บทความพิฆาตพิศวาส

บทความ พฆิ าตพศิ วาส มัธยม ออ่ นจันทร์ รหสั นกั ศกึ ษา 657220008-7 สาขาวจิ ยั วัฒนธรรม ศลิ ปกรรม และการออกแบบ รุ่น 13 คณะศิลปะกรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่

พิฆาตพศิ วาส มัธยม อ่อนจนั ทร์ “มีเรอื่ งเลา่ สืบทอดตอ่ กันมา ผ้หู ญงิ ไทลอื้ เป็นกลมุ่ ท่มี ผี ิวขาว สวย และสงู นยิ ม ไว้ผมยาว จงึ มบี างสว่ นถกู คัดเลอื กสง่ ตวั เขา้ ไปรับใชร้ าชสำนกั หลวงพระบาง เปน็ ผูห้ ญงิ ที่ มีเสนห์เป็นท่หี มายปองของขา้ ราชการทร่ี บั ใชร้ าชสำนกั และมผี ู้หญงิ ไทลอ้ื บางสว่ นถกู พระราชทาน ให้ ทหาร มหาดเล็ก และขา้ ราชการท่รี บั ใช้ ในปน่ิ ปักผมผลติ จากเงินแท้ 100% เปน็ เครือ่ งประดับชนดิ หนึ่ง ออกแบบใหม้ ชี อ่ ง บรรจุน้ำหอมไว้ 1 อนั และบรรจยุ านอนหลบั หรือยาพษิ ไวอ้ ีก 1 อัน ถา้ ผหู้ ญงิ ไทลอื้ ถูกใจ ชายทีพ่ ระราชทานให้ จะเปิดฝาและพรมนำ้ หอม แสดงวา่ ยอมรบั มติ รไมตรจี ิต แตถ่ า้ ไม่ ถูกใจ จะใส่ยานอนหลับหรอื ยาพษิ ให้ชายผู้นั้น ปลายปน่ิ อีกดา้ นหนง่ึ เปน็ ปลายแหลม จงึ ปรับเปลี่ยนเปน็ อาวธุ ได้ ”จากคำสัมภาษณ์คณุ ปรารถนา บุปผา เจา้ ของพพิ ธิ ภัณฑข์ อง เกา่ หลวงพระบาง ประเทศลาว คำสำคัญ ป่ินปกั ผม ไทลือ้ ชาวไทลอื้ ทวั่ ไปมรี ปู ร่างสนั ทัด มผี ิวพรรณคอ่ นข้างขาว มภี าษาพูดท่ีเป็น เอกลกั ษณ์ของกลุ่มชาตพิ นั ธุ์ ท่ีจะมสี ำเนยี งทแี่ ตกตา่ งจากสำเนยี งชาวเหนอื ทัว่ ๆไป มี ขนบธรรมเนียมประเพณีสว่ นใหญ่ คลา้ ยคลงึ กบั สังคมไทยทางภาคเหนอื (ไทยล้อื จาก 12 ปันนา) ปิ่นปกั ผม(Hairpin) เปน็ งานศิลปะหัตถกรรมประเภทเครอ่ื งประดับ ซงึ่ เปน็ ท่ีนิยม ของผู้คนในผ้หู ญิงไทลอื้ เปน็ งานหัตถกรรมภมู ิปัญญาทอ้ งถน่ิ ทมี่ ีความงามและคณุ ค่า ชนดิ หน่ึงของชา่ งพืน้ บ้าน ปน่ิ ปกั ผมมหี ลากหลายรูปแบบ ไทลอ้ื เรยี กปิ่นปักผมวา่ “หมาด โห” ไพฑรู ย์ ปญั ญาใหค้ วามหมายวา่ “หมาด”เป็นคำกริยา หมายถงึ “การขัด การกลัด” หรือ“การเสยี บ”ไว้ “โห”เป็นคำนาม หมายถงึ “หวั หรอื ศีรษะ”รวมแลว้ “หมาดโห” จึง

