KTE649

ΕΤΟΣ 68ο • Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2022 • Ἀρ. 649 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m Πρωτοχρονιάτικες σκέψεις καὶ εὐχές m Μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν - Ἑορτὴ τῆς Παιδείας m Ὁ δρόμος τοῦ αὔριο ὁδηγεῖ στὴ χώρα τοῦ ποτέ m Μικρασία καὶ Μικρασιάτες. 100 χρόνια μετὰ τὴν καταστροφή

K Περιεχόμενα Πρωτοχρονιάτικες σκέψεις καὶ εὐχές (ΓΛ) ______________________________________________________________ 1 Ὁ δρόμος τοῦ αὔριο ὁδηγεῖ στὴ χώρα τοῦ ποτέ (ἀπὸ τὰ θέματα τοῦ ΚΥΚΛΟΥ ΜΗΤΕΡΩΝ «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ») __________________________________________________________________________ 2 Πρωτοχρονιά (ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ) ___________________________________________________________ 7 Ὅταν ἡ τροφὴ δὲν ἀρκεῖ! (ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΑΤΖΙΟΣ) ___________________________________________________ 8 30 Ἰανουαρίου. Μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν – Ἑορτὴ τῆς Παιδείας (Α. Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ) ______________________________________________________________________ 9 Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας (ΜΑΡΙΑ ΓΟΥΜΕΝΟΠΟΥΛΟΥ) _______________________________________________ 16 Μικρασία καὶ Μικρασιάτες. 100 χρόνια μετὰ τὴν καταστροφή (ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ-ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ) _____________________________________________________________ 17 Κι ὅμως, νικιέται! (ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ) ________________________________________________________ 20 «Νῖψον ἀνομήματα, μὴ μόναν ὄψιν» (ΜΠΕΛΛΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ) _______________________________ 23 Βεβαία ἐλπίδα καὶ ρωμαλέα πίστη (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ) ___________________________________ 25 Μαστίγωμα τῆς ψυχῆς ἡ ἀπομόνωση (ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ) _____________________________________ 29 Τὸ μυστικὸ τῆς εὐνομίας (ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ) _____________________________________________________ 30 Ὁ θάνατος τοῦ Καπετάνιου (ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ) ____________________________________________ 33 Εὐτυχισμένος ὁ καινούργιος χρόνος (ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ) ______________________________________________ 38 Βιβλιοπαρουσίαση. Γιώργου Παπαγεωργίου, Δύο φιλάνθρωποι γιατροί: Φιοντὸρ Πέτροβιτς Χάας, Δημήτριος Χαροκόπος (ΗΒΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ) ______________________________________________________ 39 Τὸ µυστικὸ ἑνὸς µπαµπού (Α.Γ.)______________________________________________________________________ 40 Κυκλοφορεῖ ἀνά δύο μῆνες μέ 40 σελίδες. ΕΛΛΗΝΙΔΟΣΤ Η Σ • Διευθυντής Σύνταξης: Γιάννης Κ. Τσέντος, Θελξινόης 1, 166 74 Γλυφάδα e-mail ἐπικοινωνίας: [email protected] • Ἐκδότης: «Χριστιανική Ἕνωσις Ἀκτῖνες», • Τόπος ἔκδοσης: Ἀθήνα ὁδός Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα • Ἰανουάριος 2022 Τηλ. 210 3247294, 210 3235931 • Δημιουργικό - Ἐκτύπωση: «Λυχνία Α.Ε.», • Τιμή τεύχους 2,5€. Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν, • Ἐτήσια Συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ 15€. Τηλ. 210 3410436, www.lyhnia.com Ἐξωτερικοῦ: 30€. Παρακαλοῦμε, ἀποστέλλετε τίς συνεργασίες σας στή διεύ- Kύπρου: 20€. θυνση Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα. Διατηροῦμε τό δικαίωμα νά μή δημοσιεύουμε ἤ νά συντέ- μνουμε κατά τήν κρίση μας ὁποιοδήποτε χειρόγραφο. Χειρό- γραφα δημοσιευμένα ἤ μή δέν ἐπιστρέφονται.

Πρωτοχρονιάτικες σκέψεις «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 καὶ εὐχές Σ« τὴν καρδιὰ τοῦ χειμῶνα, ἀνακάλυψα μέσα μου Τὴν ξαναδιαβάζω, καὶ τὸ μάτι μου πέφτει τώ- ἕνα ἀκατάβλητο καλοκαίρι». ρα στό «ἀνακάλυψα». Δὲν ἔχει διακόπτη λοιπόν... Αὐτὴ τὴ φράση τὴν ξεχώρισα ἀμέσως... Μοῦ Ἀπαιτεῖ λίγη δουλίτσα αὐτὸ τό «ἀνακάλυψα»... ἄρεσε ἡ ἀκραία ἀντίθεση... Σὲ ξαφνιάζει, ὅταν τὴν πρωτοδιαβάσεις... Ὁ χειμώνας / τὸ καλοκαίρι... Πῶς ἀνακαλύπτεις; ἀπὸ τὸ ἕνα ἄκρο στὸ ἄλλο, χωρὶς ἄλλο ἐνδιάμεσο, Μπορεῖς ἆραγε νὰ ἀνακαλύψεις κάτι καινούρ- γιο, ἂν κοιτᾷς συνέχεια πρὸς τὴν ἴδια κατεύθυνση; K Μπορεῖς νὰ ἀνακαλύψεις, ἂν φιλτράρεις ἀδιάκοπα τὰ πάντα μέσα ἀπὸ τὶς ἴδιες (δικές σου) ἑρμηνεῖες; Μήπως ἡ κάθε ἀνακάλυψη Μπορεῖς νὰ ἀνακαλύψεις, ἂν δὲν καταφέρεις νὰ εἶναι περισσότερο κάτι σωπάσεις (ἔστω καὶ γιὰ λίγο) τὶς σκέψεις σου, ποὺ ἀνακυκλώνουν τὴν ἴδια νοητικὴ ρουτίνα σου; ποὺ ἐσὺ δημιουργεῖς, καὶ ὄχι κάτι Μήπως ἡ κάθε ἀνακάλυψη εἶναι περισσότερο ποὺ βρίσκεις ἕτοιμο κάπου ἐκεῖ κάτι ποὺ ἐσὺ δημιουργεῖς, καὶ ὄχι κάτι ποὺ βρίσκεις ἕτοιμο κάπου ἐκεῖ ἔξω νὰ σὲ περιμένει; ἔξω νὰ σὲ περιμένει; Μήπως ἡ δημιουργία τοῦ (ἐσωτερικοῦ/ψυχι- Μήπως ἡ δημιουργία κοῦ) καλοκαιριοῦ προϋποθέτει περισσότερο ἀπ᾽ τοῦ (ἐσωτερικοῦ/ψυχικοῦ) ὅλα τὴν ἀπόφαση νὰ ἐγκαταλείψεις τόν (ἐσωτερικό/ καλοκαιριοῦ προϋποθέτει ψυχικό) χειμῶνα; περισσότερο ἀπ᾽ ὅλα τὴν ἀπόφαση Οἱ «ἐσωτερικὲς ἐποχές» δὲν ἀλλάζουν ἀπὸ μόνες τους... Ἐσὺ ἀποφασίζεις τί εἴδους ἄνθρωπος νὰ ἐγκαταλείψεις θέλεις νὰ εἶσαι καὶ τί εἴδους ζωὴ θέλεις νὰ ζήσεις... τόν (ἐσωτερικό/ψυχικό) χειμῶνα; Ἀνάλογα μὲ τὶς ἀπαντήσεις σὲ αὐτὰ τὰ βασικά, συναντᾷς καὶ τὸν ἥλιο (ἢ τὴ συννεφιά) ποὺ ταιριάζει Οἱ «ἐσωτερικὲς ἐποχές» δὲν σὲ αὐτὲς τὶς πρωταρχικὲς ἐπιλογές σου καὶ συνάμα ἀλλάζουν ἀπὸ μόνες τους... ἕλκεται ἀπὸ αὐτές... Ἐσὺ ἀποφασίζεις τί εἴδους Εὔχομαι σὲ ὅλες καὶ σὲ ὅλους σας τὴ νέα χρονιὰ ἄνθρωπος θέλεις νὰ εἶσαι καὶ τί ποὺ ξεκινάει νὰ θελήσετε νὰ δημιουργήσετε τὸ δικό εἴδους ζωὴ θέλεις νὰ ζήσεις... σας (ἐσωτερικό) ἀκατάβλητο καλοκαίρι... K Πάρτε τὴν ἀπόφαση, τηρῆστέ την σταθερὰ καὶ μὲ συνέπεια καὶ θὰ δεῖτε στὴ ζωή σας νὰ βγαίνουν χωρὶς χρόνο προσαρμογῆς καὶ ἐξοικείωσης... Δὲν ἀληθινὰ τὰ λόγια τοῦ ποιητῆ: νὰ γυρίζεις ἕνα διακόπτη, καὶ ἀπὸ κεῖ ποὺ εἶχες συνηθίσει τὰ πουλόβερ, νὰ βρίσκεσαι ξαφνικὰ μὲ Τοὺς Λαιστρυγόνας καὶ τοὺς Κύκλωπας, τὰ κοντομάνικα... τὸν ἄγριο Ποσειδῶνα δὲν θὰ συναντήσεις, ἂν δὲν τοὺς κουβανεῖς μὲς στὴν ψυχή σου, ἂν ἡ ψυχή σου δὲν τοὺς στήνει ἐμπρός σου. Γ.Λ. 1

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ὁ δρόμος τοῦ αὔριο ὁδηγεῖ στὴ χώρα τοῦ ποτέ Εἰσαγωγή Μὲ τὸ τέλος κάθε χρονιᾶς, ὁ καθένας μας κάνει τὸν ἀπολογισμό του καὶ βάσει αὐτοῦ θέτει τοὺς στόχους τῆς ἑπόμενης χρονιᾶς. Πόσοι, ὅμως, ἀπὸ τοὺς φετινούς μας στόχους ἦταν ἴδιοι μὲ τὴν περ- σινή καὶ μὲ τὴν προπέρσινη χρονιά; Ἂν καὶ θέ- τουμε τοὺς στόχους μας μὲ ἀποφασιστικότητα, μὲ ρεαλισμό, καὶ ἔχουμε εἰλικρινῆ διάθεση νὰ τοὺς ἐκπληρώσουμε, κάτι συμβαίνει, καὶ αὐτοί, πολλὲς φορές, παραμένουν μόνο στὸ μυαλό μας. Οἱ στόχοι ποὺ θέτουμε ἀφοροῦν ὅλους τοὺς τομεῖς τῆς ζωῆς μας. Δίνουμε ὑποσχέσεις στὸν ἑαυ- K Ἡ ἀναβολὴ δὲν μᾶς ἀποτρέπει ἀπὸ κάτι, ἁπλῶς μᾶς παρακινεῖ νὰ τὸ μεταθέσουμε σὲ μιὰ ἄλλη χρονική στιγμή, στὸ μέλλον. Αὐτὴ ἡ μετάθεση γιὰ τὸ «αὔριο» μᾶς διευκολύνει, ἀλλὰ μόνο προσωρινά. Μᾶς δίνει τὴν ψευδαίσθηση ὅτι παραμένουμε πιστοὶ στοὺς στόχους καὶ στὶς ὑποσχέσεις μας. Δὲν ἔχουμε ἐνοχές. Αὔριο, θὰ ἔχουμε περισσότερο χρόνο στὴ διάθεσή μας. Ἄλλωστε, μία μέρα δὲν κάνει τὴ διαφορά. Σίγουρα, οὔτε μία μέρα οὔτε δύο μέρες κάνουν τὴ διαφορά. Ἀλλὰ ἡ ζωὴ κυλᾷ, καὶ τελικὰ καταλήγουμε νὰ ἔχουμε μιὰ μεγάλη ἀπόσταση μεταξὺ στόχων καὶ πραγματικότητας. Μὴν ξεχνᾶμε δὲ πώς: « Ὁ δρόμος τοῦ αὔριο ὁδηγεῖ στήν πόλη τοῦ ποτέ». K 2 τό μας ὅτι θὰ διορθώσουμε τὶς ἀδυναμίες μας καὶ νική στιγμή, στὸ μέλλον. Αὐτὴ ἡ μετάθεση γιὰ τὸ θὰ ὀργανώσουμε καλύτερα τὴν καθημερινότητά «αὔριο» μᾶς διευκολύνει, ἀλλὰ μόνο προσωρινά. μας. Δίνουμε ὑποσχέσεις στοὺς ἀνθρώπους ποὺ Μᾶς δίνει τὴν ψευδαίσθηση ὅτι παραμένουμε πι- ἀγαπᾶμε ὅτι θὰ τοὺς δώσουμε περισσότερο χρόνο. στοὶ στοὺς στόχους καὶ στὶς ὑποσχέσεις μας. Δὲν Δίνουμε ὑποσχέσεις στὸν Θεό ὅτι θὰ ἔρθουμε πιὸ ἔχουμε ἐνοχές. Αὔριο, θὰ ἔχουμε περισσότερο κοντά Του καὶ θὰ ἐφαρμόσουμε τὸ ἅγιο θέλημά χρόνο στὴ διάθεσή μας. Ἄλλωστε, μία μέρα δὲν Του. κάνει τὴ διαφορά. Σίγουρα, οὔτε μία μέρα οὔτε δύο μέρες κάνουν τὴ διαφορά. Ἀλλὰ ἡ ζωὴ κυλᾷ, Γιὰ νὰ τηρήσουμε αὐτὲς τὶς ὑποσχέσεις, πρέπει καὶ τελικὰ καταλήγουμε νὰ ἔχουμε μιὰ μεγάλη νὰ σταθοῦμε μὲ περίσκεψη σ᾽ ἕναν κίνδυνο, ποὺ ἀπόσταση μεταξὺ στόχων καὶ πραγματικότητας. λέγεται «ἀναβολή». Μὴν ξεχνᾶμε δὲ πώς: « Ὁ δρόμος τοῦ αὔριο ὁδηγεῖ στήν πόλη τοῦ ποτέ». Ἀναβολὴ σημαίνει μετάθεση τοῦ χρόνου ἐνέρ- γειας καὶ πραγματοποίησης μιᾶς ἀπόφασης. Ἂν καὶ σπάνια θεωροῦμε τὴν ἀναβλητικότητα ὡς κάτι τὸ ἰδιαίτερα ἀνησυχητικὸ στὴ ζωή μας, Ἡ ἀναβολὴ δὲν μᾶς ἀποτρέπει ἀπὸ κάτι, ἁπλῶς μᾶς παρακινεῖ νὰ τὸ μεταθέσουμε σὲ μιὰ ἄλλη χρο-

κάτω ἀπὸ τὴν ἀναβλητικότητα κρύβονται βαθιὲς Γιατὶ πρέπει νὰ παραδεχθοῦμε ὅτι ἡ μητέρα εἶναι «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ἀνασφάλειες καὶ φόβοι, οἱ ὁποῖοι στὴν πράξη μᾶς ἐκείνη ἡ ὁποία μεριμνᾷ καὶ γιὰ τὴν πνευματικὴ ἐμποδίζουν νὰ βροῦμε τὴν προσωπικὴ γαλήνη ζωὴ τῆς οἰκογένειας. Μὲ τὸ παράδειγμά της, μὲ τὸν καὶ εὐτυχία, τὴν ἐπιτυχία στὴν οἰκογενειακή, ἐπαγ- σωστὸ λόγο της, γίνεται ὁ φωτεινὸς σηματοδότης γελματικὴ καὶ κοινωνικὴ ζωή, μὰ πάνω ἀπὸ ὅλα, ποὺ ὁδηγεῖ στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ... ὑποσκάπτουν τὴν πνευματική μας καλλιέργεια καὶ πρόοδο. Αὐτὸ δὲν συμβαίνει, ἐπειδὴ δὲν θέλουμε, ἐπειδὴ δὲν μποροῦμε, ἀλλὰ ἐπειδὴ τὸ ἀναβάλλουμε. Σή- Πνευματικὴ ζωὴ καὶ καθημερινότητα μερα, δὲν προλαβαίνουμε. Ἡ καριέρα, ἡ οἰκογέ- νεια, οἱ πολλὲς κοινωνικές ὑποχρεώσεις. Αὔριο, Ὁ Πανάγαθος Θεός μᾶς δώρισε τὸ παρόν, τὸ θὰ μεγαλώσουν τὰ παιδιά, θὰ σταματήσουμε νὰ σήμερα. Τὸ παρελθὸν πέρασε, τὸ αὔριο δὲν εἶναι ἐργαζόμαστε. Σίγουρα, θὰ ἔχουμε περισσότερο δικό μας. Τὸ σήμερα εἶναι τὸ μόνο ποὺ μᾶς ἀνήκει. χρόνο γιὰ τὰ πνευματικά μας καθήκοντα. Ἔχουμε Γι᾽ αὐτό, εὐθύνη καὶ ὑποχρέωση κάθε χριστιανοῦ δὲ τὴ συνείδησή μας ἥσυχη, γιατὶ δὲν ἀρνούμεθα εἶναι νὰ ἀξιοποιήσει αὐτὸ τό «σήμερα» γιὰ τὴ σω- τίποτα, ἁπλῶς τὰ μεταθέτουμε. Δυστυχῶς, ὅμως, τηρία τῆς ψυχῆς του. Ὁ Μέγας Βασίλειος, ἀπευθυνόμενος πρὸς κάθε Χριστιανό, λέει: «Πότε θὰ γίνεις συνειδητός χριστια- νός; Πότε θὰ σὲ γνωρίσουμε ὡς δικό μας; Πέρυσι, περίμενες τὴ σημερινή ἐποχή, τώρα πάλι, περιμένεις τὸν ἄλλο χρόνο. Πρόσεξε μήπως, ἐνῷ ἀναβάλλεις, σὲ βρεῖ αἰφνίδια ὁ θάνατος. Δὲν γνωρίζεις τί θὰ σοῦ παρουσιάσει ἡ αὐριανή μέρα. Στὴ ζωή σὲ καλοῦμε, ἄνθρωπε. Γιατί ἀποφεύγεις τὴν πρόσκληση; Σὲ κα- λοῦμε νὰ γίνεις μέτοχος ἀγαθῶν. Γιατί περιφρονεῖς τὴ δωρεά; Ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν εἶναι ἀνοιχτή. Ὁ δρόμος εἶναι εὔκολος. Δὲν θὰ δαπανήσεις οὔτε χρόνο οὔτε χρήματα. Τί σκέπτεσαι; Γιατί ἀναβάλλεις;» K Ὁ Πανάγαθος Θεός μᾶς δώρισε τὸ παρόν, τὸ σήμερα. Τὸ παρελθὸν πέρασε, τὸ αὔριο δὲν εἶναι δικό μας. Τὸ σήμερα εἶναι τὸ μόνο ποὺ μᾶς ἀνήκει. Γι᾽ αὐτό, εὐθύνη καὶ ὑποχρέωση κάθε χριστιανοῦ εἶναι νὰ ἀξιοποιήσει αὐτὸ τό «σήμερα» γιὰ τὴ σωτηρία τῆς ψυχῆς του. K Ρίχνοντας μιὰ ματιὰ στὸ φορτωμένο καθη- πιθανόν νὰ μὴ μᾶς δοθεῖ αὐτὴ ἡ εὐκαιρία... καὶ 3 μερινό μας πρόγραμμα, διαπιστώνουμε ὅτι δὲν ἐνδέχεται νὰ φύγουμε ἀπ᾽ αὐτὴ τὴ ζωή, χωρὶς νὰ χωρᾶνε ὅλα. Τὸ πρῶτο ποὺ παραπέμπουμε τότε βροῦμε τὸν δρόμο ποὺ θὰ μᾶς ὁδηγήσει κοντὰ στό «αὔριο» εἶναι συνήθως τὰ πνευματικά μας κα- στὸν Οὐράνιο Πατέρα μας. θήκοντα καὶ ὅ,τι ἀφορᾷ τὴ σωτηρία τῆς ψυχῆς μας.  Ἄλλοτε, πάλι, εὔκολα παίρνουμε ἀποφάσεις, Ἀναβάλλουμε, ἔτσι, τὴ μελέτη τῆς Ἁγίας καὶ μάλιστα μὲ ἐνθουσιασμό, δίνουμε ὑποσχέσεις Γραφῆς, τὴν προσευχή, τὸν Ἐκκλησιασμό, τὴ ὅτι ἀπό «αὔριο» θὰ βάλουμε καὶ τὶς καλές πράξεις μυστηριακὴ ζωή (ἐξομολόγηση, Θεία Κοινωνία), στὴ ζωή μας. Ἀλλά οἱ ὑποσχέσεις αὐτὲς εἶναι φορὲς τὸν πνευματικό μας ἀγῶνα, γενικώτερα. Στοιχεῖα ποὺ μένουν στό «αὔριο». Θέλουμε, ἀλλὰ κάτι, τὴν οὐσιαστικὰ καὶ ἀπαραίτητα γιὰ τὴν ψυχική πρόοδο τελευταία στιγμή, μᾶς παραπέμπει στὸ ἀργότερα. τοῦ κάθε Χριστιανοῦ. Τό χρέος τῆς ἀγάπης πρὸς τὰ πονεμένα ἀδέλφια Κατ᾽ αὐτόν τὸν τρόπο, ὅμως, ἴσως συντελοῦμε μας, π.χ., ἐνῷ ἔχουμε τὴ δυνατότητα νὰ τὸ ὑλοποι- στὸ νὰ ἀφήνουμε μακριὰ ἀπὸ τὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ ήσουμε ἀμέσως, τὸ ἀναβάλλουμε. Εὐκαιρίες, κάθε τὰ παιδιά μας καί, πολλὲς φορές, καὶ τὸν σύζυγο. μέρα, παρουσιάζονται, διάθεση ὑπάρχει, ἀποτε-

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 λεσματικότητα δὲν ὑπάρχει, διότι τὶς εὐκαιρίες τὶς Ποιοὶ εἶναι οἱ κύριοι λόγοι τῆς ἀναβολῆς; ἀφήνουμε ἀνεκμετάλλευτες. Ἡ ἀναβολή γενικότερα τῶν ὅποιων καθηκό- Κάποτε, ὁρισμένοι πίστευαν ὅτι οἱ ἀναβλητικοὶ τύποι ἦταν στὴν πραγματικότητα καμουφλαρισμέ- ντων μας εἶναι καὶ ἔργο τοῦ Πονηροῦ. Νὰ πῶς νοι τεμπέληδες. Ὡστόσο, ἡ ἐπιστημονικὴ ἔρευνα μᾶς παρουσιάζει τὸν κίνδυνο τῆς ἀναβολῆς ὁ φω- ἀποδεικνύει ὅτι αὐτὸ δὲν ἰσχύει. Ὑπάρχουν πολὺ στήρας τῆς Καππαδοκίας, ὁ Μέγας Βασίλειος: « Ὁ πιὸ σύνθετοι ψυχολογικοὶ παράγοντες, οἱ ὁποῖοι Διάβολος μᾶς συμβουλεύει: Δῶστε τό “σήμερα” σὲ εἶναι πιὸ καθοριστικοὶ στὴ δημιουργία μιᾶς τέτοιας μένα καὶ τό “αὔριο” τὸ δίνετε στὸν Θεό. Ἀλλὰ καὶ συμπεριφορᾶς. Καὶ αὐτοὶ εἶναι: ὁ Κύριος μᾶς προτρέπει: “Σήμερα” καὶ ὄχι “αὔριο”, νὰ προσέξουμε τὴ φωνή τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ παραγγέλ- 1. Ἡ δυσκολία τῶν στόχων μας. Θέτουμε ὑπερ- ματά Του. Πρόσεξε νὰ καταλάβεις τὴν πονηριά τοῦ βολικὰ μεγάλους καὶ δύσκολους στόχους καί, κά- ἐχθροῦ. Δὲν τολμάει νὰ συμβουλεύσει τὴν πλήρη ποιες φορές, πέρα ἀπὸ τὶς δυνατότητές μας. Αὐτὸ ἀπομάκρυνση ἀπὸ τὸν Θεό. Ξέρει ὅτι εἶναι πολὺ μᾶς τρομάζει. Ἡ δυσκολία καὶ ὁ μεγάλος ὄγκος βαρὺ νὰ τὸ ἀκούσουν οἱ Χριστιανοί. Μεθοδεύει, τῆς δουλειᾶς λειτουργοῦν ἀνασταλτικά, μὲ ἀπο- ὅμως, τὴ δουλειά του μὲ ἀπατηλὰ τεχνάσματα. Εἶναι τέλεσμα νὰ τοὺς ἀναβάλλουμε. ἄριστος μάστορας, γιὰ νὰ κακοποιεῖ. Ξέρει καλὰ ὅτι μόνο στὴν παροῦσα στιγμὴ ζοῦν οἱ ἄνθρωποι, καὶ 2. Ὁ φόβος τῆς ἀποτυχίας. Μπορεῖ νὰ ἀναβάλ- κάθε πράξη μόνο στὸ παρὸν πραγματοποιεῖται. Κλέ- λουμε μέχρι τὴν τελευταία στιγμή, ὁπότε ἀποτυγ- πτοντας, λοιπόν, ἀπὸ μᾶς τό “σήμερα”, μὲ τὰ πονηρὰ χάνουμε. Καὶ μετά, νὰ δικαιολογοῦμε τὸν ἑαυτό τεχνάσματά του, μᾶς ἀφήνει νὰ ζοῦμε μονάχα μὲ τήν μας, λέγοντας πὼς δὲν ἐπαρκοῦσε ὁ χρόνος. “ἐλπίδα τοῦ αὔριο”. Ὕστερα, ὅταν ἔρθει ἡ αὐρια- νή μέρα, πάλι ἔρχεται ὁ κακὸς αὐτὸς σύντροφος, 3. Ἀναβάλλουμε πράγματα ποὺ δὲν μᾶς προκα- νὰ ἀξιώσει τό “σήμερα” γι᾽ αὐτὸν καὶ τό “αὔριο” λοῦν κανένα ἐνδιαφέρον. Π.χ., οἱ μαθητές, ἐνῷ στὰ γιὰ τὸν Κύριο. Καὶ μὲ τὸν τρόπο αὐτό, ἀφαιρώντας, μαθήματα ποὺ τοὺς ἀρέσουν ἀριστεύουν, σὲ αὐτὰ χωρὶς νὰ τὸ παίρνουμε εἴδηση, μὲ τὴν ἡδονή τὸ ποὺ ἀντιπαθοῦν, οἱ ἐπιδόσεις τους εἶναι χαμηλές. παρὸν καὶ ἀφήνοντάς μας μὲ ψεύτικες ἐλπίδες τὸ μέλλον, μᾶς ἐξαπατᾷ καὶ χάνουμε τὴ ζωή, χωρὶς νὰ 4. Ἡ χαμηλὴ αὐτοεκτίμηση. Ἔχουμε τὴν αἴσθη- τὸ καταλάβουμε». ση ὅτι δὲν εἴμαστε καλὲς καὶ καλοὶ σὲ αὐτὸ ποὺ κάνουμε. Ἐπίσης, νομίζουμε ὅτι ὅσοι πετυχαίνουν Πῶς μποροῦμε νὰ ζοῦμε τὸ «σήμερα»; τοὺς στόχους τους τὸ κατορθώνουν «μὲ τὴν πρώ- Ἡ καλύτερη στιγμὴ νὰ κάνεις κάτι εἶναι τό «τώ- τη», χωρὶς ἐμπόδια, χωρὶς δυσκολίες. Ὡστόσο, ρα», τὸ σήμερα. Ἂν «σήμερα» ἀνοίξουμε τὴν πόρ- καὶ οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ συναντοῦν ἐμπόδια, ἁπλῶς, τα τῆς ψυχῆς μας στὸν Χριστό, βλέπουμε τὸν κόσμο ἐπιλέγουν νὰ συνεχίσουν τὴν προσπάθεια. μὲ ἄλλα μάτια. Ἔτσι: 5. Φοβούμαστε μήπως δὲν καταφέρουμε νὰ ἀντα- ποκριθοῦμε στὶς προσδοκίες τῶν ἄλλων. Ἔχουμε περάσει μιὰ εἰκόνα τοῦ ἑαυτοῦ μας στὸ περιβάλλον μας ἡ ὁποία ὑπόσχεται πολλά. Μιά ἀποτυχία ἴσως – Γινόμαστε πιὸ πλούσιοι σὲ ἀγάπη, σὲ ταπεί- κατέστρεφε αὐτὴ τὴν εἰκόνα. νωση, σὲ συνέπεια, σὲ ὑπευθυνότητα. 6. Εἴμαστε τελειομανεῖς. Τὸ ἄγχος γιὰ τὴν ἀπο- – Ἀντιμετωπίζουμε μὲ αἰσιοδοξία τὴ ζωή. τελεσματικότητα τῶν ἐργασιῶν μας πολὺ συχνὰ – Ἀντλοῦμε ἀπ᾽ Αὐτὸν δύναμη γιὰ τὶς καθημε- εὐθύνεται γιὰ τὴν ἀναβολή. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε ὅτι ρινὲς δυσκολίες. ἡ κάθε προσπάθεια ἀξιολογεῖται ἀνάλογα, καὶ ὅτι – Προσπερνᾶμε τὴν καθημερινή μέριμνα, τὶς κανένας δὲν εἶναι τέλειος. προστριβές, τοὺς ἐκνευρισμούς, τὶς μικρότητες, μὲ Οἱ συνέπειες τῆς ἀναβλητικότητας ὑπομονὴ καὶ καλοσύνη. Ἡ ἀναβλητικότητα εἶναι, κατά κάποιον τρόπο, Γι᾽ αὐτὸ ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ ἐπιμένει νὰ προ- στὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου. Ὅλοι ἀναβάλλουμε, σέξουμε τὸ σήμερα, τὸ τώρα. « Ἰδού νῦν καιρός ἄλλοι λιγώτερο, ἄλλοι περισσότερο, καὶ ὁ καθένας εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας» (Β΄ Κο- μας γιὰ διαφορετικοὺς λόγους. Ἐξάλλου, ὅλοι ρινθ., στ΄ 2). Ἡ σωτηρία μας, τὸ μέλλον, τὸ γήϊνο ἔχουμε πεῖ, κάποια στιγμή, τὴ φράση «θὰ τὸ κάνω καὶ τὸ οὐράνιο, ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸ σήμερα, ἀπὸ τὸ αὔριο». Δὲν θὰ λέγαμε ὅτι εἶναι πρόβλημα αὐτὴ ἡ κατὰ πῶς ζοῦμε τώρα, τὴν κάθε στιγμή. Τὸ αὔριο εἶναι ἐντελῶς ἀβέβαιο, καὶ δὲν γνωρίζουμε ἂν θὰ τὸ καιρούς, περιστασιακὴ ἀναβολή. Πρόβλημα εἶναι, προλάβουμε, γι᾽ αὐτό, μὲ τὴν παγίδα τῆς ἀναβολῆς, ὅταν ἡ ἀναβολὴ γίνεται συνήθεια καὶ τρόπος ζωῆς. Αὐτή ἡ συστηματικὴ ἀναβολὴ εἶναι ὑπεύθυ- ὅποιος παραμελεῖ τὸ παρόν, τόν «εὐπρόσδεκτον καιρόν», δὲν μπορεῖ νὰ λέει πὼς ἐνδιαφέρεται ἀλη- νη γιὰ πολλὲς χαμένες εὐκαιρίες, καθυστερήσεις ὑποθέσεων, προθεσμίες ποὺ δὲν προλαβαίνουμε, 4 θινὰ γιὰ τὸ μέλλον.

