KTE646

ΕΤΟΣ 67ο • Ἰούλιος - Αὔγουστος 2021 • Ἀρ. 646 ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ m «Ἄξιον ἐστὶν ὡς ἀληθῶς» m «Πάντων προστατεύεις», Θεοτόκε Παρθένε m Ὁ ρόλος τῆς πίστης καὶ τῆς Ἐκκλησίας τὸ 1821 m Ἔρωτας καὶ ἀγάπη

K Περιεχόμενα « Ἄξιον ἐστὶν ὡς ἀληθῶς...». Ψίθυροι μυστικοὶ ἀπὸ τὸ νησί Της (ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ) _______________121 «Πάντων προστατεύεις», Θεοτόκε Παρθένε (ΑΝΝΑ Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ) ____________________122 Μήνυμα ζωῆς σ᾽ ἕνα στίχο (ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ-ΚΑΣΙΜΑΤΗ) ___________________________________________129 Μιὰ ματιὰ στὸ 1821 (ΑΝΘΟΥΛΑ ΝΑΟΥΜΗ) ________________________________________________________130 Ὁ ρόλος τῆς πίστης καὶ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 (ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ) _________131 1821: Τρανὴ διπλῆ γιορτή! (ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΒΕΛΑΣ) ___________________________________________________139 Στὸ Τζερέμπουλο (ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ-ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ) __________________________________________143 Ὀξαλίς, τὸ ὀξείδιον (ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ-ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ) _____________________________________144 Ἔρωτας καὶ Ἀγάπη (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ) _________________________________________________146 Ἡ Θεία Μεταμόρφωση (ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ) _____________________________________________________152 Ἡ δυσανεξία στὴ λακτόζη (ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ) _______________________________________________153 Ἡ μετάνοια ξαναγεννᾷ τὸν ἄνθρωπο (ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΟΓΑΝΗ) __________________________________________155 Πανδημίας μελλόνυμφοι (ΓΙΑΝΝΑ ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ) __________________________________________________156 Ὁ ἀόρατος στρατός (ΕΥΓΕΝΙΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ) _______________________________________________________157 Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἢ μοὖπαν... Τί καλὴ παρέα τὸ γλυκὸ κελάιδισμα ἑνὸς κότσυφα! (ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ) __________________________________________________________________________________158 Βιβλιοπαρουσίαση. Μερόπης Σπυροπούλου, Στοχασμοὶ καὶ ἀπόηχοι (ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ)______________________________________________________________________159 Θέλω κι ἐγώ... (ΚΛΕΙΩ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΟΥΡΑΣΗ)______________________________________________________160 Κυκλοφορεῖ ἀνά δύο μῆνες μέ 40 σελίδες. ΕΛΛΗΝΙΔΟΣΤ Η Σ • Διευθυντής Σύνταξης: Γιάννης Κ. Τσέντος, Θελξινόης 1, 166 74 Γλυφάδα e-mail ἐπικοινωνίας: [email protected] • Ἐκδότης: «Χριστιανική Ἕνωσις Ἀκτῖνες», • Τόπος ἔκδοσης: Ἀθήνα ὁδός Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα • Ἰούλιος 2021 Τηλ. 210 3247294, 210 3235931 • Δημιουργικό - Ἐκτύπωση: «Λυχνία Α.Ε.», • Τιμή τεύχους 2,5€. Ἀνδραβίδας 7, 136 71 Χαμόμυλο Ἀχαρνῶν, • Ἐτήσια Συνδρομή: Ἐσωτερικοῦ 15€. Τηλ. 210 3410436, www.lyhnia.com Ἐξωτερικοῦ: 30€. Παρακαλοῦμε, ἀποστέλλετε τίς συνεργασίες σας στή διεύ- Kύπρου: 20€. θυνση Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα. Διατηροῦμε τό δικαίωμα νά μή δημοσιεύουμε ἤ νά συντέ- μνουμε κατά τήν κρίση μας ὁποιοδήποτε χειρόγραφο. Χειρό- γραφα δημοσιευμένα ἤ μή δέν ἐπιστρέφονται.

«Ἄξιον ἐστὶν ὡς ἀληθῶς...» «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Ψίθυροι μυστικοὶ ἀπὸ τὸ νησί Της Δεκαπενταύγουστος. Χρυ- κρυΣατ.εφστάενφιαάνἀιπαὸπλεὐεγχμαέρνισατμίεὲς.τὸσντεπφαάνναιανθἀρπώὸπδινάο- σάργυρο, ὁλόφωτο, ἀλαφροδεμένο μὲ τὴν πόνο, τοὺς ἀνείπωτους καημούς. ἄμμο καὶ τὶς χαμηλοκορφές, ξεπρόβαλε ἀπὸ μακριὰ τὸ νησί Στεφάνια ἀτῆπςὸψθυλχίῆψςητκὰασὶκσιρτετνήαμγαμταο.ύτςῆ. ςΣκτεαφράδνιᾶιας μας. πλεγμένα μὲ κὀανὶεΒίγρρααλάτάχαοζ.ιιοκκ.αἀαὶ φὶφχρῶῶισςμ.μΦαέν.ῶαΧςκρ!ύυμσαατφα.ὶ πελΦαῶγίςτι,κποοοὺὐρἀαπν᾽ ὸτὸξνεχαύἰνγεατιαοι-. τὰ μιλήματα ἀφήνονται τώρα μπρὸς στὴ Βρυσομά- ἁπλώνεται καὶ τυλίγει τὴν πλά- ση ὅλη. να τῆς χαρᾶς, τῆς παρηγοριᾶς, τῆς ἐλπίδας, ἐνῷ ὁ Ζωηροί, οἱ ὁλόδροσοι ἀέρη- πόνος, μὲ δάκρυα φανερὰ ἢ μυστικά, μὲ κραυγὲς δες ποὺ κυνηγιοῦνται ἐπάνω του ἀπὸ κορφὴ σὲ κορφὴ καὶ ἀπὸ δυνατὲς ἢ ἀπόκρυφες, ἀνεβαίνει ψηλά. περιστεριῶνα σὲ περιστεριῶνα, μᾶς φέρνουν τὰ πρῶτα μυστικὰ Κι ἐκείνη τὴν ὥρα, ἄγγελοι λές, μέσα σὲ ἀλα- κρυφομιλήματα, τὰ πρῶτα τοῦ νησιοῦ καλωσορίσματα. βάστρινα φυλακτήρια, τὸ μύρο τῆς προσευχῆς σὲ K μέρη παραδείσια ἀνεβάζουν. Ἄνθια βελουδοπέταλα οἱ προ- Ὦ Πάναγνη Μητέρα τοῦ Θεοῦ καὶ τοῦ κόσμου σευχὲς σὲ λίγο θὰ ἀρχίσουν νὰ ἀνεβαίνουν στήν «ἀειμακάριστο μας! Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν»... Τούτη τὴν ὥρα τοῦ αὐγουστιάτικου δειλινοῦ, Στεφάνια ἀπὸ εὐχαριστίες. στεφά- νια ἀπὸ δάκρυα. στεφάνια πλεγ- ποὺ τήν «πᾶσαν ἐλπίδα μας» σὲ Σὲ ἀπιθώνουμε, μένα μὲ τὸν πανανθρώπινο πόνο, τούτη τὴν ὥρα ποὺ ἡ φωνή μας, δέηση καὶ θρῆνος τοὺς ἀνείπωτους καημούς. μαζί, ψηλὰ ἀνεβαίνει, « Ὑπεραγία Θεοτόκε, σῶσον K ἡμᾶς»! Οἱ καρδιές, φορτωμένες μὲ τὰ ἄνθη τῆς εὐλά- βειας, ἀνοίγουν διάπλατα, καθὼς τὸ ψηλὸ καμπα- «Πάντων θλιβομένων ἡ χαρά»... ναριὸ τῆς Μεγαλόχαρης Κυρᾶς ἀργοπροβάλλει κάτΣωυἀγκπίὸνητσὰηχ.ρδυέσοόςφκωι ἕταναὕαψἴησ.θημα ὑπερκόσμιας Πάνω στὴ γῆ μας, ποὺ κάμα καὶ φόβος ἀπ᾽ γαλήνης πλημμυρίζουν τώρα τὶς ψυχές, ποὺ τούτη τὴν ὥρα χρυσοθυμιατήρια γίνονται! ἄκρη σ᾽ ἄρη σκεπάζει, Μάννα τοῦ πόνου, τὸ πα- Ἄνθια βελουδοπέταλα οἱ προσευχὲς σὲ λίγο νάγιο χέρι Σου ἅπλωσε καὶ τὴ χάρη Σου στὶς ψυχὲς θὰ ἀρχίσουν νὰ ἀνεβαίνουν στήν «ἀειμακάριστο Μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν»... στάλαξέ μας! ΜΑΡΙΝΑ ΦΡΑΓΚΑΚΗ 121

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 «Πάντων προστατεύεις», Θεοτόκε Παρθένε Π« ροστασία τῶν Χριστιανῶν ἀκαταίσχυντε», Μητέρα τοῦ Θεοῦ: «Σκέπη γενοῦ καὶ προστασία...», «Πάντων προστατεύεις, Ἀγαθή». Ὅλους «Χαῖρε θεία σκέπη καὶ ἀντίληψις κραταιά». Ψάλ- τοὺς προστατεύεις, Δέσποινα τοῦ κόσμου, λοντας ἐπιστρατεύουμε τὴν πνευματική μας κλη- ὅσους μὲ πίστη καταφεύγουν σὲ Σένα, κάτω ἀπ᾽ τὸ ρονομιά, τὴν ὑμνωδία τῆς Ἐκκλησίας μας. Τόσο πανίσχυρο χέρι Σου, ψάλλομε ἐκ βάθους ψυχῆς πλοῦτο θεόπνευστο μᾶς κληροδότησαν οἱ αἰῶνες οἱ Χριστιανοὶ καὶ ἐπικαλούμαστε τὴ βοήθεια καὶ ἀπὸ τὸ Βυζάντιο! Καρποὶ πίστεως καὶ προσευχῆς προστασία τῆς ὑπερευλογημένης Θεοτόκου κά- μεγάλων ποιητῶν καὶ ὑμνογράφων. Καὶ ἀκολου- θε στιγμή. Ἀλλὰ τούτη τὴν περίοδο τοῦ Δεκαπε- θοῦμε ταπεινὰ καὶ κατανυκτικὰ, ἐναρμονίζοντας τὸ κάλλος τοῦ λόγου μὲ τὴ μελῳδία τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἔτσι ἐξαγιαζό- μαστε ἐκφράζοντας τὴν εὐχαριστία καὶ δοξολογία πρὸς τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ τὴ Θεοτόκο, «τὴν ἀγγέλων ἀνωτέραν καὶ ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν». Γιατὶ μὲ τὴν ψαλμῳδία ἀκόμα καὶ ὁ ἀέρας ἁγιάζεται κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο: «Γίνεται γὰρ καὶ ὁ ἀὴρ ἅγιος ἀπὸ ψαλμῳδίας». Ἐκεῖ λοιπόν, στὸ Βυζά- ντιο, ἡ ἀπαρχὴ τοῦ Χριστια- νισμοῦ! Τὸ παλιὸ ρωμαϊκὸ κράτος μὲ τὴ μεταφορὰ τῆς πρωτεύουσας στὴν Ἀνα- τολὴ ἐξελληνίστηκε καὶ ἐκχριστιανίστηκε. Ἔγινε ἑλληνικὸ καὶ χριστιανικό. Ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος, ὁ νταύγουστου κτυπᾷ ἡ καρδιά μας, ἰδιαίτερα συ- ἱδρυτὴς τῆς Βυζαντινῆς Αὐτοκρατορίας, ἔθεσε τὰ ντονισμένη μὲ τοὺς ρυθμοὺς καὶ τοὺς ἤχους τῶν θεμέλια τοῦ Χριστιανισμοῦ ὡς θρησκείας καὶ μὲ τὸν παρακλήσεων. Μιὰ γλυκιὰ νοσταλγία συνέχει τὰ θεσμὸ τῶν Οἰκουμενικῶν Συνόδων διαμορφώθη- σπλάχνα μας καὶ μὲ θέρμη ἐπιζητοῦμε νὰ προσφέ- καν ἐκεῖ οἱ δογματικὲς ἀλήθειες τῆς πίστεώς μας. ρομε θυσία αἰνέσεως στὴν Ἀειπάρθενο Μητέρα Ἀλλά «ἡ ἑλληνικὴ χριστιανικὴ Αὐτοκρατορία, ποὺ τοῦ Θεοῦ ἡμῶν, ποὺ στέκεται ἐκεῖ, στὰ δεξιὰ τοῦ ὀνομάστηκε Βυζαντινή, δὲν ἀξίζει γιὰ τὰ χίλια χρόνια θρόνου τοῦ Παμβασιλέως Υἱοῦ Της, «ἐν ἱματισμῷ ποὺ ἔζησε καὶ γιὰ τὴν οἰκουμένη ποὺ περιέλαβε, διαχρύσῳ περιβεβλημένη πεποικιλμένη» (Δαβίδ, ἀλλὰ γιὰ τὸ ἕνα τέκνο ποὺ γέννησε. Κι αὐτὸ εἶναι ἡ Ψαλμ., 44, 10). Ἐκεῖ ὑπερίπτανται τὰ πλήθη τῶν λειτουργικὴ θεολογία ὡς αὐτοκρατορία τῆς ἀγάπης Χερουβεὶμ καὶ τῶν Σεραφεὶμ ψάλλοντα «... ἀκα- ποὺ οὐδέποτε ἐκπίπτει (Α΄ Κορ., 13, 8)», γράφει ὁ ταπαύστοις στόμασιν, ἀσιγήτοις δοξολογίαις, τὸν Ἀρχιμανδρίτης Βασίλειος Ἱβηρίτης. ἐπινίκιον ὕμνον». Καὶ ἐκείνη τὴ θεοφύλακτη Βασιλεύουσα, τὴν Κι ἐμεῖς ἐδῶ, ἀπὸ τὴ γῆ, μὲ ὑψωμένες τὶς καρ- Κωνσταντινούπολη, πρωτεύουσα τῆς αὐτοκρα- διές μας πρὸς τὸν ὑπερουράνιο χῶρο, ἀπευθύνου- τορίας, ἀφιέρωσε ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος στὴν 122 με ὕμνους καὶ ᾠδὲς πνευματικὲς στὴν Ὑπερύμνητο Κυρία Θεοτόκο. Το μαρτυρεῖ σήμερα ψηφιδωτὴ

