คู่มือ8ทักษะ

1 \"คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัล สาหรับคร\"ู

2 คำนำ ความฉลาดทางดิจิทลั (Digital intelligence) ความเป็นพลเมืองดิจิทลั (Digital Citizenship) เป็นพลเมืองที่มีความสามารถในการใชอ้ ินเทอร์เน็ตในการ บริหารจดั การ ควบคุม กากบั ตน รู้ผดิ รู้ถูก และรู้เท่าทนั เป็นบรรทดั ฐานในการใชเ้ ทคโนโลยดี ิจิทลั อยา่ ง เหมาะสม มี ความรับผดิ ชอบ เรียนรู้ท่ีจะใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งชาญฉลาด และปลอดภยั พลเมืองดิจิทลั จึงตอ้ ง ตระหนกั ถึงโอกาสและความเสี่ยงในโลกดิจิทลั เขา้ ใจถึงสิทธิและความรับผดิ ชอบในโลก ออนไลน์ ความเป็น พลเมืองดิจิทลั นบั เป็นมาตรฐานหน่ึงดา้ นทางเทคโนโลยกี ารศึกษาท่ีเสนอ โดยสมาคมเทคโนโลยกี ารศกึ ษา นานาชาติ (ISTE : International Society for Technology in Education) เพื่อใหผ้ เู้ รียนสามารถแสดง ความเขา้ ใจประเดน็ ทางสังคม วฒั นธรรม และความเป็น มนุษย์ ที่เกี่ยวขอ้ งกบั เทคโนโลยสี ารสนเทศ และ ปฏิบตั ิตนอยา่ งมีจริยธรรมและตามครรลอง กฎหมายใหใ้ ชข้ อ้ มลู ข่าวสารไดอ้ ยา่ งปลอดภยั ถูกกฎหมาย ซ่ึงมี ความสาคญั ในทกั ษะแห่งการ เรียนรู้ในศตวรรษท่ี 21 ทกั ษะสาคญั ที่จะทาใหเ้ ป็นพลเมืองดิจิทลั ที่สมบูรณ์

3 สำรบญั หน้า 5 1. เอกลกั ษณ์พลเมืองดิจทิ ลั (Digital Citizen Identity) 6 2. การบริหารจดั การเวลาบนโลกดิจทิ ลั (Screen Time Management) 7 3. การจดั การการกลนั่ แกล้งบนไซเบอร์ (Cyberbullying Management) 8 4. การจดั การความปลอดภยั บนระบบเครือขา่ ย (Cybersecurity Management) 9 5. การจดั การความเป็นส่วนตวั (Privacy Management) 10 6. การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ (Critical Thinking) 11 7. ร่องรอยทางดจิ ทิ ลั (Digital Footprints) 12 8. ความเหน็ อกเห็นใจและสร้างสมั พนั ธภาพท่ีดีกบั ผ้อู ่ืนทางดจิ ิทลั (Digital Empathy) 13 สรุป 14 อ้างองิ 15 เสนอ

4 ความฉลาดทางดิจิทลั เป็นผลจากศึกษาและพฒั นาของ DQ institute หน่วยงานที่เกิดจาก ความ ร่วมมือกนั ของภาครัฐและเอกชนทว่ั โลกประสานงานร่วมกบั เวลิ ดอ์ ีโคโนมิกฟอรั่ม (World Economic Forum) ท่ีมุ่งมน่ั ใหเ้ ดก็ ๆ ทุกประเทศไดร้ ับการศึกษาดา้ นทกั ษะพลเมือง ดิจิทลั ท่ีมีคุณภาพและใชช้ ีวติ บนโลก ออนไลนอ์ ยา่ งปลอดภยั ดว้ ยความกา้ วหนา้ ของเทคโนโลยี สมยั ใหม่ ความฉลาดทางดิจิทลั เป็นกรอบแนวคิดท่ี ครอบคลุมของความสามารถทางเทคนิค ความรู้ความเขา้ ใจและความคิดทางสังคมท่ีมีพ้นื ฐานอยใู่ นค่านิยมทาง ศีลธรรมท่ีช่วยใหบ้ ุคคลท่ี จะเผชิญกบั ความทา้ ทายทางดิจิทลั ความฉลาดทางดิจิทลั มีสามระดบั 8 ดา้ น และ 24 สมรรถนะ ท่ีประกอบดว้ ย ความรู้ ทกั ษะ ทศั นคติและค่านิยม โดยบทความน้ีจะกล่าวถึงทกั ษะ 8 ดา้ นของ ความฉลาดดิจิทลั ในระดบั พลเมืองดิจิทลั ซ่ึงเป็นความสามารถในการใชเ้ ทคโนโลยดี ิจิทลั และ ส่ือในรูปแบบท่ี ปลอดภยั รับผดิ ชอบ และมีจริยธรรม ดงั น้ี

