บทความธาตุในอีสานใต้

ธาตใุ นอีสานใต* : การปะปนทางวัฒนธรรม ผู$จดั ทำ นายพสั รัฐ ชูแกว$ รหัสนักศกึ ษา 617220012-2 รายวชิ า การวจิ ยั ทางวัฒนธรรม ศิลปกรรมและการออกแบบขั้นสูง รหสั รายวิชา 890911 รายงานนี้เปOนสPวนหนึง่ ในการศึกษาระดบั ปริญญาเอก สาขาวิชาวฒั นธรรม ศิลปกรรมและการออกแบบ 2.1 ภาคพิเศษ คณะศลิ ปกรรมศาสตรY มหาวทิ ยาลัยขอนแกPน

คำนำ ความศรทั ธาที่กPอเกิดการสร$างและบูชาพระธาตุเฉกเชนP เดียวกบั กลPุมชาติพนั ธทYุ ี่อยทPู างภาคเหนือและ ทางอีสานในพื้นที่อื่นเชPนเดียวกัน ไมPวPาจะเปOนการสรงน้ำพระธาตุ ซึ่งเปOนผลเนื่องมาจากความเชื่อในเชิง สัญลกั ษณขY อง “พระธาต”ุ ท่มี ีการสะทอ$ นถึงความมศี ีลธรรม ความศรทั ธาทเี่ ปOนนามธรรมท่ีอยPูภายในจิตใจ ของคนอีสานใต$ ซึ่งเห็นเปOนรูปธรรมผPานพฤติกรรมการทำบุญ การสร$างถาวรวัตถุในวัดแถบอีสานตอนใต$ โดยเฉพาะอยาP งย่ิงกระบวนการศึกษาพระธาตอุ สี านใต$ในมิตทิ ่ีหลากหลายเชนP ประวตั ศิ าสตรY ความเชอ่ื ความ ศรทั ธา สงั คม เศรษฐกิจ ศาสนา วฒั นธรรม ประเพณี รวมถึงตำแหนPงทางสงั คม อนั จะเกิดเปนO องคคY วามรู$ที่มี พระธาตุเปOนตัวกลางในการศกึ ษาเชือ่ มโยงมุมมองดา$ นตาP งๆ ท่ีมคี วามหลากหลายในสังคมยคุ โลกาภวิ ัตนY พสั รัฐ ชูแก$ว

ธาตุในอีสานใต:* การปะปนทางวฒั นธรรม การเปลี่ยนแปลงวิถีการดำเนินชีวิตและพฤติกรรมที่บุคคลในสังคมอันเนื่องมาจากการที่มีการ ไหลเวียนทางวัฒนธรรมในโลกไร$พรมแดน โดยมีการเชื่อมโยงและไหวเวียนไปกับเศรษฐกิจ การเมือง วฒั นธรรม และส่ิงแวดล$อมในระดับโลก ระดับประเทศ ไปจนถึงระดับทอ$ งถนิ่ โดยเฉพาะอยาP งยิ่งกลPมุ ชาตพิ ันธYุ ของกกลุPมคนไทยที่ตั้งถิ่นฐานอยูPในภาคตะวันออกเฉียงเหนือทางตอนใต$ (อีสานใต$) อันได$แกP ชัยภูมิ นครราชสีมา บรุ รี ัมยY สรุ ินทรY ศรีสะเกษ และอบุ ลราชธานี ซึง่ มีพรมแดนทตี่ ิดกับประเทศกมั พชู า อีสานใต$เปOน กลุมP ชาติพันธทุY ี่มีวัฒนธรรมประเพณีวถิ ีชวี ิตเปOนของตนเองกป็ ระสบกบั การเปลยี่ นแปลงนี้ไดเ$ ชนP เดยี วกัน สPงผล ให$ประเพณีอนั ดีงามของอสี านใตน$ น้ั ได$รับผลกระทบน้ีโดยหลกี เลีย่ งไมไP ด$ ประเพณีที่ชาวอสี านใตป$ ฏิบัติสืบตPอ กนั