παράσταση στὸν ναὸ τῆς Ἁγίας Σοφίας. Εἴτε τζαμὶ ὡς «τεῖχος τοῦ κόσμου»: «Τείχισόν μου τὰς φρένας, «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 εἴτε μουσεῖο ἡ Ἁγία Σοφία, «ἀπὸ τὴν σαρκωθεῖσαν Σωτήρ μου, τὸ γὰρ τεῖχος τοῦ κόσμου ἀνυμνῆσαι τοῦ Θεοῦ Σοφίαν καὶ δύναμιν», παραμένει ὁ Ναὸς τολμῶ, σὴν Ἄχραντον Μητέρα». Γιὰ ποιὸ λόγο; Οἱ τῆς παγκόσμιας Χριστιανοσύνης. Πρὸς τὰ ἐκεῖ μὲ βαθιὰ πάντα συγκίνηση ὁ χριστιανικὸς κόσμος στρέφει τοὺς παλμοὺς τῆς καρδιᾶς του. Ἡ παρά- σταση λοιπὸν καλύπτει τὸ ἡμικυκλικὸ τύμπανο τῆς εἰσόδου ἀπὸ τὸν νοτιο- ανατολικὸ προθάλαμο πρὸς τὸ νότιο τμῆμα τοῦ ἐσωνάρθηκα τοῦ Ναοῦ. Ἐκεῖ ἡ Παναγία ἀπεικονίζεται ἀνάμε- σα στὸν Ἰουστινιανὸ καὶ τὸν Μέγα Κωνσταντῖνο. Ὁ πρῶτος Τῆς προ- σφέρει ὁμοίωμα τοῦ Ναοῦ τῆς Ἁγί- ας Σοφίας, ἐνῷ ὁ δεύτερος ὁμοίωμα τῆς Κωνσταντινούπολης. Κι ἔμεινε ἡ Κωνσταντινούπολη, ὑπὸ τὴν ἀρραγῆ προστασίας τῆς Θεομήτορος, «ἡ πόλις ἡ ἄσειστος» στὶς ἐπιθέσεις τῶν ἐχθρῶν ἐπὶ δέκα αἰῶνες. Οἱ ναοὶ τῆς Θεομήτο- ρος τῶν Βλαχερνῶν καὶ τῆς Ζωοδόχου Πηγῆς κτίστηκαν στὰ δύο ἄκρα τῶν τειχῶν τῆς Πόλης καὶ ἔγιναν τὰ τείχη K «Σκέπη γενοῦ καὶ προστασία...», «Χαῖρε θεία σκέπη καὶ ἀντίληψις κραταιά». Ψάλλοντας ἐπιστρατεύουμε τὴν πνευματική μας κληρονομιά, τὴν ὑμνωδία τῆς Ἐκκλησίας μας. Τόσο πλοῦτο θεόπνευστο μᾶς κληροδότησαν οἱ αἰῶνες ἀπὸ τὸ Βυζάντιο! Καρποὶ πίστεως καὶ προσευχῆς μεγάλων ποιητῶν καὶ ὑμνογράφων. Καὶ ἀκολουθοῦμε ταπεινὰ καὶ κατανυκτικὰ, ἐναρμονίζοντας τὸ κάλλος τοῦ λόγου μὲ τὴ μελῳδία τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς. Ἔτσι ἐξαγιαζόμαστε ἐκφράζοντας τὴν εὐχαριστία καὶ δοξολογία πρὸς τὸν Τριαδικὸ Θεὸ καὶ τὴ Θεοτόκο, «τὴν ἀγγέλων ἀνωτέραν καὶ ὑψηλοτέραν τῶν οὐρανῶν». Γιατὶ μὲ τὴν ψαλμῳδία ἀκόμα καὶ ὁ ἀέρας ἁγιάζεται κατὰ τὸν ἅγιο Ἰωάννη Χρυσόστομο: «Γίνεται γὰρ καὶ ὁ ἀὴρ ἅγιος ἀπὸ ψαλμῳδίας». K της, χερσαῖα καὶ θαλάσσια, «Παναγιοφρούρητα». ποιητὲς καὶ ὑμνῳδοὶ τῆς Ἐκκλησίας μας θαύμα- 123 Αἰῶνες οἱ Ρωμηοί (οἱ Βυζαντινοί) ἀνέπεμπαν τὴν ζαν τὸ ἰσχυρὸ καὶ ἐπιβλητικὸ ἀμυντικὸ σύστημα ἱκεσία: «Τὴν πόλιν Σου φύλαττε, Θεογεννῆτορ Δέ- τῆς Βασιλεύουσας, ποὺ προστάτευε τὴν Πόλη, καὶ σποινα», «... ἀναγράφω Σοι ἡ πόλις Σου, Θεοτό- κατὰ συνέπεια τὴν Αὐτοκρατορία. Διπλῆ ὀχυρω- κε...». Ἡ Θεοτόκος Παρθένος ἦταν ἡ Πολιοῦχος ματικὴ γραμμὴ ἀπ᾽ τὴ στεριά. Τὸ ἔξω τεῖχος μὲ 92 τῆς Βασιλεύουσας! πυργίσκους, τὸ μέγα ἢ ἔσω τεῖχος μὲ 96 πύργους καὶ σειρὰ ἐπάλξεων ἔφτανε τὰ 13 μέτρα ὕψους. Καὶ εἶδε ὁ ὑμνῳδὸς τῆς προστάτιδα Ἀειπάρθενο

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Παράκτια τείχη, κτισμένα δίπλα στὴ θάλασσα, Σήμερα κι ἐμεῖς ἐπαναλαμβάνομε πρὸς τὴ Θεο- ὑψωμένα σ᾽ ὅλο τὸ μῆκος τῆς ἀκτῆς, ἐμπόδιζαν μήτορα –μαζὶ μὲ τὸν ποιητὴ τοῦ μικροῦ Παρακλητι- τὸν ἐχθρὸ νὰ ἀποβιβαστεῖ. Κι ἦταν ἀπρόσβλητα κοῦ Κανόνα, μοναχὸ Θεοστήρικτο (9ος αἰώνας)– «ὡς τὰ τείχη ἀπ᾽ τὶς ἐπιθέσεις τῶν ἐπιδρομέων. Εἶδαν τεῖχος καταφυγῆς κεκτήμεθα καὶ ψυχῶν Σε παντελῆ λοιπὸν οἱ μελῳδοὶ καὶ ὑμνογράφοι τὴ Θεομήτορα σωτηρίαν...». Σὲ ἔχομε, Θεοτόκε, σὰν τεῖχος, γιὰ νὰ ὡς «τεῖχος καὶ ὀχύρωμα», «τεῖχος ἄρρηκτον», «τῆς καταφεύγομε, καὶ Ἐσὺ εἶσαι ἡ τέλεια σωτηρία τῶν σωτηρίας τεῖχος ἀκράδαντον», «τεῖχος ἀπροσμάχη- ψυχῶν μας. «Τεῖχος εἶ τῶν παρθένων», ἀναφωνοῦμε τον», «ἀπόρθητον», «τεῖχος τῶν Χριστιανῶν». Καὶ στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο. « Ἐλέους πηγή, τοῦ κόσμου ἀκοῦμε σήμερα τὸν χαιρετισμό: «Χαῖρε τεῖχος καὶ καταφύγιον», Τὴν προσφωνεῖ ὁ ποιητὴς τοῦ Με- σκέπη τῶν προστρεχόντων εἰς Σέ». γάλου Παρακλητικοῦ Κανόνα, ὁ αὐτοκράτορας Ἂς ἀναλογιστεῖ ὁ ἀναγνώστης ἱστορικὲς στιγμές, τῆς Νικαίας Θεόδωρος Λάσκαρις, τὸν 13ο αἰῶνα. ὅπως τὸν Αὔγουστο τοῦ 626 μ.Χ., ὅταν ὁ αὐτο- Κι ἄλλος ὑμνογράφος ἐκφράζει τὴν ἀσφάλεια κράτορας Ἡράκλειος άπουσιάζει ἀπὸ τὴ Βασιλεύ- ποὺ αἰσθάνονται οἱ πολῖτες, ἀπευθυνόμενος στὸν ουσα πολεμώντας ἐναντίον τῶν Περσῶν, γιὰ νὰ Σωτῆρα Χριστό, μὲ τοὺς στίχους: « Ἀκαταμάχητον ἀπελευθερώσει τὸν Τίμιο Σταυρὸ ἀπὸ τὰ βέβηλα τεῖχος ἔδωκας τῇ πόλει ἡμῶν τὴν τεκοῦσάν Σε Παρ- χέρια τους. Ἄβαροι τότε μὲ ἄγρια στίφη Σλάβων, θένον...». Ἀλλὰ καὶ ὡς «πύργον ἀσάλευτον τῆς K Ἐκκλησίας» βλέπομε τὴν Ἀειπάρθενο. Ἡ Παναγία ὡς τὸ κορυφαῖο Δημιούργημα τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ καὶ ὡς «τὸ σύνορο τῆς κτιστῆς καὶ Εἶδαν λοιπὸν οἱ μελῳδοὶ καὶ ὑμνο- ἀκτίστου φύσεως» (Γρηγόριος Παλαμᾶς) δὲν εἶναι μόνο μιὰ ἱστορικὴ προσωπικότητα. Εἶναι μιὰ ζω- γράφοι τὴ Θεομήτορα ὡς «τεῖχος ντανὴ παρουσία, «μετὰ θάνατον ζῶσα». Εἶναι ὁλο- καὶ ὀχύρωμα», «τεῖχος ἄρρηκτον», ζώντανη μετὰ τὴν κοίμησή Της. Ζεῖ καὶ ζωοποιεῖ, θε- «τῆς σωτηρίας τεῖχος ἀκράδαντον», ραπεύει, ἐμπνέει καὶ καθοδηγεῖ. Μαζί Της ποθοῦν «τεῖχος ἀπροσμάχητον», οἱ Πατέρες νὰ βρίσκονται σὲ συνεχῆ ἀγαπητικὴ σχέση. Ἔγραψαν λόγους-ποιήματα θεόπνευστα «ἀπόρθητον», «τεῖχος τῶν Χρι- στιανῶν». Καὶ ἀκοῦμε σήμερα τὸν καὶ ὕμνους θεοπρεπεῖς, μεγαλυνάρια καὶ ᾠδὲς χαιρετισμό: «Χαῖρε τεῖχος καὶ σκέπη πνευματικές, γιὰ νὰ ὑμνήσουν τὴ μεγαλοσύνη καὶ τὴν ἀπερίγραπτη τελειότητά Της. Εἶναι ἡ Βασίλισσα τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς. Εἶναι ἡ «Κεχαριτωμένη». τῶν προστρεχόντων εἰς Σέ». Ἡ Χάρις τοῦ Ὑψίστου σκήνωσε μέσα Της, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριὴλ Τῆς εἶπε κατὰ K τὸν Εὐαγγελισμό: «Πνεῦμα Ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις Κυρίου ἐπισκιάσει σοι» (Λουκ., α΄ Βουλγάρων καὶ Γεπιδῶν πολιορκοῦν τὴν Κωνστα- 35). Παράδεσιςο ζωῆς ἔγινε ἡ ψυχή Της. «Πᾶσα ἡ ντινούπολη ἀπὸ στεριὰ καὶ θάλασσα. Σ᾽ ἐκείνη τὴ δόξα τῆς θυγατρὸς τοῦ Βασιλέως ἔσωθεν» (Ψαλμ. φοβερὴ συγκυρία ὁ πρωθυπουργὸς Βῶνος καὶ ὁ 44, 14). Πατριάρχης Σέργιος συνοδευόμενοι ἀπὸ κλῆρο καὶ « Ὁ ἀνθρώπινος βίος θὰ ἦταν ἀβίωτος», γράφει λαὸ ἐπικαλοῦνται τὴν προστασία τῆς Θεομήτορος ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Δαμασκηνός, «ἐὰν οἱ πιστοὶ καὶ λιτανεύουν τὴν Εἰκόνα Της στὰ τείχη τῆς Πόλης. δὲν εἴχαμε τὴν Παναγία νὰ συνομιλοῦμε. Εἶναι ἡ Φοβερὴ καταιγίδα ξεσπᾷ, «βρονταὶ καὶ ἀστραπαὶ Μεσίτρια, ἡ ἀληθινὴ παρηγοριά μας». Καὶ ὁ ἅγιος καὶ χάλαζαι», γράφει ὁ ἱστορικός. Τὰ μονόξυλα Νικόλαος Καβάσιλας: «Αὐτὴ μόνη ἡ Κυρία Θεο- τῶν Σλάβων βυθίζονται καὶ οἱ ἐπιδρομεῖς κατα- τόκος στέκεται ἀνάμεσα στὸν Θεὸ καὶ τοὺς ἀνθρώ- τροπώνονται στὴ φουρτουνιασμένη θάλασσα. Ἡ πους. Αὐτὴ ἔκανε τὸν Θεὸ Υἱὸ ἀνθρώπου καὶ τοὺς Παναγία τῶν Βλαχερνῶν εἶχε κάνει τὸ θαῦμά Της! ἀνθρώπους υἱοὺς τοῦ Θεοῦ». Καὶ ὁ ἅγιος Νεκτάριος Καὶ τότε ὡς θυμίαμα εὐγνωμοσύνης ἀναπέμφθηκε Τῆς ἀφιερώνει πλῆθος ᾠδῶν, ὕμνων καὶ κανό- ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος στὴ Θεοτόκο, «τὴν Ὑπέρμαχο νων παρακαλώντας Την: «Γενοῦ μοι προστασία, Στρατηγό». Ἀλλὰ καὶ τὸ 673 καὶ τὸ 718 μὲ ἐπιθέσεις Παναμώμητε, καταφυγὴ καὶ σκέπη καὶ βοήθεια», Ἀράβων κι ἀκόμη τὸ 862 μ.Χ. τὸ θαῦμα ἐπανα- «Σὲ προστασίαν, Δέσποινα, μετὰ Θεὸν κεκτήμεθα». λαμβάνεται. Βουλιάζουν στὸν Κεράτιο κόλπο τὰ Γιὰ τὸν Ἅγιο Σεραφεὶμ τοῦ Σάρωφ, « Ἡ Πανα- πλοῖα τῶν Σκυθῶν, καὶ ὁ μέγας Πατριάρχης Φώ- γία εἶναι ἡ χαρὰ ἡ μεγαλύτερη ἀπ᾽ ὅλες τὶς χαρές». τιος ὑψώνει γιὰ μία ἀκόμη φορὰ τὴ θαυματουργὸ Θεραπεύτηκε θαυματουργικὰ ἀπὸ τὴ Θεοτόκο, 124 εἰκόνα τῆς Βλαχερνίτισσας Παναγίας. ὅταν στὴν ἔρημο δέχθηκε ἐπίθεση λῃστῶν. Κα-

τόπιν δὲ ὁράματος καὶ προσταγῆς τῆς Παρθένου τὸ 1822-1823 ἀγωνιζόταν τὸ Γένος μας νὰ λυτρω- «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ἀφιερώθηκε ὁλοκληρωτικὰ στὴ διακονία τοῦ πλη- θεῖ ἀπ᾽ τὴν ὀθωμανικὴ σκλαβιὰ τῶν τετρακοσίων σίον κι ἄρχισε τὸ ἔργο τοῦ «στάρετς», τοῦ πνευ- χρόνων, στὴν Τῆνο ἀνεγειρόταν ὁ Ναός Της, τὸ ματικοῦ καθοδηγητῆ. Θεωροῦσε τὴ Θεομήτορα πρῶτο ἀρχιτεκτονικὸ μνημεῖο τῆς ἀναγεννώμενης προστάτιδα τῆς ἐρήμου του. Ἐνῶ ὁ ἄλλος Ρῶσος, Ἑλλάδας, καὶ ἡ πάνσεπτη Εἰκόνα τῆς Θεοτόκου ὁ ἅγιος Λουκᾶς ὁ ἰατρός, δὲν χειρουργοῦσε, ἂν δὲν προσευ- χόταν γονυκλινὴς στὴν εἰκόνα τῆς Θεοτόκου, τὴν ἀναρτημένη στὸν χειρουργικὸ θάλαμο. Ὅταν μάλιστα οἱ ἀρνητὲς τῆς πίστεώς μας κάποτε ἀποκαθήλωσαν τὴν ἱερὴ εἰκόνα, τοὺς ἀνάγκασε μὲ τὴν ἐπιμονή του νὰ τὴν ἀναρτή- σουν καὶ πάλι στὴ θέση της, γιὰ νὰ πιάσει νυστέρι. Εἶναι βέβαια ἡ Θεοτόκος «ἡ τοῦ κόσμου προστάτις Παντά- νασσα» (ἅγιος Νεκτάριος), ἀλλὰ ἔδειξε ἰδιαίτερη τὴν προστασία καὶ σκέπη Της στὸ μικρό μας νησί, τὴν Τῆνο, καταμεσῆς τοῦ Αἰγαίου. Ἡ Χάρη Της ἐπέλεξε ὡς «σκεῦος ἐκλογῆς» τὴν εὐσεβῆ μοναχὴ Πελαγία τῆς Ἱ. Μονῆς K Σήμερα κι ἐμεῖς ἐπαναλαμβάνομε πρὸς τὴ Θεομήτορα –μαζὶ μὲ τὸν ποιητὴ τοῦ μικροῦ Παρακλητικοῦ Κανόνα, μοναχὸ Θεοστήρικτο (9ος αἰώνας)– «ὡς τεῖχος καταφυγῆς κεκτήμεθα καὶ ψυχῶν Σε παντελῆ σωτηρίαν...». Σὲ ἔχομε, Θεοτόκε, σὰν τεῖχος, γιὰ νὰ καταφεύγομε, καὶ Ἐσὺ εἶσαι ἡ τέλεια σωτηρία τῶν ψυχῶν μας. «Τεῖχος εἶ τῶν παρθένων», ἀναφωνοῦμε στὸν Ἀκάθιστο Ὕμνο. « Ἐλέους πηγή, τοῦ κόσμου καταφύ- γιον», Τὴν προσφωνεῖ ὁ ποιητὴς τοῦ Μεγάλου Παρακλητικοῦ Κανόνα, ὁ αὐτοκράτορας τῆς Νικαίας Θεόδωρος Λάσκαρις, τὸν 13ο αἰῶνα. Κι ἄλλος ὑμνογράφος ἐκφράζει τὴν ἀσφάλεια ποὺ αἰσθάνονται οἱ πολῖτες, ἀπευθυνόμενος στὸν Σωτῆρα Χριστό, μὲ τοὺς στίχους: « Ἀκαταμάχητον τεῖχος ἔδωκας τῇ πόλει ἡμῶν τὴν τεκοῦσάν Σε Παρθένον...». Ἀλλὰ καὶ ὡς «πύργον ἀσάλευτον τῆς Ἐκκλησίας» βλέπομε τὴν Ἀειπάρθενο. K Κεχροβουνίου, Ἁγία τῆς Ἐκκλησίας μας σήμερα, εὐαγγελιζόταν τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας 125 νὰ κινητοποιήσει τὶς ἀρχὲς τοῦ τόπου, γιὰ νὰ βρεθεῖ μας. Ἡ Κυρία Θεοτόκος μὲ τὴ ζωντανή Της παρου- ἡ Εἰκόνα τῆς Εὐαγγελίστριας θαμμένη στά «σπλά- σία τὰ εἶχε οἰκονομήσει ὅλα. « Ἐγὼ θὰ τὰ οἰκονο- χνα τῆς γῆς» καὶ νὰ κτιστεῖ ναὸς μεγαλοπρεπὴς μήσω ὅλα», εἶχε ὑποσχεθεῖ στὴ μοναχὴ Πελαγία, στὰ χρόνια τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Ὅταν κι ἔδωσε ὡς ὄνομά τῆς ταὐτότητάς Της τὸ οὐράνιο