τίτλους σπουδῶν ποὺ δὲν ἀποκτήθηκαν. Κρύβεται Πάλι τὸ ἀναβάλλουμε. Ἐν τῷ μεταξύ, ἡ στοίβα μὲ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 τὰ ἀσιδέρωτα μεγαλώνει. πίσω ἀπὸ ἐργασιακὲς συγκρούσεις καὶ ἀπογοη- Ἀκόμη καὶ τὸ ταλέντο ἢ κάποιο εἰδικὸ χάρι- τεύσεις, καὶ ἀρκετὲς φορὲς καὶ ἀπὸ οἰκογενειακὲς σμα μπορεῖ νὰ ἀτονήσει, ἐξαιτίας τῆς συστηματικῆς ἀναβολῆς. συγκρούσεις. Αὐτονόητο, βέβαια, εἶναι ὅτι ἡ ἀναβολὴ τῆς Ἔγινε μιὰ ἔρευνα ἀνάμεσα σὲ ἀνώτατα στελέ- ἐργασίας ἢ κάποιας ὑποχρέωσής μας πιθανὸν νὰ μᾶς δώσει μιὰ στιγμιαία ἀνακούφιση. Τὸ ψυχικό χη ἑταιρειῶν ποὺ ἀνήκουν στὶς 500 μεγαλύτερες βάρος, ὅμως, τῆς ἐνοχῆς, τοῦ ἄγχους καὶ τῆς ἀνε- πάρκειας, ποὺ θὰ κουβαλᾶμε μέσα μας, εἶναι ἀσυ- παγκοσμίως. Στελέχη ποὺ κατεῖχαν ὑψηλότατες γκρίτως μεγαλύτερο. θέσεις, μὲ ἀπολαβές ποὺ κανένας μας δὲν πρόκειται νὰ ἔχει στὴ ζωή του, ὀνόμασαν τὴν ἀναβλητικότη- τα ὡς τὸ πιὸ σημαντικό ἐμπόδιο ποὺ θὰ ἔπρεπε νὰ ὑπερνικήσουν, γιὰ νὰ πετύχουν. Ἀκόμη, ἔχουμε ἀναρωτηθεῖ πόσο περισσότε- ρο ἐλεύθερο χρόνο θὰ εἴχαμε καὶ πόσο λιγώτερο ἄγχος, ἐὰν ὁλοκληρώναμε καθετὶ στὴν ὥρα του; Ἔχουμε κάποιο προβληματάκι ὑγείας. Πρέπει νὰ πᾶμε στὸν γιατρό, ἀλλὰ συστηματικὰ τὸ ἀποφεύ- γουμε. Ἐν τῷ μεταξύ, μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, τὸ προβληματάκι ἐξελίσσεται σὲ πρόβλημα, καὶ πολλὲς φορὲς σοβαρό. Ἐμᾶς κμαᾶκςότ.ρφώοεβι ἡούἔμγανοσιταε καὶ τὸ ἄγχος μήπως εἶναι κάτι τὴ διάγνωση καὶ τὴν ἀντιμετώπιση τῆς πραγματικό- τητας. Γι᾽ αὐτό καὶ πᾶμε ἀπὸ ἀναβολὴ σὲ ἀναβολή. Ἀναβάλλουμε ἕνα τηλεφώνημα ποὺ μᾶς βα- σανίζει καιρό. Τί νὰ πῶ; Πῶς θὰ τὸ πῶ; Τί θὰ μοῦ ποῦνε; Πῶς νὰ δικαιολογηθῶ, ποὺ ἔχω χαθεῖ τόσο K « Ἰδού νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδού νῦν ἡμέρα σωτηρίας» (Β΄ Κορινθ., στ΄ 2). Ἡ σωτηρία μας, τὸ μέλλον, τὸ γήϊνο καὶ τὸ οὐράνιο, ἐξαρτῶνται ἀπὸ τὸ σήμερα, ἀπὸ τὸ πῶς ζοῦμε τώρα, τὴν κάθε στιγμή. Τὸ αὔριο εἶναι ἐντελῶς ἀβέβαιο, καὶ δὲν γνωρίζουμε ἂν θὰ τὸ προλάβουμε, γι᾽ αὐτό, μὲ τὴν παγίδα τῆς ἀναβολῆς, ὅποιος παραμελεῖ τὸ παρόν, τόν «εὐπρόσδεκτον καιρόν», δὲν μπορεῖ νὰ λέει πὼς ἐνδιαφέρεται ἀληθινὰ γιὰ τὸ μέλλον. K καιρό; Καὶ ὅταν τελικά γίνει, ἂν γίνει, διαπιστώ- Ἡ ἀναβλητικότητα βλάπτει, γενικώτερα, ἐκτός 5 νουμε ὅτι δὲν ἄξιζε τόση ἔγνοια. Δὲν ἦταν τόσο ἀπὸ τὴν πνευματική, καὶ τὴ σωματική, ἀλλὰ καὶ τραγικό. τὴ συναισθηματική μας ὑγεία. Ἡ χρόνια ἔκθεσή μας στὸ ἄγχος καὶ στὸ στρὲς προκαλεῖ γαστρεντε- Ἀναβάλλουμε μιὰ ἐπίσκεψη σὲ ἕναν ἄρρωστο ρολογικὰ προβλήματα, ἀϋπνίες, πονοκεφάλους, ἢ ἡλικιωμένο συγγενῆ, φίλο, γείτονα, ἐνῷ τὸ θέ- κατάρρευση τοῦ ἀνοσοποιητικοῦ συστήματος. λουμε πολύ. Ὅσο τὸ καθυστεροῦμε, ὅμως, τόσο πιὸ δύσκολο γίνεται. Γιατί, πέρα ἀπὸ τὶς ἐνοχές μας, Οἱ ἀναβλητικοί ἄνθρωποι, ἐπὶ πλέον, ἐκνευ- ἀντιμετωπίζουμε καὶ τὴ ντροπή. Πῶς θὰ δικαιολο- ρίζουν συχνὰ καὶ τοὺς γύρω τους. Δημιουργοῦν γηθῶ, ποὺ δὲν πῆγα μέχρι τώρα; προστριβὲς μὲ τοὺς συναδέλφους καὶ συνεργάτες τους, οἱ ὁποῖοι δὲν μποροῦν νὰ τοὺς ἐμπιστευθοῦν Ἀναβάλλουμε ἁπλὲς καθημερινὲς δουλειὲς τοῦ τὴν ὁλοκλήρωση μιᾶς ἐργασίας, τὴν ὁποία, συχνά, νοικοκυριοῦ. Σήμερα, δὲν προλαβαίνω τὸ σιδέρω- ἐπωμίζονται οἱ ἴδιοι. Προστριβὲς στὴν οἰκογένειά μα. Θὰ τὸ κάνω αὔριο. Αὔριο δὲν σιδερώνουμε.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 τους, γιατὶ τίποτε δὲ γίνεται στὴν ὥρα του. Λογα- Τρόποι ἀντιμετώπισης τῆς ἀναβλητικότητας ριασμοὶ ἀπλήρωτοι, ἐνῷ δὲν ὑπάρχουν οἰκονομι- κοὶ λόγοι. Δικαιολογητικὰ ποὺ δὲν ὑποβάλλονται Βέβαια, γιὰ νὰ διορθώσουμε μιὰ συνήθεια ποὺ ἐγκαίρως. Ἐπικρατεῖ, ἔτσι, ἔνταση καὶ πανικός. ἔχει ριζώσει καὶ ἔχει γίνει αὐτοματισμὸς στὴν κα- θημερινότητά μας, ἀπαιτεῖται ἐπιμονή, ὑπομονὴ Ὑπάρχουν καὶ περιπτώσεις ἀναβλητικῶν καὶ μεθοδικὴ προσπάθεια. ἀνθρώπων ποὺ συνηθίζουν νὰ ξεγελᾶνε τὸν ἑαυ- τό τους μὲ διάφορες ἐκλογικεύσεις, ὅπως, π.χ., – Ὅλοι μας ἔχουμε μέσα μας ἕναν διακόπτη «δουλεύω καλύτερα, ὅταν τὰ ἀφήνω ὅλα γιὰ τὴν δράσης, ἕναν διακόπτη τοῦ «κάνε το, τώρα»! Ἄς τελευταία στιγμή» ἤ «ἡ πίεση τῆς τελευταίας στιγμῆς τὸν ἐνεργοποιήσουμε! Ὅπως μὲ τὸ κολύμπι, γιὰ νὰ μὲ κάνει πιὸ δημιουργικό» ἤ «ἔχω καλύτερα ἀποτε- κολυμπήσεις, χρειάζεται νὰ μπεῖς στὸ νερό. λέσματα, ὅταν βρίσκομαι κάτω ἀπὸ πίεση». – Σχεδιάζουμε. Τὸ νὰ καταγράψουμε στὸ ἡμε- Τό νὰ περιμένουμε, ὅμως, τὴν τελευταία στιγμή, ρολόγιό μας τὶς ὑποχρεώσεις πρὸς διεκπεραίω- γιὰ νὰ ἐκπληρώσουμε τὶς ὅποιες ὑποχρεώσεις μας, σιν εἶναι πολλὲς φορὲς ἕνας χρήσιμος τρόπος νὰ εἶναι ἰδιαίτερα ἐπικίνδυνο. Πάντα ὑπάρχουν καὶ οἱ ὀργανωθοῦμε καλύτερα καὶ νὰ μειώσουμε τὴν ἀστάθμητοι παράγοντες: κάποια ἀσθένεια, μιὰ βλά- ἀναβλητικότητά μας. – Ὁλοκληρώνουμε τμηματικὰ μιὰ δύσκολη K ἐργασία, κάνοντας προσχέδιο. Αὐτὸ θὰ μειώσει τὸ ἄγχος μας, ἀφοῦ, ἀντὶ γιὰ ἕνα ἇλμα, θὰ χρειαστεῖ Ὅλοι μας ἔχουμε μέσα μας ἕναν νὰ κάνουμε πολλὰ μικρότερα βήματα. – Ἂν οἱ ὑποχρεώσεις μας εἶναι πάρα πολλές, ἂς διακόπτη δράσης, ἕναν διακόπτη ζητήσουμε ξεκάθαρα βοήθεια. Εἶναι σίγουρο πὼς τοῦ «κάνε το, τώρα»! Ἄς τὸν θὰ βρεθοῦν κάποιοι ποὺ εὐχαρίστως θὰ ἤθελαν νὰ βοηθήσουν. Αὐτὸ μπορεῖ νὰ κάνει τὴ διεκπεραίωση ἐνεργοποιήσουμε! Ὅπως μὲ τὸ τῶν ἐργασιῶν πιὸ εὐχάριστη, καλλιεργώντας καὶ κολύμπι, γιὰ νὰ κολυμπήσεις, τὸ ὁμαδικὸ πνεῦμα. χρειάζεται νὰ μπεῖς στὸ νερό. – Ἂν, προτοῦ ξεκινήσουμε νὰ κάνουμε κάτι, ἔχουμε ἤδη «προβλέψει» ὅτι θὰ ἀποτύχει, ἂν οἱ K προσδοκίες μας εἶναι τόσο ὑψηλές, τοῦ τύπου «ἢ ὅλα ἢ τίποτα», χρειάζεται νὰ ἀπομακρύνουμε τέ- βη τοῦ αὐτοκινήτου, ἕνα χαλασμένο μηχάνημα κ.ἄ. τοιες σκέψεις. Εἶναι πιὸ ἀποτελεσματικὸ νὰ στοχεύ- Βλέπουμε, πολλὲς φορές, καὶ τὰ παιδιά μας. ουμε σὲ μιὰ καλή καὶ ἱκανοποιητικὴ δουλειά, παρά σὲ μιὰ καθ᾽ ὅλα ἄψογη δουλειά. Ἐνῶ ἔχουν πολὺ χρόνο, γιὰ νὰ παραδώσουν μιὰ σἐρτόγα«σπίαα,ρτὰὴνπέὁνλτοεκ»λ. ηξερνώυνχοτᾶυννετ,ὴπνιέτεζολενυταται,ίαἀγσχτώιγνμοή-, – Νὰ κάνουμε μετόχους στὶς προσπάθειές μας νται. Βέβαια, τὴν παραδίδουν, ἀλλὰ τὰ ἀποτελέ- ἄτομα ποὺ ἐκτιμοῦμε καὶ ἐμπιστευόμαστε, διότι ἔτσι σματα, πολλές φορές, δὲν εἶναι ἱκανοποιητικὰ καὶ ἐξασφαλίζουμε τὰ θετικά σχόλια καὶ τὴ βοήθειά ἀνάλογα μὲ τὶς δυνατότητές τους. τους. Ταὐτόχρονα, γνωρίζοντας ὅτι μᾶς νοιάζο- νται, προσπερνᾶμε πιὸ εὔκολα τοὺς φόβους μας, Εἶναι σημαντικὸ νὰ τονίσουμε ὅτι δὲν γεννιέ- προχωρᾶμε δὲ πιὸ γρήγορα καὶ χωρὶς ἀναβολὲς ται κανεὶς ἀναβλητικός. Αὐτὸς ὁ τρόπος χειρισμοῦ στὴ διεκπεραίωση τοῦ ἔργου-στόχου. τῆς καθημερινότητας καὶ τῆς ζωῆς μαθαίνεται ἀπὸ πολὺ μικρὴ ἡλικία. Οἱ ἐξουσιαστικοὶ γονεῖς, συχνά, – Νά «ἀνταμείβουμε» τοὺς ἑαυτούς μας, ἀναγνω- αὐξάνουν τὶς πιθανότητες νὰ διαμορφώσουν ἕναν ρίζοντας τὴ φιλότιμη προσπάθειά μας, ὄχι μόνο ἀναβλητικὸ ἐνήλικο, ἀφοῦ σπάνια ἐνθαρρύνουν γιὰ τὴν ἐπίτευξη μεγάλων στόχων, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὶς προσωπικὲς ἀποφάσεις τοῦ παιδιοῦ, καὶ ἐπι- μικρότερα βήματα. Ἡ ἀνταμοιβή, ἡ ἐπιβράβευση πλέον δὲν τοῦ δημιουργοῦν τὶς συνθῆκες γιὰ τὴν ἀξίζει, διότι ἐνισχύει τὴν αὐτοπεποίθησή μας. ἀπόκτηση προσωπικῶν κινήτρων. – Κάνουμε χρονοδιάγραμμα. Καταρτίζουμε Ἀνεξάρτητα, ὅμως, ἀπὸ τὴν ἀγωγή ποὺ ἔχουμε καθημερινό, ἑβδομαδιαῖο ἢ ἐτήσιο πρόγραμμα ἐργασιῶν, τὸ ὁποῖο, βέβαια, τηροῦμε ἐπακριβῶς. λάβει, μποροῦμε καὶ τώρα νὰ διορθώσουμε τὴν Ἐπίλογος κατάσταση. Ἀρκεῖ νὰ ἀναγνωρίσουμε τὴν ἀναβλη- Ἂν θέλουμε τὴν προσωπικὴ καὶ οἰκογενειακὴ τικότητά μας, νὰ καταλάβουμε τὶς ζημιές ποὺ μᾶς εὐτυχία καὶ γαλήνη, ἂν θέλουμε νὰ πετύχουμε στὴ προκαλεῖ σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα, καὶ τότε εἶναι βέβαιο ζωή μας, ἂν θέλουμε νὰ κάνουμε σωστὴ διαχείρι- ὅτι μποροῦμε νὰ ἀλλάξουμε τακτική, κερδίζοντας ση καὶ οἰκονομία τοῦ χρόνου μας, τότε πρέπει νὰ 6 καλύτερη ποιότητα ζωῆς. πάρουμε «σήμερα» μιὰ μεγάλη ἀπόφαση, πρὶν νὰ

K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ἂς εὐχηθοῦμε, σὲ ὅλες καὶ ὅλους μας, στὸν νέο χρόνο νὰ ἠχεῖ ἔντονα στὴν ψυχή μας τὸ θεϊκὸ παράγγελμα: « Ἰδοὺ νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ νῦν ἡμέρα σωτηρίας», μὲ ἄμεση ἐφαρμογή του στὴν καθημερινή μας ζωή. K βάλουμε τοὺς στόχους γιὰ τὴν καινούργια χρονιά. θεῖ». Ἔτσι καὶ κανένας ἄνθρωπος, ἀφοῦ τελειώσει Ποτὲ νὰ μήν ἀναβάλουμε γιὰ «αὔριο» ὅ,τι θέλουμε νὰ τὸ στάδιο τῆς παρούσης ζωῆς του, δὲν μπορεῖ νὰ κάνουμε σήμερα. Κυρίως, ὅ,τι ἔχει σχέση μὲ τὴ σωτη- πετύχει τὴ σωτηρία τῆς ἀθάνατης ψυχῆς του. ρία τῆς ψυχῆς μας. Ἡ ἀναβολὴ εἶναι ὕπνος ὕπουλος. Μᾶς ξεγελάει μὲ τὴ σκέψη ὅτι ἔχουμε καιρό… Ἂς εὐχηθοῦμε, σὲ ὅλες καὶ ὅλους μας, στὸν νέο χρόνο νὰ ἠχεῖ ἔντονα στὴν ψυχή μας τὸ θεϊκὸ Ὁ Οὐράνιος Πατέρας μᾶς ἀγαπᾷ, μᾶς θέλει κο- παράγγελμα: « Ἰδοὺ νῦν καιρός εὐπρόσδεκτος, ἰδοὺ ντά Του, γι᾽ αὐτὸ μᾶς δίνει καθημερινὰ εὐκαιρίες. νῦν ἡμέρα σωτηρίας», μὲ ἄμεση ἐφαρμογή του στὴν Ἄς μὴν τὶς ἀφήνουμε νὰ χαθοῦν. Ἴσως κάποια νὰ καθημερινή μας ζωή. ὁδηγεῖ στὴ σωτηρία μας. Ὁ Μέγας Βασίλειος μᾶς λέει, χαρακτηριστικά: «Οὐδεὶς μετὰ τὸ λυθῆναι τὴν Καλὴ καὶ εὐλογημένη χρονιά!! πανήγυριν πραγματεύεται, οὐδὲ μετὰ τοὺς ἀγῶνας στεφανοῦται, οὐδέ μετά τοὺς πολέμους ἀνδραγα- Ἀπὸ τὰ θέματα τοῦ ΚΥΚΛΟΥ ΜΗΤΕΡΩΝ «Ο ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΠΑΥΛΟΣ» Πρωτοχρονιά Τὸ κάθε τὶκ τοῦ ρολογιοῦ Ἀργὰ μὰ σίγουρα ἕνας καινούργιος χρόνος! σὲ κάθε τίκ, Κάθε στιγμὴ ποὺ ἔρχεται σὲ κάθε τάκ, μιὰ πρώτη τοῦ Γενάρη. ἀδειάζει ἡ κλεψύδρα... Γιορτάζω μὲ τὰ ροῦχα τῆς δουλειᾶς, Τίκ, τάκ... Ἐσὺ χωρὶς γλυκά, εὐχὲς ποὺ μεταλλάζεις τὸ ψωμὶ καὶ ξεφαντώματα, σὲ τίμιο Σῶμά Σου, ἐτούτη ξαργύρωσε τὴν καθημερινὴ πρωτοχρονιά. τὶς ταπεινὲς δουλειές μου σ᾽ ἔργο αἰώνιο... Τίκ, τάκ... τίκ, τάκ... Πῶς λαχταρῶ ἡ μιὰ δουλειὰ πίσω νὰ στείλω κάθε τὶκ σὲ Σένα, πίσ᾽ ἁἀλπυ᾽ τσὴίδναἄ.λλη μετάνοια φορτωμένο, σὰν εὐχαριστία καὶ δόξα Σοι... ὅλα τὰ ἴδια καὶ ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ τὰ ἴδια... 7

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ὅταν ἡ τροφὴ δὲν ἀρκεῖ! Kάποτε μιὰ ὁμάδα τριῶν ἀνδρῶν χάθηκε στὸ Εἶπε τότε ὁ τρίτος: Κύριέ μου, ἂν καὶ βρισκό- βουνό, καὶ τοὺς εἶχε ἀπομείνει μόνο ἕνα μαστε σὲ δύσκολη κατάσταση, σκεφτόμαστε τό μῆλο, γιὰ νὰ φᾶνε καὶ οἱ τρεῖς τους. Ἦταν «μπόι» μας. Κάνε μας μικροὺς νὰ μᾶς φτάσει τὸ ἐξαντλημένοι ἀπὸ τὴν κούραση καὶ τὴν πεῖνα. Τότε μῆλο. ἐμφανίσθηκε ὁ Θεός, λέγοντάς τους ὅτι θὰ δοκι- Ὁ Θεὸς εἶπε: Πολὺ καλὰ ἀπάντησες, γιατί, ὅταν μάσει τὴ σοφία τους, καὶ ἀνάλογα θὰ ἀπαντοῦσε ὁ ἄνθρωπος γίνει ταπεινὸς καὶ ἀποβάλει τὴν ἔπαρ- στὸ πρόβλημά τους. σή του, θὰ δεῖ τὸ θαῦμα στὴ ζωή του. Ὁ πρῶτος εἶπε: Δῶσε μας περισσότερη τροφή. *** Ὁ Θεὸς ἀπάντησε ὅτι αὐτὴ ἦταν μιὰ ἀπάντηση Μάθαμε νὰ βάζουμε ἄλλους νὰ λύνουν τὰ χωρὶς σοφία, γιατὶ δὲν πρέπει νὰ ζητᾷς ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ ἐμφανίσει μαγικὴ λύση στὰ προβλήματα, προβλήματα ἢ νὰ ἀναζητοῦν τὴν εὔκολη διέξο- δο, ζητώντας πάντα ἀπὸ τὸν Θεὸ νὰ τὰ διορθώσει ἀλλὰ νὰ δουλέψεις μὲ αὐτὸ ποὺ ἔχεις. Ὁ δεύτερος εἶπε: Τότε κάνε τὸν καρπὸ νὰ μεγα- ὅλα, χωρὶς ἐμεῖς νὰ ἀλλάξουμε ἢ νὰ θυσιάσουμε τίποτα. Γι᾽ αὐτὸ πολλὲς φορὲς φαίνεται ὅτι ὁ Θεὸς λώσει, ὥστε νὰ χορτάσουμε καὶ οἱ τρεῖς. Ὁ Θεὸς τοῦ ἀπάντησε, Ὄχι, γιατὶ ἡ λύση δὲν δὲν μᾶς ἀκούει, γιατὶ ζητᾶμε, χωρὶς νὰ ἀφήνουμε εἶναι πάντα νὰ ζητᾷς τὸν πολλαπλασιασμὸ αὐτοῦ χῶρο στὴν καρδιά μας, γιὰ νὰ δράσει Ἐκεῖνος. ποὺ ἔχεις, γιὰ νὰ διορθωθεῖ τὸ πρόβλημα, γιατὶ ὁ Ξεχάσαμε τό «γενηθήτω τὸ θέλημά Σου, Κύριε». ἄνθρωπος δὲν εἶναι ποτὲ ἱκανοποιημένος μὲ αὐτὸ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΓΚΑΤΖΙΟΣ 8 ποὺ ἔχει καὶ πάντα ζητάει ὅλο καὶ περισσότερα.

30 Ἰανουαρίου «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Μνήμη τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν Ἑορτὴ τῆς Παιδείας Ἑ« ορτάζει σήμερον ἡ Ἐκκλησία τὴν σεπτὴν πανή- ραρχῶν καὶ ὡς ἐκπαιδευτικὴ ἑορτή, ὡς ἑορτὴ τῶν 9 γυριν τῶν Διδασκάλων τῶν τριῶν», ἀναφωνεῖ Ἑλληνικῶν Γραμμάτων καὶ τῆς Παιδείας. Ἔτσι ἀνέ- ὁ ὑμνῳδὸς κάθε χρόνο στὶς 30 Ἰανουαρίου. δειξε τὸ Γένος, κατὰ τὸν ἱστορικὸ Κ. Παπαρρηγό- «Συνελθόντες, ὦ φιλέορτοι, ἀσματικοῖς ἐγκωμίοις πουλο, «ὁπόσον εὐκρινῶς εἶχε τὴν συνείδησιν τοῦ ὑμνήσωμεν» τοὺς Τρεῖς Μεγάλους Ἱεράρχες καὶ χαρακτῆρος δι᾽ οὗ [διὰ τοῦ ὁποίου] ἠθέλησε νὰ πε- Οἰκουμενικοὺς Διδασκάλους, Βασίλειο τὸν Μέγα, ριβάλῃ τὴν ἐθνικὴν ἡμῶν ἐκπαίδευσιν». Διότι, κατὰ Γρηγόριο τὸν Θεολόγο καὶ Ἰωάννη τὸν Χρυσόστο- τὸν ἱστορικό, «παιδεία καὶ πίστις, πίστις καὶ παιδεία, μο. Αὐτοὶ ὑπῆρξαν «σκεύη ἐκλογῆς τοῦ Θεοῦ», ὑπῆρξαν οἱ δύο πόλοι περὶ οὓς ἔδει [γύρω ἀπὸ τοὺς «προπύργια τῆς Ἐκκλησίας μας». Καὶ ἐνῷ ἑορτά- ὁποίους ἔπρεπε] νὰ στρέφεται ἡ πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ ζουμε τὴ μνήμη τους μέσα στὸν μῆνα Ἰανουάριο ἡμῶν διάπλασις». Ἀπὸ τὸ ἔτος δὲ 1842 ἡ Σύγκλητος σὲ ἰδιαίτερες ἡμέρες, τὴν 1η Ἰανουαρίου τοῦ Με- τοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν ἐγκαινίασε τὸν ἑορ- γάλου Βασιλείου, τὴν 25η τοῦ Γρηγορίου καὶ τὴν τασμὸ τῆς ἡμέρας τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ἀφιερώ- 27η τοῦ Χρυσοστόμου, ἀναρωτιόμαστε γιὰ ποιὸ νοντάς την στὴν Παιδεία. Ποιὰ σχέση ὅμως ἔχουν λόγο καθιερώθηκε κοινὴ καὶ γιὰ τοὺς τρεῖς ἑορτὴ οἱ Χριστιανοὶ Πατέρες μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Παιδεία; στὶς 30 Ἰανουαρίου. Σύμφωνα μὲ τὸ συναξάριο τῆς ἡμέρας, «στάσις γέγονε παρὰ τῶν ἐλλογίμων καὶ ἐναρέτων ἀνδρῶν» γιὰ τὴν ἀξιολόγηση τῶν τριῶν Πατέρων. Διαφω- νοῦσαν δηλαδὴ οἱ πιστοὶ ποιὸς ἦταν ἀνώτερος ἀπὸ τοὺς τρεῖς, καὶ μάλιστα τότε διαιρέθηκαν τὰ πλήθη σέ « Ἰωαννίτας, Βασιλείτας καὶ Γρηγορίτας». Πότε συνέβη ἡ διαμάχη αὐτή; Τὸν 11ο αἰῶνα, ἐπὶ αὐτοκράτορα Ἀλεξίου Κομνηνοῦ στὸ Βυζάντιο. Τὴν κατασίγαση τῶν διαφωνιῶν καὶ τὴν εἰρήνη ἐπέφερε ὁ Μητροπολίτης Εὐχαϊτῶν, κοντὰ στὸν Ἄλυ ποταμὸ τοῦ Ἑλληνικοῦ Πόντου, Ἰωάννης Μαυρόπους, λόγιος καὶ ποιητής, χριστιανὸς καὶ ἑλληνιστὴς συγχρόνως. Εἰσηγήθηκε τὸν ἀπὸ κοι- νοῦ ἑορτασμὸ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν τὴν 30ὴ Ἰα- νουαρίου ὁ ἀρχιερέας, διότι «ἀπέβλεπεν εἰς τὸ νὰ προτυπώσῃ τοὺς Τρεῖς τούτους Μεγάλους Πατέ- ρας καὶ Οἰκουμενικοὺς Διδασκάλους ὡς τοὺς κατ᾽ ἐξοχὴν ὑπερμάχους τοῦ Τριαδικοῦ Δόγματος» (Κ. Μπόνης). Ἀλλὰ ὁ Krumbacher ( Ἱστορία τῆς Βυζα- ντινῆς Φιλολογίας, Α΄, 342), γράφει πὼς ὁ Ἰωάννης Μαυρόπους πρότεινε καὶ καθιερώθηκε ἀπὸ τότε κοινὴ ἑορτὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν βασισμένη στὴν ἰδιότητα ποὺ ἕνωνε καὶ τοὺς τρεῖς Πατέρες: στὸ ὅτι ὑπῆρξαν ἀπὸ κοινοῦ Προστάτες τῶν Γραμμάτων καὶ τῆς Ἑλληνικῆς Παιδείας. Στὰ νεώτερα δὲ χρόνια τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος καθιέρωσε τὴ θρησκευτικὴ ἑορτὴ τῶν Τριῶν Ἱε-