มาต้งั แตPอดีตเปนO ประเพณีที่เกยี่ วเน่ืองกับพระพุทธศาสนาเปนO หลักทำใหเ$ กดิ การสรา$ งและบูชาพระธาตุเฉก เชPนเดียวกบั กลุมP ชาติพันธุทY ี่อยทูP างภาคเหนอื และทางอสี านในพ้นื ทีอ่ น่ื เชนP เดยี วกัน ไมวP PาจะเปOนการสรงนำ้ พระ ธาตุ ซึ่งเปOนผลเนื่องมาจากความเชื่อในเชิงสัญลักษณYของ “พระธาตุ” ที่มีการสะท$อนถึงความมีศีลธรรม ความศรัทธาทีเ่ ปOนนามธรรมที่อยูPภายในจิตใจของคนอีสานใต$ ซึ่งเห็นเปนO รูปธรรมผPานพฤติกรรมการทำบญุ การสร$างถาวรวัตถุในวัดแถบอีสานตอนใต$ โดยเฉพาะอยPางยิ่งกระบวนการศึกษาพระธาตุอีสานใต$ในมิติท่ี หลากหลายเชนP ประวตั ิศาสตรY ความเช่อื ความศรทั ธา สังคม เศรษฐกิจ ศาสนา วัฒนธรรม ประเพณี รวมถึง ตำแหนงP ทางสงั คม อนั จะเกิดเปนO องคคY วามรู$ทมี่ ีพระธาตุเปนO ตวั กลางในการศกึ ษาเช่อื มโยงมมุ มองด$านตาP งๆ ท่ี มคี วามหลากหลายในสงั คมยุคโลกาภิวัฒนY ธาตุ หรือ ผู$ทรงไว$ สิ่งซึ่งทรงไว$ ภาวะที่ทรงไว$ ในทางวิทยาศาสตรYจะเปOนพลังงาน สสาร สามารถ กลบั ไปกลับมาไดต$ ลอดเวลา ธาตุตามหลกั ธรรมทางศาสนาจะกลPาวถึงในเร่อื งของธาตทุ ้ัง 4 ได$แกP ดนิ น้ำ ลม ไฟ ซึ่งเปOนองคYประกอบอันเปOนพื้นฐานของการดำรงอยูPในโลกทั้งสิ่งมีชีวิตและไมPมีชีวิต อีกนัยหนึ่งธาตุยัง หมายถึงสPวนตPางๆ ของรPางกายคน ท้ังสวP นท่ีเปOนกระดกู และอวยั วะของคนทเ่ี หลอื จากการถูกเผาแลว$ มีความ ใกล$เคียงกับคำวPา พระธาตุ แตPคำหลังมีความพิเศษมากกวPาเนื่องจาก เปOนสPวนตPางๆ ของรPางกายของพระ อรหันตYที่เหลือจากการถูกเผา เรียกอีกอยPางวPา พระอรหันตธาตุ สำหรับพระพุทธเจ$าจะเรียกวPา พระบรม สารีริกธาตุ หรือ กระดูกของพระพุทธเจ$า ธาตุ พระธาตุ และพระบรมสารีริกธาตุ จะตรงกับภาษาละตินวาP “Reliquiae” ที่แปลวPา สPวนที่เหลืออยูP (Remains) คำทั้งหมดนี้ตามประเพณีนยิ มของพระพุทธศาสนาไมPวPา จะในยุคไหนของพระเจ$าองคYไหนกก็ ตามมกี ารเรยี กอกี อยPางหน่งึ วPา อัฐิ ได$เชPนเดียวกนั แลว$ แตคP วามระดวกใน การเรยี กของแตPละบคุ คลหรอื พื้นทป่ี ระเพณวี ฒั นธรรมทสี่ ืบทอดกนั มา ทำให$สิ่งทีเ่ ปOนตัวแทนของพระพุทธเจ$า และพระอรหนั ตทY งั้ หลายทย่ี งั เหลืออยPนู อกจากพระธรรมคำสงั่ สอน ได$ถกู นำมาเปนO สงิ่ ท่คี วรบูชาสกั การะสูงสุด ของชาวพทุ ธเพื่อเปนO เคร่ืองระลึกถึงพระพุทธเจา$ สี่อยาP งด$วยกัน ได$แกP ธาตุเจดียY (พระบรมสารีรกิ ธาตุ) บริโภค

