คู่มือเผ้าระวังป้องกัน ควบคุมโรคและภัยที่คุกคามสุขภาพ จากฝุ่น PM2.5

คู่มอื เฝา้ ระวัง ปอ้ งกนั ควบคมุ โรคและภยั ทค่ี ุกคามสุขภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5 คไูม่ดผ้อื า่เฝน้ากราะรวตังรวปจอ้ ปงรกะันเมคนิ วแบลคะมุรบัโรรคอแงลมะาภตรัยฐทา่คี นกุ ผคลาติ มภสณั ุขฑภาเ์ พพอื่ จกาากรฝเฝนุ่ า้ลระะอวองั งปขอ้นงากดนั ไมคเ่ กวบนิ ค2มุ .5โรคไมแคลระอภนยั ส(ขุPภMา2พ.5) กรมควบคมุ โรค ณ วนั ท่ี 8 พฤศจกิ ายน 2564 DDC 64039

คู่มือเฝา้ ระวัง ป้องกัน ควบคมุ โรคและภัยทีค่ กุ คามสุขภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5 ไดผ้ า่ นกาครู่มตอืรวเฝจ้าปรระะวเงัมนิปแอ้ ลงกะรันับครวอบงมคามุ ตโรรฐคาแนลผะลภิตัยภทัณคี่ ุกฑค์เาพมือ่ สกุขาภรเาฝพา้ จราะกวฝังุ่นปลอ้ ะงอกอนั งขคนวาบดคไมุมโ่เรกคนิ แ2ล.ะ5ภไัยมสคขุ รภอานพ(PกMรม2ค.5)วบคมุ โรค ณ วันที่ 8 พฤศจกิ ายน 2564 Citation: Sripaung N, Anantagulnathi P. Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused bCyonPtMro2.l5,. Nonthaburi: Division of Occupational and Environmental Diseases, Department of Disease Ministry of Public Health; 2021. จัดพมิ พแ์ ละเผยแพรโ่ ดย ISBN (E-book) : 978-616-11-4802-7 จัดทำ� โดย : กองโรคจากการประกอบอาชพี และส่ิงแวดล้อม กรมควบคมุ โรค กระทรวงสาธารณสขุ พมิ พ์ครัง้ ที่ 1 : พ.ศ. 2564 พมิ พท์ ่ี : ส�ำนกั พิมพ์อกั ษรกราฟฟิคแอนดด์ ไี ซน์

คำ� นำ� จัดท�ำขคึ้นมู่ โอื ดเฝยา้ มรีวะัวตงัถปุปอ้ รงะกสนั งคคว์ บเพคมื่อุ โเรปค็นแอลงะคภ์คยั ทวาค่ี มกุ รคู้ใานมกสขาุ รภดาพ�ำเจนาินกฝงนาุ่ นละเฝอ้าอรงะขวนังาดปไม้อเ่ กงกนิ ัน2.5แไลมะคครวอบนค(PุมMโร2.ค5) ใหก้ บั ประชาชน และผทู้ ไี่ ดร้ บั ผลกระทบทางสขุ ภาพจากปญั หาฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) นอกจากนยี้ งั เปน็ เอกสารวชิ าการทส่ี ำ� คญั เพอ่ื ใหบ้ คุ ลากรทางการแพทยแ์ ละสาธารณสขุ นำ� ไปใชป้ ระกอบ การดำ� เนนิ งานในพนื้ ที่ สำ� หรบั การดแู ลสขุ ภาพใหก้ บั ประชาชน ผปู้ ระกอบอาชพี และประชาชนกลมุ่ เสย่ี ง จพานื้ กทP่กี Mรงุ 2เ.5ททพ้ังมนหี้เานนือ่ คงจราปกรปิมญั ณหฑาลนแ้ีเปล็นะสเห่วตนุกภาูมรภิ ณา์สคำ� จคึงญั จขำ� อเปงน็ปตระ้อเงทมศีกทารสี่ ดง่ ผ�ำเลนกนิ รงะาทนบแเกป้ไ็นขบปรัญเิ วหณาใกนวทา้ กุงรทะั้งดใบัน คมู่ อื เฝา้ ระวงั ปอ้ งกนั ควบคมุ โรคและภยั ทคี่ กุ คามสขุ ภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ฉบับนี้ ได้พัฒนาจากการทบทวนเอกสารวิชาการจากแหล่งข้อมูลอ้างอิงที่น่าเช่ือถือและยอมรับ ทง้ั ในประเทศและตา่ งประเทศ นอกจากนยี้ งั ไดก้ ำ� หนดกรอบแนวคดิ และเนอ้ื หาสาระสำ� คญั ทง้ั เนอ้ื หาวชิ าการ ข้อมูล มาตรการและกลไกทางกฎหมายท่ีเก่ียวข้อง ส�ำหรับบุคลากรทางการแพทย์และสาธารณสุข ทุกระดับน�ำไปใช้ในการเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคและภัยท่ีคุกคามสุขภาพแก่ผู้ท่ีได้รับผลกระทบต่อ สุขภาพจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เพื่อน�ำไปสู่การยกระดับคุณภาพชีวิตที่ดี และยัง่ ยืน คณะผ้จู ดั ทำ� ปีงบประมาณ พ.ศ. 2563 กManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ข คู่มือเฝ้าระวัง ปอ้ งกัน ควบคุมโรคและภยั ท่ีคกุ คามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

กิตตกิ รรมประกาศ ขอขอบคณุ คณะผบู้ รหิ ารกรมควบคมุ โรค คณะกรรมการพจิ ารณาการจดั ทำ� คมู่ อื ฯ ผบู้ รหิ ารกองโรคจากการประกอบอาชพี และสงิ่ แวดลอ้ มและคณะ ทใี่ หก้ ารสนบั สนนุ และ เสนอแนะการด�ำเนินงานพัฒนาและจัดท�ำคู่มือเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคและภัย ทค่ี กุ คามสขุ ภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ฉบบั น้ี และขอขอบคณุ ผู้บริหารและนักวิชาการจากเครือข่ายท่ีเกี่ยวข้อง รวมท้ังหน่วยงานผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ทเ่ี กีย่ วขอ้ งทกุ ภาคส่วนท่ีใหค้ วามรว่ มมอื เป็นอย่างดีย่ิง คณะผจู้ ัดทำ� ปงี บประมาณ พ.ศ. 2563 คManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

สารบัญ ค�ำนำ� หนา้ กติ ตกิ รรมประกาศ ก สารบัญ ค สารบญั ตาราง ง-ฉ สารบัญรปู ภาพ ช สารบญั คำ� ยอ่ ซ-ฌ บทน�ำ ญ-ฐ 1-6 บทท่ี 1 สถานการณ์ปญั หาฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 7-22 1.1 สถานการณฝ์ นุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ((PPMM22..55)) ท่วั โลก 8 1.2 สถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน ในประเทศไทย 9 1.3 แหล่งกำ� เนิดฝุ่นละออง 18 1.4 องคป์ ระกอบของฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 20 1.5 ปจั จัยท่ีก่อให้เกิดการพัดพาและแปรสภาพของมลพิษ 22 บทท่ี 2 ผลกระทบต่อสุขภาพและกลไกการเกิดโรคจากฝ่นุ ละออง 23-28 ขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 24 26 2.1 ผลกระทบต่อสขุ ภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2ไม.5ครไมอคนร(อPนM(2P.5M) 2.5) 2.2 กลไกการเกิดโรคจากฝุน่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 29-50 บทที่ 3 การเฝา้ ระวงั ทางส่งิ แวดล้อม การเฝ้าระวังผลกระทบต่อสขุ ภาพ 30 และการสอบสวนโรคจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 40 3.1 การเฝ้าระวังทางสิง่ แวดลอ้ ม 51-68 3.2 การเฝ้าระวังผลกระทบตอ่ สขุ ภาพและการสอบสวนโรค 53 บทที่ 4 มาตรการจัดการสิง่ แวดล้อมและการดูแลสขุ ภาพจากฝุ่นละออง 56 ขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 58 58 4.1 มมาาตตรรกกาารรคภวาาคมรปฐั สล�ำอหดรภบั ยั กแรลณะีฝกนุ่ลไลกะทอาองงกขฎนหามดาไมย่เกกบั ินก2าร.5จัดไมกคารรปอนัญห(PาMผล2.ก5)ระทบ 4.2 61 มตอ่าตสรขุ กภาารพทจใ่ี าชก้กฝล่นุไกลเะชองิ อกงฎขหนมาาดยไใมน่เกกนิาร2บ.ัง5คไบั มใคชรส้ อ�ำนหร(บัPMแห2.ล5)่งก�ำเนิดฝุ่นละอองในพื้นที่ 61 4.3 4.4 มาตรการในการเฝา้ ระวัง ตอบโตแ้ ละสอบสวนโรคในการเฝา้ ระวัง ปอ้ งกัน ควบคมุ โรคของกรมควบคมุ โรค 4.5 มาตรการการดำ� เนินการตามพันธสญั ญาระหว่างประเทศ 4.6 มาตรการดำ� เนินการตามคำ� แนะน�ำการดแู ลสุขภาพ Fง คมู่ ือเฝ้าระวัง ปอ้ งกนั ควบคุมโรคและภยั ทีค่ กุ คามสุขภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

สารบัญ (ต่อ) บทท่ี 5 อปุ กรณ์คุ้มครองความปลอดภัยสว่ นบุคคล หนา้ [หนา้ กากปอ้ งกันฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)] 69-82 5.1 ความหมายและวัตถปุ ระสงค์ของการใช้หน้ากาก 70 5.2 ชนิด/ประเภทของหน้ากาก 70 5.3 ทางเลือกสำ� หรบั หน้ากากกรองอนุภาค 71 5.4 วธิ ีการสวมใส่และการทดสอบความแนบสนทิ กบั ใบหนา้ (Fit Check) ของหน้ากากกรองอนุภาค 77 5.5 ขอ้ ควรระวงั ในการใชห้ น้ากาก 78 5.6 หลกั การใช้และการเลือกหนา้ กากส�ำหรบั กลมุ่ เป้าหมายต่าง ๆ 78 บทที่ 6 แนวทางการจดั บริการเวชกรรมส่ิงแวดลอ้ ม 83-92 ในหน่วยบรกิ ารสุขภาพในพ้นื ทีป่ ัญหามลพษิ ทางอากาศ 85 6.1 แนวทางการจัดบรกิ ารเวชกรรมสิง่ แวดลอ้ มในหนว่ ยบรกิ ารสขุ ภาพในพ้นื ที่ปญั หามลพิษทางอากาศ 89 6.2 ตวั อย่างการจัดบริการเวชกรรมสง่ิ แวดลอ้ ม : กรณีฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 93-112 บทที่ 7 การส่ือสารความเสยี่ ง กรณฝี ุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 94 7.1 ความรเู้ ร่ืองการส่ือสารความเสี่ยง 102 7.2 การสื่อสารความเสี่ยงสูก่ ลมุ่ เป้าหมาย 104 7.3 ตวั อยา่ งประเด็นค�ำถาม - คำ� ตอบ และส่ือส�ำหรับส่อื สารความเสี่ยง กรณฝี นุ่ ละออง ขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 113-122 บรรณานกุ รม ภาคผนวก 123-160 124 1) พระราชบัญญัติของกระทรวงต่าง ๆ ทเ่ี กี่ยวข้อง 127 2) แเคบรบื่อฟงมอือรสม์ ำ� PหMรบั –กา1รตแรบวบจรวาดั ยฝงนุ่านลสะถอาอนงขกนาราณดไ์แมล่เกะผินล2ก.า5รไดม�ำคเนรอินนงา(นPฝMนุ่ 2ล.5ะ) ออง 131 3) 4) ขแนบาบดฟไมอ่เรกม์ ินP2M.5–ไม2ครแอบนบ(สPอMบ2ส.5ว) นกโรระคทรราวยงบสุคาคธาลรสณ�ำหสรขุ ับผู้ปว่ ยและกลุ่มเสี่ยง 132 5) แบบฟอรม์ PM – 3 แบบรายงานสถานการณ์ผูเ้ ข้ารับบรกิ ารในห้องฉกุ เฉนิ 3 กลมุ่ โรค 134 6) แบบฟอรม์ PM – 4 แบบฟอรม์ การซกั ประวตั ิ อาการ/โรคจากการสัมผัสสง่ิ แวดล้อม 136 7) กล่มุ โรคท่ใี ชใ้ นการทบทวนเวชระเบยี น 137 8) ตัวอย่างสถานการณ์ (สมมุต)ิ 138 9) ตัวอย่างการใชแ้ บบสอบถามรายบคุ คลส�ำหรบั ผปู้ ว่ ยและกลุม่ เส่ียง 139 10) ตวั อย่างการใช้แบบรายงานสถานการณผ์ เู้ ขา้ รบั บริการในห้องฉุกเฉนิ 3 กลมุ่ โรค 141 GจManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

สารบัญ (ต่อ) หน้า 144 11) ตัวอยา่ งการรายงานเหตุการณเ์ บือ้ งตน้ เสนอผู้บริหาร (Spot Report – Spotrep) 145 12) คณะผู้จดั ทำ� เนือ้ หาวิชาการ 148 13) คำ� สงั่ กรมควบคุมโรค แตง่ ต้ังคณะท�ำงานพฒั นาและจัดท�ำคูม่ อื ฯ 150 14) คำ� สง่ั กรมควบคุมโรค แตง่ ตง้ั คณะกรรมการพจิ ารณาจัดทำ� คู่มือฯ 151 15) สำ� เนาค�ำสั่งคู่ฉบบั ที่เกี่ยวข้อง Hฉ คมู่ อื เฝา้ ระวงั ปอ้ งกัน ควบคมุ โรคและภยั ทคี่ กุ คามสุขภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

สารบัญตาราง ตารางที่ 1 แสดงผลกระทบต่อสุขภาพจากฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไ(มPMคร2อ.5)นใน(PพM้ืน2ท.5)ี่ หน้า ตารางที่ 2 แสดงพสิ ยั ของปรมิ าณฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน 5 กรงุ เทพมหานคร จ�ำแนกตามแหลง่ ท่มี า 19 ตารางท่ี 3 แสดงเกณฑข์ องดัชนคี ณุ ภาพอากาศส�ำหรับประเทศไทย 31 ตารางที่ 4 แสดงค่าความเข้มขน้ ของสารมลพษิ ทางอากาศท่เี ปรียบเทยี บกบั คา่ ดัชนคี ุณภาพอากาศ 32 ตารางท่ี 5 แสดงระดับความเสี่ยงทางสขุ ภาพและคำ� แนะนำ� ในการปฏบิ ัตติ น 33 ตารางที่ 6 แสดงค่ามาตรฐานท่ีเก่ียวขอ้ งกบั ปริมาณฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 (PM2.5) 38 ในบรรยากาศทวั่ ไป 39 ตารางท่ี 7 แสดงค่ามาตรฐานคุณภาพอากาศภายในอาคารของหน่วยงานในตา่ งประเทศ 42 ตารางที่ 8 แสดงสถานบริการสขุ ภาพเครือข่ายการเฝ้าระวังผลกระทบตอ่ สขุ ภาพของประชาชน ทีไ่ ด้รบั ผลกระทบจากปัญหาฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 45 ในเขตกรงุ เทพมหานครและปริมณฑล 48 ตารางที่ 9 แแแสสสดดดงงงรเกกาลณย่มุ ลฑโะรท์เคอีใ่เยีชฝดใ้า้ นแรกะนาววรงัทจสาาองกบกฝาสุ่นรวดลนำ�ะโเรอนคอนิ กงงรขาณนนาดฝี ดา้นุ่ ไนลมกะเ่ ากอรนิอแงพ2ข.ทน5ยาไแ์ดมลไคมะรสเ่ กอาินนธา2(รP.ณ5Mสไ2ขุ.ม5)เคพรอ่ื อลนดแ(PลMะป2.5อ้ )งกนั 59 ตารางที่ 10 ผลกระทบต่อสขุ ภาพจากฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ระดับเขตสุขภาพ 63 ตารางท่ี 11 แสดงค�ำแนะน�ำของคณะกรรมการสาธารณสุขสำ� หรบั การปฏิบัติตนสำ� หรบั ประชาชน 66 71 ตารางท่ี 12 74 เพ่อื ป้องกันผลกระทบต่อสุขภาพจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 79 ตารางท่ี 13 แสดงหลักเกณฑก์ ารจัดห้องสะอาดหรอื หอ้ งปลอดฝนุ่ ส�ำหรบั กลมุ่ เสยี่ งต่อ 81 ปญั หามลพษิ ทางอากาศ กรณีฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 90 ตารางที่ 14 แสดงผลการทดสอบประสทิ ธิภาพการกรองอนภุ าคของหน้ากาก 104 ตารางท่ี 15 แสดงตัวอย่างหนา้ กากกรองอนุภาคแบบตา่ ง ๆ ตารางท่ี 16 แสดงหลักการใชแ้ ละการเลือกหนา้ กากส�ำหรับประชาชนท่ัวไป ตารางท่ี 17 แสดงหลักการใชแ้ ละการเลือกหน้ากากสำ� หรับกลมุ่ เปราะบาง/กล่มุ เส่ียง* ตารางท่ี 18 แสดงตัวอยา่ งการวิเคราะห์ผลกระทบต่อสุขภาพจากสง่ิ แวดล้อม ตารางที่ 19 แสดงตวั อยา่ งประเดน็ คำ� ถาม – ค�ำตอบ กรณฝี นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ชIManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