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ἔζησαν μέσα σὲ καὶ Ἰωάννης ὑπερβαίνουν τὴν ἀντίθεση Ἑλληνι- κλίμα μισαλλοδοξίας καὶ φανατισμοῦ, τὴν ἐποχὴ σμοῦ καὶ Χριστιανισμοῦ. Διατηρώντας τὰ λαμπρὰ ποὺ ὁ Χριστιανισμὸς διαδέχθηκε τὸν Ἑλληνισμό. στοιχεῖα τοῦ φιλοσοφικοῦ πνεύματος, τὰ συνδύ- Οἱ ἔννοιες Χριστιανισμὸς καὶ Ἑλληνισμὸς μέχρι ασαν πρὸς τὰ μεγαλειώδη ὁράματα τοῦ Χριστια- σχεδὸν τὸν 3ο αἰῶνα μ.Χ. ἔμοιαζαν ἀντιφατικὲς νισμοῦ. Ἔτσι πέτυχαν τὴν ἁρμονικὴ σύζευξη τῶν καὶ ἀσυμβίβαστες. « Ἕλληνας» γιὰ τοὺς Χριστια- δύο συγκρουόμενων πολιτιστικῶν ρευμάτων, τοῦ νοὺς σήμαινε εἰδωλολάτρης. Ἀπόλαυση ἐπίγειας, Χριστιανισμοῦ μὲ τὸν Ἑλληνισμό, καὶ συνετέλεσαν ὡραίας καὶ τρυφηλῆς ζωῆς ἐπιζητοῦσαν οἱ Ἕλλη- στὴ θεμελίωση τοῦ Ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ. νες- εἰδωλολάτρες, ἐνῷ οἱ Χριστιανοὶ τὴν ἐπίγεια Ἀπὸ τότε συμπορεύονται ὁ αἰώνιος λόγος τῶν ζωὴ τὴν ἔβλεπαν ὡς ἀγῶνα γιὰ τὴ σωτηρία τῆς ἀρχαίων προγόνων μας καὶ ἡ ἐξ ἀποκαλύψεως ψυχῆς τους, στάδιο ἄθλησης γιὰ τὴν ὑπερουράνια ἀλήθεια τοῦ λόγου τοῦ Σταυροῦ, δηλαδὴ ἡ θύρα- ζωἠ, μὲ τὴν προοπτικὴ τῆς αἰωνιότητας. Πολλοὺς θεν παιδεία καὶ ἡ χριστιανικὴ ἀγάπη. Ἡ Ἐκκλησία θεοὺς λάτρευαν οἱ Ἕλληνες, πίστη στὸν ἕνα καὶ μας συνδέεται ἀπὸ τότε μὲ τὰ Ἑλληνικὰ Γράμματα μοναδικὸ ἀληθινὸ Θεὸ κήρυσσαν οἱ Χριστιανοί. καὶ περνάει στὴν Ἐκπαίδευση τῶν Ἑλλήνων ἡ σύ- Ἀγεφύρωτες οἱ διαφορές. Οἱ Ἕλληνες χαρακτή- ζευξη τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καὶ τῆς χριστιανικῆς ριζαν τοὺς Χριστιανοὺς ὡς βάρβαρους, ὡς «μὴ ὀρθόδοξης διδασκαλίας. μετέχοντας τῆς ἑλληνικῆς παιδείας» καὶ ἀνόητους, «μωρούς». Τὸ ἀναφέρει ὁ Ἀπόστολος Παῦλος: « Πῶς ὅμως οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες πλαστούργησαν τέ- Ἡμεῖς κηρύσσομεν Χριστὸν ἐσταυρωμένον, Ἰουδαί- τοια σύνθεση ἐκείνη τὴ δύσκολη ἐποχή; Καὶ οἱ τρεῖς οις μὲν σκάνδαλον, Ἕλλησι δὲ μωρίαν» (Α΄ Κορινθ., ἦταν ἁγιασμένες μορφὲς τῆς Ὀρθοδοξίας. Ἄνδρες α΄ 23). Ἀπεναντίας, ὁ ὀρθὸς λόγος, κατάκτηση θεόπνευστοι καί «θεόκλητοι», ποὺ ἑρμήνευσαν τὰ τοῦ Ἑλληνισμοῦ μέσα ἀπὸ τὴν ἐπιστήμη καὶ τὸν θεῖα δόγματα τῆς πίστεώς μας. Καὶ οἱ τρεῖς εἶχαν φιλοσοφικὸ διάλογο, ποὺ εἶναι «σοφία» γιὰ τοὺς ἀριστοκρατικὴ καταγωγή, ἦταν πλούσιοι καὶ ἐνά- Ἕλληνες –« Ἕλληνες σοφίαν ζητοῦσι» (Α΄ Κορινθ., ρετοι, μὲ σπάνια πνευματικὰ χαρίσματα, ἔτυχαν δὲ ἐπιμελημένης ἀγωγῆς καὶ παιδείας ἀπὸ τὶς ἐξαίρετες K Στὰ νεώτερα χρόνια τὸ Ἑλληνικὸ Κράτος καθιέρωσε τὴ θρησκευτικὴ ἑορτὴ τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν καὶ ὡς ἐκπαιδευτικὴ ἑορτή, ὡς ἑορτὴ τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων καὶ τῆς Παιδείας. Ἔτσι ἀνέδειξε τὸ Γένος, κατὰ τὸν ἱστορικὸ Κ. Παπαρρηγόπουλο, «ὁπόσον εὐκρινῶς εἶχε τὴν συνείδησιν τοῦ χαρακτῆρος δι᾽ οὗ ἠθέλησε νὰ περιβάλῃ τὴν ἐθνικὴν ἡμῶν ἐκπαίδευσιν». Διότι, κατὰ τὸν ἱστορικό, «παιδεία καὶ πίστις, πίστις καὶ παιδεία, ὑπῆρξαν οἱ δύο πόλοι περὶ οὓς ἔδει νὰ στρέφεται ἡ πνευματικὴ καὶ ἠθικὴ ἡμῶν διάπλασις». K α΄ 22)– δὲν συμβιβαζόταν μὲ τὸν θεῖο λόγο. « Ἡ μητέρες τους. Καππαδόκες ὁ Βασίλειος καὶ ὁ Γρη- γὰρ σοφία τοῦ κόσμου τούτου μωρία παρὰ τῷ Θεῷ γόριος, ἀπὸ τὴν Καισάρεια καὶ τὴν Ἀριανζὸν ἀντί- ἐστι (Α΄ Κορινθ., γ΄ 19). Γιὰ τὸν Χριστιανό, δηλαδή, στοιχα, καὶ ἀπὸ τὴν ἑλληνικὴ Ἀντιόχεια τῆς Συρίας ἡ μόνη χρήσιμη γνώση ἦταν ἡ ἀποκάλυψη τῆς ὁ Ἰωάννης. Ὁ Βασίλειος (330-379) διδάχθηκε ἀπὸ ἐπίγνωσης τοῦ Θεοῦ μὲ τὴ θεία Χάρη. τὸν πατέρα του, διδάσκαλο Ἑλληνικῶν, τὰ πρῶτα Τὸν 4ο μ.Χ. αἰῶνα ὅμως συμβαίνουν γεγονότα γράμματα, σπούδασε στὸν Ἕλληνα ρήτορα Λιβά- κοσμοϊστορικά: 1) Ἀναγνωρίζεται ὁ Χριστιανισμὸς νιο, στὸν ὁποῖο καὶ ὁ Γρηγόριος μαθήτευσε, καὶ ὡς θρησκεία στὴν Ἀνατολικὴ Ρωμαϊκὴ αὐτοκρα- ἐπὶ τέσσερα χρόνια ἀκολουθεῖ σπουδὲς ρητορικῆς, τορία, τὸ Βυζάντιο, τὴ μεγαλύτερη τότε αὐτοκρα- φιλοσοφίας, γραμματικῆς, διαλεκτικῆς, ἀστρονομί- τορία τῆς Εὐρώπης, ἐπὶ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ας, γεωμετρίας καὶ ἰατρικῆς στὴ Φιλοσοφικὴ Σχολὴ καὶ ἁπλώνεται στὸν ἑλληνικὸ χῶρο. 2) Οἱ Μεγάλοι τῶν Ἀθηνῶν (Πανεπιστήμιο τῆς ἐποχῆς ἐκείνης). 10 Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας Βασίλειος, Γρηγόριος Συμφοιτητής του ὁ Γρηγόριος (329-390), ὁ ὁποῖος

προηγουμένως εἶχε φοιτήσει στὴ Ναζιανζό, στὴν Καισάρεια καὶ ἡ φροντίδα τοῦ Χρυσοστόμου γιὰ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Καισάρεια τῆς Καππαδοκίας, στὴν Καισάρεια τῆς τὴ συντήρηση ὀρφανῶν καὶ χηρῶν, φυλακισμένων Παλαιστίνης καὶ στὴν Ἀλεξάνδρεια, μεγάλα κέντρα καὶ λεπρῶν στὴν Ἀντιόχεια! τοῦ Ἑλληνισμοῦ. «Διέπλευσεν ἅπαν τὸ πέλαγος τῆς ἑλληνικῆς σοφίας, πρὶν φθάσῃ εἰς τὸν σωτήριον Σπούδασαν λοιπὸν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες τὰ Ἑλλη- τοῦ Εὐαγγελίου λιμένα», κατὰ τὸν ἱστορικὸ Κων- νικὰ Γράμματα. Μελέτησαν τὰ ἀριστουργήματα σταντῖνο Παπαρρηγόπουλο. τοῦ λόγου καὶ τῆς σκέψης τῶν ἀρχαίων συγγρα- Βασίλειος καὶ Γρηγόριος συνδέθηκαν στὴν Ἀθήνα μὲ βαθιὰ πνευματικὴ καὶ χριστιανικὴ φι- λία. Τὰ πάντα τὰ εἶχαν κοινά, σχεδὸν εἶχαν μία ψυχὴ σὲ δύο σώματα. Δίδαξαν ρητορική, ἀλλὰ δὲν δέχθηκαν καθηγητικὴ ἕδρα. Στράφηκαν σὲ ἐπίπονη ἄσκηση «ἐν ἐρημίαις», καὶ μὲ ἀδιάλειπτη προσευχὴ ἔφθασαν στὶς κορυφὲς τῆς πνευματικῆς ἐλευθερίας: στὴ θέωση, στό «ὁμοιωθῆναι Θεῷ»! Καὶ ὁ Χρυσόστομος (344/345-407) μαθήτευσε στὸν φιλόσοφο Ἀνδραγάθιο καὶ στὸν φημισμένο ρήτορα Λιβάνιο, ὅπως καὶ οἱ δύο Καππαδόκες Πα- τέρες. Ἔλαβε ὅμως ἐπιπλέον καὶ θεολογικὴ μόρ- φωση στὴ Θεολογικὴ Σχολὴ τῆς Ἀντιοχείας. Ἔγινε μέγας ρήτορας, ἀλλὰ σκοπὸς τῆς ζωῆς του δὲν ἦταν ἡ ρητορικὴ δεινότητα καὶ ἡ τεράστια συγγραφική του ἐπιβολή. Μίλησε καὶ ἔγραψε ἀγωνιζόμενος γιὰ τοὺς πιστοὺς καὶ ἀδικουμένους καὶ ἐναντίον τῶν ἀσεβῶν ἰσχυρῶν. Καὶ γιὰ τοὺς ἀγῶνές του «ἐσύρθη K Οἱ Μεγάλοι Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας Βασίλειος, Γρηγόριος καὶ Ἰωάννης ὑπερβαίνουν τὴν ἀντίθεση Ἑλληνισμοῦ καὶ Χριστιανισμοῦ. Διατηρώντας τὰ λαμπρὰ στοιχεῖα τοῦ φιλοσοφικοῦ πνεύματος, τὰ συνδύασαν πρὸς τὰ μεγαλειώδη ὁράματα τοῦ Χριστιανισμοῦ. Ἔτσι πέτυχαν τὴν ἁρμονικὴ σύζευξη τῶν δύο συγκρουόμενων πολιτιστικῶν ρευμάτων, τοῦ Χριστιανισμοῦ μὲ τὸν Ἑλληνισμό, καὶ συνετέλεσαν στὴ θεμελίωση τοῦ Ἑλληνορθόδοξου πολιτισμοῦ. K εἰς τὴν ἐξορίαν καὶ ἐκοιμήθη μακρὰν τοῦ θρόνου φέων, φιλοσόφων καὶ ποιητῶν, καὶ ἐμβαθύνοντας 11 καὶ τῆς δόξης τῶν ἐπικαίρων». Ἀλλὰ ἔλαβε «τὸν διαπίστωσαν τὸ πρωταρχικὸ στοιχεῖο τῆς ἑλλη- στέφανον τῆς δικαιοσύνης». Ἔγινε ὁ μεγαλύτερος νικότητας, ποὺ εἶναι «ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας». «ἑρμηνεύς» καὶ διδάσκαλος τοῦ Χριστιανισμοῦ Μὲ τὴν ἀναζήτηση αὐτὴ σὲ ὅλους τοὺς χώρους μετὰ τὸν Ἀπόστολο Παῦλο. τῆς γνώσης (θρησκεία, φιλοσοφία, ἐπιστήμη, τέχνη) ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας ψηλαφοῦσε τὴ θεία Καὶ οἱ τρεῖς Ἅγιοι ὑπῆρξαν διαπρύσιοι κήρυκες παρουσία στὸν κόσμο, τὴν ὁποία ἀποκάλυψε καὶ τοῦ Χριστιανισμοῦ καὶ ἀγωνίσθηκαν ἐναντίον τῶν κήρυξε στοὺς Ἀθηναίους ὁ Ἀπόστολος Παῦλος αἱρέσεων. « Ἐργάται τοῦ ἀμπελῶνος τοῦ Χριστοῦ», στὴν Πνύκα, ὡς «Χριστὸν ἐσταυρωμένον» καὶ ἀνα- ἀνεδείχθησαν ἀληθινοὶ Ποιμένες, ἀφοσιωμένοι στὴ στάντα (Πράξ. ιζ΄ 23-31). Ἡ παράσταση ἀρχαίων διακονία τοῦ λαοῦ μὲ μεγαλειώδεις πράξεις ἀγάπης Ἑλλήνων φιλοσόφων ( Ἡρακλείτου, Σωκράτους, καὶ φιλαλληλίας. Παγκόσμια γνωστὴ εἶναι ἡ δράση Πλάτωνος, Ἀριστοτέλους κλπ.) στοὺς νάρθηκες τοῦ Μεγάλου Βασιλείου μὲ τὴ Βασιλειάδα στὴν

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 τῶν βυζαντινῶν ναῶν, στὸν χῶρο τῶν κατηχου- Ὁ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, βαθὺς γνώστης μένων, εἶναι ἡ χριστιανικὴ καταξίωση αὐτῆς τῆς τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, γιὰ καίρια θεολογικὰ ἀναζήτησης. Στὴν οὐσία της ἡ ἑλληνικὴ παιδεία σημεῖα χρησιμοποιεῖ Ἕλληνες φιλοσόφους καὶ καὶ φιλοσοφία ἦταν διαποτισμένη μὲ ἀνώτερες ἀποδέχεται τὶς γνῶμές τους. Τοὺς θεωρεῖ ὡς πρὸς περὶ Θεοῦ καὶ ἀρετῆς ἰδέες. « Ὁ Πλάτων ἤγγισε τὰ Χριστοῦ ἀθλήσαντες. Ἀλλὰ ὁ Γρηγόριος εἶναι καὶ ποιητής, ἐμποτισμένος μὲ τὴν ἀττικὴ διάλεκτο. Σὲ στιγμὲς πνευματικῆς ἐξάρσεως ἐνατενίζει ὑψηλὲς ἀλήθειες καὶ ὁραματίζεται τὴ σύζευξη χριστιανι- σμοῦ καὶ ἑλληνικῆς φιλοσοφίας. Ὁ Χρυσόστομος, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἀποτρέπει κάποιες φορὲς τοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὴν ἐνασχόλη- ση μὲ τὴν ἐθνική (εἰδωλολατρική) φιλοσοφία, γιὰ νὰ μὴν παρασυρθοῦν, τοὺς προτρέπει νὰ ἐνασχο- ληθοῦν μὲ τὴν ἑλληνικὴ παιδεία. Χρησιμοποιεῖ τὰ ὀχήματα τῆς ἑλληνικῆς ρητορείας καὶ διαλεκτικῆς καὶ γλῶσσα ἀττικίζουσα. Βρίθουν τὰ συγγράμματά του ἀπὸ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ ρητὰ ἀπὸ τὸν Ὅμηρο, τοὺς τραγικούς, τοὺς ρήτορες καὶ τοὺς φιλοσό- φους, ἀπὸ φιλοσοφικὲς ἐπίσης ἰδέες καὶ γνῶμες γιὰ τὴν ἀνάπτυξη τῶν χριστιανικῶν ἀληθειῶν. Τὴν ἑλληνικὴ φιλοσοφία χρησιμοποιοῦν καὶ οἱ τρεῖς Πατέρες, γιὰ νὰ ἐκφράσουν τὰ μεταφυσικὰ προβλήματα τῆς θεολογίας. Μὲ μεθόδους καὶ λο- γικοὺς ἀναβαθμοὺς ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες φιλοσό- φους, ἐπιζητοῦν τὴν κατανόηση τοῦ «ἀρχετύπου κάλλους» τοῦ Θεοῦ. Ἔτσι ἐκφράζονται συγχρόνως K Σπούδασαν οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες τὰ Ἑλληνικὰ Γράμματα. Μελέτησαν τὰ ἀριστουργήματα τοῦ λόγου καὶ τῆς σκέψης τῶν ἀρχαίων συγγραφέων, φιλοσόφων καὶ ποιητῶν, καὶ ἐμβαθύνοντας διαπίστωσαν τὸ πρωταρχικὸ στοιχεῖο τῆς ἑλληνικότητας, ποὺ εἶναι «ἡ ζήτησις τῆς ἀληθείας». Μὲ τὴν ἀναζήτηση αὐτὴ σὲ ὅλους τοὺς χώρους τῆς γνώσης (θρησκεία, φιλοσοφία, ἐπιστήμη, τέχνη) ὁ ἀρχαῖος Ἕλληνας ψηλαφοῦσε τὴ θεία παρουσία στὸν κόσμο, τὴν ὁποία ἀποκάλυψε καὶ κήρυξε στοὺς Ἀθηναίους ὁ Ἀπόστολος Παῦλος στὴν Πνύκα, ὡς «Χριστὸν ἐσταυρωμένον» καὶ ἀναστάντα (Πράξ. ιζ΄ 23-31). K κράσπεδα τῆς τρισηλίου Θεότητος», ὁμολογεῖ ὁ καὶ τὰ βάθη τῆς Θεολογίας, ἀλλὰ καὶ διασῴζεται μελετητὴς τοῦ μεγάλου φιλοσόφου Ἰωάννης Θεο- καὶ διαιωνίζεται ἡ ἑλληνικὴ φιλοσοφία καὶ παιδεία. δωρακόπουλος. Καὶ ὁ Μέγας Βασίλειος παρατηρεῖ Καὶ τὸ σπουδαιότερο: διατηροῦν τὴν καθαρότητα ὅτι «πᾶσα ἡ ποίησις Ὁμήρου ἀρετῆς ἐστιν ἔπαινος», τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος καὶ ἀπαυγάζουν τὴ καὶ παρελαύνουν μέσα στὰ ἔργα του οἱ στοχαστὲς διάνοιά τους στὸ ἀνέσπερο φῶς τῆς Ἁγίας Γραφῆς. τῆς Ἀρχαιότητας, Πλάτων, Ἀριστοτέλης, Στωικοί, Καὶ ἐνῷ κρατοῦν ριζωμένη βαθιὰ τὴν πίστη τους καὶ 12 Πλούταρχος, Πλωτῖνος κ.ἄ. ἔχουν στερεὰ θεμελιώσει μέσα τους τὸ χριστιανικὸ

βίωμα, προτρέπουν τοὺς χριστιανοὺς στὴ μελέτη θὰ τοὺς ἐπέτρεπε νὰ ὑπερασπιστοῦν τὴ χριστιανικὴ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 τῶν ἔργων τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ἡ διδασκαλία πίστη καὶ νὰ πολεμήσουν μὲ πειστικὰ ἐπιχειρήματα τῶν ὁποίων ὁδηγεῖ πρὸς τὴν ἀρετή. τὸν παγανισμό (τὴν εἰδωλολατρία). Καὶ τί θὰ ἔκαναν 13 οἱ χριστιανοὶ διδάσκαλοι; Ἢ ἔπρεπε νὰ παραιτηθοῦν Ὁ Μέγας Βασίλειος στὴν περίφημη ὁμιλία του ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ πίστη τους ἢ νὰ παραιτηθοῦν «Πρὸς τοὺς νέους, ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο ἀπὸ τὴν ἐργασία τους. Πλήττονταν λοιπὸν καὶ τὰ λόγων», παροτρύνει τοὺς ἀνθρώπους νὰ ἐπιδο- δύο πολιτιστικὰ ρεύματα, καὶ ὁ χριστιανισμὸς καὶ θοῦν στὴ μελέτη τῆς κλασικῆς φιλολογίας. «... ἡ ἑλληνικὴ παιδεία. Καὶ ποιηταῖς καὶ λογοποιοῖς καὶ ρήτορσι καὶ πᾶσιν ἀνθρώποις ὁμιλητέον, ὅθεν ἂν μέλλῃ πρὸς τὴν τῆς Ὁ χριστιανικὸς κόσμος ἀντέδρασε. Οἱ Ἀπολινά- ψυχῆς ἐπιμέλειαν ὠφέλειά τις ἔσεσθαι». Ὁδηγός ριοι, π.χ., συνέταξαν ἔπη, δράματα καὶ διαλόγους μας στὴν ἐδῶ ἐπίγεια ζωή, γράφει, εἶναι ἡ Ἁγία μὲ θέματα βιβλικὰ καὶ μέτρα κλασικά. Θὰ εἶχαν Γραφή, ποὺ ἡ γλῶσσά της ἔχει πολὺ μυστήριο. Οἱ νέοι ὅμως δυσκολεύονται νὰ κατανοήσουν τὴ δηλαδὴ οἱ Χριστιανοὶ μιὰ λόγια χριστιανικὴ γραμ- βαθιά της σημασία. Προγυμνάζονται λοιπὸν μὲ τὰ ματεία, ποὺ θὰ τοὺς ἐπέτρεπε νὰ ἀσκοῦνται στὸν μάτια τῆς ψυχῆς στὰ κλασικὰ κείμενα, ἐπιλέγοντας ἑλληνικὸ λόγο. Μά «οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας ὅ,τι καλό. «Δὲν πρέπει ὅμως νὰ παραδώσετε στοὺς προώθησαν μιὰ οὐσιαστικὴ σύνθεση Χριστιανισμοῦ ἀρχαίους συγγραφεῖς τὸ τιμόνι τοῦ νοῦ σας, γιὰ νὰ καὶ Ἑλληνισμοῦ, ἀποδεικνύοντας ὅτι ὁ νέος Ἑλλη- σᾶς πᾶνε ὅπου θέλουν. Πρέπει νὰ πάρετε ἀπ᾽ αὐτοὺς νοχριστιανικὸς πολιτισμός, ποὺ αὐτοὶ οἰκοδόμησαν, ὅ,τι εἶναι χρήσιμο». Καὶ χρησιμοποιεῖ παραδείγ- ἦταν ὁ πραγματικὸς κληρονόμος καὶ συνεχιστὴς τοῦ ματα, ὅπως: «Οἱ μέλισσες δὲν πετᾶνε σὲ ὅλα τὰ ἀρχαίου μεγαλείου» (Γιάννης Τσέντος). λουλούδια μὲ τὸν ἴδιο τρόπο. Κι ὅπου καθίσουν, παίρνουν μονάχα ὅσο χρειάζονται στὴ δουλειά τους. Καὶ βέβαια ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, ποὺ Ἔτσι κι ἐμεῖς θὰ πάρουμε ἀπ᾽ αὐτὰ τὰ κείμενα ὅ,τι εἶχε γνωρίσει τὸν Ἰουλιανὸ ὡς φοιτητὴ στὴν Ἀθή- συγγενεύει μὲ τὴν ἀλήθεια καὶ μᾶς χρειάζεται, καὶ να, ἔδωσε σθεναρὴ ἀπάντηση στὸν αὐτοκράτορα τὰ ὑπόλοιπα θὰ τὰ ἀφήσουμε πίσω μας. Κι ὅπως μὲ ἔπη, ἀλλὰ καὶ μὲ δύο Κατὰ Ἰουλιανοῦ βασιλέως κόβοντας τὸ τριαντάφυλλο ἀποφεύγουμε τ᾽ ἀγκάθια στηλιτευτικοὺς λόγους. Ὁ Γρηγόριος ἐπιμένει ἰδι- τῆς τριανταφυλλιᾶς, ἔτσι κι ἀπ᾽ τὰ κείμενα αὐτὰ θὰ αίτερα στὸ θέμα τῆς ἀπαγόρευσης τῆς ἑλληνικῆς πάρουμε ὅ,τι εἶναι χρήσιμο, καὶ θὰ φυλάξουμε τὸν ἑαυτό μας ἀπ᾽ ὅ,τι εἶναι ἐπιζήμιο». Καὶ ὁ Γρηγόριος ὁ Ναζιανζηνὸς καὶ ὁ Χρυσόστομος ἐκλεκτικὴ ἐπιλογὴ τῆς κλασικῆς παιδείας προτείνουν στὰ ἔργα τους. Κι ἐνῷ οἱ δύο κόσμοι, ὁ χριστιανικὸς καὶ ὁ ἑλλη- νικός, ἔρχονται σὲ συνάφεια μὲ τὸν ἔνθεο ζῆλο τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν, ποὺ δίνουν νέα πνοὴ στὴν ἀνθρώπινη ὕπαρξη, ὁ τελευταῖος αὐτοκράτορας τῆς δυναστείας τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, ὁ Ἰου- λιανὸς ὁ Παραβάτης (αὐτ. 361-363) κηρύσσει τὴν ἀναβίωση τῆς θρησκείας τῶν Ὀλυμπίων θεῶν καὶ μὲ σειρὰ διαταγμάτων στοχεύει στὸν ἀποχριστια- νισμὸ τῆς χριστιανικῆς αὐτοκρατορίας. Ἀποκλείει τοὺς χριστιανοὺς ἀπὸ τὸν διοικητικὸ μηχανισμὸ καὶ ἀπὸ τὸ στράτευμα καὶ μὲ διάταγμα τοῦ 362 μ.Χ. ἀπομακρύνει τοὺς χριστιανοὺς ἀπὸ τὴν ἐκπαίδευση. Πῶς; Ἀπαγορεύει στοὺς χριστιανοὺς διδασκάλους νὰ παραδίδουν μαθήματα φιλολογίας, ρητορικῆς καὶ φιλοσοφίας, ἐφόσον δὲν ἀποδέχονται τὴν ἐθνικὴ θρησκεία. Ἄλλα πιστεύουν καὶ ἄλλα διδάσκουν; Καὶ σὲ ποιοὺς διδασκάλους νὰ στέλνουν τὰ παιδιά τους οἱ χριστιανοὶ γονεῖς; Στοὺς ἐθνικούς; Νὰ διδά- σκονται ἀπὸ εἰδωλολάτρες ρητορικὴ καὶ φιλοσοφία; Ἐπιζητοῦσε βέβαια ὁ Ἰουλιανὸς νὰ μὴν ἔχουν κἂν οἱ χριστιανοὶ γνώση τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, γιὰ νὰ μὴν ἀσκοῦνται στὸν ἑλληνικὸ λόγο. Ἡ ἄσκηση αὐτὴ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 παιδείας στοὺς χριστιανούς. Μὰ ἡ ἑλληνικὴ παι- προσωπικότητα, ὥστε νὰ βλέπει καὶ νὰ ἐνεργεῖ σωστά. Νὰ ἀναπτύσσει τὴ σκέψη καὶ τὴν κρίση δεία, κατὰ τὸν Γρηγόριο τὸν Θεολόγο, εἶναι κοινὸ του. Ἀνθρωποπλαστικὸς λοιπὸν καὶ δημιουργικὸς εἶναι ὁ ρόλος τῆς Παιδείας. Τελικὸς δὲ σκοπός της ἀγαθό, καὶ δὲν πρέπει νὰ ἀπορρίπτεται, ἀλλὰ νὰ εἶναι τό «ὁμοιωθῆναι Θεῷ», γι᾽ αὐτὸ καὶ θεωρεῖται γέφυρα ποὺ ὁδηγεῖ τὴν ψυχὴ πρὸς τὸν Θεό. Σὲ μιὰ χρησιμοποιεῖται, ὄχι μόνο στὴν ἀναζήτηση τοῦ ἔξαρση τοῦ λόγου του λέει ὁ Χρυσόστομος: « Ἡ παιδεία μετάληψις ἁγιότητός ἐστιν». Τόσο μεγάλη Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ στὴν ἀνάπτυξη τῆς ἀνθρώπινης σημασία ἔδιναν στὴν Παιδεία οἱ Πατέρες. Ἔτσι, ἀπὸ τόν «καλὸν κἀγαθόν» ἤ «σοφόν» ἄνθρωπο προσωπικότητας. Ὁ Ἰουλιανὸς ὅμως ἀντιλαμ- τῆς ἑλληνικῆς φιλοσοφίας, φθάνουμε κατὰ τὴν πατερικὴ ἄποψη στὸν ἄνθρωπο ποὺ θεώνεται, στόν βανόταν τὸν Ἑλληνισμὸ ὡς εἴδωλα, θυσίες σὲ «ἅγιο ἄνθρωπο», ποὺ γίνεται κατὰ χάριν ὅ,τι εἶναι ὁ Θεὸς ἀπὸ τὴ φύση του. Αὐτὸ εἶναι τὸ οὐσιαστικὸ βωμούς, μαντεῖες, μαγικὲς τελετές, μυστήρια. Ὁ γνώρισμα τοῦ Ἕλληνα Ὀρθοδόξου, ἀλλὰ καὶ κάθε Ὀρθόδοξου πιστοῦ. Γρηγόριος ἀγανακτεῖ ἐναντίον του καὶ ξεσπᾷ γιὰ τὸ Ἀληθινοὶ διδάσκαλοι οἱ «τρεῖς μέγιστοι νόημα τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, ὕστερα ἀπὸ τόσες φωστῆρες τῆς τρισηλίου Θεότητος», διερεύνησαν μὲ τὰ ἔργα τους τὰ προβλήματα τῆς παιδαγωγικῆς σπουδὲς ποὺ εἶχε κάμει ὁ ἴδιος στὰ πνευματικὰ τέχνης καὶ τὰ μέσα διάπλασης τοῦ χαρακτῆρα. Δί- δαξαν τὴν ἀγάπη στὸν συνάνθρωπο, τὸν σεβασμὸ κέντρα δτούῦναμἙηλλτηῆνςισπαμιοδῦε,ίαὡς ςκἑαξὶῆὅςσ:ω«Γνιαἐτγὶὼδιἀκγήαμποῶυ. στὸν ἀνθρώπινο λόγο καὶ τὴν ἀνθρώπινη ἐλευθε- εἶναι ἡ ρία, ἐφαρμόζοντας οἱ ἴδιοι τὶς ἀρχὲς ποὺ δίδασκαν. αὐτὴν ἀσπάστηκα καὶ ἀσπάζομαι ὡς πρώτη μετὰ τὸ πρῶτο – ἐννοῶ τὰ θεῖα καὶ τὶς πέραν τῶν ὁρατῶν ἐλπίδες». Μετὰ τὰ θεῖα, πρώτη ἀσπάζεται τὴν ἑλλη- νικὴ παιδεία ὁ Ἅγιος. Ὁ Βασίλειος ἐξέδωσε τότε τὴν ὁμιλία του ποὺ ἀναφέραμε, «Πρὸς τοὺς νέους ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων», καὶ κα- θοδηγοῦσε τοὺς νέους πῶς θὰ ὠφεληθοῦν ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες συγγραφεῖς. Καὶ ὁ Χρυσόστομος διδάσκει στὴν πράξη τὴν ἀξία τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων. Μάταια ἀγωνίζεται ὁ Ἰουλιανὸς δι- K Ὁ Βασίλειος ἐξέδωσε τότε τὴν ὁμιλία του «Πρὸς τοὺς νέους ὅπως ἂν ἐξ ἑλληνικῶν ὠφελοῖντο λόγων», καὶ καθοδηγοῦσε τοὺς νέους πῶς θὰ ὠφεληθοῦν ἀπὸ τοὺς Ἕλληνες συγγραφεῖς. Καὶ ὁ Χρυσόστομος διδάσκει στὴν πράξη τὴν ἀξία τῶν Ἑλληνικῶν Γραμμάτων. Μάταια ἀγωνίζεται ὁ Ἰουλιανὸς διώκοντας τὸν Χριστιανισμό, γιὰ νὰ ἐπαναφέρει τὴν ἀρχαία πίστη καὶ λατρεία τῶν θεῶν. Ἡ σύνθεση τῆς χριστιανικὴ πίστεως μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Παιδεία συντελεῖται βαθμιαῖα κατὰ τρόπο θαυμαστό! K ώκοντας τὸν Χριστιανισμό, γιὰ νὰ ἐπαναφέρει τὴν Ἐπισημαίνουν ὅμως τὴν εὐθύνη τῶν γονέων γιὰ ἀρχαία πίστη καὶ λατρεία τῶν θεῶν. Ἡ σύνθεση τὴν ἀνατροφή «μὲ φόβο Θεοῦ» τῶν παιδιῶν τους τῆς χριστιανικὴ πίστεως μὲ τὴν Ἑλληνικὴ Παιδεία καὶ τὸ χρέος τῶν διδασκάλων «νὰ παιδεύουν» συντελεῖται βαθμιαῖα κατὰ τρόπο θαυμαστό! τοὺς μαθητές τους μὲ τὸ παράδειγμα, τὴ συνεπῆ Ποιὸ νόημα ὅμως ἔδιναν στὴν Παιδεία οἱ Τρεῖς ἐφαρμογὴ τῶν μεγάλων ἀξιῶν ποὺ διδάσκουν οἱ Ἱεράρχες; Πανεπιστήμονες τῆς ἐποχῆς τους καὶ ἴδιοι. Τιμῶνται δὲ ὁ Βασίλειος, ὁ Γρηγόριος καὶ ὁ ἔμπειροι γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, οἱ Τρεῖς Ἰωάννης, «οἱ τὴν οἰκουμένην ἀκτῖσι δογμάτων θείων Ἱεράρχες ὑπῆρξαν παιδαγωγοὶ τῆς νεότητας. Κύριος πυρσεύσαντες», ὡς «οἰκουμενικοὶ διδάσκαλοι», σκοπὸς τῆς παιδείας ἡ ἀγωγὴ τῶν νέων, «ἡ ἐπιμέ- ἐπειδὴ ἡ ζωὴ καὶ τὸ ἔργο τους, ἡ θεματολογία καὶ λεια τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ νοῦ». «Παιδεία» γιὰ τοὺς Πα- οἱ προτάσεις τῶν συγγραφῶν τους ἀναφέρονται τέρες δὲν εἶναι ἡ ἀπόκτηση γνώσεων, ἡ μόρφωση, στὰ καθολικὰ καὶ οἰκουμενικὰ προβλήματα τοῦ ἀλλὰ ἡ «μεταμόρφωση», ἡ καλλιέργεια τῆς ψυχῆς, ἀνθρώπου καὶ τῆς κοινωνίας. Ἔχουν κατὰ συνέπεια 14 ἡ διάπλαση τοῦ ἀνθρώπου σὲ συγκροτημένη ἠθικὴ παγκόσμια καὶ διαχρονικὴ ἐπικαιρότητα.

