บทความฮางฮดสรง : คติความเชื่อในวัดใหม่สุวรรณภูมาราม

บทความ ฮางฮดสรง : คติ ความเชอื่ ในวดั ใหม่สุวรรณภมู าราม Apocalypse and Belief in Wat Mai Suwanphumaram. นายพนั ศักด์ิ พันธเ์ ลิศ รหัสนกั ศกึ ษา 655220013-0 สาขาวิจยั วัฒนธรรม ศลิ ปกรรม และการออกแบบ คณะศิลปกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น

1 ฮางฮดสรง : คติ ความเชือ่ ในวดั ใหม่สุวรรณภมู าราม Apocalypse and Belief in Wat Mai Suwanphumaram. พนั ศกั ด์ิ พนั ธ์เลิศ เมืองหลวงพระบาง ในปัจจุบันเป็นตัวเมืองหลักของ 'แขวงหลวงพระบาง' ตั้งอยู่ภาคเหนือ ของสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว หรือ สปป.ลาว และมีสถานภาพเป็น เมืองมรดกโลกทาง วัฒนธรรม ของสำนักงานมรดกโลกแห่ง UNESCO สหประชาชาติ ต้ังแต่ พ.ศ.2538 เป็นต้นมา ทั้งนี้ อัตลักษณ์ของท้องถ่ินหลวงพระบาง ท่ีได้ถูกยกระดับเป็น มรดกทางวัฒนธรรมของโลกได้เกิดจาก สัมพันธภาพแห่งการดำรงอยู่ของผู้คนกับ พ้ืนท่ีกายภาพ อันเป็นที่ตั้งที่มีลักษณะเฉพาะตัว คือ เป็นพื้น ราบท่ีถูกแวดล้อมด้วยภูเขาสลับซับซ้อน และถูกกำกับขอบเขต ด้วยเส้นทางการไหลของแม่น้ำโขง สายน้ำคาน และ สายน้ำดง ดังน้ัน ผังของเมืองหลวงพระบางจึงถูกตรึงขอบเขตให้ยาวขนาบไปตาม ขอบฝั่งแม่น้ำโขง และแนวการไหลของสายทั้งสอง รวมทั้งแนวภูเขาที่แวดล้อม อย่างไรก็ตาม นอกเขต ปริมณฑลของพื้นราบ ยังมีสายน้ำขนาดกลางท่ีไหลทอดยาวมาจากต่างพื้นท่ีมาบรรจบกับแม่น้ำโขงอีก 2 สาย สง่ ผลให้ พน้ื ท่ีราบและตำแหน่งที่ต้ังของพนื้ ท่ี ส่วนนี้ เหมาะสมต่อการต้ังถิ่นฐานของมนุษย์ อันเป็นผลมาจากความสมบูรณ์ของปัจจัยท่ีตอบสนอง เงื่อนไขการดำรงชีวิตและยังกลายเป็นจุดศูนย์กลางของการคมนาคมทางน้ำ พื้นราบขนาดเล็กแห่งน้ี จงึ มีผ้คู นเขา้ มาอยูอ่ าศัยตงั้ แตบ่ รรพกาล (ศุภชัย สงิ ห์ยะบศุ ย์,2549) จากการท่ีผู้เขียนได้ลงพ้ืนที่ภาคสนามที่เมืองหลวงพระบาง ระหว่างวันท่ี 8 - 12 ตุลาคม 2565 ได้สำรวจพบฮางฮดสรงอยู่จำนวนหลายวัด แต่วัดท่ีน่าสนใจและมีพิธีสำคัญท่ีใช้สำหรับสรงน้ำพระบาง คือ วัดใหม่สุวรรณภูมาราม เดิมเป็นวัดหลวง ต้ังอยู่ในหลวงพระบาง แขวงหลวงพระบาง ต้ังอยู่ใกล้ พระราชวังหลวงพระบาง

