เพนียดคล้องช้าง 1.4.13

เพนีียดคล้้องช้้าง คอื สถานทส่ี ำ�หรับการจับช้างหนา้ พระที่น่งั ในสมยั กรุงศรีอยธุ ยา ช้าง เปน็ สตั วท์ ี่มีความสำ�คัญสูงมาก เป็นพาหนะของชนชน้ั สูงสำ�หรับพระราชดำ�เนนิ ทางบก และเป็นเหมือนรถถังหรือ เครือ่ งมือสำ�คญั ในการน�ำ ล้ี พลเข้าต่อสู้กับข้าศึก ยงิ่ ถ้าเป็นชา้ งเผือก สิ่งมงคลค่บู ารมีของพระมหากษตั ริย์ดว้ ยแล้ว พระองคก์ จ็ ะโปรดเกลา้ ฯ ใหน้ ำ�มาเลยี้ ง และประดบั ยศศักดใ์ิ ห้ดว้ ย พระมหากษัตริย์ในสมัยกรงุ ศรีอยธุ ยา จะเสด็จมาทอดพระเนตร การคล้องช้างดว้ ยเสมอ เพราะนอกจากจะเปน็ ขัน้ ตอนในการคดั เลอื กชา้ งแลว้ ยังเปน็ มหรสพชนดิ หนึ่งอกี ดว้ ย ของดมี ใี นคา่ ย...โบราณสถานเพนียดคล้องชา้ ง เมืองละโว้ “...ราวหนึ่งในส่ขี องลิเออ (๑ กิโลเมตร) จากเมืองละโวม้ ีเพนยี ดอยู่แห่งหน่ึงเปน็ รูปสี่เหลยี่ มผืนผ้า ลอ้ มรอบดว้ ยคนั ดินสงู เป็นทน่ี ั่งดขู องผู้ทศั นา ภายในแนวคันดนิ นมี้ เี สาต้นใหญๆ่ ปักลงในดิน ห่างกันช่ัวระยะ สองฟตุ ใช้เปน็ ช่องส�ำ หรบั หลบออกมาของพวกนกั ล่าช้าง เม่ือถูกชา้ งไล่ติดพนั มา ทางดา้ นท้องท่งุ น้ันมีชอ่ ง ทางเขา้ ออกใหญ่ และตรงกนั ข้ามด้านที่มาจากในเมอื งนัน้ สร้างเปน็ ชอ่ งทางเล็กๆ เขา้ ไว้เป็นทางเดินแคบๆ ซึ่งช้างจะผ่านไปไดโ้ ดยยาก ทางแคบนี้สนิ้ สดุ ลงทคี่ อกใหญแ่ ห่งหน่ึงซ่งึ เขาใชเ้ ป็นทส่ี ำ�หรบั ฝกึ ช้างให้เชือ่ ง…”

