ภูมิปัญญา ผีขนน้ำ นายวิระชัย แก้วมาตย์

“ผขี นนำ้ ” หรือชอื่ เรยี กอีกแบบหนึ่งวำ่ “แมงหนำ้ งำม” กำรละเล่นพืนบำ้ นทสี่ บื สำน กนั มำยำวนำนของชำวบ้ำนนำซ่ำว ต.นำซ่ำว อ.เชียงคำน จ.เลย ผขี นนำ้ เป็นกำรละเล่นที่สบื ทอดกนั มำยำวนำนของชำวนำซำ่ ว ทจี่ ำกเดมิ คอื ชนกลุม่ น้อย เผ่ำไทยพวน ทอ่ี พยพมำจำกเมืองหลวงพระบำง ไดม้ ำตงั หลักแหลง่ กนั ทีบ่ ำ้ นนำซ้ำหวำ้ และในสมัย นันชำวบ้ำนยงั ไม่มที ย่ี ึดเหนีย่ วจติ ใจ จึงนบั ถือผีบรรพบุรษุ และผีปยู่ ำ่ และเชื่อกันว่ำกำรเล่นผขี นน้ำ คือพิธกี รรมไหว้ผบี รรพบุรุษที่ชำวบำ้ นรวมตัวกนั จัดขึน หรอื เรียกวำ่ “เลียงบ้ำน” เพอ่ื แสดงควำม เคำรพและตอบแทนบุญคณุ “ผเี จำ้ ปู่” ที่ใหค้ วำมค้มุ ครองให้ชำวบ้ำนอยู่เยน็ เป็นสขุ ฝนตกตอ้ งตำม ฤดูกำล

สำ้ หรบั วันท่ีใชล้ ะเล่นผีขนน้ำในปจั จุบนั ไดก้ ้ำหนดไว้ระหว่ำง แรม 1-3 คำ้่ หลังวนั เพญ็ เดอื นหก(วนั วสิ ำขบชู ำ) โดยขบวนแหใ่ นวันทส่ี องของงำน ผีขนนำ้ ทกุ คมุ้ หม่บู ำ้ นจะไปรวมกันท่ี โรงเรียนบำ้ นนำซำ่ ว เป็นประเพณที จ่ี ัดขนึ ทกุ ปี ของชำวบ้ำนนำซ่ำว อำ้ เภอเชยี งคำน จังหวัดเลย https://www.sanook.com/travel/1415675/

เพ่อื แสดงควำมเคำรพและตอบแทนบญุ คุณ “ผเี จ้ำปู่” ท่ีให้ควำมคมุ้ ครองใหช้ ำวบำ้ นอย่เู ยน็ เป็นสุข ฝนตกต้องตำมฤดูกำล และมีพชื ผลอดุ มสมบูรณ์ แตเ่ ดิมกำรบวงสรวงนนั จะมกี ำรนำ้ ววั ควำย มำเพื่อเปน็ เครอ่ื งเซ่นสงั เวยตำมพธิ กี รรม แตใ่ นเวลำตอ่ มำ ผีเจำ้ ปไู่ ด้บอกควำมผำ่ นร่ำงทรงวำ่ ให้ชำวบำ้ นทำ้ “แมงหนำ้ งำม” หรอื “ผีขน” ขึน แทนกำรนำ้ ววั ควำย ซ่ึงมบี ุญคุณต่อชำวบำ้ นมำ ฆ่ำเพือ่ เป็นเครือ่ งสังเวยบชู ำ รวมถงึ ยงั เปน็ กำรทำ้ บญุ อทุ ศิ ส่วนกศุ ลตอบแทนบญุ คณุ ของววั ควำย ที่ มตี อ่ ชำวบ้ำนอีกทำงหนง่ึ ดว้ ย อกี หนึง่ ควำมเชอ่ื คอื ชำวบำ้ นเช่ือกนั วำ่ “ผขี นน้ำ”