เจดียY (สังเวชนยี สถาน) ธรรมเจดียY (จารึกข$อพระธรรม) อุเทสิกเจดียY (พระพุทธรูป ธรรมจักร รอยพระพทุ ธ บาท พระแทนP วัชรอาสนY หรือสัญลักษณYแทนพระพุทธเจ$า) ในที่นี่จะกลPาวถึงพระธาตุเจดยี Y ลักษณะสัณฐาน และขนาดของพระธาตุมีลักษณะเปOนมันเลื่อมสีตาP งๆ มีลักษณะกลม ยาวรี เสี้ยว เปOนเหลี่ยม และมีขนาดท่ี แตกตPางกันไป พระบรมสารีริกธาตุได$มีการเคลื่อนย$ายไปยังสPวนตPางๆ ของโลกเนื่องจากมีการเผยแผP พระพุทธศาสนาของศาสนฑูตในสมัยของพระเจ$าอโศกมหาราช พระธาตุและพระบรมสารีริกธาตุในประเทศ ไทยไดถ$ ูกอัญเชญิ มาตัง้ แตPพระโสณะและพระอุตตระเปOนต$นมา ซ่ึงตามตำนานแลว$ อรุ ังคธาตุพระมหากัสสปะ และคณะได$อญั เชิญพระบรมสารรี กิ ธาตสุ Pวนหนา$ อกมาบรรจใุ นพระเจดียY แมแ$ ตคP วามเชอ่ื เร่อื งบั้งไฟพญานาค ชาวไทยและชาวลาวบริเวณลมPุ แมนP ้ำโขงมีความเชือ่ วPา เมือ่ กPอนมเี จดยี บY นเกาะกลางแมนP ำ้ โขงแตถP ูกกระแสน้ำ เซาะเกาะกลางนำ้ พังทลาย พ้ืนดนิ ทรุดลง น้ำทPวมองคเY จดียY แตสP ภาพเจดียYยงั คงสภาพท่ีดีอยูมP าจนถงึ ปvจจุบัน พอถึงวันออกพรรษาของทุกปwจะมีพญานาคออกมาพPนลูกไฟเพื่อเปOนการบูชาพระบรมสารีริกธาตุ (ทองดี หรรษคณุ ารมณY 2546) พุทธศาสนิกชนบริเวณลุPมแมPน้ำโขงสำหรับประเทศไทยตั้งแตPทางเหนือไปจนถึงทางใต$จีงมีความ ศรัทธาในเรื่องพระบรมสารีริกธาตุเปOนอยPางมาก ดังจะเห็นได$จากมีการสร$างพระธาตุขึ้นในภาคตPางๆ โดย ท้ังหมดนี้เปนO ที่ประดิษฐานของพระบรมสารรี ิกธาตทุ ้ังหมดทั้งสิ้น สำหรับในทางภาคอสี านผคู$ นมีความศรัทธา ในพระบรมสารีริกธาตไุ มยP ง่ิ หยPอนไปกวาP ภาคอ่นื ซึ่งจะเหน็ วาP มีพระธาตุเปOนจำนวนมากเชนP พระธาตพุ นม พระ ธาตุเชงิ ชุม พระธาตเุ รณูนคร พระธาตุศรีคณู พระธาตมุ หาชัย เปนO ตน$ โดยเฉพาะอยPางยง่ิ จงั หวัดในอีสานตอน ใต$ ไดแ$ กP ชยั ภมู ิ นครราชสีมา บุรีรัมยY สุรนิ ทรY ศรีสะเกษ และอุบลราชธานี มีการสรา$ งพระธาตุขึ้นมาจำนวน มากยกตัวอยาP งเชPน จงั หวดั