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 μήνυμα μὲ τὸ χαρμόσυνο μεγαλυνάριο τοῦ Εὐαγ- ἐπειδὴ φέτος γιορτάζουμε τὰ διακόσια χρόνια ἀπὸ γελισμοῦ: «Εὐαγγελίζου γῆ χαρὰν μεγάλην»! τὴν ἔκρηξη τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, ἂς ἀνα- φέρομε ἐνδεικτικὰ πῶς ἔνιωθαν γιὰ τὴν προστασία Ἀπὸ τότε ὁ Ναός Της «ἀνεδείχθη ἰατρεῖον νοση- τῆς Παναγίας οἱ ἀγωνιστὲς τοῦ 1821. μάτων καὶ ψυχῶν θλιβομένων παραμύθιον», παρη- γοριὰ τῶν θλιβομένων, ἐλπίδα καὶ στήριγμα τῶν Σὰν παιδὶ ἱκέτευε τὴν Παναγία γιὰ τὴν πατρίδα καὶ ἀπελπισμένων. Μιὰ μυστικὴ δύναμη προσελκύει τοὺς Ἕλληνες ὁ Γέρος τοῦ Μοριᾶ σὲ ὧρες δύσκολες, ἀναρίθμητα πλήθη προσκυνητῶν στὴ Χάρη Της. ὅταν π.χ. στὴν ἀρχὴ τοῦ Ἀγῶνα ἔβλεπε τοὺς στρα- Ποιὸ αἴσθημα νοσταλγίας κινεῖ τὶς ψυχὲς τόσου τιῶτές του νὰ φεύγουν ἀπ᾽ τὸ στρατόπεδο τρέχοντας, κόσμου, ποὺ ἀψηφᾷ καταιγίδες καὶ ἀγριοκαίρια, γιὰ νὰ σώσουν τὶς οἰκογένειές τους. Ἔκλαιγε καὶ πα- γιὰ νὰ προσπέσει μὲ λυγμοὺς καὶ συντροβὴ ψυχῆς ρακαλοῦσε τὴν Παναγία στὸ Χρυσοβίτσι: «Παναγία μπροστὰ στὸ καλλιμάρμαρο προσκυνητάρι Της; μου, βοήθησε καὶ τούτην τὴν φορὰ τοὺς Ἕλληνες νὰ K Εἶναι βέβαια ἡ Θεοτόκος «ἡ τοῦ κόσμου προστάτις Παντάνασσα» (ἅγιος Νεκτάριος), ἀλλὰ ἔδειξε ἰδιαίτερη τὴν προστασία καὶ σκέπη Της στὸ μικρό μας νησί, τὴν Τῆνο, καταμεσῆς τοῦ Αἰγαίου. Ἡ Χάρη Της ἐπέλεξε ὡς «σκεῦος ἐκλογῆς» τὴν εὐσεβῆ μοναχὴ Πελαγία τῆς Ἱ. Μονῆς Κεχροβουνίου, Ἁγία τῆς Ἐκκλησίας μας σήμερα, νὰ κινητοποιήσει τὶς ἀρχὲς τοῦ τόπου, γιὰ νὰ βρεθεῖ ἡ Εἰκόνα τῆς Εὐαγγελίστριας θαμμένη στά «σπλάχνα τῆς γῆς» καὶ νὰ κτιστεῖ ναὸς μεγαλοπρεπὴς στὰ χρόνια τῆς Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Ὅταν τὸ 1822-1823 ἀγωνιζόταν τὸ Γένος μας νὰ λυτρωθεῖ ἀπ᾽ τὴν ὀθωμανικὴ σκλαβιὰ τῶν τετρακοσίων χρόνων, στὴν Τῆνο ἀνεγειρόταν ὁ Ναός Της, τὸ πρῶτο ἀρχιτεκτονικὸ μνημεῖο τῆς ἀναγεννώμενης Ἑλλάδας, καὶ ἡ πάνσεπτη Εἰκόνα τῆς Θεοτόκου εὐαγγελιζόταν τὴν ἀπελευθέρωση τῆς πατρίδας μας. K Πόσο Οὐρανὸ χρειάζεται ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος, ἐμψυχωθοῦν...». Στὰ Δερβενάκια, στὴν περίφημη κι ἂς φαίνεται πὼς κατατρίβεται στὰ γρανάζια τῆς δημηγορία του πρὶν ἀπὸ τὴ μάχη, εἶπε στοὺς Ἕλλη- καθημερινῆς φθορᾶς! νες: « Ἀπόψε ἦλθε πάλι ἡ Παναγία καὶ μοῦ εἶπεν ὅτι Ἡ εὕρεση λοιπὸν τῆς Ἁγίας Εἰκόνας στὴν Τῆνο θὰ εἴμεθα νικηταὶ τόσον πολύ, ὁποὺ ἄλλην νίκην θεωρήθηκε οἰωνὸς οὐρανόσταλτος τότε –τὸ 1823–, καλλιτέραν ἀπὸ τὴν σημερινὴν δὲν ἐκάμαμεν... ὁ Θεὸς ἐνῷ βροντοῦσαν τὰ καριοφίλια τοῦ ξεσηκωμοῦ εἶναι μὲ ἡμᾶς, νὰ μὴ σᾶς μέλλει τίποτε» (Φωτάκος). στὴν Πελοπόννησο. Καὶ συνδέθηκε τὸ τρανὸ ἐκεῖνο Καὶ ὁ Κανάρης τὴν εἰκόνα τῆς Θεομήτορος εἶχε στὸ γεγονὸς μὲ τὴν Ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων ἐναντί- καράβι του καί, πρὶν πιάσει δαυλὸ στὸ χέρι του καὶ ον τοῦ στυγνοῦ κατακτητῆ. Ἡ μεγάλη εἴδηση ἀνα- λαμπαδιάσει τὶς θάλασσες μὲ τὰ πυρπολικά του, πτέρωσε τὶς καρδιὲς τῶν Πανελλήνων καὶ ἐνίσχυσε προσευχόταν γονατιστὸς μπροστά της. Αὐτὴ τὴν τοὺς ἀγωνιζομένους. Τότε ἐπανέλαβε ὁ Θεόδωρος εἰκόνα προσκυνοῦμε σήμερα στὴν Τῆνο, στὸ μο- Κολοκοτρώνης, σὰν ἔμαθε τὸ θεϊκὸ μήνυμα ἀπὸ ναστήρι τῆς Κυρίας τῶν Ἀγγέλων, ὅπου μόνασε κάποιους Τηνιακοὺς στρατιῶτες, τὸν περίφημο λό- ἡ ἐγγονή του. Ἀργυροεπίχρυση ἐπένδυση ἔκαμε γο του: «Τώρα πιὰ ὁ Θεὸς σφράγισε τὴν ἐλευθερία στὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας τῆς Προυσιώτισσας ὁ Γ. τῆς Ἑλλάδος καὶ δὲν παίρνει πίσω τὴν ὑπογραφή Καραϊσκάκης, γιὰ νὰ τοῦ ἐνδυναμώσει τὴν ὑγεία Του». Μὲ πρώτη εὐκαιρία ἦρθαν καὶ προσκύνησαν γιὰ τοὺς ἀγῶνες τοῦ Γένους. Κι ὕστερα εὐγνωμο- τὴ Χάρη Της καὶ τῆς ἀπέδωσαν τὰ νικητήρια τῶν νώντας Την Τῆς ἀφιέρωσε τρία παράσημα καὶ τὴν ἀγώνων τους ὁ Κανάρης, ὁ Μιαούλης, ὁ Καραϊσκά- ἀρματωσιά του. Ἀπὸ ἐκεῖ πέρασε καὶ προσκύνησε κης, ὁ Μακρυγιάννης οἰκογενειακῶς, ὁ Νικηταρᾶς τὴ Χάρη Της ὁ Μάρκος Μπότσαρης, καὶ ἐκεῖ τὸν 126 καὶ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση ὁ Κολοκοτρώνης. Κι μετέφεραν, σὰν τὸν κτύπησε τὸ βόλι. Καὶ ποιὸς δὲν