5 1. เอกลกั ษณ์พลเมืองดิจิทลั (Digital Citizen Identity) เอกลกั ษณ์พลเมืองดิจิทลั เป็นความสามารถสร้างและบริหารจดั การอตั ลกั ษณ์ที่ดีของ ตนเองไวไ้ ดอ้ ยา่ ง ดีท้งั ในโลกออนไลนแ์ ละโลกความจริงอตั ลกั ษณ์ที่ดีคือ การท่ีผใู้ ชส้ ่ือดิจิทลั สร้างภาพลกั ษณ์ในโลกออนไลนข์ อง ตนเองในแง่บวก ท้งั ความคิดความรู้สึก และการกระทา โดยมีวจิ ารณญาณในการรับส่งข่าวสารและแสดงความ คิดเห็น มีความเห็นอกเห็นใจผรู้ ่วมใช้ งานในสงั คมออนไลน์ และรู้จกั รับผดิ ชอบต่อการกระทา ไม่กระทาการท่ี ผดิ กฎหมายและ จริยธรรมในโลกออนไลน์ เช่น การละเมิดลิขสิทธ์ิ การกลนั่ แกลง้ หรือการใชว้ าจาท่ีสร้างความ เกลียดชงั ผอู้ ื่นทางสื่อออนไลน์ ตวั อยา่ งเช่น สอนใหเ้ ดก็ เคารพสิทธิของบุคลอื่น ไม่ละเมิด โดยการใจคาพดู ท่ีเหมะสม ก่อนท่ีจะคอมเมน้ แสดงคามคิดเห็นต่อบุคลอ่ืนๆ

6 2. การบริหารจดั การเวลาบนโลกดิจิทลั (Screen Time Management) การบริหารจดั การเวลาบนโลกดิจิทลั เป็นความสามารถควบคุมตนเอง ความสามารถใน การจดั สรร เวลาในการ ใชง้ านอุปกรณ์ดิจิทลั และอุปกรณ์เทคโนโลยไี ดอ้ ยา่ งมีประสิทธิภาพ รวมถึงการใชง้ านส่ือสังคม (Social Media) และเกม ออนไลน์ (Online Games) ดว้ ยความ รับผดิ ชอบต่อตนเอง สามารถบริหารเวลาที่ใช้ อุปกรณ์ยคุ ดิจิทลั รวมไปถึงการควบคุมเพือ่ ให้ เกิดสมดุลระหวา่ งโลกออนไลน์ และโลกความเป็นจริง อีกท้งั ตระหนกั ถึงอนั ตราย และสุขภาพ จากการใชเ้ วลาหนา้ จอนานเกินไป และผลเสียของการเสพติดสื่อดิจิทลั ตวั อยา่ งเช่น แบ่งเวลาสาโลกออนไลน์ และโลกส่วนตวั ไม่เล่นเกมหรือยกู่ บั หนา้ จอมาก เกิน จะส่งผลใหเ้ กิดอนั ตรายต่อสายตา ควรแบ่งเวลาใหเ้ หมาะสม เพือ่ ใหส้ อดคลอ้ งกบั ชีวติ ประจาวนั ของตนเอง