ศรสี ะเกษ มี พระธาตุเรอื งรอง (บรรจุพระบรมสารรี ิกธาตุ) พระธาตสุ ีดา พระธาตุกPู คนั ธนาม พระธาตุมหาเจดยี Yแก$ว เปนO ต$น จงั หวดั อุบลราชธานี มี พระธาตุหนองบัว และจงั หวัดนครราชสีมา เชPน พระธาตุเขาตะกรุดลัง พระธาตุจระเข$หิน พระธาตุเขาทอง พระธาตุท$าวสุรนารี พระธาตุหน$าพระธาตุ และพระธาตหุ นองหญา$ งาม เปOนตน$ พระธาตใุ นอสี านใต$นับวPามีบทบาทและความสำคญั ตPอผ$ูคนที่อาศัยอยPูไมP แตกตPางไปจากภาคอื่นของประเทศเนื่องจากเปOนวัตถุบูชาอันสูงสุดที่เกี่ยวเนื่องกับพระพุทธเจ$าซึ่งเปOนการ แสดงใหเ$ หน็ ถงึ การยอมรับนับถือในพระพุทธศาสนาของผค$ู นในดินแดนน้นั ๆ ซึง่ การบชู าในพระพทุ ธศาสนาใน คัมภีรYพระไตรปyฎกและอรรถกถาวPามีการบูชาด$วยวิธีการทม่ี ีความหลากหลายอาทเิ ชนP การบูชาด$วยดอกไม$ หรือของหอม การบูชาด$วยการกราบไหว$ การบูชาด$วยการถวายวัตถสุ ิ่งของตPางๆ การบูชาด$วยการถางหญา$ บริเวณพระธาตุเจดียY เปOนต$น (ธาดา สุทธิธรรม 2542; ปธานชัย วายุโชติ 2559) การบูชานี้ได$รับอิทธิพลมา จากการรับเอาพระพุทธศาสนาเข$ามาในดนิ แดนแหงP นี้ต้ังแตPในอดีตตั้งแตPที่มีศาสนฑูตเข$ามาในประเทศไทย ความเชือ่ และพิธกี รรมการบชู าพระธาตุของผค$ู นในดินแดนอีสานใต$มีบทบาทในการนอ$ มนำให$บุคคลได$ระลึก

นกึ ถึงพระพุทธเจ$าเปOนสำคญั ทำให$ชวP ยในการนกึ ถึงคำสอนของพระพทุ ธเจ$า ซ่งึ เปนO การเสรมิ สร$างศรัทธาของ บคุ คลใหม$ ตี Pอพระพทุ ธศาสนาสงP ผลให$ผู$คนนำเอาหลักธรรมของพระองคมY าใช$ในชวี ิตประจำวนั นอกจากน้ียัง เปOนการเสริมสร$างกำลังใจให$แกPตนเองและความเปOนสิริมงคลให$แกตP นเองและครอบครัว เปOนเครือ่ งขัดเกลา ทางสังคม ชPวยสบื ทอดพระพุทธศาสนาให$ยงั่ ยนื ใหก$ ับชมุ ชนและประเทศชาติ สิง่ ท่สี ำคัญไมPน$อยไปกวPากันคือ ความเช่ือในเร่อื งของความศักดิ์สิทธ์ทิ ผ่ี ค$ู นได$นำเขา$ มาเปนO สวP นหน่งึ ของวถิ ีชวี ติ โดยมีการสืบทอดกนั มาจากรนPุ สPู รุPน ซึ่งความเชื่อนี้ได$รับสืบทอดมาจากบรรพบุรุษสPงผลใหช$ าวบ$านศรทั ธาเสมือนวPาพระธาตสุ ามารถคุ$มครอง ตนเองใหพ$ น$ จากภัยทั้งปวง ทำให$เกิดพธิ ีกรรมการกราบไหว$ดว$ ยวิธีตPางๆ ดังที่กลPาวมาแล$วเพราะเชื่อวPาองคY