ลมหายใจของเสียงอีสานกับวิกฤตการณ์ในโลกยุคปัจจุบัน

ลมหายใจของเสยี งอสี าน กบั วิกฤตการณใ์ นโลกยคุ ปจั จุบัน 1 อดศิ ร ถอื สยม 2 บทคัดย่อ บทความเรื่อง ลมหายใจของเสียงอีสาน กับวิกฤตการณใ์ นโลกยุคปัจจุบัน มุ่งศึกษาการเดินทาง ในตลาดอุตสาหกรรมบันเทิงของวงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสาน พร้อมคุณค่าทางศิลปวัฒนธรรม คณุ คา่ ทางภมู ปิ ญั ญา และความเปน็ เอกลกั ษณ์ของทอ้ งถน่ิ อีสาน วงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสาน เป็นเสมือนแหล่งศึกษาภูมิปัญญาทางศิลปวัฒนธรรม อีสาน ได้สร้างสรรค์ผลงานด้านวัฒนธรรมมาแล้วมากมายกว่า 45 ปี หมอลาคณะเสียงอีสานคอย ประคับประคองศิลปวัฒนธรรมอีสานให้ก้าวข้ามวิกฤตการณ์ต่าง ๆ โดยนาเอาศิลปวัฒนธรรมอีสาน ขนานแท้ไปพัฒนาต่อยอด มีการปรับตัวให้เท่าทันสถานการณ์ต่าง ๆ อยู่ตลอดเวลา และได้ทาหน้าท่ี เผยแพร่ความเป็นรากเหง้าอีสานให้กับผู้คนทั่วไปทั้งในท้องถิ่นและต่างถิ่นได้รับรู้ ผ่านการสื่อสารท่ี อบอวลไปดว้ ยความสนกุ สนานอย่างมีชั้นเชิง คาสาคญั : ลมหายใจของเสยี งอีสาน, วกิ ฤตการณ์, โลกยุคปัจจบุ นั 1 บทความนี้เป็นส่วนหน่ึงของการปฏบิ ัตสิ หกจิ ศึกษา ณ ศนู ยศ์ ลิ ปวัฒนธรรม มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น ปี การศึกษา 2563 2 นักศกึ ษาปฏิบัติสหกิจศึกษา สาขาวิชาภาษาไทย คณะมนษุ ยศาสตรแ์ ละสังคมศาสตร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น

บทนา ภาคอีสานหรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือถือว่าเป็นดินแดนแห่งอารยธรรมที่มีวัฒนธรรมเป็น บริบทของวิถีชีวิตที่ดีงามของชาวอีสาน มีประวัติสืบทอดความเป็นมาและความเจริญทางวัฒนธรรม แขนงตา่ ง ๆ มานานนับพัน ๆ ปี เช่นเดียวกบั ชาติไทยเปน็ ชาติท่ีเจรญิ ร่งุ เรือง มีประวัตศิ าสตร์ และมรดก วัฒนธรรมอันเป็นรากฐานของความเป็นชาติที่ปรากฏสืบทอดมาถึงปัจจุบันที่คนในสังคมท้องถ่ิน ประพฤติปฏิบัติสืบต่อกันมาจากรุ่นสู่รุ่นซึ่งเป็นวัฒนธรรมที่เป็นทั้งรูปธรรมและนามธรรม สังคมแต่ละ สังคม แต่ละท้องถิ่นย่อมมีวัฒนธรรมอันเป็นเอกลักษณ์ของตนเองที่บ่งบอกความเป็นตัวตนของสังคม และทอ้ งถ่ินนน้ั ๆ ใหแ้ ตกตา่ งจากสงั คมอนื่ หรอื ทอ้ งถิน่ อื่น (อภนิ นั ท์ โปษยานนท,์ 2552) มหาวิทยาลัยขอนแก่น เล็งเห็นถึงความสาคัญในประเด็นดังกล่าว จึงได้จัดโครงการคัดเลือกผู้มี