หมอลำจินตนา-ปากไฟ-กับวัฒนธรรมสัมพันธ์ในช่วงวิกฤตการณ์โรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา-2019

บทสัมภาษณพ์ เิ ศษ “หมอลาจนิ ตนา ปากไฟ” กบั วฒั นธรรมสัมพนั ธใ์ นช่วงวิกฤตการณ์ โรคตดิ เชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 นายตอ่ พงศ์ เชอื้ อ่นุ นกั ศึกษาสหกจิ ศึกษา สาขาวชิ าภาษาไทย คณะมนุษยศาสตรแ์ ละสงั คมศาสตร์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น “โอย่ นางเอ้ย เสียงแซว ๆ สา่ เวา้ ดงั ทวั่ โลกา...” เ มื่ อ นึ ก ถึ ง วั น ที่ ผ ม ล า ใ น โ ค ร ง ก า ร ฝึ ก อ บ ร ม ถ่ า ย ท อ ด อ ง ค์ ค ว า ม รู้ ด้ า น ห ม อ ล า สู่ เ ด็ ก เ ย า ว ช น และประชาชน ประจาปีงบประมาณ 2562 ภายใต้หัวข้อเร่ือง หมอลานาเท่ียว ชมเมืองขอนแก่นแดนของดี : เพื่อถวายราชสดุดีเทิดไท้ในหลวง รัชกาลท่ี 10 เม่ือวันที่ 5-9 มิถุนายน พ.ศ. 2562 ผมยังจดจา ความประทบั ใจในคร้ังน้ันได้ดี เพราะได้รับความรู้จากหมอลา หมอแคนมืออาชีพหลากหลายท่านอย่างใกล้ชิด นาโดยหมอลา ดร.ราตรีศรีวิไล บงสิทธิพร นายกสมาคมหมอลาจังหวัดขอนแก่น และศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (ลากลอนประยุกต์) ประจาปี พ.ศ. 2554 พร้อมด้วยหมอลาจานง ฤๅชา ศิลปินมรดก อีสาน สาขาศิลปะการแสดง (ลากลอน) ประจาปี พ.ศ. 2556 หมอลาจินตนา เย็นสวัสดิ์ ศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง (ลากลอน) ประจาปี พ.ศ. 2560 หมอแคนละมุด ทรัพย์ผาด ศิลปินมรดกอีสาน ศิลปะการแสดง (ดนตรีพื้นบ้าน – แคน) ประจาปี พ.ศ. 2560 หมอลาพวงเพชร กาละพันธ์ ผู้มีผลงานดีเด่น วัฒนธรรมสัมพันธ์ สาขาศิลปกรรม (หมอลากลอน) ประจาปี พ.ศ. 2562 และหมอลารัศมี อาลัยรักษ์ ผู้มีผลงานดีเด่นวฒั นธรรมสัมพนั ธ์ สาขาศิลปกรรม (หมอลากลอน) ประจาปี พ.ศ. 2563 และท่านอ่นื ๆ ครั้งน้ัน ผมมีโอกาสได้พบและพูดคุยกับคุณแม่จินตนา เย็นสวัสด์ิ หรือหมอลาจินตนา ปากไฟ หมอลากลอนชัน้ ครูทไี่ ดร้ บั รางวัลยกยอ่ งเชดิ ชูเกยี รติมากมาย เชน่ รางวลั เสาเสมาธรรมจักร ผู้ทาคุณประโยชน์ ประเภทส่งเสรมิ และอนรุ กั ษ์วัฒนธรรมมรดกไทยทางพระพุทธศาสนา ปี พ.ศ. 2554 ผูม้ ีผลงานดีเด่นวัฒนธรรม สัมพันธ์ สาขาศิลปกรรม (หมอลากลอน) ปี พ.ศ. 2554 รางวัลเพชรสยาม สาขาดนตรีนาฏศิลป์ สืบสานเพลง พื้นบ้านเพ่ือสังคม ปี พ.ศ. 2554 และครูภูมิปัญญาไทย ด้านศิลปกรรม (การแสดงพ้ืนบ้านหมอลากลอน) ปี พ.ศ. 2560 เปน็ ตน้ ภาพโครงการฝกึ อบรมถา่ ยทอดองคค์ วามรดู้ า้ นหมอลาส่เู ด็กเยาวชนและประชาชน ประจาปีงบประมาณ 2562 ภายใตห้ วั ข้อเร่อื ง หมอลานาเทย่ี ว ชมเมืองขอนแกน่ แดนของดี : เพ่อื ถวายราชสดดุ ีเทิดไท้ในหลวง รัชกาลที่ 10 ขอบพระคุณภาพจากหมอลา ดร.ราตรศี รีวิไล บงสทิ ธพิ ร