จดหมายเหตุการเดินทางสปู่ ระเทศสยาม ของบาทหลวงตาชารด์ โบราณสถานเพนยี ดคลอ้ งชา้ ง ตั้งอยูใ่ นคา่ ยสมเดจ็ พระนารายณ์มหาราช มผี ังรปู สเ่ี หล่ยี มผนื ผ้า ขนาด ๗๗x๙๕ เมตร มีคันดินกวา้ ง ๑๐ เมตร ความสูง ๒-๓ เมตร ลอ้ มรอบ ทางทศิ ตะวันออก เวน้ เป็นชอ่ งทาง เข้า-ออก สว่ นทางทิศตะวนั ตกเช่ือมตอ่ กบั ประตูเมอื งของเขตคูเมอื งกำ�แพงเมอื งชั้นท่ี ๒ เมืองลพบรุ ซี งึ่ ยังคงปรากฏร่องรอยของแนวกำ�แพงก่ออิฐถือปนู และชอ่ งประตทู ่ีมีเสาและบานประตไู ม้ เสริมความแข็งแรงด้วยหมดุ เหล็ก ชาวบ้านเรยี กกนั โดยทั่วไปวา่ “ประตูเพนยี ด” ไมป่ รากฏหลักฐานทแ่ี นช่ ดั เกย่ี วกบั ประวัติการกอ่ สรา้ ง สนั นิษฐานวา่ นา่ จะสรา้ งขน้ึ กอ่ น พ.ศ. ๒๒๑๖ เน่อื งจากจดหมายเหต ุ ของคณะบาทหลวงฝรั่งเศสบันทกึ เหตกุ ารณไ์ ว้ โดยสรปุ ว่า เมอื งละโวเ้ ป็นเมืองที่สมเดจ็ พระนารายณม์ หาราช ทรงโปรดการเสด็จมาประทับมากกว่าเมืองอ่ืนๆ พระองคเ์ สด็จมาประทบั ทกุ ๆ ปีคราวละ ๙-๑๐ เดอื น เพื่อทรงไล่เสือและคล้องช้างส่วนในจดหมายเหตุการเดินทางสู่ประเทศสยามของบาทหลวงตาชารด์ ซ่ึงเดินทางมากบั คณะทูตของพระเจา้ หลยุ ส์ที่ ๑๔ ในปี พ.ศ. ๒๒๒๘ ได้บนั ทกึ เร่ืองราวการจบั ช้างและฝกึ ชา้ ง ให้เช่ืองซง่ึ สมเดจ็ พระนารายณ์มหาราชทรงจัดให้ เชอวาลิเอร์ เดอ โชมองต์ ราชทตู ฝรง่ั เศสและคณะไดช้ ม นอกจากนีใ้ นผงั เมืองละโว้ Plan de la Ville de Louvo ทม่ี กี ารคัดลอกและพิมพ์เผยแพร่ต่อกันมา จากตน้ ฉบับแผนที่รา่ งโดยเมอซิเออร์ เดอ ลามาร์ (M. de la Mare) ผูร้ ว่ มเดนิ ทางมากับคณะราชทูต เชอวาลิเอร์ เดอ โชมองต์ เมอ่ื ปี ๒๒๒๘ พบว่าในทางด้านทศิ ตะวนั ออกของเมืองละโวน้ อกแนวก�ำ แพง เมืองชน้ั ท่ี ๒ บรเิ วณตรงกับประตเู มอื งปรากฏสง่ิ กอ่ สรา้ งเปน็ กรอบส่เี หลี่ยมผนื ผา้ ขนาดใหญ่ ภายในมี แนวของสิ่งปลกู สร้างเป็นจดุ ตง้ั เรียงกนั ผงั รปู สี่เหลย่ี มซอ้ นกนั ๒ ชัน้ และทางด้านทิศตะวันตกในสว่ นที่ อย่ถู ดั จากประตเู มอื งออกไปเป็นรูปส่ีเหลย่ี มซึ่งอาจจะเปน็ อาคารสิง่ ปลกู สร้างบางอย่าง และมคี ำ�อธิบาย เปน็ ภาษาฝรง่ั เศสว่า “ทท่ี ่ีเราน�ำ ชา้ งมา” และ “ไว้เกบ็ ช้างป่า” สอดคลอ้ งตรงกบั ปรากฏในแผนที่ Plan de la Ville de Louvo Demeure ordinaire des Rois de Siam ของกรมแผนทีท่ หาร พมิ พป์ ี ๒๔๗๗ ท่ีมคี ำ�อธิบายภาษาไทยคู่กับช่ือสถานทีต่ ่างๆ ซ่ึงบรรยายไวเ้ ปน็ ภาษาฝรง่ั เศส โดยกลา่ วถงึ บริเวณดังกล่าวว่า “เพนยี ดเป็นทส่ี ำ�หรบั จับช้างปา่ ” ซง่ึ หลักฐานทเ่ี กี่ยวขอ้ งกบั โบราณสถานเพนียดคลอ้ งชา้ งดังกล่าวนีม้ ีความ สำ�คญั ทางดา้ นโบราณคดแี ละประวัตศิ าสตรเ์ ปน็ อย่างสงู โดยเฉพาะที่เก่ียวขอ้ งกบั เมอื งลพบุรใี นแผ่นดนิ สมเด็จพระนารายณม์ หาราช ในปี ๒๕๖๓ สำ�นกั ศลิ ปากรท่ี ๔ ลพบรุ ี ทำ�การขุดตรวจทางโบราณคดเี พนยี ดคลอ้ งช้าง ประตเู พนียด และคันดนิ ก�ำ แพงเมือง เมอื งลพบุรี พบหลักฐานวา่ การสร้างเพนยี ดคลอ้ งช้างใชว้ ธิ ีการขดุ ลอกหนา้ ดินออก เพ่ือนำ�ไปพนู เปน็ แนวคันดินโดยรอบเชื่อมตอ่ กบั แนวก�ำ แพงเมืองชน้ั ที่ ๒ หลังจากน้ันจงึ นำ�เอาเศษอฐิ หกั มาบดถมปรบั พ้ืนท่ี แตไ่ มพ่ บร่องรอยของเสาตะลุง ตามท่ีปรากฏหลกั ฐานในผงั เมอื งละโว้ Plan de la Ville de Louvo ของคณะราชทูตและบาทหลวงชาวฝร่งั เศส ในเพนียดคล้องช้างมีการจดั ระบบประปาวางทอ่ ดินเผานำ�น�ำ้ เขา้ มาใช้ โดยมีบ่อพักนำ้�ก่ออิฐถือปูนมีอาคารหลังคาคลุมแนวของท่อประปาจะผ่านเข้ามาทางทิศตะวันออกของ เพนียดคล้องช้าง

เพื่่�อการประชาสััมพัันธ์์ เพจ นักรบพิเศษ เพจ ห้องสมดุ สงครามพิเศษ หนังสือ ตำ�นานจูโ่ จม เพจ พพิ ธิ ภัณฑท์ หารรบพิเศษ เพจ วารสารทหารรบพเิ ศษ เพจ ศปชส.กวก.ฯ “ปญฺฺญาธิิฏฺฺฐาโน” “พึึงตั้�้งมั่�่นในปััญญา”

เพนีียดคล้้องช้้าง เอกสารบำรุุงความรู้้� กองวิิทยากการ ศููนย์์สงครามพิิเศษ