก่นนี้ ไดป้ ระยุกต์เอาวิธผี ูกเส่ียว 5 วิธดี งั กล่าว มาจัดให้ยงิ่ ใหญ่ และเหมาะสมกับ สภาพสงั คมปัจจุบนั โดยผนวกเอาพธิ ีกรรมตา่ ง ๆ เขา้ มาดว้ ยทำให้งานผกู เส่ียวยงิ่ ใหญแ่ ละมคี วามหมายย่ิงขน้ึ ดงั นี้ 1. มีการให้คูเ่ ส่ยี วจองการผูกเสี่ยวโดยการหาค่มู าเอง 2. ใหอ้ อำเภอตา่ ง ๆ ในจังหวดั ขอนแกน่ สง่ คูเ่ สีย่ วจากอำเภอเขา้ ร่วมผกู เส่ยี ว 3. มีพานบายศรีที่ใหญโ่ ตเป็นพานหลัก มีพราหมณ์ หรือหมอสูตรขวัญ มีการรำบายศรีก่อน จะทำพิธี และมกี ารมอบเกียรติบัตรคู่ เส่ยี ว 4. มกี ารจดั ประกวดพานบายศรี 5 .มีการจดั เล้ยี งแบบ “พาแลง” ขึ้นในงานผกู เส่ยี ว เพ่ือเป็นการเฉลิมฉลองค่เู สีย่ ว 6. มผี ู้หลกั ผู้ใหญ่ เช่น รฐั มนตรี หรอื ผู้แทนมาเปน็ ประธานในพธิ ี และนำผูกแขนคูเ่ สยี่ ว 7. มีพระสงฆม์ าร่วมประพรมหนา้ พระพทุ ธมนต์ เพื่อสวัสดมิ งคลต่อคู่เสย่ี ว 8. จดั ให้มแี ขกมงคลเป็นผูผ้ กู แขนค่เู ส่ยี ว และมีแขกผมู้ เี กียรตริ ว่ มอวยพรและเปน็ สกั ขพี ยาน (ขอ้ มูลจาก : บทความองคค์ วามรู้ เรือ่ ง “การสื่อสารเพอื่ การสง่ เสริมและอนรุ ักษ์เชงิ วัฒนธรรม : กรณีศกึ ษาประเพณีผูกเสี่ยว ในจังหวดั ขอนแก่น) ในแง่นี้แล้วจะพบวา่ ประเพณีผูกเสีย่ ว เป็นประเพณดี ัง้ เดิมของชาวอีสาน ที่สืบทอดกันมาตั้งแตบ่ รรพบุรุษ ซึ่งถือไดว้ ่ามี ความสัมพันธ์เชื่อมต่อกับอารยธรรมของวัฒนธรรมท่ีสำคัญในพื้นที่นี้ ซึ่งนอกจากจะเป็นการสร้างสัมพันธภาพในทางสังคมแล้ว วัฒนธรรมประเพณีดงั กล่าวยังสร้างอัตลกั ษณ์และวถิ ชี วี ติ ของความเปน็ คนในชมุ ชนจงั หวดั ขอนแกน่ อีกดว้ ย