Μήπως ὅμως δὲν ἔχομε συνειδητοποιήσει οἱ ποὺ ἀποτελοῦν πρότυπα ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 σημερινοὶ Ἕλληνες πόσο μεγάλη εἶναι ἡ προσφορὰ θεολογικῆς σοφίας, ἀλλὰ μπόρεσαν καὶ εἶδαν πτυχὲς τῶν Τριῶν Ἱεραρχῶν στὸν Ἑλληνισμὸ καὶ στὴν καὶ λειτουργίες τῆς γλώσσας ἄγνωστες καὶ στοὺς Ὀρθοδοξία; Αὐτοὶ διέσωσαν τὸ ἑλληνικὸ πνεῦμα, πιὸ εἰδικούς», ἐπισημαίνει ὁ καθηγητὴς Γλωσσο- καὶ μαζὶ μὲ τὴ χριστιανικὴ πίστη μετέδωσαν στοὺς λογίας Γεώργιος Μπαμπινιώτης. Καὶ ὁ ἀείμνηστος λαοὺς ποὺ γίνονταν χριστιανοὶ καὶ τὴν ἑλληνικὴ Διδάσκαλός μας Ν. Β. Τωμαδάκης γράφει: «Οἱ τρεῖς παράδοση. Δοξάσθηκε ὁ Ἑλληνισμὸς μέσα στὴν Ἱεράρχες ἔδωσαν νέαν σημασίαν εἰς τὴν ἑλληνικὴν Ὀρθοδοξία. Ἔχομε κατανοήσει πόσο στήριξαν οἱ γλῶσσαν, εἰς τὴν ὁποίαν ἔγραψαν. Ἤνοιξαν νέους τρεῖς θεοφόροι Πατέρες τὴν ὀρθόδοξη πίστη μέσα ὁρίζοντας εἰς τὴν σκέψιν, εἰς τὴν αἴσθησιν, εἰς τὴν ἀπὸ τὰ πατερικὰ κείμενα καὶ τὴν πατερικὴ θεολογία, πρᾶξιν. Κατέστησαν τὸν λόγον ὄργανον τῆς ἀγάπης. ἀλλὰ καὶ διέσωσαν τὸν Ἑλληνισμὸ καὶ τὴν ἑλλη- Ἔφεραν τὰ ψυχὰς τῶν ἀνθρώπων πλησιέστερον πρὸς νικὴ παιδεία; « Ὅ,τι ἐκλεκτὸ καὶ διαχρονικὸ στοιχεῖο τὸν Χριστὸν καὶ τοὺς σκοποὺς τῆς ἀναγνώσεως τῶν διέθετε ὁ Ἑλληνισμὸς τὸ διέσωσαν μέσα στὴν ἕνωσή ἀρχαίων συγγραφέων πρὸς τὴν ὀρθόδοξον γνῶσιν. του μὲ τὸν Χριστιανισμό» (Πρωτ. Γ. Μεταλληνός). Ὅ,τι οἱ τρεῖς αὐτοὶ ἔπραξαν δὲν ἠδυνήθησαν νὰ πρά- Ἔκλεισαν μέσα στὸν Χριστιανισμὸ τὴν ἑλληνικὴ ξουν τρεῖς χιλιάδες λογίων ἱερωμένων μετὰ ταῦτα». παράδοση, διαφύλαξαν τὰ ἀριστουργήματα τῆς κλασικῆς Ἑλλάδας, ὁλόκληρη τὴν πνευματική μας Εἶναι λοιπὸν Ἐκκλησιαστικοὶ ἡγέτες καὶ Ἐθνικοὶ κληρονομιά. Ἂς θυμηθοῦμε πόσοι μοναχοὶ στὰ εὐεργέτες οἱ Τρεῖς Μεγάλοι Ἱεράρχες τοῦ Ἑλληνορ- μοναστήρια τοῦ Βυζαντίου σκυμμένοι μέρα-νύχτα θόδοξου πολιτισμοῦ μας. Προστάτες τῶν Ἑλλη- νικῶν Γραμμάτων καὶ τῆς Παιδείας, διότι στὴν K Πανεπιστήμονες τῆς ἐποχῆς τους καὶ ἔμπειροι γνῶστες τῆς ἀνθρώπινης ψυχῆς, οἱ Τρεῖς Ἱεράρχες ὑπῆρξαν παιδαγωγοὶ τῆς νεότητας. Κύριος σκοπὸς τῆς παιδείας ἡ ἀγωγὴ τῶν νέων, «ἡ ἐπιμέλεια τῆς ψυχῆς καὶ τοῦ νοῦ». «Παιδεία» γιὰ τοὺς Πατέρες δὲν εἶναι ἡ ἀπόκτηση γνώσεων, ἡ μόρφωση, ἀλλὰ ἡ «μεταμόρφωση», ἡ καλλιέργεια τῆς ψυχῆς, ἡ διάπλαση τοῦ ἀνθρώπου σὲ συγκροτημένη ἠθικὴ προσωπικότητα, ὥστε νὰ βλέπει καὶ νὰ ἐνεργεῖ σωστά. Νὰ ἀναπτύσσει τὴ σκέψη καὶ τὴν κρίση του. Ἀνθρωποπλαστικὸς λοιπὸν καὶ δημιουργικὸς εἶναι ὁ ρόλος τῆς Παιδείας. Τελικὸς δὲ σκοπός της εἶναι τό «ὁμοιωθῆναι Θεῷ», γι᾽ αὐτὸ καὶ θεωρεῖται γέφυρα ποὺ ὁδηγεῖ τὴν ψυχὴ πρὸς τὸν Θεό. Σὲ μιὰ ἔξαρση τοῦ λόγου του λέει ὁ Χρυσόστομος: « Ἡ παιδεία μετάληψις ἁγιότητός ἐστιν». K ἀντέγραφαν χειρόγραφα τῶν ἀρχαίων ἑλληνικῶν κυριολεξία προστάτευσαν, καλλιέργησαν καὶ δια- 15 κειμένων, καὶ πόσοι ἱερωμένοι, προσωπικότητες τήρησαν μέσα ἀπὸ τὴ χριστιανικὴ πίστη τὸν πλοῦτο κύρους, ὅπως ὁ Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλε- τοῦ κλασικοῦ πολιτισμοῦ. Γι᾽ αὐτὸ τὸ Ἔθνος μας, ως Φώτιος, ὁ Ἐπίσκοπος Καισαρείας Ἀρέθας, ὁ ἀναγνωρίζοντας τὴν προσφορά τους, καθιέρωσε Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης καὶ ἄλλοι, ἦταν κράτιστοι τὴν ἡμέρα τῆς μνήμης τους, τὴν 30ὴ Ἰανουαρίου, κλασικοὶ φιλόλογοι, ἑρμήνευαν καὶ σχολίαζαν τὰ καὶ ὡς Ἑορτὴ τῆς Παιδείας. Καὶ καλεῖ κάθε χρόνο ἀρχαῖα κείμενα, ὅπως καὶ κατὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Νέου τὸν πνευματικὸ κόσμο τῆς χώρας μας, Πανεπιστήμια Ἑλληνικοῦ Διαφωτισμοῦ οἱ ἱερωμένοι Διδάσκαλοι καὶ Σχολεῖα, Δασκάλους καὶ Μαθητές, νὰ ἀποτίσουν τοῦ Γένους. Ὅλοι μέσα τους αἰσθάνονταν Χριστια- φόρο τιμῆς καὶ εὐγνωμοσύνης στοὺς Τρεῖς Ἱεράρ- νοὶ καὶ Ἕλληνες συνάμα, ἀληθινοὶ Ὀρθόδοξοι. χες, τούς «οὐρανοφάντορες» καὶ παιδαγωγοὺς τῆς οὐσιαστικῆς μόρφωσης καὶ ἀληθινῆς ἐλευθερίας. Χωρὶς τοὺς Τρεῖς Μεγάλους Πατέρες θὰ ἦταν διαφορετικὴ ἡ εἰκόνα τῆς Εὐρώπης σήμερα, καὶ Α. Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ ἄλλος ὁ πολιτισμός μας. « Ὄχι μόνο ἔδωσαν κείμενα

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας Αἴολος ὁ χρόνος Πόσες πολλὲς οἱ προσευχές σας γι᾽ αὐτούς! καὶ τὰ ἔργα τ᾽ ἀνθρώπινα Νὰ σκίζεται τὸ τριμμένο τὸ ράσο χάρτινοι πύργοι. κάτω ἀπ᾽ τὸ βάρος τους. Ὅλα γκρεμίζονται! Καὶ ὅταν Ὅλ᾽ ἀφανίζονται! ἡ ἄρνηση ἁπλώθηκε σ᾽ ὅλη τὴ γῆ, Ὅλα ρημάζουν! κι ἕνα ἕνα τὰ φῶτα χαμήλωναν, Τὰ ἱερὰ μονάχα καὶ τὰ ὅσια Φάροι ἐσεῖς. στὸ πάλεμα τοῦ χρόνου ἀντιστέκονται Καὶ τῆς πίστης τὸ φῶς κι ἀνάμεσά τους ἀναμμένο κρατήσατε κάποιες Ἁγίων Πατέρων μορφές. καὶ τὸν κόσμο φωτίσατε Πόσο ἀνεξίτηλα καὶ τὸν κόσμο ὁδηγήσατε ἔχουν τὰ χρώματα! καὶ τὸν κόσμο ἀναπάψατε Ἀπὸ τὸν πρῶτο τὸν πρῶτο καιρό. στῆς ἐλπίδας τὴ γλύκα. Ἔσταζε ἀκόμα μαρτυρίου αἷμα Μιὰ φούχτα ἐμεῖς ψυχὲς ἡ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἀπὸ γενιὰ ἀρνητῶν, κι ἐσεῖς, ἀπὸ γενιὰ στὰ πέλαγα Πατέρες καὶ Μάρτυρες, τῆς πλάνης τσακισμένη, τὴ σοφία τοῦ κόσμου εὐλαβικὰ στὰ χέρια σας ἐπήρατε, μπροστά σας σκύβουμε κι ἀφοῦ τὴ ζυμώσατε μ᾽ ἕνα «πρεσβεύετε ὑπὲρ ἡμῶν» μὲ τὸ φῶς τὸ καινούργιο, πάνω στὰ χείλη. ψωμὶ Γιὰ τὴ γενιά μας ποὺ ξεστράτισε. στοὺς ἀνθρώπους τὴ δώσατε. Γιὰ τὰ παιδιά μας ποὺ γελάστηκαν. Ὅπως ἡ μέλισσα γύρω ἀπὸ τ᾽ ἄνθος, Γιὰ τὰ θεμέλια μας ποὺ τρίζουνε. ὅπως τὸ ἐλάφι κοντὰ στὴν πηγή, Καὶ ὅσοι ὅπως τὸ μαῦρο, μικρὸ χελιδόνι πορευθέντες μαθητεύετε σὲ πτήση ὁλογάλανη, πάντα τὰ ἔθνη, ἔτσι οἱ ψυχὲς τῶν ἀνθρώπων κοντά σας, τοὺς κάτασπρους σπέρνοντας Πατέρες καὶ Δάσκαλοι. κρίνους τῆς πίστης Φυτώρια ἐσεῖς στοχασμῶν, στὴ μαύρη ἀφρικάνικη γῆ καὶ κάτω ἀπ᾽ τὸν ἴσκιο σας καὶ στῆς Ἀσίας τὴν καρδιὰ ὁ λόγος ν᾽ ἀνδρώνεται, βαθιὰ βαθιὰ τὸ πνεῦμα ν᾽ ἀνθίζει τὸ σπόρο τὸν ὀρθόδοξο καὶ ν᾽ ἀποκαλύπτεται φυτεύετε, σὲ ὅλη τὴ λάμψη του τοῦ ἱεροῦ χρέους τὸ δρόμο τὸ φῶς τῆς Ἀληθείας. μὴν πάψετε ποτέ σας νὰ μᾶς δείχνετε. Πατέρες καὶ Ἅγιοι! Πόσο κοντὰ τὸ πετραχείλι σας 16 στὰ μυστικὰ τῶν ἀνθρώπων! ΜΑΡΙΑ ΓΟΥΜΕΝΟΠΟΥΛΟΥ

Μικρασία καὶ Μικρασιάτες «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 100 χρόνια μετὰ τὴν καταστροφή Μετὰ τὴν Ἅλωση τῆς Πόλης τὸ 1453, ἡ Μικρασιατικὴ καταστροφὴ ἦταν ἡ μεγα- λύτερη καταστροφὴ τοῦ Ἑλληνι- σμοῦ. Ἡ Μικρασία ἦταν, ὡς γνωστόν, ἡ μεγαλύτερη καὶ ζωτικώτερη περι- οχὴ τοῦ Βυζαντίου, αὐτὴ ποὺ στή- ριζε μὲ τὸν πλοῦτο καὶ τὴ δύναμή της τὴν αἴγλη τῆς Βυζαντινῆς Αὐτο- κρατορίας. Τοὺς πρώτους αἰῶνες ὁ ἔνδοξος Ἑλληνισμὸς ἐμπλουτίζεται μὲ τὴν ὀρθόδοξη πίστη, ἐξαπλώ- νεται καὶ ἀκτινοβολεῖ πνευματικὰ καὶ καλλιτεχνικὰ σὲ Εὐρώπη, Ἀσία καὶ Ἀφρική, ὁ δὲ αὐτοκράτορας ἀναγνωρίζεται ὡς «πατὴρ τῶν ἡγε- μόνων» καὶ ὁ πατριάρχης ὡς οἰκου- μενικός. K Οἱ Μικρασιάτες θὰ ἀγωνιστοῦν πολύ, θὰ προσφέρουν μὲ τὴν ἐργατικότητα καὶ τὴ φιλομάθειά τους στὴν πρόοδο τῆς οἰκονομίας, τῶν γραμμάτων καὶ τῶν τεχνῶν, καὶ θὰ καταφέρουν νὰ τονώσουν τὴ Μακεδονία, ὅπου ἐγκαταστάθηκαν οἱ περισσότεροι, καὶ συγχρόνως θὰ τὴν προστατεύσουν ἀπὸ τὰ σλαβικὰ φῦλα ποὺ τὴν ἀπειλοῦν. Ὡστόσο, ἡ προσφορά τους αὐτὴ ἄργησε πολλὰ χρόνια νὰ ἀναγνωριστεῖ. Δυστυχῶς, ἡ πρώτη γενιὰ ἔφυγε ὑποτιμημένη καὶ πικραμένη μὲ τὸ προσωνύμιο «τουρκόσπορος» καὶ «τουρκομερίτης»... Τὸ 2022 ἂς εἶναι μιὰ χρονιὰ ἀφιερωμένη σ᾽ αὐτούς, τὴν προσφορά τους καὶ τὴν πατρίδα τους, τὴ Μικρασία. K Καρδιὰ τῆς αὐτοκρατορίας τὰ ἔνδοξα αὐτὰ χρό- τὸν Τρωικό, γιατὶ οἱ Τρῶες ἦταν ἑλληνικὸ φῦλο, 17 νια εἶναι ἡ Μικρασία, μὲ τὸν πλοῦτο καὶ τὸ ἀνθρώ- ὅπως μαρτυροῦν ἡ θρησκεία, ἡ γλῶσσα καὶ τὰ πινο δυναμικό της, ἀλλὰ κυρίως μὲ τὴν ἱστορία ὀνόματά τους, ποὺ εἶναι ἴδια μὲ τῶν Ἀχαιῶν, κι της, σωστὸ φρούριο Ἑλληνισμοῦ ἀπέναντι στὴν ὅπως ἐξάλλου κι ὁ Ὅμηρος στὴν Ἰλιάδα μαρτυρεῖ Ἀνατολή. μὲ τό: « Ὑμετέρης γενεῆς τε καὶ αἵματος εὔχομαι εἶναι»..., ποὺ θὰ πεῖ ὁ Αἰνείας στὸν Ἀχιλλέα, πε- Ἡ ἱστορία της πολυτάραχη ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ρήφανος γιὰ τὴν κοινή τους καταγωγή. ἀκόμη. Ἀπὸ τὸν πρῶτο μεγάλο ἐμφύλιο πόλεμο,

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ἡ περσικὴ κατάκτηση τὸν 5ο π.Χ. αἰῶνα, ἡ ἐνα- καὶ ὁ Λάτμος στὴ Μίλητο, καὶ φυσικὰ οἱ λαξευτὲς ντίον τῶν Περσῶν ἐπανάσταση τῶν Μιλησίων καὶ ὑπόγειες ἐκκλησίες στὴν Καππαδοκία. ἡ βάρβαρη τιμωρία τους ἀπὸ τοὺς κατακτητές, ἡ Καὶ πῶς νὰ μὴν ἀναφέρουμε τοὺς Πατέρες τῆς νικηφόρα ἐκστρατεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου Ἐκκλησίας, τὸν Μέγα Βασίλειο, τὸν Γρηγόριο Θεο- καὶ ἡ μετὰ τὸν θάνατό του (τὸ 323 π.Χ.) μακρο- λόγο, τὸν Γρηγόριο Νύσσης, ἀλλὰ καὶ τοὺς Πατρι- χρόνια διαμάχη τῶν διαδόχων του ( Ἀντιγόνου, άρχες, ὅπως ὁ Φώτιος, τοὺς μητροπολῖτες, ὅπως ὁ Σέλευκου, Λυσιμάχου, Κάσσανδρου καὶ Πτολεμαί- Χωνιάτης ὁ Μαυρόπους, τοὺς ἱστορικοὺς καὶ χρο- νικογράφους, ὅπως ὁ Ψελλός, ὁ Ἀτταλειά- της, ὁ Νικήτας Χωνιά- της, ἀλλὰ καὶ τὸν νο- μομαθῆ Ξιφιλῖνο, τὸν σπουδαῖο καθηγητὴ τῆς Νομικῆς σχολῆς τοῦ Πανεπιστημίου τῆς Κωνσταντινού- πολης. Πραγματικά, στὰ χέρια τῶν Μικρα- σιατῶν βρισκόταν ἡ διανόηση, ἡ παιδεία, ἀλλὰ καὶ ἡ διοίκηση τοῦ κράτους καὶ τοῦ στρατοῦ. Ἂς μὴν ξεχνᾶμε τὸν Ἰωάν- νη Καππαδόκη, τὸν ὑπουργὸ Οἰκονο- μικῶν τοῦ Ἰουστινι- ανοῦ, ἀλλὰ καὶ τὸν βασιλέα Ἡράκλειο καὶ ὅλη τὴ δυναστεία του, στὴ συνέχεια τοῦ ου) ποὺ θὰ μοιραστοῦν τὸ ἀπέραντο κράτος του, Ἴσαυρους – εἰκονομάχους, τοὺς Ἀμοριανούς (Μι- ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ἡ ἵδρυση τοῦ βασιλείου τῆς χαήλ, Θεόφιλος, Ρωμανός), τοὺς Παφλαγόνες τῆς Περγάμου μὲ τὰ μεγαλοπρεπῆ μνημεῖά της ποὺ παρακμῆς, τὸν Καππαδόκη Ρωμανὸ Διογένη τοῦ σῴζονται στὸ Μουσεῖο τοῦ Βερολίνου, ὅλα μαρ- Ματζικέρτ, τοὺς Φωκάδες (οἰκογένεια στρατηγῶν τυροῦν τὸ μεγαλεῖο τῆς Μικρασίας. καὶ αὐτοκρατόρων) μὲ τὸν ἥρωα Νικηφόρο τῆς Κι ὕστερα ἔρχεται ὁ Χριστιανισμός. Οἱ 7 λυχνίες Κρήτης καὶ τῆς Συρίας, τὸν Τσιμισκῆ, τοὺς Κομνη- τῆς Ἀποκάλυψης τοῦ Ἰωάννη (ποὺ γράφτηκε τὸ νοὺς ἀπὸ τὴ Θράκη καὶ τοὺς Παλαιολόγους ἀπὸ 91 μ.Χ.), δηλαδὴ ἡ Ἔφεσος, ἡ Σμύρνη, οἱ Σάρ- τὸ θέμα τῶν Ἀνατολικῶν. δεις, ἡ Πέργαμος, ἡ Θυάτειρα, ἡ Λαοδίκεια καὶ ἡ Ἀλλὰ οἱ Μικρασιάτες ἔκαναν καὶ κάτι ἄλλο, Φιλαδέλφεια, εἶναι ὅλες πόλεις τῆς Μικρασίας. πολὺ σημαντικὸ γιὰ τὸν Ἑλληνισμό. Μὲ πρωτο- Περιφανεῖς οἱ μητροπόλεις καὶ οἱ ἀρχιεπισκοπές βουλία τῶν αὐτοκρατόρων ἔσωσαν τά «εὐγενῆ της, ὅπως ἡ Καισάρεια καὶ ἡ Ἔφεσος, ἀλλὰ κι οἱ ἑλληνικὰ γένη» (Χρονικὸ τῆς Μονεμβασιᾶς) ἀπὸ πόλεις ὅπου ἔγιναν οἱ Οἰκουμενικὲς Σύνοδοι καὶ τὴν εἰσβολὴ τῶν βαρβάρων σλαβικῶν φύλων. Ὁ καθορίσθηκε τὸ ὀρθόδοξο δόγμα (Νίκαια, Χαλκη- αὐτοκράτορας Ἰουστιανιανὸς Β΄ (7ος - 8ος αἰώνας) δόνα καὶ Ἔφεσος). Τὴ Μικρασία ἐπίσης κοσμοῦν θὰ μετοικίσει 250.000 Σλάβους εἰσβολεῖς ἀπὸ τὴ πρωτοχριστιανικὰ κτίσματα, σεβάσμια παγκόσμια Μακεδονία στὴν Ἀνατολία, γιὰ νὰ προστατεύσει προσκυνήματα, ὅπως τὰ Μύρα μὲ τὸ σκήνωμα τοῦ τοὺς γηγενεῖς πληθυσμούς, καὶ ὁ Νικηφόρος Α΄ Ἁγίου Νικολάου, οἱ Χῶνες τῆς Φρυγίας μὲ τὸν ναὸ (ἀρχὲς 9ου αἰῶνα) θὰ μετοικίσει Μικρασιάτες στὴν τοῦ Ἀρχαγγέλου Μιχαήλ, ὁ ναὸς τοῦ Ἁγίου Γρη- Ἑλλάδα καὶ θὰ θεωρηθεῖ γι᾽ αὐτὸ σωτήρας τῆς γορίου τοῦ Θεολόγου στὴν Ἔφεσο, ἐπίσης μονα- Ἑλλάδος (βυζαντινολόγος Χαραμῆς). στηριακὰ συγκροτήματα: ὁ βιθυνιακὸς Ὄλυμπος, Καὶ ἔρχονται οἱ Φράγκοι, ἡ λατινοκρατία ἀπο- 18 ἡ Σουμελᾶ στὸν Πόντο, τὸ Γαλήσιον στὴν Ἔφεσο δυναμώνει τὴν αὐτοκρατορία καὶ δίνει χρόνο

πρῶτα στοὺς Σαρακηνούς, μετὰ στοὺς Σελτζούκυος μὲ τὸ ἐξωτερικό (κυρίως Ρουμανία καὶ Ρωσία), μὲ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 στὸ Ματζικὲρτ καὶ τελικὰ στὰ ἄλλα τουρκομανικὰ πραγματικὰ λαμπρὲς πόλεις τὴ Σμύρνη καὶ τὴν φύλα νὰ κυριεύσουν ὁριστικὰ ὅλα τὰ ἐδάφη. Τὸ Τραπεζοῦντα. Εἶναι ἡ ἐποχὴ τῆς ἀνάπτυξης καὶ τῆς πρῶτο ἑδραιωμένο σουλτανᾶτο θὰ εἶναι στὴν μεγάλης ἀκμῆς τοῦ ἑλληνικοῦ στοιχείου. Εἶναι μιὰ Καππαδοκία καὶ τὴ Λυκαονία (τὸ Σουλτανᾶτο τοῦ ἀνάσα πρὶν τὴ μεγάλη καταστροφή. Ἰκονίου), τὸ ὁποῖο θὰ διαλυθεῖ ἀπὸ τοὺς Μογγό- λους. Σελτζοῦκοι θὰ καταλάβουν τὴ Σμύρνη καὶ Τελικά, ἀρχὲς τοῦ 20οῦ αἰῶνα, ἡ Ἑλλάδα μὲ τὴν Δανισμενδίτες τὸν Πόντο, καὶ μιὰ ἄλλη μεγάλη Entente, ἡ Τουρκία τῶν Νεοτούρκων μὲ τὴ Γερμα- ἧττα τῶν Βυζαντινῶν (ἀνάλογη μὲ τὸ Ματζικέρτ) νία, ὁ Βενιζέλος κι ὁ Κωνσταντῖνος, ὁ ἐθνικὸς δι- στὸ Μυριοκέφαλο τὸ 1175 θὰ ἀναδείξει τὸν ὁρι- χασμός, μερικὲς ἐπιτυχίες τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ, στικὸ ἀφέντη. ἡ ἧττα τοῦ Βενιζέλου στὶς ἐκλογὲς τοῦ 1920, ἡ πα- νωλεθρία τοῦ ἑλληνικοῦ στρατοῦ στὸν Σαγγάριο, Ἀρχίζει ἡ σκλαβιὰ τῶν Βυζαντινῶν, καὶ πολ- καὶ τελικὰ ὁ διωγμὸς τῶν Ἑλλήνων ἀπὸ τὶς πατρο- λοὶ καταφεύγουν στὴ Δύση, γιὰ ν᾽ ἀρχίσει τότε ἡ γονικές τους ἑστίες, μὲ κορυφαία τὴ συμφορὰ τῆς Ἀναγέννηση, δηλαδὴ ἡ ἀνατολὴ τῆς Δύσης, ποὺ Σμύρνης, ἔφεραν τὴν καταστροφὴ, καὶ 1.500.000 εἶναι παράλληλη μὲ τὴ δύση τῆς Ἀνατολῆς, ὅπως Ἕλληνες πρόσφυγες ἔρχονται καταρρακωμένοι λέει χαρακτηριστικὰ ἡ Ἀρβελέρ. Στὴ Μικρασία στὴν Ἑλλάδα, ποὺ ἀγωνίζεται νὰ τοὺς δεχθεῖ καὶ ἀρχίζουν οἱ διωγμοί, οἱ ἑκούσιοι κι οἱ βίαιοι ἐξισλα- νὰ τοὺς ἀφομοιώσει. μισμοί, τὸ παιδο- μάζωμα, οἱ διώξεις Ἐν τέλει, οἱ τῶν χριστιανικῶν Μικρασιάτες θὰ τελετῶν, ἀλλὰ ἀγωνιστοῦν πο- καὶ τῆς ἑλληνικῆς λύ, θὰ προσφέ- ἐκπαίδευσης, ρουν μὲ τὴν ἐργα- πρᾶγμα ποὺ κά- τικότητα καὶ τὴ νει πραγματικὰ φιλομάθειά τους ἀξιοθαύμαστη στὴν πρόοδο τῆς τὴν ἀντίσταση οἰκονομίας, τῶν τῶν ὑποδούλων γραμμάτων καὶ ποὺ καταφέρνουν τῶν τεχνῶν, καὶ νὰ ἔχουν παρ᾽ θὰ καταφέρουν ὅλ᾽ αὐτὰ σημα- νὰ τονώσουν τὴ ντικὴ πνευματικὴ Μακεδονία, ὅπου καὶ καλλιτεχνικὴ ἐγκαταστάθηκαν δραστηριότητα. οἱ περισσότεροι, Μὲ τὴ συνθήκη καὶ συγχρόνως τοῦ Κιουτσούκ- θὰ τὴν προστα- Καϊναρτζῆ, μὲ τὴν ὁποία ἔχουν τὴ συμπαράσταση τεύσουν ἀπὸ τὰ τῶν Ρώσων, ἀλλὰ καὶ μερικὲς μεταρρυθμιστικὲς σλαβικὰ φῦλα ποὺ τὴν ἀπειλοῦν. τάσεις κάποιων σουλτάνων (ποὺ ὅμως δὲν διστά- Ὡστόσο, ἡ προσφορά τους αὐτὴ ἄργησε πολλὰ ζουν νὰ διατάξουν σφαγὲς ὡς ἀντίποινα γιὰ τὴν χρόνια νὰ ἀναγνωριστεῖ. Δυστυχῶς, ἡ πρώτη γενιὰ ἑλληνικὴ ἐπανάσταση!) ἐνισχύεται κι ἄλλο αὐτὴ ἔφυγε ὑποτιμημένη καὶ πικραμένη μὲ τὸ προσω- ἡ δραστηριότητα. Ἐπὶ Ἀβδοὺλ Μετζὶτ τὸ 1839, μὲ νύμιο «τουρκόσπορος» καὶ «τουρκομερίτης»... τὸ Χάττι Χουμαγιούν, οἱ μεταρρυθμίσεις θὰ εὐνοή- Τὸ 2022 ἂς εἶναι μιὰ χρονιὰ ἀφιερωμένη σ᾽ σουν οὐσιαστικὰ τοὺς χριστιανούς, καὶ θὰ ἀρχίσει αὐτούς, τὴν προσφορά τους καὶ τὴν πατρίδα τους, ἡ ἵδρυση σχολείων σ᾽ ὅλες τὶς πόλεις τῆς Μικρα- τὴ Μικρασία. σίας, τραπεζῶν καὶ ἐπιχειρήσεων μὲ διασυνδέσεις ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ-ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ 19