διαβάζει στὰ Ἀπομνημονεύματα καὶ στὰ Ὁράματα καὶ πλοίου. Κι ἐνῷ κωπηλατοῦν μὲ κομμένη τὴν ἀνάσα «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 θάματα τοῦ Στρατηγοῦ Μακρυγιάννη τὶς προσευχὲς οἱ βαρκάρηδες, βλέπουν μὲ ρῖγος νὰ περνᾷ σὰν στὴν Παναγία, «γιὰ νὰ δοξαστεῖ ὁ Πανάγαθος Θεὸς δελφίνι δίπλα τους, 4-5 μέτρα κάτω ἀπ᾽ τὴ βάρκα, 127 καὶ ἡ Βασιλεία Του»! κι ἄλλη τορπίλη, κι ἀμέσως κι ἄλλη. Στόχος τους τὰ τρία κατάφορτα μὲ προσκυνητὲς ἐπιβατηγὰ μέσα Σκέπη τοῦ κόσμου ἡ Θεοτόκος. Καὶ σὲ κάθε στὸ λιμάνι καὶ ὁ ἀμέριμνος κόσμος στὴν παραλία. πολεμικὴ σύρραξη καὶ περιπέτεια Σκέπη τοῦ λαοῦ Κραυγὲς ἀλλοφροσύνης. «Παναγία μου, σῶσέ μας ἡ Ὑπέρμαχος Στρατηγός. « Ἐκ παντοίων με μας!...». Κι ὅμως! Οἱ τορπίλες μὲ πάταγο τρομερὸ κινδύνων ἐλευθέρωσον», Τὴν ἐκλιπαροῦμε ἀπ᾽ τὰ σφηνώνονται στὸν λιμενοβραχίονα. Σηκώνουν χρόνια τοῦ Βυζαντίου μέχρι σήμερα. τεράστια στήλη νεροῦ. Πέτρες, βράχια ἐκσφενδο- νίζονται ὁλόγυρα καὶ πέφτουν στὴ θάλασσα. Μύτη Μία μόνο ἱστορικὴ ἀναδρομή. Νὰ ξαναζήσου- δὲν ἄνοιξε. Τρέχουν οἱ ἄνθρωποι ἀλαφιασμένοι με γιὰ λίγο στὶς 15 Αὐγούστου 1940... Γιόρταζε ἡ πρὸς τοὺς γύρω λόφους νὰ σωθοῦν. Ἡ πυρκα- Χριστιανοσύνη τὴ μεγάλη θεομητορικὴ ἑορτὴ τῆς γιὰ παίρνει τεράστιες διαστάσεις. Ἀναμένεται, μὲ Κοιμήσεως τῆς Θεοτόκου. Λαοθάλασσα προσκυ- βεβαιότητα πιά, ἔκρηξη τῶν πυρομαχικῶν τοῦ νητῶν κατέκλυζαν τὸν Ναό Της, τὰ προαύλια, τοὺς πλοίου, καὶ τότε θὰ χαθεῖ τὸ νησὶ ὁλόκληρο. Ἡ δρόμους, τὴμν παραλία, ἐδῶ, στὴν Τῆνο. Πανηγύ- «ΕΛΛΗ» ὅμως... ἀρχίζει νὰ βυθίζεται ἀργὰ ἀργὰ ριζε τὸ νησὶ μυρτοστόλιστο. Ἔπλεε στὰ χρώματα στὸν ὑγρό της τάφο, στὰ γαλανὰ νερὰ τοῦ Αἰγαίου. τῆς Γαλανόλευκης, καὶ χαρμόσυνες κωδωνοκρου- Μέχρι τὴν τελευταία στιγμή (ὥρα 9.45΄) κυματίζουν σίες δονοῦσαν τὴν εἰρηνοφόρα αἰγαιοπελαγίτικη στὴν πρύμνη της ἡ μεγάλη σημαία καὶ τὰ σινιάλα. ἀτμόσφαιρα, μυρωμένη ἀπὸ θυμιάματα. Ἔξω ἀπ᾽ Οἱ αὐτόπτες μάρτυρες μὲ ρίγος ἀναθυμοῦνται τὸ τὸν λιμενοβραχίονα καὶ σὲ ἀπόσταση 800 μέτρων συγκλονιστικὸ θέαμα τῆς Γαλανόλευκης ἔξω ἀπ᾽ ἦταν ἀγκυροβολημένο μὲ ὑψωμένο τὸν μεγάλο τὸ νερό... Ἐκείνη τὴ στιγμὴ εἶχαν προεξοφλήσει σημαιοστολισμὸ τὸ εὔδρομο τοῦ πολεμικοῦ μας μέσα τους πώς, ὅ,τι καὶ νὰ συμβεῖ, θὰ σταθοῦμε στόλου «ΕΛΛΗ». Θὰ ἀποβίβαζε τιμητικὸ ἄγημα ὄρθιοι. « Ἡ Μεγαλόχαρη θὰ βάλει τὸ χέρι Της»! ναυτῶν νὰ ἀποδώσει τιμὲς στὴ Μεγαλόχαρη. Μέ- σα στὸ πλοῖο ἀτμόσφαιρα χαρᾶς καὶ προσδοκίας. Ἡ δραματικὴ εἴδηση ἔσεισε τὸν Ναὸ ἀπὸ Ἑτοιμάζονταν τὰ παλληκάρια μας γιὰ τὴ συμμετοχή οἰμωγὲς καὶ δεήσεις στὴ Χάρη Της. Παρήγορη ἡ τους στὴ λιτάνευση τῆς Ἁγίας Εἰκόνας. Ἡ Θεία Λει- φωνὴ τοῦ Μητροπολίτη: « Ἡ Παναγία δὲν θὰ μᾶς τουργία σὲ ἐξέλιξη. Εὐφρόσυνη χαρμονὴ συνεῖχε ἀφήσει». Συντομεύθηκε ἡ Θεία Λειτουργία. Ἔγινε τὸν λαὸ τοῦ Θεοῦ. καὶ ἡ λιτάνευση τῆς θαυματουργοῦ Εἰκόνας σὲ τό- νους πένθους. Στὸ προσκλητήριο τοῦ πληρώματος Καὶ ξαφνικά, ὥρα 8.20΄, ἕνας κρότος ἐκκωφα- τῆς «ΕΛΛΗΣ» ἔλειπαν ἐννέα παλληκάρια-μάρτυρες, ντικὸς ἀναστάτωσε τὴν ἁρμονία τοῦ σύμπαντος. θυσία στὸν βωμὸ τῆς Πατρίδας. Τραγικὲς φιγοῦρες, Σεισμὸς ἀλλόκοτος ἔκανε τὸ καράβι μας νὰ ἀνα- ἄνδρες τοῦ πολεμικοῦ σὲ τάξη ἀγήματος, «βρεγ- πηδήσει πάνω ἀπ᾽ τὴ θάλασσα. Ἐκρήξεις, ἐκσφεν- μένοι, μουντζουρωμένοι καὶ ἀρκετοὶ ματωμένοι» δονήσεις ὑλικῶν, φλόγες καὶ καπνοὶ τυλίγουν τὸ συνόδευσαν τὴν Ἁγία Εἰκόνα. Καὶ τὰ δοξαστικὰ πολεμικό μας. Φωνές, σιδερικά, φωτιά, ἀξιωματικοὶ τροπάρια πρὸς τὴ Θεοτόκο πῆραν νόημα πολεμι- τραυματισμένοι ἐλαφρὰ ἢ πιὸ βαριὰ στὸ κατάστρω- κοῦ παιᾶνα. «Κύριε», ἀναφώνησε ὁ Μητροπολίτης μα. Κι ἄλλοι ἐγκλωβισμένοι στὸ κύτος τοῦ πλοίου. κατὰ τὴ δέηση, «μὲ τὶς πρεσβεῖες τῆς Ὑπεραγίας Μὲ τὴν πρόσκρουση τῆς τορπίλης στὰ ὕφαλα τοῦ Μητρός Σου Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας, τῆς πολεμικοῦ ἔκλεισαν ἑρμητικὰ ὅλες οἱ πόρτες τοῦ Προστάτιδας τοῦ Ἔθνους ἡμῶν, τῆς προσβληθείσης πλοίου. Τραγικὲς οἱ στιγμές. Ἀδύνατη κάθε προ- πρὸ ὀλίγου ἀπὸ τὰ βέβηλα καὶ ἀνίερα χέρια μὲ τὸν σπάθεια διαφυγῆς τῶν ναυτῶν. Τὰ μηχανήματα δὲν τορπιλισμὸ τοῦ εὐδρόμου «ΕΛΛΗ», σύντριψον τὰ λειτουργοῦν. Τὸ πλοῖο κλίνει πρὸς τὰ ἀριστερά. ἔθνη τὰ τοὺς πολέμους θέλοντα». Τορπίλη ἔσχισε τὰ σωθικά του λίγο κάτω ἀπ᾽ τὸ λεβητοστάσιο. Τεράστιο ρῆγμα ἀπ᾽ τὴν κουπαστὴ Ἡ Μεγαλόχαρη, ἁπλώνοντας τὴ σκέπη Της, εἶχε τοῦ δεξιοῦ καταστρώματος ὣς τὴν κουπαστὴ τοῦ προστατεύσει τὸ νησί Της κι εἶχε περιφρουρήσει ἀριστεροῦ καταστρώματος. Μαῦρα πετρέλαια χύνο- τοὺς προσκυνητές, ποὺ γύρισαν στοὺς τόπους τους νται στὴ θάλασσα. Βέβαιος ὁ κίνδυνος ἀνάφλεξης. πανέτοιμοι ψυχολογικὰ γιὰ μιὰ ἀναμενόμενη πολε- Κι ὅμως, σ᾽ ἐκείνη τὴ μαυρισμένη θάλασσα ζητοῦν μικὴ ἐπίθεση. Κράδαινε τὰ σπλάχνα τους ἡ πίστη σὰν τὰ λευκὰ περιστέρια σωτηρία οἱ ναῦτές μας. πὼς ἡ Θεομήτωρ, ποὺ δέχθηκε ἐπίθεση στὴ γιορτή Της, δὲν θὰ ἐγκαταλείψει τὸν λαό Της. Οἱ τορπίλες Σπεύδουν οἱ βάρκες νὰ σώσουν τὰ παλληκάρια. ἦταν «ἀγνώστου ἐθνικότητος», εἶπε τότε τὸ ἐπίσημο Κάθε προσπάθεια ρυμούλκησης τοῦ πολεμικοῦ Κράτος, ἀλλὰ ὁ λαός μας γνώριζε τὸν ἰταμὸ ἐπιδρο- στὰ ἀβαθῆ ἀτελέσφορη, μὰ καὶ ἀδύνατη. Ἀπὸ στιγμὴ σὲ στιγμὴ θὰ ἐκραγοῦν τὰ πυρομαχικὰ τοῦ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ἡ ὑπέρμαχος Στρατηγός». Τὴν Παναγία ὡς Προστάτιδα ὁραματιζόταν τὸ Ἔθνος ὁλόκληρο! Γι᾽ αὐτὸ κάθε χρόνο κατὰ τὴν ἐθνική μας ἐπέτειο ψάλλομε μὲ εὐγνωμοσύ- νη: «Τῆς σκέπης Σου, Παρθένε, ἀνυ- μνοῦμεν τὰς χάριτας... καὶ σκέπεις τὸν λαόν Σου νοερῶς ἐκ πάσης τῶν ἐχθρῶν ἐπιβουλῆς». Γιατὶ Ἐσένα ἔχομε σκέπη καὶ προστάτιδα καὶ βοηθό. Σὺ δώρισες στὸ Γένος μας «κραταιὰν καταφυγήν» καὶ περιβάλλεις ὡς νεφέλη φωτοφό- ρος τὸν λαό Σου. Ἀλλὰ καὶ κάθε Χρι- στιανὸς ὁμολογεῖ, «Προστάτιν Σε τῆς ζωῆς ἐπίσταμαι» – Ἐσένα, ὦ Πανύμνητερ Μῆτερ, Σὲ ἀναγνωρίζω ὡς προστάτιδα μέα. Ὁ ἱερόσυλος ἐπιδρομέας ἔδρασε μέσα ἀπὸ τῆς ζωῆς μου ἀπὸ ἐπιθέσεις θλίψεων καὶ ἐν καταδύσει ὑποβρύχιο. Κι ἄφησε τὴν ταὐτότητά ἀναγκῶν, νόσων, περιστάσεων καὶ παθῶν. Ἐσὺ του. Σήμερα ὁ προσκυνητὴς τῆς Μεγαλόχαρης μὲ φρουρεῖς καὶ μοῦ παρέχεις ἀσφάλεια. Γι᾽ αὐτό, ἀντικρίζει μὲ δέος στὸ Μαυσωλεῖο τῆς «ΕΛΛΗΣ», « Ἐγώ, Παρθένε, τῇ σκέπῃ Σου προστρέχω», γιατὶ παραπλεύρως τοῦ ναοῦ τῆς Εὑρέσεως, μεγάλο ξέρω καλὰ πὼς κοντά Σου θὰ βρῶ τὴ σωτηρία. ὑπόλειμμα μιᾶς τορπίλης, μήκους 3 περίπου μέ- «Καταφυγὴ καὶ δύναμις ἡμῶν, Θεοτόκε». τρων, μὲ τὴ σφραγῖδα κατασκευῆς τοῦ ἰταλικοῦ Πανηγυρίζομε τοῦτο τὸν εὐλογημένο μῆνα, τὸν ἐργοστασίου. Ἕνα ἀποτρόπαιο, κατάμαυρο σιδερι- Αὔγουστο, τὴν Κοίμηση τῆς Θεοτόκου, τὴ Μετά- κό, σὲ σχῆμα σχισμένης φάλαινας. Κι εἶναι φρικτὴ στασή Της στοὺς οὐρανούς, «Μετέστης πρὸς τὴν ἡ εἰκόνα. Ἀπέναντι, σὲ πάλλευκη, καλλιμάρμαρη ζωήν, μήτηρ ὑπάρχουσα τῆς ζωῆς», ἀκούεται μυ- λάρνακα, «κεῖνται ὀστέα ἡρώων “ΕΛΛΗΣ”». ριόστομος ὁ ὕμνος. Μά «ἐν τῇ κοιμήσει τὸν κόσμον Κι ὅταν στὶς 28 Ὀκτωβρίου 1940 ἡ φασιστικὴ οὐ κατέλιπες, Θεοτόκε». Εἶναι βαθιὰ πεποίθηση Ἰταλία μᾶς κήρυξε τὸν πόλεμο, χαρμόσυνες κωδω- τοῦ κάθε Χριστιανοῦ. Καὶ νιώθουμε ὡς Ἕλληνες νοκρουσίες ἀπ᾽ τὸ καμπαναριὸ τῆς Μεγαλόχαρης πὼς μὲ τὶς δεητικές μας προσευχὲς ἡ Παναγία μας ἔστελναν τὸ μήνυμα στοὺς Πανέλληνες πὼς ἡ Θε- κραταιώνει τὸν κλονιζόμενο Ἑλληνισμό. Ἂς μᾶς οτόκος –ὡς «ὑβρισθεῖσα» αὐτὴ τὴ φορὰ ἀνήμερα σκεπάσει μὲ τὸ ὠμοφόριό Της καὶ σήμερα, ποὺ τῆς γιορτῆς Της– ἀναλαμβάνει καὶ πάλι ὡς Ὑπέρ- σφαδάζει ἡ ἀνθρωπότητα κάτω ἀπ᾽ τὴ φοβερὴ μαχος Στρατηγὸς τὴν Προστασία τοῦ Ἔθνους μας πανδημία. Τὴ μητρική Της προστασία ἐπιζητοῦμε «μὲ σπλάχνα μητρικά». Ὁ ἀγώνας ἦταν ἱερός! Κι ὁ μέρα καὶ νύχτα. Κι ἂς εἶναι ἡ δέησή μας ξεχείλισμα Ναός Της ἔγινε, ὅπως εἶπαν τότε, τό «Στρατηγεῖον παιδικῆς ψυχῆς σὰν ἐκείνη τὴν τρυφερὴ λαχτάρα τοῦ Ἔθνους». Πανέτοιμος ψυχικὰ ὁ λαός μας γιὰ τὶς τοῦ Ἀλέξανδρου Παπαδιαμάντη: μεγάλες στιγμές. Γιατί –ἂς τὸ ἐπαναλάβουμε– ἐκείνη ἡ ἀπόλυτη ἑνότητα καὶ ἡ ὁμοψυχία τῶν Ἑλλήνων Στὰ νιάμερα τ᾽ ἀγαπημένα ἦταν τὸ θαῦμα τῆς πίστεως! τῆς δοξασμένης Μεταστάσεώς σου Ἀνέβαινε ὁ στρατός μας στὴν Πίνδο καὶ στὰ ἤθελα νά ᾽μαι, νὰ ψάλω τό «Πεποικιλμένη» Ἀλβανικὰ βουνὰ κραυγάζοντας « Ἀέρα... Ἀέρα!», στὸ πανηγύρι τὸ σεμνό. κι ἀντιλαλοῦσε ἡ σάλπιγγα «Προχωρεῖτε... Προχω- Νὰ βλέπω, νὰ θαυμάζω τὴ μορφή σου ρεῖτε!», γιατὶ ἡ Μεγαλόχαρη ὡς Ὁδηγήτρια ἄνοιγε μὲ τὰ ματάκια τὰ κλειστά, δρόμο στὸ μέτωπο κι ἐμψύχωνε τοὺς φαντάρους μὲ τὰ χεράκια σταυρωμένα, μας. «Στὸ μέτωπο, σ᾽ ὅλη τὴ γραμμή», γράφει ὁ κι ὁ Υἱός σου νὰ κρατῇ τὴν ἄμωμη ψυχή σου Ἄγγελος Τερζάκης, «... ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς ἄρχιζε ὡς τρυγόνα στὰ χεράκια νὰ ἔχει παντοῦ τὸ ἴδιο ὅραμα: Ἔβλεπε τὶς νύχτες κι Ἀπόστολοι ἐκ περάτων μιὰ γυναικεία μορφὴ νὰ προπορεύεται, ψιλόλιγνη, στὰ σύννεφα ἐπάνω πετώντας ἀλαφροπερπάτητη, μὲ τὴν καλύπτρα της ἀναριγμέ- κι Ἄγγελοι μὲ σταυρωμένα χέρια νη ἀπὸ τὸ κεφάλι στοὺς ὤμους. Τὴν ἀναγνώριζε, βλέπουν τὸ θαῦμα τὸ φρικτό. τὴν ἤξερε ἀπὸ πάντα. Ἦταν ἡ μάννα ἡ μεγαλόψυχη 128 στὸν πόνο καὶ στὴ δόξα, ἡ λαβωμένη τῆς Τήνου, Α. Κ. ΚΟΡΝΑΡΟΥ-ΚΑΛΑΜΑΡΑ

Μήνυμα ζωῆς σ᾽ ἕνα στίχο «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Κάτω ἀπ᾽ τ᾽ αὐγουστιάτικο Ἀστεῖος νάνος, ἡ ἀφεντιά μου, 129 φεγγάρι, παίζει τὸν Ἄτλαντα!... ξεφυλλίζω τὸ ψαλτήρι μου. Στὴ ράχη μου, «ἐπίρριψον ἐπὶ Κύριον ἀντιστύλι ἕνας πεῦκος. τὴν μέριμνάν σου, Ὅλα ἡσυχάζουν... καὶ αὐτός σε διαθρέψει...». Λὲς κι ἀνασαίνουν βρέφη ἀργά, Μιὰ πηγὴ κελαρύζει: – γίνου γλάρος, βαθιά, ρκαυὶάλκοι ύλουδο. μπιστεμένα. γίνου παδὶ ὑποταγμένο... Τἀὰνάφφατνηάκραινα. τ᾽ οὐρανοῦ περιχύνουν μ᾽ ἀσήμια Τί νύχτα ἀπόψε τὰ δάχτυλά μου, μέσ᾽ στὸν Αὔγουστο!... τοὺς ψαλμούς... Μιὰ τόση ἀράδα «... ἐπίρριψον ἐπὶ Κύριον ἀσστὸτρταρπιμομφέένγογμειο. υ ψαλτήρι τὴν μέριμνάν σου, στὸ βαθὺ μεσονύχτι καὶ αὐτός σε διαθρέψει...». φέρνει ἀλλόκοτη αὐγή... Πεφτάστερο μπρός μου Στὸ φῶς της, ὁ λόγος! κγέαρὶ νπωαρταὸδνίντροάμχαηι.λο Κομμάτια ἡ ἀδερφοσύνη «Κύριε, ἐλπιῶ ἐπὶ σέ...». Νμὲιώτὰθωγύπραωρ.ά..ταιρη. μὲ τὴν ἔγνοια πάνω ΝΑΥΣΙΚΑ ΙΕΣΣΑΙ ΚΑΣΙΜΑΤΗ στοὺς γερτοὺς ὤμους, στὸ ξοδεμένο μυαλό, στ᾽ αὐλακωμένο πρόσωπο.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Μιὰ ματιὰ στὸ 1821 Ἐν μέσῳ πανδημία ἀπὸ τὴν Covid-19, μὲ κα- Ἕλληνες ἔχουν κλείσει μέσα στὴν ψυχή τους τὴν θημερινὴ αὔξηση τῶν κρουσμάτων καὶ τῶν Ἑλλάδα ἀναθυμοῦνται μὲ συγκίνηση τὶς μεγάλες διασωληνωμένων, ἑορτάζουμε τὰ 200 χρόνια ὧρες τοῦ Ἑλληνισμοῦ. Αὐτὸς εἶναι ὁ κυριώτερος ἀπὸ τὴν ἔναρξη τῆς Ἐπαναστάσεως καὶ τοῦ ἀπελευ- σκοπὸς τοῦ ἑορτασμοῦ τῆς μεγάλης ἐπετείου: ἡ θερωτικοῦ ἀγῶνα γιὰ τὴν ἀποτίναξη τοῦ τουρκικοῦ διατήρηση τῆς ἱστορικῆς μνήμης. Οἱ ἥρωες τοῦ ζυγοῦ, ποὺ ἐπὶ 400 χρόνια καταδυνάστευε τὴ χώ- 1821 μᾶς ἄφησαν κληρονομιὰ τὸ σύνθημά τους: Θραε,οκτόι κἀοκυό.μτηὴπναἀνρηχγὴυτρῆίσςασμωεττηὸρνίαΕςὐμααγςγ.ελισμὸ τῆς Γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία καὶ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερία, γι᾽ αὐτὴν θὰ πολεμήσω, καὶ ἂν δὲν Πολὺ παραστατικά, ὁ ποιητὴς Γ. Βερίτης μᾶς τὴν ἀποκτήσω, τί μ᾽ ὠφελεῖ νὰ ζήσω. προτρέπει νὰ ἑορτάσουμε τὴ διπλῆ ἑορτὴ καὶ νὰ ἀντλήσουμε σοφὰ διδάγματα ἀπὸ τὰ θετικὰ καὶ Σήμερα, 200 χρόνια ἀπὸ τὴν ἡμέρα ποὺ φω- ἀρνητικὰ στοιχεῖα ποὺ παρατηρήθηκαν κατὰ τὴ νάξαμε μὲ ἅγια τρέλα τό « Ἐλευθερία ἢ Θάνατος», διάρκεια τοῦ Ἀγῶνα. Ἀπὸ τὴ μιὰ τὸ θάρρος, τὴν ἡ Ἑλλάδα πάλι δοκιμάζεται ἀπὸ τὸν ἐξ ἀνατολῶν ἀποφασιστικότητα, τὸν ἐνθουσιασμό, τὴν περιφρό- ἐχθρό, ποὺ καθημερινὰ μᾶς ἐνοχλεῖ καὶ μὲ διάφο- νηση τοῦ θανάτου καὶ τὴν ἀποφασιστικότητα, ποὺ ρους τρόπους μᾶς φοβερίζει καὶ μᾶς ἀπειλεῖ. Στὶς διώχνουν κάθε ἀπαισιόδοξη σκέψη, καὶ ἀπὸ τὴν δύσκολες αὐτὲς ὧρες, μὲ τὶς συνεχεῖς δυσάρεστες ἄλλη τὴν ἀποτροπὴ τοῦ μίσους καὶ τῆς διχόνοιας, ἀναγγελίες τῶν δελτίων εἰδήσεων, ἂς ὑψώσουμε ποὺ εἶναι τὸ αἰώνιο σαράκι τῆς φυλῆς μας, ποὺ τὸ βλέμμα μας πρὸς τὸν Οὐρανὸ καὶ ἂς ζητήσου- τόσο κακὸ ἔκανε τὸ διάστημα τοῦ Ἀγῶνα καὶ ποὺ με τὴ βοήθεια τοῦ Θεοῦ καὶ τῆς Παναγίας καὶ ἂς δυστυχῶς ὑπάρχει ἀκόμα σὲ πολλὰ μέτωπα στὴ θυμηθοῦμε τὰ λόγια τοῦ Πατροκοσμᾶ: σημερινὴ Ἑλλάδα. «Ψυχὴ καὶ Χριστὸς μᾶς χρειάζεται. Αὐτὰ τὰ δύο, Χαρῆτε ἀδέλφια τὴ μεγάλη μας γιορτή. ὅλος ὁ κόσμος καὶ ἂν πέσει πάνω σας, δὲν μπορεῖ Εἶν᾽ ἡ γιορτὴ τῆς πίστης καὶ τῆς λευτεριᾶς νὰ σᾶς τὰ πάρει κανείς, ἐὰν ἐσεῖς δὲν τὰ δώσετε μὲ ποὺ προμηνᾷ τὸν ἐρχομὸ τοῦ Λυτρωτῆ τὴ θέλησή σας». καὶ τῶν προγόνων διαλαλεῖ τὴν ἀρετή. Δὲν θὰ τὰ παραδώσουμε, ἅγιε Πατροκοσμᾶ. Θὰ Χαρῆτ᾽ ἀδέλφια τὴν τρανὴ διπλῆ γιορτή. κινήσουμε μπροστὰ ἀδελφωμένοι, μὲ τὸ πανάρ- Ὑμνολογῆστε τὸν οὐράνιο Λυτρωτή, χαιο ΕΜΕΙΣ τοῦ Μακρυγιάννη. Ἐμεῖς ὁ ταλαίπωρος κι ἀγωνιστῆτε μονιασμένοι, δυνατοί, καὶ ἀπροσκύνητος ἑλληνικὸς λαός, ὑποκλινόμαστε γιὰ μιὰν Ἑλλάδα φωτεινή, χριστιανική. στοὺς ἥρωες ἀγωνιστὲς ποὺ μᾶς χάρισαν μιὰ ἐλεύ- θερη πατρίδα καὶ ὑποσχόμαστε νὰ διαφυλάξουμε τὶς ἀξίες καὶ τὰ ἰδανικὰ ποὺ μᾶς ἄφησαν παρακα- ταθήκη, μεταλαμπαδεύοντάς τα στὶς νέες γενιές. 130 Κάθε φορὰ ποὺ πλησιάζει ἡ μεγάλη ἑορτή, ὅσοι ΑΝΘΟΥΛΑ ΝΑΟΥΜΗ