สารบญั รูปภาพ รปู ท่ี 1 แจาสกดสงแถนานวีตโนร้มวจจวำ� นัดควนุณผภปู้ า่วพยอแาลกะาคศ่าเจฉ�ำลนยี่ วปนริม1า6ณฝแุ่นหล่งะใอนอพง้ืนขนทา่ีกดรไุงมเทเ่ กพินมห2า.5นคไมรคแรลอะนปร(PิมMณ2ฑ.5ล) หนา้ ระหว่างวนั ท่ี 3 สงิ หาคม 2561 – วนั ที่ 9 พฤษภาคม 2563 4 รปู ที่ 2 แสดงขนาดของฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เมอื่ เปรยี บเทยี บกบั เสน้ ผมมนษุ ย์ 9 รปู ท่ี 3 แสดงสถานการณฝ์ ุ่นละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในพ้นื ทก่ี รุงเทพมหานครและ 10 ปรมิ ณฑล 11 รปู ท่ี 4 แแแแสสสสดดดดงงงงสสสสถถถถาาาานนนนกกกกาาาารรรรณณณณฝฝ์์ ์ฝฝ์ นนุุ่่ ุ่นนุ่ ลลลละะะะอออออออองงงงขขขขนนนนาาาาดดดดไไมมไไมมเเ่่ กก่่เเกกนนิิ นินิ 22.22.55..55ไไมมไไคคมมรรคคออรรนนออนน((PPM((MPP2MM2..55))22..ใ55ใน))นพใใพนนน้ืน้ื พพทท้ืนน้ืจ่ีภี่ ททงั าหีภ่ี่จควังาตดัหคะพวเวหัดรนั ะนสอนือรอคะกบรเศฉรุ รยีี อีงเยหธุ นยอืา 12 รูปท่ี 5 (จงั หวดั ขอนแก่น) 13 รูปท่ี 6 14 รปู ท่ี 7 15 16 รปู ที่ 8 แสดงสถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน ((PPMM22..55)) ในพื้นที่ภาคตะวนั ออก 17 รปู ที่ 9 แสดงสถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน ในพน้ื ทภี่ าคตะวันตก 19 (จงั หวัดกาญจนบุร)ี 21 รปู ที่ 10 แสดงสถานการณฝ์ ุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน ((PPMM22..55))ใในนเขพตน้ื ดทนิ ภี่ แาดคงใตก้รงุ เทพมหานคร 21 รปู ที่ 11 แสดงแหลง่ ทม่ี าของฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน 25 รปู ที่ 12 แผนภูมิแสดงการกระจายขนาดของฝนุ่ ละออง 26 รูปที่ 13 แสดงการกระจายขนาดของฝนุ่ จากแหลง่ กำ� เนิดตา่ ง ๆ 27 รูปที่ 14 พีระมิดสุขภาพแสดงความสัมพันธ์ระหว่างสัดส่วนประชากรและระดับผลกระทบต่อสุขภาพ 28 จแาสกดฝงผุน่ ลลกะรอะอทงขบนตา่อดสไุขมภเ่ กาพินจ2า.ก5ฝไุน่มลคะรอออนงข(PนMาด2.5ไ)ม่เกิน 32 รปู ที่ 15 โมเลกุลของรา่ งกาย 2.5 ไมครอน (PM2.5) ระดบั เซลลห์ รอื 34 35 รปู ที่ 16 แสดงกลไกการเกิดโรคและความผิดปกติของระบบทางเดินหายใจจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 43 รปู ที่ 17 2แ.ส5ดไงมกคลรไอกนกา(รPเMกิด2.โ5ร) คและความผิดปกติของระบบหัวใจและหลอดเลือดจากฝุ่นละอองขนาด 44 รปู ที่ 18 ไแมส่เดกงินระ2ด.5ับดไมชั คนรีคอุณนภ(าPพMอ2า.5ก) าศเชิงสขุ ภาพ 70 รูปที่ 19 แสดงการตรวจวดั คณุ ภาพอากาศผ่านเว็บไซตข์ องกรมควบคุมมลพษิ รูปที่ 20 แสดงการตรวจวัดคุณภาพอากาศผ่านแอปพลิเคชนั “Air4Thai” รูปที่ 21 แสดงแบบรายงานข้อมูลสุขภาพจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในพื้นที่ กรงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑล รูปท่ี 22 แสดงตวั อย่างการบันทึกและแสดงผลขอ้ มูล รูปท่ี 23 แสดงหนา้ กากประเภททท่ี �ำให้อากาศปราศจากมลพิษก่อนทจ่ี ะเข้าสู่ทางเดนิ หายใจ ซJ คมู่ ือเฝา้ ระวัง ปอ้ งกัน ควบคุมโรคและภัยทีค่ กุ คามสุขภาพ จากฝ่นุ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

สารบญั รปู ภาพ (ตอ่ ) รปู ที่ 24 แสดงหนา้ กากประเภทท่สี ง่ อากาศจากภายนอกเขา้ ไปในหน้ากาก หน้า รูปท่ี 25 แสดงอปุ กรณส์ ำ� หรับทำ� การทดสอบความกระชบั ของหนา้ กากแบบเชิงคุณภาพ 71 (Qualitative Fit Test) ดว้ ยสารให้ความหวาน (Saccharin) หรอื สารให้ความขม (Bitrex) 72 รปู ที่ 26 แสดงเครอ่ื ง Portacount® ส�ำหรบั ท�ำการทดสอบความกระชบั ของหนา้ กากแบบเชงิ ปริมาณ (Quantitative Fit Test) 73 รูปท่ี 27 แสดงการทดสอบความแนบสนทิ ของหนา้ กากกบั ใบหน้า (Fit Check) รปู ท่ี 28 แสดงการสวมใส่หนา้ กากกรองอนุภาค N95 73 รูปที่ 29 แสดงแนวทางการจัดบรกิ ารเวชกรรมสง่ิ แวดล้อม 77 รูปท่ี 30 แสดงการประเมนิ ความเสยี่ ง กรณผี ลกระทบจากฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ เพอื่ การสอ่ื สารความเสย่ี ง 85 95 ของกรมควบคุมโรค รูปที่ 31 แสดงองค์ประกอบของการส่ือสาร 97 รูปท่ี 32 แสดงแผนผงั การตดิ ตามการเผยแพร่ข้อมูลขา่ วสารความเสยี่ งต่อเน่ืองของกรมควบคุมโรค 99 รปู ที่ 33 แสดงตวั อยา่ งรายการสอื่ สำ� หรบั การสอื่ สารความเสย่ี ง กรณฝี นุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน 105 (PM2.5) ฌKManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

สารบญั คำ� ย่อ 1. สารบญั คำ� ย่อภาษาไทยในเนื้อหาคู่มอื คำ� ย่อ ค�ำเต็มภาษาไทย คสจ. คณะกรรมการสาธารณสขุ จงั หวัด พ.ร.บ. พระราชบญั ญัติ มคก./ลบ.ม. ไมโครกรัมตอ่ ลกู บาศก์เมตร รพช. โรงพยาบาลชุมชน รพท. โรงพยาบาลทวั่ ไป รพ.สต. โรงพยาบาลส่งเสรมิ สุขภาพตำ� บล ศบส. ศนู ย์บริการสาธารณสขุ สคร. สำ� นักงานป้องกันควบคมุ โรค สปคม. สถาบนั ปอ้ งกนั ควบคุมโรคเขตเมือง สธ. กระทรวงสาธารณสุข สสจ. ส�ำนกั งานสาธารณสุขจงั หวดั สสอ. ส�ำนักงานสาธารณสขุ อำ� เภอ อบต. องค์การบรหิ ารสว่ นตำ� บล อบจ. องค์การบริหารส่วนจงั หวดั อสม. อาสาสมัครสาธารณสขุ ประจ�ำหม่บู ้าน 2. สารบัญค�ำยอ่ ภาษาองั กฤษและความหมายของค�ำย่อภาษาอังกฤษเป็นภาษาไทยในเน้อื หาค่มู ือ คำ� ย่อ ค�ำเต็มภาษาองั กฤษ ความหมายของค�ำยอ่ ในภาษาไทย ACD ACGIH Acute Coronary Diseases โรคหวั ใจขาดเลือดเฉยี บพลัน ACS American Conference of Governmental สมาคมนักสขุ ศาสตรอ์ ตุ สาหกรรมภาครฐั ANSI Industrial Hygienists ประเทศสหรัฐอเมริกา AQHI Acute Coronary Syndrome โรคหวั ใจขาดเลอื ดเฉียบพลัน AQI American National Standards Institute สถาบนั มาตรฐานแห่งชาตสิ หรัฐอเมริกา Air Quality Health Index ดัชนีคุณภาพอากาศเชิงสุขภาพ/ดัชนีสุขภาพเหตุคุณภาพ อากาศ/ดชั นคี ณุ ภาพอากาศเพอื่ สขุ ภาพ/ดชั นคี ณุ ภาพอากาศ ท่มี ผี ลกระทบตอ่ สุขภาพ Air Quality Index ดชั นีคุณภาพอากาศ ญL คมู่ อื เฝา้ ระวงั ป้องกัน ควบคมุ โรคและภยั ทคี่ กุ คามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

สารบญั ค�ำยอ่ (ต่อ) คำ� ยอ่ ค�ำเต็มภาษาองั กฤษ ความหมายของค�ำย่อในภาษาไทย ASHRAE American Society of Heating, Refrigerating สมาคมวศิ วกรปรับอากาศ เครอ่ื งท�ำความเยน็ AS/NZS and Air-Conditioning Engineers และความร้อน ประเทศสหรัฐอเมรกิ า BC CDC Australian/New Zealand Standards มาตรฐานของประเทศออสเตรเลยี และนวิ ซแี ลนด์ CO COPD Black Carbon แบล็คคารบ์ อน (ผงฝนุ่ เขม่าด�ำ) CPR DDC Center for Disease Control and Prevention ศูนยป์ อ้ งกันและควบคมุ โรคแหง่ ชาติสหรัฐอเมรกิ า DCIR Carbon Monoxide ก๊าซคารบ์ อนมอนอกไซด์ EN EOC Chronic Obstructive Pulmonary Diseases โรคหลอดลมอดุ กั้นเร้ือรัง EPD Cardiopulmonary Resuscitation การปฏิบตั กิ ารช่วยฟืน้ คืนชีพดว้ ยการปมั๊ หัวใจ ER FFP1 Department of Disease Control กรมควบคุมโรค FFP2 Director Critical Information Requirement ขอ้ มลู สำ� คญั ของเหตกุ ารณท์ มี่ ผี ลกระทบหรอื อาจสง่ ผลกระทบ ต่อสาธารณสุข ต้องรายงานให้ผู้บริหารระดับสูงของกรม FFP3 ผู้อ�ำนวยการกองระบาดวิทยา และผู้อ�ำนวยการส�ำนักงาน ปอ้ งกันควบคมุ โรคที่ 1 – 12 ทราบภายใน 24 ชว่ั โมง FRM European Standard มาตรฐานกลุ่มประเทศยุโรป GIS HDC Emergency Operation Center ศนู ยป์ ฏิบัติการภาวะฉุกเฉิน Environmental Protection Department, กรมปอ้ งกันสิง่ แวดล้อมของเขตบรหิ ารฮอ่ งกง The Government of the Hongkong แหง่ สาธารณรัฐประชาชนจีน Special Administration Region Emergency Room หอ้ งอุบัติเหตแุ ละฉกุ เฉิน Filtering Facepiece has the highest หนา้ กากกรองอนุภาค ประสทิ ธภิ าพการกรอง 80% filtering efficiency of 80% (กรองฝุ่นและไอน้�ำมันได้) เป็นมาตรฐานของประเทศยุโรป (EN149) Filtering Facepiece has the highest หน้ากากกรองอนุภาค ประสิทธภิ าพการกรอง 94% filtering efficiency of 94% (กรองฝุ่นและไอน้�ำมันได้) เป็นมาตรฐานของประเทศยุโรป (EN149) Filtering Facepiece has the highest หน้ากากกรองอนุภาค ประสทิ ธิภาพการกรอง 99% filtering efficiency of 99% (กรองฝุ่นและไอน�้ำมันได้) เป็นมาตรฐานของประเทศยุโรป (EN149) Federal Reference Method วิธมี าตรฐานของหนว่ ยงานกลางขององค์การพทิ ักษ์ สิ่งแวดลอ้ มแห่งประเทศสหรัฐอเมรกิ า Geographic Information System ระบบสารสนเทศภมู ศิ าสตร์ Health Data Center คลังขอ้ มูลสขุ ภาพ MฎManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

สารบญั ค�ำยอ่ (ต่อ) คำ� ยอ่ ค�ำเตม็ ภาษาอังกฤษ ความหมายของคำ� ย่อในภาษาไทย HIA HIS Health Impact Assessment การประเมนิ ผลกระทบต่อสขุ ภาพ IC ICD-10 Hospital Information System ระบบสารสนเทศโรงพยาบาล ISO Inorganic Carbon คารบ์ อนอนินทรยี ์ NAQQS International Classification of Diseases and บัญชจี ำ� แนกโรคระหว่างประเทศ ฉบบั แก้ไข ครัง้ ที่ 10 Related Health Problem 10th Revision NCDs NIOSH The International Organization for องค์การระหว่างประเทศวา่ ด้วยการมาตรฐาน Standardization NO2 NSTEMI The National Ambient Air Quality มาตรฐานคุณภาพอากาศแห่งชาติ Standards (NAAQS) ประเทศสหรฐั อเมริกา N95 Non - Communicable Diseases โรคไมต่ ิดต่อ OC OPD The National Institute for Occupational สถาบันความปลอดภัยและอาชีวอนามยั แห่งชาติ OSHA Safety and Health ประเทศสหรัฐอเมรกิ า O3 Nitrogen Dioxide ก๊าซไนโตรเจนไดออกไซด์ PAHs PM2.5 Non - ST Elevation Myocardial Infraction กลา้ มเนือ้ หวั ใจขาดเลือดเฉยี บพลนั ชนิดท่ีไมพ่ บ ST segment elevation PM10 Non - Resistance to Oil - Based Aerosols หนา้ กากกรองละอองอนภุ าคขนาด 0.3 ไมโครเมตร ประสทิ ธภิ าพ PPE Efficiency Removing 0.3 Micrometers 95% การกรอง 95% (มาตรฐานของ สถาบนั ความปลอดภยั และ PTFE P1 อาชวี อนามยั แหง่ ชาตปิ ระเทศสหรฐั อเมรกิ า) Organic Carbon คาร์บอนอนิ ทรยี ์ Out Patient Department แผนกผ้ปู ่วยนอก Occupational Safety and Health ส�ำนักงานบริหารความปลอดภัย Administration และอาชีวอนามยั ประเทศสหรฐั อเมริกา Ozone ก๊าซโอโซน Polycyclic Aromatic Hydrocarbons สารประกอบโพลีไซคลกิ อะโรมาตกิ ไฮโดรคารบ์ อน Particulate Matter with Diameter of less ฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมโครเมตร than 2.5 Micrometers Particulate Matter with Diameter of less ฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมโครเมตร than 10 Micrometers Personal Protective Equipment อุปกรณ์ค้มุ ครองความปลอดภยั ส่วนบุคคล Polytetrafluoroethylene กระดาษกรองชนดิ เทฟลอน Particulate Filters Efficiency 80% หน้ากากกรองซง่ึ สามารถกรองอนุภาคฝุน่ ประสิทธิภาพ การกรอง 80% มาตรฐานของประเทศยุโรป (EN143) Nฏ คมู่ อื เฝ้าระวงั ปอ้ งกนั ควบคุมโรคและภยั ทีค่ กุ คามสุขภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

สารบัญค�ำย่อ (ตอ่ ) ค�ำยอ่ คำ� เตม็ ภาษาอังกฤษ ความหมายของค�ำยอ่ ในภาษาไทย P2 Particulate Filters Efficiency 94% หน้ากากกรองซึ่งสามารถกรองอนภุ าคฝนุ่ ประสทิ ธภิ าพ P3 การกรอง 94% มาตรฐานของประเทศยุโรป (EN143) PM – 1 Particulate Filters Efficiency 99.95% หน้ากากกรองซง่ึ สามารถกรองอนภุ าคฝนุ่ ประสิทธิภาพ การกรอง 99.95% มาตรฐานของประเทศยุโรป (EN143) PM – 2 Particulate Matter Form Number 1 แบบรายงานสถานการณ์และผลการด�ำเนินงานฝุ่นละออง PM – 3 Particulate Matter Form Number 2 ขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) PM – 4 แบบสอบสวนโรครายบคุ คลส�ำหรบั ผปู้ ่วยและกล่มุ เสี่ยง QLFT (แบบสอบถามรายบุคคล) QNFT SCBA Particulate Matter Form Number 3 แบบรายงานสถานการณผ์ เู้ ขา้ รบั บรกิ ารในหอ้ งฉกุ เฉนิ 3 กลมุ่ โรค SO2 SPRING Particulate Matter Form Number 4 แบบฟอรม์ การซกั ประวตั อิ าการ/โรคจากการสมั ผสั สง่ิ แวดลอ้ ม STEMI Quanlitative Fit Test การทดสอบความกระชับของหนา้ กากเชิงคณุ ภาพ TC Quantitative Fit Test การทดสอบความกระชับของหน้ากากเชงิ ปริมาณ TEOM Self Contained Breathing Apparatus เครื่องชว่ ยหายใจชนิดมถี งั อากาศในตวั TSP US EPA Sulfur Dioxide ก๊าซซัลเฟอร์ไดออกไซด์ µg/m3 Standards, Productivity and Innovation คณะกรรมการมาตรฐานผลผลิตและนวตั กรรม VOCs Board กระทรวงการคา้ และอตุ สาหกรรมแห่งประเทศสงิ คโปร์ WARI Acute Elevation Myocardial Infraction กล้ามเนือ้ หวั ใจขาดเลอื ดเฉียบพลัน ชนดิ ทีพ่ บ WHO ST Segment Elevation Total Carbon คารบ์ อนรวม Tapered Element Oscillating Microbalance เครื่องตรวจวัดค่าเฉล่ียปริมาณฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน โดยใช้วิธีดูดอากาศผ่านหัวคัดกรองเพ่ือให้ ฝุ่นละอองตกสะสมบนแผ่นกรองในขณะส่ันสะเทือนและ แปลงคา่ ความสน่ั สะเทอื นทเ่ี กดิ ขนึ้ เปน็ คา่ เฉลย่ี ของฝนุ่ ละออง ในบรรยากาศ Total Suspended Particulate Matter ฝุ่นละอองรวมของฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 100 ไมโครเมตร United States of America Environmental องค์การพิทกั ษส์ ิง่ แวดล้อมแหง่ ประเทศสหรัฐอเมรกิ า Protection Agency Micrograms per Cubic Meter (Air) ไมโครกรัมต่อลกู บาศก์เมตร (อากาศ) Volatile Organic Compounds สารประกอบอนิ ทรยี ์ระเหย Wheezing Associated Respiratory Illness อาการป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจ โดยการหายใจ มเี สียงหวดี World Health Organization องค์การอนามัยโลก OฐManual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

