สืบสานอนุรักษ์มรดกอีสานฝ่าวิกฤตโควิด-19

อนุรกั ษส์ ืบสานศิลปนิ มรดกอสี าน: ฝ่าวกิ ฤตโควดิ -19 (COVID-19)1 ศศพิ รรณ พระมะโส2 วรศักด์ิ วรยศ3 บทคัดย่อ บทความนี้มีวัตถุประสงค์ เพื่อสืบสานอนุรักษ์มรดกอีสานฝ่าวิกฤตโควิด-19 (covid-19) โดยศึกษาข้อมูลจากแบบเสนอรายชื่อพิจารณาประกาศเชิดชูเกียรติเป็นศิลปินมรดกอีสาน ประจำปีพุทธศักราช 2564 และเอกสารที่เกี่ยวข้องกับมรดกอีสานทั้งสาขา ทัศนศิลป์ ศิลปะการแสดง และวรรณศิลป์ เพือ่ ให้เห็นถึงความสำคัญของศิลปินภาคตะวนั ออกเฉียงเหนือในการสบื สานและอนุรักษ์ ภูมปิ ญั ญา วฒั นธรรม ศิลปะการแสดง วรรณกรรมทอ้ งถิน่ ผ่านโครงการเชิดชเู กียรติศลิ ปินมรดกอีสาน การสืบสานอนุรักษ์ศิลปวัฒนธรรมมีความสำคัญเป็นอย่างมาก ซ่ึงเป็นภูมิปัญญาของประเทศ ไทยมาอย่างช้านานแต่ในปจั จุบันนี้ วัฒนธรรมไทยเริ่มจะเลือนหาย และมีเทคโนโลยีเข้ามาแทนท่ี จึงทำ ให้ผู้คนไม่เห็นความสำคัญแต่วิธีอนุรักษ์หลายอย่างแตกต่างกันออกไป เช่น การค้นคว้าวิจัยควรศึกษา และเก็บรวบรวมข้อมูลภูมิปัญญาของไทยในด้านต่างๆ ของท้องถิ่น จังหวัด ภูมิภาคและประเทศ โดยเฉพาะอย่างยิ่ง ภูมิปัญญาที่มุ่งศึกษาให้รู้ความเป็นมาในอดีต และสภาพการณ์ในปัจจุบันที่มีการ ปญั หาการแพร่ระบาดของไวรสั โควิด-19 เข้ามาสง่ ผลกระทบตอ่ การจัดการกจิ กรรมอย่างไรบ้าง คำสำคญั : สบื สาน อนรุ ักษ์ มรดกอีสาน โควิด-19 1 บทความนี้เปน็ ส่วนหนงึ่ ของการฝกึ ประสบการณ์วชิ าชพี สืบสานอนุรกั ษ์มรดกอีสาน: ฝา่ วิกฤตโควดิ - 19 (covid-19) 2 นสิ ิตฝึกประสบการณว์ ชิ าชพี สาขาวิชาภาษาไทย ภาควิชาภาษาไทยและภาษาตะวันออก คณะมนษุ ยศาสตร์และสงั คมศาสตร์ มหาวิทยาลยั มหาสารคาม 3 นักวิชาการวฒั นธรรม ศนู ยศ์ ิลปวฒั นธรรม มหาวทิ ยาลัยขอนแกน่

บทนำ ภาคอีสานเป็นภูมิภาคที่มีศิลปวัฒนธรรมที่ประสานสัมพันธ์กันกับวิถีชีวิตของผู้คน วัฒนธรรม อีสานคือวัฒนธรรมที่แสดงให้เห็นระบบภูมินิเวศ ภูมิปัญญาพื้นบ้าน และวิถีการดำรงชีวิตที่มีความ หลากหลาย เนื่องมาจากสภาพทางภูมิศาสตร์ และวัฒนธรรมของกลุ่มชนที่มีความแตกต่างกัน อย่างไร ก็ตามความหลากหลายเหล่านี้ล้วนแสดงให้เหน็ ความเปน็ พหุวัฒนธรรมท่ีสอดประสานกันอย่างกลมกลืน และแสดงให้เห็นอัตลักษณ์ของความเป็นภาคอีสานที่ร่ำรวยวัฒนธรรม อันควรอย่างยิ่งต่อการอนุรักษ์ และเสรมิ ส่งให้คงอยู่ต่อไป (ชาญชยั พานทองวริ ิยะกลุ ,2563: 4) ขณะที่ทั่วโลกกำลังแข่งขันกันพัฒนาเศรษฐกิจและสังคม แนวคิดการขับเคลื่อนเศรษฐกิจบน พื้นฐานของการใช้ความคิดสร้างสรรค์ ทรัพยากรทางปัญญา เชื่อมโยงกับรากฐานทางวัฒนธรรม