พระธาตจุ ะบันดาลสิง่ ที่ตนเองปรารถนาได$เปOนอยาP งดี (นราวทิ ยY ดาวเรือง 2557) ยิ่งไปกวPานั้นพระธาตุยังเปOนการสร$างพื้นที่ทางสังคมผPานความเชื่อทางพระพุทธศาสนาวPา พระพุทธศาสนาได$เข$ามาครอบครองดินแดนแหPงลุPมแมPน้ำโขง อีกทั้งยังเปOนสัญลักษณYของอำนาจใหมPท่ี สามารถเอาชนะความเชอ่ื หรืออำนาจแบบด้ังเดิมของพื้นที่น้นั ๆ ได$ ทั้งในแงขP องพ้นื ทที่ างภายภาพ พ้ืนที่ทาง ความคิดภายในและพ้ืนท่ีทางการเมือง การสรา$ งพืน้ ท่ศี กั ดสิ์ ทิ ธิ์โดยการนำพระธาตมุ าเปนO สิง่ ที่เช่อื มโยงกับการ สร$างพื้นที่ทางสังคมดา$ นตPางๆ ตลอดจนพื้นที่สาธารณะ ยิ่งมีการนับถือ กราบไหว$ และเปOนสPวนหนึ่งในการ สรา$ งความสขุ สมหวงั ใหก$ บั ชีวติ นับวาP พระพทุ ธศาสนามีบทบาทตอP ชีวิตของผคู$ นท่ีอยใูP นพื้นที่ไดม$ ากย่ิงขน้ึ เมื่อ พระธาตุทำให$พระพุทธศาสนามีบทบาทกลุPมคนในพื้นที่แล$วยังมีความสัมพันธYกับทางเศรษฐกิจและสังคม ภายในและภายนอกพนื้ ที่ได$ เนอื่ งจากอาณาบริเวณพรมแดนจะเปOนจดุ เชือ่ มตอP สำคญั ของเมอื งในภูมิภาคน้ันๆ ได$ ผPานการเชื่อมโยงกันของแมPน้ำหลากหลายสายในพื้นท่ี (ปราณี วงษYเทศ 2543; ศรีศักร วัลลิโภดม 2544; สพสันติ์ เพชรคำ 2554) หากจำแนกในด$านเศรษฐกิจ จากการลงทุนโดยภาคธุรกิจในเขตภาคอีสานตอนใต$ พระธาตุได$นำการเปลี่ยนแปลงในเศรษฐกิจวัด มีการเปลี่ยนแปลงของสิ่งปลูกสร$างภายในวัด การจัดพื้นที่ ภายในวัด เพอ่ื การหาเงินเขา$ วัด ในด$านการเมอื ง เน่อื งจากประเทศไทยเปนO ประเทศทีน่ บั วPาเปนO เมอื งพุทธการ ใช$พระธาตุจะเปOนการแสดงพลังสำคัญทั้งสภาพสังคมและจิตวิญญาณของชาวอีสานใต$ได$เปOนอยPางดี ด$าน วฒั นธรรม พระธาตเุ ปOนศูนยรY วมจติ ใจของชาวพุทธ เปOนสงิ่ สร$างความเทาP เทียมกนั ของชนชน้ั ในสงั คม นั่นเอง (รังสรรคY ธนะพรพนั ธุY 2546) และเมื่อพระธาตุมีบทบาทตPอสังคม วัฒนธรรม ความเชื่อ เศรษฐกจิ พื้นทีท่ าง สังคม ศรัทธา และเปOนศูนยYรวมจิตใจของพุทธศาสนิกชนในพื้นที่ โดยผู$คนเห็นวPาพระธาตุเปOนศูนยYกลาง จักรวาล ทำใหก$ ารสรา$ งพระธาตุเจดียจY ึงถอื วาP เปOนประเพณีปฏิบัตวิ าP ผู$สรา$ งจะไมPประดิษฐYรปู แบบใหมขP ึ้นมาแตP จะเปนO การลอกเลยี