จากทกี่ ล่าวมาข้างตน้ เป็นท่นี ่าสนใจว่า หมอลาจินตนาเป็นหนึ่งในศิลปินหมอลาเพียงไม่กี่ท่านท่ีได้รับ รางวัลผู้มีผลงานดีเด่นวัฒนธรรมสัมพันธ์ สาขาศิลปกรรม ภายหลังจึงได้รับการยกย่องเชิดชูเกียรติจาก มหาวิทยาลัยขอนแก่นให้เป็นศิลปินมรดกอีสาน สาขาศิลปะการแสดง ซ่ึงแสดงให้เห็นถึงความมุ่งมั่น ในการสรา้ งสรรค์ ต่อยอด และเผยแพร่ผลงานเกีย่ วกบั หมอลากลอนสู่สงั คมอยา่ งต่อเน่อื ง หากท่านใดได้ติดตามอ่านหนังสือศิลปินมรดกอีสาน สืบสานวัฒนธรรมสัมพันธ์ในปีท่ีผ่าน ๆ มา จะทราบเป็นอย่างดีว่า ด้วยเจตนารมณ์ของมหาวิทยาลัยขอนแก่นในการส่งเสริมศิลปวัฒนธรรมท้องถ่ิน และสนบั สนุนการสรา้ งสรรค์ผลงานเกี่ยวกบั ภูมปิ ัญญาพื้นบ้านภาคตะวนั ออกเฉียงเหนอื จึงได้ริเริ่มจัดโครงการ ยกย่องเชดิ ชเู กยี รติ “ศลิ ปนิ มรดกอีสาน” ขึ้นในปี พ.ศ. 2548 โดยมอบรางวัลให้แก่ผู้ท่ีเป็นต้นแบบแห่งศาสตร์ และศิลปใ์ นสาขาต่าง ๆ จากน้ัน ในปี พ.ศ. 2551 เป็นต้นมา มหาวิทยาลัยขอนแก่นได้มอบรางวัล “ผู้มีผลงาน ดีเด่นวัฒนธรรมสัมพันธ์” ให้แก่ผู้ท่ีมีบทบาทในการอนุรักษ์ สืบสานงานด้านวัฒนธรรมสัมพันธ์ในภูมิภาค เพ่ือสร้างขวัญกาลังใจแก่ศิลปินต้นแบบและผู้สร้างสรรค์ผลงานด้านศิลปวัฒนธรรม เน่ืองในโอกาสวันคล้าย วันพระราชสมภพสมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี และวันอนุรักษ์มรดกไทย ในวันท่ี 2 เมษายนของทุกปี แต่ปัจจุบันเนื่องด้วยสถานการณ์การแพร่ระบาดของ โรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 จึงมีความจาเป็นในการเลื่อนการพิจารณารางวัลศิลปินมรดกอีสาน และผมู้ ีผลงานดเี ด่นวัฒนธรรมสมั พนั ธ์ ประจาปี พ.ศ. 2564 ออกไปในปี พ.ศ. 2565 ท้ังน้ี หากเอ่ยช่ือของ “หมอลาจินตนา ปากไฟ” ขึ้นมา มิตรหมอแคนแฟนหมอลาคงรู้จักกัน เป็นอย่างดี ด้วยความที่คุณแม่เป็นผู้มีอัธยาศัยดี ยิ้มแย้มแจ่มใส โอบอ้อมอารี จึงทาให้เป็นท่ีรักและเคารพใน วงการหมอลา รวมท้ังบรรดาลกู ศิษยเ์ สมอมา ซง่ึ ผมมโี อกาสได้ฟงั การสมั ภาษณ์คุณแม่จากรายการอาสาตามหา คนดี Righteous Person's Stage ตอนที่ 5/57 ทางช่อง MCUTV และฐานข้อมูลศิลปินมรดกอีสาน พบว่าชีวิตและผลงานของคุณแม่น่าสนใจอย่างยิ่ง อย่างไรก็ตาม