7 3. การจดั การการกลน่ั แกลง้ บนไซเบอร์ (Cyberbullying Management) การจดั การการกลน่ั แกลง้ บนไซเบอร์ เป็นความสามารถในการป้ องกนั ตนเอง การมี ภูมิคุม้ กนั ในการ รับมือและจดั การกบั สถานการณ์การกลนั่ แกลง้ บนอินเทอร์เน็ตไดอ้ ยา่ งชาญ ฉลาด การใชอ้ ินเทอร์เน็ตเป็น เครื่องมือหรือช่องทางเพือ่ ก่อใหเ้ กิดการคุกคามล่อลวงและการ กลน่ั แกลง้ บนโลกอินเทอร์เน็ตและส่ือสงั คม ออนไลน์ โดยกลุ่มเป้ าหมายมกั จะเป็นกลุ่มเดก็ จนถึง เดก็ วยั รุ่น การกลน่ั แกลง้ บนโลกไซเบอร์คลา้ ยกนั กบั การ กลน่ั แกลง้ ในรูปแบบอื่น หากแต่การกลน่ั แกลง้ ประเภทน้ีจะกระทาผา่ นสื่อออนไลนห์ รือสื่อดิจิทลั เช่น การส่ง ขอ้ ความ ทางโทรศพั ท์ ผกู้ ลนั่ แกลง้ อาจจะเป็นเพอ่ื นร่วมช้นั คนรู้จกั ในสื่อสงั คมออนไลน์ หรืออาจจะเป็น คน แปลกหนา้ กไ็ ด้ แต่ส่วนใหญ่ผทู้ ี่กระทาจะรู้จกั ผทู้ ี่ถูกกลนั่ แกลง้ รูปแบบของการกลนั่ แกลง้ มกั จะเป็นการวา่ ร้าย ใส่ความ ข่ทู าร้าย หรือใชถ้ อ้ ยคาหยาบคาย การคุกคามทางเพศผา่ นสื่อ ออนไลน์ การแอบอา้ งตวั ตนของผอู้ ่ืน การแบลก็ เมล์ การหลอกลวง การสร้างกลุ่มในโซเชียล เพ่ือโจมตีโดยเฉพาะ ตวั อยา่ งเช่น ใหเ้ ดก็ ดูหรือศกึ ษาขอ้ ขอ้ มูล ของบุคคลที่เราจะส่ง รูปภาพ หรือ ประวตั ิ ของเราวา่ เรารู้จกั คนเหล่าน้นั ดีหรือไม่ เพ่ือเป็นการปกป้ องขอ้ มลู ของตนเอง ต่อมิจฉาชีพ จะนา ขอ้ มลู ของเราไปแอบอา้ ง

8 4. การจดั การความปลอดภยั บนระบบเครือข่าย (Cybersecurity Management) การจดั การความปลอดภยั บนระบบเครือข่าย เป็นความสามารถในการสารวจ ตรวจสอบ การป้ องกนั และ การรักษาความปลอดภยั ของขอ้ มูลในระบบเครือข่าย ป้ องกนั ขอ้ มลู ดว้ ยการ สร้างระบบความปลอดภยั ที่ เขม้ แขง็ และป้ องกนั การโจรกรรมขอ้ มูลหรือการถกู โจมตีออนไลน์ ได้ มีทกั ษะในการรักษาความปลอดภยั ของ ตนเองในโลกออนไลนก์ ารรักษาความปลอดภยั ของ ตนเองในโลกไซเบอร์ คือการปกป้ องอุปกรณ์ดิจิทลั ขอ้ มูลท่ี จดั เกบ็ และขอ้ มูลส่วนตวั ไม่ให้ เสียหาย สูญหาย หรือถูกโจรกรรมจากผไู้ ม่หวงั ดีในโลกไซเบอร์ ตวั อยา่ งเช่น ใหต้ ้งั รหสั ใหป้ ลอดสาหรับเขา้ เมล หรือ แอปพเิ คช้นั ต่างๆ โดยเป็นตวั เลข และอกั ษรผสมกนั และตอ้ งออกระบบทุกท้งั ที่ใชง้ าน เพอ่ื ป้ องกนั การเดาของมิจฉาชีพ หรือผอู้ ื่น

9 5. การจดั การความเป็นส่วนตวั (Privacy Management) การจดั การความเป็นส่วนตวั เป็นความสามารถในการจดั การกบั ความเป็นส่วนตวั ของ ตนเองและของ ผอู้ ื่น การใชข้ อ้ มลู ออนไลนร์ ่วมกนั การแบ่งปันผา่ นส่ือดิจิทลั ซ่ึงรวมถึงการ บริหารจดั การ รู้จกั ป้ องกนั ขอ้ มูล ส่วนบุคคลของตนเอง เช่น การแชร์ขอ้ มูลต่าง ๆ ดว้ ยเคร่ืองมือ ดิจิทลั การขโมยขอ้ มูลอตั ลกั ษณ์ เป็นตน้ โดย ตอ้ งมีความสามารถในการฝึกฝนใชเ้ คร่ืองมือ หรือ วธิ ีการในการป้ องกนั ขอ้ มูลตนเองไดเ้ ป็นอยา่ งดี รวมไปถึง ปกปิ ดการสืบคน้ ขอ้ มลู ต่างๆ ใน เวบ็ ไซต์ เพ่ือรักษาความเป็นส่วนตวั ความเป็นส่วนตวั ในโลกออนไลน์ คือสิทธิ การปกป้ อง ขอ้ มูลความส่วนตวั ในโลกออนไลนข์ องผใู้ ชง้ านท่ีบุคคลหรือการบริหารจดั การขอ้ มลู ส่วนตวั รวมถึง การใชด้ ุลยพนิ ิจปกป้ อง ขอ้ มูลส่วนบุคคลและขอ้ มลู ที่เป็นความลบั ของผอู้ ื่น ตวั อยา่ งเช่น อ่านและใชว้ จิ ารณญาญก่อนท่ีจะแชร์เรื่องราว ข่าวสาร ต่างๆบนโลกโซ เชียว เป็นเรื่องจริงหรือไม่ หรือถาจะแชร์ ควร ใหแ้ ครดิต และแหล่งที่มาของเรื่องน้นั ๆดว้ ย