นแบบเกาP ขน้ึ มาเทPานัน้ แตกP ารเลยี นแบบนน้ั ไมPจำเปOนจะต$องเหมอื นเดมิ ทุกประการ เปOน การบูรณาการทางวัฒนธรรมภายใต$แนวความคิดและคติความเชื่อทางศาสนาและปรัชญาที่จะต$องแสดง ออกมาในรปู แบบขององคสY ถูปเจดียบY นพืน้ ฐานความร$ูและความเขา$ ใจเดียวกนั ย่ิงไปกวPานน้ั พธิ กี รรมยังเปนO สอื่

ท่สี ำคญั ในการถาP ยทอดคาP นยิ มทสี่ ังคมยกยอP งเพ่อื ใชใ$ นการขจัดความเดือดร$อน ถาP ยทอดอดุ มคติท่ีสร$างความ เปนO อันหนง่ึ อนั เดียวกันในชุมชนน้นั ๆ สPงผลให$การแสดงออกของสงั คมในการสรา$ งความสมั พันธYเอ้ืออาทรท้ัง ระดบั มนษุ ยYตPอมนษุ ยY มนษุ ยตY Pอสิ่งแวดลอ$ ม มนษุ ยYกบั อำนาจเหนือธรรมชาติ ใหส$ ามารถอยูPรPวมกันได$อยPางมี ความสุข ซึ่งพิธีกรรมจะมีความสมั พันธYตPอความเช่ือเพราะมพี ื้นฐานมาจากการกระทำแบบมีสPวนรPวม มีแบบ แผนที่กระทำสืบตPอกันมาอยPางเปOนเอกลักษณYเฉพาะในถิ่นใดถิ่นหนึ่ง พิธีกรรมที่เกิดขึ้นตามหลัก พระพุทธศาสนานั้นจะต$องมีความถูกต$องตามพุทธบัญญัติ มีการคำนึงถึงความเหมาะสม คำนึงถึงความ ประหยัด ภาวะเศรษฐกิจ และคำนึงถึงประโยชนYที่จะได$รับต$องคุ$มคPาทั้งตPอตนเองและสังคม สPงผลให$เกิด คุณคPาทางจิตใจทำให$ศาสนามีความศักดิ์สิทธิ์ สPงเสริมความสามัคคีเปนO อันหนึง่ อันเดยี วกันของคนในสังคม และสPงเสริมรักษาเอกลักษณYที่ดีงามเปOนการสร$างเสริมวัฒนธรรมให$คงอยูPตPอไป (พระปลัดวิทยา สิริภทฺโท 2553; วรี ยุทธ เลศิ พลสถติ 2559) ในสงั คมปจv จบุ ันโลกทัศนขY องชาวอีสานใต$ตามคตจิ กั รวาลในพระพุทธศาสนาได$มีการเปลี่ยนแปลงไป ตามเหตุและผลที่แสดงถึงความเปนO จริงท่อี าศยั การพสิ ูจนYด$วยวิธีการทางวทิ ยาศาสตรY ด$วยความก$าวหน$าทาง เทคโนโลยี ขอ$ มูลขาP วสาร ทำให$สงั คมอีสานใต$มีการปรบั ตัวให$มคี วามทนั สมัยมากยง่ิ ขึ้นเพ่ือใหก$ า$ วทนั กับสังคม โลกปvจจบุ นั มากข้ึน ขณะเดียวกนั ความเชอ่ื เกย่ี วกับพระธาตกุ ย็ งั คงได$รบั การปฏบิ ัติในดา$ นความเชือ่ พิธีกรรม เพื่อสร$างความปาฏิหาริยYให$ผ$ูคนอยูPเสมอในฐานะที่พึ่งทางใจ จะเห็นได$จากการเดินทางไปสักการะบูชาพระ ธาตุสำคัญตามเมืองตPางๆ ควบคูPกับการทPองเท่ียว