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ Κι ὅμως, νικιέται! Ὁ καρκίνος εἶναι μιὰ ὁμάδα νόσων ποὺ ἔχουν σχέση μὲ τὴν ἀφύσικη ἀνάπτυξη κυττάρων, μὲ πιθανότητα μετάδοσης καὶ εἰσβολῆς σὲ ἄλλα μέρη τοῦ σώματος. Βεβαίως, ὅλοι οἱ ὄγκοι δὲν εἶναι καρκίνος! Ὑπάρχουν κα- λοήθεις καὶ κακοήθεις ὄγκοι. Τὰ πιθανὰ συμπτώματα εἶναι: ἕνα ἐξόγκωμα, μιὰ ἀφύσικη αἱμορραγία, ἕνας παρατεταμένος βήχας, ἡ ἀνεξήγητη ἀπώλεια βά- ρους καὶ ἡἀλλαγὴ στὶς κενώσεις τοῦ ἐντέρου. Τὰ συμπτώματα αὐτὰ ὅμως μπορεῖ νὰ ὀφείλο- νται καὶ σὲ ἄλλες αἰτίες. Ὑπάρχουν ἑκατὸ εἴδη καρ- κίνου ποὺ προσβάλλουν τὸν ἄνθρωπο καὶ παρουσιάζονται σὲ διάφορα μέρη τοῦ σώματος. Εἶναι ἡ δεύτερη αἰτία θανάτου Ἡ νόσος αὐτὴ χαρακτηρίζεται Ὁ καρκίνος εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ σήμερα μετὰ τὶς καρδιοπάθειες, ἀπὸ τὸν ἀνεξέλεγκτο πολλαπλα- σύμφωνα μὲ τὶς στατιστικὲς γιὰ σιασμὸ τῶν κυττάρων. Τὰ φυ- σοβαρότερα προβλήματα ὑγεί- τὶς μεγάλες ἡλικίες, χωρὶς νὰ σιολογικὰ κύτταρα αὐξάνονται, ας ποὺ παρουσιάζονται στὶς ἀποκλείονται καὶ τὰ παιδιά. διαιροῦνται καὶ πεθαίνουν μὲ ἀνεπτυγμένες χῶρες σήμερα. ἕναν αὐστηρὰ ἐλεγχόμενο τρό- K πο. Ἀντιθέτως, τὰ καρκινικὰ κύτ- ταρα συνεχίζουν νὰ διαιροῦνται Οἱ ἐρευνητὲς ἀπ᾽ ὅλο τὸν κόσμο κλείνονται ἀνεξέλεγκτα. Μπαίνουν στὴν κυ- στὰ ἐργαστήριά τους καὶ ἐρευνοῦν τὸν τρόπο κλοφορία τοῦ αἵματος καὶ τῆς λέμφου καὶ κάνουν μεταστάσεις μὲ τὸν ὁποῖο φέρονται τὰ καρκινικὰ κύτταρα. καὶ σὲ ἄλλα ὄργανα. Διαγνωστικὰ τέστς, ἐμβόλια, εἰδικὲς θεραπεῖες, Αὐτὴ ἡ ἀναπτυσσόμενη μά- ζα λέγεται ΟΓΚΟΣ. Οἱ καρκινικοὶ πρωτοποριακὰ μηχανήματα, ὅλα ρίχνονται στὴ ὄγκοι ἀνθίστανται στὴν ἀπόπτω- μάχη κατὰ τῆς νόσου αὐτῆς, ποὺ μᾶς φοβίζει ση καὶ στὴ γήρανση. Δημιουρ- γοῦν δικά τους ἀγγεῖα γιὰ τὴν περισσότερο ἀπ᾽ ὅλες. Πολλὲς ἔρευνες! αἱμάτωσή τους. Ὁ ἐχθρὸς πολιορκεῖται, ἀλλὰ ἀκόμη δὲν Οἱ ἐρευνητὲς ἀπ᾽ ὅλο τὸν κό- ἔχει πέσει τὸ κάστρο. Ὅσο περισσότερα ὅμως σμο κλείνονται στὰ ἐργαστήριά τους καὶ ἐρευνοῦν τὸν τρόπο γνωρίζουμε, τόσο λιγώτερο ἀνησυχοῦμε. μὲ τὸν ὁποῖο φέρονται τὰ καρ- κινικὰ κύτταρα. Διαγνωστικὰ K20 τέστς, ἐμβόλια, εἰδικὲς θερα-

K ἐχθρό, φοβόμαστε λιγώτερο. Ἡ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 πρόοδος ἀναμφισβήτητα εἶναι Ὁ καρκίνος σήμερα μπορεῖ νὰ καταπολεμηθεῖ, μεγάλη! καὶ ἂν παρουσιασθεῖ, νὰ θεωρηθεῖ ἕνα Πόσο σημαντικὴ εἶναι ἡ χρόνιο νόσημα, διότι στὴν πλεινότητα τῶν πρόληψη; Θὰ καταφέρουμε περιπτώσεων μὲ τὶς σύγχρονες μεθόδους νὰ ἀπαλλαγοῦμε ὁριστικὰ ἀπὸ ἀντιμετωπίσεως ἐξασφαλίζεται μακρότερη αὐτὴ τὴ νόσο; ἐπιβίωση. Ἄρα, αἰσιοδοξία καὶ χαμόγελο, σὺν τὶς συμβουλὲς τῶν εἰδικῶν. Ὁ καθένας Αὐτὸ στὸ ὁποῖο πρέπει ὅλοι θὰ στηρίζεται στὶς τέσσερις ἀξίες: Πρόληψη νὰ ἑστιάσουμε τὴν προσοχή – ἔγκαιρη διάγνωση – συστηματικὴ φροντίδα – μας εἶναι ἡ πρόληψη! Ὅποιος προλαμβάνει καὶ προσέχει, δὲν ἐλπίδα. ἀρρωσταίνει εὔκολα! K Οἱ σημαντικώτερες συμ- βουλὲς ποὺ ἀπομακρύνουν τὸν κίνδυνο τοῦ καρκίνου εἶναι: 1) Διατηρεῖτε τὸ βάρος σας φυσιολογικό. Τὸ βάρος δὲν εἶναι πεῖες, πρωτοποριακὰ μηχανή- ρίζουμε, τόσο λιγώτερο ἀνησυ- μόνο θέμα αἰσθητικῆς ἢ ἐπιβα- 21 ματα, ὅλα ρίχνονται στὴ μάχη χοῦμε. ρύνσεως τῆς καρδιᾶς, ἀλλὰ ἔχει κατὰ τῆς νόσου αὐτῆς, ποὺ μᾶς σχέση καὶ μὲ τὸν καρκί΄νο, καὶ φοβίζει περισσότερο ἀπ᾽ ὅλες. Ποιὲς εἶναι οἱ σωτήριες συμ- μάλιστα στὶς γυναῖκες. Πάντα Πολλὲς ἔρευνες! Ὁ ἐχθρὸς πο- βουλὲς τῶν εἰδικῶν ἐπιστημό- σύμφωνα μὲ μελέτες, ἡ παχυ- λιορκεῖται, ἀλλὰ ἀκόμη δὲν ἔχει νων; Ἀπὸ πλευρᾶς θεραπείας, σαρκία αὐξάνει τὸν κίνδυνο πέσει τὸ κάστρο. ποῦ βρισκόμαστε; ἐμφάνισης καρκίνου τοῦ μαστοῦ Ὅσο περισσότερα ὅμως γνω- Γίνονται βεβαίως καὶ θαύ- ματα. Ὅταν γνωρίζουμε τὸν

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 καὶ τοῦ ἐνδομητρίου μετὰ τὴν 4) Οἱ μητέρες, θηλᾶστε τὰ μω- ἀποδίδεται στὸ στρές. Ἔχει πα- ἐμμηνόπαυση. ρά σας. Μιὰ κύησις νωρὶς στὴ ρατηρηθεῖ ἐπίσης ὅτι μοναχικοὶ ζωὴ μιᾶς γυναίκας καὶ ὁ θλη- ἄνθρωποι, ποὺ ζοῦν ἀπομο- 2) Κόψτε ἢ μειῶστε τὶς κα- λασμὸς εἶναι τὸ καλύτερο, γιὰ νωμένοι, ὅταν διαγνωσθοῦν ταχρήσεις. Μετὰ ἀπὸ πολλὲς νὰ μὴ δημιουργηθεῖ καρκίνος μὲ καρκίνο σὲ προχωρημένο μελέτες ἐπὶ χρόνια, οἱ εἰδικοὶ τοῦ μαστοῦ. Βεβαίως, αὐτὸ δὲν στάδιο, δυσκολεύονται νὰ ἀκο- συνιστοῦν μέτρια κατανάλωση εἶναι ἀπόλυτο, διότι ὁ καρκίνος λουθήσουν ἕνα ἐπίπονο θερα- ἀλκοόλ. Ὄχι ἐπειδὴ λένε ὅτι τοῦ μαστοῦ εἶναι πολυπαραγο- πευτικὸ πρόγραμμα. Ἀντιθέτως, αὐτὸ ὠφελεῖ τὴν καρδιὰ ἢ τὰ ντικὴ νόσος, ἀλλὰ ὁ θηλασμὸς ἡ ὑποστήριξη τῆς οἰκογένειας ἀγγεῖα, νὰ πίνει κανεὶς ἀνεξέ- εἶναι ἕνας παράγοντας νὰ μὴν βοηθᾷ τὸν ἀσθενῆ νὰ ξεπερά- λεγκτα. Πολλὲς μελέτες συνδέ- ἐμφανισθεῖ. σει τὶς μεγάλες δυσκολίες καὶ ουν τὴν κατανάλωση ἀλκοὸλ μὲ νὰ συνεχίσει τὸν ἀγῶνα. Ἐκτὸς ὑψηλὸ κίνδυνο καρκίνου τοῦ 5) Γυμνασθεῖτε. Σήμερα εἶναι αὐτοῦ, οἱ μοναχικοὶ ἄνθρωποι μαστοῦ. Καὶ ὅταν μάλιστα αὐτὴ ἀντιληπτὸ ὅτι γιὰ πολλὲς ἀσθέ- εἶναι ἐπιρρεπεῖς σὲ ἐπιβαρυντι- συνδέεται καὶ μὲ τὸ κάπνισμα, νειες ἡ θεραπεία εἶναι ἡ κίνηση. κοὺς καρκινογόνους παράγο- πλῆθος καρκινογόνων παρα- Δηλαδή, ἡ καλὴ φυσικὴ κατά- ντες, δηλαδὴ καπνίζουν πολύ, γόντων ἐνοχοποιοῦνται γιὰ τὸν σταση καὶ οἱ ἀσκήσεις ὠφελοῦν κάνουν κατάχρηση οἰνοπνευμα- καρκίνο τοῦ πνεύμονος. πολὺ τὸ σῶμα. Ὄχι βέβαια πρω- τωδῶν, τρῶνε ἀνεξέλεγκτα καὶ ταθλητισμός, οὔτε ἐξαντλητικὴ ἐκτίθενται σὲ ἰογενεῖς λοιμώξεις. 3) Τρῶτε μεσογειακά. Ὅπως ἄσκηση, ἔστω καὶ ἕνα γρήγορο πολλὲς φορὲς ἔχει ἀναφερθεῖ, ἡ περπάτημα ἢ κολύμβηση, καὶ Ὁ καρκίνος σήμερα μπορεῖ διατροφὴ παίζει σημαντικὸ ρόλο. ὅσοι μποροῦν γυμναστική, εἶναι νὰ καταπολεμηθεῖ, καὶ ἂν πα- Εἶναι τὸ κλειδὶ γιὰ τὴν πρόληψη ἐξαιρετικὰ ὠφέλιμα. ρουσιασθεῖ, νὰ θεωρηθεῖ ἕνα τοῦ καρκίνου. Στὶς ἀνεπτυγμένες χρόνιο νόσημα, διότι στὴν πλει- χῶρες οἱ ἄνθρωποι καταναλώ- 6) Ἀποφεύγετε τὴ θεραπεία νότητα τῶν περιπτώσεων μὲ τὶς νουν μεγάλες ποσότητες κόκκι- ὁρμονικῆς ὑποκατάστασης. Οἱ σύγχρονες μεθόδους ἀντιμετω- νου κρέατος, λιπαρῶν ἐπεξεργα- θεραπεῖες ὁρμονικῆς ὑποκατά- πίσεως ἐξασφαλίζεται μακρότε- σμένων τροφῶν καὶ σαχάρεως, στασης καλύτερα νὰ ἀποφεύ- ρη ἐπιβίωση. μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἐπιβαρύνουν γονται, διότι ἔχουν συνδεθεῖ τὴν ὑγεία τους. Ἔρευνες ἔχουν μὲ διάφορες μορφὲς καρκίνου. Ἄρα, αἰσιοδοξία καὶ χαμό- ἐνοχοποιήσει τὸ κόκκινο κρέας Ἂςν ὑπάρχει ἀνάγκη λήψεως γελο, σὺν τὶς συμβουλὲς τῶν γιὰ τὸν καρκίνο τοῦ στομάχου, ὁρμονῶν κατὰ τὴν ἐμμηνόπαυ- εἰδικῶν. Ὁ καθένας θὰ στηρί- τοῦ παχέος ἐντέρου, τῆς χολη- ση, ἂς περιορίζεται αὐτὴ σὲ ὅσο ζεται στὶς τέσσερις ἀξίες: Πρόλη- δόχου κύστεως, τοῦ προστάτου τὸ δυνατὸν μικρότερο διάστη- ψη – ἔγκαιρη διάγνωση – συστη- καὶ τοῦ μαστοῦ. Ἀντιθέτως, μιὰ μα. Ὅταν πρέπει νὰ ληφθοῦν ματικὴ φροντίδα – ἐλπίδα. Διότι ἰσορροπημένη διατροφή, καὶ ὁρμόνες, συμβουλευθεῖτε τὸν τότε ὁ ἐχθρὸς δὲν προλαβαίνει μάλιστα μεσογειακή, πλούσια γιατρό σας. νὰ γιγαντωθεῖ. σὲ λαχανικά, φροῦτα, ἐλαιόλα- δο, καὶ μία φορὰ τὴν ἑβδομάδα 7) Μὴν ἀπομονώνεστε. Ἡ Εἶναι καλὸ ἐσὺ πρῶτος κόκκινο κρέας, εἶναι πλούσια σὲ μοναξιὰ κάνει τὸν καρκίνο πε- νὰ βρεῖς τὸν καρκίνο, πρὶν σὲ βρεῖ φυτικὲς ἷνες καὶ ἀντιοξειδωτικά, ρισσότερο πιθανὸ καὶ ἐπιθετι- αὐτός. Θάρρος καὶ αἰσιοδοξία, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προλαμβάνει κό, ὅπως ἔχουν παρατηρήσει γιὰ νὰ νικηθεῖ καὶ αὐτὴ ἡ νόσος! τὴν ἐμφάνιση πολλῶν μορφῶν ἐρευνητές. Σύμφωνα μάλιστα μὲ καρκίνου. ἐρευνητές, τὸ φαινόμενο αὐτὸ ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ Ἰατρός 22

«Νῖψον ἀνομήματα, μὴ μόναν ὄψιν» «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ἡκαρκινικὴ ἐπιγραφὴ τοῦ τίτλου1, χαραγμένη νὰ προστεθεῖ ἕνας ἀκόμα: Ὁ ἄνθρωπος εἶναι ἕνα 23 στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας στὴν Κωνστα- ζῷο ποὺ ὑποκρίνεται... ντινούπολη, σημαίνει: «Πλύνε τὶς ἁμαρτίες σου, ὄχι μόνο τὸ πρόσωπό σου». Πολλὰ ζῷα καὶ πουλιὰ μιμοῦνται ἀσυναίσθητα ἀνθρώπινες κινήσεις ἢ καὶ λόγια. Ὁ ἄνθρωπος Ὁρισμοὶ ἔχουν δοθεῖ πολλοὶ γιὰ τὸ εἶδος ὅμως ὑποκρίνεται συνειδητά: Καμώνεται πὼς εἶναι Ἄνθρωπος: «Ζῷον πολιτικὸν καὶ οἰκονομικόν» κάτι ποὺ δὲν εἶναι... Λέει ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ( Ἀριστοτέλης), «ἕνα ζῷο ποὺ σκέπτεται» (Σενέ- σκέπτεται... Φέρεται διαφορετικὰ ἀπ᾽ ὅ,τι αἰσθάνε- κας), «ἕνα ζῷο ποὺ φτιάχνει ἐργαλεῖα» (Βενιαμὶν ται... Τάζει πράγματα ποὺ ξέρει πὼς δὲν μπορεῖ ἢ Φραγκλῖνος) καὶ πλῆθος ἄλλοι. Σὲ αὐτοὺς μπορεῖ δὲν θέλει νὰ πραγματοποιήσει... 1. Καρκινικὲς ἐπιγραφές, καρκίνοι ἢ παλίνδρομοι ὀνομάζονται Τὰ ζῷα μιμοῦνται μηχανικά, γιὰ τὸν ἑαυτό τους, οἱ συμμετρικὲς φράσεις ποὺ μποροῦν νὰ διαβαστοῦν εἴτε χωρὶς ἰδιοτέλεια. Ὁ ἄνθρωπος ὑποκρίνεται γιὰ ἀπὸ τὴν ἀρχή, εἴτε ἀπὸ τὸ τέλος. τοὺς ἄλλους, ἐπειδὴ μηχανεύεται κάτι ὠφέλιμο γι᾽ αὐτόν, ἐπειδὴ ἀποβλέπει σὲ κάποιο κέρδος μὲ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 τὴν πλατύτερη σημασία τῆς λέξης. Πολλὲς φορὲς Καὶ ὅταν ἀρχίζουν οἱ νάρκες τῶν σκανδάλων μάλιστα ὑποκρίνεται ἀκόμα καὶ στὸν ἑαυτό του, μὴ νὰ σκᾶνε πλάι στὰ πόδια σου, προσφεύγεις στὸ τολμώντας νὰ κοιτάξει τὴν ἀλήθεια του. Ἀκόμα ἡρωικό: «Εἴμαστε ὅλοι ἔνοχοι, μαζὶ τὰ φάγαμε». καὶ οἱ θεοὶ ὑποκρίνονταν στὴ μυθολογία, μὲ τὸ Τέχνασμα παλαιότατο. Ὅταν ὅλοι χρίζονται ἔνοχοι, ἀζημίωτο φυσικά. Πρῶτος πρῶτος ὁ Δίας, ποὺ τότε κανένας τους δὲν θὰ τολμήσει νὰ κατηγορήσει ὑποκρινόταν πὼς ἦταν κύκνος, ταῦρος, σύννεφο κανέναν, ἀφοῦ μερίδιο τῆς ἐνοχῆς ἔχει καὶ ὁ ἴδιος. κτλ., γιὰ νὰ πλησιάσει τὶς ὄμορφες θνητὲς ποὺ εἶχε «βάλει στὸ μάτι». Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ ψεύτης-ὑποκριτὴς ἀνέ- καθεν στιγματίζεται, στὴν κοινωνία αὐτὸ τὸ εἶδος Στὴν ἀνθρώπινη κοινωνία, ἡ ὑποκρισία εἶναι εὐδοκιμεῖ. Μπορεῖ οἱ ἄνθρωποι στὰ λόγια νὰ τι- ἀπὸ τὰ πιὸ στέρεα κοινόχρηστα δεκανίκια. Στὴν μοῦν αὐτὸν ποὺ λέει τὴν ἀλήθεια, ἀλλὰ δὲν τὸν πολιτικὴ μάλιστα ἰσχύει τὸ λατινικὸ ἀξίωμα πού, ἐμπιστεύονται στὴν πράξη. Δὲν γίνεται «δουλειά» ὅπως λένε, ἦταν τὸ ἀγαπημένο ἀπόφθεγμα τοῦ μὲ ἀνθρώπους ποὺ ἔχουν τὴν ἀθεράπευτη ἀδυνα- Λουδοβίκου ΙΑ΄: « Ὅποιος δὲν ξέρει νὰ ὑποκρίνεται μία νὰ λένε «τὰ σῦκα σῦκα καὶ τὴ σκάφη σκάφη»... δὲν ξέρει νὰ βασιλεύει» (“Qui nescit dissimulare nescit regnare”). Ὁ ἀνθρώπινος ἐγκέφαλος εἶναι ἀπὸ τὴ φύση του κατασκευασμένος νὰ ἐκφράζει τὴν ἀλήθεια μὲ K Πολλὰ ζῷα καὶ πουλιὰ μιμοῦνται ἀσυναίσθητα ἀνθρώπινες κινήσεις ἢ καὶ λόγια. Ὁ ἄνθρωπος ὅμως ὑποκρίνεται συνειδητά: Καμώνεται πὼς εἶναι κάτι ποὺ δὲν εἶναι... Λέει ἀντίθετα ἀπὸ αὐτὰ ποὺ σκέπτεται... Φέρεται διαφορετικὰ ἀπ᾽ ὅ,τι αἰσθάνεται... Τάζει πράγματα ποὺ ξέρει πὼς δὲν μπορεῖ ἢ δὲν θέλει νὰ πραγματοποιήσει... K Τὸ ἀποτελεσματικώτερο ἐργαλεῖο καὶ προσω- μεγαλύτερη εὐκολία ἀπ᾽ ὅ,τι τὸ ψέμμα. Ὡστόσο, πεῖο τῆς ὑποκρισίας εἶναι τὸ κήρυγμα γιὰ τὴν ἠθική, Βέλγοι ἐρευνητὲς ἀναφέρουν ὅτι, ὅσο περισσότερα ὁ «ἀγώνας», δηλαδὴ ἡ ρητορεία, γιὰ ἀρετή, ἀρχές, ψέμματα λέει κάποιος, τόσο περισσότερο ἐκπαιδεύ- ἀξίες, ἰδέες, ἀνθρωπισμό, ἐλευθερία, δικαιοσύνη εται. Σταδιακά, λοιπόν, ἀποκτᾷ τὴν ἱκανότητα νὰ καὶ ὅλα τὰ ἄλλα «καλλωπιστικά», ποὺ ἀνοίγουν ψεύδεται μὲ ἀπόλυτη φυσικότητα καὶ πειστικότητα. τὶς πόρτες τοῦ ἀνόμου συμφέροντος. Καλύτερος ἐπίλογος εἶναι τὸ ποίημα τοῦ Δρο- Ἂς ποῦμε πὼς εἶσαι ἡγέτης μιᾶς χώρας μὲ σίνη: πολλὰ καὶ κάθε εἴδους ἀγαθά, δύναμη, πλοῦτο, ὅπλα, τεχνολογία. Κι ὅμως, ὅλα αὐτὰ δὲν σοῦ Δὲν θέλω τοῦ κισσοῦ τὸ πλάνο ψήλωμα ἀρκοῦν, καὶ θέλεις νὰ γίνεις παντοδύναμος, πά- σὲ ξένα ἀναστυλώματα δεμένο. μπλουτος, νὰ ἡγηθεῖς τῶν πάντων καὶ παντοῦ. Ἂς εἶμαι ἕνα καλάμι, ἕνα χαμόδεντρο. Ἔτσι, φορᾷς τὴ μάσκα τῆς ἠθικῆς καὶ διαλαλεῖς Μὰ ὅσο ἀνεβαίνω, μόνος ν᾽ ἀνεβαίνω. πὼς θέλεις νὰ ἁπλώσεις τὴν εἰρήνη, τὴν ἀφθονία, τὴν ἐλευθερία, τὴν τήρηση τῆς τάξης, στὰ πέρατα Δὲ θέλω τοῦ γυαλιοῦ τὸ λαμπροφέγγισμα, τῆς γῆς. Μὲ ποιὸ τρόπο; Μὲ κάθε εἴδους τρόπο. ποὺ δείχνεται ἄστρο μὲ τοῦ ἥλιου τὴ χάρη. Ἔνοπλο πόλεμο, οἰκονομικὸ πόλεμο, κοινωνικὸ Θέλω νὰ δίνω φῶς ἀπὸ τὴ φλόγα μου, πόλεμο. Λιθοβολεῖς τοὺς προκατόχους σου, σκα- κι εἶμαι κι ἕνα ταπεινὸ λυχνάρι. ρώνεις σκάνδαλα, φαληρίζεις τὴ χώρα σου καὶ τὴν κάνεις «τοῦ κόσμου τὸ ἀναγέλασμα», καταντᾷς ΜΠΕΛΛΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ τοὺς κατάκοπους κατοίκους σὲ ράκη καὶ ἐρείπια. 24

Βεβαία ἐλπίδα καὶ ρωμαλέα πίστη «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Νέφη δοκιμασιῶν γύρω μας K 25 Συνεχίζεται γιὰ δύο καὶ πλέον ἔτη, καὶ δὲν ἔχει Χρειαζόμαστε μιὰ βεβαία ἐλπίδα τελειωμό, ἡ κατήφεια καὶ ἡ ἀγωνία ποὺ ἔχει κα- γι᾽ αὐτὸ ποὺ περιμένουμε, ταλάβει τὴν ψυχὴ τῶν Ἑλλήνων. Εἶναι ἀλλεπάλ- ληλες καὶ παρατεινόμενες οἱ μεγάλες δοκιμασίες συνδυασμένη μὲ μιὰ δυνατὴ πίστη, ποὺ πλήττουν τὸν πλανήτη Γῆ καὶ τὴ χώρα μας. Ἡ γιὰ νὰ γίνει αὐτὸ ἐφικτό. ἐπιδημία Covid-19, μὲ τὶς συνεχῶς ἐμφανιζόμενες μεταλλάξεις της, παρουσιάζεται ὅλο καὶ πιὸ ἐπιθε- K τικὴ καὶ ὅλο καὶ πιὸ φονική. Πεθαίνουν καθημερινὰ πολλοὶ ἀδελφοί μας, ἐνῷ ἄλλοι, πιὸ πολλοί, εἶναι τους πολλὰ καμμένα σπίτια, ρημαγμένες περιουσί- διασωληνωμένοι καὶ ταλαιπωροῦνται ἐπικίνδυνα, ες, χιλιάδες στρέμματα ἀποτεφρωμένου δάσους, ἀσρτὰνοὑῦπνετραφι οτὸρντωἐμμβένοαλιἤαδσημόνο. κσαοὶκεοἶνμαεῖιαπ.οἌλλλλοοί.ιΛπίάγολιι ποὺ εἶναι ὁ φυσικὸς πλοῦτος τῆς χώρας μας. Τὰ ἀπὸ αὐτοὺς ἀρνοῦνται ἀκόμα καὶ νὰ διασωληνω- διαρκῶς αὐξανόμενα καὶ παγκοσμίως ἀπειλητικὰ θοῦν, ὅταν αὐτὸ χρειάζεται. Τὰ πλαστὰ πιστοποι- φαινόμενα τῆς κλιματικῆς ἀλλαγῆς εἶναι συχνὰ ητικὰ ἐμβολιασμοῦ, ποὺ ἀποτελοῦν κατάρα γιὰ μεγάλες καταστροφὲς στὸν κόσμο. τοὺς ὑπηρετοῦντες τὴν ἀνθρώπινη ὑγεία, εἶναι με- γάλη διαφθορά. Ἐπιπλέον, προκαλοῦν πρόσθετα Ἀλλὰ καὶ οἱ μεγάλες ἀνησυχίες ἀπὸ τὰ ὅσα προβλήματα στοὺς ὑπεύθυνος τῆς Ὑγείας, καθὼς συνέβησαν στὸ Ἀφγανιστὰν καὶ ἀπὸ τὶς ἀπειλὲς καθυστεροῦν τὴν ἐναγωνίως ἐπιδιωκόμενη ἀνοσία τῆς τρομοκρατίας τῶν Ταλιμπὰν εἶναι παροῦσες. τοῦ πληθυσμοῦ. Ὁ φόβος μήπως ὑπάρξει νέο κῦμα μεταναστῶν καὶ ἡ ἀβέβαιη στάση τῆς γειτονικῆς Τουρκίας μᾶς Καὶ δὲν εἶναι μόνον αὐτό. Τὸ καλοκαίρι ποὺ πέ- κάνουν νὰ ἀνησυχοῦμε. ρασε σημαδεύθηκε ἀπὸ πρωτόγνωρες, ἐκτεταμένες καὶ καταστροφικὲς πυρκαγιές. Αὐτὲς ἄφησαν πίσω Καὶ μέσα σ᾽ αὐτὸν τὸν ταραγμένο κόσμο, ἔρχο- νται αὐξήσεις τιμῶν, ποὺ ἀπειλοῦν πιὸ πολὺ τοὺς

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ἔχοντες χαμηλὸ εἰσόδημα. Δὲν λείπουν καὶ τὰ τέχνη, σ᾽ ὅλο τὸν κόσμο. Ὅμως ἔγινε ἀφορμὴ νὰ προσωπικὰ προβλήματα καὶ οἱ μεγάλες ἢ μικρὲς ξεχασθεῖ γιὰ λίγο ἡ γενικὴ κατήφεια τοῦ λαοῦ καὶ δοκιμασίες τοῦ καθενός. Ὅλοι ἀναζητοῦμε ἕνα νὰ ἀναπτερωθεῖ τὸ φρόνημά του, ἀπὸ τὸν Ἕλληνα σταθερὸ στήριγμα, γιὰ νὰ ἀντέξουμε τὶς νέες καὶ γίγαντα τῆς μουσικῆς καὶ τοῦ ἑλληνικοῦ τραγου- μεγάλες δοκιμασίες. διοῦ. Ὁλόκληρη ἡ ἡγεσία τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς K Οἱ ἄνθρωποι διαφέρουν στὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐκφράζουν τὴν ἐλπίδα: Ἄλλοι εἶναι πληθωρικοί, ὑπεραισιόδοξοι, ἄλλοι εἶναι συγκρατημένοι καὶ διακριτικοί, καὶ ἄλλοι ἐπιφυλακτικοὶ καὶ φοβισμένοι. Ὅταν, πάλι, κυριαρχεῖ ἡ ἀρνητικὴ διάθεση μέσα μας, τότε τείνουμε σὲ ἀντίθετες ψυχικὲς καταστάσεις: δυσθυμία, μελαγχολία, ἀπαισιοδοξία, ἀπελπισία, ταραχή, ἄγχος. Καταστάσεις δηλαδὴ ποὺ ἀποδυναμώνουν τὴν ψυχικὴ λειτουργία, ἀναστέλλουν τὴ δράση καὶ τὴ δημιουργία καὶ μερικὲς φορὲς ὁδηγοῦν σὲ ἀκραῖες καταστάσεις καὶ πράξεις ἀπόγνωσης. K 26 Ὀάσεις μέσα στὴν ἀβεβαιότητα Πολιτείας, τὸ μέγα πλῆθος τῶν ἐπωνύμων καὶ ἀνω- νύμων Ἑλλήνων, κι ὁλόκληρος ὁ ἑλληνικὸς λαός, Σ᾽ ὅλη αὐτὴ τὴν κατάσταση ἀβεβαιότητας καὶ πένθησαν μὲ δάκρυα στὰ μάτια καὶ μὲ τὰ τραγούδια ἀδιεξόδων, ἡ μεγάλη μορφὴ τοῦ Μίκη Θεοδω- του, μέχρι καὶ τὴν τελευταία του κατοικία. Πολλοὶ ράκη, μὲ τὸν θάνατό του στὶς 2 Σεπτεμβρίου, βύ- ἐξῇραν καὶ συνεχίζουν νὰ ὑμνοῦν τὴ μοναδικὴ καὶ θισε σὲ βαθύτατο πένθος ὅλους τοὺς Ἕλληνες πολυδιάστατη προσωπικότητά του. « Ἀρχάγγελος καὶ ὅλους τοὺς θαυμαστές του, γιὰ τὴ μεγάλη του στὸ μουσικὸ στερέωμα, ὁ Μίκης-Μιχαὴλ Θεοδωρά-