ผีขนน้ำอยู่ทห่ี น้ำกำกไม้ ไม้ที่ใชค้ ือไม้เนือออ่ นได้แก่ไมต้ ้นนุน่ (ตน้ งวิ )และไมพ้ ญำสตั บรรณ (ต้นตนี เปด็ ) มกี ำรเขียนลวดลำยสวยงำม ลำยโบรำณมชี ่ือเรยี กวำ่ ลำยบวั เครือและลำยผักแวน่ หน้ำกำกมกี ำรวำดใหห้ น้ำคลำ้ ยววั ควำย ตำโต จมูกโต ฟนั ใหญ่ ปำกมีรอยยมิ มกี ำรนำ้ หวำยมำตรึงกับ หน้ำกำกใหโ้ ค้งเหมือนเขำควำย ใช้กระดำษสตี ัดเปน็ รวิ ประดับ ผมจะท้ำมำจำกกำบกลว้ ยนำ้ มำผง่ึ แดด ใหแ้ หง้ แลว้ ถกั เป็นเปยี ใหด้ ผู มยำว กำรแตง่ เปน็ ผีขนนำ้ ไมไ่ ดม้ ขี ้อกำ้ หนดหรอื ข้อหำ้ ม https://www.sac.or.th/databases/rituals/detail.php?id=109

จดุ เด่น : ผขี นน้ำสู่กจิ กรรมนันนำกำร ที่มำ : นำยวิระชยั แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565

คณุ แมบ่ รรลุ 1. คุณพอ่ วชิ ติ ท้ำทพิ ย์ อำยุ 61 ปี 2. คุณแม่บรรลุ ทำ้ ทพิ ย์ อำยุ 57 ปี คณุ พอ่ วชิ ิต อยู่บำ้ นเลขที่ 153 หมู่ 14 บำ้ นนำซ่ำว ต้ำบลนำซำ่ ว อำ้ เภอเชียงคำน จังหวัดเลย

สภำพทว่ั ไปของพนื ทีบ่ ้ำนนำซ่ำว ต้ำบลนำซำ่ ว อ้ำเภอเชียงคำน จังหวดั เลย เปน็ พนื ทรี่ ำบสงู เปน็ พนื ทท่ี ่ี มคี วำมอดุ มสมบรู ณ์ มีลำ้ น้ำไหลผำ่ น 2 สำย คือแม่นำ้ ฮวยและหว้ ยหยอ่ ง สว่ นใหญจ่ ะเป็นพนื ทใ่ี นกำรทำ้ เกษตร เช่น ทำ้ นำและสวนยำงพำรำ ซ่งึ เป็นอำชีพส่วน ใหญ่ของคนในชุมชน https://gotoloei.com

จำกอำ้ เภอเมืองมงุ่ หนำ้ สู่ อำ้ เภอเชยี งคำนประมำณ 45 กิโลเมตร ดว้ ยเส้นทำงหมำยเลข 201 https://www.google.com/maps/dir

1. ไม้งวิ หรอื ไม้ตนี เปด็ 2. ไมไ้ ผ่บำ้ น 12 34 3. ไมไ้ ผ่ป่ำ 78 4. ตะปู ท่มี ำ : นำยวิระชยั แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565 5. เชือก 6. ผำ้ คละสี 7. ยำงรถ 8. สีน้ำ 5 6

1. มดี 1 2 3 2. กรรไกร 4 5 3. เลอื่ ย 67 4. คอ้ นตตี ะปู 5. พูก่ นั ทมี่ ำ : นำยวริ ะชยั แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565 6. เครอื่ งเจยี รไฟฟำ้ 7. ใบขัดกระดำษทรำย

1. น้ำไม้มำผำ่ ครึง่ แลว้ ถำกไม้ให้ 2. ใชเ้ ครื่องเจียรไฟฟำ้ ขดั ใหผ้ วิ ไม้ ไดร้ ูปทรง เรียบเนยี น โดยใช้ใบขดั ทเี่ ป็น กระดำษทรำย ทม่ี ำ : นำยวิระชยั แกว้ มำตย์ 30 สิงหำคม 2565

3. ลงสีและวำดลำย 4. ตัดหูโดยใช้ยำงรถ ที่มำ : นำยวิระชัย แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565