Ὁ ρόλος τῆς πίστης «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 καὶ τῆς Ἐκκλησίας στὴν Ἐπανάσταση τοῦ 1821 ἩἘπανάσταση τῶν Ἑλλήνων ἐνάντια στὸν Στὴν προσπάθειά μας νὰ ὀθωμανικὸ ζυγὸ ὑπῆρξε, ὅπως τὸ διατύ- ἀναδείξουμε ἐδῶ τὴ σχέση πωσε πολὺ ὡραῖα σὲ στίχους ὁ ποιητὴς καὶ τῆς Ἐπανάστασης τοῦ ᾽21 ἀγωνιστὴς τοῦ 1821 ἀπὸ τὴ Σάμο Γεώργιος Κλεάν- μὲ τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, δὲν θὰ ἀκολουθήσουμε θης1 (1801-1839), ἕνας ἀγώνας «γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πεπατημένη ὁδό. Δὲν θὰ σταθοῦμε στὰ ἄφθονα τὴν πίστη τὴν ἁγία καὶ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερία». καὶ εὔγλωττα παραδείγματα εὐσέβειας τῶν Ἀγωνιστῶν Αὐτὴ ὅμως ἡ σχέση τῆς Ἐπανάστασης τοῦ ᾽21 μὲ καὶ λοιπῶν πρωταγωνιστῶν τοῦ ᾽21. Αὐτὰ εἶναι σχεδὸν τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ δὲν βλέπουμε νὰ τονίζεται ἄπειρα καὶ μερικὰ ἀπὸ αὐτὰ ἀληθινὰ ἐντυπωσιακά. Θυ- σήμερα – καὶ αὐτό, παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες μόμαστε, γιὰ παράδειγμα, τὸν Κολοκοτρώνη, μετὰ τὴν τῶν ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας νὰ τὴν ἀναδεί- ὀδυνηρὴ γιὰ τοὺς Ἕλληνες διάλυση τοῦ στρατοπέδου ξουν. Ἂν κάναμε λόγο γιὰ σκόπιμη ἀποσιώπηση, τῆς Καρύταινας, μόνο πιά, νὰ προσκυνάει εὐλαβικὰ αὐτὸ θὰ ἦταν ἀσφαλῶς μιὰ ἑρμηνεία – ἂν θέλετε, τὴν εἰκόνα τῆς Παναγίας στὸ Χρυσοβίτσι, στὶς 3 Ἀπριλίου πεῖτέ την καὶ αὐθαίρετη. Ἀλλὰ τὸ ὅτι ἐμεῖς σήμερα 1821, ἱκετεύοντας τὴ Θεοτό- κο νὰ βοηθήσει καὶ αὐτὴ τὴ φορὰ τοὺς Ἕλληνες νὰ σπάνια θυμόμαστε τὴ σχέση τῆς Ἐπανάστασης ἐμψυχωθοῦν, τότε ποὺ ἡ Ἐπανάσταση κινδύνευε νὰ σβήσει, πρὶν καλὰ καλὰ ξεκινήσει. Ἂν ἐπιλέγαμε μὲ τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, τὴ στιγμὴ ποὺ οἱ ἴδιοι νὰ διεξέλθουμε τέτοια παραδείγματα εὐσέβειας, δὲν θὰ τελειώναμε. Δὲν θὰ τὸ κάνουμε ὅμως. Καὶ οἱ πρωταγωνιστὲς τῆς Ἐπανάστασης τότε τόνιζαν δὲν θὰ τὸ κάνουμε, γιατὶ ὅλα αὐτὰ θὰ μποροῦσε κανεὶς νὰ τὰ ὑποτιμήσει ἢ καὶ νὰ τὰ ἀπαξιώσει πλή- αὐτὴ τὴ σχέση μὲ κάθε δυνατὴ εἔἶμνφαιαἑσρημκηανὶεσίαὲ. κάθε ρως, ἰσχυριζόμενος ὅτι τελικὰ δὲν λένε τίποτα, ὅτι δυνατὴ εὐκαιρία, αὐτὸ πιὰ δὲν εἶναι ἀπηχοῦν ἁπλῶς τὴ λαϊκὴ καὶ ἀφελῆ θρησκευτικό- τητα τῶν ἀνθρώπων τῆς ἐποχῆς, χωρὶς ὅμως νὰ μιὰ ἁπλῆ ἐμπειρικὴ διαπίστωση. σχετίζονται μὲ τὴν οὐσία τῶν γεγονότων. Θὰ πεῖτε, ἂν μὲ τέτοια περισσὴ εὐκολία καὶ 1. Γεώργιος Διακογεωργίου, γνωστὸς ὡς «Κλεάνθης» ἀπὸ τὸ ἐλαφρᾷ τῇ καρδίᾳ ἀπαξιώσουμε ὅλες τὶς δηλώσεις 131 ψευδώνυμό του στὴ Φιλικὴ Ἑταιρεία. καὶ ἐκδηλώσεις βαθύτατης εὐσέβειας τῶν ἴδιων τῶν πρωταγωνιστῶν τῆς Ἐπανάστασης, τί μένει νὰ ποῦμε γιὰ τὴ σχέση τῆς Ἐπανάστασης μὲ τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ; Μένει τίποτα; Ἡ ἀπάντηση εἶναι ὅτι ναί, μένει. Καὶ αὐτὸ ποὺ μένει εἶναι τὸ πιὸ σημαντικὸ. Μένει ἡ πιὸ μεγάλη ἀλήθεια, ποὺ συνήθως περνάει ἀπαρατήρητη.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Ἡ μεγάλη ἀλήθεια ζρωοή, .γιθὰὰνἀὰπταολὺλςάἀσνσαογνντωανρίβζεετβααι ίτωὸςδκιακαὶ ίἀωπμὸατοσὺτὴς ἄνθτοτλὰαὺλνὑςοφγἁυιίὰρςσπτδταοάυνὺξστοςοβυράτνασὶςγττιὰμαᾶύκδπτρεαοςιειυ.δςδςιὰὅὲφνσσόεθτρςὰὸοτἀαυπγπαςωειπδιννοοιώοὺμῦσάπσεζραιωςον.μβδμαλὲή.ένπδπωθὲοὰνς- Σὲ ἄρθρο μας στὸ προηγούμενο τεῦχος τοῦ κινδύνευαν νὰ χάσουν τὴ ζωή τους ἀπὸ τὰ νεῦρα, περιοδικοῦ μας2, ἀναφερθήκαμε στὶς πραγματικὰ τὰ καπρίτσια καὶ τὴν αὐθαιρεσία τοῦ κάθε Τούρκου ζοφερὲς συνθῆκες μέσα στὶς ὁποῖες ζοῦσαν οἱ ρα- ἀγᾶ. Στὸ ἑξῆς δὲν θὰ προσκυνοῦσαν αὐτοὶ ἄλλους, γιᾶδες στὰ χρόνια τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς. Κάνα- ἀλλὰ οἱ ἄλλοι θὰ προσκυνοῦσαν αὐτούς. με λόγο ἐκεῖ γιὰ τὴν ἐξοντωτικὴ φορολογία, τὸ ἀπαίσιο παιδομάζωμα, τὶς ἀπίστευτες ταπεινώσεις, Καὶ μποροῦσε κανεὶς βέβαια πάντα νὰ μπεῖ στὸν τὴν τόση περιφρόνηση γιὰ τὴ ζωὴ τῶν ραγιάδων. πειρασμὸ νὰ σκεφθεῖ τὸ ἑξῆς: « Ἂς κάνω αὐτὸ τὸ Μένει νὰ ποῦμε τὸ πιὸ σημαντικὸ ἀπ᾽ ὅλα, αὐτὸ ἁπλό, γιὰ νὰ ἀπαλλαγῶ ἀπὸ τὰ τόσα δεινὰ τῆς ποὺ συνήθως παραβλέπουμε: ζωῆς τοῦ ραγιᾶ, γιὰ νὰ μπορέσω νὰ μεγαλώσω μὲ ἀσφάλεια τὰ παιδιά μου καὶ νὰ ζήσω τὴν οἰκογένειά Ἄν, μετὰ ἀπὸ ὅλα τὰ ζοφερὰ ποὺ εἴδαμε, νιώθα- μου, καὶ θὰ εἶμαι ἄνθρωπος καλὸς καὶ θεοσεβής με ὅτι ὅσοι εἶχαν τὴν ἀτυχία νὰ γεννηθοῦν ραγιᾶδες – σάμπως τὸν ἴδιο Θεὸ δὲν λατρεύουμε ὅλοι; – κι στὴν Τουρκοκρατία ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν ἂς τοῦ δίνουμε διαφορετικὰ ὀνόματα. Οὔτε πάλι μέσα στὰ πιὸ μεγάλα βάσανα, τὶς πιὸ μεγάλες στε- ρήσεις, τὶς πιὸ μεγάλες ταπεινώσεις, ΔΕΝ θὰ εἴχαμε δίκιο. Οἱ ραγιᾶδες ΔΕΝ ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν αὐτὴ τὴ μαύρη ζωή. Μποροῦσαν, κάθε ὥρα καὶ στιγμή, νὰ ἀλλάξουν τὴ ζωή τους, μιὰ γιὰ πά- K Ἡ Ἐπανάσταση τῶν Ἑλλήνων ἐνάντια στὸν ὀθωμανικὸ ζυγὸ ὑπῆρξε, ὅπως τὸ διατύπωσε πολὺ ὡραῖα σὲ στίχους ὁ ποιητὴς καὶ ἀγωνιστὴς τοῦ 1821 ἀπὸ τὴ Σάμο Γεώργιος Κλεάνθης, ἕνας ἀγώνας «γιὰ τοῦ Χριστοῦ τὴν πίστη τὴν ἁγία καὶ τῆς πατρίδος τὴν ἐλευθερία». Αὐτὴ ὅμως ἡ σχέση τῆς Ἐπανάστασης τοῦ ᾽21 μὲ τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ δὲν βλέπουμε νὰ τονίζεται σήμερα – καὶ αὐτό, παρὰ τὶς φιλότιμες προσπάθειες τῶν ἐκπροσώπων τῆς Ἐκκλησίας νὰ τὴν ἀναδείξουν. Ἂν κάναμε λόγο γιὰ σκόπιμη ἀποσιώπηση, αὐτὸ θὰ ἦταν ἀσφαλῶς μιὰ ἑρμηνεία – ἂν θέλετε, πεῖτέ την καὶ αὐθαίρετη. Ἀλλὰ τὸ ὅτι ἐμεῖς σήμερα σπάνια θυμόμαστε τὴ σχέση τῆς Ἐπανάστασης μὲ τὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, τὴ στιγμὴ ποὺ οἱ ἴδιοι οἱ πρωταγωνιστὲς τῆς Ἐπανάστασης τότε τόνιζαν αὐτὴ τὴ σχέση εμἶὲνακιάἑθρεμδηυνενίαατ.ὴεἶἔνμαφι αμσιὰηἁκπαλὶ ῆσὲἐμκπάεθιεριδκυὴνδαιταὴπείσὐτκωασιρηί.α, αὐτὸ πιὰ δὲν K ντα, μὲ τὸν πιὸ εὔκολο καὶ ἁπλὸ τρόπο. Ἀρκοῦσε θὰ γίνω ἐγὼ σὰν τοὺς ἄδικους ἀγᾶδες, ἀλλὰ θὰ νὰ παρουσιασθοῦν μπροστὰ στὶς ὀθωμανικὲς ἀρχὲς εἶμαι δίκαιος καὶ ἐπιεικὴς πρὸς ὅλους». Κάποιοι καὶ νὰ προφέρουν μία καὶ μόνο φράση: «λὰ ἰλ λὰχ ἔκαναν, ἀσφαλῶς, αὐτὴ τὴν ὀλέθρια ἐπιλογή. Οἱ ἰλ ἀλλάχ». Μὲ αὐτὴ τὴ μία φράση, τόσο ἁπλᾶ, πἀπλόευγρονὰοτίῶτονυσςυβνρόίρσωκονν. τεαἶνι ασιήΤμοεῦρρακἀοπι,ὸχτωὴρνὶςἄλκλἂην ὁμολογοῦσαν ὡς Θεὸ τὸν Ἀλλάχ, ἔπαυαν νὰ εἶναι νὰ τὸ ὑποψιάζονται ὅτι οἱ μακρινοί τους πρόγονοι ραγιᾶδες καὶ γίνονταν Τοῦρκοι, καθ᾽ ὅλα ἰσότιμοι ἦταν Ἕλληνες. μὲ τοὺς ἄλλους Τούρκους. Στὸ ἑξῆς, δὲν θὰ ἦταν ὑποχρεωμένοι νὰ πληρώνουν τὸν κεφαλικὸ φό- Εἶναι σημαντικὸ νὰ καταλάβουμε ὅτι, κάθε ὥρα καὶ στιγμή, στὰ τετρακόσια χρόνια τῆς σκλαβιᾶς, μὰ 2. Γιάννη Κ. Τσέντου, « Ἡ “ζηλευτή” ζωὴ τῶν ραγιάδων στὴν κι ἔπειτα ἀκόμα, στὰ δύσκολα χρόνια τοῦ Ἀγῶνα, Τουρκοκρατία», Ὁ Κόσμος τῆς Ἑλληνίδος 645 (Μάιος - 132 Ἰούνιος 2021), σελ. 87-93. ὅλοι οἱ Ἕλληνες, ὁ καθένας χωριστά, εἶχαν ἀνοικτὴ