κης ἀξιοποίησε τὰ θεόσδοτα δῶρα καὶ τὰ πρόσφε- Παρατηρώντας καθημερινὰ τὴν ψυχική μας «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ρε ἀφειδώλευτα στὴν οἰκουμένη. Ἀναζητητὴς τῆς ζωή, βλέπουμε νὰ λειτουργεῖ μέσα μας μιὰ τάση παγκόσμιας ἁρμονίας, οἰκουμενικὸς Ἕλληνας μὲ νὰ νιώθουμε καλά, νὰ ἔχουμε εὐχάριστη διάθεση. παγκόσμια ἀπήχηση ὑπῆρξε ὁ κορυφαῖος μουσικο- Αὐτὸ συμβαίνει, καὶ ὅταν θέλουμε νὰ διώξουμε συνθέτης. Συγχρόνως, φλογερὸς ἀγωνιστής, ὅπου δυσάρεστα συναισθήματα καὶ δὲν μποροῦμε. διαπίστωνε ἀνθρώπινο πόνο, λαχτάρα γιὰ τὴ δικαι- Αἰσθανόμαστε αὐτὴ τὴ θετικὴ διάθεση, ὅταν ἔχουμε οσύνη, πόθο γιὰ τὴ φιλικὴ συνύπαρξη τῶν λαῶν, καλὴ σωματικὴ καὶ ψυχικὴ ὑγεία, ὅταν ὑπάρχει τὴν παγκόσμια εἰρήνη καὶ ἀδελφοσύνη... Στὴν ἀνα- καλὴ ἐξέλιξη τῶν προσωπικῶν μας θεμάτων, τῆς ζήτηση τοῦ Θεοῦ ὑπῆρξε εὐαίσθητος καὶ διακριτικός. οἰκογενειακῆς ζωῆς, τῆς ἀνάπτυξης τῶν παιδιῶν, Εἶναι γνωστὸ ὅτι συνθέσεις του, ποὺ σχετίζονται μὲ τῆς ἐργασίας καὶ τῶν σημαντικῶν ζητημάτων τῆς κορυφώσεις τῆς ζωῆς του, μελοποιοῦν ἐκκλησιαστι- κοινωνίας. Ἡ θετικὴ ψυχικὴ διάθεση παίρνει τὴ κούς (Τροπάριο Κασσιανῆς, Νεκρώσιμη Ἀκολουθία, μορφὴ τῆς αἰσιοδοξίας, τῆς πληρότητας, τῆς χαρᾶς, Θεία Λειτουργία)... ὁ Νοητὸς Ἥλιος τῆς Δικαιοσύ- τῆς ἱκανοποίησης, τῆς εὐγνωμοσύνης καὶ τῆς νης ἀνήκει ἤδη στὴν αἰωνιότητα» ( Ἀρχιεπίσκοπος αἴσθησης ἀσφάλειας. Γίνεται εὐχάριστη ἔκφραση Ἀλβανίας Ἀναστάσιος). Ἦταν μιὰ μοναδικὴ στιγμὴ τοῦ προσώπου καὶ ἐκδήλωση καλῆς θέλησης στὴν ἀνάτασης γιὰ ὅλους μας. ἐπικοινωνία καὶ στὶς σχέσεις. Ἐκφράζεται συνήθως ἀπὸ τὸν λαὸ μὲ τό «Δόξα τῷ Θεῷ». Ἡ Πολιτεία προσπαθεῖ, ὅσο εἶναι ἀνθρωπίνως δυνατόν, νὰ ἀντιμετωπίζει τὰ μεγάλα καὶ μικρὰ Τότε τείνουμε νὰ διατηροῦμε αὐτὴ τὴ θετικὴ δι- προβλήματα καὶ νὰ διατηρεῖ τὴν ἰσορροπία ποὺ άθεση μὲ σκέψεις καὶ ἐνέργειες ποὺ διώχνουν κάθε χρειάζονται κυρίως οἱ πιὸ ἀδύνατοι. Τὰ μέτρα ποὺ φόβο μήπως τὴ χάσουμε. Τότε λέμε ὅτι ἔχουμε ἀνακοινώθηκαν στὴν Ἔκθεση Θεσσαλονίκης καὶ μέσα μας ἐλπίδα. K Ὅταν ἀναφέρεται ἡ λέξη ἐλπίδα, ὡς ὀρθόδοξη ἔννοια, ἐννοοῦμε ὅτι ἔχουμε τὴ βεβαία ἐλπίδα γι᾽ αὐτὸ ποὺ περιμένουμε καὶ τὴν ἀκλόνητη πίστη ὅτι θὰ τὸ λάβουμε. Σὲ ὅλες τὶς κρίσεις καὶ τὶς δοκιμασίες ποὺ μᾶς κυκλώνουν, ἔχουμε βεβαία ἐλπίδα καὶ δυνατὴ πίστη. « Ἵνα τί περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου, καὶ ἵνα τί συνταράσσεις με; Ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν, ὅτι ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. Σωτήριον τοῦ προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου» (Ψαλμ. 42, 5). K οἱ θετικὲς προοπτικὲς τῆς οἰκονομίας καὶ τῆς ἀνά- Οἱ ἄνθρωποι διαφέρουν στὸν τρόπο μὲ τὸν 27 πτυξης εἶναι μιὰ ἀνακούφοση γιὰ τὸν λαό, ἀλλὰ ὁποῖο ἐκφράζουν τὴν ἐλπίδα: Ἄλλοι εἶναι πλη- ὄχι ἱκανὰ νὰ ἀπαλλάξουν τὴν ἑλληνικὴ κοινωνία θωρικοί, ὑπεραισιόδοξοι, ἄλλοι εἶναι συγκρατη- ἀπὸ τὴν κατήφεια καὶ τὴν ἀβεβαιότητα. Χρειαζό- μένοι καὶ διακριτικοί, καὶ ἄλλοι ἐπιφυλακτικοὶ καὶ μαστε μιὰ βεβαία ἐλπίδα γι᾽ αὐτὸ ποὺ περιμένουμε, φοβισμένοι. Ὅταν, πάλι, κυριαρχεῖ ἡ ἀρνητικὴ διά- συνδυασμένη μὲ μιὰ δυνατὴ πίστη, γιὰ νὰ γίνει θεση μέσα μας, τότε τείνουμε σὲ ἀντίθετες ψυχικὲς αὐτὸ ἐφικτό. καταστάσεις: δυσθυμία, μελαγχολία, ἀπαισιοδοξία, ἀπελπισία, ταραχή, ἄγχος. Καταστάσεις δηλαδὴ Ἡ ἐλπίδα καὶ ἡ πίστη ποὺ ἀποδυναμώνουν τὴν ψυχικὴ λειτουργία, ἀνα- στέλλουν τὴ δράση καὶ τὴ δημιουργία καὶ μερικὲς Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ ἔκτακτα γεγονότα ποὺ χαρίζουν φορὲς ὁδηγοῦν σὲ ἀκραῖες καταστάσεις καὶ πράξεις μιὰ ἀνακούφιση στὴν κοινωνία, ὁ κάθε ἄνθρωπος ἀπόγνωσης. ἔχει νὰ διαχειρισθεῖ τὶς δυνάμεις καὶ τὶς δυνατότητες ποὺ φέρει στὴ φύση του ἀπὸ τῆς δημιουργίας του. Ὅταν βρισκόμαστε σὲ ἀρνητικὴ ψυχικὴ κατά- Ἀπὸ τὰ πολλὰ ψυχικά του χαρίσματα, ἡ ἐλπίδα καὶ σταση, τότε ἔχουμε τὴν τάση, μὲ σκέψεις καὶ μὲ ἡ πίστη σαφῶς εἶναι ἐκεῖνες οἱ ψυχικὲς λειτουργίες πράξεις, νὰ διώχνουμε τὴν κατάσταση αὐτὴ καὶ ποὺ τὸν βοηθοῦν στὶς περιπτώσεις δοκιμασίας καὶ νὰ ἀποκαθιστοῦμε τὴν εἰρήνη, τὴ χαρά, τὴν ἰσορ- ἀβεβαιότητας. ροπία. Τὸ κατορθώνουμε, ὅταν ὑπάρχει ψυχικὴ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ὑγεία. Καὶ ἐδῶ διαφέρουν τὰ πρόσωπα ὡς πρὸς Τὸ συμπέρασμα εἶναι ὅτι γιὰ τὸν Ἕλληνα ἄνθρωπο τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἀντιμετωπίζουν τὰ δυσά- «ἡ ἐλπίδα εἶναι ἡ αἰσιόδοξη στάση στὴ ζωή, ἀφε- ρεστα: ὑπάρχουν ἄνθρωποι νηφάλιοι, ψύχραιμοι, τηρία γιὰ τὴν κατάκτηση ὅλων τῶν καλῶν, στὸν συγκρατημένοι, ἢ ταραγμένοι, ἀνήσυχοι, ἀγχωμέ- ἀτομικὸ καὶ τὸ συλλογικὸ βίο» (Γιάννης Τσέντος). νοι, ἀπαισιόδοξοι, ἀπελπισμένοι. Στὴ φιλοσοφία, ἡ ἐλπίδα εἶναι ἡ σύνδεση τῆς Τὸ νὰ διατηροῦμε μέσα μας αἰσιοδοξία γιὰ τὴ ὕπαρξής μας μὲ μιὰ μελλοντικὴ κατάσταση, στὴν διατήρηση τῆς καλῆς διάθεσης ποὺ ζοῦμε (χαρά, ὁποία πιστεύουμε στὸ ξεπέρασμα τῶν δυσκολιῶν εἰρήνη, ἀσφάλεια κτλ.) καὶ γιὰ τὴν ἀπαλλαγὴ ἀπὸ ἢ ἀτελειῶν μας. τὴν ἀρνητικὴ διάθεση ποὺ μᾶς βρίσκει (λύπη, πό- νος, ἀνησυχία, ἀγωνία κτλ.), τὸ ὀνομάζουμε ἐλπί- Ἐπειδὴ ὁ ἄνθρωπος ποτὲ δὲν ὁλοκληρώνεται δα. Σύμφωνα μὲ τὸν ψυχολογικὸ ὁρισμό, ἐλπίδα καὶ ποτὲ δὲν πραγματοποιεῖ τοὺς σκοπούς του, εἶναι ἡ συναισθηματικὴ στάση καὶ ἐπιθυμία γιὰ τὴν προσβλέπει στὸ μέλλον γιὰ κάτι καλύτερο. ἐπίτευξη κάποιου θετικοῦ ἀποτελέσματος, μὲ τὴ λανθάνουσα προσδοκία ὅτι τὸ ἀποτέλεσμα αὐτὸ θὰ Βεβαία ἐλπίδα καὶ ρωμαλέα πίστη ἐπιτευχθεῖ καὶ θὰ φέρει εὐχάριστη ἐμπειρία (Ψυχο- λογικὸ Λεξικὸ J. Drever). Ὅλες οἱ ἀνωτέρω ἀπόψεις γιὰ τὴν ἐλπίδα εἶναι Ἡ ἐλπίδα εἶναι μέσα στὸ καθημερινὸ λεξιλόγιό σωστές, ἀλλὰ ἀναφέρονται σὲ κάτι ἀόριστο. Σὲ κάτι μας. Ἐνισχύεται μὲ ἐκφράσης ἀγάπης καὶ συμπα- ράστασης ἀπὸ τοὺς γύρω μας. Ἀπὸ εὐχὲς ποὺ ποὺ δὲν εἶναι βέβαιο. Καὶ αὐτό, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν ἀνταλλάσσουμε στὰ εὐχάριστα ἢ δυσάρεστα γεγο- νότα. Ἀπευθυνόμαστε ὅλοι στὴν ἐλπίδα ποὺ λει- ὀρθόδοξη χριστιανικὴ ἐκδοχή, ἡ ὁποία συνδέει τουργεῖ μέσα στὸν καθένα. Μὲ μία λέξη τοῦ ἄλλου, ἀλλάζει, πρὸς τὸ καλύτερο ἢ πρὸς τὸ χειρότερο ἡ τὴν ἐλπίδα μὲ κάτι συγκεκριμένο, ποὺ ὁρίζεται διάθεσή μας. Κρεμόμαστε ἀπὸ τὰ χείλη τοῦ ἄλλου, κυρίως ὅταν βρισκόμαστε σὲ κάποια δυσάρεστη ἀπὸ τὸν Θεὸ καὶ τὸ δεχόμαστε ὡς ἀληθινὸ μὲ τὴν κατάσταση. Γύρω ἀπὸ τὴ λειτουργία αὐτὴ κινεῖται ἡ καθημερινή μας διάθεση, ἡ ὁποία βρίσκεται σὲ πίστη. « Ἡ πίστη συμπληρώνει τὴ φυσικὴ ψυχικὴ μιὰ κλίμακα ἀπὸ τὴν πλήρη αἰσιοδοξία μέχρι τὴν πλήρη ἀπαισιοδοξία. λειτουργία τῆς ἐλπίδας. Μὲ τὴ φυσικὴ λειτουργία Ἡ λέξη «ἐλπίδα» παράγεται ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο ρῆμα ὁ Θεὸς ἔχει ἐξοπλίσει τὸν ἄνθρωπο, γιὰ νὰ ἀντέχει. «ἔλπομαι», ποὺ σημαίνει «ἀναμένω». Μπορεῖ νὰ συνοδεύεται ἀπὸ τὰ ἐπίθετα: δυνατή, ἄσβεστη, βέ- Μὲ τὴν πίστη τὴν ἐνισχύει καὶ τὴν κάνει βεβαία» βαιη ἢ μάταιη, φρούδα, ἀστήρικτη. Ἔχει τὰ συνώ- νυμα: προσδοκία, προσμονή, ἀπαντοχή, ἀναμονή, ( Ἅγιος Νεκτάριος). στήριγμα, καὶ τὰ ἀντίθετα: ἀπελπισία, ἀποθάρρυν- ση, ἀπόγνωση. Συνήθεις ἐκφράσεις: « Ἡ ἐλπίδα Ἔτσι, ὅταν ἀναφέρεται ἡ λέξη ἐλπίδα, ὡς ὀρθό- πεθαίνει τελευταία», « Ἐλπίζω ὅλα νὰ πᾶνε καλά», «Τώρα πιὰ ἐλπίζω μόνο στὸν Θεό» κτλ. δοξη ἔννοια, ἐννοοῦμε ὅτι ἔχουμε τὴ βεβαία ἐλπίδα Ἡ μυθολογία γιὰ τὴν Πανδώρα λέει ὅτι κάθε γι᾽ αὐτὸ ποὺ περιμένουμε καὶ τὴν ἀκλόνητη πίστη θεὸς τῆς ἔδωσε ἀπὸ ἕνα δῶρο, ἐξ οὗ καὶ τὸ ὄνο- μά της, ἀλλὰ ὁ Ἑρμῆς τῆς ἔδωσε πανουργία καὶ ὅτι θὰ τὸ λάβουμε. Σὲ ὅλες τὶς κρίσεις καὶ τὶς δοκι- περιέργεια. Ὅταν ἡ Πανδώρα ἄνοιξε τὸ κουτὶ μὲ τὰ δῶρα, ὅλα τὰ καλὰ πέταξαν πίσω στοὺς θεούς. μασίες ποὺ μᾶς κυκλώνουν, ἔχουμε βεβαία ἐλπίδα Ἀπέμεινε ἕνα μόνο, στὸ βάθος τοῦ πιθαριοῦ. Αὐτὸ ἦταν ἡ ἐλπίδα γιὰ τὴν κατάκτηση ὅλων τῶν καλῶν. καὶ δυνατὴ πίστη. « Ἵνα τί περίλυπος εἶ, ἡ ψυχή μου, καὶ ἵνα τί συνταράσσεις με; Ἔλπισον ἐπὶ τὸν Θεόν, ὅτι ἐξομολογήσομαι αὐτῷ. Σωτήριον τοῦ προσώπου μου καὶ ὁ Θεός μου» (Ψαλμ. 42, 5) (Γιατί εἶσαι γεμά- τη ἀπὸ λύπη, ψυχή μου; Καὶ γιατί μὲ συνταράζεις καὶ μὲ συγκλονίζεις ὁλόκληρο; Στήριξε τὴν ἐλπίδα σου στὸν Θεό, γιατὶ ἀσφαλῶς θὰ ἔλθει ἡ ἡμέρα ποὺ θὰ εὐχαριστήσω καὶ θὰ δοξολογήσω Αὐτὸν ποὺ εἶναι ἡ σωτηρία τοῦ κόσμου καὶ ὁ Θεός μου). μεγ«άλἈηπσοοκυριἡθεπὶίςστὁις.Ἰγηεσνοηῦθςήτεωἶπεὡνς αὐτῇ, Ὦ γύναι, θέλεις. Καὶ ἰάθη ἡ θυγάτηρ αὐτῆς ἀπὸ τῆς ὥρας ἐκείνης» (Ματθ., ιε΄ 28). ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ Καθηγητὴς Πανεπιστημίου 28

Μαστίγωμα τῆς ψυχῆς ἡ ἀπομόνωση «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Ἀπομόνωση! Πολλὰ εἶναι αὐτὰ ποὺ μᾶς ὁδη- K 29 γοῦν σ᾽ αὐτὴ τὴ δυσάρεστη κατάσταση. Πρῶτ᾽ ἀπ᾽ ὅλα, τὸ πάθος τῆς κενοδοξίας, Ἡ ἀπομόνωση, Κύριε, εἶναι ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ διάφορα σχήματα στὰ λόγια τὸ μαστίγωμα τῆς ψυχῆς μας. καὶ στὶς πράξεις. Ὁ διάβολος, γράφει ὁ ὅσιος Κασ- Εὐτυχῶς ποὺ εἶσαι Ἐσὺ ἡ θεία σιανός, πείθει τὸν ἄνθρωπο πὼς ἔγινε σπουδαῖος, συντροφιά μας στὸ πέλαγος τῶν διαφορετικὸς ἀπὸ τοὺς ἄλλους. Πὼς δὲν ἔχει ἀνά- δοκιμασιῶν μας. Βοήθησέ μας νὰ γκη ἀπὸ αὐτούς. Αὐτὸ τοῦ καταστρέφει τὴν καλὴ διώξουμε μακριὰ τὴν ἀπομόνωση, διάθεση καὶ τὴ συνήθεια τῆς συναναστροφῆς, καὶ τὸ μαστίγωμα τῆς ψυχῆς μας!!! ἀπομονώνεται. K Ὁ θυμώδης ἄνθρωπος γίνεται μεμψίμοιρος, ἐκδικητικός, καὶ μένει μόνος του. Ἐὰν δὲν συ- κανέναν, φοβᾶται γιὰ τοὺς θησαυρούς του, καὶ γκρατεῖς τὴ γλῶσσά σου, ὅταν θυμώνεις, ἔλεγε ὁ μένει μόνος του. Ἀββᾶς Ὑπερέχιος, δὲν μπορεῖς νὰ συναναστρέφε- σαι ἀνθρώπους. Εἶναι δύσκολο νὰ συγκρατήσεις Κύριε, εἶναι μαστίγωμα τῆς ψυχῆς ἡ ἀπομό- καὶ ὅλα σου τὰ πάθη. νωση. Βοήθησέ μας νὰ βλέπουμε γύρω μας τοὺς ἀνθρώπους ὡς ἀδελφούς μας. Βοήθησέ μας, γιατὶ Ἐπίσης, ἡ μνησικακία ἀπογυμνώνει τὸν ἄνθρω- ἡ ψυχή μας πλάστηκε ἀπὸ Σένα νὰ γεύεται καὶ πο ἀπὸ τὴ θεία Χάρη. Ὁ ἄνθρωπος, ἀφήνοντας νὰ χαρίζει πνευματικὲς συγκινήσεις γύρω της. Νὰ κατὰ μέρος τὶς δικές του ἁμαρτίες, κρίνει, καταδικά- μὴν ἀπομονώνεται. Ξέρουμε ὅτι ἡ ἡσυχία γεννᾷ ζει καὶ ἀπομακρύνει τοὺς ἀδελφούς του. Ξεχνᾶμε, πολλὲς ἀρετὲς καὶ προφυλάσσει τὴν ψυχὴ ἀπὸ μᾶς λέει ἕνας γέροντας, ὅταν παρουσιαστοῦμε ἐνώ- τὶς ἐπιθέσεις τοῦ πονηροῦ. Ἡ ἀπομόνωση ὅμως, πιον τοῦ Θεοῦ, πὼς πρέπει νὰ ἀπολογηθοῦμε. «Σὺ Κύριε, εἶναι τὸ μαστίγωμα τῆς ψυχῆς μας. Εὐτυχῶς Κύριε εἶπες, μὴ κρίνετε, ἵνα μὴ κριθῆτε». ποὺ εἶσαι Ἐσὺ ἡ θεία συντροφιά μας στὸ πέλαγος τῶν δοκιμασιῶν μας. Συκοφαντεῖς νικημένος ἀπὸ τὸ πάθος τοῦ φθό- νου καὶ προσπαθεῖς νὰ βλάψεις τὸν ἀδελφό σου, Βοήθησέ μας νὰ διώξουμε μακριὰ τὴν ἀπομό- τὸν μισεῖς καὶ τὸν ἀπομακρύνεις ἀπὸ κοντά σου; νωση, τὸ μαστίγωμα τῆς ψυχῆς μας!!! Προσευχήσου γι᾽ αὐτόν, μᾶς λέγει ὁ ὅσιος Ἰσί- δωρος, καὶ μὴν τὸν ἀπομακρύνεις, γιατὶ σιγὰ σιγὰ ΑΝΤΩΝΙΑ ΓΡΑΜΜΕΝΟΥ αὐτὸ θὰ σὲ ὁδηγήσει στὴν ἀπομόνωση. Ὁ φιλάργυρος δὲν πιστεύει καὶ δὲν ἐμπιστεύεται

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Τὸ μυστικὸ τῆς εὐνομίας Ἔπεσε τὸ μάτι μας σὲ δημοσίευμα γιὰ τὶς ἀλλαγὲς στὸν τρόπο εἰσαγωγῆς στὴν Ἀνώτατη Ἐκπαί- δευση ποὺ περιμένουν τοὺς ὑποψηφίους φέ- τος σὲ σχέση μὲ πέρσι. Καὶ δὲν δυσκολευθήκαμε νὰ θυμηθοῦμε τὶς πολλὲς ἀλλαγὲς ποὺ περίμεναν τοὺς περσινοὺς ὑποψηφίους σὲ σχέση μὲ τοὺς προπέρ- σινους, τοὺς προπέρσινους σὲ σχέση μὲ τοὺς παρα- προπέρσινους... καὶ πάει λέγοντας... Ὅλο αὐτὸ δὲν εἶναι παρὰ σύμπτωμα μιᾶς εὐρύτε- ρης παθογένειας: Ἔχει γίνει πιὰ συνήθεια κάθε νέα κυ- βέρνηση νὰ ἀλλάζει ὅ,τι νομοθέτησε ἡ προηγούμενη. Ἢ μᾶλλον, κακῶς μιλᾶμε γιὰ νέα κυβέρνηση... Ἀκόμα καὶ ὅταν ἡ κυβέρνηση παραμένει ἡ ἴδια, καὶ ἁπλῶς ἕνας ὑπουργὸς διαδέχεται ἕναν ἄλλο, αἰσθανόμαστε πολὺ συχνὰ σὰν ὁ ἑκάστοτε νέος ὑπουργὸς νὰ ἔχει βαλθεῖ νά «ξηλώσει» ὅ,τι ἔκανε ὁ προηγούμενος, γιὰ νὰ βάλει στὴ θέση του κάτι καινούργιο, ἔστω καὶ ἁπλῶς μετονομάζοντας φορεῖς, λὲς καὶ αὐτὸ θὰ τοῦ προσέφερε τὴν αὐτοεπιβεβαίωση ὅτι «ἔκανε κάτι». Καὶ αὐτὸ ἀκόμη καὶ σὲ τομεῖς τόσο καίριους καὶ κρί- σιμους, ὅπως εἶναι ὁ χῶρος τῆς Παιδείας. K Ἔπεσε τὸ μάτι μας σὲ δημοσίευμα γιὰ τὶς ἀλλαγὲς στὸν τρόπο εἰσαγωγῆς στὴν Ἀνώτατη Ἐκπαίδευση ποὺ περιμένουν τοὺς ὑποψηφίους φέτος σὲ σχέση μὲ πέρσι. Καὶ δὲν δυσκολευθήκαμε νὰ θυμηθοῦμε τὶς πολλὲς ἀλλαγὲς ποὺ περίμεναν τοὺς περσινοὺς ὑποψηφίους σὲ σχέση μὲ τοὺς προπέρσινους, τοὺς προπέρσινους σὲ σχέση μὲ τοὺς παραπροπέρσινους... καὶ πάει λέγοντας... K Πολὺ συχνά, μάλιστα, ἔχουμε μάθει νά «νομιμο- Τὸ παράδειγμα τοῦ Σόλωνα Γνωρίζουμε ἀσφαλῶς ὅλοι, κυρίως ἀπὸ τὸν ποιοῦμε» ὅλη αὐτὴ τὴν κατάσταση, λέγοντας ὅτι οἱ νόμοι πρέπει νὰ εἶναι σύγχρονοι, νὰ ἀνταποκρίνονται Ἡρόδοτο ( Ἱστορίαι, Α΄ 30.1-33.5), ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τὸν «στὶς ἀνάγκες καὶ τὶς ἀπαιτήσεις τῶν καιρῶν». Διαρ- Πλούταρχο (Σόλων, κγ΄ 1.1-9.7) καὶ ἀπὸ πολλὲς ἄλλες ρηγνύουμε τὰ ἱμάτιά μας, ὅταν ἀπὸ καιροῦ εἰς καιρὸν πηγές, τὴν τόσο διδακτικὴ ἱστορία γιὰ τὴ φιλοξενία ἀνακαλύπτουμε κάποιο νόμο... τριακονταετίας... Ἂν τοῦ Σόλωνα στὰ πολυτελῆ ἀνάκτορα τοῦ ὑπερφίαλου βασιλιᾶ τῆς Λυδίας Κροίσου στὶς Σάρδεις: εἶναι δυνατόν! λέμε. Ὁ Κροῖσος, ὅπως θυμόμαστε, εἶχε βαλθεῖ νὰ ἐντυ- Μᾶς διαφεύγει, καθὼς φαίνεται, μιὰ κρίσιμη λε- πτομέρεια. Καὶ τή «λεπτομέρεια» αὐτὴ μᾶς τὴ δεί- πωσιάσει τὸν Σόλωνα, βάζοντας τοὺς ὑπηρέτες του χνουν μὲ ἐνάργεια τρεῖς χαριτωμένες ἱστορίες ἀπὸ νὰ τὸν γυρίσουν στὰ ἀνάκτορα καὶ νὰ τοῦ ἐπιδείξουν τὴν Ἑλληνικὴ Ἀρχαιότητα, ἡ ὁποία καὶ ἐδῶ, ὅπως ὅλα τὰ ἀμύθητα πλούτη του. Καὶ κατόπιν εἶχε ρωτήσει καὶ σὲ πολλὲς ἄλλες περιπτώσεις, ἔχει πολλὰ νὰ μᾶς τὸν κοσμογυρισμένο Ἀθηναῖο σοφὸ ποιὸς ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ γνώριζε ἀπὸ τὰ τόσα ταξίδια του ἦταν διδάξει... 30 ὁ πιὸ εὐτυχισμένος – θεωρώντας βεβαίως αὐτάρεσκα