แม้ในยามที่โรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 แพร่ระบาดทั่วโลก แต่การอนุรักษ์ และเผยแพร่ศิลปวัฒนธรรมยังคงดาเนินต่อไปอย่างเข้มแข็งด้วยเทคโนโลยี การสื่อสารที่ทันสมัย จึงเป็นโอกาสดีที่ผมจะได้ต่อสายพูดคุยกับคุณแม่จินตนาเกี่ยวกับการเป็นศิลปิน หมอลากลอน การใชช้ ีวิต รวมถึงการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมพื้นบ้านอีสาน (หมอลากลอน) ในช่วงวิกฤตการณ์ ครัง้ น้ี ไปพร้อม ๆ กบั ท่านผู้อ่าน เสมอื นได้เยย่ี มเยียน และล้อมวงสนทนากันพรอ้ มหนา้ อย่างอบอนุ่ ภาพหมอลาจินตนา ปากไฟ กว่าจะมาเป็น “หมอลาจินตนา ปากไฟ” ขอบพระคุณภาพจาก เ ส้ น ท า ง ก า ร เ ป็ น ศิ ล ปิ น ห ม อ ล า ก ล อ น ข อ ง คุ ณ แ ม่ จิ น ต น า หมอลาจนิ ตนา เย็นสวัสดิ์ มีความนา่ สนใจอยา่ งยงิ่ ทา่ นเกดิ ท่ีบา้ นโคกน้อย ตาบลพระลับ อาเภอเมือง จงั หวดั ขอนแก่น มพี ี่สาว คอื “หมอลาคาภา ธวชั โชติ” ท่ีมีความสามารถใน การลากลอนจนได้รับรางวัลชนะเลิศระดับประเทศ รับโล่เกียรติยศจาก นายกรัฐมนตรี ซึ่งได้สร้างช่ือเสียงให้แก่ครอบครัวและวงศ์ตระกูล เป็นอย่างมาก ทาให้มีผู้เดินทางมาขอเล่าเรียนหมอลากลอนถึงที่บ้าน

คุณแมจ่ นิ ตนาจงึ ไดเ้ ห็นการซักซ้อมลา และได้ชมการแสดงหมอลากลอนของพี่สาวในงานต่าง ๆ ประสบการณ์ เหล่าน้ีตา่ งฝงั แน่นอยู่ในความทรงจาของคุณแม่เสมอมา ประกอบกับอาชีพหมอลากลอนในอดีต เป็นอาชีพที่มี เกียรติ ได้รับการยกย่องนับถือจากกลุ่มผู้ฟังว่า “หมอลา คือ ปราชญ์แห่งภูมิปัญญาพื้นบ้านอีสาน” เนื่องจาก เนื้อหาของกลอนลานั้นล้วนเก่ียวกับฮีตสิบสองคองสิบส่ี ศาสนา ปรัชญา ประวัติศาสตร์ ภูมิศาสตร์ การเมือง หรอื วรรณกรรมทง้ั สน้ิ ดว้ ยเหตุผลดงั กลา่ ว ทาให้คณุ แมเ่ รม่ิ เรียนหมอลากลอนกบั พส่ี าวของตนเอง และเร่ิมเป็นหมอลากลอน ต้ังแต่อายุประมาณ 15 ปี โดยในช่วงแรกได้ทดลองขึ้นลาพร้อมกับพี่สาวก่อน จากน้ันในปี พ.ศ. 2505 จงึ เรม่ิ รบั งานแสดงตามงานวัด หรืองานบุญประเพณีต่าง ๆ ของหมู่บ้าน ต่อมาเม่ืออายุ 17 ปี ขณะนั้นหมอลา คาภา ผู้เป็นพี่สาวได้เดินทางไปบันทึกเสียงเทปของนายโบ ตราชู คุณแม่จึงมีโอกาสได้ร่วมบันทึกเสียง เป็นครั้งแรก จนกระท่ังเม่ืออายุ 18 ปี เร่ิมมีช่ือเสียงโด่งดัง และเม่ืออายุ 20 ปี จึงเร่ิมสอนหมอลากลอนแก่ ลูกศิษย์ จากการส่ังสมประสบการณ์และความรู้มาอย่างยาวนาน จนเกิดความเช่ียวชาญ ได้รับงาน ทั้งในประเทศไทยและสาธารณรัฐประชาธิปไตยประชาชนลาว ทาให้ได้รับการขนานนามว่าเป็น “หมอลากลอนสองฝงั่ โขง” หลาย ๆ ท่านอาจเกิดความสงสัยว่า ฉายาหมอลา “ปากไฟ” นั้นมีท่ีมาที่ไปอย่างไร คุณแม่จินตนากล่าวว่า ชาวบ้านนาเกาะ จังหวัดเลย เป็นผู้ให้ฉายาหมอลา “ปากไฟ” เนื่องจากประทับใจใน น้าเสียงอันเป็นเอกลักษณ์ และลีลาการลาที่ทันอกทันใจผู้ฟัง มีปฏิภาณไหวพริบ แม้จะลาด้วยจังหวะท่ีเร็ว แต่มีความชัดถ้อยชัดคาเปรียบดังไฟแล่บ ด้วยเอกลักษณ์ดังกล่าว จึงทาให้ชื่อของหมอลาจินตนา ปากไฟ ประทับแนบลงกลางดวงใจของมติ รหมอแคนแฟนหมอลาเร่อื ยมา จาก “หมอลากลอน” สู่ “ครขู องแผ่นดนิ ” “ถ้าแม่เกิดเป็นผู้ชาย ก็อยากจะบวชเป็นพระ เพราะอยากเผย แผ่หลักธรรมคาสอนทาง พระพุทธศาสนาแก่พุทธศาสนิกชน แต่เมื่อเกิดมาเป็นผู้หญิง จึงเลือกท่ีจะเป็นหมอลากลอน เพราะสามารถ ถ่ายทอดหลกั ธรรมเหลา่ นั้นสผู่ ู้ฟังผ่านกลอนลาได”้ จากขอ้ ความขา้ งตน้ นับเปน็ หนงึ่ ในแรงบันดาลใจของคุณแม่ในการเป็นหมอลากลอน ด้วยความสนใจ ส่วนตัวเกี่ยวกับพระพุทธศาสนา โดยปกติจะอ่านหนังสือเกี่ยวกับธรรมะ อาทิ งานเขียนของ พระธรรมโกศาจารย์ (พุทธทาสภิกขุ) รา่ เรยี นธรรมะ พรอ้ มทงั้ นงั่ สมาธิ ปฏิบัติธรรมอยู่เป็นประจา ทาให้คุณแม่ ตอ้ งการถ่ายทอดแนวคิดทางพระพุทธศาสนาสู่กลุ่มผู้ฟัง ดังนั้น กลอนลาเก่ียวกับพระพุทธศาสนาจึงกลายเป็น หนงึ่ ในเอกลกั ษณด์ ้านเนอื้ หากลอนลาของหมอลาจินตนา ปากไฟ นอกจากการเป็นศิลปินหมอลากลอนแลว้ คุณแมจ่ นิ ตนายังไดอ้ ทุ ศิ ตน ทาหนา้ ทเี่ ป็นอาจารย์พิเศษของ มหาวิทยาลัยราชภัฏอุดรธานี สอนเรื่อง “หมอลากลอน คือครูของแผ่นดิน” ใน 1 ภาคการศึกษา โดยไม่รับค่าตอบแทน และปัจจุบันเป็นอาจารย์พิเศษด้านหมอลากลอนให้แก่มหาวิทยาลัย มหามกุฏราชวิทยาลัย วิทยาเขตอีสาน จังหวัดขอนแก่น ทาหน้าที่สอนและควบคุมวงดนตรีของมหาวิทยาลัย

“วงโปงลางอีสาน หนุ่มปริญญา สาวมหา’ลัย” มาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2554 รวมถึงได้สร้างศูนย์การเรียนรู้ ภมู ิปัญญาไทย ถา่ ยทอดความรู้ดา้ นหมอลากลอนแกผ่ ้ทู ่สี นใจศึกษาอีกด้วย ภาพการแสดงหมอลากลอนของหมอลาจนิ ตนา ปากไฟ พร้อมด้วยคณะลกู ศษิ ย์ ขอบพระคุณภาพจากหมอลาจนิ ตนา เยน็ สวัสดิ์ การใช้ชวี ิตของหมอลาจนิ ตนา ปากไฟในช่วงวิกฤตการณ์โรคตดิ เช้อื ไวรัสโคโรนา 2019 บนเส้นทางของศิลปินหมอลากลอนอันยาวไกล สุขภาพร่างกายของคุณแม่จินตนายังคงแข็งแรง เสียงดีมีพลัง ลีลาวาดฟ้อนยังกระฉับกระเฉงเช่นเคย ไม่หว่ันไหวแม้มีโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ซึ่งคุณแม่ ได้กล่าวถึงวิธีการดูแลรักษาสุขภาพของตนเองไว้ว่า “แม่คิดว่า การเป็นหมอลาน่ีแหละที่ทาให้สุขภาพร่างกาย แข็งแรง เพราะเราอยู่กับความบันเทิงใจ และอีกอย่างหน่ึง แม่จะชอบนั่งสมาธิ ปฏิบัติธรรมเสมอ เม่ือคนเรา มจี ิตใจทเ่ี ปน็ ธรรมะ มสี ุขภาพจิตทีด่ แี ล้ว สขุ ภาพกายย่อมดตี ามไปด้วย” ในช่วงวิกฤตการณ์เช่นน้ี คุณแม่จินตนายังคงรักษาสุขภาพกายและใจให้เข้มแข็งดังเดิม โดยปกติ จะอยู่ท่ีบ้านของตนเอง ติดต่อสื่อสารกับบุคคลอ่ืนด้วยเทคโนโลยี หากจาเป็นต้องเดินทางออกไปทาธุระ นอกบา้ น จะสวมใส่หน้ากากอนามยั เสมอ ปฏิบัติตามคาแนะนาของทางราชการอย่างเคร่งครดั การดาเนนิ งานด้านวฒั นธรรมสัมพนั ธ์ของหมอลาจนิ ตนา ปากไฟในช่วงวิกฤตการณ์โรคติดเชือ้ ไวรัสโคโรนา 2019 การสอนหมอลากลอนในช่วงการแพร่ระบาดของโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 คุณแม่จินตนายังคง สอนลูกศิษย์แบบตัวต่อตัวเช่นเคย โดยไม่บันทึกเสียงลาต้นฉบับให้ลูกศิษย์ไปฝึกซ้อมด้วยตนเองมาก่อน เพราะจาเป็นต้องถ่ายทอดและแนะนาการลาให้ถูกต้องตามจังหวะ ทานองของหมอลากลอนด้ังเดิมอย่าง ไมผ่ ิดเพ้ยี น แตร่ ะหว่างการฝึกซ้อมน้ัน ท่านได้ย้าเตือนกับลูกศิษย์ทุกคนเสมอว่า ต้องรักษาระยะห่างทางสังคม หลงั จากนั้น หากมีขอ้ สงสัยเพ่มิ เติมกส็ ามารถติดตอ่ ขอคาแนะนาจากคณุ แม่ได้ทางโทรศัพท์มือถือ และช่องทาง สือ่ ออนไลน์

ภาพลาเดนิ ตา้ นภัยโควิด-19 โดยหมอลาจินตนา เยน็ สวสั ด์ิ ขอบพระคณุ ภาพจากหมอลาจินตนา เยน็ สวสั ด์ิ “...จุดมงุ่ หมายที่หมอลาอยากจะบอก คืออยา่ ออกไปนอกบ้านเลยนะคณุ เชอ้ื โควดิ มันจะต้องเสอ่ื มสูญ ถา้ หากฉันและคุณอยู่บา้ นตัวเอง เอาเสียงเพลงลานามาบอกกล่าว ใหพ้ ่ีน้องเราสวมหน้ากากอนามัย จะสขุ ใจเม่ือภยั รา้ ยนนั้ หนี วนั ดคี ืนดี เราจะไดพ้ บกนั ...” ลาเดนิ ตา้ นภัยโควิด-19 โดยหมอลาจินตนา เยน็ สวสั ด์ิ ช่วงการแพร่ระบาดของโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 คร้ังแรกในประเทศไทย คุณแม่จินตนา ได้ลาเดินให้ความรู้เก่ียวกับการป้องกันตนเองจากเชื้อโรค พร้อมท้ังให้กาลังใจประชาชน และบุคลากรทาง การแพทย์ในการร่วมใจกันต่อสู้กับวิกฤตการณ์ครั้งน้ีไปด้วยจิตใจท่ีเข้มแข็ง โดยเผยแพร่ผ่านทางเฟซบุ๊ก ไลน์ และเว็บไซต์ยูทูบ ปัจจุบันได้เกิดการแพร่ระบาดของโรคเป็นระลอกที่สอง สื่อหมอลาของคุณแม่ก็ยังคงทา หน้าท่ีในการอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมไปพร้อม ๆ กับเผยแพร่องค์ความรู้เก่ียวกับโรคโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ได้อย่างมปี