ทำให$เกิดธุรกิจการทPองเที่ยวทางพุทธศาสนาเกิดขึ้นใน ทอ$ งถน่ิ หรอื ประเทศมากย่ิงขนึ้ เรยี กวาP การทPองเท่ยี วเชงิ วัฒนธรรม ทำให$เกิดความนยิ มในการพิสูจนYหาพระ ธาตุของแท$โดยพิจารณาจากพระธาตุของพระพุทธเจ$ามีสีและขนาดท่ีได$กำหนดไวใ$ นตำนาน ความศรัทธาใน พระธาตุจากอดีตถงึ ปvจจุบนั รPวมกบั ความเชื่อในลักษณะการหาความแท$ของพระบรมสารรี กิ ธาตจุ ึงเปOนการร้ือ ฟ€•นจากตำนานการสร$างพระธาตุไดอ$ ีกด$วย ยงิ่ ไปกวPานน้ั จากการเปลี่ยนแปลงหลังทศวรรษ 2500 ในสPวนของ พระธาตุกับการเปลีย่ นแปลงทางสงั คมและเศรษฐกิจ ทำให$พระธาตมุ บี ทบาทหน$าที่ใหมPตPอสังคม เศรษฐกิจ การเมือง และวัฒนธรรม คือการทPองเที่ยวตามที่กลPาวมาแล$ว และแนวคิดในการอนุรักษYที่ตPางจากอดีตคือ พระธาตคุ อื สมบัตขิ องชาติ และมรี ฐั เข$ามากำกับดแู ลโดยตรง ภายใต$กรอบแนวคดิ ของมรดกโลกและมรดกชาติ (สุวิภา จำปาวัลยY 2558) ด$วยเหตุนี้กรมศิลปากรได$มีการจัดการในเรื่องของการอนุรักษYพระธาตุรPวมกับ ประชาชนมากขึ้นโดยการทำประชามติ สPงเสริมให$พระธาตุมีคุณคPาทางจิตใจด$วยการอนุรักษYและพัฒนา รูปแบบของพระธาตุที่มีความสมั พนั ธYกับความต$องการของสังคม และการเปลี่ยนแปลงที่เกิดขึ้นได$คำนึงถงึ ความต$องการของท$องถิ่น ทำให$การอนุรักษYเปOนของภาคประชาชนโดยเต็มที่ เพื่อให$คุณคPาของพระธาตุมี

คุณคาP ตPอสงั คมและความเชอ่ื ของคนในพ้นื ที่โดยไมPได$เปOนการค$าไปเสียท้งั หมด เปOนการเปดy พ้ืนท่ีของชุมชนให$ มกี ารแสดงตัวตนออกมาเปOนคนทม่ี ีคณุ คPามากยง่ิ ข้นึ โดยไมตP กอยูPภายใต$กระแสโลกาภิวตั นYไปทั้งหมด ธาตุในอีสานใต$ในเรื่องของการปะปนทางวัฒนธรรมในสังคมโลกสมัยใหมP ความเชื่อในโลกสมัยใหมP เข$ามามีบทบาทและรบกวนจารตี ประเพณีในดา$ นตPางๆ ที่กระทำตPอพระธาตุหลัง พ.ศ. 2500 ความเชื่อเร่ือง พระธาตุมีการเปลีย่ นแปลงไปตามแนวคิดการเปลย่ี นแปลงทางวัฒนธรรม กPอใหเ$ กิดการเคลอ่ื นไหวในสังคมทั้ง ด$านการศึกษาค$นควา$ การอนรุ ักษพY ระธาตุในการถPายทอดรปู แบบในสังคมยุคใหมP เปนO การแสดงถึงรากเหง$า ของท$องถิ่นตนเองผPานหลักฐานของความสำคัญของพระธาตุ ความรู$ความเข$าใจ ในเรื่องความเชื่อและโลก ทัศนขY องชาวอสี านใตท$ ่มี ีตPอพระธาตุยังเปนO เรอ่ื งท่ยี งั ตอ$ งมกี ารสงั เกตและต$องสร$างความเข$าใจในสังคมตPอไป ตPอข$อสงสัยที่อาจเกดิ ข้ึนในอนาคตได$ อันจะสงP ผลตPอคุณคาP ทางภูมิปvญญา ความคิด ความศรัทธา ความเช่อื และวฒั นธรรม ในเร่ืองของพระธาตไุ ด$อยPางย่ังยืนตPอไป