ὅτι ὁ τίτλος τοῦ πιὸ εὐτυχισμένου ἀνθρώπου ἐπὶ γῆς λισσόταν ἀργότερα. Ἦταν μιὰ πόλη ποὺ μαστιζόταν «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ἀνῆκε δικαιωματικὰ στὸν ἴδιο. Ὁ Σόλων εἶχε ἀπαντήσει ἀπὸ ἀπίστευτη κακονομία. Τὸ πρόβλημα ἦταν τόσο ὅτι ὁ πιὸ εὐτυχισμένος ἄνθρωπος ποὺ γνώριζε ἦταν ἔντονο, ὥστε κανένας δὲν μποροῦσε νὰ κάνει ὅτι δὲν ὁ... Τέλλος ὁ Ἀθηναῖος. Σὲ νέα ἐρώτηση τοῦ Κροίσου, τὸ ἔβλεπε. Στὸ τέλος, ὅλες οἱ πολιτικὲς παρατάξεις ποιὸς ἦταν ὁ δεύτερος πιὸ εὐτυχισμένος, ὁ Σόλων εἶχε ἀποφάσισαν νὰ ἀφήσουν στὴν ἄκρη τὶς διαφορές τους, κατονομάσει τὸν Κλέοβη καὶ τὸν Βίτωνα... Καὶ ὅταν ὁ καὶ συμφώνησαν ὅτι ὁ Σόλων, μιὰ προσωπικότητα ποὺ Κροῖσος, χάνοντας τὴν ὑπομονή του, τὸν εἶχε ρωτήσει ἀπολάμβανε καθολικὴ ἐκτίμηση γιὰ τὴν πανθομολο- ὀργισμένος ἂν τόσο «γιὰ πέταμα» θεωροῦσε τὴ δική γούμενη σοφία του, ἦταν αὐτὸς πού, ἂν ἀναλάμβανε του εὐτυχία, ὁ Σόλων τοῦ εἶχε ἀπαντήσει τὸ περίφημο: νὰ θεσπίσει τοὺς νόμους τῆς πόλεως, θὰ λύτρωνε τὴν «Μηδένα πρὸ τοῦ τέλους μακάριζε» (ὄχι ἀκριβῶς ἔτσι, Ἀθήνα ἀπὸ τὴν παροιμιώδη κακονομία της. ἀλλὰ σίγουρα αὐτὸ ἦταν τὸ νόημα). Μὲ ἁπλᾶ λόγια, δὲν μπορεῖ κανεὶς νὰ ἀξιολογεῖ τὴν εὐτυχία τῆς ζωῆς Ὁ Σόλων, ὅταν οἱ συμπολῖτές του μὲ μία φωνὴ κάποιου, ἂν δὲν δεῖ ὁλοκληρωμένο μπροστά του τὸν τὸν ἱκέτευσαν νὰ θεσπίσει αὐτὸς τοὺς νόμους, λυ- κύκλο τῆς ζωῆς του – ὅπως ἀκριβῶς κατ᾽ ἀναλογίαν, θὰ τρώνοντας ἔτσι τὴν Ἀθήνα ἀπὸ τὴν κακονομία καὶ λέγαμε, σὲ ἕναν ἀγῶνα δρόμου δὲν μπορεῖς νὰ σπεύ- τὴ συνακόλουθη κακοδαιμονία της, δὲν ἀρνήθηκε σεις νὰ ἀναδείξεις τὸν νικητῆ, πρὶν αὐτὸς τερματίσει (δι- βεβαίως νὰ ἀναλάβει τὸ καθῆκον στὸ ὁποῖο τὸν κα- ότι, πολὺ ἁπλᾶ, μπορεῖ κάποιος νὰ διατηρεῖ σημαντικὸ λοῦσε ἡ πατρίδα του. Ἀλλὰ εἴπαμε ὅτι ὁ Σόλων ἦταν προβάδισμα σὲ ὅλη τὴν κούρσα, ἀλλὰ στὸ τέλος... νὰ σοφός. Καὶ ἡ σοφία του τὸν ἔκανε νὰ διακρίνει ὅτι τὸ σκοντάψει καὶ νὰ πέσει). Ἐννοεῖται ὅτι ὁ Κροῖσος, ἂν πρόβλημα τῆς Ἀθήνα δὲν ἦταν ὅτι δὲν θεσπίζονταν καὶ τότε εἶχε περιφρονήσει τὸν Σόλωνα, θεωρώντας κατὰ καιροὺς πολὺ ἀξιόλογοι καὶ ἀπόλυτα σωστοὶ τον περίπου... γραφικὸ καὶ τρελό, ἀργότερα τὸν θυ- νόμοι. Ὄχι! Τὸ πρόβλημα τῆς Ἀθήνας ἦταν ἀκριβῶς μήθηκε, ὅταν, νικημένος καὶ αἰχμαλωτισμένος ἀπὸ τὸν ὅτι οἱ πολιτικοί της Ἀθήνας, ἀντὶ νὰ φροντίζουν νὰ Κῦρο, ἐπρόκειτο νὰ καεῖ ζωντανός. Πάνω στὴν πυρά, ἐφαρμόζουν μὲ συνέπεια τοὺς νόμους ποὺ ψήφιζαν, ἀναφώνησε τρεῖς φορές: «Σόλων, Σόλων, Σόλων!». μὲ τὴν πρώτη εὐκαιρία ποὺ τοὺς δινόταν, τοὺς ἄλλαζαν κατὰ τὸ δοκοῦν, γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσουν τὴ μία ἢ τὴν Αὐτὴ λοιπὸν τὴν τόσο διδακτικὴ ἱστορία ὅλοι λί- ἄλλη περίπτωση. Τὸ πρόβλημα τῆς Ἀθήνας, μὲ ἄλλα γο-πολὺ τὴ θυμόμαστε ἀπὸ τὰ μαθητικά μας χρόνια. λόγια, δὲν ἦταν ὅτι δὲν ψηφίζονταν σωστοὶ νόμοι, ἀλλὰ Ἀλλὰ ὑπάρχει καὶ ἕνα ἄλλο «κεφάλαιο» αὐτῆς τῆς ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι... δὲν τοὺς ἄφηναν νὰ στεριώσουν! τόσο γνωστῆς ἀφήγησης: τὸ πῶς καὶ γιατί ὁ Σόλων βρέθηκε στὴν αὐλὴ τοῦ Κροίσου. Αὐτὸ σχεδὸν ὅλοι Κατανοώντας λοιπὸν ὁ Σόλων, μὲ τὴν τόση σοφία τὸ ἀγνοοῦμε, ἂν καὶ εἶναι ἐξίσου διδακτικό. του, ποιὸ ἦταν τὸ πραγματικὸ πρόβλημα τῆς Ἀθή- νας, δὲν ἀρνήθηκε νὰ ἀναλάβει τὸ ἐπίμοχθο ἔργο Ὁ Σόλων ὁ Ἀθηναῖος, λοιπόν, ἦταν μιὰ καταξιω- τῆς θέσπισης τῆς νομοθεσίας της. Ἀλλὰ ἔβαλε τοὺς μένη προσωπικότητα, περίφημος γιὰ τὴ σοφία του, Ἀθηναίους νὰ ὁρκισθοῦν ὅτι, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ θὰ ἀναγνωρισμένος (βάσει μιᾶς ἄλλης πολὺ χαριτωμένης κατάρτιζε τοὺς νόμους καὶ θὰ τοὺς παρέδιδε, γιὰ δέκα ἱστορίας, ποὺ δὲν εἶναι τοῦ παρόντος νὰ μνημονεύσου- χρόνια δὲν θὰ ἄλλαζαν τίποτα, οὔτε κόμμα! με ἐδῶ) ὡς ἕνας ἀπὸ τοὺς Ἑπτὰ Σοφοὺς τοῦ ἑλληνικοῦ κόσμου. Ἡ πόλη του ὅμως, ἡ Ἀθήνα, ἀπεῖχε ἀκόμη Καὶ ὁ σοφὸς Σόλων δὲν περιορίσθηκε σὲ αὐτό. τότε πολὺ ἀπὸ τό «κλεινὸν ἄστυ» στὸ ὁποῖο θὰ ἐξε- Ἀλλὰ καί, ὅταν παρέδωσε τὴ νομοθεσία τῆς Ἀθήνας, σηκώθηκε καὶ ἔφυγε ἀπὸ τὴν πόλη γιὰ δέκα χρό- K Ὁ Σόλων ἦταν σοφός. Καὶ ἡ σοφία του τὸν ἔκανε νὰ διακρίνει ὅτι τὸ πρόβλημα τῆς Ἀθήνα δὲν ἦταν ὅτι δὲν θεσπίζονταν κατὰ καιροὺς πολὺ ἀξιόλογοι καὶ ἀπόλυτα σωστοὶ νόμοι. Ὄχι! Τὸ πρόβλημα τῆς Ἀθήνας ἦταν ἀκριβῶς ὅτι οἱ πολιτικοί της Ἀθήνας, ἀντὶ νὰ φροντίζουν νὰ ἐφαρμόζουν μὲ συνέπεια τοὺς νόμους ποὺ ψήφιζαν, μὲ τὴν πρώτη εὐκαιρία ποὺ τοὺς δινόταν, τοὺς ἄλλαζαν κατὰ τὸ δοκοῦν, γιὰ νὰ ἐξυπηρετήσουν τὴ μία ἢ τὴν ἄλλη περίπτωση. Τὸ πρόβλημα τῆς Ἀθήνας, μὲ ἄλλα λόγια, δὲν ἦταν ὅτι δὲν ψηφίζονταν σωστοὶ νόμοι, ἀλλὰ ὅτι οἱ Ἀθηναῖοι... δὲν τοὺς ἄφηναν νὰ στεριώσουν! K 31

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 K Ὁ Λυκοῦργος, ὅπως καὶ ὁ Σόλων, ἦταν ἀρκετὰ σοφός, ὥστε νὰ διακρίνει ὅτι τὸ μυστικὸ τῆς εὐνομίας δὲν κρύβεται τόσο στὴν εὐστοχία τῶν ὅποιων νομοθετικῶν ρυθμίσεων, ὅσο στὴ συνέπεια στὴν ἐφαρμογή τους. Καὶ αὐτὸς λοιπόν, ὅπως καὶ ὁ Σόλων, μετὰ τὴν παράδοση τῆς νομοθεσίας του, ἐγκατέλειψε τὴ Σπάρτη, βάζοντας τοὺς συμπολίτες του νὰ ὁρκισθοῦν ὅτι δὲν θὰ ἄλλαζαν τίποτε ἀπὸ τοὺς νόμους του, ἂν δὲν ἐπέστρεφε ὁ ἴδιος. Ἐννοεῖται ὅτι οὐδέποτε ἐπέστρεψε... K νια, φοβούμενος ὅτι δὲν θὰ ἀργοῦσε ἡ στιγμὴ ποὺ αὐτοὺς ποὺ τὸν φιλοξενοῦσαν νὰ ἀποτεφρώσουν τὸ οἱ πονηροὶ Ἀθηναῖοι θὰ τὸν πλησίαζαν καὶ θὰ τοῦ πτῶμά του καὶ νὰ ρίξουν τὶς στάχτες στὴ θάλασσα. ἔλεγαν: «Σόλωνα, Σόλωνα, ἐμεῖς ὁρκισθήκαμε καὶ Γιατί; Γιὰ νὰ μὴν πᾶνε οἱ Σπαρτιάτες, ξεθάψουν τὸ δεσμευόμαστε ἀπὸ τὸν ὅρκο μας. Ἀλλὰ ἐσύ, ποὺ πτῶμά του καὶ τὸ μεταφέρουν τιμητικὰ στὴ Σπάρτη, δὲν ἔχεις ἀντίστοιχη δέσμευση, ἄλλαξε αὐτὸ ἢ ἐκεῖνο, ὁπότε μετὰ θὰ ἔνιωθαν «ἐντάξει» νὰ ποῦν: «Νά, ὁ γιὰ νὰ καλυφθεῖ ἡ α ἢ ἡ β περίπτωση»... Λυκοῦργος ἐπέστρεψε, ἄρα μποροῦμε νὰ ἀλλάξουμε Κάπως ἔτσι ἔγινε καὶ ὁ Σόλων ἄφησε τὴν Ἀθήνα τὸν α ἢ τὸν β νόμο»... καὶ ἄρχισε νὰ γυρίζει τὸν κόσμο γιὰ δέκα χρόνια. Καὶ Ἡ θέσπιση νόμων στοὺς Λοκρούς στὸ πλαίσιο αὐτῆς τῆς περιήγησής του ἀνὰ τὸν κόσμο βρέθηκε στὴν αὐλὴ τοῦ ὑπερφίαλου Κροίσου. Ὅταν Ἕνα τελευταῖο παράδειγμα, ποὺ βεβαίως κινεῖται γύρισε, ἡ Ἀθηναῖοι εἶχαν πιὰ κατανοήσει ποιὸ ἦταν «στὸν ἴδιο παρονομαστή», τὸ βρίσκουμε σὲ μιὰ πληρο- τὸ μυστικὸ τῆς εὐνομίας. Καὶ ἡ ἱστορία τοῦ Σόλωνα φορία ποὺ μᾶς διασῴζει ὁ Δημοσθένης (Κατὰ Τιμοκρά- ἔμεινε ἀνὰ τοὺς αἰῶνες, γιὰ νὰ διδάσκει αὐτὸ τὸ μυ- τους, 139) γιὰ τὴ θέσπιση νέων νόμων στοὺς Λοκρούς. στικὸ καὶ σὲ μᾶς... Στοὺς Λοκροὺς λοιπόν, ὅπως μᾶς πληροφορεῖ ὁ Τὸ παράδειγμα τοῦ Λυκούργου Δημοσθένης, ὅποιος ἰσχυριζόταν ὅτι εἶχε νὰ προτείνει ἕνα νέο νόμο κατέθετε τὴν πρότασή του... μὲ μιὰ θηλιὰ Ἐντελῶς ἀνάλογο εἶναι καὶ τὸ παράδειγμα τοῦ περασμένη στὸν λαιμό του! Κἴσαχὶυἂενσμτὸὲνἑὁξῆνςό. μἂονςὅφμωαις- ἄλλου περίφημου νομοθέτη τῆς Ἀρχαιότητας, τοῦ νόταν καλός, ἐγκρινόταν καὶ Λυκούργου, τοῦ νομοθέτη τῆς ἀρχαίας Σπάρτης, τοῦ ὄχι, ὁ ἐπίδοξος «νομοθέτης» ἀπαγχονιζόταν ἐπὶ τόπου. ὁποίου τὸ πρόσωπο καλύπτεται ἀπὸ τὴν ἀχλὺ τοῦ Παράδοξη ἀσφαλῶς ἡ πρακτικὴ ποὺ ἀκολου- μύθου. θοῦσαν οἱ Λοκροί! Ἀλλὰ δὲν εἶναι δύσκολο νὰ ἀντι- Ὁ θρῦλος λέει ὅτι, ὅταν ὁ Λυκοῦργος ἀνέλαβε νὰ ληφθοῦμε ποιὸ ἦταν τό «μήνυμα» ποὺ ἐπεδίωκε καταρτίσει τὴ νομοθεσία τῆς Σπάρτης, ἄφησε ἔντεχνα νὰ περάσει: Κατὰ πρῶτον, στόχος ἦταν νὰ τονισθεῖ νὰ διαδοθεῖ ὅτι οἱ νόμοι τοῦ εἶχαν δοθεῖ ἀπὸ τὸ μαντεῖο ἡ εὐθύνη τῆς κατάθεσης ἑνὸς νέου σχεδίου νόμου, τῶν Δελφῶν. Δὲν ἀρκέσθηκε ὅμως σὲ αὐτό. Ὁ Λυ- ὥστε αὐτὴ νὰ μὴ γίνεται ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ, μὲ τὴ κοῦργος, ὅπως καὶ ὁ Σόλων, ἦταν ἀρκετὰ σοφός, ὥστε σπουδὴ καὶ τὴν προχειρότητα ποὺ βλέπουμε πολὺ νὰ διακρίνει ὅτι τὸ μυστικὸ τῆς εὐνομίας δὲν κρύβεται συχνὰ σήμερα. Κατὰ δεύτερον, ἡ παράδοξη αὐτὴ τόσο στὴν εὐστοχία τῶν ὅποιων νομοθετικῶν ρυθ- πρακτικὴ τῶν Λοκρῶν ὑπογράμμιζε ὅτι θεμέλιο μίσεων, ὅσο στὴ συνέπεια στὴν ἐφαρμογή τους. Καὶ εὐνομίας σὲ μιὰ πολιτεία εἶναι ἡ πιστὴ τήρηση τῶν αὐτὸς λοιπόν, ὅπως καὶ ὁ Σόλων, μετὰ τὴν παράδοση ὑπαρχόντων νόμων καὶ ἡ ἀπόλυτη συμμόρφωση τῆς νομοθεσίας του, ἐγκατέλειψε τὴ Σπάρτη, βάζοντας πρὸς αὐτούς, ἐνῷ ἡ συνεχὴς εἰσαγωγὴ νέων νόμων τοὺς συμπολίτες του νὰ ὁρκισθοῦν ὅτι δὲν θὰ ἄλλαζαν μόνο πηγὴ κακῶν μπορεῖ νὰ εἶναι. τίποτε ἀπὸ τοὺς νόμους του, ἂν δὲν ἐπέστρεφε ὁ ἴδιος. *** Ἐννοεῖται ὅτι οὐδέποτε ἐπέστρεψε... Ἡ Ἑλληνικὴ Ἀρχαιότητα εἶναι βεβαίως ἀνεξάντλη- Καὶ ὄχι μόνον αὐτό. Ὁ Λυκοῦργος, ὅπως καὶ ὁ Σόλων, δὲν ὑποτιμοῦσε καθόλου τήν... πανουρ- τη πηγὴ διδαγμάτων. Τί νὰ τὸ κάνεις αὐτὸ ὅμως, ὅταν γία τῶν συμπολιτῶν του. Φεύγοντας λοιπὸν ἀπὸ τὴ ἐμεῖς ἀποδεικνυόμαστε ἀπρόθυμοι –ἢ ἀνίκανοι– νὰ Σπάρτη, ἐγκαταστάθηκε στὴν Κρήτη (ἄλλες πηγὲς διδαχθοῦμε ἀπὸ αὐτά; κατονομάζουν ὡς τόπο ἐγκατάστασής του τὴν Κίρρα ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ 32 Φωκίδας). Καὶ ὅταν ἔφευγε ἀπὸ τὴ ζωή, ζήτησε ἀπὸ

Ὁ θάνατος τοῦ καπετάνιου* «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 – Ρόζιασαν, καπετάνισσα, τὰ χεροπάλαμά μου, 33 τὴ μιὰ ἀπ᾽ τοῦ κλέφτη τὸ σπαθί, τὴν ἄλλη ἀπὸ τ᾽ ἀλέτρι, τῆς Γαβαλοῦς τὰ χώματα τὰ πότισα μ᾽ ἱδρῶτα, βαθιὰ ἡ ζωή μου διάβηκε, μὲ πῆρε γερατίκι. – Νισάφι, καπετάνιο μου, τ᾽ ὄργωμα πιὰ σταμάτα. – Ἄφησα τὴ βουκέντρα πιά, τ᾽ ἀλέτρι δὲν τὸ πιάνω, μὲ βιάζει καὶ μὲ κυνηγᾷ θανατερὴ βιασύνη. Μῆτρος Μακρὴς βαριαρρωστᾷ, νογάει πὼς θὰ πεθάνει, φοράει τὴ φουστανέλα του μὲ τὰ πολλὰ λαγγιόλια, βάνει τὸ κλεφτογέλεκο τὸ βαριοκεντημένο, ντύνεται τὰ τσουρἀπια του, πού ᾽ναι βαριὰ κι ἐκεῖνα μὲ τὰ λιονταροκέφαλα καὶ μὲ τὶς γονατάρες, περνάει καὶ στὰ ποδάρια του τὰ φουντωτὰ τσαρούχια, πού ᾽χουν τὸ φλόκο ἕνα φουρκί, τὴν τρίχα σὰν ἀγάνα. Ἀράδες τὰ τραπράζια του,ἀράδες πᾶν᾽ τ᾽ ἁλύσια, ἀράδες μπρὸς στὸ στῆθός του βροντᾶνε κρεμασμένα τὰ γκόλφια καὶ τὰ χαϊμαλιὰ καὶ τ᾽ ἅγια φυλαχτάρια. Ζερβὰ μεριὰ ἔχει τὸ σπαθί, δεξιὰ τὸ γιαταγάνι κι αὐτὰ τ᾽ ἀσημοκούμπουρα στὴ ζώστρα περασμένα, ἔχει καὶ τὸ τουφέκι του στὸ πλάγι σύντροφό του. Σταίνει τὴ σκούφια του ραιβά, ἰσιώνει τὸν τσαμπά του καὶ στρίβει τὰ μουστάκια του, ποὺ μοιάζουν ἁπλωμένα σὰν δυὸ λατσούδια φουντωτά, σὰν δυὸ παχιὰ ρουπάκια. Καὶ σὰν ἀπαρματώνεται καὶ στολιδοφοριέται, γέρνει στερνὰ στὴν κλίνη του, στὸ στρῶμά του ξαπλώνει, σὰν ἔλατος στὸ πλάγι του, σὰν κέδρος στὸ πλευρό του. Καὶ καρτερεῖ τὸ θάνατο, τὸ Χάρο περιμένει. Πάει ἡ καπετάνισσα κοντὰ καὶ τὸν συχνορωτάει. * Βλ. τὸν ὑπομνηματισμὸ στὸ τέλος τοῦ κειμένου.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 – Τί σ᾽ ηὗρε, καπετάνιο μου, κι ἔπεσες στὸ κρεβάτι; – Δὲν μπορῶ ὁ μαῦρος, δὲν μπορῶ, δὲ δύναμαι ὁ καημένος, τὰ ἥπατά μου κόπηκαν, τ᾽ ἀνάκαρά μου πᾶνε, νιώθω τὸ μαῦρο Χάροντα νὰ μὲ ψυχομαλάζει, φτάσανε πιὰ τὰ σῶτά μου, ζύγωσε ὁ τελεμός μου. – Γιατί λαμπροστολίστηκες κι ἔβανες τὰ καλά σου καὶ φόρεσες καὶ τ᾽ ἄρματα, τὴν κλέφτική σου ἀρμάτα; – Θέλω στὸν ἄλλο κόσμο ἐκεῖ, στὸν Ἅδη νὰ κατέβω μὲ τὴν παλιά μου φορεσιά, μὲ τ᾽ ἄρματά μου θέλω, ἀρματωμένον νὰ μὲ ἰδοῦν κάτου ἐκεῖ οἱ ἀρματωμένοι, νὰ ποῦν πὼς ἦρθε ἀρματολός, νὰ ποῦν πὼς ἦρθε κλέφτης, νὰ ποῦν πὼς ἦρθε τοῦ Ζυγοῦ ὁ γερο-καπετάνιος. Νά τος, ἔρχεται ὁ Τάταρης, σὲ λίγο, θὰ μὲ πάρει... Κι ὁ καπετάνιος ἄξαφνα βουβαίνεται μιὰ στάλα, στὸ στρῶμα μένει ἀμίλητος, βαριὰ συλλογισμένος, ποιὸς ξέρει τί νὰ σκέφτεται καὶ τί νὰ συλλογᾶται, πότε χαίρεται ἡ ὄψη του καὶ πότε συγνεφιάζει, ἀναστενάζει κάποτε καὶ στὰ στενάγματά του τ᾽ ἀντρίστικο τὸ χέρι του σηκώνει κάπου-κάπου κι ἀνασφουγγᾷ ἀπ᾽ τὰ μάτια του κάποιο κρυφό του δάκρυ, ποὺ ἀναβρύζει λαγαρό, ποὺ καθαρὸ φυτρώνει. – Τί συλλογᾶσαι, καψερέ, τί βάνεις μὲ τὸ νοῦ σου κι ἀναστενάζεις κι ὅλο κλαῖς κι ὅλο δακρυοσφουγγιέσαι; – Ἀναθυμιέμαι τὰ παλιά, σὰν ἤμουν καπετάνιος, τὴν πρώτη νιότη σκέφτομαι καὶ τὴν παλικαριά μου, λογιάζω ἐτοῦτο τὸ σπαθὶ καὶ τ᾽ ἄξιο μου τουφέκι σὰν πόσους Τούρκους ἔφαγαν, σὰν πόσους Ἀρβανίτες στὴ Σκάλα τοῦ Μαυροματιοῦ, μἐκὲςεῖσθτεὸσΜτὸεΒσροαλχόώγγριι., στ᾽ Ἀντιλικὸ καὶ στὸ Ζυγὸ καὶ πόσα δὲ μοῦ ᾽ρχονται στὸ νοῦ ἀκόμ᾽, ἀλήθεια, πόσα... – Σώπασε, Μῆτρο μ᾽, σώπασε καὶ μὴν παραπονιέσαι, μόν᾽ κράτ᾽ αὐτὲς τὶς θύμησες στὰ βάθια τοῦ μυαλοῦ σου νὰ μοῦ τὶς λὲς τῆς χειμωνιᾶς τὶς νύχτες, πλάι στὸ τζάκι, μὲ τ᾽ ἄλλα γεροντόλογα καὶ μὲ τὰ παραμύθια. – Κλάψε με, ἀρὴ συγκόρμισσα, καὶ μοιρολόγησέ με κι ἔφτασε καὶ γιὰ ἐμὲ ἡ στερνὴ πιὰ ἡ ὥρα τῆς ζωῆς μου. – Τοὺς πεθαμένους τοὺς πενθοῦν, σὰν ἔρθει καὶ πεθάνουν. Μ᾽ αὐτὸ δὲν εἶναι ἀνέγνωρο, παράξενο δὲν εἶναι, νὰ κάτσω νὰ θρηνήσω σε στὸν κόσμο τὸν ἀπάνω; – Κλάψε με, καπετάνισσα, κλάψε με, γριὰ χλιμμένη, κλάψε με μιά, κλάψε με δυὸ καὶ τρεῖς βολὲς τὴ μέρα, τὴ μιὰ μέσα στὸ χάραμα, τὴν ἄλλη μὲς στὸ γιόμα, τὴν τρίτη τὸ κοντόβραδο, ποὺ θὰ μὲ πάρει ὁ Χάρος. Καὶ πάρε μὲς στὶς κλάψες σου, πάρα κἄνα τραγούδι, τραγούδι γιὰ τὴν κλεφτουριά, γιὰ τὰ καπετανάτα, ἐσὺ γλυκὰ νὰ τραγουδᾷς κι ἐγὼ ν᾽ αὐτιολογιέμαι, νὰ ἰδοῦμε πῶς τὸ τραγουδᾷς, νὰ ἰδοῦμε πῶς τὸ σέρνεις. Κι ὅταν θὰ φεύγω ἀπ᾽ τὴ ζωὴ καὶ θὰ τραβῶ στὸν τάφο, μὴ μ᾽ ἀποχαιρετήσεις πιὰ σὰν ὀρφανὴ τρυγόνα μὲ μοιρολόγια χλιβερὰ καὶ πικραμένα λόγια, μόν᾽ βγὲς ὄξω στὸ πρόσπιτο, στὸ ξάγναντο χαγιάτι καὶ βρόντησε τ᾽ ἀρμούτι μου καὶ ξεπροβόδισέ με 34 μὲ τρεῖς ἀράδα τουφεκιές, τὴ μιὰ κοντὰ στὴν ἄλλη,

ἡ μιὰ νά ᾽ναι ἡ τουφεκιὰ πὼς γειὰ ἀφήνω σ᾽ ἐσένα, «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 ἡ δεύτερη γιὰ τὸν ντουνιὰ καὶ γιὰ τὸν πάνω κόσμο κι ἡ τρίτη κι ἡ πιὸ βροντερὴ γιὰ τ᾽ ἄξια παλικάρια, 35 ὁπού ᾽χα στὸ μπουλούκι μου, ὁπού ᾽χα στὸν ταϊφά μου. Κι ἡ δύστυχ᾽ ἡ γερόντισσα πιάνει ἕνα μοιρολόγι, κλαίει ζωντανὸ τὸν ἄντρα της, τ᾽ ἀγαπητό της ταίρι, λυπητερό-λυπητερὸ τὸ σέρνει τὸ τραγούδι. – «Τρεῖς στρατηγοὶ ξεκίνησαν νὰ πᾶν᾽ στὸ Μεσολόγγι, πάει ὁ Μακρὴς ἀπ᾽ τὸ Ζυγό, ὁ Ἴσκος ἀπ᾽ τὸ Βάλτο, πάγει κι ὁ Μαρκο-Μπότσαρης ἀπὸ τὸ Κακο-Σούλι». Κάθεται κι ἀκουρμαίνεται ὁ γερο-καπετάνιος κι ἀπ᾽ τὸν ἀχὸ τοῦ τραγουδιοῦ κι ἀπ᾽ τὰ γλυκὰ τὰ λόγια, ἀναγαλλιᾶν τὰ σπλάχνα του, σκιρτᾶν τὰ σωθικά του καὶ μὲ τὸ χεροπάλαμο χαϊδεύει τ᾽ ἄρματα ὅλα, λὲς σὰ νὰ τ᾽ ἀποχαιρετᾷ, κοιτάει καὶ τὴν κυρά του στερνή-στερνὴ κι αὐτὴ βολά, στερνὴ βολὰ στὴν ὄψη κι ἐκεῖ ποὺ σώνεται ὁ σκοπὸς καὶ σβηέται ἀγάλια-ἀγάλια, σβήνεται κι ἡ ἀνάσα του καὶ χάνεται καὶ πάει, σὰν τὸ βουβὸ τουφέκι του, βουβαίνεται ἡ φωνή του. Στέκεται λιανοτρέμουλο ἀκόμα τὸ τραγούδι καὶ τὸ βουβὸ τουφέκι του παίρνει φωνὴ καὶ πάλι καὶ τρεῖς βολὲς ἀκούγεται καὶ τρεῖς βολὲς βροντάει. Κι ἀπ᾽ τὸν καπνὸ ἕνα σύγνεφο, χιονόλευκη μιὰ τούφα, σὰν μοσχολίβανο γλυκὸ καὶ μοσχομυρωμένο, φάνηκε ἀπ᾽ ὄξω νὰ πετᾷ κι ἀντάμα πάει στὰ οὐράνια μὲ τ᾽ ἀντρειωμένου τὴν ψυχή, τοῦ φοβεροῦ τοῦ κλέφτη, κι ἀνέβηκε κι ἀνέβηκε καὶ χάθηκε κι ἐκεῖνο. ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ Γλωσσάρι ἀγάνα, ἡ = ἡ κάθε βελόνα τοῦ μουστακιοῦ στὸ σιτάρι, ἡ ἀγκίδα τοῦ ψαριοῦ. ἀκουρμαίνομαι = βάζω αὐτὶ ν᾽ ἀκούσω μὲ προσοχή, ἀκροῶμαι. ἁλύσι (στήθους) τό = ἐπιστήθιο κόσμημα, σὲ διάφορα εἴδη καὶ μεγέθη ἀπὸ πολλὲς ἐπίχρυσες ἢ ἀσημένιες μικρὲς ἁλυσίδες, μὲ γαντζάκια ἢ καρφίτσες στὶς ἄκρες τους, γιὰ νὰ πιάνονται καὶ νὰ διακοσμοῦν δεξιὰ καὶ ἀριστερὰ τὸ ροῦχο τοῦ στέρνου ψηλά, ἕνα εἶδος τοῦ ἁλυσιοῦ εἶναι καὶ τὰ κιουστέκια. ἀνάκαρα, τά = σωματικὲς δυνάμεις, ἀντοχή, κουράγιο, διάθεση. Ἀντιλικό, τό = τὸ Αἰτωλικό. ἀρή, ἐπιφ. = προσαγόρευση πρὸς γυναῖκες, μαρή, μωρέ, καλέ, βρέ. ἀρμάτα, ἡ = ἀντικείμενο ἐξοπλισμοῦ, φορεσιά, στολίδι. ἀρμούτι, τό = τουφέκι. βουκέντρα, ἡ = ξύλο ἐλαφρό, ὣς 2 μέτρα μακρύ, μὲ σιδερένια μύτη ἐμπρός (κεντρὶ ἢ κέντης), μὲ τὸ ὁποῖο κεντίζονται τὰ βόδια νὰ προχωροῦν στὸ ὄργωμα, καὶ μὲ μεταλλικὴ ξύστρα (ἀξάλη) πίσω, μὲ τὴν ὁποία καθαρίζεται τὸ ὑνὶ τοῦ ἀλετριοῦ ἀπ᾽ τὶς λάσπες, καματόβεργα, πλαστρουγκοράβδι, ζευγαρόραβδο, βουκεντρόξυστρα, βούκεντρο. Βραχώρι, τό = τὸ Ἀγρίνιο, ἀρχικὰ Βλαχοχώρι, ἀπὸ τοὺς βλάχους τοῦ Βλοχοῦ, ποὺ ἐγκαταστάθηκαν σὲ αὐτό, καὶ στὴ συνέχεια, εἴτε ἀπὸ παρετυμολογία, εἴτε ἀπὸ ἀφομοίωση, ἐπικράτησε νὰ λέγεται Βραχώρι. Γαβαλού, ἡ = χωριὸ τῆς ἐπαρχίας Μεσολογγιοῦ, ἐκεῖ γεννήθηκε ὁ καπετάνιος τοῦ 1821 Δημήτρης Μακρής. γερατίκι, τό = γήρανση, γερατειά. γιόμα, τό = μεσημέρι, γεῦμα. γκόλφι, τό = φυλακτό, ἐγκόλπιο, χαϊμαλί. γονατάρα, ἡ = λωρίδα πλεκτή, μεταξωτὴ συνήθως, μαύρου χρώματος, ποὺ τελειώνει σὲ γαϊτάνι κι αὐτὸ σὲ φούντα καὶ δένει τὴν κάλτσα τοῦ φουστανελᾶ κάτω ἀπ᾽ τὸ γόνατο, καλτσοδέτα, τεζγέδα. Ζυγός, ὁ = ἱστορικὸ βουνὸ τῆς Αἰτωλοακαρνανίας, ὁ Ἀράκυνθος, ποὺ βρίσκεται βορειοανατολικὰ τοῦ Μεσολογγιοῦ, μὲ 918 μέτρα ὕψος, κατάφυτο ἀπὸ βελανιδιές, ἀριές, καστανιές, ἀλλὰ καὶ γεμᾶτο, κατὰ τὴν ὑποδούλωση, ἀπὸ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649τὰ γιατάκια (καταλύματα) τῶν κλεφτῶν, σ᾽ αὐτὸ δὲ τὸ βουνὸ κατέφυγαν οἱ ἡρωικοὶ ἐξοδίτες τοῦ Μεσολογγιοῦ, μετὰ τὴ θρυλικὴ ἔξοδό τους. ζώστρα, ἡ = ζώνη τῆς μέσης, σελάχι, σελαχλίκι, κεμέρι. ἥπατα, τά = σωματικὲς δυνάμεις, ἀντοχή. καψερός, ὁ = κακόμοιρος, ἀξιολύπητος, ταλαίπωρος. λαγαρό, τό = καθαρό, διαυγές. λαγγιόλι, τό = ἡ κάθε δίπλα τῆς φουστανέλας, τὸ λοξὸ φύλλο τῆς σεγκούνας ἢ τῆς φούστας, πτυχή, λόξα, τσάκιση, πίστρα, σούφρα, πλισιές, σούρα, πιαστάκι. λατσούδι, τό = κλαδὶ ἀπὸ ἔλατο. νισάφι, τό = ἀρκετά, ἔλεος, χάρη. ραιβά, ἐπίρρ. = ὄχι ἴσια, στραβά, πλάγια, λοξά, στρεβλά. ροζιάζω = βγάζω ἐξόγκωμα, ρόζο, κάλο στὰ δάκτυλα τοῦ χεριοῦ ἢ τοῦ ποδιοῦ. ρουπάκι, τό = εἶδος βελανιδιᾶς, μὲ ὡραῖα στενὰ φύλλα, ποὺ ἔχουν ἐλαφρὸ χνούδι στὸ κάτω μέρος, ἡμερόδενδρο, ἡμεράδι, χνοώδης δρῦς. Σκάλα Μαυροματιοῦ = ἡ Σκάλα Μαυροματιοῦ εἶναι ἡμιορεινὴ καὶ στενὴ διάβαση, ποὺ βρίσκεται ἀνάμεσα στὸ Με- σολόγγι καὶ στὴ Ναύπακτο. σκούφια, ἡ = εἶδος ἀνδρικοῦ καπέλου, μαῦρο συνήθως, ἀπὸ ἁπλὸ ἢ μεταξωτὸ ὕφασμα, μὲ παπάζι (ὑφασμάτινο κύ- κλο) σὰν ἀφαλὸς στὴ μέση τοῦ κεφαλιοῦ καὶ στὸ περιφερειακὸ ἄνοιγμα γιὰ κόσμημα μὲ σφαιρίδια ἀπὸ ὕφασμα, ποὺ λέγονται κρέμασες ἢ τσαμπάκια, ἐπειδὴ μοιάζουν σὰν μικρὰ τσαμπιὰ τὸ ἕνα δίπλα στὸ ἄλλο κρεμασμένα. συγκόρμισσα, ἡ = σύζυγος. σῶτα, τά = ἡ τελευτὴ τοῦ ἀνθρώπου, τὸ τέλος. ταϊφᾶς, ὁ = τὸ σῶμα ἀνδρῶν ἑνὸς ὁπλαρχηγοῦ, μπουλούκι, ἀκολουθία. Τάταρης, ὁ = ταχυδρόμος, γραμματοκομιστής, Χάρος, θάνατος. τελεμός, ὁ = τελειωμός, ἐξουθένωση, ἐξάντληση. τσαμπάς, ὁ = τὰ μακριὰ μαλλιὰ τοῦ κεφαλιοῦ τοῦ ἀνθρώπου ἢ τοῦ αὐχένα ὁρισμένων ζῴων, χαίτη, πλεξούδα. τσαπράζια, τά = τὰ κοσμήματα ποὺ φοριοῦνται ἀπὸ τοὺς κλεφταρματολοὺς στὸ στῆθος σταυρωτὰ ἢ χιαστί, κιουστέκια. τσουράπι, τό = κάλτσα μάλλινη, πλεκτὴ ἢ ὑφαντή, συνήθως ἄσπρη, ποὺ φθάνει ὣς κάτω ἀπὸ τὸ γόνατο, διακο- σμημένη μὲ διάφορα χρώματα σὲ σχηματισμοὺς καὶ παραστάσεις, συγκεκριμένα στοὺς καπετάνιους καὶ τοὺς ἀρματολούς, τοῦ δικέφαλου ἀϊτοῦ ἢ τὸ κεφάλι τοῦ λιονταριοῦ, ποὺ ἀπεικονίζονται στὸν ἀστράγαλο, στὴ γάμπα δεξιὰ καὶ ἀριστερά, μπροστὰ στὴν κνήμη καὶ στὸ ἐλαστικὸ μέρος τῆς κορυφῆς, ὅπου δένεται μὲ ἀνεξάρτητο ἢ προσαρμοσμένο νημάτινο κορδόνι (καλτσοδέτα, γονατάρα, τεζγέδα) μὲ φούντα, περικνημίδα, περιπόδι. φλόκος, ὁ = δέσμη ἀπὸ κλωστές, ποὺ ἐξέχει στὶς ἄκρες ὑφάσματος, κρόσσι. φουρκί, τό = ἡ ἀπόσταση μεταξὺ τῶν δύο ἀνοιγμένων δακτύλων, τοῦ δείκτη καὶ τοῦ ἀντίχειρα, μήκους 15 ἑκατοστῶν, ποὺ σχηματίζουν φούρκα. χαϊμαλί, τό = ἀντικείμενο ἱερό, ποὺ φέρνει κανεὶς ἐπάνω του, μὲ σκοπὸ νὰ τὸν φυλάγει ἀπὸ κινδύνους, φυλακτό, γκόλφι. χλιμμένη, ἡ = θλιμμένη. ψυχομαλάζω (γιὰ τὸ Χάρο) = ἀγγίζω τὴν ψυχὴ τοῦ ἑτοιμοθάνατου, ἀγγελοκρούω. Ὑπομνηματισμός Ὁ Μακρὴς Μῆτρος ἦταν ὀνομαστὸς καὶ γενναῖος στρατηγός, γεννήθηκε στὴ Γαβαλοὺ τοῦ Ζυγοῦ, ἐπαρχίας Με- σολογγιοῦ, τὸ 1772. Τὸ ὄνομά του ἦταν Πραγγέλης, ἀλλὰ λόγῳ τοῦ πανύψηλου ἀναστήματός του τοῦ προσδόθηκε τὸ παρατσούκλι Μακρής. Ὀρφάνεψε ἀπὸ πατέρα ἀπὸ πολὺ μικρὸς κι ἔγινε κλέφτης 18 χρονῶν παλικάρι στὸν ταϊφᾶ τοῦ φοβεροῦ Γιώργου Σφαλτοῦ, ὅπου, μετὰ ἀπὸ τὴν ὕπουλη δολοφονία του ἀπὸ τὸν Ἀλῆ πασᾶ τὸ 1806, τοῦ ἀνατέθηκε ἡ ἀρχηγία τοῦ στρατιωτικοῦ σώματος τοῦ δολοφονημένου καπετάνιου του. Ἔλαβε ἐνεργὸ μέρος στὴν ἐπανάσταση. Στὶς 5 Μαΐου 1821, στὸ στενὸ τῆς Σκάλας τοῦ Μαυροματιοῦ, μεταξὺ Βαράσοβας καὶ Εὐήνου, σκότωσε μὲ τὰ παλικάρια του ὅλους τοὺς Τούρκους τοῦ ἀποσπάσματος ποὺ μετέφερε ἀπὸ τὸ Μεσολόγγι στὴ Ναύπακτο μεγάλο χρηματικὸ ποσό, τὶς εἰσπράξεις δηλαδὴ τῶν ραγιάδων τῆς περιοχῆς. Στὶς 20 τοῦ ἴδιου μηνός, κατέλαβε στὸ Μεσολόγγι τό «βοϊβοντικό», τὸ διοικητήριο δηλαδή, καὶ ἀμέσως μετὰ κυριεύει καὶ ἐξουσιάζει, χωρὶς μάχη, τὸ Αἰτωλικό. Στὶς 10 Ἰουνίου τοῦ ἴδιου ἔτους, καθυποτάσσει καὶ τὸ Ἀγρίνιο, μὲ δύναμη 700 άνδρῶν. Μαζὶ μ᾽ ἄλλους καπετάνιους, συμμετεῖχε σ᾽ ὅλες τὶς μάχες τῆς Δυτικῆς Στερεᾶς, διακρινόμενος γιὰ τὴν παλικαριά. Στὴν πρώτη πολιορκία τοῦ Μεσολογγιοῦ, ἦταν ἀπὸ τοὺς κυριώτερους ὑπερασπιστές του. Ἡ πιὸ ἔνδοξη ὅμως δράση του ἦταν αὐτὴ τῆς δεύτερης πολιορκίας τοῦ Μεσολογγιοῦ, ποὺ μὲ 600 ἱκανοὺς συμπολεμιστὲς ὑπερασπίσθηκε, γιὰ ἕναν περίπου χρόνο, τὸν προμαχῶνα ποὺ ἔφερε τὸ ὄνομά του, τὴν περίφημη δηλαδὴ ντάπια 36 τοῦ Μακρῆ.

Ὑπῆρξε ὁ ἀρχηγὸς τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τὰ σώματα τῶν ἡρωικῶν φρουρῶν, τῆς μεσαίας φάλαγγας, ποὺ ὑπέστη τὴ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 μεγαλύτερη φθορά, ὅταν ἐξώρμησαν τὴ θρυλικὴ νύχτα τῆς ἐξόδου κατὰ τοῦ ἐχθροῦ. Τότε, τραυματίσθηκε καὶ ὁ ἴδιος ἀπὸ πέσιμο στὸ πλευρό. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ πολεμικοῦ ὀργασμοῦ στὸ πολιορκημένο Μεσολόγγι, ὅπου ἡ ζωὴ συνεχιζόταν κανονικά, παρὰ τὰ δεινὰ τῶν μαχῶν, ὁ Μακρὴς παντρεύθηκε τὴ Μεσολογγίτισσα ἀρχοντοπούλα Εὐπραξία Στάμου Ραζηκό- τσικα στὶς 7 Ἰανουαρίου 1826. Τὸ γάμο, ποὺ σ᾽ αὐτὸν παρευρέθηκαν καπεταναῖοι, πρόκριτοι καὶ πλῆθος ἀπὸ τοὺς ἀγωνιστές, τὸν ἐυλόγησε ὁ Δεσπότης Ρωγῶν Ἰωσὴφ καὶ κουμπάρος ἦταν ὁ φρούραρχος τοῦ Μεσολογγιοῦ Μῆτρος Δεληγεώργης. Ἀκολούθησε μεγάλο γλέντι, καὶ οἱ τουφεκισμοί, ἰδιαίτερα στὴ ντάπια τοῦ Μακρῆ, βάσταξαν ὣς τὰ ξημερώματα. Ἔκπληκτοι οἱ Τοῦρκοι ἀπ᾽ ἔξω ρώτησαν τοὺς Ἕλληνες φρουρούς. – Τί καλὰ χαμπέρια λάβατε, μωρὲ παιδιά, καὶ τὸ ρίξατε στὸ ζεύκι (γλέντι); – Χαιρόμαστε γιὰ τὸ γάμο τοῦ ἀρχηγοῦ μας! ἀπαντήσανε τὰ παλικάρια τοῦ Μακρῆ. – Νὰ σᾶς ζήσει, ὠρέ, ὁ καπετάνιος σας! Καλὴ προκοπή! Καὶ μὲ γιούς! Φώναξαν οἱ Τουρκαλβανοὶ κι ἔριξαν μερικὲς τουφεκιὲς στὸν ἀέρα. Κάποτε, ὅταν ὁ Ὄθωνας τὸν κάλεσε νὰ τὸν τοποθετήσει ὑπασπιστή του, ὁ ἁγνὸς Ρουμελιώτης, μαθαίνοντας τὸ σκοπὸ τοῦ βασιλιᾶ, ἀποποιήθηκε τέτοιον διορισμὸ λέγοντας. – Δὲν ξέρω γὼ νὰ τσακάου τ᾽ μέση μ᾽! Μετὰ τὸ τέλος τῆς ἐπανάστασης, ὁ στρατηγὸς Δημήτρης Μακρὴς ἀσχολήθηκε μὲ τὴ γεωργία στὸν τόπο του, ἔχοντας βοηθό του στὶς καλλιεργητικὲς ἐργασίες του τὴν ἀγαπημένη γυναῖκά του. Ἔξοχος πατριώτης, τίμιος καὶ αἰσθηματίας Ρουμελιώτης, ὅταν ἔνιωσε τὸ θάνατό του, στὶς 27 Αὐγούστου 1841, ντύθηκε τὰ τιμημένα ἅρματά του καὶ ξεκίνησε ἀπὸ τὸ Μεσολόγγι καὶ πῆγε στὸ χωριό του, τὴ Γαβαλού, ὅπου ἔμεινε μὲ τὴ γυναῖκά του. Ἐκεῖ, ἔπεσε στὸ κρεβάτι καὶ δὲν τὸν σήκωσαν παρὰ νεκρό. Κατὰ προφορικὴ παράδοση, ὅταν πίστεψε πὼς γρήγορα θὰ πεθάνει, ἔβαλε, μιὰ μέρα, τὴ γριούλα του νὰ καθίσει δίπλα του. Τὸ τί εἶπαν μεταξύ τους, γράφει σχετικά, στὶς 10 Σεπτεμβρίου 1841, λίγες μέρες ἀργότερα ἀπ᾽ τὸ θάνατο τοῦ στρατηγοῦ, ἡ ἐφημερίδα Αἰών, τοῦ Ἰωάννη Φιλήμονα, στὴ νεκρολογία. « Ὁ Δ. Μακρής, ἐκ τοῦ Ζυγοῦ τῆς Αἰτωλίας, ἕνας τῶν σημαντικῶν παλαιῶν ἀρματολῶν, ἀπεβίωσεν κατ᾽ αὐτάς. Καὶ τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ἦτο περίεργον... Τὴν γηραιὰν σύζυγόν του ἐζήτησε ν᾽ ἀκούσει ζῶν, μοιλογοῦσαν τοῦτον. Ἀντέτεινεν αὕτη, παρηγοροῦσα τὸν ἄνδρα, ὡς μὴ ὄντα εἰς κατάστασιν θανάτου». – Χλιμμένη (θλιμμένη) γριά! Ἔρχεται ὁ Τάταρης (Χάρος) νὰ πάρει τὴν ψυχή μου, τῆς ἀποκρίνεται. Μοιρολόγα, γριά, τὸν ἥρωά σου! Ἤρχισε τότε αὕτη τὸ τραγούδι τοῦ διασήμου ὁπλαρχηγοῦ ἀνδρός της. «Τρεῖς στρατηγοὶ ξεκίνησαν νὰ πᾶν στὸ Μεσολόγγι, πάει ὁ Μακρὴς ἀπ᾽ τὸ Ζυγό, ὁ Ἴσκος ἀπ᾽ τὸ Βάλτο, πάγει κι ὁ Μαρκο-Μπότσαρης ἀπὸ τὸ Κακο-Σούλι». Αὐτὸς τὴν κοιτοῦσε στὰ μάτια βουρκωμένος, ἄκουγε τὸ λεβέντικο τραγούδι κι ἀναθυμιόταν τὰ περασμένα χρόνια, τὰ γεμᾶτα ἡρωισμὸ καὶ θρῦλο. «Καὶ οὕτω, μεταξὺ τῶν θελκτικωτάτων ἀναμνήσεων, παρέδωκε ὁ Μακρὴς τὴν ψυχήν του». Μεταρσιωμένος, λοιπόν, καὶ παραδομένος στὶς εἰκόνες ἑνὸς μεγάλου παρελθόντος, ξεψύχησε. Τὴ γυναῖκά του, ποὺ πέθανε τὸ 1872, τὴν πῆρε ἀπὸ ἀγάπη, ποὺ διατηρήθηκε ἁγνὴ καὶ φλογερὴ ἀνάμεσά τους μέχρι τὸ θάνατο. « Ὁ ἥρωάς μου», συνήθιζε νὰ λέει πάντοτε περήφανη κι ἐρωτευμένη ἡ ἀφοσιωμένη γριά του. 37

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἤ μοὖπαν... Εὐτυχισμένος ὁ καινούργιος χρόνος! Πόσες εὐχὲς ἀκούστηκαν τὴν πρώτη μέρα Τρίτον, εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ ἐλπίζουν ὅτι, ἂν θέλει τοῦ χρόνου! Ὅλες μὲ ὅ,τι καλύτερο γιὰ τὴν ὁ Θεός, κάτι καλὸ μπορεῖ νὰ γίνει. Αὐτοὶ εἶναι οἱ καινούργια χρονιά. Οἱ ἐποχὲς ὅμως ἄλλα- χλιαροὶ χριστιανοί. Πιστεύουν καὶ δὲν πιστεύουν ξαν. Ὁ προγραμματισμὸς χειμερινῶν διακοπῶν στὸν Θεό. ἢ ἄλλων δραστηριοτήτων δὲν εἶναι πιὰ εὔκολος. Καὶ τέταρτον, εἶναι ἐκεῖνοι ποὺ τηροῦν ὅ,τι τοὺς Θὰ μοῦ πεῖτε ὅτι εἶναι καλὸ νὰ μελετᾶμε, ἀλλὰ λένε οἱ γιατροὶ καὶ ἐλπίζουν ὅτι, πιστεύοντας στὶς φτάνει μόνο ἡ καλὴ πρόθεση, γιὰ νὰ τελειώσει ἡ βουλὲς τοῦ Θεοῦ, δὲν ἔχουν τίποτα νὰ φοβηθοῦν. πανδημία; Εἶναι ἥσυχοι σὲ ὅ,τι ἤθελε προκύψει. Πρῶτον, γιατὶ ὑπάρχουν οἱ ἀρνητές. Αὐτοὶ δη- Λέγεται ὅτι δὲν πέφτει τρίχα ἀπὸ τὰ μαλλιὰ τοῦ λαδὴ ποὺ δὲν παραδέχονται τὶς ὑποδείξεις τῶν ἀνθρώπου χωρὶς τὴ θέληση τοῦ Θεοῦ. Πολλὲς γιατρῶν, ὅπως τὰ ἐμβόλια, τὶς μάσκες, τὶς ἀποστά- φορὲς ἔχω παρατηρήσει ὅτι, ἐκεῖ ποὺ νομίζεις ὅτι σεις, τὶς συγκεντρώσεις, καὶ συμπεριφέρονται σὰν θὰ γίνει τὸ ἀναπόφευκτο, ὅλα ἀλλάζουν, καὶ γί- νὰ μὴ συμβαίνει τίποτα. Δὲν ξέρω ἂν κάποια στιγμὴ νεται κάτι ποὺ δὲν τὸ περίμενες. θὰ ἀλλάξουν γνώμη, κολλώντας κορωνοϊό... Λοιπόν, καλές μου φίλες, ἂς εὐχηθοῦμε ὅλες Δεύτερον, ὑπάρχουν οἱ ἀμφισβητίες. Αὐτοί, μαζὶ ὁ καινούργιος χρόνος νὰ εἶναι καλύτερος ἀπὸ ὅταν τοὺς ρωτήσεις γιατί δὲν ἀκολουθοῦν ὅσα τὸν περσινό. Ὁ Θεὸς ἀγαπάει τὸν ἄνθρωπο, εἴτε πρέπει, θὰ σοῦ ποῦν: Δὲν βλέπουμε καὶ τίποτα αὐτὸς εἶναι καλὸς εἴτε κακός, καὶ θὰ μᾶς βοηθήσει σπουδαῖα ἀποτελέσματα. Τὰ κρούσματα δὲν μειώ- ἐφέτος νὰ τελειώσει ἡ πανδημία. νονται, καὶ ἄνθρωποι φεύγουν ἀπὸ τὴ ζωή. Ὅμως 38 ὅσοι ἀμφισβητοῦν μπορεῖ νὰ ἀλλάξουν γνώμη. ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ

K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Βιβλιοπαρουσίαση ΔΎΟ ΦΙΛΆΝΘΡΩΠΟΙ κρατᾶνε ψηλὰ τὴ δᾶδα τῆς ἐθε- « Ἐὰν δὲν ὑπάρχουν προσω- ΓΙΑΤΡΟΊ: ΦΙΟΝΤΟΡ λοντικῆς προσφορᾶς, καὶ μάλι- πικὰ μέσα γιὰ τὴ βοήθεια πρὸς ΠΈΤΡΟΒΙΤΣ ΧΆΑΣ, στα ὅταν αὐτὴ συνοδεύεται ἀπὸ τοὺς ἄλλους, ζητᾶτε ταπεινά, ΔΗΜΉΤΡΙΟΣ ΧΑΡΟΚΌΠΟΣ τὶς ἐπιστημονικὲς γνώσεις. ὅμως ἐπίμονα, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ Πίστη καὶ Ἐπιστήμη Γ΄ ἔχουν. Εἴθε μόνο ἡ διεκδίκηση ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Γράφει ὁ συγγραφέας στὴν τοῦ καλοῦ τοῦ πλησίον νὰ ὁδη- ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ, εἰσαγωγὴ τῆς βιογραφίας τοῦ γεῖ τὰ βήματά σας! Μὴ φοβᾶστε ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ Δημήτρη Χαροκόπου: τὴν πιθανότητα τῆς ὑποτίμησης 2021, 14Χ21, 86 σελ. τοῦ ἑαυτοῦ σας, μὴν τρομάζετε «Εἶναι κάποιοι σημαντικοὶ για- μπροστὰ στὴν ἄρνηση» (σελ. 33). Μὲ δέος σκύβει ὁ ἀναγνώ- τροί, ποὺ ἔζησαν μιὰ πολὺ δημι- στης μπροστὰ στὶς ἀληθινὲς ουργικὴ ζωή, ἀλλὰ παράλληλα « Ὁ πιὸ ἀσφαλὴς δρόμος γιὰ αὐτὲς ἱστορίες ποὺ διαβάζει. σεμνὴ καὶ ταπεινή. Ὑπῆρξαν ἀξι- τὴν εὐτυχία δὲν βρίσκεται στὴν Παραδείγματα, πρότυπα! Αὐτὰ όλογοι ἐπιστήμονες, ἐξαιρετικοὶ ἐπιθυμία νὰ εἶσαι ἐσὺ εὐτυχισμέ- χρειάζεται ὁ κόσμος! Γιὰ νὰ στὴ δουλειά τους, ἔκαναν σημα- νος, ἀλλὰ στὴν ἐπιθυμία νὰ κά- ντικὸ ἐπιστημονικὸ καὶ κλινικὸ νεις τοὺς ἄλλους εὐτυχισμένους» ἔργο, πρόσφεραν τὴ ζωή τους καὶ (σελ. 44). τὰ χρήματά τους στὴν ὑπηρεσία τῶν ἀσθενῶν τους. Δὲν ἀπέκτη- «Οἱ πιστοὶ καθολικοὶ μέμφο- σαν χρήματα, γιατὶ τὰ ἔδιναν, νταν τὸν Χάας, γιατὶ εἶχε χτίσει δὲν ἔγιναν διάσημοι, γιατὶ δὲν ἕναν ὀρθόδοξο ναό, πήγαινε στὶς τὸ ἐπιδίωξαν, ἔκρυβαν, ἀντὶ νὰ ρωσικὲς ἐκκλησίες καὶ συμμετεῖχε προβάλλουν τὸ ἔργο τους. Αὐτοί, στὶς ἀκολουθίες. Ἐκεῖνος ἀπα- παρὰ τὴ μεγάλη τους προσφορά, ντοῦσε: “Γιὰ μένα ἡ εἰκόνα τοῦ καὶ μόνο στὴ μνήμη τῶν φίλων Σωτῆρά μας εἶναι ἁγία, ὅπου καὶ τους καὶ τῶν ἀνθρώπων –ὄχι ἂν λατρεύεται. Καὶ ὁ λόγος τοῦ ὅλων– ποὺ ἔχουν εὐεργετήσει Θεοῦ εἶναι ἀληθινὸς καὶ σωτήρι- ζοῦν ἀκόμα». ος σὲ ὅλες τὶς γλῶσσες. Στὰ αὐτιά μου ἠχεῖ καλύτερα ἡ γλῶσσά Ἂς ἀντλήσουμε καὶ ἐμεῖς με- μου, ἀλλὰ στὴν καρδιά μου κα- ρικὲς ἰδέες καὶ βαθιὰ μηνύματα ταλαβαίνω ὅλες τὶς γλῶσσες”» ἀπὸ τόν «κρυμμένο αὐτὸ θη- (σελ. 41). σαυρό»: ΗΒΗ ΣΤΑΥΡΟΠΟΥΛΟΥ 39

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟς 2022 - 649 Τὸ μυστικὸ ἑνὸς μπαμπού Ὅταν ἕνας καλλιεργητὴς φυτεύει ἕνα σπόρο χρειάστηκαν ἑπτὰ χρόνια καὶ ἕξι ἑβδομάδες. Γιατί; ἰαπωνικοῦ μπαμπού, αὐτὸς δὲν φυτρώνει Ἐπειδὴ τὰ πρῶτα ἑπτὰ χρόνια τὸ μπαμποὺ εἶναι στὸ εὔλογο χρονικὸ διάστημα ποὺ θὰ ἀνέ- ἀφοσιωμένο στὴν ἀνάπτυξη καὶ τὴν ἐνίσχυση τῶν μενε ὁ καλλιεργητής του, ὅπως ὅλα τὰ φυτὰ καὶ ριζῶν, οἱ ὁποῖες θὰ εἶναι αὐτὲς ποὺ μετὰ ἀπὸ αὐτὰ δέντρα, ἀκόμα κι ἂν ποτίζεται τακτικά. τὰ ἑπτὰ χρόνια μποροῦν νὰ κάνουν τὸ μπαμποὺ νὰ ἀναπτυχθεῖ τόσο πολὺ σὲ μόλις ἕξι ἑβδομάδες. Τὸ παράδοξο εἶναι ὅτι τὸ ἰαπωνικὸ μπαμποὺ δὲν Ἂν ὅμως, ἀπελπισμένοι καὶ ἀνυπόμονοι, κάποια βγαίνει στὴν ἐπιφάνεια τὰ πρῶτα ἑπτὰ χρόνια! Ἕνας στιγμὴ σὲ αὐτὰ τὰ πρῶτα ἑπτὰ χρόνια σταματή- ἄπειρος καλλιεργητὴς θὰ πίστευε ὅτι ὁ σπόρος ποὺ σουμε νὰ τὸ ποτίζουμε ἢ νὰ τὸ φροντίζουμε, τὸ ἔβαλε στὴ γῆ ἦταν ἄγονος, ἀλλὰ παραδόξως, μετὰ μπαμποὺ πεθαίνει. ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἑπτὰ χρόνια «ὕπνου» τοῦ μπαμπού, αὐτὸ φυτρώνει, καὶ μόλις σὲ ἕξι ἑβδομάδες φθάνει Ἂς μὴν ἐγκαταλείπουμε λοιπὸν εὔκολα τοὺς τὰ τριάντα μέτρα! στόχους μας καὶ ἂς μὴν ἀπογοητευόμαστε. Ἂν δὲν πάρουμε αὐτὸ ποὺ θέλουμε, ἂς μὴν ἀπελπιζόμα- Πόσο καιρὸ θὰ μπορούσαμε νὰ ποῦμε ὅτι χρει- στε... Μπορεῖ ἁπλῶς... νά «βγάζουμε» ρίζες... άστηκε πραγματικὰ τὸ μπαμπού, γιὰ νὰ ἀναπτυ- χθεῖ; Ἕξι ἑβδομάδες, ἢ ἑπτὰ χρόνια καὶ ἕξι ἑβδο- Α.Γ. μάδες; Φανερά, θὰ ἦταν πιὸ σωστὸ νὰ ποῦμε ὅτι Ἡ ἀνανέωση τῆς συνδρομῆς μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τοὺς ἑξῆς τρόπους: Γιὰ συνδρομὴ Ἐσωτερικοῦ α) Μ ὲ κατάθεση στὴν τράπεζα Eurobank, στὸν λογαριασμὸ ποὺ διατηρεῖ ἡ Χριστιανικὴ Ἕνωσις Ἀκτίνων ὑπ᾽ ἀριθμ.: 0026-0201-94-0100366081 (ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081). Νὰ ζητᾶτε νὰ σημειώνεται ρητῶς τὸ ὀνοματεπώνυμό σας στὴν Αἰτιολογία. β) Σ τὰ ΕΛΤΑ μὲ ταχυδρομικὴ ἐπιταγὴ στὴ διεύθυνση τοῦ περιοδικοῦ (Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα). Προβλέπεται ἐπιβά- ρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. γ) Στὰ ΕΛΤΑ μὲ ἔντυπο ταχυπληρωμῆς ποὺ συναποστέλλεται μὲ τὸ τελευταῖο τεῦχος κάθε χρονιᾶς γιὰ ὅσους ἔχουν ὀφειλή. Σὲ αὐτὴν τὴν περίπτωση δὲν προβλέπεται ἐπιβάρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. δ) Σ τὰ Βιβλιοπωλεῖα «ΖΩΗ» καὶ συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεῖα. ε) Σὲ κατὰ τόπους συνεργάτες καὶ ἀντιπροσώπους, οἱ ὁποῖοι καὶ θὰ κόβουν σχετικὲς ἀποδείξεις. Γιὰ συνδρομὴ Ἐξωτερικοῦ Παρακαλοῦμε μὴν ἀποστέλλετε ἐπιταγές, γιατὶ ἀδυνατοῦμε νὰ τὶς εἰσπράξουμε. Ἡ συνδρομὴ μπορεῖ νὰ κατατεθεῖ μὲ τραπεζικὸ ἔμβασμα. Τὰ στοιχεῖα ποὺ θὰ χρειαστεῖτε εἶναι: – ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081 – BIC/Swift Code: ERBKGRAA ΠΡΟΣΟΧΗ! Ὅταν κατατίθεται ἕνα ποσὸ στὸν τραπεζικὸ λογαριασμό, χωρὶς νὰ ἀναγράφεται στὴν Αἰτιολογία τὸ ὀνοματεπώ- νυμο τοῦ συνδρομητῆ / τῆς συνδρομήτριας (ἀκόμη καὶ ἂν ἀναγράφεται: «Κόσμος τῆς Ἑλληνίδος συνδρομὴ 2021» ἢ ὅ,τι ἄλλο), δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ γνωρίζουμε ποιὰ συνδρομὴ ἀφορᾷ τὸ συγκεκριμένο ποσό! Ἂν τυχὸν ἔχετε κάνει κατάθεση, ἀλλὰ ἔχετε ἀμελήσει νὰ καταγράψετε τὰ στοιχεῖά σας στὴν Αἰτιολογία, παρακαλοῦμε ἐπικοινωνῆστε μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ περιοδικοῦ (κατὰ 40 προτίμηση μέ μήνυμα ἠλεκτρονικοῦ ταχυδρομείου), γιὰ νὰ μᾶς ἐνημερώσετε καὶ νὰ μπορέσουμε νὰ πιστώσουμε σωστὰ τὸ ποσό.

Ἀξίζει νά διαβάζετε ΕΠΙΣΤΗΜΗ-ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ-ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ-ΓΡΑΜΜΑΤΑ-ΤΕΧΝΗ ΕΤΟΣ 85ο= | ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2022 | ΑΡΙΘ. 791 Πολιτισμὸς ἀγάπης. Βασίλειος ὁ Μέγας Ἰουστῖνος ὁ Φιλόσοφος καὶ Μάρτυς Ἡ παρουσία τοῦ διακόνου Κορέση στὴ Μολδαβία Τὸ μηνιαῖο Ὀρθόδοξο Χριστιανικὸ Περιο- Τὸ περιοδικὸ γιὰ τὴν Ἐπιστήμη, τὰ Γράμμα- δικὸ μὲ τὴν ἱστορία τῶν 100 χρόνων του τα καὶ τὴν Τέχνη, μὲ τὸ ἔνδοξο παρελθὸν καὶ κοντὰ στὸν ἑλληνικὸ λαό. τὸ δυναμικό “παρών” στὶς μάχες του κατὰ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἀπιστίας. Ἕνα περιοδικό – πολύτιμος Νεανικὸ περιοδικὸ τῆς “Χρι- Τὸ μηνιαῖο παιδικὸ περιο- συμπαραστάτης γιὰ ἐκπαι- στιανικῆς Φοιτητικῆς Ἑνώσε- δικὸ ποὺ κυκλοφορεῖ ἀπὸ δευτικοὺς καὶ γονεῖς. ως” – μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῆς τὸ 1946 – ἕνας πολύτιμος νεότητας καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς πνευματικὸς φίλος γιὰ τὰ πίστης καὶ τῆς παιδείας. Ἑλληνόπουλα.

STRESS PO«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» P ΚΑΡΥΤΣΗ 14, Τ.Τ. 10561 ΚΕΜΠ.ΑΘ P X+7 ΑΘΗΝΑ 1754 TRESS POS K Ἀξίζει νά διαβάσετε Tό Ὁδοιπορικό τῆς Πρόνοιας Συνεργαζόμενα Χριστιανικά Σωματεῖα «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος» Ἐκδόσεις «Δαμασκός»