P คู่มือเฝ้าระวัง ปอ้ งกัน ควบคุมโรคและภยั ท่ีคกุ คามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

บทน�ำ 1Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

บทนำ� มลพิษอากาศ (Air Pollution) เป็นปญั หาสำ� คญั ทางดา้ นสาธารณสุขและมีผลกระทบตอ่ เศรษฐกิจ ทั้งในระดบั ประเทศและ ระดับโลกที่ทวีความรุนแรงข้ึน โดยมลพิษอากาศประเภทฝุ่นละอองขนาดเล็กท่ีมีขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน (PM10) จะเข้าสู่ระบบ ทปาองดเแดลนิ ะหเาขย้าใสจู่กไดร้ถะงึแปสอเลดือแดละทม�ผีำใลหก้เรกะิดทโบรคตตอ่ ่าสงุขภๆาพโไดดยม้ เฉากพาปะัจกจาบุรันระพคบาวย่าเฝคนุ่ ือลงะขออองตงขานจาดมไูกมเ่ ทกานิ งเ2ด.ิ5นหไามยคใรจอนแล(PะMยัง2ก.5)่อใจหะ้เยกิ่งิดเขโร้าสคู่ เกย่ี วกบั หวั ใจและหลอดเลอื ด นอกจากนย้ี งั อาจลกุ ลามใหเ้ กดิ พยาธสิ ภาพของสมองและอวยั วะอน่ื ๆ ได้ และอาจกอ่ มะเรง็ องคก์ รวจิ ยั มะเรง็ ระหวา่ งประเทศ (International Agency Research on Cancer: IARC) ขององคก์ ารอนามยั โลกไดร้ ะบุว่า ฝุน่ ละอองขนาด ไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) กอ่ ใหเ้ กดิ มะเร็งในมนษุ ย์ได้ ดงั นนั้ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) จงึ กอ่ ใหเ้ กิดภาระโรค (Burden Disease) และมผี ลกระทบตอ่ เศรษฐกจิ โดยรวมของประเทศ แหลง่ กำ� เนดิ ของมลพษิ อากาศประเภทฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ นนั้ มีหลายแหล่ง ทั้งจากทางธรรมชาติที่ส�ำคัญ ได้แก่ ไฟป่า เขม่าควันและข้ีเถ้าจากการระเบิดของภูเขาไฟ และแหล่งก�ำเนิดจาก กจิ กรรมตา่ ง ๆ ของมนษุ ย์ ทสี่ ำ� คญั ไดแ้ ก่ การเผาพชื ผลทางการเกษตร การเผาวสั ดตุ า่ ง ๆ การเผาขยะ กระบวนการผลติ ทมี่ กี ารเผาไหม้ ในสถานประกอบกิจการอุตสาหกรรม การจราจรและการขนส่ง นอกจากแหล่งก�ำเนิดภายในประเทศแล้วยังพบว่า มีปัญหา มลพิษอากาศจากหมอกควันขา้ มแดนระหว่างประเทศ (Transboundary Pollution) อกี ด้วย หมอกควันน้ันนอกจากมีผลกระทบ ต่อสิ่งแวดล้อมและสุขภาพจากคุณสมบัติความเป็นพิษของขนาดของอนุภาคของฝุ่นแล้วยังอาจเพ่ิมคุณสมบัติความเป็นพิษจาก สารปนเปอ้ื นทเ่ี คลอื บอนภุ าคทเ่ี ปน็ ฝนุ่ ขนาดเลก็ นน้ั ไดอ้ กี ดว้ ย ทง้ั นข้ี น้ึ กบั วา่ เปน็ ฝนุ่ ขนาดเลก็ ทมี่ แี หลง่ กำ� เนดิ มาจากแหลง่ ใด เชน่ ถา้ เปน็ ฝนุ่ ขนาดเลก็ ทม่ี แี หลง่ กำ� เนดิ จากการเผาพชื ผลทางการเกษตรหรอื ไฟปา่ กจ็ ะมสี ารโพลไี ซคลกิ อะโรมาตกิ ไฮโดรคารบ์ อน (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons: PAHs) เคลอื บอยซู่ ง่ึ เปน็ สารกอ่ มะเรง็ ปอดและอวยั วะอนื่ ๆ ไดอ้ กี หลายชนดิ ถา้ เปน็ ฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ จากการจราจรและการขนส่งก็จะมีสารเบนซีน (Benzene) ซ่ึงเป็นสารประกอบอินทรีย์ระเหย หรือสารท�ำละลายอินทรีย์ที่เป็น สารกอ่ มะเรง็ เมด็ เลอื ดขาว เปน็ ตน้ นอกจากนี้ ยงั อาจไดร้ บั เชอ้ื โรครว่ มกบั ฝนุ่ ละอองในอากาศเขา้ สปู่ อดไดอ้ กี ดว้ ย นอกจากอนั ตราย ต่อสุขภาพของฝุ่นละอองขนาดเล็กร่วมกับสารเคมีที่ปนเปื้อน และเช้ือโรคท่ีสามารถเข้าสู่ร่างกายแล้ว หมอกควันที่ประกอบด้วย ฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ ทม่ี ขี นาดมองเหน็ ไดด้ ว้ ยตาเปลา่ ยงั ทำ� ใหเ้ กดิ ทศั นวสิ ยั ไมด่ ตี อ่ การจราจร ทำ� ใหเ้ กดิ อบุ ตั เิ หตขุ องยานพาหนะประเภท ตา่ ง ๆ ได้ ด้วยเหตผุ ลดังกลา่ ว ทกุ ประเทศจงึ มกี ารด�ำเนนิ การควบคมุ และป้องกันปัญหาสงิ่ แวดล้อมและสขุ ภาพจากหมอกควัน และ ในภมู ภิ าคอาเซยี นยังมคี วามตกลงอาเซยี นว่าดว้ ยมลพษิ จากหมอกควนั ข้ามแดน (ASEAN Agreement on Transboundary Haze Pollution) ที่ลงนามในปี ค.ศ. 2002 ระหวา่ งชาติสมาชกิ ในกลุ่มสมาคมประชาชาติแหง่ เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยมวี ัตถปุ ระสงค์ ในการลดหมอกพษิ ในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ 2 ค่มู อื เฝา้ ระวงั ปอ้ งกนั ควบคมุ โรคและภัยทีค่ ุกคามสขุ ภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ในประเทศไทยนน้ั พบสภาพปญั หามลพษิ ทางอากาศจากฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ โดยเฉพาะฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในทุกพ้ืนท่ีของประเทศ กรมควบคุมมลพิษได้รายงานว่า จากการติดตามตรวจสอบคุณภาพอากาศโดยสถานีตรวจวัดคุณภาพ อากาศอัตโนมัตจิ �ำนวน 63 สถานี ใน 33 จังหวัด เฉลย่ี 24 ช่วั โมง ในปี 2560 – 2562 พบว่าสถานการณ์ฝุ่นขึ้นกบั แหลง่ กำ� เนิดและ สภาวะทางอุตุนิยมวิทยาเกินเกณฑ์มาตรฐานเฉพาะในช่วงต้นปีและปลายปีโดยมีพื้นท่ีส�ำคัญ ได้แก่ ในพ้ืนท่ีกรุงเทพมหานครและ ปริมณฑล สาเหตุหลักมาจากรถยนต์ดีเซลและจากการจราจร อุตสาหกรรม และการเผาในท่ีโล่ง ประกอบกับสภาพอุตุนิยมวิทยา ทไ่ี มเ่ ออื้ ตอ่ การกระจายตวั ของฝนุ่ ละออง ในพนื้ ท่ี 9 จงั หวดั ภาคเหนอื นนั้ สาเหตหุ ลกั มาจากการเผาในพน้ื ทปี่ า่ และการเผาวสั ดทุ างการเกษตร ในพ้ืนท่ีบริเวณหน้าพระลาน จังหวัดสระบุรี สาเหตุหลักมาจากในพ้ืนที่มีการประกอบกิจการโรงโม่บดย่อยหิน เหมืองหิน โรงงานปนู ซเี มนต์ โรงงานปนู ขาว โรงแตง่ แร่ และกจิ กรรมทเ่ี กย่ี วเนอ่ื ง เชน่ มกี ารจราจรและมกี ารบรรทกุ ขนสง่ ในพน้ื ทเ่ี ปน็ จำ� นวนมาก ขปเปนรน็ ะสตเ่งท้นหศนนเาพอแื่อกนนจ่นบาก้าเชนน่นี้ยในงั พพกรบื้นุงปทเทญัี่ภพาหคมาเหมหาลนนพือคษิ แรทลาะนงพคอ้ืนรารทกาา่ีภชศาสทคีม่มีใาตอี ้ งขแคอลป์นะรแยะกังก่นพอบบเปปด็นัญ้วยตหฝ้นานุ่ ขสPน่วMนา2ดใ.5นตเใา่ ขนงตพกๆื้นรทแุงเล่ีททะ่ีเพปฝม็นุ่นหเมPาือนMงค2ใ.ร5หแญจลา่ทะกปี่มหรีกมิมาอณรกจฑครลวาันจนรข้ันหา้ มรจือแาบกดขนรร้อจทมาุกกูล ของกองระบาดวทิ ยาทม่ี กี ารเปรยี บเทยี บขอ้ มลู ระหวา่ งขอ้ มลู จำ� นวนผปู้ ว่ ยจากสถานบรกิ ารสขุ ภาพเครอื ขา่ ยกบั ขอ้ มลู ปรมิ าณ PM2.5 จากสถานีตรวจวดั คณุ ภาพอากาศของกรมควบคุมมลพิษ ในระหว่างวนั ที่ 3 สงิ หาคม 2561 – วันที่ 9 พฤษภาคม 2563 พบวา่ ใน ชว่ งฤดหู นาวถงึ ชว่ งฤดรู อ้ น (เดอื นพฤศจกิ ายนถงึ เดอื นพฤษภาคม) ของทกุ ปจี ะมจี ำ� นวนผปู้ ว่ ยดว้ ยโรคระบบทางเดนิ หายใจสงู กวา่ ใน ชว่ งฤดูอืน่ และมคี วามสอดคล้องกบั ปรมิ าณ PM2.5 ทเี่ พิ่มขน้ึ ดังแสดงในรูปที่ 1 3Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