และ นวัตกรรมสมัยใหม่จึงเป็นต้นทุนสำคัญของเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (Creative Economy) โดยใช้ทุนทาง วัฒนธรรม (Cultural Capital) มาสร้างมูลค่าเพิ่มในยุคประเทศไทย 4.0 กล่าวโดยเฉพาะ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ ในฐานะสถาบันการศึกษาทมี่ ุ่งมั่นสง่ เสริมดแู ลสืบสานศลิ ปวัฒนธรรมอีสานให้เป็น ที่ยอมรับในวงกว้าง การยกย่องเชิดชูเกียรติอมรศิลปินมรดกอีสานศิลปินมรดกอีสาน และผู้มีผลงาน ดีเด่นวัฒนธรรมสัมพันธ์ เป็นอีกหนึ่งกิจกรรมที่สอดรับกับยุทธศาสตร์และพันธกิจของ มหาวิทยาลัยขอนแกน่ เพอื่ ก้าวส่มู หาวิทยาลยั ชน้ั นำระดับโลกต่อไป (นิยม วงศ์พงษค์ ำ, 2563:5) จากเหตุการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 ทำให้ประชาชนเกิดความวิตกกังวลไปทั่วโลก โดยเชื้อไวรัสมีการแพร่เชื้ออย่างรวดเร็ว ทำให้ประเทศไทยได้มีมาตรการพระราชกำหนดการบริหาร ราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ.2548 เป็นกฎหมายพิเศษใช้สำหรับช่วงเวลาที่ประเทศอยู่ในสภาวะ ไม่ปกตอิ อกมาเพื่อควบคุมโควิด-19 โดยหยดุ ให้ประชาชนเดินทางเขา้ ออกนอกประเทศ และหยุดการจัด กิจกรรมต่าง ๆ เพื่อป้องกันการแพร่กระจายของโรค สถานที่ท่องเที่ยวซบเซา หลายธุรกิจได้รับ ผลกระทบท้งั ทางตรง และทางอ้อม มีการติดตามข่าวสารเพื่ออัพเดทการแพร่ระบาดของไวรสั โควิด-19 แม้จะเป็นโรคที่ไม่รุนแรงถึงขั้นที่เป็นแล้วเสียชีวิตทุกคนก็ตาม แต่ก็แพร่กระจายไปในวงกว้าง อย่างรวดเร็ว ทำให้เกิดความหวาดระแวงไปทั่ว หลายอย่างชะลอตัว ไปจนถึงขั้นหยุดชะงัก แต่ในทาง กลับกนั กก็ ระต้นุ ให้เกิดการปรับเปลีย่ นเพอื่ เปน็ ทางเลือกสทู่ างรอด ทั้งนี้การแพร่เชื้อของไวรัสโควิด 19 ทำให้มีการเลื่อนการจัดงานที่เป็นวิถี ประเพณี วัฒนธรรม ของทั้งคนให้ประเทศ และของคนในท้องถิ่นการที่เราจะส่งเสริมสืบทอดประเพณีอันดีงามน้ันจึงยากตอ่ การจัดงาน เพื่อเป็นไปตามนโยบาลของรัฐบาล จึงได้มีการเลื่อนหรืองด หรือบางหน่วยงานมีการจัด กิจกรรมโดยการใช้เทคโนโลยีเข้ามาช่วยในการเผยแพร่วัฒนธรรมปฏิบัติตน เช่น เทศกาลประเพณี สงกรานต์ หรือพิธีทางศาสนา มีการป้องกัน โควิด-19 โดยจัดกิจกรรมตามวถิ ีวัฒนธรรมไทย ไม่เสี่ยงต่อ การแพร่กระจายไวรัส โควิด-19 โดยปรับเปลี่ยนรูปแบบเน้นการขอพรผ่านโทรศัพท์ สื่อสังคมออนไลน์ หรอื จัดกิจกรรมในครอบครัว เปน็ ตน้