หมายถงึ การใช้กลดั หรอื เสยี บไวท้ ี่บนศรี ษะ ปนิ่ ปักผม ทำด้วยเงินแท้ เป็นรปู สเี่ หลย่ี ม และมีปลายแหลมเลก็ ยาวประมาณ 12-15 เซนตเิ มตร มีฝาปดิ เป็นเครอ่ื งประดบั ทเี่ นน้ ประโยชนใ์ ชส้ อยและความสวยงามควบคกู่ ัน (Function&Form) ส่วนที่มกี ารออกแบบ ให้มีความสวยงามนนั้ มักปรากฏอยูท่ ี่ รปู ทรงลวดลายบรเิ วณหวั ปน่ิ ซ่ึงเปน็ ท้ังรูปทรง อิสระและรูปทรงกรวยเปน็ ชั้นคล้ายกบั ทรงของเจดีย์รวมท้ังรปู ทรงส่ีเหลี่ยม สว่ น ลวดลายท่ใี ช้ เปน็ ลกั ษณะนูนสงู และนนู ต่ำ หวั ปิน่ บางชิน้ มีการประดบั อัญมณสี ีสรรค ตา่ งๆและหินสีเพอื่ เพมิ่ ความงามและมลู คา่ และเปน็ การแบง่ ชนช้นั ด้วย ปน่ิ บางรูปแบบ อาจมีเส้นสรอ้ ยติดอยู่ เพือ่ ประโยชนใ์ นการใช้คล้องเกี่ยวกับเส้นผม (ไพฑรู ย์ ปัญญา , 2556 : สัมภาษณ์) ภาพประกอบที่ 1 ปิน่ ปกั ผมไทลื้อ หลวงพระบาง ประเทศลาว

ภาพประกอบที่ 2 รปู แบบและขนาดปน่ิ ปักผมไทลอื้ หลวงพระบาง ประเทศลาว การใชป้ ิน่ ปกั ผมส่วนใหญเ่ ปน็ การใช้ควบคูก่ ับการแต่งกายด้วยเสอื้ ผา้ ซง่ึ การแตง่ กายเป็นส่งิ ทบี่ ่งบอกเอกลกั ษณข์ องผคู้ นแตล่ ะพน้ื ถน่ิ สตรชี าวไทลอ้ื นยิ มสวมเสื้อปดั๊ สเี ข้ม เสน้ ใยฝา้ ยหรอื ไหม เป็นเสอ้ื ทไี่ ม่มกี ระดุม แตจ่ ะผกู เชือกทส่ี าบเสอ้ื ด้านซา้ ย นุ่งซ่นิ ตา๋ ลอื้ ที่ สวยงาม อาจมีเพมิ่ ลวดลายด้วยเทคนคิ ต่างๆเพอื่ ความสวยงาม การเกล้ามวยผมไว้บน กระหม่อมและเคยี นหัวดว้ ยผ้าพ้นื สขี าวหรอื สีชมพู ผู้เฒา่ ผู้แก่ สว่ นใหญ่อธิบายอยา่ ง เหมือนกันคอื ในอดีตวถิ ชี ีวิตประจำวนั ของผู้หญิงนยิ มทำมวยผมค่อนไปทางศีรษะ ดา้ นหลังและเด็ดดอกไมท้ ม่ี กี ลนิ่ หอม มีสสี นั สวยงามมาเสียบประดบั ทม่ี วยผม เพ่ือใหเ้ กิด ความสวยงามและส่งกลนิ่ หอม นอกจากการใชด้ อกไม้ประดบั แล้วความเช่ือวา่ มนุษยม์ ี ขวัญอยู่ 32 ขวญั การใชด้ อกไมม้ าประดบั มวยผมจึงเปน็ การบูชาขวัญบนศีรษะ เพอ่ื ความ