4 งานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณผี กู เสี่ยว งานกาชาดจังหวัดขอนแก่น และงานขอนแกน่ Soft Power ประจำปี 2565 เม่อื ชว่ งการจัดเทศกาลงานไหมนานาชาติ ประเพณผี ูกเสีย่ ว งานกาชาดจังหวดั ขอนแก่น และงานขอนแกน่ Soft Power ประจำปี 2565 ที่ผ่านมา ณ เวทกี ลาง สนามหน้าศาลากลางจงั หวัดขอนแกน่ นายไกรสร กองฉลาด ผวู้ ่าราชการจงั หวัดขอนแกน่ เป็นประธานเปิดงานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณผี กู เสยี่ ว งานกาชาดจังหวดั ขอนแก่น และงานขอนแก่น Soft Power ประจำปี 2565 ซง่ึ กำหนดจดั งานระหว่างวันที่ 29 พฤศจิกายน ถึง 10 ธันวาคม 2565 โดยกอ่ นเริ่มพิธีเปิดงานไดม้ ีการแสดงทาง วัฒนธรรม บริเวณหน้าพระธาตุศโิ รดม ภายในหม่เู ฮอื นโบราณ วถิ ไี ทบ้านขอนแก่น ภาพประกอบ : : https://nbtworld.prd.go.th/th/n(ews/detail/TCATG221129202331342 สำนกั ขา่ วกรมประชาสมั พนั ธ์ ภาพประกอบ : Facebook fanpang KHON KAEN LINK นายไกรสร กองฉลาด ผู้ว่าราชการจังหวัดขอนแก่น กล่าวถึงการจัดงานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณีผูกเสี่ยว งาน กาชาดจังหวดั ขอนแก่น และงานขอนแก่นซอฟต์เพาเวอร์ในปีน้ไี ด้มีการปรบั รปู แบบการจัดงานใหม่ โดยหันมาเนน้ ชูศลิ ปวัฒนธรรม ความเปน็ ทอ้ งถ่นิ อสี านมาเป็นธีมหลกั มกี ารสรา้ งเฮอื นอีสานโบราณที่ถ่ายทอดศิลปวัฒนธรรมของคนอสี าน ให้นักท่องเที่ยวได้มา ชม มาสัมผสั และถ่ายทอดรูปแบบศิลปวัฒนธรรมของคนอีสานผ่านอาหาร สินค้าขึ้นชื่อของดีประจำแต่ละอำเภอ ผ่านการเซลฟี ผ่านส่ือโซเชียลต่าง ๆ นายไกรสรกล่าวอีกว่านอกจากนี้ ยังมีประเพณีที่ถือเป็นไฮไลท์และจัดต่อเนื่องควบคู่กับงานเทศกาลไหม คือ ประเพณี \"ผูกเส่ียว\" ซึง่ คำว่า\"เส่ยี ว\" หมายถึง มติ รแท้ เพอื่ นแท้ ทีม่ คี วามผกู พันและจรงิ ใจต่อกัน โดยการผูกเสย่ี วคือการนำบคุ คล 2 คน ท่ีมี ความผกู พันเป็นมติ รกันมาก่อนดว้ ยหลักเกณฑใ์ นการเลือกคู่จะเลือกเพศเดยี วกนั

5 ภายในงานยงั มกี ิจกรรมการแสดงแสง สี เสยี ง ประเพณีทอ้ งถิ่น รวมถึงการจำหน่ายสนิ ค้า OTOP สนิ คา้ หตั ถกรรมท้องถิ่น การจำหน่ายสนิ คา้ ราคาประหยัด การเลือกซื้อผ้าไหมนานาชาติ ทจี่ ัดแสดงและจำหนา่ ยผ้าไหม ผลติ ภณั ฑไ์ หมของประเทศกลุ่มอนุ ภูมภิ าคลุ่มน้ำโขง 6 ประเทศ คือ จนี เวียดนาม กัมพชู า ลาว พมา่ และไทย การแสดงผา้ ไหมมัดหมี่ การแสดงผา้ ไหมนานาชาติ ที่ แสดงให้เห็นอัตลักษณ์ของประเทศนั้น ๆ และเพื่อเป็นการพัฒนาการยกระดับผ้าไหมจังหวัดขอนแก่นปีนี้ให้เป็นงานที่จะก้าวสู่ นานาชาตสิ ่ปู ระชาคมเศรษฐกิจโลก ภายใต้ช่อื งานเทศกาลไหมนานาชาติ ประเพณผี ูกเส่ียว งานกาชาดจงั หวัดขอนแก่น และงาน ขอนแกน่ ซอฟตเ์ พาเวอร์ ประจำปี 2565

6 เอกสารอา้ งอิงข้อมลู ขา่ วประชาสมั พนั ธ์ เอ็มจีอาร์ แมกกาซีน ภาคตะวันออกเฉยี งเหนือ https://mgronline.com/local/detail/9650000112373 สบื ค้นเมือ่ วนั ท่ี 12 ธันวาคม 2565 (ออนไลน)์ https://mgronline.com/local/detail/9650000112373 สำนักขา่ วกรมประชาสมั พนั ธ์ สบื ค้นเมือ่ วนั ท่ี 14 ธันวาคม 2565 (ออนไลน์) https://nbtworld.prd.go.th/th/news/detail/TCATG221129202331342 บทความองค์ความรู้ เร่ือง “การส่อื สารเพื่อการส่งเสรมิ และอนรุ ักษ์เชิงวฒั นธรรม : กรณีศึกษาประเพณีผกู เส่ยี ว ในจงั หวดั ขอนแกน่ ” สบื ค้นเม่อื วนั ที่ 14 ธนั วาคม 2565 http://www.culture.go.th/culture_th/ewt_news.php?nid=5073&filename=index