2 ภาพประกอบ 1 วัดใหมส่ วุ รรณภูมาราม ภาพประกอบ 2 ทางเข้าสิมวดั ใหม่สุวรรณภมู าราม วัดใหม่สุวรรณภูมารามเป็นวัดที่สำคัญท่ีใช้ประกอบพิธีกรรมสรงน้ำพระบางที่จัดข้ึนในทุก ๆ ปี โดยเดือน 5 พระสงฆ์และชาวหลวงพระบางจะมีพิธีอัญเชิญพระบาง พระพุทธรูปคู่เมืองหลวงพระ บาง จะมีขบวนแห่จากพระราชวังหลวงพระบางมายังวัดใหม่สุวรรณภูมาราม ซ่ึงระยะทางไม่ห่างกัน มากนัก ชาวเมืองหลวงพระบางจะแต่งกายด้วยชุดพื้นเมือง รวมถึงถือพานดอกไม้บูชาพระ เม่ือถึง อัญเชิญมาถึงวัดแล้ว ก็จะอัญเชิญพระบางเข้าประดิษฐานในปะรำพิธีด้านหน้าสิม และจะมีพิธีทาง พระสงฆ์ จากน้ันก็จะเริ่มสรงน้ำพระบาง กำหนดประดิษฐานพระบางเป็นเวลา 3 วัน 3 คืน เพ่ือให้ ประชาชนได้สรงน้ำแล้วอัญเชิญกลับที่หอพระพระราชหลวงพระบางดังเดิม ในพิธีสรงน้ำพระบางนี้ จะขาดองค์ประกอบที่สำคัญไม่ได้เลย คือ ฮางฮดสรง ฮางหดสรงที่วัดใหม่สุวรรณภูมาราม จะแกะสลัก เป็นรูปตัวนาค ในลักษณะแบบมังกรคาบตัวพญานาค มีสองตัว อยู่ทางละด้านของฮางฮดสรง โดยหัว มังกรหันหัวเข้ามาหากันและวกหัวพญานาค กลับในลักษณะคายพญานาค หรือท่ีเรียกว่า มกรคาย นาค สว่ นหางฮางฮดจะเป็นรปู นกหสั ดลี ิงค์ ดวงตาทำดว้ ยแกว้ และทาด้วยสีทองคำ ภาพประกอบ 3 ฮางฮดสรงทางดา้ นซา้ ย ประภาพกอบ 4 ฮางฮดสรงทางด้านขวา

3 ภาพประกอบ 5 ฮางฮดสรงในลกั ษณะวกหัวกลบั ภาพประกอบสรงน้ำพระบาง (ที่มาภาพ https://www.youtube.com/watch?v=ojfU8vwMVlI) จากการสัมภาษณ์แม่เฒ่าแก้ว เพชรแสงดาว ซ่ึงเป็นอุบาสิกาประจำวัดใหม่สุวรรณภูมารามได้ ให้ข้อมูลว่า เดือนห้า ถือเป็นวันข้ึนปีใหม่ลาว มีประเพณีประจำปี คนหลวงพระบางจะต้องมาสรงน้ำ พระบาง เป็นความเชื่อที่ว่าจะอยู่เย็นเป็นสุข สงบร่มเย็น ซุ่มเย็นเหมือนด่ังสายน้ำที่ได้สรงลงในองค์ พระ ท่ีทำฮางฮดเป็นพญานาค 2 ตัว เพื่อท่ีจะมีความรวดเร็วในการสรงน้ำพระ เพราะคนหลวงพระ บางมีความเชื่อความศรัทธามากและเป็นฮางฮดสรงที่สำคัญในการนำมาใช้ฮดสรงพระบาง ในวันบุญปี ใหม่ของทุก ๆ ปี เป็นพิธีท่ีสำคัญมากในเมืองหลวงพระบาง ที่ชาวหลวงพระบางปฏิบัติมาตาม ประเพณีแบบด้ังเดิมมาตลอด นอกน้ียังมีการทำพิธีฮดสรงพระสงฆ์เพื่อยกย่ององค์ท่ีได้ปฏิบัติดี มี คุณธรรม มีความสามารถในชุมชน ทำให้ชุมชนมีความชื่นชมยกย่องเป็นบางโอกาส และส่ิงท่ีจะปฏิบัติ อยู่มิให้ขาดคือ ฮีตสิบสอง หมายถึง ประเพณีที่จะต้องปฏิบัติท้ัง 12 เดือนในรอบปีในแต่ละเดือนท่ีได้ ปฏิบตั กิ ันมา เช่นดังทีไ่ ดพ้ บเห็นอยู่ในวัดน้จี ะมพี ธิ ีไหว้พระและพิธสี รงน้ำพระพุทธรปู ในแต่ละปี พุทธศาสนาเถรวาทได้เร่ิมจากอดีตสมัยพระยาฟ้าหล้าธรณีมหาราชฟ้างุ้ม ได้นำเอา พระพุทธศาสนาเถรวาท พร้อมด้วยพระพุทธรูป คือ พระบาง มาประดิษฐานในอาณาจักรลาวล้านช้าง และได้มีการสถาปานาตำแหน่งแต่งตั้งละปาสะมันเป็นพระสวามี จึงได้ประกอบพิธีฮดสรงขึ้น ซึ่งถือว่า เป็นการเชิดชูเกียรติพระสงฆ์องค์ดังกล่าว ท้ังนี้เพื่อให้คงอยู่คู่กับพุทธศาสนาตลอดไป และพิธีดังกล่าว ได้มีการปฏิบัติเป็นไปตามแบบจารีตประเพณีสืบต่อกันมาจนถึงสมัยพระเจ้าสุริยวงศา ครั้งแรกมีการ ประดิษฐ์สร้างด้วยวัสดุเป็นไม่ไผ่ นำมาผ่าคร่ึงมีความยาวประมาณ 34 เมตร พร้อมด้วยสร้างขาไม้มา ตั้งไว้เพ่ือรองรับตัวฮางฮดสรง เพ่ือใช้เป็นรางรินน้ำฮดสรง ต่อมาได้มีการพัฒนา รูปแบบฮางฮดโดยทำ เป็นรูปพญานาค มาประกอบในพิธีกรรมดังกล่าวด้วย จุดประสงค์ในการทำฮางฮดสรงน้ัน เพื่อเล่ือน