μπροστά τους αὐτὴ τὴν ἐπιλογή. Ἀναφέρεται χα- σπουδαῖος χριστιανὸς διανοητὴς Ἀλέξανδρος «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ρακτηριστικὰ ὅτι, ὅταν τὸ 1822 οἱ Ἕλληνες πολι- Τσιριντάνης, ὁ ὁποῖος, ἐξηγώντας πῶς ὁ κάθε ρα- ορκοῦσαν τοὺς Τούρκους στὴν Ἀκρόπολη τῆς γιᾶς μποροῦσε μὲ αὐτὸν τὸν τόσο ἁπλὸ τρόπο νὰ Ἀθήνας, ἔλαβε χώρα ὁ ἑξῆς... «σουρρεαλιστικός» ἀλλάξει τὴ ζωή του μιὰ γιὰ πάντα, σχολίαζε: «Οἱ διάλογος, ἀπὸ τοὺς διαλόγους ἐκείνους στοὺς Μουσουλμᾶνοι τότε τὸν ἀγκάλιαζαν, δὲν ἐφέροντο ὁποίους οἱ ἀντιμαχόμενοι γυρεύουν νὰ κάμψουν πρὸς τοὺς ραγιᾶδες ὅπως ὁ Χίτλερ πρὸς τοὺς Ἑβραί- τὸ ἀγωνιστικὸ φρόνημα τῶν ἀντιπάλων τους: ους, ποὺ δὲν εἶχαν δυνατότητα νὰ προσχωρήσουν K Ἄν, μετὰ ἀπὸ ὅλα τὰ ζοφερὰ ποὺ εἴδαμε, νιώθαμε ὅτι ὅσοι εἶχαν τὴν ἀτυχία νὰ γεννηθοῦν ραγιᾶδες στὴν Τουρκοκρατία ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν μέσα στὰ πιὸ μεγάλα βάσανα, τὶς πιὸ μεγάλες στερήσεις, τὶς πιὸ μεγάλες ταπεινώσεις, ΔΕΝ θὰ εἴχαμε δίκιο. Οἱ ραγιᾶδες ΔΕΝ ἦταν καταδικασμένοι νὰ ζοῦν αὐτὴ τὴ μαύρη ζωή. Μποροῦσαν, κάθε ὥρα καὶ στιγμή, νὰ ἀλλάξουν τὴ ζωή τους, μιὰ γιὰ πάντα, μὲ τὸν πιὸ εὔκολο καὶ ἁπλὸ τρόπο. Ἀρκοῦσε νὰ παρουσιασθοῦν μπροστὰ στὶς ὀθωμανικὲς ἀρχὲς καὶ νὰ προφέρουν μία καὶ μόνο φράση: «λὰ ἰλ λὰχ ἰλ ἀλλάχ». Μὲ αὐτὴ τὴ μία φράση, τόσο ἁπλᾶ, ὁμολογοῦσαν ὡς Θεὸ τὸν Ἀλλάχ, ἔπαυαν νὰ εἶναι ραγιᾶδες καὶ γίνονταν Τοῦρκοι, καθ᾽ ὅλα ἰσότιμοι μὲ τοὺς ἄλλους Τούρκους. K – Βρὲ ραγιᾶδες, τί θέλετε καὶ μᾶς πολεμᾶτε; στὴν Ἀρία φυλή, ἴσα-ἴσα ἦσαν ἕτοιμοι νὰ τὸν ἀγκα- 133 ρώτησαν οἱ Τοῦρκοι ἀπὸ τὰ τείχη. λιάσουν. Μόλις ἔκανε αὐτὴ τὴ δήλωση, ἀμέσως ἔπαυε νὰ εἶναι ραγιᾶς καὶ γινόταν ἀγᾶς, ἀφέντης»4. – Θέλουμε τὴν ἐλευθερία μας καὶ πολεμᾶμε γιὰ τὴν πατρίδα μας, ἀπάντησαν οἱ Ἕλληνες. Πραγματικά, καὶ τὸ λέμε αὐτὸ χωρὶς τὴν παρα- μικρὴ δόση ὑπερβολῆς, τίποτα δὲν θὰ ἄξιζε ἴσως – Μὰ δὲν εἴμαστε καὶ μεῖς σὰν καὶ σᾶς; ρώτησαν νὰ λογίζεται τόσο μεγάλο θαῦμα στὴ μακραίωνη ξανὰ οἱ Τοῦρκοι. Δὲν γεννηθήκαμε σὲ τοῦτο τὸν ἑλληνικὴ ἱστορία, οὔτε ὁ Μαραθώνας οὔτε ἡ Σα- τόπο καὶ δὲν ἐζήσαμε μαζί; λαμίνα οὔτε ἡ ἐπικὴ πορεία τοῦ Μεγάλου Ἀλε- ξάνδρου στὰ βάθη τῆς Ἀσίας, ὅσο μεγάλο θαῦμα – Ναί, εἶπαν οἱ Ἕλληνες, ἀλλὰ εἴσαστε μωαμε- εἶναι αὐτό, ἡ ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ στὴν Τουρ- θανοί. Ἔχετε ἄλλη πίστη καὶ μᾶς ἐτυραννούσατε. κοκρατία: ὅτι ἐπὶ 400 χρόνια ὅλοι οἱ ραγιᾶδες, ὁ καθένας ξεχωριστά, μποροῦσαν μὲ αὐτὸν τὸν τόσο Ἡ ἀπάντηση τῶν Τούρκων τὰ λέει ὅλα: εὔκολο καὶ ἁπλὸ τρόπο νὰ ἀπαλλαγοῦν μιὰ γιὰ – Καὶ γιατί δὲν γινόσαστε καὶ σεῖς μωαμεθανοί, πάντα ἀπὸ ὅλα τὰ ἀπίστευτα δεινὰ ποὺ εἴδαμε, νὰ γιὰ νἄμαστε ὅλοι ἕνα πρᾶγμα, καὶ νὰ μὴ λεγόσαστε παύσουν νὰ εἶναι ραγιᾶδες καὶ νὰ γίνουν ἀγᾶδες, ἐσεῖς ραγιᾶδες καὶ μεῖς ἀφεντάδες3; ἀφέντες, ἀλλά... ἐπέλεξαν νὰ μὴν τὸ κάνουν. Τὴ μεγάλη ἀλήθεια ποὺ κρύβεται ἐδῶ τὴν εἶχε ἐπισημάνει καὶ ἀναδείξει, μὲ τὴ διεισδυτική του Στὰ τετρακόσια χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας ὁ ματιά, ὁ ἀείμνηστος Καθηγητὴς τῆς Νομικῆς καὶ ἑλληνισμὸς διέτρεξε τὸν πιὸ θανάσιμο κίνδυνο τῆς μακραίωνης καὶ πολυτάραχης ἱστορίας του. 3. Διονυσίου Κόκκινου, Ἡ Ἑλληνικὴ Ἐπανάστασις, Ἐκδοτικὸς Ἀναλογισθεῖτε πόσο ἰσχυρὸ ἦταν τὸ δέλεαρ τῆς οἶκος «Μέλισσα», Ἀθήνα 19746, τόμος Β΄, σελ. 402. Τέτοια προσχώρησης στὸν μουσουλμανισμό. Λίγες ἐποχὲς λόγια φώναζαν οἱ Τοῦρκοι στοὺς Ἕλληνες καὶ στὸ Βαλτέτσι, μποροῦμε νὰ φαντασθοῦμε στὶς ὁποῖες νὰ ἦταν ὅπως μᾶς τὰ παραδίδει ὁ Ἀμβρόσιος Φραντζῆς: «Βρὲ Ρω- μιοί, μὰ τὸ καλὸ ποὺ σᾶς θέλουμε, ρίξτε τ᾽ ἄρματα, ἐλᾶτε νὰ 4. Ἀ. Ν. Τσιριντάνη, Ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες, Ἐκδόσεις «Συζήτησις», προσκυνήσετε καὶ μὰ τοῦ Ραμπῆ [τοῦ Θεοῦ ] τὸ ὄνομα καὶ τοῦ Ἀθῆναι 1977, σελ. 28. μεγάλου Προφήτη καὶ μὰ τὰ τέσσερα κιτάπια τοῦ Θεοῦ [ἐνν. τὴ Γραφή, τοὺς Ψαλμοὺς τοῦ Δαβίδ, τὸ Εὐαγγέλιο καὶ τὸ Κοράνι] καὶ μὰ τοῦ βασιλιᾶ μας τὸ κεφάλι, τρίχα σας δὲν θὰ πειραχθεῖ».

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 τόσο εὔκολο νὰ νιώσουν οἱ χριστιανοὶ τὴν ἀλήθεια νας ὁ Ἀθανάσιος Διάκος ἔπεσε τραυματισμένος στὰ τῶν λόγων τοῦ Κυρίου, ὅτι εἶναι «πλατεῖα ἡ πύλη χέρια τῶν Τούρκων, καὶ αὐτοὶ τοῦ πρότειναν νὰ καὶ εὐρύχωρος ἡ ὁδός» ποὺ ὁδηγεῖ στὴν ἀπώλεια, ἀλλαξοπιστήσει, γιὰ νὰ σώσει τὴ ζωή του, αὐτὸς καὶ πάλι «στενὴ ἡ πύλη καὶ τεθλιμμένη ἡ ὁδός» ἀπάντησε περήφανα τὸ πολὺ γνωστό: K Πραγματικά, καὶ τὸ λέμε αὐτὸ χωρὶς τὴν παραμικρὴ δόση ὑπερβολῆς, τίποτα δὲν θὰ ἄξιζε ἴσως νὰ λογίζεται τόσο μεγάλο θαῦμα στὴ μακραίω- νη ἑλληνικὴ ἱστορία, οὔτε ὁ Μαραθώνας οὔτε ἡ Σαλαμίνα οὔτε ἡ ἐπικὴ πορεία τοῦ Μεγάλου Ἀλεξάνδρου στὰ βάθη τῆς Ἀσίας, ὅσο μεγάλο θαῦμα εἶναι αὐτό, ἡ ἐπιβίωση τοῦ ἑλληνισμοῦ στὴν Τουρκοκρατία: ὅτι ἐπὶ 400 χρόνια ὅλοι οἱ ραγιᾶδες, ὁ καθένας ξεχωριστά, μποροῦσαν μὲ αὐτὸν τὸν τόσο εὔκολο καὶ ἁπλὸ τρόπο νὰ ἀπαλλαγοῦν μιὰ γιὰ πάντα ἀπὸ ὅλα τὰ ἀπίστευτα δεινὰ ποὺ εἴδαμε, νὰ παύσουν νὰ εἶναι ραγιᾶδες καὶ νὰ γίνουν ἀγᾶδες, ἀφέντες, ἀλλά... ἐπέλεξαν νὰ μὴν τὸ κάνουν. K ποὺ ὁδηγεῖ στὴ ζωή5. Αὐτὸ τό «λὰ ἰλ λὰχ ἰλ ἀλλάχ» «Πᾶτε καὶ σεῖς κι ἡ πίστη σας, μουρτᾶδες, νὰ χαθεῖτε. ἔμοιαζε μὲ τὸ κλειδὶ γιὰ μιὰ καλύτερη ζωή, μακριὰ Ἐγὼ γραικὸς γεννήθηκα, γραικὸς θὲ ν᾽ ἀποθάνω». ἀπὸ τὰ βάσανα, τὶς στερήσεις καὶ τὶς ταπεινώσεις τῆς ζωῆς τοῦ ραγιᾶ. Ἀλλὰ ὁ ἁπλὸς ραγιᾶς, ὁ ἁπλὸς χρι- Εἶναι σημαντικὸ νὰ παρατηρήσουμε ὅτι ὁ Διά- στιανὸς στὰ τετρακόσια αὐτὰ χρόνια βροντοφώναξε κος δὲν φέρεται νὰ εἶπε, ὅπως θὰ ἦταν λογικὸ στὸν δυνάστη του αὐτὸ ποὺ γράφει σὲ ἕνα ὑπέροχο νὰ εἶχε πεῖ σὲ αὐτὸ τὸ πλαίσιο, « Ἐγὼ χριστιανὸς ποίημά του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος, αὐτὸ γεννήθηκα, χριστιανὸς θὲ ν᾽ ἀποθάνω». Φέρεται ποὺ σὲ ἀπόδοση στὴν κοινὴ νέα ἑλληνικὴ ἔχει ὡς νὰ εἶπε «γραικός», γιατὶ ἁπλούστατα ἔνιωθε ὅτι ἑξῆς: «Οὔτε κι ἂν μοῦ ἔδινες ἀμύθητες ποσότητες γραικὸς σήμαινε χριστιανός. ἀπὸ χρυσὸ καὶ κεχριμπάρι καὶ καταπράσινες πεδι- άδες καὶ μεγάλα κοπάδια καὶ λαμπρὸ ἀνάκτορο καὶ Αὐτὸ ἀκριβῶς διακηρύχθηκε, ἄλλωστε, μὲ τὸν τὸ πλούσιο τραπέζι τοῦ Ἀλκίνοου, οὔτε κι ἂν μοῦ πλέον ἐπίσημο τρόπο, στὸ Προσωρινὸν Πολίτευμα ἔδινες ἄλλη ζωή, ἀγέραστη, ἀντὶ γιὰ τὴν παροῦσα, τῆς Ἑλλάδος, τὸ πρῶτο ἑλληνικὸ σύνταγμα, ὅπου οὔτε κι ἔτσι δὲν θὰ ἐπέλεγα ἐγὼ “λιπόχριστον βίον ὡς Ἕλληνες προσδιορίζονταν οἱ χριστιανοὶ κάτοι- αἰσχρόν”, ν᾽ ἀφήσω τὸν Χριστὸ καὶ νὰ ζῶ μιὰ ζωὴ κοι τῆς ἑλληνικῆς ἐπικράτειας: « Ὅσοι αὐτόχθονες ἐπαίσχυντη μακριὰ ἀπὸ Αὐτόν»6. κάτοικοι τῆς ἐπικρατείας τῆς Ἑλλάδος πιστεύουσιν εἰς Χριστόν, εἰσὶν Ἕλληνες»7. *** Μὲ ὅλα αὐτὰ δεδομένα, γίνεται εὔκολα ἀντι- Πίστη καὶ πατρίδα καὶ ὁ ρόλος τοῦ Κλήρου ληπτὸ γιατί ἡ ἐπανάσταση ἐμφανιζόταν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς ὡς ἄρρηκτα συνδεδεμένη μὲ τὴν ὀρθόδοξη Γιὰ τοὺς λόγους ποὺ εἴδαμε, ὅταν οἱ ραγιᾶδες πίστη. Εἶναι πολὺ γνωστὸς ὁ συμβολισμὸς τῆς προ- σήκωσαν τὰ ὅπλα ἐνάντια στὸν ὀθωμανικὸ ζυγό, γραμματιζόμενης ἔναρξης τῆς ἐπανάστασης στὴν οἱ ἔννοιες τῆς πίστης στὸν Χριστὸ καὶ τῆς πατρίδας Πελοπόννησο στὶς 25 Μαρτίου, τὴν ἡμέρα τοῦ ἦταν ἀδιάσπαστα συνδεδεμένες μέσα τους. Ἀξίζει Εὐαγγελισμοῦ τῆς Θεοτόκου, «ὡς εὐαγγελιζομένην νὰ θυμηθοῦμε ὅτι, ὅταν μετὰ τὴ μάχη τῆς Ἀλαμά- τὴν πολιτικὴν λύτρωσιν τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους», ὅπως γράφει ὁ Σπυρίδων Τρικούπης8. 5. Ματθ., ζ΄ 13-14. 6. Γρηγορίου Ναζιανζηνοῦ, Ἔπη ἠθικὰ Β΄, Ὑποθῆκαι παρθέ- 7. Προσωρινὸν Πολίτευμα τῆς Ἑλλάδος, Τίτλος Α΄, Τμῆμα Β΄, β΄. νοις, ed. J.-P. Migne, PG 37, 589.1-5: «Οὐδ᾽ εἴ μοι χρυσοῖο, 8. Σπυρίδωνος Τρικούπη, Ἱστορία Ἑλληνικῆς Ἐπαναστάσεως, καὶ ἠλέκτροιο τάλαντα, / καὶ πεδία χλοάοντα καὶ εὐρέα πώεα Λονδῖνο 18602, τόμος Α΄, κεφ. Β΄, σελ. 23: « Ὁ Ὑψηλάντης δοίης, / καὶ δόμον αἰγλήεντα, καὶ Ἀλκινόοιο τράπεζαν, / οὐδ᾽ [...] ἐμελέτα ν᾽ ἀρχίσῃ τὰ ἔνοπλα κινήματά του τὴν 25 Μαρτίου, εἴ μοι βίον ἄλλον ἀγήραον ἀντὶ παρόντος, / οὐδέ κεν ὣς ἡμέραν τοῦ Εὐαγγελισμοῦ, ὡς εὐαγγελιζομένην τὴν πολιτικὴν 134 λιπόχριστον ἐγὼ βίον αἰσχρὸν ἑλοίμην». λύτρωσιν τοῦ ἑλληνικοῦ ἔθνους».