ผลงานดีเด่นวัฒนธรรมสัมพันธ์ เพื่อมอบรางวัลและเป็นเกียรติประวัติ ให้บุคคลทั่วไปและคนรุ่นหลังได้ ตระหนกั รถู้ ึงคณุ ค่าและความสาคัญของมรดกทางภูมิปญั ญาและวฒั นธรรมของชาวอสี านมากยงิ่ ขน้ึ “บ้านเลขที่ 555 บ้านหนองใส ตาบลหนองนาคา อาเภอเมือง จังหวัดอุดรธานี” ประโยคท่ี มักจะได้ยินก่อนเริ่มเปิดการแสดงโชว์ของวงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสาน ที่ผู้คนทั่วไปรู้จักและ คุ้นเคยกันเป็นอย่างดี เป็นอีกหนึ่งสิ่งที่ช่วยยืนยันได้ว่าหมอลาคณะเสียงอีสานได้เข้าไปครองใจของผู้ชม เอาไว้อย่างเหนียวแน่น แม้จะผ่านยุคสมัยที่เปลี่ยนแปลงไปตามกระแสโลกาภิวัตน์ แต่หมอลาคณะเสียง อสี านกย็ ังคงมอบความรักและความสขุ ให้กับคนในสงั คมเรอ่ื ยมา วงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอสี าน เป็นอีกหนึ่งหน่วยงานที่ไดร้ ับการคัดสรรเป็นหน่วยงานที่ ผ่านการคัดเลือกให้ได้รับรางวัล ผู้มีผลงานดีเด่น วัฒนธรรมสัมพันธ์ สาขาสื่อพื้นบ้าน ประจาปี พ.ศ. 2552 จากผลงานการแสดงที่ยืนหยดั อยู่บนท้องถนนแห่งศิลปวัฒนธรรม ผ่านร้อนผ่านหนาวมาเปน็ เวลา ยาวนาน ตั้งแต่ก่อตั้งวงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสานขึ้น ในปี พ.ศ. 2518 นาโดยคุณพ่อหลอด และคุณนกน้อย อุไรพร ทาหน้าท่ีเป็นหัวเรือใหญ่ในการนาพาวงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสานให้ ประสบความสาเร็จ “เสียงอีสาน” ได้ขับขานความงดงามอันเป็นเอกลักษณ์ในท้องถิ่นออกไปให้กับผู้คนที่อยู่ต่าง พนื้ ที่ ทง้ั ในประเทศไทยและตา่ งประเทศ ให้คนทวั่ ไปได้รบั ร้ถู ึงศิลปวฒั นธรรมอันดีงามของชาวอีสาน ซ่ึง แฝงไปด้วยภูมิปัญญาที่ได้สั่งสมมาตั้งแต่ในอดีต ถ่ายทอดผ่านเสียงลา เสียงร้อง เสียงดนตรี และออก ลวดลายอวัจนภาษาผ่านท่วงท่าฟ้อนราและท่าเต้นของแดนเซอร์กว่าหลายร้อยชีวิต เป็นอวัจน

ภาษาสากลที่สามารถทาให้คนท่ีไม่รู้จักและไม่เข้าใจในภาษาไทยสัมผัสได้ถึงความสร้างสรรค์และความ สนุกสนานม่วนซ่นื โฮแซวของชาวอสี านได้ ในปี พ.ศ. 2542-2549 เป็นปีทองของคณะเสียงอีสาน มีผู้มาติดต่อว่าจ้างเป็นจานวนมาก ขณะนั้นมีสมาชิกอยู่ในวงดนตรี รวมแล้วประมาณ 420 คน และได้เข้าร่วมกับสังกัดท็อปไลน์ ไดมอนด์ ของนายห้างทวีชัย จริยะเอี่ยมอุดม ซึ่งได้ทาการบันทึกการแสดงสดของหมอลาคณะเสียงอีสานไปจัดทา VCD และ DVD เพื่อจัดจาหน่าย โดยมีผู้คนให้ความสนใจเป็นอย่างมาก