เอกสารอ$างองิ ทองดี หรรษคณุ ารมณ.Y 2546. พระบรมสารรี กิ ธาต.ุ กรงุ เทพมหานคร: บริษทั ศิริวฒั นาอนิ เตอร.Y ธาดา สทุ ธธิ รรม. 2542. สถาปvตยกรรมไทย. ขอนแกPน: ขอนแกPนพมิ พพY ฒั นา. นราวทิ ยY ดาวเรอื ง. 2557. การศกึ ษาประวตั ิศาสตรY ตำนานความเชื่อตอP องคพY ระธาตสุ แี กว$ เพ่อื สรา$ งการ เรียนรูใ$ นการพฒั นาเดก็ และเยาวชนบ$านสแี ก$วอยาP งมีสPวนรวP ม. วารสารวจิ ยั เพ่ือการพฒั นาเชิงพ้ืนท่,ี 6: 86-98. ปธานชยั วายโุ ชต.ิ 2559. การศกึ ษาวิเคราะหYความเชื่อและพิธีกรรมการบชู าพระธาตขุ องชาวพุทธในล$านนา. วารสารการวิจัยกาสะลองคำ, 10: 109-119. ปราณี วงษเY ทศ. 2543. สงั คมและวฒั นธรรมในอุษาคเนยY. กรุงเทพมหานคร: เรอื นแก$วการพิมพ.Y พระปลัดวิทยา สริ ิภทโฺ ท (เท่ียงธรรม). 2553. การศกึ ษาความเชอ่ื และพธิ กี รรมการบชู าพระธาตุของชาวพุทธ: กรณศี กึ ษาพระธาตหุ ล$าหนองของประชาชนจงั หวัดหนองคาย. วทิ ยานิพนธYปรญิ ญาพทุ ธศาสตรมหาบณั ฑติ สาขาวชิ าพระพุทธศาสนา มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณราชวิทยาลัย. รังสรรคY ธนะพรพันธ.ุY 2546. ทนุ วฒั นธรรม: วฒั นธรรมในระบบทุนนิยมโลก เลมP 1. กรุงเทพมหานคร: มติชน. วรี ยทุ ธ เลศิ พลสถติ . 2559. ความตาP งในความเหมอื นของพธิ ีกรรมบูชาพระธาตสุ องฝv…งโขง. วารสารศิลปกรรม ศาสตรY มหาวิทยาลยั ขอนแกPน. 8: 22-43. ศรศี กั ร วัลลโิ ภดม. 2544. พฒั นาการทางสงั คม-วัฒนธรรมไทย. พมิ พคY รง้ั ที่ 2. กรุงเทพมหานคร: สำนกั พมิ พY อมรนิ ทรY. สพสันติ์ เพชรคำ. 2554. ตำนานอุรงั คธาตุกับเครอื ขาP ยความสัมพนั ธYทางเศรษฐกจิ และสังคมของผ$คู นใน อนภุ าคลPุมนำ้ โขง. วารสารมหาวทิ ยาลยั ราชภฎั สกลนคร, 3: 1-17. สุวิภา จำปาวลั ยY. 2558. พระธาตุลา$ นนา: การทอP งเทยี่ วและการอนรุ ักษYในสงั คมโลกาภิวัฒน.Y วาสารวจิ ติ ร ศลิ ป.† 6: 106-137.