5. ใสห่ โู ดยใช้ตะปตู อกใสด่ ำ้ นหลงั 6. ใสเ่ ขำผขี นนำ้ โดยทำ้ จำกไม้ไผ่ ของหว้ โขน ป่ำ ท่มี ำ : นำยวริ ะชัย แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565

7. น้ำผ้ำคละสมี ำตดั ใหเ้ ปน็ เสน้ 8. น้ำเชือมำมดั เขำ 2 ฝง่ั ใสก่ ัน 2 ขนำดควำมยำว 30 เซนติเมตร ชันแล้วน้ำผำ้ คละสมี ำเยบ็ ใสต่ รง เชือกให้เกดิ สีสันสวยงำม ท่ีมำ : นำยวิระชัย แกว้ มำตย์ 30 สิงหำคม 2565

9. สำนกระซอมแล้วน้ำผ้ำสดี ำ้ คลมุ และใสก่ ระซอมทีด่ ้ำนหลงั หัวโขนโดยใช้ตะปตู อก ท่มี ำ : นำยวิระชยั แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565

ท่มี ำ : นำยวริ ะชยั แก้วมำตย์ 30 สิงหำคม 2565

หวั ผขี นนำ้ วสั ดอุ ปุ กรณใ์ นกำรท้ำสว่ นใหญจ่ ะ เปน็ วสั ดทุ หี่ ำได้ในท้องถ่นิ และมีควำมคงทน มรี ูปแบบ ลวดลำย สสี ันทหี่ ลำกหลำยและมคี วำมประณตี ควำม สวยงำม ที่มำ : นำยวิระชัย แกว้ มำตย์ 30 สงิ หำคม 2565

หวั ผีขนน้ำนอกจำกจะเปน็ งำนประดิษฐท์ ี่ สวยงำมทำงศิลปะกำรละเล่นทสี่ บื ทอดกนั มำยำวนำน ของชำวนำซำ่ วและเชอื่ กันวำ่ กำรเล่นผีขนนำ้ คือ พธิ ีกรรมไหวผ้ บี รรพบรุ ษุ ทชี่ ำวบ้ำนรวมตัวกันจดั ขนึ หรอื เรียกวำ่ “เลยี งบำ้ น” เพ่อื แสดงควำมเคำรพและ ตอบแทนบญุ คุณ “ผีเจำ้ ปู่”

สรปุ หวั ผีขนนำ้ ภูมปิ ญั ญำของกำรท้ำหัวผขี นนำ้ ของคณุ พอ่ วชิ ิต แมบ่ รรลุ ทำ้ ทพิ ย์ เกดิ จำกกำรอนุรกั ษ์และควำม สนใจในศลิ ปะกำรทำ้ หัวผขี นนำ้ โดยใชว้ สั ดุ – อุปกรณท์ ห่ี ำไดใ้ นทอ้ งถน่ิ ทว่ั ไป นำ้ มำประดษิ ฐส์ รำ้ งสรรค์ขนึ โดยมีกำรทดลองสวมใส่หนำ้ กำกโดยมีวธิ กี ำรใช้ท่อนไม้ถว่ งน้ำหนักใหพ้ อดที ังดำ้ นหนำ้ และด้ำนหลงั สำมำรถใช้ งำนไดแ้ ละเกิดควำมสวยงำมตำมควำมเช่อื ของบรรพบรุ ษุ ที่สบื ทอดกนั มำเปน็ เวลำชำ้ นำน นอกจำกนีหวั ผขี นน้ำยงั สร้ำงรำยไดใ้ หก้ บั คนในชุมชน ทงั ภำครัฐและเอกชนมกี ำรผลักดนั และ สนบั สนุนกำรท้ำหนำ้ กำกผขี นนำ้ บ้ำนนำซำ่ วกลำยเปน็ หนึง่ ในดำ้ นผขี นนำ้ ทำงวฒั นธรรม ท่มี ำ : นำยวิระชัย แกว้ มำตย์ 30 สิงหำคม 2565