รูปที่ 1 แสดงแนวโน้มจ�ำนวนผู้ป่วยและค่าเฉล่ียปริมาณฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมระคหรอวน่างว(PันMท2ี่ .53) จากสถานีตรวจวัด คุณภาพอากาศ จ�ำนวน 16 แห่ง ในพ้ืนท่ีกรุงเทพมหานครและปริมณฑล สิงหาคม 2561 – วันท่ี 9 พฤษภาคม 2563 จำนวน ูผ ปวย (ราย) คาเฉ ่ลียฝุนละอองขนาดไมเกิน 2.5 ไมครอน (มคก.ตอลบ.ม.) หมายเหตุ : 1. สญั ลกั ษณ์ จำ� นวนผปู้ ว่ ย คา่ เฉลยี่ ฝนุ่ ละออง คา่ มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั ตอ่ ลกู บาศกเ์ มตร) 2. แกน X แสดงรายเดอื นในหน่งึ ปี 3. แสดงจำ� นวนผ้ปู ่วยและคา่ เฉลยี่ ปรมิ าณคา่ เฉลยี่ ฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ทม่ี า : กองระบาดวิทยา กรมควบคมุ โรค พ.ศ. 2563 เนื่องจากกรณขี องฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เป็นปัญหาผลกระทบตอ่ สุขภาพระดบั ชาตแิ ละมักกอ่ ใหเ้ กิด ความกังวลและข้อสงสัยว่าก่อให้เกิดผลกระทบต่อสุขภาพและท�ำให้เกิดโรคอย่างไรบ้าง และกลไกของการเกิดโรคใดที่เป็นสาเหตุ ท�ำให้เกิดความผิดปกติของร่างกาย จากการรวบรวมกรณีของการเกิดอาการผิดปกติและการเกิดโรคท่ีประชาชนสงสัยว่าเกิดจาก P2.M5 2ไ.ม5 คแรลอะนจา(PกMก2า.5ร)สปรี 2ุป5ป6ร3ะฉเดบ็นบั จการะกทขร้อวมงูลสาจธาากรคณู่มสือขุ กพาบรดวา่�ำเมนขี ินอ้ งมาลู นกดาร้าศนกึกษาารวแจิ พยั ททยบ่ี ์แง่ ชลว้ี ะา่ สPาMธา2.ร5ณมคีสวุขามกสรมั ณพีฝนั ุ่นธก์ ลบั ะกอาอรงรขะคนาายดเไคมอื ่เงกตินา ระคายเคอื งผวิ หนัง โรคภูมแิ พ้ รวมทัง้ การเกิดอาการผิดปกติของระบบทางเดนิ หายใจ หัวใจ หลอดเลือด และโรคอน่ื ๆ ทัง้ น้ีอาจเกิด จากผลกระทบต่อสุขภาพจากสารเคมีชนิดอื่น ๆ ท่ีปนเปื้อนฝุ่น ดังแสดงสรุปประเด็นดังกล่าวในตารางท่ี 1 ซ่ึงประเด็นเหตุสงสัย จด�ำังกนลว่านวผสู้ปอ่วดยคดล้ว้อยงโกรับคขห้ออมบูลหขืดอง(กAอstงhรmะบaา)ดโวริทคยหาลอกดรมลคมวอบุดคกุมั้นโเรรค้ือรทัง ี่ร(ะCบhุวr่าonPicM2O.5 bมsีผtrลuกcรtะivทeบตP่อuสlmุขภoาnพaโrดyยDมiีคsวeาaมseส:ัมพCันOธP์กDับ) โรคหวั ใจขาดเลือดเฉยี บพลนั [Acute Coronary Diseases (ACD) หรอื Acute Coronary Syndrome (ACS)] และโรคทางเดิน หายใจอนื่ ๆ สงู ข้ึนจากสถานการณ์ปกติ ซ่ึงกลไกของการเกดิ ผลกระทบต่อสุขภาพ และการเกิดโรคจาก PM2.5 ดังแสดงรายละเอยี ด ในบทที่ 2 4 คมู่ ือเฝ้าระวัง ป้องกัน ควบคมุ โรคและภัยทีค่ กุ คามสขุ ภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ตารางที่ 1 แสดงผลกระทบต่อสุขภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ล�ำดับท่ี บรเิ วณของร่างกาย ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ 1 ทางเดินหายใจส่วนตน้ มอี าการไอหรอื จามแรง ๆ อาจทำ� ใหเ้ สน้ เลอื ดฝอยในจมกู แตก และทำ� ใหไ้ อ เปน็ เลอื ดหรอื จาม เปน็ เลอื ดได้ 2 ทางเดินหายใจส่วนปลาย อาจท�ำใหก้ ารทำ� งานของปอดมีประสิทธิภาพลดลง 3 ผวิ หนัง ระคายเคืองผิวหนงั ผวิ หนงั อกั เสบ โรคภมู ิแพ้ 4 ตา เกดิ การระคายเคืองตา แสบตาหรอื ตาแดง 5 หัวใจ อาจท�ำให้หัวใจเต้นผิดจังหวะ หัวใจอาจเต้นแรงข้ึนซึ่งอาจท�ำให้เกิดเหตุรุนแรงเฉียบพลันกับ กล้ามเน้อื หัวใจได้ อาจเสยี ชีวติ จากภาวะหัวใจหยุดเต้นเฉียบพลัน 6 หลอดเลอื ด อาจท�ำใหเ้ ลอื ดมคี วามหนดื เพิ่มขึน้ ซึ่งเปน็ ปัจจัยเส่ยี งทีท่ �ำใหเ้ กดิ ล่ิมเลือดในสมองได้ 7 ระบบสมอง/ อาจทำ� ใหห้ ลอดเลอื ดแดงในสมองแขง็ ตวั หลอดเลอื ดสมองตบี ทำ� ใหค้ วามดนั โลหติ สงู ขนึ้ ทำ� ให้ ระบบประสาท ปวดศีรษะ และอาจท�ำใหค้ วามจำ� เส่อื ม 8 ระบบสืบพันธ์ุ อาจท�ำให้คลอดก่อนก�ำหนด น�้ำหนักทารกแรกคลอดต่�ำ มีความผิดปกติของทารกแรกคลอด และอาจมผี ลกระทบต่อระบบสมองของทารกและการพฒั นาการตามวยั ของทารก 9 ระบบตอ่ มไร้ทอ่ รบกวนการท�ำงานของร่างกายในการหลั่งอินซูลิน จึงท�ำให้ระดับน้�ำตาลในเลือดสูงกว่าปกติ อาจทำ� ให้เปน็ โรคเบาหวานได้ 10 อนื่ ๆ อาจเน่ืองจากการปนเปื้อนของสารเคมีที่มีพิษต่อร่างกายชนิดอ่ืน ๆ หรือสารเคมีที่เป็น สารกอ่ มะเรง็ ทเ่ี คลอื บบนผวิ ของอนภุ าคของฝนุ่ ละออง PM2.5 หรอื อาจเนอื่ งจากเปน็ ฝนุ่ ละออง PM2.5 น้ันมแี หล่งกำ� เนดิ มาจากแหลง่ มลพษิ ทีท่ ำ� ให้ PM2.5 จึงอาจมีผลทำ� ให้เกิดโรคตามระบบ ต่าง ๆ ของร่างกายตามสมบัติความเป็นพษิ ของสารเคมหี รอื สารกอ่ มะเรง็ ชนิดนน้ั ๆ ท่ีมา : สรุปประเด็นตัวอยา่ งจากขอ้ มูลจากคูม่ อื การดำ� เนินงานด้านการแพทย์และสาธารณสุข กรณีฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ปี 2563 กระทรวงสาธารณสุข ธนั วาคม 2562 จากการเสวนาทางวิชาการของมูลนิธสิ ่ิงแวดลอ้ มไทย ได้รายงานผลการส�ำรวจของศนู ย์วิจัยกสิกรไทยเก่ยี วกับผลกระทบของ ใPนMก2า.5รตออ่อเกศนรอษกฐบก้าจิ นขอแงปละระลเดทกศาไรททย่อโงดเทย่ียพวบวใ่านกปารระปชราะชเนมมินีกผาลรกปรระบั ทพบฤทตากิ งรเศรมรษเพฐอ่ื กหิจลในีกเเดลือย่ี นงกมากรรไาดคร้ มับส2ัม5ผ6ัส3PซMึ่ง2เ.ป5 ็นทช�ำใ่วหงล้ทด่ีมคีปวัญาหมถา่ี ฝนุ่ ละอองเกนิ มาตรฐาน พบวา่ ประเทศไทยมคี า่ เสยี โอกาสดา้ นเศรษฐกจิ จาก PM2.5 ในกรงุ เทพฯ และปรมิ ณฑล ราว 3.2 – 6 พนั ลา้ นบาท จำ� แนกออกเปน็ “ดา้ นสขุ ภาพ” 2 – 3 พนั ลา้ นบาท ในการซอ้ื หนา้ กากอนามยั เครอื่ งฟอกอากาศ และการรกั ษาผปู้ ว่ ย ดว้ ยโรคระบบ ทางเดนิ หายใจ และ “ด้านทอ่ งเที่ยว” 1 – 2.4 พันลา้ นบาท และ “อ่นื ๆ” ราว 200 – 600 ล้านบาท รัฐบาลไทยจึงไดใ้ ห้ความสำ� คญั ต่อการแกไ้ ขปัญหาฝ่นุ ละอองขนาดเลก็ โดยเห็นชอบใหม้ ีการจัดท�ำ “แผนปฏบิ ตั ิการขับเคลอ่ื นวาระแหง่ ชาติการแก้ไขปัญหามลพิษ ด้านฝุ่นละออง” ในปี พ.ศ. 2562 โดยแผนปฏิบัติการขับเคล่ือนวาระแห่งชาติน้ีมีการด�ำเนินการต้ังแต่ปี พ.ศ. 2562 เป็นต้นมา และมีการก�ำหนดมาตรการ/แนวทางการด�ำเนินงานในการจัดการคุณภาพอากาศ โดยการมีส่วนร่วมของทุกภาคส่วน และก�ำหนด ตัวช้ีวัดในการด�ำเนินการ ซ่ึงตัวชี้วัดส�ำคัญตัวชี้วัดหนึ่งคือ การท่ีจ�ำนวนผู้ป่วยด้วยโรคระบบทางเดินหายใจ (ที่เก่ียวข้องกับมลพิษ ทางอากาศ) ลดลง 5Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ดังนั้นการป้องกันควบคุมผลกระทบต่อสุขภาพจากการสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในประเทศไทย จึงเป็นแผนงานส�ำคัญด้านสาธารณสุขของประเทศท่ีมีความสอดคล้องกับแผนปฏิบัติการขับเคล่ือนวาระแห่งชาติการแก้ไขปัญหา มลพษิ ด้านฝุ่นละออง และยทุ ธศาสตรช์ าติ 20 ปี โดยเฉพาะยุทธศาสตรช์ าติด้านการสร้างการเตบิ โตบนคณุ ภาพชวี ติ ท่เี ปน็ มิตรตอ่ สิ่งแวดล้อมท่ีมีการรับมือกับโรคอุบัติใหม่และโรคอุบัติซ�้ำ นอกจากน้ียังมีความเกี่ยวข้องกับเป้าหมายการพัฒนาอย่างย่ังยืน (Sustainable Development Goals: SDGs) ขององคก์ ารสหประชาชาติ โดยเฉพาะเป้าหมายที่ 3 สร้างหลกั ประกนั วา่ คนมีชวี ติ ที่ มสี ขุ ภาพดแี ละสง่ เสรมิ สวสั ดภิ าพสำ� หรบั ทกุ คนในทกุ วยั (Good Health and Well – Being) โดยการลดการเจบ็ ปว่ ยและการเสยี ชวี ติ จากโรคไม่ติดต่อ และลดการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร เป้าหมายที่ 11 ท�ำให้เมืองและการต้ังถ่ินฐานของมนุษย์มีความครอบคลุม ปลอดภัย มีภูมิต้านทาน และย่ังยืน (Sustainable Cities and Communities) โดยให้ความสนใจเป็นพิเศษต่อคุณภาพอากาศ และการจดั การของเสยี ของเทศบาลและอน่ื ๆ และเปา้ หมายที่ 13 ปฏบิ ตั กิ ารอยา่ งเรง่ ดว่ นเพอ่ื ตอ่ สกู้ บั การเปลยี่ นแปลงสภาพภมู อิ ากาศ และผลกระทบที่เกิดขึ้น (Climate Action) ซ่ึงมุ่งเน้นการบูรณาการมาตรการด้านการเปล่ียนแปลงสภาพภูมิอากาศในนโยบาย ยุทธศาสตร์และการวางแผนระดับชาติ และมีพัฒนาการศึกษา การสร้างความตระหนักรู้และเพ่ิมขีดความสามารถของมนุษย์ และของสถาบันในเรื่องการลดปัญหาการเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศ ดังนั้นการพัฒนาองค์ความรู้และเทคโนโลยีที่เก่ียวข้องทั้ง ดา้ นพิษและกลไกการเกดิ โรค วธิ ีการตรวจวัดปรมิ าณ PM2.5 ในอากาศ การประเมินความเสยี่ ง การส่ือสารความเสีย่ ง การเฝา้ ระวงั สขุ ภาพเชิงรกุ และเชงิ รบั การสอบสวนโรค มาตรการความปลอดภยั และกลไกทางกฎหมาย รวมทงั้ การบรหิ ารจดั การกระบวนการและ ใกหล้สไกาตมา่างรถๆปทฏเ่ี บิกี่ยัตวิตขา้อมงภเาพรอ่ื กกจิ าใรนเสฝ่ว้านระทวเ่ี งัก่ียปว้อขงอ้ กงันไดค้ วดบ้วคยมุเหแตลุผะลสดอังบกสลวา่ นวโกรครมจาคกวบPคMุม2โ.5รจคึงจจึงำ�ไดเป้แน็ ตอง่ ตยา่งั้ ง“ยคิ่งสณ�ำะหทร�ำบั งบาุคนลพาัฒกนรสาแาธลาะรจณดั สทุขำ� แคตมู่ ง่อื ตเฝั้ง้า“รคะณวงั ะกปรอ้ รงมกกนั าครวพบิจคาุมรโณรคาคแู่มลือะเภฝัย้าสรุขะภวงัาพปจอ้ างกกฝนั นุ่ คลวะบอคอุมงโขรนคาแดลไะมภเ่ กัยนิสุข2ภ.5าพไมจคากรอฝน่นุ ล(PะอMอ2.ง5ข)”นเาพดือ่ไมจเ่ัดกทินำ� ค2.มู่ 5ือไฯมคฉรบอับนน(้ขี P้ึนMแ2.5ล)”ะ เพ่อื ความถกู ต้องตามหลักวชิ าการ และเป็นทยี่ อมรับในการน�ำไปปฏบิ ัติตามมาตรฐานกรมควบคมุ โรค 6 ค่มู อื เฝ้าระวงั ป้องกัน ควบคุมโรคและภัยท่คี ุกคามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

1บทที่ สถานการณป์ ัญหาฝุ่นละออง ขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เนื้อหา 7 1.1 สถานการณฝ์ นุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ทั่วโลก 1.2 สถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในประเทศไทย 1.3 แหล่งกำ� เนดิ ฝนุ่ ละออง 1.4 องค์ประกอบของฝุน่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 1.5 ปจั จัยท่กี อ่ ใหเ้ กิดการพดั พาและแปรสภาพของมลพษิ Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

บทที่ สถานการณ์ปญั หาฝนุ่ ละออง 1 ขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 1.1 สถานการณ์ปญั หาฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ทว่ั โลก สถานการณม์ ลพษิ ทางอากาศยังคงมปี ริมาณสงู ซง่ึ เป็นอันตรายต่อสขุ ภาพของประชาชนในหลายพ้ืนท่ที ่วั โลก โดยขอ้ มลู จาก องค์การอนามัยโลก (WHO) พบว่า 9 ใน 10 คน ทห่ี ายใจนำ� อากาศทมี่ ปี ริมาณมลพษิ สงู เขา้ สู่ร่างกายจะส่งผลให้มจี ำ� นวนผู้เสียชวี ิต สูงถงึ 7 ล้านคนทุกปี สาเหตเุ กิดจากการทห่ี ายใจน�ำอนภุ าคขนาดเลก็ ทีป่ นเป้ือนในอากาศเขา้ สรู่ า่ งกาย ซ่ึงอนภุ าคเหลา่ น้นั สามารถ เขา้ ไปถงึ ปอด และเขา้ สรู่ ะบบไหลเวยี นโลหติ แลว้ ทำ� ใหม้ ผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพ โดยทำ� ใหเ้ กดิ โรคตา่ ง ๆ ทสี่ ำ� คญั ไดแ้ ก่ โรคหลอดเลอื ดสมอง โรคหัวใจ โรคปอดอุดกั้นเร้ือรัง โรคมะเร็งปอด และการติดเชื้อทางเดินหายใจ โดยในปี พ.ศ. 2559 พบว่ามีผู้เสียชีวิตจากมลพิษ อากาศในบรรยากาศทวั่ ไป (ภายนอกอาคาร) สงู ถงึ 4.2 ลา้ นคน ในขณะทมี่ ลพษิ ทางอากาศในครวั เรอื นจากการใชเ้ ชอ้ื เพลงิ ธรรมชาติ เพื่อประกอบอาหาร ส่งผลให้มผี ู้เสยี ชวี ิตประมาณ 3.8 ล้านคน นอกจากนี้ยังพบวา่ การเสียชีวติ จากมลพษิ ทางอากาศมากกว่า 90% มักเกิดข้ึนในประเทศที่มีรายได้น้อยและปานกลาง ส่วนใหญ่พบอยู่ในทวีปเอเชียและทวีปแอฟริกา รวมท้ังประเทศที่มีรายได้น้อย และปานกลางในทวปี ยุโรปและทวปี อเมรกิ าอกี ดว้ ย ขอ้ มลู จากองค์การอนามยั โลก (ปี 2018) ระบุวา่ ประชากรประมาณ 3 พันล้านคน ซึ่งมากกวา่ 40% ของประชากรโลก ยังไม่ สามารถเขา้ ถงึ เชอ้ื เพลงิ และเทคโนโลยสี ะอาดในการประกอบอาหารภายในครวั เรอื น ซงึ่ เปน็ สาเหตหุ ลกั ของมลพษิ ทางอากาศในครวั เรอื น โดยเฉพาะในแถบทวีปแอฟริกา และทะเลทรายสะฮารา ซ่ึงองค์การอนามัยโลกตระหนักดีว่ามลพิษทางอากาศเป็นปัจจัยเสี่ยง ที่ส�ำคัญของโรคไมต่ ิดต่อ (Noncommunicable Diseases: NCDs) กอ่ ให้เกดิ การเสยี ชวี ติ จากโรคหวั ใจในผใู้ หญ่ประมาณ 1 ใน 4 จากโรคหลอดเลือดสมอง จากโรคปอดอุดกั้นเร้ือรัง รวมทั้งมะเร็งปอด แหล่งท่ีมาของฝุ่นละออง ได้แก่ การใช้พลังงานอย่างไม่มี ประสทิ ธภิ าพของครวั เรอื น ภาคอตุ สาหกรรม ภาคเกษตรกรรม การขนสง่ และโรงไฟฟา้ ถา่ นหนิ และในบางภมู ภิ าคเกดิ จากฝนุ่ ทราย และทะเลทราย นอกจากน้ยี งั พบว่าการเผาขยะ และการเผาปา่ ยังเป็นสาเหตุของการเกดิ มลพิษอากาศอกี ดว้ ย ทงั้ นม้ี ลพษิ อากาศ ส่งผลให้คุณภาพอากาศไม่ดีมากน้อยเพียงใดนั้น ยังขึ้นกับสภาพของอุตุนิยมวิทยาและฤดูกาล จึงเร่ิมมีการเรียกร้องการด�ำเนินงาน ของภาครฐั ในการแกไ้ ขปญั หามลพษิ ทางอากาศทย่ี ง่ั ยนื โดยมกี ารประสานงานประเทศตา่ ง ๆ ทวั่ โลกทกุ ระดบั ทง้ั การขนสง่ การผลติ และการใช้พลังงานหมนุ เวยี นทีม่ ีประสิทธิภาพ การปรบั ปรุงคณุ ภาพเช้ือเพลงิ ตา่ ง ๆ รวมไปถงึ การวางผังเมือง และการพฒั นาพื้นที่ ชนบท (WHO, 2018) 8 คมู่ ือเฝา้ ระวงั ป้องกัน ควบคุมโรคและภยั ท่ีคุกคามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