4 ชั้นตำแหน่งในการถวายสมณศักดิ์ให้แก่พระสงฆ์และเป็นการป้องกันมิให้ชาวบ้านอยู่ใกล้ชิดพระสงฆ์ เกินไป อีกทั้งเป็นการจัดระเบียบ การเข้าถึงตัวพระสงฆ์ในระหว่างทำพิธีและในปี ค.ศ.1975 หลังจาก มีการเปลี่ยนแปลงการปกครอง มาเป็นระบอบสังคมนิยม การทำพิธีดังกล่าว จึงมีการปฏิบัติสืบต่อมา อยู่บ้างซึ่งเกิดข้ึนตามกรอบระยะเวลาและโอกาสที่จะเอื้ออำนวยให้ตามความเหมาะสม ซึ่งไม่ได้มีการ กำหนดกฎ ระเบียบในการปฏิบัติเหมือนครั้งในอดีต ถึงอย่างไรก็ตาม ประชาชนลาวก็ยังมีใจม่ันคงใน การรกั ษาฮีตคองประเพณดี ังกลา่ วใหค้ งอยู่ต่อไป (กันหา สีกุนวง,2557) เอกสารอา้ งอิง สาธสุ มเกยี รติ สมาหิโต. (2565) :สัมภาษณ์ แมเ่ ฒา่ แก้ว เพชรแสงดาว. (2565) :สัมภาษณ์ กนั หา สีกนุ วง.(2557).ฮางฮดสรง : ส่อื สญั ลักษณ์ สุนทรียภาพ พธิ กี รรมและความเชอ่ื ในแขวง หลวงพระบาง นครหลวงเวยี งจนั ทน์และแขวงจำปาสัก สปป.ลาว.วิทยานพิ นธป์ รญิ ญา ปรัชญาดุษฎบี ณั ฑิตมหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น. ศภุ ชัย สิงห์ยะบศุ ย.์ (2549).หลวงพระบางเมอื งมรดกโลก ราชธานแี หง่ ความทรงจำและพ้ืนท่ี พิธกี รรมในกระแสโลกาภวิ ัตน์.กรงุ เทพ : สขุ ภาพใจ ออนไลน.์ ทีม่ าภาพ ภาพประกอบสรงนำ้ พระบาง https://www.youtube.com/watch?v=ojfU8vwMVlI สบื คน้ เมื่อ 23 ตลุ าคม 2565