Ἀλλὰ καὶ ἡ ἡμέρα τῆς ἵδρυσης τῆς Φιλικῆς Ἑται- Γιὰ τὸν Πατριάρχη Γρηγόριο Ε΄ ἔχουν γραφεῖ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ρείας δὲν εἶχε ἐπιλεγεῖ τυχαῖα: Ἐπρόκειτο γιὰ τὴ πολλά. Κάθε ὅμως ἐπιφύλαξη γιὰ τὴ σχέση του μὲ 14η Σεπτεμβρίου 1814, ἡμέρα τῆς Ὑψώσεως τοῦ τὴν Ἐπανάσταση θὰ ἀρκοῦσε νὰ τὴ διαλύσει, ὄχι 135 Τιμίου Σταυροῦ, γιατὶ ὁ ξεσηκωμὸς τοῦ Γένους μόνο τὸ ἴδιο τὸ γεγονὸς τῆς θανατικῆς καταδίκης ἦταν πρακτικὰ ἡ ὕψωση τοῦ Σταυροῦ, ἐκεῖ ὅπου καὶ τοῦ ἀπαγχονισμοῦ του ἀπὸ τὸν Σουλτᾶνο, ἀλλὰ κυριαρχοῦσε ἡ Ἡμισέληνος. Γι᾽ αὐτὸ ἄλλωστε ἀκόμα περισσότερο τὸ σκεπτικὸ τῆς θανατικῆς του καὶ στὴν περίφημη ἐπαναστατικὴ προκήρυξη τοῦ καταδίκης. Πρόκειται γιὰ μιὰ λεπτομέρεια μὲ κατα- Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη μὲ τὴν ὁποία κηρυσσόταν ἡ ἔναρξη τῆς Ἐπανάστασης στὶς 24 Φεβρουαρίου λυτικὴ σημασία, ποὺ γιὰ κάποιο λόγο οἱ περισσό- 1821, πέρα ἀπὸ τὸν εὔγλωττο τίτλο της, «Μάχου τεροι ἀγνοοῦν. Βλέπουμε νὰ γράφεται ὅτι, γιὰ νὰ ὑπὲρ πίστεως καὶ πατρίδος», γινόταν ἔκκληση «νὰ ἀποφάσισε ὁ Σουλτᾶνος νὰ ἐκτελέσει τὸν Πατριάρ- κρημνίσωμεν ἀπὸ τὰ νέφη τὴν ἡμισέληνον, διὰ νὰ χη, θὰ μπορούσαμε νὰ ὑποθέσουμε ὅτι ἔκρινε τὸ α ὑψώσωμεν τὸ σημεῖον δι᾽ οὗ πάντοτε νικῶμεν: λέγω ἢ τὸ β. Μά, δὲν χρειάζεται νὰ ὑποθέσουμε τίποτα. τὸν Σταυρόν». Ὁ δὲ ὅρκος τῶν Ἱερολοχιτῶν ἔχει Ὁ Ἰωάννης Φιλήμων μᾶς διασῴζει τὸ κείμενο τῆς τόσο ἔντονη τὴν ὀρθόδοξη χριστιανικὴ σφραγῖδα, καταδικαστικῆς ἀπόφασης, τὸ ὁποῖο τοποθετήθηκε ὥστε δὲν μποροῦμε νὰ κάνουμε ὅτι δὲν τὸ βλέ- στὸ στῆθος τοῦ ἐθνομάρτυρα Πατριάρχη κατὰ τὸν πουμε: «… Ὡς Χριστιανὸς ὀρθόδοξος καὶ υἱὸς τῆς ἀπαγχονισμό του, ὅπως αὐτὸ μεταφράσθηκε στὰ ἡμετέρας Καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, ἑλληνικὰ ἤδη τὸ 1821. Καὶ σὲ αὐτὸ ὁ Πατριάρ- ὁρκίζομαι εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χρι- χης Γρηγόριος καταγγέλλεται, μεταξὺ ἄλλων, ὅτι στοῦ καὶ τῆς Ἁγίας Τριάδας νὰ μείνω πιστὸς εἰς τὴν «ἕνεκα τῆς διαφθορᾶς τῆς καρδίας αὑτοῦ, οὐ μόνον Πατρίδα μου καὶ εἰς τὴν Θρησκείαν μου. Ὁρκίζομαι δὲν ἐγνωστοποίησεν οὐδ᾽ ἐτιμώρησε τοὺς ἁπλοῦς νὰ ἑνωθῶ μὲ ὅλους τοὺς ἀδελφούς μου Χριστιανοὺς ἀνθρώπους, οἵτινες ἐπλανήθησαν, ἀλλά, κατὰ διὰ τὴν ἐλευθερίαν τῆς Πατρίδος μας. Ὁρκίζομαι πᾶσαν πιθανότητα, αὐτὸς ὁ ἴδιος μετέσχε κρυφίως νὰ χύσω καὶ αὐτὴν τὴν ὑστέρα ρανίδα τοῦ αἵματός ὡ ς ἀ ρ χ η γ ὸ ς τ ῆ ς ἐ π α ν α σ τ ά σ ε ω ς »11. Περιττὸ μου ὑπὲρ τῆς Θρησκείας καὶ τῆς Πατρίδος μου. [...] δὲ νὰ ποῦμε ὅτι, ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ ὁ Σουλτᾶνος Νὰ χύσω τὸ αἷμα μου, ἵνα νικήσω τοὺς ἐχθροὺς ἐκτέλεσε τὸν Πατριάρχη, καὶ δὴ ἀνήμερα τὴν Κυ- τῆς Θρησκείας μου, ἢ νὰ ἀποθάνω ὡς Μάρτυς διὰ ριακὴ τοῦ Πάσχα, 10 Ἀπριλίου 1821, εἶχε ἀπέναντί τὸν Ἰησοῦν Χριστόν. Ὁρκίζομαι τέλος πάντων εἰς τὸ τῆς Θείας Μεταλήψεως φοβερὸν Μυστήριον ὅτι θὰ 11. Ἰωάννου Φιλήμονος, Δοκίμιον ἱστορικὸν περὶ τῆς Ἑλληνικῆς ὑστερηθῶ τῆς Ἁγίας Κοινωνίας εἰς τὴν τελευταίαν Ἐπαναστάσεως, τόμος Γ΄, Ἀθῆναι 1860, σελ. 444. μου ἐκείνην ὥραν, ἐὰν δὲν ἐκτελέσω ἁπάσας τὰς ὑποσχέσεις τὰς ὁποίας ἔδωσα ἐνώπιον τῆς εἰκόνος τοῦ Κυρίου μας Ἰησοῦ Χριστοῦ».  Σὲ μιὰ τέτοια ἐπανάσταση δὲν πρέπει νὰ μᾶς ἐκπλήσσει ὁ πρωταγωνιστικὸς ρόλος τοῦ Κλήρου. Καὶ δὲν μιλᾶμε μόνο γιὰ τοὺς Ἱεράρχες ποὺ εὐλόγη- σαν τὶς σημαῖες καὶ τὰ ὅπλα τοῦ Ἀγῶνα στὸ Ἰάσιο, τὴν Ἀρεόπολη, τὴν Ἁγία Λαύρα, τὰ Καλάβρυτα, τὴν Καλαμάτα, τὴν Πάτρα, τὸν Ὅσιο Λουκᾶ καὶ ἀλλοῦ. Ὁ ἐκ τῶν ἱδρυτῶν τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας Ἐμμανουὴλ Ξάνθος γράφει ὅτι στὴν Πελοπόννησο ἐνεψύχωσαν καὶ ἐνεθάρρυναν τὴν ἐπανάσταση «ὅλοι σχεδὸν οἱ ἐκ τοῦ Ἱερατικοῦ τάγματος, ἄνευ τῶν ὁποίων ποτὲ ὁ λαὸς δὲν ἤθελε κινηθῇ, ἢ ἐδύνατο νὰ εὐδοκιμήσῃ»9 (χωρὶς τοὺς ὁποίους ὁ λαὸς δὲν θὰ ξεσηκωνόταν ποτὲ ἢ δὲν θὰ μποροῦσε νὰ πετύχει κάτι). Ὅπως βεβαιώνει καὶ ὁ Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανός, στὴν Πελοπόννησο «οὐδεὶς τῶν ἐπισήμων Ἀρχιερέων... ἔμεινεν ἀμύητος»10. 9. Ἐμμανουὴλ Ξάνθου, Ἀπομνημονεύματα περὶ τῆς Φιλικῆς Ἑταιρείας, Ἀθῆναι 1845, σελ 25. 10. Παλαιῶν Πατρῶν Γερμανοῦ, Ἀπομνημονεύματα, ἐν Ἀθή- ναις 19003, σελ. 17.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 K Γιὰ τοὺς Ἕλληνες τὸ 1821 πίστη καὶ πατρίδα ἦταν ἕνα καὶ τὸ αὐτό, καὶ ἡ ἐπανάσταση ἦταν φυσικὴ προέκταση τῆς χριστιανικῆς τους πίστης καὶ ταὐτότητας. Χωρὶς τὴν πέραν πάσης λογικῆς προσήλωση τοῦ γένους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, πολὺ ἁπλᾶ δὲν θὰ ὑπῆρχε 1821, γιατὶ ἁπλούστατα δὲν θὰ ὑπῆρχε γένος τῶν Ἑλλήνων νὰ ξεσηκωθεῖ τὸ 1821... Σὲ αὐτὴ τὴν πίστη χρωστᾶμε λοιπὸν τὸ θαῦμα τοῦ ᾽21. Ἄν, τώρα, ἐμεῖς σήμερα ἐπιλέγουμε διαφορετικά, ἀσφαλῶς εἴμαστε ἐλεύθεροι νὰ τὸ κάνουμε, ἔχοντας βεβαίως καὶ τὸ βάρος τῆς εὐθύνης γιὰ τὴν ἐπιλογή μας. Ἀλλὰ ὀφείλουμε, σὲ κάθε περίπτωση, νὰ γνωρίζουμε καὶ νὰ ἀναγνωρίζουμε σὲ ποιὲς ἐπιλογές, σὲ ποιοὺς ἀνθρώπους, σὲ ποιὲς ἀξίες χρωστᾶμε τὴν ἐλευθερία μας. K του ὅλο τὸ γένος τῶν ραγιάδων, ποὺ ἔβλεπε στὸ τὰ μυστικοσυβούλια, συναζόταν τὰ ὀλίγα ἀναγκαῖα πρόσωπο τοῦ Πατριάρχη τὸν φυσικό του ἡγέτη. τοῦ πολέμου, καὶ εἰς τὸν πόλεμον θυσίαζαν καὶ σκο- Ὁ περίφημος στίχος τοῦ Ἀριστοτέλη Βαλαωρίτη, τωνόταν αὐτεῖνοι οἱ περέτες τῶν μοναστηριῶν καὶ «Χτυπᾶτε, πολεμάρχοι. / Μὴ λησμονεῖτε τὸ σχοι- τῶν ἐκκλησιῶν»13. νί, παιδιά, τοῦ Πατριάρχη», γράφτηκε ἀσφαλῶς *** ἀργότερα (γιὰ τὰ ἀποκαλυπτήρια τοῦ ἀνδριάντα τοῦ Γρηγορίου Ε΄ στὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν τὸ Ἑλλάδα καὶ Ὀρθοδοξία 1872), ἀλλὰ ἀποτυπώνει τὸν συναγερμὸ τοῦ γέ- Ὅλα ὅσα εἴδαμε γιὰ τὴ συμμετοχὴ τοῦ Κλήρου στὴν Ἐπανάσταση τοῦ ᾽21, ἀλλὰ καὶ ὅσα πολλὰ νους τότε, τὸ 1821. θὰ μπορούσαμε νὰ δοῦμε ἀκόμα, ὁσοδήποτε ἐντυπωσιακά, δὲν θὰ ἄξιζε νὰ εἶναι παρὰ ἁπλῆ Τὸν πρωταγωνιστικὸ ρόλο τοῦ Κλήρου πιστο- ὑποσημείωση στὸ βασικὸ ποὺ σημειώσαμε νω- ρίτερα, τὴ μεγάλη ἀλήθεια ποὺ ἐπιτέλους πρέ- ποιεῖ τὸ μένος τῶν Τούρκων ἐναντίον τῶν ἐκπρο- πει νὰ ἀναγνωρίσουμε καὶ νὰ ἀναδείξουμε: Ὅτι οἱ ραγιάδες στὴν Τουρκοκρατία μποροῦσαν νὰ σώπων του. Ὁ πρόξενος τῆς Ὁλλανδίας Ντομένικο ἀπαλλαγοῦν ἀπὸ ὅλα τὰ δεινά, ὅλες τὶς στερή- σεις καὶ τὶς ταπεινώσεις τῆς ζωῆς τους, μὲ τὸν πιὸ Ὀριγκόνο ἔγραφε χαρακτηριστικά: «Οἱ Τοῦρκοι ἁπλὸ τρόπο, κυριολεκτικὰ μὲ μία φράση, ἕνα «λὰ ἰλ λὰχ ἰλ ἀλλάχ», ὁπότε θὰ γίνονταν Τοῦρκοι καθ᾽ στὴν Ἀθήνα κάνουν τὰ πάντα, γιὰ νὰ συλλάβουν ὅλα ἰσότιμοι μὲ τοὺς ἄλλους Τούρκους – ἀλλὰ ἐπέλεξαν νὰ μὴν τὸ κάνουν. Ὅτι, ἑπομένως, ἂν παπάδες, γιατί, ὅπως διαδίδεται, οἱ παπάδες εἶναι ὁ Ἑλληνισμὸς ἐπέζησε κάτω ἀπὸ τὸν ὀθωμανικὸ ζυγό, αὐτὸ τὸ χρωστάει στὴ χριστιανική του πίστη, ἀρχηγοὶ τῶν ἐπαναστατῶν». Πραγματικά, στὶς πηγὲς τὸ χρωστάει στὴν Ὀρθοδοξία, τὸ χρωστάει στὴν Ἐκκλησία. Καὶ ὅτι γιὰ τοὺς Ἕλληνες ποὺ σήκωσαν ἀναφέρονται ἐπώνυμα 73 ἀρχιερεῖς ποὺ ἔλαβαν τὰ ὅπλα ἐνάντια στὸν Τοῦρκο δυνάστη τὸ 1821, ἡ ἐπανάσταση ἦταν φυσικὴ προέκταση τῆς χρι- ἐνεργὸ μέρος στὴν Ἐπανάσταση, ἐνῷ 45 ἐκτελέ- στιανικῆς τους πίστης καὶ ταὐτότητας. Ἐξ οὗ καὶ τὸ πολὺ γνωστὸ τοῦ Κολοκοτρώνη: «Μία φορὰ σθηκαν ἢ ἔπεσαν στὶς μάχες. Ὁ Γάλλος πρόξενος 13. Ἰωάννου Μακρυγιάννη, Ὁράματα καὶ θάματα, μεταγραφὴ Πουκεβὶλ ὑπολογίζει σὲ 6.000 τοὺς ἱερωμένους Ἄγγελου Ν. Παπακώστα, Μορφωτικὸ Ἵδρυμα Ἐθνικῆς ποὺ θυσιάσθηκαν. Μετὰ τὴν Ἐπανάσταση, ὁ Μακρυγιάννης θὰ γράψει στὰ Ἀπομνημονεύματά του ὅτι «τὰ μονα- στήρια ἦταν τὰ πρῶτα προπύργια τῆς ἀπανάστασής μας. ὅτι ἐκεῖ ἦταν οἱ τζαμπιχανέδες μας π(=ολτέὰμποου-. λεμοφόδιά μας) κι ὅλα τ᾽ ἀναγκαῖα τοῦ ὅτ᾽ ἦταν παράμερον καὶ μυστήριον ἀκπαὸλοτογὺέρςοΤιο. ύκρα-ὶ κους. Καὶ θυσιάσαν οἱ καϊμένοι οἱ σκοτώθηκαν οἱ περισσότεροι εἰς τὸν ἀγῶνα»12. Καὶ στὰ Ὁράματα καὶ θάματα, πάλι, γράφει ὅτι «εἰς τὸν ἀγῶνα τῆς πατρίδος σ᾽ αὐτὰ τὰ μοναστήρια γενόταν Τραπέζης, Ἀθήνα 20024 (ed. pr. 1983), 164.30-165.2. Προ- 12. Ἰωάννου Μακρυγιάννη, Ἀπομνημονεύματα, ἐν Ἀρχεῖον τοῦ σθέτει μάλιστα: «τριάντα εἶναι μόνον μὲ μένα σκοτωμένοι στρατηγοῦ Ἰωάννου Μακρυγιάννη (ἐκδ. Ἰω. Βλαχογιάννης), ἔξω εἰς τοὺς πολέμους καὶ εἰς τὸ κάστρο, τὸ Νιόκαστρο, καὶ 136 τόμος Β΄, ἐν Ἀθήναις 1907, σελ. 317. εἰς τὴν Ἀθήνα».