1.2 สถานการณฝ์ นุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในประเทศไทย ปัญหามลพิษทางอากาศจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน ซ2่งึ .จ5ากไมผคลรกอานรติด(PตMาม2.5ค)ุณเภปา็นพปอัญาหกาาศทโี่สด�ำยคสัญถขาอนงตี ปรรวะจเวทัดศคไุณทภยาพแลอะากเปา็นศ ปจั จัยส�ำคญั ท่ีก่อให้เกดิ ผลกระทบตอ่ สุขภาพของประชาชน เอฉัตลโี่ยนม2ัต4ิขอชง่ัวกโมรมงคมวีคบ่าคเุมกมินลเกพณิษฑร์มะาหตวร่าฐงาปนีเฉพพ.ศา.ะใ2น5ช6่ว0งต-้น2ป5ี 6(2เดือพนบมวก่ารสาถคามนถกึงาเรมณษ์ฝาุ่นยนล)ะอแอลงะขปนลาาดยไปมี่เก(เินดือ2น.5ตุลไามคคมรถอึงนธัน(วPาMค2ม.5)) ซง่ึ พนื้ ทท่ี ม่ี ปี ญั หามลพษิ ทางอากาศสว่ นใหญ่ จะเปน็ พนื้ ทเี่ ขตเมอื งทม่ี กี ารจราจรและการขนสง่ หนาแนน่ โดยเฉพาะกรงุ เทพมหานคร และปริมณฑล พื้นท่ีท่ีมีการเผาในที่โล่ง เช่น พื้นท่ีภาคเหนือตอนบน และพื้นที่ที่ได้รับผลกระทบจากหมอกควันข้ามพรมแดน ทเี่ หน็ ได้ชัดเจน เช่น พน้ื ท่ภี าคใต้ เปน็ ตน้ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน 2(5PขMอ2ง.5เ)สน้เปผ็นา่ นอศนนู ุภยาก์ คลขานงเาสดน้ เผลม็กมทน่ีมษุีเสย้น์ (รผปู ่าทน่ีศ2ูน) ฝยนุ่์กลละาองอนง้อขยนกาวด่าไม2เ่ ก.5นิ ไมโครเมตร เปรยี บเทยี บอยา่ งงา่ ยคอื มขี นาดประมาณ 1 ใน 2.5 ไมครอน จงึ เปน็ ภยั ดา้ นสง่ิ แวดลอ้ มทค่ี กุ คามสขุ ภาพของประชาชน หากประชาชนไดร้ บั สมั ผสั หรอื หายใจเอาฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เข้าสู่ร่างกาย ด้วยความเล็กของฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอนน้ีจะสามารถแพร่กระจายเข้าสู่ทางเดินหายใจ กระแสเลือด และแทรกซึมสู่กระบวนการท�ำงานของอวัยวะต่าง ๆ ในร่างกาย แล้วอาจส่งผลกระทบต่อสุขภาพท้ังแบบเฉียบพลัน หรอื เรอ้ื รังได้ โดยทำ� ให้เกดิ โรคตา่ ง ๆ เชน่ โรคระบบทางเดนิ หายใจ โรคระบบหัวใจและหลอดเลือด เปน็ ต้น โดยเฉพาะประชาชน ในกลุม่ เสยี่ งท้ังเดก็ หญิงตง้ั ครรภ์ ผู้สงู อายุ รวมทั้งผ้ทู ่มี ีโรคประจ�ำตัวน้ัน หากได้รับสัมผสั ฝ่นุ ขนาดเล็กดงั กล่าวอาจเกิดผลกระทบตอ่ สขุ ภาพทร่ี ุนแรงได้ รูปที่ 2 แสดงขนาดของฝุน่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เมือ่ เปรียบเทยี บกับเส้นผมมนุษย์ ท่มี า : US EPA, 2017 9Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ไ มส่ ามารเถนมือ่ องจงเาหกน็ ฝไนุ่ ดลด้ ะว้ อยอตงาขเปนลาา่ดไจมงึ ่เมกกั ินจะ2แ.5ขวไนมลคอรยออนยใู่(นPMอา2ก.5)าศมรีขวนมากดบั เไลอก็ นมำ้� ากคจวนัน และก๊าซต่าง ๆ และเม่ือมาล่องลอยอยู่รวมกันในชั้นบรรยากาศในปริมาณมาก จะท�ำให้เกิดเป็นหมอกควันปกคลุมทั่วช้ันบรรยากาศ ซ่ึงมักจะเกิดในช่วงต้นปี และปลายปีของทุกปี ทั้งพ้ืนที่เขตเมืองในเขตกรุงเทพมหานครและปริมณฑล พ้ืนท่ีภาคเหนือตอนบน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ภาคใต้ และพ้ืนที่เสี่ยงอื่น ๆ ทซึ่งี่ปมรีสะาสเบหปตุทัญ่ีแหตากฝตุ่น่าลงะกอันอไงปขตนาามดบไมริบ่เกทินขอ2ง.พ5้ืนไทมี่ คทร้ังอกนาร(เPผMาใ2น.5ท) ่ีโใลน่งบกาางรชเ่วผงาเววัสลดาุ ทางการเกษตร การคมนาคมขนส่งในพ้ืนท่ีอุตสาหกรรม และหมอกควันข้ามแดน โดยมีสถานการณท์ แ่ี ตกต่างกนั ในแตล่ ะพื้นท่ี ดงั น้ี ภาคกลาง 1) กรงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑล สถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในพื้นท่ีกรุงเทพมหานครและปริมณฑล มักเกิดในช่วงต้นปี (เดอื นมกราคมถงึ มนี าคม) และปลายปี (เดอื นพฤศจกิ ายนถงึ ธนั วาคม) ของทกุ ปี ซงึ่ แหลง่ กำ� เนดิ หลกั มาจากไอเสยี รถดเี ซล 52% จาก การเผาชวี มวล 35% ฝนุ่ ทตุ ยิ ภมู แิ ละอน่ื ๆ 13% ประกอบกบั สภาพอตุ นุ ยิ มวทิ ยาทล่ี กั ษณะอากาศจมตวั ลมสงบ เนอื่ งจากความกดอากาศ สงู ทปี่ กคลมุ ตอนบนของประเทศมกี ำ� ลงั ออ่ นทำ� ใหอ้ ณุ หภมู ขิ องกรงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑลสงู ขนึ้ อากาศจมตวั จนเกดิ สภาพอากาศ (ป5ิด0เกไมิดโกคารรกสระมั ส/ลมกู ขบอางศฝกุ่นเ์ ลมะตอร)อจงาในกกบารรรเยฝา้ากระาวศงั สจถนาเนรก่ิมามรีปณรใ์ิมนาพณื้นฝทุ่นี่กลรงุะเอทอพงมขหนาานดคไรมแ่เลกะินปร2มิ.5ณฑไมลคปรีอพน.ศ(.P2M562.25) เกินมาตรฐาน พบวา่ มปี ริมาณ ฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เฉลยี่ 24 ชัว่ โมง สงู เกนิ ค่ามาตรฐานในช่วงเดือนมกราคมถึงมีนาคม และเดือนตุลาคม ถงึ ธนั วาคม ดังแสดงในรูปที่ 3 กรงุ เทพมหานครและปริมณฑล 100 75 50 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศกเมตร) 25 0 PM2.5 เฉลี่ย 24 ่ัชวโมง (ไมโครก ัรม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม กุม ีมภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม ิมถุนายน กรกฎาคม สิงหาคม ักนยายน ตุลาคม พฤศ ิจกายน ธันวาคม รพ.จุฬาลงกรณ ดินแดง หว ยขวาง กรมประชาสัมพนั ธ สมุทรปราการ สมทุ รสาคร รูปท่ี 3 แสดงสถานการณฝ์ นุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในพ้นื ทีก่ รงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑล ที่มา : กองโรคจากการประกอบอาชพี และสิ่งแวดล้อม อา้ งจากข้อมูลกรมควบคมุ มลพิษ 2563 10 คมู่ ือเฝ้าระวงั ป้องกัน ควบคุมโรคและภยั ที่คุกคามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

2) จังหวดั สระบรุ ี จงั หวดั สระบรุ ี เปน็ จงั หวดั ทเี่ ปน็ แหลง่ ผลติ ปนู ซเี มนตข์ นาดใหญท่ สี่ ดุ ของประเทศ มปี ญั หามลพษิ หลกั คอื ฝนุ่ ละอองขนาด ตไ(5ม่อ0เ่ เกนไนิ อ่ืม2งโค.5รรวกไมมรคทมั รัง้/อลกนูการบ(ขPานMศสก2.ง่5์เม)ผทตลม่ีิตร)าภจจัณาากฑกก์ซกาเีารมรปนเฝรตา้ะ์ รกจะองึ วบสงั ่งกสผจิถลกาใานหรก้มโราปี งรรงณาิมใ์นานณโพมฝนื้่ บนุ่ ทดลจ่ี ะยังอหอ่ อยวงดัหขสนิ นรากะดจิบไกรุมาี เ่รปกเีินหพม.2อืศ.ง.5ห2นไิ5ม6โคร2รงองพานบนวป(่าPนู มMซปี 2เี .รม5)มินาสตณงู์ แเฝกลนุ่นิะลอคะตุา่ อมสอาาหงตขรกนฐรารานมด ไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เฉล่ีย 24 ชว่ั โมง สูงเกนิ ค่ามาตรฐานในชว่ งเดือนมกราคมถึงมนี าคมและเดือนตุลาคมถึงธนั วาคม โดยมี ปริมาณสงู สดุ ถงึ 103 ไมโครกรัม/ลูกบาศก์เมตร และมจี ำ� นวนวันทีเ่ กนิ คา่ มาตรฐานสงู ถึง 74 วนั ดังแสดงในรปู ท่ี 4 จงั หวัดสระบรุ ี 125 100 75 50 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศกเ มตร) 25 0 PM2.5 เฉ ีล่ย 24 ชั่วโมง (ไมโครก ัรม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม กุม ีมภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม ิม ุถนายน กรกฎาคม สิงหาคม ักนยายน ตุลาคม พฤศ ิจกายน ธันวาคม รูปที่ 4 แสดงสถานการณ์ฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไอม้าคงรจอานกข(อ้PมMลู 2ก.5)รมในคพว้นืบทคมุี่จงัมหลวพัดษิ สร2ะ5บ6ุร3ี ทมี่ า : กองโรคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดล้อม 11Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

3) จงั หวดั พระนครศรอี ยธุ ยา จังหวัดพระนครศรอี ยธุ ยา มักประสบปัญหาฝ่นุ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ที่มสี าเหตหุ ลกั มาจากการเผา วัสดุทางการเกษตร โดยเฉพาะการเผาตอซังข้าวหลังฤดูการเก็บเก่ียวผลผลิต และการปล่อยฝุ่นและควันของโรงงานอุตสาหกรรม รวมท้ังการเผาไหม้เชื้อเพลิงท่ีไม่สมบูรณ์จากการสัญจรของยานพาหนะจ�ำนวนมาก จากการเฝ้าระวังสถานการณ์ ใคน่าจมังาหตวรัดฐพานระ(น5ค0รศไมรอีโคยรธุ กยราัมป/ลี ูกพบ.ศา.ศ2ก5์เม6ต2รพ) บชว่วา่ งมเดปี ือรนมิ มาณกรฝาุ่นคลมะถอึงอกงุมขภนาาพดันไมธ์แเ่ กลินะเ2ด.ือ5นไตมุลคารคอมนถึง(PธันMว2า.5ค) มเฉลโดีย่ ย2ม4ีปรชิมว่ั าโณมงสูงสสูงุดเกถนิ ึง 88 ไมโครกรมั /ลูกบาศก์เมตร และมีจ�ำนวนวันท่ีเกินค่ามาตรฐานสูงถึง 25 วัน ดังแสดงในรปู ที่ 5 จังหวดั พระนครศรีอยธุ ยา 100 75 50 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั /ลูกบาศกเ มตร) 25 0 PM2.5 เฉ ่ลีย 24 ั่ชวโมง (ไมโครก ัรม/ ูลกบาศกเมตร) มกราคม ุกมมีภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม มิ ุถนายน กรกฎาคม ิสงหาคม ักนยายน ุตลาคม พฤศ ิจกายน ธันวาคม รูปที่ 5 แสดงสถานการณ์ฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไอม้าคงรจอานกข(อ้PมMลู 2ก.5)รมในคพวื้นบทคุมจ่ี ังมหลวพัดิษพร2ะ5น63ครศรีอยุธยา ที่มา : กองโรคจากการประกอบอาชีพและส่งิ แวดล้อม 12 คูม่ อื เฝา้ ระวัง ป้องกนั ควบคมุ โรคและภัยทคี่ กุ คามสุขภาพ จากฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ภาคเหนอื ภาคเหนือตอนบนประเทศไทย (จงั หวัดเชยี งใหม่ เชยี งราย แม่ฮอ่ งสอน ล�ำปาง ล�ำพูน พะเยา แพร่ และนา่ น) ประสบปัญหา หมอกควันและฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เป็นระยะเวลานาน โดยมีแนวโน้มรุนแรงข้ึนตั้งแต่ปี พ.ศ. 2558 ต่อเนื่องเรื่อยมา โดยเฉพาะในช่วงฤดูแล้ง ตั้งแต่เดือนมกราคมถึงเมษายนของทุกปี ซึ่งมีสาเหตุส่วนใหญ่มากจากการเกิดไฟป่า การลักลอบเผาในท่ีโล่ง เช่น การเผาเศษวัสดุทางการเกษตร รวมทั้งหมอกควันข้ามพรมแดนจากประเทศเพ่ือนบ้าน ประกอบกับ ยภ่ิงมู ขปิ ึ้นระเจทาศกทกมี่ าลี รกั เษฝณ้าระะเปวนั็งสแถอง่ากนรกะาทระณแล์พะื้นมทภี ่ีเู ข9าลจอ้ ังมหรอวัดบภจางึ ทคำเ� หใหนเ้ พือม่ิตคอวนาบมนรนุ แในรงปขีอพงป.ศญั .ห2าฝ5นุ่6ล2ะอพอบงขวน่าาดมไีปมรเ่ กิมนิ าณ2.5ฝุ่นไมลคะรอออนง(ขPMนา2.ด5) ไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เฉล่ีย 24 ชั่วโมง สูงเกินค่ามาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศก์เมตร) ช่วงเดือนธันวาคมและ เดือนกุมภาพันธ์ถึงเดือนพฤษภาคม โดยมีปริมาณสูงสุดถึง 357 ไมโครกรัม/ลูกบาศก์เมตร ที่จังหวัดเชียงราย และจังหวัดท่ีมี จำ� นวนวนั ทเี่ กนิ คา่ มาตรฐานสงู สดุ ไดแ้ ก่ จงั หวดั เชยี งราย และลำ� พนู โดยมจี ำ� นวนวนั เกนิ คา่ มาตรฐานสงู ถงึ 84 วนั ดงั แสดงในรปู ท่ี 6 ภาคเหนอื 400 PM2.5 เฉลี่ย 24 ชั่วโมง (ไมโครก ัรม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม350 ุกมมีภานาพัคนมธ เมษายน300 พฤษภาคม ิมถุนายน250 กรกฎาคม สิงหาคม200 กันยายน ุตลาคม150 พฤศ ิจกายน ธันวาคม100 50 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั /ลูกบาศกเมตร) 0 เชยี งใหม เชียงราย แพร นาน พะเยา ตาก แมฮ องสอน ลำปาง ลำพนู รปู ที่ 6 แสดงสถานการณ์ฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไอม้าคงรจอานกข(้อPมMูล2ก.5)รมในคพว้ืนบทคุม่ภี มาคลเพหิษนือ2563 ที่มา : กองโรคจากการประกอบอาชีพและสิ่งแวดล้อม 13Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือ จากการภเผาคาวตสัะดวทุันอางอกกาเรฉเยี กงษเหตนรอื โขดอยงเปฉพระาเะทกศาไรทเผยามอ้อกั ยปรซะึง่สจบะปเรญั มิ่ หกาาฝรนุ่เกลบ็ ะเอกอ่ยี งวขอน้อายดใไนมฤ่เดกูเินปดิ2.ห5ีบไอม้อคยรอคนือเ(ดPือMน2.พ5)ฤทศีม่จีสกิ าาเยหนตถหุ ึงลเดกั ือมนา มีนาคมในปีถัดไป โดยช่วงดังกล่าวจะส่งผลให้เกิดปริมาณฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) สูงตามไปด้วย จากการ เฝ้าระวังสถานการณ์ในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (จังหวัดขอนแก่น) ปี พ.ศ. 2562 พบว่ามีปริมาณฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน ด2.ัง5แสไมดคงใรนอรนปู ท(P่ี 7M2.5) เฉล่ีย 24 ช่วั โมง สงู เกนิ ค่ามาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศกเ์ มตร) ชว่ งเดือนพฤศจิกายนถงึ เดือนมีนาคม ภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื (จงั หวัดขอนแกน ) 125 100 75 50 คามาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศกเ มตร) 25 0 PM2.5 เฉลี่ย 24 ่ัชวโมง (ไมโครก ัรม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม ุกม ีมภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม มิ ุถนายน กรกฎาคม สิงหาคม ักนยายน ุตลาคม พฤศจิกายน ธันวาคม รูปที่ 7 แสดงสถานการณฝ์ ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไอม้าคงรจอานกข(้อPมMูล2ก.5)รมในคพวืน้บทคุมี่ภมาคลตพะิษวนั25อ6อ3กเฉยี งเหนอื (จงั หวัดขอนแกน่ ) ท่มี า : กองโรคจากการประกอบอาชพี และสง่ิ แวดลอ้ ม 14 คู่มือเฝ้าระวงั ปอ้ งกัน ควบคุมโรคและภยั ทค่ี กุ คามสขุ ภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ภาคตะวันออก ภาคตะวนั ออกประเทศไทย ถอื ไดว้ า่ เปน็ พนื้ ทที่ ไี่ ดร้ บั การพฒั นา โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ การสง่ เสรมิ การประกอบธรุ กจิ พาณชิ ยกรรม และอุตสาหกรรม ท�ำให้มีผู้สนใจเข้ามาลงทุนก่อตั้งโรงงานอุตสาหกรรมในพื้นที่ภาคตะวันออกเป็นจ�ำนวนมาก ส่งผลให้เกิด ฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) จากการเผาไหมเ้ ชอ้ื เพลงิ ทไ่ี มส่ มบรู ณ์ในกระบวนการอตุ สาหกรรมตลอดทง้ั ปี ยกเวน้ ใน ชว่ งฤดฝู นทเ่ี กดิ การชะลา้ งในบรรยากาศ จากการเฝา้ ระวงั สถานการณใ์ นพนื้ ทภี่ าคตะวนั ออก ปี พ.ศ. 2562 พบวา่ มปี รมิ าณฝนุ่ ละออง กขนมุ ภาดาไพมัน่เกธ์นิ โด2ย.5มไีปมรคมิ ราอณนส(ูงPสMดุ 2ถ.5งึ) เฉลยี่ 24 ช่ัวโมง สูงเกนิ คา่ มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั /ลูกบาศก์เมตร) ในช่วงเดอื นธนั วาคมถงึ เดอื น 74 ไมโครกรัม/ลกู บาศก์เมตร ทจ่ี งั หวดั ชลบุรี และปราจนี บรุ ี มีจ�ำนวนวันทเ่ี กินคา่ มาตรฐานถงึ 16 วนั ท่ีจงั หวดั ปราจนี บรุ ี ดังแสดงในรปู ที่ 8 ภาคตะวนั ออก 100 PM2.5 เฉลี่ย 24 ่ัชวโมง (ไมโครก ัรม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม ุกมมีภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม ิมถุนายน กรกฎาคม สิงหาคม กันยายน ุตลาคม พฤศ ิจกายน ธันวาคม 75 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั /ลกู บาศกเ มตร) 50 25 0 ชลบรุ ี ระยอง ฉะเชิงเทรา ปราจีนบรุ ี สระแกว รูปท่ี 8 แสดงสถานการณฝ์ ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไอมา้ คงรจอานกข(อ้PมMูล2ก.5)รมในคพวืน้บทคมุภี่ มาคลตพะษิ วนั25อ6อ3ก ทม่ี า : กองโรคจากการประกอบอาชพี และสงิ่ แวดลอ้ ม 15Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ภาคตะวนั ตก ภาคตะวันตกของประเทศไทย มกั ประสบปญั หาฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ทมี่ ีสาเหตุหลกั มาจากการเผา วัสดุทางการเกษตร โดยเฉพาะการเผาอ้อย เช่นเดียวกับภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ซึ่งจะเริ่มการเก็บเกี่ยวอ้อยในฤดูเปิดหีบอ้อย คอื เดือนพฤศจกิ ายนถึงเดือนมนี าคมในปีถดั ไปจากการเฝ้าระวงั สถานการณใ์ นพ้ืนทีภ่ าคตะวนั ตก (จงั หวัดกาญจนบรุ ี) ปี พ.ศ. 2562 พช่วบงวเา่ดมอื ปีนรพมิ ฤาศณจฝกิ ุน่ายลนะอถอึงเงดขือนนามดนีไมาเ่คกมินด2งั .แ5สไดมงคในรอรปูนท(ี่P9M2.5) เฉลีย่ 24 ช่ัวโมง สูงเกนิ คา่ มาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลกู บาศกเ์ มตร) ภาคตะวนั ตก (จงั หวัดกาญจนบุรี) 125 100 75 50 คา มาตรฐาน (50 ไมโครกรัม/ลูกบาศกเ มตร) 25 0 PM2.5 เฉลี่ย 24 ชั่วโมง (ไมโครกรัม/ลูกบาศกเมตร) มกราคม ุกม ีมภานาพัคนมธ เมษายน พฤษภาคม ิมถุนายน กรกฎาคม สิงหาคม ักนยายน ุตลาคม พฤศจิกายน ัธนวาคม รูปท่ี 9 แสดงสถานการณฝ์ ุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไอมา้ คงรจอานกข(อ้PมMลู 2ก.5)รมในคพวน้ืบทคมุ่ีภมาคลตพะิษวนั25ต6ก3(จังหวัดกาญจนบุร)ี ทมี่ า : กองโรคจากการประกอบอาชพี และส่งิ แวดล้อม 16 คูม่ ือเฝ้าระวงั ป้องกนั ควบคมุ โรคและภยั ที่คกุ คามสขุ ภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ภาคใต้ ภาคใตป้ ระเทศไทย ประสบปญั หาหมอกควนั ขา้ มพรมแดน และฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) จากการเผาไหมป้ า่ บนเกาะสุมาตรา และเกาะบอร์เนียว ประเทศอินโดนีเซีย โดยหมอกควันไฟป่าข้ามพรมแดนน้ีมักเกิดขึ้นในช่วงเดือนมิถุนายนถึง กันยายนของทุกปี ซ่ึงเกาะสุมาตรามีระยะทางห่างจากภาคใต้ประเทศไทยประมาณ 850 กิโลเมตร และด้วยอิทธิพลของลมมรสุม ตะวันตกเฉียงใต้พัดเข้ามา จึงส่งผลให้หมอกควันดังกล่าวลอยมาปกคลุมทั่วพื้นท่ีภาคใต้ประเทศไทย จากการเฝ้าระวังสถานการณ์ ในพืน้ ที่ภาคใต้ ปี พ.ศ. 2562 พบวา่ มปี ริมาณฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เฉลยี่ 24 ช่ัวโมง สูงเกนิ คา่ มาตรฐาน (50 ไมโครกรมั /ลกู บาศกเ์ มตร) ชว่ งเดอื นกรกฎาคมถงึ กนั ยายน โดยมปี รมิ าณสงู สดุ ถงึ 84 ไมโครกรมั /ลกู บาศกเ์ มตร ทจี่ งั หวดั นราธวิ าส และจังหวัดที่มีจ�ำนวนวันท่ีเกินค่ามาตรฐานสูงสุด ได้แก่ จังหวัดสงขลา โดยมีจ�ำนวนวันเกินค่ามาตรฐานสูงถึง 10 วัน ดงั แสดงในรูปที่ 10 ภาคใต 100 75 50 คาคมาามตารตฐราฐนาน(50(50ไมไโมคโรคกรรกมั ร/ัมล/กู ลบกู าบศากศเ กมเตมรต)ร) 25 0 PM2.5 เฉลี่ย 24 ่ัชวโมง (ไมโครกรัม/ ูลกบาศกเมตร) มกราคม กุมมีภานาพัคน ธม เมษายน พฤษภาคม ิม ุถนายน กรกฎาคม ิสงหาคม ักนยายน ุตลาคม พฤศ ิจกายน ัธนวาคม ยะลา นราธวิ าส สุราษฏรธ านี สงขลา รูปท่ี :1ก0อ งแโรสคดจงาสกถกาานรกปารระณก์ฝอุน่บลอะาอชอีพงแขลนะาสดิ่งไแมว่เดกลิน้อ2ม.5อไ้ามงจคารกอขน้อ(มPูลMก2ร.5ม) คในวบพคน้ื ุมทมภ่ี ลาพคใิษต้2563 ทมี่ า 17Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