เปน็ ศิรมิ งคล และเป็นการบชู า เคารพตอ่ พระพทุ ธเจ้า ซึง่ เป็นสิง่ มงคลสงู สดุ ต่อมามกี าร ปรับเปล่ยี นและเพม่ิ เป็นการใชป้ ิน่ ปักผมซง่ึ มรี ปู ทรงคลา้ ยดอกไม้แทนการใช้ดอกไม้จริง เพ่ือใชข้ ดั มวยผมให้อยทู่ รง และใช้ประดับมวยผมให้เกิดความสวยงามเช่นเดียวกบั การใช้ ดอกไม้จรงิ ประดับ ปัจจบุ นั การใชด้ อกไม้ก็ยังคงมอี ยอู่ ยา่ งแพรห่ ลาย สิง่ เหล่านผ้ี ู้เขยี นมี ความคดิ เห็นว่าการใช้ดอกไม้จรงิ ประดบั มวยผมนนั้ ดอกไม้มกั มอี ายุการใชง้ านสั้นเพราะ จะเหย่ี วเฉาได้เมอ่ื ถึงชว่ งเวลาหน่ึง แต่การใชป้ น่ิ ปักผม จะมีอายกุ ารใชง้ านทย่ี าวนานกวา่ ซึ่งลักษณะเชน่ นี้ แสดงใหเ้ หน็ ถงึ วิถีชีวติ ของ ผคู้ นในทอ้ งถ่ินทีต่ อ้ งการสรา้ งทางเลอื กหรอื ปรบั เปลยี่ นวัสดุให้เหมาะสมกบั การใช้งาน(ภาณพุ งศ์ จงชานสทิ โธ) การทำป่ินปกั ผมยังแฝงดว้ ยคตคิ วามเชื่อ ซึง่ เปน็ ความเชอื่ เก่ยี วกับการทำและการ ใช้ปน่ิ ปักผม “การทำปนิ่ เปน็ ของโบราณของคนรุน่ เกา่ การรักษาของเกา่ เทวดาและสิ่ง ศักดส์ิ ิทธิ์จะปกปอ้ งรักษา สว่ นของท่ที ำแบบสมยั ใหม่เทวดาจะไม่รกั ษา ผตี นหลวงจะลง มา ทำใหค้ นตายกนั เยอะ” กอ้ นแกว้ อินต๊ะกอ๋ น อธิบายเพ่ิมเตมิ คอื วเิ คราะห์ไดว้ า่ เป็น ลกั ษณะการสรา้ งเง่อื นไขเชิงความเช่ือและคณุ คา่ หรอื การเชอ่ื มโยง จากสงิ่ ทีม่ องเห็น (รูปธรรม) กับ ส่ิงท่มี องไมเ่ หน็ (นามธรรม) เพราะปิ่นทีท่ ำแบบด้ังเดมิ (ภมู ิปัญญา ชาวบ้าน) เปน็ สง่ิ ของที่ มีคุณค่าตง้ั แตอ่ ดีตถงึ ปจั จบุ นั เพราะใช้ประดบั บนศีรษะของผคู้ น มีผคู้ นใหค้ วามสนใจอยา่ งแพร่หลาย อีกทั้งมคี วามศกั ดิสิทธิ์ ควรการอนรุ ักษไ์ ว้ ปนิ่ ปักผมประกอบดว้ ย 3 สว่ นหลัก คอื หัวปิน่ ฐานปิน่ และปลายเข็มเสยี บ (ก้าน ปิ่น) แตล่ ะช้นิ ส่วน จะใช้แผ่นโลหะเงนิ แท้ในการผลิต การตกแต่งใหส้ วยงาม ใช้น้ำ มะขามเปยี กขดั ผิวใหเ้ กดิ ความเงา นอกจากน้ีการทำป่นิ ยงั แฝงดว้ ยคติความเชอื่ ซึ่งเปน็ ความ เชอ่ื สว่ นบคุ คลของชา่ งพ้ืนเมอื งผผู้ ลิตอีกดว้ ย ซ่งึ เป็นการให้ความสำคญั กบั ผลงาน ในเชงิ คุณค่าผนวกกับสิ่งที่เป็นนามธรรม

สรุป จากการศกึ ษาเกี่ยวกบั ป่นิ ปกั ผมไทลอื้ แขวงหลวงพระบาง ลาว พบขอ้ มูลที่ น่าสนใจเกย่ี วกบั ความหมายของปิน่ ปกั ผมไทลอื้ หลากหลายประเดน็ คอื 1)เป็น เครือ่ งประดบั 2)เป็นเครื่องบชู าขวญั 32 ขวัญท่ีศรษี ะแทนดอกได้ 3)คติความเชอ่ื ในกา รกั ษาของเทวดา 4)ออกแบบมี Function เปน็ ทบี่ รรจุนำ้ หอมหรอื ยาพิษ 5)เปน็ อาวุธ อยา่ งไรก็ตามจาก 5 ประเด็นทไี่ ดร้ บั จากการศกึ ษามคี วามสอดคลอ้ งกบั ทฤษฎีสัญวทิ ยา (semiology)ของ โรลอ็ งดบ์ าร์ตส์ ซ่ึงได้อธิบาย ขน้ั ตอนการสอ่ื ความหมาย จากเรา ตอ้ งการอธบิ ายกบั ส่งิ ที่เราบรรยายกับสิ่งทเี่ ปน็ มคี วามหมายที่แสดงออกมา เรยี กวา่ สัญญะ (sign) เกิดขนึ้ ในการแสดงออกของภาษา สัญญะเป็น วตั ถเุ ชอ่ื มโยงความคดิ (concept) เขา้ กับรูปภาพ (image) สญั ญะจึงเป็นการสื่อสารความหมาย ทาง ภาษาศาสตร์ ในสงั คมสมัยใหม่ ผู้คนสร้างสญั ญะขน้ึ มาเพื่อสื่อความหมายทางวัฒนธรรม นอกจากนั้น ปรศิ นาความเชอ่ื ที่ซอ่ นใน “ปน่ิ ปกั ผม” ของสตรีชาวไทยลอ้ื กับบทพสิ ูจน์ ความเชอื่ และแรงศรทั ธาของผูห้ ญงิ ไทลื้อทีซ่ ่อนใน “ปิน่ ปกั ผม”กจ็ ะเปน็ เรือ่ งเลา่ ขาน อย่างนริ ันดร์