10 6. การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ (Critical Thinking) การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ หมายถึง ความสามารถในการตดั สินของบุคคลวา่ ควรเช่ือ ไม่ ควรเชื่อ ควร ท า หรือไม่ควรทาบนความคิดเชิงเหตุและผล มีความสามารถในการวเิ คราะห์ แยกแยะระหวา่ งขอ้ มลู ท่ีถูกตอ้ ง และขอ้ มูลที่ผดิ ขอ้ มลู ท่ีมีเน้ือหาเป็นประโยชนแ์ ละขอ้ มูลที่เขา้ ข่ายอนั ตราย ขอ้ มูลติดต่อทางออนไลนท์ ่ีน่าต้งั ขอ้ สงสยั และน่าเชื่อถือได้ เม่ือใชอ้ ินเทอร์เน็ต ทราบวา่ เน้ือหาใดมีประโยชน์ รู้เท่าทนั สื่อและสารสนเทศ สามารถวเิ คราะห์และประเมิน ขอ้ มูล จากแหล่งขอ้ มูลที่หลากหลายได้ เขา้ ใจรูปแบบการหลอกลวงต่าง ๆ ในสื่อ ดิจิทลั เช่น ข่าว ปลอม เวบ็ ไซตป์ ลอม ภาพตดั ต่อ ขอ้ มลู อนั ท่ีเทจ็ เป็นตน้ ตวั อยา่ งเช่น รู้เท่า และคิดวเิ คราะห์ วา่ ขอ้ มลู หรือ ขา่ ว เหล่าน้นั เชื่อถือไดห้ รือไม่ หรือ มาจากแวป๊ ไชคป์ ลอม หรือ ภาพเป็นภาพตดั ต่อหรือเป็นภาพที่มีแหล่งที่มาที่ถูกตอ้ ง

11 7. ร่องรอยทางดิจิทลั (Digital Footprints) ร่องรอยทางดิจิทลั เป็นความสามารถในการเขา้ ใจธรรมชาติของการใชช้ ีวติ ในโลก ดิจิทลั วา่ จะ หลงเหลือร่องรอยขอ้ มลู ทิ้งไวเ้ สมอ ร่องรอยทางดิจิทลั อาจจะส่งผลกระทบในชีวติ จริง ท่ีเกิดจากร่องรอยทาง ดิจิทลั เขา้ ใจผลลพั ธ์ที่อาจเกิดข้ึน เพ่อื น ามาใชใ้ นการจดั การกบั ชีวติ บทโลกดิจิทลั ดว้ ยความรับผดิ ชอบ ขอ้ มลู ร่องรอยทางดิจิทลั เช่น การลงทะเบียน อีเมล การ โพสตข์ อ้ ความหรือรูปภาพ ไฟลง์ านต่าง ๆ เมื่อถกู ส่งเขา้ โลก อินเทอร์เน็ตแลว้ จะทิง้ ร่องรอย ขอ้ มูลส่วนตวั ของผใู้ ชง้ านไว้ ใหผ้ อู้ ่ืนสามารถติดตามได้ และจะเป็นขอ้ มลู ที่ระบุ ตวั บุคคลได้ อยา่ งง่ายดาย ตวั อยา่ งเช่น ไม่ควรเช็คอินสถานท่ีต่างๆท่ีเราไปเที่ยวทุกที่ๆ เพ่อื ป้ องก้นั มิจฉาชีพ จะ ทราบขอ้ มูลของเราและจะตามมาทาร้าย