1.3 แหล่งก�ำเนิดฝุน่ ละออง 1.3.1 แหล่งกำ� เนดิ มลพษิ ฝนุ่ ละอองแบง่ ออกเปน็ 2 ประเภท ไดแ้ ก่ 1) แหล่งก�ำเนิดธรรมชาติ ได้แก่ ฝุ่นละอองดินฟุ้งปลิวจากพ้ืนดินและพ้ืนที่เกษตรกรรม ไฟป่า เกลือทะเล ภูเขาไฟ ปะทุ ฝุ่นฟงุ้ ปลิวจากทะเลทราย ซ่ึงมักจะเปน็ ฝนุ่ รวมที่มีขนาดใหญ่ 2) แหล่งก�ำเนดิ จากกิจกรรมมนษุ ย์ ไดแ้ ก่ การใชเ้ ชอ้ื เพลิง การจราจร (ไอเสียรถยนต์ ส่วนประกอบของรถยนต์ และ ฝนุ่ ละอองฟงุ้ ปลวิ จากถนน โดยเฉพาะถนนดนิ ลกู รงั ) โรงงานอตุ สาหกรรม โรงไฟฟา้ การกอ่ สรา้ ง การเผาชวี มวล (รวมถงึ การเผาขยะ มูลฝอยและการเผาในท่ีโล่ง) และการเกษตรกรรม ซึ่งมักจะเป็นฝุ่นขนาดเล็ก [ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 10 ไมครอน (PM10) และ ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)] และแหลง่ กำ� เนดิ ทางอ้อมจากกิจกรรมของมนุษย์ จดั เปน็ ฝนุ่ ทุติยภูมิ เกิดจากการรวม ตัวของก๊าซมลพิษเป็น ฝุ่นละอองขนาดเล็กมาก (Ultra – Fine Particle) จากกระบวนการรวมตัวของสาร (Coagulation) เช่น แอมโมเนียมไนเตรต แอมโมเนียมซลั เฟต เปน็ ตน้ (Kim Oanh, 2007) 1.3.2 แหล่งก�ำเนิดฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ท้ังแบบปฐมภูมิ และแบบทุติยภูมิ ในพื้นท่ีกรุงเทพ และปริมณฑล ได้มีการศึกษาแหล่งที่มาของฝุ่นละออง (Source Apportionment) ด้วยการวิเคราะห์องค์ประกอบทางเคมีของ ฝุ่นในบรรยากาศในพน้ื ทีท่ ่สี นใจ โดยในปี พ.ศ. 2550 มกี ารศึกษาวิจัยพบวา่ มีฝุน่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) บรเิ วณ เขตดนิ แดงมาจากไอเสยี รถดเี ซล 52% จากการเผาชวี มวล 35% ฝนุ่ ทตุ ยิ ภมู แิ ละอน่ื ๆ 13% (Kim Oanh, 2007) ดงั แสดงในรปู ท่ี 10 มแทลา่ีกจะรามใกนคไปวอีบเพสคยี .ุมศรม.ถลด2พีเ5ซิษ6ลแ0ล2ะ0มบ.ีก8รา–ิเรวศ2ณึก9จษ.2ุดา%ตวริจจวัยจาพกวบัดกคาวร่าุณเผภฝาาุ่นชพลีวอะมาอวกลอางศ2ข4ทน.่ีส6าถด–าไบ3มัน7่เก.เ8อิน%ไอ2ทฝ.5ุ่นีมทีพไตุ ิสมยิัยคภขรอมู องิ น1ฝ5ุ่น(.P8ลMะ–อ22.อ5)0ง.ขบ7น%ราิเวดแณไลมจะ่เกุอดิน่นืตรๆ2ว.จ(5KวiัดmไมคคุณOรaภอnานhพ,อ(2Pา0Mก1า27.5ศ)) ดงั แสดงในรูปท่ี 11 ท้งั น้ใี นชว่ งหน้าแล้งจะมกี ารเผาชวี มวลสงู กวา่ ในช่วงหนา้ ฝน รายละเอยี ดดงั แสดงในตารางท่ี 2 18 คู่มือเฝา้ ระวงั ป้องกัน ควบคมุ โรคและภยั ทคี่ ุกคามสขุ ภาพ จากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

Diesel Fine PM at Din Deang Steel 3% 52% Other 6% Soil 1% Amm SO4 Amm NO3 Zinc 7% 1% 1% Biomass 35% รปู ที่ 11 แสดงแหล่งทีม่ าของฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในเขตดินแดง กรุงเทพมหานคร ทมี่ า : Kim Oanh, 2007 ตารางท่ี 2 แสดงพสิ ยั ของปรมิ าณฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ในพน้ื ทก่ี รงุ เทพมหานคร จำ� แนกตามแหลง่ ทม่ี า แหลง่ ทีม่ า พสิ ัย ไอเสียดเี ซล 20.8 - 29.2 การเผาชวี มวล 24.6 - 37.8 ฝนุ่ ทุติยภูมิ 15.2 - 20.7 โรงงาน 3.4 - 5.6 ดิน 3.8 - 9.6 อน่ื ๆ 10.2 - 20.4 หมายเหต:ุ ปรมิ าณฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) ณ บรเิ วณกรมควบคมุ มลพษิ และสถาบนั เอไอที ที่มา : Kim Oanh, 2017 19Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

1.4 องค์ประกอบของฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ฝ่นุ ละอองแขวนลอย (Suspended Particulate Matter) มีขนาดระหว่าง 0.001 ไมครอนถึง 100 ไมครอน ฝนุ่ ละอองท่ี กำ� หนดในมาตรฐานคณุ ภาพอากาศในบรรยากาศทวั่ ไปประกอบดว้ ยฝนุ่ ละอองขนาดใหญ่ หรอื ทเี่ รยี กวา่ ฝนุ่ รวม (Total Suspended ฝPนaุ่น้ำ� rทลtะiะcเอuลอlaกงtขาeนร:บาTดดSไยPมอ่ )่เยกฝินขุ่นัดล10ะสอีไสอมึกงคขกรนรอ่อานดน(ไPแมMล่เกะ1นิ0ก)าจ1รดั0ฟเุง้ปไมก็นรคฝะรุ่นจอหานยยข(าPบอMงเกว10ดิสั )จดแาุอลกตุ ะกสฝราุ่นะหบลกะวรอนรอกมงาแขรลนทะาาหดงินฟไมสิด่เกินิกสนิ ท์ ไร2ดา.แ้5ยกไส่ มลว่ คมนรพฝอัด่นุ นฝขุ่นน(PดาMินดไ2เ.ม5ถ)่เ้ากทภนิ งั้ ูเนข2าฝ้ี.5ไนุ่ ฟรไมวลคมะรแออลอนะง จัดเป็นฝุ่นละเอียดเกิดจากการเผาไหม้เช้ือเพลิงเกิดเป็นฝุ่นควันโดยตรง ซึ่งเรียกฝุ่นชนิดน้ีว่าเป็นฝุ่นปฐมภูมิ (Primary Particle) หรือเกิดเป็นก๊าซซึ่งอาจกล่ันตัวเป็นเม็ดฝุ่นเริ่มต้นและรวมตัวกันเป็นเม็ดฝุ่นขนาดใหญ่ขึ้น ซ่ึงเรียกฝุ่นชนิดนี้ว่าเป็นฝุ่นทุติยภูมิ (Secondary Particle) ตวั อย่างเช่น แอมโมเนียมไนเตรต แอมโมเนยี มซลั เฟต เปน็ ตน้ (รูปท่ี 12) ทง้ั นอ้ี งคป์ ระกอบของฝุน่ ละออง ซข่ึงนเาชดื้อไเมพ่เลกิงินแล2ะ.ล5ักษไมณคะรขออนงเช(Pื้อMเพ2ล.5ิง)มจีหะลแาตยกปตร่ะางเภกทันอไอดก้แไกป่ ตเชาื้อมเชพนลิดิงปแิโลตะรลเลักียษมณะ(ขเอช้ืงอแเพข็งลิงขอแงลเหะกลรวะแบลวะนกก๊าาซร)เผเชา้ือไหเพมล้เชิงชื้อีวเพมวลลิง และเช้ือเพลิงท่ีเป็นของเสียจากชุมชน จากการเกษตรกรรมและกากของเสียจากอุตสาหกรรม ส่วนกระบวนการเผาไหม้เชื้อเพลิง ไดแ้ ก่ การเผาไหมใ้ นเตาเผา การเผาไหม้ในหอ้ งสนั ดาปของรถยนตเ์ บนซนิ และรถบรรทกุ ดเี ซล และการเผาในทโ่ี ล่ง ฝุน่ ละอองจากแหล่งกำ� เนิดต่าง ๆ จะมีการกระจายขนาดแตกตา่ งกัน โดยมากกวา่ ร้อยละ 90 ของฝนุ่ ละอองจากถนนและดิน รวมถึงฝุ่นจากการก่อสร้างจะมีขนาดใหญ่กว่า 2.5 ไมครอน น้อยกว่าร้อยละ 10 ของฝุ่นเหล่านี้จะเป็นฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2ได.5ป้ รไมะมคารณอนรอ้ (ยPลMะ2.58)0กสาว่รนเผกาาใรนเทผาี่โลไห่งจมาน้ กำ�้ กมานั รดเผบิ าขไอยเะสยี แรลถะยกนาตรด์เผเี ซาพลชื แผลละทกาางรกเผาารไเกหษมตใ้ นรเตอาาเจผมาฝีค่นุรวัลเะรออื อนงจขะนมาฝี ดนุ่ ไมละ่เกอินอง2ข.5นาไดมไคมรเ่ อกนนิ 2.5 ไมครอน มากกวา่ รอ้ ยละ 90 ดังแสดงในรปู ท่ี 13 20 คมู่ อื เฝา้ ระวัง ป้องกนั ควบคุมโรคและภยั ทคี่ ุกคามสุขภาพ จากฝุน่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

รูปท่ี 12 แผนภมู แิ สดงการกระจายขนาดของฝุ่นละออง ท่มี า : โครงการศกึ ษาแหลง่ กำ� เนดิ และแนวทางการจดั การฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน ในพน้ื ทกี่ รงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑล กรมควบคมุ มลพษิ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสิง่ แวดล้อม 2561 รูปที่ 13 แสดงการกระจายขนาดของฝนุ่ จากแหล่งกำ� เนิดตา่ ง ๆ ทม่ี า : โครงการศกึ ษาแหลง่ กำ� เนดิ และแนวทางการจดั การฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน ในพน้ื ทกี่ รงุ เทพมหานครและปรมิ ณฑล กรมควบคมุ มลพิษ กระทรวงทรัพยากรธรรมชาตแิ ละสงิ่ แวดลอ้ ม 2561 21Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ดงั นนั้ หากเราพดู ถงึ ฝนุ่ ไอเสยี รถยนต์ ยอ่ มหมายถงึ ฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน แตก่ ารฉดี นำ้� รดถนนหรอื ฉดี ละอองนำ้� ในอากาศอาจช่วยลดฝนุ่ ขนาดใหญใ่ นอากาศ แตม่ ีประสิทธิภาพในการลดฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน น้อยมาก การเผาเชอ้ื เพลิงท�ำใหเ้ กดิ ควนั ด�ำหรือสารประกอบคารบ์ อน คารบ์ อนรวม (Total Carbon) ประกอบด้วยคาร์บอนอินทรยี ์ (OC – Organic Carbon) และคาร์บอนอนินทรีย์ (IC – Inorganic Carbon) ซ่งึ สว่ นใหญค่ ือแบลค็ คารบ์ อน (BC - Black Carbon) การเผาเช้ือเพลิงที่อุณหภูมิต่�ำ เช่น การเผาชีวมวลในท่ีโล่ง จะท�ำให้เกิด OC ในสัดส่วนท่ีสูงกว่า ในขณะท่ีการเผาไหม้เช้ือเพลิงที่ อณุ หภมู สิ งู เชน่ ในหอ้ งสนั ดาปเครอ่ื งยนต์ โดยเฉพาะเครอ่ื งยนตด์ เี ซลจะเผาไหมค้ ารบ์ อนอนิ ทรยี ไ์ ดส้ มบรู ณก์ วา่ และคงเหลอื คารบ์ อน อนินทรีย์ในสัดส่วนทสี่ งู กว่า 1.5 ปจั จยั ท่ีก่อให้เกิดการพดั พาและแปรสภาพของมลพิษ การพัดพาและแปรสภาพของมลพษิ (Transportation and Transformation of Pollutants) ได้แก่ สภาพอุตนุ ิยมวทิ ยา และสภาพแวดล้อม ซง่ึ ส่งผลตอ่ การแพร่กระจายของมลพิษ สภาพอุตนุ ิยมวทิ ยา ได้แก่ ฤดมู รสุมตะวนั ออกเฉยี งเหนอื (กลางเดือน ตลุ าคมถงึ กลางเดอื นกมุ ภาพนั ธ)์ และฤดมู รสมุ ตะวนั ตกเฉยี งใต้ (กลางเดอื นพฤษภาคมถงึ กลางเดอื นตลุ าคม) ซง่ึ สง่ ผลตอ่ สภาพอากาศ ความกดอากาศ ทิศทางลมประจำ� ฤดู อณุ หภูมิ ปริมาณ ฝน ความชืน้ ท�ำใหร้ ะดับฝุน่ ละอองในฤดมู รสมุ ตะวนั ออกเฉยี งเหนอื ในพื้นที่ กรุงเทพมหานครมีระดับสูง เนื่องจากสภาพอากาศแห้งและทิศทางลมตะวันออกเฉียงเหนือพัดพาฝุ่นละอองจากการเผาชีวมวล ในพน้ื ทเี่ กษตรกรรมภาคกลางเขา้ สพู่ น้ื ทก่ี รงุ เทพมหานคร ประกอบกบั การแปรปรวนของสภาพอากาศรายวนั หากในชว่ งวนั ดงั กลา่ ว มอี ณุ หภมู ติ ำ�่ ความกดอากาศสงู ทอ้ งฟา้ ปดิ สภาพอากาศสงบนง่ิ ไมก่ ระจายตวั จะเกดิ การสะสมของมลพษิ ทำ� ใหร้ ะดบั มลพษิ สงู กวา่ ปกติ สภาพแวดล้อมที่ส่งผลต่อการแพร่กระจายของมลพิษอากาศ ได้แก่ ลักษณะภูมิประเทศ เช่น ภูเขา หุบเขา ชายฝั่งทะเล รวมถึงสิ่งกีดขวางลมท่ีพัดพามลพิษให้แพร่กระจายและเจือจาง เช่น อาคารและส่ิงปลูกสร้าง ผังเมืองซึ่งก�ำหนดความหนาแน่น และการกระจายตัวของการใช้ประโยชนท์ ่ีดนิ โดยเฉพาะทพี่ ักอาศยั หรอื ผรู้ บั มลพิษ ที่ต้ังและการกระจายตวั ของแหลง่ ก�ำเนดิ มลพิษ อนั จะส่งผลต่อระดบั มลพิษในพน้ื ท่ีใตล้ มซึ่งจะไดร้ ับอิทธิพลจากแหล่งกำ� เนิดมลพษิ ทงั้ ในพนื้ ทก่ี รุงเทพมหานครและพ้นื ที่รอบนอก 22 คู่มอื เฝา้ ระวัง ป้องกนั ควบคุมโรคและภัยท่ีคุกคามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