สำหรับโครงการเชิดชูเกยี รติศิลปินมรดกอีสาน โดยศูนย์ศิลปวฒั นธรรม มหาวิทยาลัยขอนแกน่ ถือว่าเป็นกิจกรรมที่สร้างขึ้นเพื่อส่งเสริมกิจกรรมด้านศิลปวัฒนธรรมในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ ภูมิภาคลุ่มน้ำโขง ในโครงการพัฒนาระบบฐานข้อมูลสารสนเทศทางด้านประเพณี ศาสนา ศลิ ปวัฒนธรรม ภมู ิปญั ญาและองค์ความรู้ท้องถิ่นภาคอสี านเพื่อพัฒนาไปสู่การเป็นศูนย์กลางการเรียนรู้ ทางศิลปะและวัฒนธรรมของอนุภาคลุ่มน้ำโขง เพื่อส่งเสริมการวิจัยด้านวัฒนธรรมศึกษาและเศรษฐกจิ สร้างสรรค์ เพื่อเก็บรวบรวมข้อมูลด้านศิลปวัฒนธรรม ในด้านศิลปวัฒนธรรมท้องถิ่นในส่วนองค์ความรู้ ด้านทัศนศิลป์ วรรณศิลป์ และศิลปะการแสดงของศิลปนิ ภาคตะวนั ออกเฉยี งเหนอื โครงการเชิดชูเกียรติศิลปินมรดกอีสานการจัดทำฐานข้อมูลด้านศิลปวัฒนธรรม โดยนำองค์ความรู้ ประวตั ิ ผลงาน ของศลิ ปนิ มรดกอสี านและผู้มีผลงานดีเดน่ วฒั นธรรมสมั พันธ์ เผยแพร่ ไปยังศิลปินรุ่นหลังหรือผู้ที่สนใจจะเป็นแนวทางการทำงานและสร้างแรงบันดาลใจในการสร้ างสรรค์ ผลงานต่อไป เพื่อทำนุบำรุง อนุรักษ์ ต่อยอด และเผยแพร่งานด้านศิลปวัฒนธรรมในคงอยู่สืบไป (ณัฐวฒุ ิ จารุวงศ,์ 2564: ออนไลน์) ในปี พ.ศ. 2563 โครงการเชิดชเู กียรติศิลปินมรดกอีสาน ได้งดจัดกิจกรรมเนื่องจากปัญหาท่มี า จากไวรัสโควิด-19 โดยที่ประเทศไทยได้มีมาตรการในการป้องกันไวรัสโดยการใช้มาตรกา ร พระราชกำหนดการบริหารราชการในสถานการณ์ฉุกเฉิน พ.ศ.2548 เป็นกฎหมายพิเศษใช้สำหรับ ชว่ งเวลาท่ปี ระเทศอย่ใู นสภาวะไม่ปกติในการควบคุม ทัง้ นเ้ี พ่อื ความปลอดภยั ทางศูนย์ศลิ ปวฒั นธรรมจึง งดการจัดกิจกรรมมรดกอีสาน โดยได้มีการประชุมร่วมของคณะกรรมการเพื่อหาทางออก และได้ข้อ สรุปว่าให้มอบรางวัลให้ผู้เข้าประกวดโดยอยู่ในมาตรการพระราชกำหนดการบริหารราชการใน สถานการณ์ฉุกเฉิน โดยมีการพิจารณาคัดเลือกศิลปินมรดกอีสานตามกฎเกณฑ์การตัดสิน มหาวิทยาลัยขอนแก่น จงึ ไดป้ ระกาศรายช่อื ผู้ไดร้ บั การยกย่องเชิดชเู กียรตศิ ิลปินมรดกอสี าน เนื่องในวัน คล้ายวันพระราชสมภพ สมเด็จพระกนิษฐาธิราชเจ้า กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา ฯ สยามบรมราช กุมารีและวันอนรุ ักษ์มรดกไทย ประจำปี 2563 ดังน้ี อมรศิลปินมรดกอสี านไดแ้ ก่ นางบุญถม นามวันทา สาขาทัศนศิลป์ ได้แก่ นายสุรพล ปัญญาชิระ ศาตราจารย์เกียรติคุณกัญญา เจริญศุภกุล นายสมาน คลงั จตั รุ สั และนายสวุ ัฒน์ สุทธิประภา สาขาวรรณศิลป์ ไดแ้ ก่ นายวิชชา ลนุ าชัย และสาขา ศลิ ปะการแสดง ได้แก่ นางกานดา สอ่ งศรี นายบญุ ถอื หาญสรุ ิย์ และนางพัชรี พาพินิจ ท้ังหมดท่ีกล่าว มาเป็นบคุ คลท่ไี ดร้ ับการยกยอ่ งเชิดชเู กียรติศลิ ปนิ มรดกอสี านประจำปี พ.