ส่งผลให้ในปีต่อมามีการบันทึก การแสดงสดของหมอลาคณะเสียงอีสานเพ่ือจดั จาหนา่ ยในแตล่ ะฤดกู าล อีกหลายชุดการแสดง หมอลาคณะเสียงอีสานได้เจียระไนศิลปินและนักแสดงตลกให้กลายเป็นเพรชเม็ดงามมาแล้ว มากมาย ทาให้เป็นที่รู้จักอย่างกว้างขวางและเป็นที่รักของผู้ชม เช่น ยายจื้น, ปอยฝ้าย มาลัยพร, แม่ดา เสียงอีสาน, ไหมไทย หัวใจศิลป์, นิกรน้อย เสียงสวรรค์, และเอม อภัสรา ศิลปินและนักแสดงตลก เหล่านั้นได้ดึงดูดผู้ชมให้หลั่งไหลไปชื่นชมผลงานของหมอลาคณะเสียงอีสานเช่นเดียวกัน ด้วยการมุ่งม่นั ตั้งใจทาหน้าที่ของตัวเองอย่างเต็มท่ีผนวกกับความสามารถในการบริหารจัดการของผู้นาที่พัฒนา ปรับเปลี่ยนรูปแบบการแสดงให้มีความทันสมัย ผสมผสานกับต้นทุนทางภูมิปัญญาเดิมจนกลายเป็นงาน แสดงท่ีมีคุณภาพ ทาให้ผลงานการแสดงของวงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสานยังเป็นที่นิยมอยู่ใน ตลาดอตุ สาหกรรมบันเทงิ ตลอดระยะเวลาที่ทาการแสดงของหมอลาคณะเสียงอีสาน ได้พบเจอกับอุปสรรคมามากมาย ไม่ว่าจะเป็นปัญหาจากพิษเศรษฐกิจที่ซบเซา เช่น “วิกฤตการณ์ต้มยากุ้ง” ที่เกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2540 ทา ให้ผู้คนตัดสินใจไม่จ้างงานแสดง ปัญหาด้านสภาพอากาศที่มีการเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาล เช่น การ ประสบปัญหานา้ ทว่ มคร้ังใหญใ่ นปี พ.ศ. 2554 จนไม่สามารถจัดการแสดงไดใ้ นหลาย ๆ พ้ืนท่ี ทาให้ตอ้ ง โดนยกเลิกงาน และอย่างที่เห็นในปัจจุบัน ที่กาลังประสบปัญหาจากการแพร่ระบาดของเชื้อไวรัส COVID-19 อย่างรุนแรง ทาให้หมอลาหลาย ๆ คณะ รวมไปถึงหมอลาคณะเสียงอีสานต้องระงับการ จัดการแสดงไปโดยไม่มีกาหนด ทางคณะหมอลาขาดรายได้ที่ช่วยหล่อเลี้ยงทีมงานทั้งเบื้องหน้าและ เบื้องหลัง ถือว่าเป็นวิกฤตอย่างหนักของคณะหมอลาที่จะต้องหาช่องทางในการพยุงตัวเองไว้จนกว่าจะ ผ่านพ้นชว่ งเวลาอนั ยากลาบากเช่นนไี้ ป หมอลาคณะเสียงอีสานมีจุดแข็งคือการนาเอาศิลปวัฒนธรรมอีสานขนานแท้ไปพัฒนาต่อยอด และการปรับตัวให้เท่าทันสถานการณ์ต่าง ๆ อยู่เสมอ ปัจจุบันนี้หมอลาคณะเสียงอีสานก็ได้ปรับเปลี่ยน การแสดงจากการลงพื้นที่ไปจัดงานแสดงในพื้นที่ต่าง ๆ ให้มาอยู่บนโลกโซเชียล เป็นแบบหมอลา