2บทที่ ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพและกลไกการเกิดโรค จากฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) เนอื้ หา 23 2.1 ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) 2.2 กลไกการเกิดโรคจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

บทท่ี ผลกระทบต่อสุขภาพและกลไกการเกดิ โรค 2 จากฝุน่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ปญั หามลพษิ อากาศทวคี วามสำ� คญั มากขนึ้ ในปจั จบุ นั นอกจากจะสง่ ผลกระทบตอ่ การทอ่ งเทย่ี ว ทศั นยี ภาพ การจราจรทางบก และทางอากาศแลว้ ยงั มผี ลกระทบตอ่ สขุ ภาพประชาชนทอี่ าศยั ในบรเิ วณทอี่ ากาศเปน็ พษิ เปน็ อยา่ งมาก จากการรายงานขององคก์ าร อนามัยโลก (WHO) พบว่า มลพิษทางอากาศส่งผลให้มีผู้ป่วยเข้ารับบริการท่ีห้องฉุกเฉินและนอนโรงพยาบาลเพิ่มขึ้น รวมถึงเพ่ิม ความเสยี่ งในการเสยี ชวี ติ กอ่ นวยั อนั ควร ทง้ั นี้ องคก์ ารอนามยั โลกไดป้ ระมาณวา่ มผี เู้ สยี ชวี ติ กอ่ นวยั อนั ควรทวั่ โลกซง่ึ เปน็ ผลจากมลพษิ ทางอากาศ จำ� นวนประมาณ 4.2 ลา้ นคน โดยในจำ� นวนนี้ เสยี ชวี ติ จากโรคปอดอดุ กนั้ เรอ้ื รงั (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) มากทส่ี ดุ (รอ้ ยละ 43) รองลงมา เสยี ชวี ติ จากโรคหลอดเลอื ดหวั ใจ (Ischemic Heart Disease: IHD) และโรค หลอดเลอื ดสมอง (อมั พาต) รอ้ ยละ 25 และรอ้ ยละ 24 ตามลำ� ดบั สำ� หรบั สารมลพษิ ทางอากาศทมี่ หี ลกั ฐานวา่ กอ่ ใหเ้ กดิ ผลกระทบตอ่ สอขาุ กภาาศพสไว่ ดนแ้ ใกห่ญPaเ่ กrtดิ icขuน้ึ lบatรeเิ วMณaภtาteคrเห(PนMอื ต),อOนzบoนneก(รOงุ เ3ท),พNมitหroาgนeคnรแDลioะxปidรมิeณ(NฑOล2)พแน้ื ลทะต่ี Sำ� uบlfลuหrนDา้ iพoxรiะdลeาน(SOจ2งั )หใวนดั ปสรระะเทบศรุ ีไทแลยมะพลพนื้ ษิที่ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื โดยมสี าเหตหุ ลกั เกดิ จากปญั หาไฟปา่ และการเผาในทโี่ ลง่ ไดแ้ ก่ การเผาเศษวชั พชื และเศษวสั ดทุ างการเกษตร การจราจร ภมู ปิ ระเทศ และภาวะความกดอากาศสงู ทำ� ใหเ้ กดิ สภาวะอากาศปดิ จงึ ทำ� ใหค้ วามรนุ แรงของปญั หาเพมิ่ ขน้ึ และนอกจากน้ี ยงั มปี ญั หาหมอกควนั ขา้ มแดน โดยเฉพาะอยา่ งยง่ิ ปญั หาหมอกควนั ทเี่ กดิ ขน้ึ ทางภาคใตข้ องประเทศไทยดว้ ย 2.1 ผลกระทบต่อสุขภาพจากฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ปฝจั ุ่นจบุลนะั อมอนี งกั ขวนจิ ยัาไดดเท้ลำ็�กกดาังรกศลกึ ่าษวาผมลีคกวราะมทสบัมตพอ่ ันสขุธภ์ตา่อพกจาารกเกฝิน่ดุ ลภะาอวอะงผขิดนปากดตไมิขเ่ อกงนิ ร2่า.ง5กไามยครตอั้งนแต(P่รMะย2.5ะ)กไว่อม้ นาเกกิดแลอะาผกลากราขรอศงกึโรษคา บ่งช้ีว่า กล่าวคือ มคี วามผดิ ปกตริ ะดบั เซลล์ ซึง่ ขณะนั้นผ้ปู ว่ ยจะยังไมไ่ ดแ้ สดงอาการ จนกระท่งั มคี วามผิดปกตขิ องปอด ตอ่ มาผู้ป่วยเริ่มมี อาการและอาการแสดงของโรคทงั้ แบบเฉยี บพลนั และเรอ้ื รงั มกี ารใชย้ ารกั ษา หรอื มารบั การรกั ษาทส่ี ถานพยาบาลทงั้ เปน็ ผปู้ ว่ ยนอก หรือผู้ป่วยใน จนกระท่ังการเสียชีวิตก่อนวัยอันควร (ดังแสดงในรูปท่ี 14) โดยประชาชนท่ีได้รับสัมผัสฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน ใ2น.5บุคไมคคลรบอานงก(PลMุ่ม2.5ไ)ดจ้แะกม่ คี เวดา็กมเสผย่ีู้สงูงตออ่ ากยาุ รหเกญดิ ิงผตลั้งกครระรทภบ์ตหอ่ รสือขุ ภผู้าทพี่ทไ�ำดง้ าอนยหา่ งรไือรกทต็�ำากมิจคกวรารมมเสใยน่ี งทตี่โอ่ ลก่งาแรจเก้งดิ ผซล่ึงกเสร่ียะทงตบ่อตกอ่ าสรขุ สภัมาพผัจสะมสลงู พขิษนึ้ ทางอากาศ เช่น ต�ำรวจจราจร พนักงานท�ำความสะอาดถนน คนขับรถรับจ้างประเภทสามล้อเคร่ือง คนขับรถจักรยานยนต์ และ แมค่ ้าหาบเรแ่ ผงลอย เปน็ ต้น ส�ำหรับอาการและอาการแสดงหรือโรคท่ีมีหลักฐานจากการศึกษาทางระบาดวิทยาว่ามีความสัมพันธ์กับฝุ่นละอองขนาด ไมเ่ กนิ 21.)5 โไรมคคหรรออื นอา(PกMาร2แ.5)ลนะอ้ันาสกาามรแาสรถดจงแ�ำแบนบกเฉอยีอบกพเปลน็ นั ไดแ้ ก่ การเกดิ ปฏกิ ริ ยิ าการแพ้ (Allergic Reaction) การระคายเคอื งของ ผวิ หนังและเยือ่ บตุ า่ ง ๆ โดยเฉพาะอย่างย่ิง เยือ่ บตุ า การจับหอบในผู้ปว่ ยท่มี ีโรคประจ�ำตัวเปน็ โรคหอบหดื (Asthma) หรือโรคปอด อุดกั้นเรื้อรัง (Chronic Obstructive Pulmonary Disease: COPD) การเกิดโรคหัวใจขาดเลือดเฉียบพลัน และการเกิดโรค หลอดเลอื ดสมองเฉยี บพลันหรืออัมพาต เป็นต้น 2) โรคหรอื อาการและอาการแสดงแบบเร้อื รัง มีการศกึ ษาทางระบาดวิทยาท่ีแสดงวา่ ฝุ่นละออง ขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (โPรคMส2ม.5)องมเีคส่อืวามม(สDัมeพmันeธn์กtับiaก)าเรปเ็นกติด้นโรคนเอบกาจหาวกานนยี้ ัง(พDบiaวb่าetมeีผsลกMรeะlทliบtuตs่อ:สDขุ Mภา)พกทาารรเกกใิดนโครครรมภะ์เโรด็งยปออาดจท(L�ำuใหn้เgดก็ Cใaนnคcรeรrภ)เ์ ตกบิารโตเกชิดา้ (Intrauterine Growth Retardation: IUGR) หรือทารกคลอดก่อนก�ำหนด (Premature Labor) และเพิ่มการตายปริก�ำเนิด (Perinatal Mortality) ได้ 24 คมู่ ือเฝ้าระวงั ปอ้ งกัน ควบคมุ โรคและภยั ทคี่ ุกคามสขุ ภาพ จากฝุน่ ละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

พรี ะมิดสุขภาพ : โรคเฉียบพลันเเละเรื้อรงั ผลกระทบตอ สขุ ภาพขน้ั รนุ เเรง เสียชวี ติ (กอ นวยั อันควร) นอน รพ. ระ ัดบผลกระทบ ตอสุขภาพ มารพ. มาER กจิ กรรม คุณภาพชีวติ เริ่มใชย ารักษา มีอาการ มีความผิดปกติ ทางสรรี วทิ ยาระบบหัวใจและหลอดเลือด มคี วามผดิ ปกตขิ องสมรรถภาพปอด สมั ผัสมลพิษ มีความผิดปกติระดบั เซลล ยังไมมีอาการ สัดสวนประชากรทไ่ี ดรับผลกระทบ รูปท่ี 14 พีระมิดสุขภาพแสดงความสัมพันธ์ระหว่างสัดส่วนประชากรและระดับผลกระทบต่อสุขภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน หมายเหต2ุ .:5 1ไ.มรคพร.อหนม(าPยMถ2ึง.5)โรงพยาบาล 2. เครอื่ งหมาย ( ) หมายถึง เพม่ิ จำ� นวนขนึ้ หรือเพมิ่ สูงขน้ึ 3. เครื่องหมาย ( ) หมายถงึ ลดจำ� นวนลงหรือลดต�ำ่ ลง ทีม่ า : เรยี บเรียงและดดั แปลงจากเอกสารการเรยี นการสอน เรอ่ื ง “ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพจากภาวะหมอกควัน” รองศาสตราจารย์ นายแพทยเ์ ฉลมิ ล่ิวศรสี กุล คณะแพทยศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่ 2562 นอกจากนี้ การศกึ ษาในปจั จบุ นั ไดแ้ สดงใหเ้ หน็ วา่ ฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) นนั้ มคี วามสมั พนั ธก์ บั การเกดิ โรคทางจติ เวช โดยฝนุ่ ละออง ขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ดังกลา่ ว มีผลตอ่ การอักเสบของหลอดเลือด และระบบประสาท ซงึ่ อาจสง่ ผลกระทบตอ่ การทำ� งานของสารสอ่ื ประสาท ทำ� ให้ เกิดภาวะซมึ เศรา้ ภาวะเครียด และการฆา่ ตัวตายตามมา 25Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

2.2 กลไกการเกิดโรคจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เมอื่ มนษุ ยเ์ รารบั สมั ผสั ฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เขา้ สรู่ า่ งกายทางระบบหายใจ เนอ่ื งจากขนาดของอนภุ าค ฝใขหอนุ่ ้เงกPมิดMนกษุ2า.5ยรท์จอี่เะักลรเ็กสบั มบราไู้ กด(I้วnจ่าfงึ lสaฝาmุ่นมลmาะรอaถtอเiขoงขา้nมน)าารถดวงึไมถมถงุ่เกลึงนิมอป2นอ.ุม5ดูลแไอมลิสคะรรอะอานจซม(ึ่งบีPเปMาง็น2ส.พ5่ว)ิษนเปตท็น่อส่ี รสา่าิง่มงแากปราถลยผกข่าปึ้นนลเอขซมา้่ึงสขสรู่อ่งะผงบรล่าใบงหไก้เหกาลยิดเควรยีวา่ านงมกโลผาหยิดจิตปะไกดมต้กี โิขดาอรยงสทรร่วัะ้าไบงปสบราต่าร่างทกงี่กาๆ่อย ในร่างกาย ไดแ้ ก่ ระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจและหลอดเลือด ระบบประสาทและสมอง เปน็ ต้น (ดังแสดงในรูปท่ี 15) รปู ท่ี :1 5SeแeสmดงaผSล,กDรiะxทitบRต,่อAสgขุ raภwาพalจาPก, ฝKุ่นriลshะnอaอnงขMน.าดAไirมPเ่ กoินllu2t.5ioไnมaคnรdอนCy(PtoMk2i.n5)eรsะ.ดJoบั uเซrnลaลlห์ oรือf โMมeเลdกicุลaขlอAงcรa่างdกeาmยics ท่ีมา 2018;1(1):43-49 26 คู่มอื เฝ้าระวัง ปอ้ งกัน ควบคมุ โรคและภยั ทค่ี ุกคามสุขภาพ จากฝุน่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

ถึงแม้ว่า ผลการศึกษาวิจัยทางระบาดวิทยาในปัจจุบันแสดงให้เห็นว่า ฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ดไงัมกคลรา่ อวนนนั้ (Pจำ�Mเป2.น็5) มคี วามสมั พนั ธก์ บั การเกดิ โรคในหลายระบบของรา่ งกายมนษุ ย์ แตก่ ารระบกุ ลไกทเี่ ปน็ สาเหตขุ อง การเกดิ โรคตา่ ง ๆ ตอ้ งมกี ารทำ� การศกึ ษาเพมิ่ เตมิ โดยเฉพาะอยา่ งยงิ่ ดา้ นพษิ วทิ ยา ในปจั จบุ นั ไดม้ กี ารศกึ ษาดา้ นพษิ วทิ ยาทเ่ี กยี่ วกบั ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) มากข้ึน ท�ำให้มีหลักฐานเชิงประจักษ์มากพอที่จะใช้อธิบายกลไกการเกิดโรค ในสองระบบทส่ี ำ� คญั ไดแ้ ก่ ระบบทางเดนิ หายใจและระบบหวั ใจและหลอดเลอื ด โดยสามารถอธบิ ายกลไกการเกดิ โรคไดโ้ ดยสงั เขปดงั นี้ โดยสรุป1)ก ลกไลกไกกากราเรกเิดกิดคโวราคมแผลิดะปคกวาตมิแผลิดะปกกาตริขเกอิดงรโระคบจบาทกาฝงเุ่นดลินะหอาอยงใจขจนาากดฝเ่นุลล็กะขออองงขรนะาบดบไทมเ่ากงินเด2ิน.5หาไยมใคจรนอ้ันนส(าPมMา2ร.5ถ) เ(รกปูิดทขี่ึ้น1ไ6ด)้ 2 ทาง ทง้ั นต้ี ้องพิจารณาควบคกู่ บั สารเคมที ีม่ ากบั ฝุ่นละอองดว้ ย ดังนี้ (1) กระบวนการอกั เสบ (Inflammation) เมอื่ ฝนุ่ ละอองขนาดเลก็ ลอยเขา้ สทู่ างเดนิ หายใจ สามารถกระตนุ้ ใหเ้ กดิ ปฏกิ ริ ยิ า การอกั เสบเยอ่ื บผุ นงั หลอดลมบวม เกดิ การสรา้ งสารคดั หลง่ั มากขน้ึ จงึ ทำ� ใหเ้ กดิ มอี าการของทางเดนิ หายใจ เชน่ อาการไอหรอื หอบ ตามมา นอกจากน้ี กระบวนการอกั เสบยงั ทำ� ใหเ้ กดิ ภาวะเครยี ด ทเ่ี กดิ จากออกซเิ ดชนั่ (Oxidative Stress) กอ่ ใหเ้ กดิ การสรา้ งอนมุ ลู อสิ ระ เขา้ ไปท�ำลายระบบต่าง ๆ ภายในเซลลข์ องปอด มกี ารเปลยี่ นแปลงของดเี อน็ เอ ซึง่ ในระยะยาวสามารถกอ่ ให้เกดิ มะเรง็ ปอดได้ (2) ฝุ่นละอองท่ีมีสารเคมีท่ีเป็นสารก่อมะเร็งปนเปื้อนอยู่หรือเคลือบอยู่ ตัวอย่างเช่น สารเคมีประเภทโพลีไซคลิก อะโรมาตกิ ไฮโดรคารบ์ อน (Polycyclic Aromatic Hydrocarbons: PAHs) และสารเคมใี นกลมุ่ สารประกอบอนิ ทรยี ร์ ะเหย (Volatile Organic Compounds: VOCs) จะสามารถทำ� ใหเ้ กดิ การเปลย่ี นแปลงหรอื ทำ� ลายสารพนั ธกุ รรมหรอื ดเี อน็ เอ (Deoxyribonucleic Acid: DNA) และเม่ือมีกระบวนการซ่อมแซม อาจน�ำไปสู่การกลายพันธุ์ (Mutations) ของดีเอ็นเอ และส่งผลให้เกิดมะเร็งปอด (Lung Cancer) หรอื มะเร็งในอวัยวะอ่ืน ๆ ทเ่ี ปน็ อวัยวะเปา้ หมายของสารกอ่ มะเร็งชนดิ นัน้ ๆ ในระยะตอ่ มา อนภุ าคฝุนละอองไมเ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) การอักเสบ ความเสยี หายของ DNA จากสารเคมี (Inflammation) บางชนิด เชน PAHs, VOCs อาการระบบ ภาวะเครียดท่เี กดิ จากออกซิเดช่นั การกลายพนั ธุ ทางเดนิ หายใจ (Oxidative Stress) มะเรง็ ปอด รปู ท่ี 16 แสดงกลไกการเกิดโรคและความผิดปกติของระบบทางเดนิ หายใจจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไHมeคaรlอthน”(PSMta2f.5f)en and ทีม่ า : ดดั แปลงและเรยี บเรยี งจากเอกสารการเรยี นการสอน “Air Pollution - a Global Threat to our Peter Maller, 2018 27Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