ศ.2563 สำหรบั งานการคดั เลอื กศิลปนิ มรดกอีสาน ประจำปี พ.ศ.2564 ได้รบั ผลกระทบจากสถานการณ์ ไวรัสโควิด-19 ท่ีประชุมของคณะกรรมการดำเนินงานจึงมีมติให้งดการจัดโครงการเชิดชูเกียรติศิลปิน มรดกอสี านออกไป แตท่ างศนู ย์ศิลปวฒั นธรรมยังเปิดให้ผทู้ ่ีสนใจร่วมเสนอรายชื่อผลงาน เข้ามาเพ่ือทำ การบนั ทึกขอ้ มูล ทงั้ นีจ้ ากสถานการณ์โควิด-19 ทำใหเ้ กิดปญั หาในการจดั กจิ กรรมและการจัดส่งเอกสาร ของผู้เข้าเสนอรายชื่อศิลปินมรดกอีสาน ทางศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น

จึงได้มีการประสานงานกับเครือข่ายเพื่อช่วยกันประชาสัมพันธ์เกี่ยวกับกิจกรรม โดยให้รายละเอียด ข้อมูลในการยืน่ เอกสารของผู้เข้ารว่ มเสนอรายชื่อศิลปินมรดกอีสานและมกี ารประชาสัมพันธท์ างเว็บไซต์ ของศูนยศ์ ิลปวฒั นธรรมอกี ด้วย หากสถานการณ์การแพร่ระบาดของไวรัสโควิด-19 ปกติทางศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยขอนแก่น จะมีการดำเนินการโครงการเชิดชูเกียรติศิลปินมรดกอีสาน เพื่อเป็นการอนุรักษ์ ศลิ ปวัฒนธรรมอีสานในฐานะที่เป็นมรดกของประเทศไทยอย่างถ่องแทซ้ ง่ึ ความรู้ดงั กลา่ วถือเป็นรากฐาน ของการดำเนินชีวิตเพื่อให้เห็นคุณค่า ทำให้เกิดการยอมรับ และนำไปใช้ประโยชน์อย่างเหมาะสมต่อไป ส่งเสริมให้ทุกคนเห็นคุณค่า ร่วมกันรักษาเอกลักษณ์ ทางวัฒนธรรมของคนในท้องถิ่น และคนในชาติ เพื่อสร้างความเขา้ ใจและมัน่ ใจแกป่ ระชาชนในการปรบั เปลีย่ น และตอบสนองกระแสวัฒนธรรมอน่ื อย่างไรกต็ ามหากประชาชนทุกคนรว่ มกันอนุรักษ์สบื สานมรดกอสี านร่วมท้ังศลิ ปวฒั นธรรมของ ประเทศชาติไว้ให้คงอยู่ซ่ึงวัฒนธรรม ประเพณี ภูมิปัญญา ที่เป็นความภาคภูมิใจ และควรค่าแก่การ รักษาสืบทอดส่งตอ่ ไปยังรุ่นต่อรุ่น โครงการเชิดชูเกยี รติศลิ ปินมรดกอีสาน ยังทำให้เห็นถึงคุณคา่ ของคน อีสาน ที่มีวัฒนธรรมที่ยาวนานนับ 1,000 ปี เกิดความภูมิใจรักและหวงแหนความเป็นอีสานให้คงอยู่ สบื ไป เอกสารการอ้างอิง ชาญชัย พานทองวิริยะกลุ . (2563). ศลิ ปนิ มรดกอสี าน สบื สาน วัฒนธรรมสมั พนั ธ์. ฝ่ายศลิ ปวฒั นธรรม และเศรษฐกจิ สรา้ งสรรค์: มหาวิทยาลัยขอนแกน่ . ณฐั วุฒิ จารวุ งศ,์ ฐานขอ้ มูลด้านศิลปวัฒนธรรม. [ออนไลน์] .ไดจ้ าก: https://sites.google.com/site/isanartdb/phu-cad-tha. (สืบคน้ เม่ือวนั ท่ี 10 มกราคม 2564) นิยม วงศพ์ งษค์ ำ. (2563).ศลิ ปนิ มรดกอีสาน สืบสาน วัฒนธรรมสมั พันธ์. ฝ่ายศลิ ปวัฒนธรรม และเศรษฐกจิ สรา้ งสรรค์: มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น.