12 8. ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสมั พนั ธภาพที่ดีกบั ผอู้ ื่นทางดิจิทลั (Digital Empathy) ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสมั พนั ธภาพที่ดีกบั ผอู้ ่ืนทางดิจิทลั เป็นความสามารถใน การเขา้ ใจผอู้ ื่น การตอบสนองความตอ้ งการของผอู้ ื่น การแสดง ความเห็นใจและการแสดงน้าใจ ต่อผอู้ ื่นบนโลกดิจิทลั ไดอ้ ยา่ ง เหมาะสม มีปฏิสัมพนั ธอ์ นั ดีต่อคนรอบขา้ ง ไม่วา่ พ่อแม่ ครู เพอ่ื น ท้งั ในโลกออนไลนแ์ ละในชีวติ จริง ไม่ด่วน ตดั สินผอู้ ื่นจากขอ้ มูลออนไลนแ์ ต่เพียงอยา่ งเดียว และจะเป็นกระบอกเสียงใหผ้ ทู้ ่ีตอ้ งการความช่วยเหลือในโลก ออนไลน์ ตวั อยา่ งเช่น การใช้ เทคโนโลยอี ยา่ งมีวิจารณญาณและรู้เท่าทนั และดิจิทลั อยา่ งเหมาะสม

13 สรุป ความฉลาดดิจิทลั ในระดบั พลเมืองดิจิทลั เป็นทกั ษะท่ีสาคญั สาหรับนกั เรียน และบุคคล ทวั่ ไป ในการส่ือสารในโลกออนไลนเ์ ป็นอยา่ งยง่ิ ท้งั เอกลกั ษณ์พลเมืองดิจิทลั การบริหาร จดั การเวลาบนโลกดิจิทลั การจดั การการกลน่ั แกลง้ บนไซเบอร์ การจดั การความปลอดภยั บน ระบบเครือข่าย การจดั การความเป็น ส่วนตวั การคิดอยา่ งมีวจิ ารณญาณ ร่องรอยทางดิจิทลั ความเห็นอกเห็นใจและสร้างสัมพนั ธภาพที่ดีกบั ผอู้ ่ืน ทางดิจิทลั หากบุคคลมีทกั ษะและ ความสามารถท้งั 8 ประการจะทาใหบ้ ุคคลน้นั มีความสามารถในการใช้ อินเทอร์เนต็ ในการ บริหารจดั การ ควบคุม กากบั ตน รู้ผดิ รู้ถูก และรู้เท่าทนั เป็นบรรทดั ฐานในการใชเ้ ทคโนโลยี ดิจิทลั อยา่ งเหมาะสม เรียนรู้ที่จะใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งชาญฉลาด และปลอดภยั

14 อ้างองิ สถาบนั ส่ือเดก็ และเยาวชน. (2561). การจดั ทา Fact Sheet‘ความฉลาดทางดิจิทลั ’ (Digital Intelligence : DQ) และการศกึ ษาการรังแกกนั บนโลกไซเบอร์ของวยั รุ่น. กรุงเทพมหานคร : สถาบนั ส่ือเดก็ และ เยาวชน Yuhyun Park. (2016). 8 digital skills we must teach our children. Retrieved March 8, 2017, https://www.weforum.org/agenda/2016/06/8- digital-skills-we-must-teach our-children Yuhyun Park. (2016). 8 digital life skills all children need - and a plan for teaching them. Retrieved Janury 22, 2019 from https://www.weforum.org/agenda/2016/09/8-digitallife-skillsall-children-need-and-a-plan-for- teachingthem?utm_content=buffer4422b&utm_medium=social&utm_source=facebook.com& utm_ca mpaign=buffer. ProjectDQ.(2017).Digital Intelligence (DQ). Retrieved Janury 22, 2019 from https://www.projectdq.org สถาบนั สื่อเดก็ และเยาวชน. (2561). ความฉลาดทาง ดิจิตอล (Digital Intelligence: DQ) และการศึกษาการ รังแกกนั บนโลกไซเบอร์ของวยั รุ่น. สืบคน้ เมื่อ 21 เมษายน 2562, จาก http://cclickthailand.com/contents/research/A2.-final.pdf.

15 เสนอ อ.ดร. สุธิดา ปรีชานนท์ อ.ดร. สุจติ ตรา จนั ทร์ลอย รายวชิ า GD58201 การพฒั นาความเป็ นครู นางสาวสาวติ รี เวชฤทธ์ิ นักศึกษาประกาศนียบัตรวชิ าชีพครู รุ่น 23 รหัสนักศึกษา 647190513 หมู่ 5 เลขท่ี 13

16