ระสิทธิภาพ จะเห็นได้ว่า ตลอดระยะเวลาที่ผ่านมา หมอลาได้มีบทบาทหน้าท่ีในการถ่ายทอดองค์ความรู้ หลากหลายด้าน เป็นส่ือกลางในการส่ือสารระหว่างภาครัฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชนอย่างเข้มแข็ง ไม่ว่าจะเป็นเร่ืองความรู้ความเข้าใจเก่ียวกับการป้องกันโรค ความร่วมมือทางการเมือง การแก้ไขปัญหาสังคม หรือการร่วมพัฒนาชุมชนและสังคม เพราะประชาชนส่วนใหญ่สามารถเข้าใจและจดจาองค์ความรู้ต่าง ๆ ได้ง่าย โดยเฉพาะอย่างย่ิง ในยุคที่สื่อหมอลาเดินทางเข้าสู่พื้นที่โลกออนไลน์อันเป็นสื่อใหม่ท่ีมีอิทธิพลอย่างย่ิง ในปัจจุบัน เพราะการเข้าถึงและแบ่งปันข่าวสารของผู้คนเป็นไปอย่างรวดเร็ว มีช่องทางการสื่อสารใหม่ ๆ ท้ังเว็บไซต์ และแอปพลิเคชันต่าง ๆ ปรากฏการณ์เช่นนี้ได้แสดงให้เห็นพลวัตของการส่ือสารทางวัฒนธรรม ทห่ี มอลาไดช้ ว่ ยในการถ่ายทอดองคค์ วามรูต้ า่ ง ๆ สกู่ ลมุ่ เปา้ หมายไดเ้ ปน็ อยา่ งดี สุดท้ายน้ี คุณแม่หมอลาจินตนาได้ฝากถึงลูกหลานไว้ว่า “หมอลา คือ แก่นแท้ของความเป็นอีสาน” ผ้ฟู ังสามารถศกึ ษาเรยี นรูจ้ ากเนือ้ หาของกลอนลาที่แฝงไปด้วยองค์ความรู้ท่ีหลากหลาย เพราะหมอลาได้สั่งสม ภูมิปัญญาอันเต็มข้นในความเป็นอีสานมาจากรุ่นสู่รุ่น จึงอยากให้ลูกหลานทุกคนมองเห็นคุณค่า ช่วยกนั อนรุ กั ษ์และสบื สานศลิ ปวฒั นธรรมพื้นบ้านหมอลาให้คงอยู่คแู่ ผ่นดนิ ไทยตราบนานเทา่ นาน การแพร่ระบาดของโรคติดเช้ือไวรัสโคโรนา 2019 ในครั้งนี้ ส่งผลให้การจัดกิจกรรมต่าง ๆ ต้องถูกยกเลิก เลื่อนวัน-เวลาในการจัดงานออกไป หรือต้องปรับเปลี่ยนรูปแบบในการจัดงานแทบทุกประการ ดงั น้นั เราทุกคนจงึ ต้องตระหนัก และเรียนรู้รว่ มกันอยา่ งรอบดา้ น เพ่อื ปรับแนวทางการใชช้ ีวติ และการทางาน

ให้สอดคล้องกับสถานการณ์ดังกล่าว โดยเฉพาะอย่างย่ิง การดาเนินงานด้านศิลปวัฒนธรรมต้องอาศัย ความร่วมมือร่วมใจจากทุกภาคส่วน ซ่ึงปรากฏการณ์ในครั้งนี้ ทาให้เราได้เห็นพลังของศิลปินพื้นบ้าน ท่ีร่วมกันผนึกกาลังสร้างสรรค์ผลงานในการถ่ายทอดองค์ความรู้เก่ียวกับโรคโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนา 2019 ผ่านทางสื่อออนไลน์มาอย่างต่อเนื่อง ดังเช่น “หมอลาจินตนา ปากไฟ” จึงทาให้เราเห็นได้อย่างชัดเจนว่า ศิล ปิ น พ้ื น บ้ า น น้ั น ล้ ว น เ ป็ น คว า มห วั ง อั น เ รื อง ร อ ง ที่จ ะช่ ว ย ขับ เ คล่ื อน ง า น ด้ า น วั ฒ น ธ ร ร ม สั มพั น ธ์ ภ า ย ใ ต้ วกิ ฤตการณ์โรคตดิ เชอื้ ไวรัสโคโรนา 2019 ต่อไป