2) กลไกการเกิดโรคและความผิดปกติของระบบหัวใจและหลอดเลือดจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน ((PPMM22..55)) (รปู ท่ี 17) กลไกหลกั ทท่ี ำ� ใหเ้ กดิ โรคและความผดิ ปกตขิ องระบบหวั ใจและหลอดเลอื ดจากฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน คือ ภาวะเครียดที่เกิดจากออกซิเดช่ัน (Oxidative Stress) และการเกิดปฏิกิริยาการอักเสบ (Inflammation) ซึ่งการเกิดภาวะ ท้งั สองอย่างดังกล่าว สง่ ผลตอ่ ระบบหวั ใจและหลอดเลือดดงั น้ี (1) การรวมตัวกันของไขมันคลอเลสเตอรอลและของเสียอ่ืน ๆ ท่ีผนังด้านในหลอดเลือดหัวใจ ซึ่งเรียกว่า Atheroma และเม่ือมีการสะสมของไขมันมากข้ึน จะเกิดการก่อตัวของคราบไขมันหรือ Plaque เกิดความเส่ียงต่อการแตกของ Plaque (Plaque Rupture) ซ่งึ สามารถน�ำไปสหู่ ลอดเลอื ดที่เลยี้ งหวั ใจอดุ ตนั และภาวะหวั ใจขาดเลือดตามมา (2) มีผลต่อเยื่อบุผนังหลอดเลือด (Endothelium) ท�ำให้เกิดกลไกการยืดหยุ่นของหลอดเลือดเสียไป (Vasomotor Dysfunction) สง่ ผลให้เกดิ การหดตัวของหลอดเลือดหวั ใจ และภาวะหัวใจขาดเลอื ดตามมา นอกจากน้ี Oxidative Stress และ Inflammation ที่มีผลต่อเยื่อบุผนังหลอดเลือด ยังท�ำให้เกิดการเสียสมดุลของกระบวนการท่ีช่วยป้องกันการแข็งตัวของเลือด (Fibrinolytic Imbalance) จงึ ท�ำใหเ้ กดิ ลิ่มเลอื ด ซงึ่ สามารถอุดตันหลอดเลือด (Thrombogenesis) สง่ ผลตอ่ ภาวะหวั ใจขาดเลือด และหวั ใจเต้น ผดิ จังหวะตามมา (3) การจับตัวกันของเกล็ดเลือด (Platelet) ท�ำให้เกิดลิ่มเลือดซึ่งสามารถอุดตันหลอดเลือดหัวใจ ก่อให้เกิดภาวะหัวใจ ขาดเลอื ด และหวั ใจเตน้ ผิดจงั หวะตามมา (4) Oxidative Stress และ Inflammation มีผลตอ่ การเตน้ ของหวั ใจโดยตรงทำ� ใหเ้ กดิ การเต้นหวั ใจผดิ จงั หวะได้ ท้ังนี้ การเกดิ ปฏิกิรยิ าต่าง ๆ ดงั ทก่ี ลา่ วมา อาจนำ� ไปส่ภู าวะหัวใจขาดเลอื ด และหวั ใจเต้นผิดจงั หวะทำ� ให้ผปู้ ว่ ยเสยี ชีวติ ตามมาได้ ภาวะเครียดท่เี กดิ จากออกซเิ ดช่นั (oxidative stress) และการเกิดปฏิกิริยาการอักเสบ (Inflammation) การเกิด Atheroma เยอื่ บุผนงั หลอดเลือด การจบั ตวั กันของเกลด็ เลอื ด การเตนของหัวใจ (Endothelium) (Platelet) ผิดปกติ การกอตัวของ คราบไขมนั กลไกการยืดหยุน การเสยี สมดลุ ของ (Plaque) ของเสนเลือดเสียไป กระบวนการทชี่ วยปองกัน (Vasomotor Dysfunction) การเเข็งตัวของเลือด การแตกของ Plaque การอุดตนั จากลิ่มเลือด (Plaque Rupture) การหดตัวของหลอดเลอื ดหวั ใจ เสน เลือดท่เี ล้ยี งหวั ใจอุดตนั ภาวะหวั ใจ และภาวะหวั ใจขาดเลอื ด เตน ผดิ ปกติ เสียชีวติ รูปที่ :1 7ด ัดแแสปดลงกงแลลไกะกเราียรบเกเรดิ ียโรงคจาแกลเะอคกวสาามรผกิดาปรเกรตยี ขินอกงารระสบอบนห“ัวAใจirแPลoะlหluลtอioดnเล-ือดaจGาlกoฝbนุ่ aลlะTอhอreงขaนt าtoดไoมu่เกrนิ He2.a5ltไhม”คSรอtaนffe(PnMa2n.5)d ทมี่ า Peter Maller, 2018 28 คมู่ ือเฝา้ ระวัง ป้องกัน ควบคุมโรคและภัยท่ีคกุ คามสขุ ภาพ จากฝุน่ ละอองขนาดไมเ่ กิน 2.5 ไมครอน (PM2.5)

3บทที่ การเฝ้าระวังทางส่งิ แวดล้อม การเฝ้าระวงั ผลกระทบ ต่อสขุ ภาพ และการสอบสวนโรคจากฝุ่นละออง ขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เนือ้ หา 3.1 การเฝ้าระวงั ทางสง่ิ แวดล้อม 3.2 การเฝ้าระวงั ผลกระทบตอ่ สขุ ภาพและการสอบสวนโรค 29Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

บทที่ การเฝ้าระวังทางสงิ่ แวดลอ้ ม การเฝ้าระวงั ผลกระทบตอ่ สุขภาพ 3 และการสอบสวนโรคจากฝนุ่ ละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) 3.1 การเฝา้ ระวังทางสิง่ แวดล้อม การเฝ้าระวังทางด้านสิ่งแวดล้อม เป็นการเก็บข้อมูลอย่างเป็นระบบและต่อเน่ือง มีระบบวิเคราะห์ข้อมูล แปลผล และการกระจายขอ้ มลู ขา่ วสารใหผ้ เู้ กย่ี วขอ้ งทราบ เพอื่ นำ� ไปสกู่ ารควบคมุ ปอ้ งกนั โรคตอ่ ไป การเฝา้ ระวงั ทางสงิ่ แวดลอ้ มครอบคลมุ ถงึ การเกบ็ ขอ้ มลู ท่ีได้จากการตรวจวัดและตดิ ตามทางด้านสิง่ แวดล้อม (Environmental Monitoring) หรอื ดา้ นชีวภาพ (Biological Monitoring) อีกด้วย โดยการเฝ้าระวังทางสิ่งแวดล้อมจากฝุ่นละอองขนาดไม่เกิน 2.5 ไมครอน (PM2.5) ซึ่งในปัจจุบันสามารถ เฝ้าระวงั ได้จากหลายแหลง่ ข้อมูลดังน้ี 3.1.1 ดัชนคี ุณภาพอากาศ (Air Quality Index: AQI) เปน็ การรายงานขอ้ มลู คณุ ภาพอากาศในรปู แบบทงี่ า่ ยตอ่ ความเขา้ ใจของประชาชนทวั่ ไป เพอื่ เผยแพรป่ ระชาสมั พนั ธ์ ให้สาธารณชนได้รับทราบถึงสถานการณ์มลพิษทางอากาศในแต่ละพ้ืนที่ว่าอยู่ในระดับใด มีผลกระทบต่อสุขภาพอนามัยหรือไม่ ซึ่งดัชนีคณุ ภาพอากาศเปน็ รปู แบบสากลท่ใี ชก้ นั อยา่ งแพร่หลาย ในหลายประเทศ เชน่ สหรัฐอเมรกิ า ออสเตรเลีย สงิ คโปร์ มาเลเซีย และประเทศไทย เปน็ ต้น ดัชนีคุณภาพอากาศท่ีใช้อยู่ในประเทศไทย กรมควบคุมมลพิษค�ำนวณโดยเทียบจากมาตรฐานคุณภาพอากาศ ในบรรยากาศโดยทัว่ ไปของสารมลพิษทางอากาศ 6 ประเภท ไดแ้ ก่ ฝ่นุ ละอองขนาดไมเ่ กิน 10 ไมครอน (PM10) เฉลี่ย 24 ช่วั โมง ฝนุ่ ละอองขนาดไมเ่ กนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5) เฉลย่ี 24 ชว่ั โมง กา๊ ซโอโซน (O3) เฉลยี่ 8 ชว่ั โมงตอ่ เนอื่ ง กา๊ ซคารบ์ อนมอนอกไซด์ (CO) คเฉุณลภยี่ า8พอชาั่วกโมาศงตทอ่ คี่ เำ�นนอ่ื วงณกไา๊ดซข้ ไอนงโสตารรเมจนลพไดิษอทอากงไอซาดก์ า(NศปOร2)ะเเภฉลท่ียใด1มคี ชา่ วั่ สโงูมสงุดกจ๊าะซใซชลั เ้ ปเฟน็ อดรัชไ์ ดนอีคอุณกภไซาพดอ์ (าSกOา2ศ) ขเฉอลงวี่ยัน1นั้นชวั่ โมง ทง้ั นี้ดชั นี 30 ค่มู อื เฝ้าระวงั ปอ้ งกนั ควบคุมโรคและภัยท่ีคุกคามสุขภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)

1) การค�ำนวณดัชนคี ุณภาพอากาศรายวนั ของสารมลพิษทางอากาศแต่ละประเภท การค�ำนวณจากค่าความเข้มข้นของสารมลพิษทางอากาศจากข้อมูลผลการตรวจวัดคุณภาพอากาศ โดยแต่ละ ระดับของคา่ ความเข้มข้นของสารมลพษิ ทางอากาศเทียบเท่ากับค่าดัชนคี ณุ ภาพอากาศที่ระดับตา่ ง ๆ และมสี ูตรการค�ำนวณดงั น้ี I= Ij- Ii (X-Xi) + Ii Xj - Xi กำ� หนดให้ I = คา่ ดชั นยี อ่ ยคุณภาพอากาศ X = ความเขม้ ขน้ ของสารมลพิษทางอากาศจากผลการตรวจวดั Xi, Xj = ค่าต่ำ� สุด สงู สุดของช่วงความเข้มข้นของสารมลพิษท่ีมีคา่ X Ii, Ij = ค่าต�่ำสุด สูงสุดของช่วงดัชนีย่อยคุณภาพอากาศท่ีตรงกับช่วงความเข้มข้น X จากค่าดัชนีย่อยท่ีค�ำนวณได้ สารมลพิษทางอากาศประเภทใดมคี ่าดัชนสี ูงสุด จะใชเ้ ปน็ ดัชนคี ณุ ภาพอากาศ (AQI) ณ ช่วงเวลานัน้ ดชั นีคุณภาพอากาศของประเทศไทยแบ่งเป็น 5 ระดับ คือ ต้ังแต่ 0 ถงึ มากกว่า 200 ซึง่ แตล่ ะระดบั จะใช้สีเป็น สญั ลกั ษณ์เปรยี บเทียบระดบั ของผลกระทบตอ่ สขุ ภาพอนามัย ดังแสดงในตารางท่ี 3 และคา่ มาตรฐานของพารามิเตอรท์ ่เี ปน็ มลพิษ อากาศ ดงั แสดงในตารางที่ 4 ตารางที่ 3 แสดงเกณฑข์ องดัชนคี ุณภาพอากาศส�ำหรบั ประเทศไทย AQI ความหมาย สีทใี่ ช้ ความหมาย 0 – 25 คณุ ภาพอากาศดี ฟ้า คุณภาพอากาศดมี าก เหมาะส�ำหรับกจิ กรรมกลางแจ้งและการท่องเทยี่ ว 26 – 50 มาก เขียว คุณภาพอากาศดี สามารถทำ� กจิ กรรมกลางแจ้งและการทอ่ งเที่ยวได้ตามปกติ 51 – 100 คุณภาพอากาศดี เหลือง ประชาชนทวั่ ไป : สามารถท�ำกิจกรรมกลางแจง้ ได้ตามปกติ คุณภาพอากาศ ผทู้ ต่ี อ้ งดแู ลสขุ ภาพเปน็ พเิ ศษ : หากมอี าการเบอื้ งตน้ เชน่ ไอ หายใจลำ� บาก ระคายเคอื ง ปานกลาง ตา ควรลดระยะเวลาการท�ำกจิ กรรมกลางแจ้ง สม้ ประชาชนทว่ั ไป : ควรเฝา้ ระวงั สขุ ภาพ ถา้ มอี าการเบอ้ื งตน้ เชน่ ไอ หายใจลำ� บาก ระคาย 101 – 200 เร่มิ มี เคืองตา ควรลดระยะเวลาการทำ� กจิ กรรมกลางแจง้ หรอื ใชอ้ ุปกรณ์ปอ้ งกนั ตนเองหากมี ผลกระทบ ความจ�ำเปน็ ต่อสุขภาพ ผู้ท่ีต้องดูแลสุขภาพเป็นพิเศษ : ควรลดระยะเวลาการท�ำกิจกรรมกลางแจ้ง หรือใช้ อปุ กรณ์ปอ้ งกันตนเองหากมคี วามจ�ำเป็น ถา้ มีอาการทางสขุ ภาพ เช่น ไอ หายใจล�ำบาก >200 มีผลกระทบ ตาอกั เสบ แนน่ หน้าอก ปวดศรี ษะ หวั ใจเต้นไม่เป็นปกติ คลนื่ ไส้ อ่อนเพลีย ควรปรกึ ษา ต่อสขุ ภาพ แพทย์ แดง ทกุ คนควรหลีกเลีย่ งกิจกรรมกลางแจง้ หลกี เล่ียงพ้ืนท่ีทมี่ มี ลพิษ ทางอากาศสงู หรือใช้ อุปกรณป์ อ้ งกนั ตนเองหากมคี วามจ�ำเป็น หากมอี าการทางสขุ ภาพควรปรกึ ษาแพทย์ ทมี่ า : กรมควบคุมมลพษิ 2563 31Manual for Surveillance, Prevention, and Control of Diseases and Health Threats Caused by PM2.5

ตารางท่ี 4 แสดงคา่ ความเข้มข้นของสารมลพษิ ทางอากาศทเ่ี ปรียบเทียบกบั ค่าดชั นีคุณภาพอากาศ AQI PM2.5 PM10 O3 CO NO2 SO2 0 – 25 µg/m3 µg/m3 ppb ppm ppb ppb 26 – 50 เฉลย่ี 1 ช่วั โมง 51 – 100 เฉลีย่ 24 ชวั่ โมงต่อเน่ือง เฉลย่ี 8 ชั่วโมงต่อเน่ือง 101 – 200 0 – 60 0 – 100 >200 0 – 25 0 – 50 0 – 35 0 – 4.4 61 – 106 101 – 200 26 – 37 51 – 80 36 – 50 4.5 – 6.4 107 – 170 201 – 300 171 – 340 301 – 400 38 – 50 81 – 120 51 – 70 6.5 – 9.0 341 ข้ึนไป 401 ขนึ้ ไป 51 – 90 121 – 181 71 – 120 9.1 – 30.0 91 ขน้ึ ไป 181 ข้ึนไป 121 ขน้ึ ไป 30.1 ขน้ึ ไป ทีม่ า : กรมควบคุมมลพษิ 2563 3.1.2 ดัชนีคุณภาพอากาศเชงิ สุขภาพ (Air Quality Health Index: AQHI) ปัจจุบนั ในหลายประเทศทม่ี ปี ญั หาผลกระทบตอ่ สุขภาพจากมลพิษอากาศ มีการนำ� ดัชนีคณุ ภาพอากาศเชงิ สขุ ภาพ (AQHI) มาใช้เฝ้าระวังผลกระทบตอ่ สขุ ภาพประชาชนจากผลกระทบ ในระยะสัน้ (Short – Term Exposure) เพอื่ ใชใ้ นการส่อื สาร ความเสยี่ งใหก้ บั ประชาชนถึงผลกระทบตอ่ สุขภาพ เพือ่ ให้มีการปรับเปลย่ี นพฤติกรรม และการทำ� กิจกรรม ในช่วงท่ีมกี ารเพม่ิ ของ มลพิษอากาศ เพื่อลดความเส่ียงในการได้รับสัมผัสมลพิษอากาศ ท้ังนี้ดัชนีคุณภาพอากาศเชิงสุขภาพ (AQHI) จะแบ่งระดับดัชนี คุณภาพอากาศเชิงสขุ ภาพออกเป็น 11 ชว่ ง ไดแ้ ก่ 1 - 10 และต้งั แต่ 10 ขึน้ ไป แสดงด้วยสที แ่ี ตกต่างกัน ดังแสดงในรูปที่ 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Risk: Low (1-3) Moderate (4-6) High (7-10) Very high (above 10) รูปท่ี 18 แสดงระดับดัชนคี ุณภาพอากาศเชิงสขุ ภาพ ที่มา : แปลและเรียบเรียงจาก Government of Canada, Air Quality Health Index, 2013 32 คู่มอื เฝ้าระวัง ปอ้ งกัน ควบคมุ โรคและภัยทีค่ กุ คามสขุ ภาพ จากฝุ่นละอองขนาดไม่เกนิ 2.5 ไมครอน (PM2.5)