ออนไลน์ เพื่อความอยู่รอดในยคุ ที่มีการแพร่ระบาดของเชอ้ื ไวรสั COVID-19 จงึ เหน็ ไดช้ ัดเจนเลยวา่ หมอ ลาคณะเสียงอีสานมีการปรับตัวให้เท่าทันสถานการณ์อยู่ตลอดเวลา ทั้งนี้ผู้เขียนยังเชื่ออีกว่าถ้าหมอลา คณะเสียงอีสานสามารถผ่านพ้นวิกฤตการณ์อันยากลาบากเช่นนี้ไปได้ เหล่าคนรักในวงดนตรีลูกทุ่งหมอ ลาและคนที่มีความชื่นชอบในศิลปวัฒนธรรมก็พร้อมที่จะสนับสนุนและผลักดันให้วงดนตรีลูกทุ่งหมอลา คณะเสียงอีสานกลับมาโลดแล่นอยู่บนเวทีอุตสาหกรรมบันเทงิ ไดอ้ ยา่ งแข็งแกรง่ ต่อไป แก้วตา จันทรานสุ รณ์, (2552) กลา่ ววา่ “เสียงอสี าน” คือวงดนตรลี ูกทุ่งหมอลาท่ีสืบทอดมรดก ทางวัฒนธรรมของท้องถิ่นอีสานด้วยการปรับตัวอย่างเท่าทันกับการเปลี่ยนแปลงอันซับซ้อนของโลก สมัยใหม่ เสียงอีสานจึงเป็นตัวแทนเสียงของวัฒนธรรมท้องถิ่นที่มิได้ถูกทาให้หายไปกับกระแสดังกล่าว ทั้งนี้เพราะความสามารถในการปรับตัวเพื่อการดารงอยู่อย่างสง่างาม และด้วยวิสัยทัศน์การบริหาร จัดการของผู้นาคณะเสียงอีสานสามารถยืนอยู่บนเวทีอุตสาหกรรมบันเทิงด้วยเอกลักษณ์ทางวัฒนธรรม อีสานอันย่งิ ใหญ่ อลังการ และยนื ยงอยู่ไดต้ ามภูมภิ าคอน่ื ๆ ในวงกวา้ ง การขยายพื้นทขี่ องการสื่อสารให้ กว้างขวางออกไปไม่จากัดเฉพาะในท้องถิ่น “เสียงอีสาน” จึงใช้เวทีการแสดงเป็นเวทีสื่อความหมายทาง วัฒนธรรมเชื่อมโยงความเป็นท้องถิ่นกับความเป็นสากลได้อย่างลงตัวด้วยศักยภาพของผู้นา ความมี ปฏิภาณของนักแสดงหลักที่น่ายกย่อง ความมีวินัยพร้อมเพรียงของสมาชิกและสัมพันธภาพอันเหนียว แนน่ และหลอมรวมสานึกความเปน็ “เสยี งอสี าน” ไว้ในระบบคุณค่าความสัมพันธ์แบบครอบครัว วงดนตรีลูกทุ่งหมอลาคณะเสียงอีสานเปรียบเสมือนแหล่งศึกษาภูมิปัญญาทางศิลปวัฒนธรรม อีสานเคลื่อนที่ คอยทาหน้าที่เผยแพร่ความเป็นรากเหง้าอีสานให้กับผู้คนทั่วไปทั้งในท้องถิ่นและต่างถ่ิน ได้รับรู้ ผ่านการสื่อสารที่อบอวลไปด้วยความสนุกสนานอย่างมีชั้นเชิง เราในฐานะมนุษย์ผู้เป็นเจ้าของ ศลิ ปวัฒนธรรม ก็ควรที่จะชว่ ยกนั ศึกษาเรียนรู้ สนับสนุน และสืบทอดไว้ให้กบั เยาวชนรุ่นใหม่ตอ่ ไป เอกสารอ้างองิ แก้วตา จันทรานุสรณ์. (2552). ศิลปินมรดกอีสาน 2552. ฝ่ายศิลปวัฒนธรรม และศิษย์เก่าสัมพันธ์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น. วิชัย ณีรัตนพันธ์. (2552). ศิลปินมรดกอีสาน 2552. ฝ่ายศิลปวัฒนธรรม และศิษย์เก่าสัมพันธ์ มหาวิทยาลยั ขอนแกน่ .

อภินันท์ โปษยานนท์. (2552). ศิลปินมรดกอีสาน 2552. ฝ่ายศิลปวัฒนธรรม และศิษย์เก่าสัมพันธ์ มหาวทิ ยาลัยขอนแก่น.