K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Χωρὶς τὴν πέραν πάσης λογικῆς προσήλωση τοῦ γένους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ στὴν Τουρκοκρατία, βεβαίως, ὅπως εἴπαμε, δὲν θὰ ὑπῆρχε 1821, ἀλλὰ καὶ περαιτέρω, δὲν θὰ ὑπῆρχε σήμερα Ἑλλάδα, δὲν θὰ ὑπῆρχαν σήμερα Ἕλληνες. Οἱ Ἕλληνες θὰ ἦταν ἕνας ἀκόμα ἐξαφανισμένος λαὸς τῆς Ἀρχαιότητας, ὅπως οἱ Σουμέριοι, οἱ Χιττίτες, οἱ Ἀσσύριοι καὶ οἱ Βαβυλώνιοι. K ἐβαπτίσθημεν μὲ τὸ λάδι, βαπτιζόμεθα καὶ μία μὲ τὸ τῆς συνάντησης καὶ γόνιμης σύνθεσης ἑλληνισμοῦ 137 αἷμα καὶ ἄλλη μίαν διὰ τὴν ἐλευθερίαν τῆς πατρίδος καὶ χριστιανισμοῦ, τὸ ὄνομα τῆς Ἑλλάδας δὲν θὰ μας»14. Ἄλλωστε, ὁ ἴδιος ὁ Κολοκοτρώνης ἀργότε- ὑπῆρχε ἴσως σήμερα, παρὰ μέσα στὶς βιβλιοθῆκες ρα, στὸν περίφημο λόγο του στὴν Πνύκα τὸ 1838, ἢ στὶς ἀναμνήσεις κάποιων σοφῶν15. Καὶ αὐτὸ μὲν ποὺ ἀποτελεῖ τρόπον τινὰ τὴν παρακαταθήκη του ὁ Ζαμπέλιος τὸ γράφει γιὰ τὸ Βυζάντιο, ἀλλὰ ἰσχύει πρὸς τοὺς Ἕλληνες, εἶπε ἀπερίφραστα: «Πρέπει ἐξίσου, ἰσχύει ἀπόλυτα καὶ γιὰ τὴν Τουρκοκρατία νὰ φυλάξετε τὴν πίστη σας, καὶ νὰ τὴν στερεώσετε, καὶ τὸ 1821. διότι, ὅταν ἐπιάσαμε τὰ ἄρματα, εἴπαμε πρῶτα ὑπὲρ πίστεως, καὶ ἔπειτα ὑπὲρ πατρίδος». Ἂν ἀναλογιστοῦμε καὶ συνειδητοποιήσουμε ὅλα αὐτά, καταλαβαίνουμε πόσο ἀληθινὰ εἶναι Ἐπαναλαμβάνουμε –καὶ πρέπει ἐπιτέλους νὰ τὸ τὰ ὅσα γράφει ὁ σπουδαῖος λογοτέχνης Στρατὴς νιώσουμε καὶ νὰ τὸ συνειδητοποιήσουμε– ὅτι γιὰ Μυριβήλης, εἰπωμένα σὲ ὁμιλία τὸ 1953, ἡ ὁποία τοὺς Ἕλληνες τὸ 1821 πίστη καὶ πατρίδα ἦταν ἕνα δημοσιεύθηκε κατόπιν σὲ συλλογικὸ τόμο μὲ θέμα καὶ τὸ αὐτό, καὶ ἡ ἐπανάσταση ἦταν φυσικὴ προέ- τὴν Ἑλληνικὴ Παράδοση: κταση τῆς χριστιανικῆς τους πίστης καὶ ταὐτότητας. Χωρὶς τὴν πέραν πάσης λογικῆς προσήλωση τοῦ «Εἶναι μοιραῖο γιὰ τὸ Ἔθνος μας, τὰ θρησκευ- γένους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ, τικά του ζητήματα νὰ εἶναι ἀδιάσπαστα συνδεμένα πολὺ ἁπλᾶ δὲν θὰ ὑπῆρχε 1821, γιατὶ ἁπλούστατα μὲ τὴν ἱστορικὴ μοῖρα τοῦ λαοῦ μας. Ἡ Ἑλληνικὴ δὲν θὰ ὑπῆρχε γένος τῶν Ἑλλήνων νὰ ξεσηκωθεῖ Ὀρθοδοξία, εἴτε τὸ θέλουμε εἴτε ὄχι, ἔχει ταὐτιστεῖ τὸ 1821... μὲ τὴν ἐθνική μας ὑπόσταση, ἤγουν μὲ τὴν ἐλευ- θερία μας. [...] Σὲ αὐτὴ τὴν πίστη χρωστᾶμε λοιπὸν τὸ θαῦμα τοῦ ᾽21. Ἄν, τώρα, ἐμεῖς σήμερα ἐπιλέγουμε δια- Τὰ σύμβολα τῆς Αὐτοκρατορίας τὰ κράτησε ἡ φορετικά, ἀσφαλῶς εἴμαστε ἐλεύθεροι νὰ τὸ κά- Ἐκκλησία καὶ τὰ διατήρησε μέσα στοὺς μαύρους νουμε, ἔχοντας βεβαίως καὶ τὸ βάρος τῆς εὐθύνης αἰῶνες τῆς σκλαβιᾶς. Καὶ μέσα σ᾽ αὐτοὺς τοὺς φο- γιὰ τὴν ἐπιλογή μας. Ἀλλὰ ὀφείλουμε, σὲ κάθε βεροὺς αἰῶνες, αὐτὴ στάθηκε τὸ πνευματικὸ καὶ περίπτωση, νὰ γνωρίζουμε καὶ νὰ ἀναγνωρίζουμε ἐθνικὸ κέντρο τῆς μαρτυρικῆς φυλῆς. [...] σὲ ποιὲς ἐπιλογές, σὲ ποιοὺς ἀνθρώπους, σὲ ποιὲς ἀξίες χρωστᾶμε τὴν ἐλευθερία μας. Καὶ σωστὰ τὰ εἴπανε, πῶς σὲ πολλὲς κρίσιμες ὧρες τὸ ράσο στάθηκε ἡ ἐθνικὴ σημαία τῆς Ἑλλάδας Καὶ δὲν εἶναι μόνο αὐτό. Χωρὶς τὴν πέραν πάσης στὰ χρόνια της σκλαβιᾶς. [...] λογικῆς προσήλωση τοῦ γένους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ στὴν Τουρκοκρατία, βεβαί- Συμπέρασμα ἀδιάσειστο. Ἂν ὑπάρχουμε σήμερα ως, ὅπως εἴπαμε, δὲν θὰ ὑπῆρχε 1821, ἀλλὰ καὶ σὰν Ἑλληνικὴ φυλή, εἶναι γιατὶ κρατηθήκαμε ἀπὸ περαιτέρω, δὲν θὰ ὑπῆρχε σήμερα Ἑλλάδα, δὲν τὰ ἄμφια τῆς θρησκείας μας ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια»16. θὰ ὑπῆρχαν σήμερα Ἕλληνες. Οἱ Ἕλληνες θὰ ἦταν ἕνας ἀκόμα ἐξαφανισμένος λαὸς τῆς Ἀρχαιότητας, Πραγματικά, δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ ποῦμε ὅπως οἱ Σουμέριοι, οἱ Χιττίτες, οἱ Ἀσσύριοι καὶ οἱ ὅτι ἡ πέραν πάσης λογικῆς προσήλωση τοῦ γέ- Βαβυλώνιοι. Γιὰ νὰ τὸ ποῦμε καὶ ἀλλιῶς, ὅπως τὸ νους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ στὴν ἔλεγε μετ᾽ ἐμφάσεως ὁ σημαντικὸς ἱστορικὸς Σπυρί- δων Ζαμπέλιος (1815-1881), χωρὶς τὴν ἐπανάσταση 15. Σπυρίδωνος Ζαμπέλιου, Βυζαντιναὶ Μελέται, τύποις Χ. Νικο- λαΐδου Φιλαδελφέως, ἐν Ἀθήναις 1857, σελ. 152: «Χωρὶς 14. Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, Διήγησις συμβάντων τῆς ἑλλη- τῆς περὶ ἧς ὁ λόγος ἐπαναστάσεως, τὸ ὄνομα τῆς Ἑλλάδος νικῆς φυλῆς ἀπὸ τὰ 1770 ἕως τὰ 1836, τύποις Χ. Νικολαΐδου δὲν ἤθελεν ἴσως ὑπάρχει σήμερον ἢ ἐντὸς βιβλιοθηκῶν καὶ Φιλαδελφέως, Ἀθήνῃσιν 1846, σελ. 16. εἰς σοφῶν τινῶν ἀναμνήσεις». 16. Στρατῆ Μυριβήλη, «Οἱ παραδόσεις τοῦ Γένους καὶ ἡ δύναμη τῆς βυζαντινῆς μουσικῆς», ἐν Ἡ Ἑλληνικὴ Παράδοση, Συλ- λογικὸς τόμος, Ἐκδόσεις Εὐθύνη – Κείμενα τῆς Μεθορίου 2, Ἀθῆναι 1979 (19812, 20003), σελ. 104-106.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Τουρκοκρατία σφράγισε ὁριστικὰ τὸν ἀκατάλυτο σύνδεσμο τοῦ ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν χριστιανισμό. Ὁ σύνδεσμος αὐτὸς διακηρύχθηκε μὲ τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, ἀ«ἐνλθήρλώυπθοευν »ἡ17ὥ. ρφααἵνναερδώοξθαησκθεῇμὁὲυτἱὴὸςδτιοάῦ- τδὸονσηἑλτλοηῦνιχκρὸισλτόιαγνοι.κοσῦφυμρηηνλύαμταήτθοης κμεὲ, ὅταν οἱ Ἕλληνες ἀγκάλιασαν πρόθυμα ατὸὐτχὸρτισὴτνιαπνλιήκρὸωκσήηρτυογῦμαἑλ, λβηρνίσισκμοονῦτατοςυσςὲ. βάθυνε, δίνοντας ὡς καρπό του τὴ γό- λἑνλιόμλγηηονστιῶύκῆζνεςυΠπξααητιδέχρερίωαισνς.τ. ικἀαρλναλικτὰαῆιὁςώπἀθίκησακττεεάωμλςὲυτκτὸοανςὶ αὐτὸς σύνδεσμος τοῦ ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν χριστιανισμὸ σφραγίσθηκε ἴσως ὁριστικὰ K Πραγματικά, δὲν θὰ ἦταν ὑπερβολὴ νὰ ποῦμε ὅτι ἡ πέραν πάσης λογικῆς προσήλωση τοῦ γένους τῶν Ἑλλήνων στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ στὴν Τουρκοκρατία σφράγισε ὁριστικὰ τὸν ἀκατάλυτο σύνδεσμο τοῦ ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν χριστιανισμό. Ὁ σύνδεσμος αὐτὸς διακηρύχθηκε μὲ τὸν λόγο τοῦ Χριστοῦ, «ἐλήλυθεν ἡ ὥρα ἵνα δοξασθῇ ὁ υἱὸς τοῦ ἀνθρώπου». φανερώθηκε μὲ τὴ διάδοση τοῦ χριστιανικοῦ μηνύματος μὲ τὸν ἑλληνικὸ λόγο. σφυρηλατήθηκε, ὅταν οἱ Ἕλληνες ἀγκάλιασαν πρόθυμα τὸ χριστιανικὸ κήρυγμα, βρίσκοντας σὲ αὐτὸ τὴν πλήρωση τοῦ ἑλληνισμοῦ τους. βάθυνε, δίνοντας ὡς καρπό του τὴ γόνιμη σύζευξη χριστιανικῆς πίστεως καὶ ἑλληνικῆς παιδείας. κραταιώθηκε μὲ τὸν λόγο τῶν Πατέρων. ἀλλὰ ὁ ἀκατάλυτος αὐτὸς σύνδεσμος τοῦ ἑλληνισμοῦ μὲ τὸν χριστιανισμὸ σφραγίσθηκε ἴσως ὁριστικὰ τότε, στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς καὶ τὸ 1821, μὲ τὸν τρόπο ποὺ εἴδαμε. K τότε, στὰ χρόνια τῆς σκλαβιᾶς καὶ τὸ 1821, μὲ τὸν τότε θεολόγος τῆς «Ζωῆς» Ἀλέξανδρος Γκιάλας, ποὺ τότε μόλις εἶχε ἀρχίσει νὰ γίνεται γνωστὸς ὡς τρόπο ποὺ εἴδαμε. Καὶ ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἀκατάλυτο σύνδεσμο, δὲν ποιητὴς Γ. Βερίτης: « Ἂν ὁ κόσμος ἔχει ἀπόλυτη ἐννοοῦμε ἀσφαλῶς ὅτι οἱ σύγχρονοι Ἕλληνες ἀνάγκη τοῦ Χριστιανισμοῦ, γιὰ νὰ τραβήξει μπροστά, δὲν μποροῦμε νὰ ἀποστατήσουμε ἀπὸ τὴν πίστη ἡ Ἑλλὰς δὲν μπορεῖ νὰ ζήσει στιγμὴ χωρὶς αὐτόν. τοῦ Χριστοῦ. Καὶ μποροῦμε, καὶ πολὺ συχνὰ τὸ Γιὰ τὴν Ἑλλάδα, γιὰ τὴν Ἑλληνικὴ ψυχή, ἡ πίστη κάνουμε, καὶ μάλιστα μὲ περισσὴ εὐκολία. Αὐτὸ ὑπῆρξε ἡ ζωή της»18. ποὺ ἐννοοῦμε εἶναι ὅτι, ἂν παύσουμε νὰ εἴμαστε ΓΙΑΝΝΗΣ Κ. ΤΣΕΝΤΟΣ χριστιανοί, παύουμε τὴν ἴδια στιγμὴ νὰ εἴμαστε Ἕλληνες. Αὐτὸ ἐννοοῦμε, ὅταν μιλᾶμε γιὰ ἀκατά- λυτο σύνδεσμο. Δέστε τί ἔλεγε τὸ 1939 ὁ νεαρὸς 18. Γ. Βερίτη, « Ἡ Θρησκεία βάση ἐθνικῆς ἀναδημιουργίας», ἐν Μαρμαρωμένος Βασιλιάς. Δοκίμια ἑλληνορθόδοξου στο- 138 17. Λουκ., ιβ΄ 23. χασμοῦ, Ἐκδόσεις « Ἡ Δαμασκός», Ἀθήνα 1994, σελ. 30.

1821: Τρανὴ διπλὴ γιορτή! «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Γιὰ νὰ φτάσουμε ἀπὸ τὴν ἀπόλυτη μαυρίλα στὸ ἀπόλυτο φῶς τοῦ 1821, χρειάστηκαν τετρα- κόσια ὁλόκληρα χρόνια! Σ᾽ αὐτὰ τὰ χρόνια ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμιοσύνη ὡς λαὸς καὶ ὡς χώρα ἔγινε ὁλοκαύτωμα! Γιὰ νὰ φύγει ἡ μαυρίλα καὶ νὰ ἔλθει τὸ φῶς καὶ νὰ γίνει ἡ Ὀρθόδοξη Ρωμιο- σύνη ἐλεύθερο καὶ κυρίαρχο κράτος καὶ γιὰ νὰ μποροῦμε μέχρι σήμερα νὰ γιορτάζουμε αὐτὴ τὴν τρανὴ διπλὴ γιορτή, συνετέλεσαν: 1. Τὸ φλογερὸ κήρυγμα τῶν λειτουργῶν τῆς 2. Οἱ διδαχὲς τοῦ μεγάλου ἀποστόλου καὶ Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας. Ἀναφέρουμε ἐδῶ μάρτυρα τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας καὶ τῆς ἐνδεικτικὰ τὸ συγκλονιστικὸ κήρυγμα-ἱκεσία πρὸς τὴ Πατρίδας μας Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ, ποὺ Θεοτόκο τοῦ ἐπισκόπου Κερνίκης καὶ Καλαβρύτων δίδασκε, κήρυττε, περιόδευε, πεζοποροῦσε καὶ Ἠλία Μηνιάτη, ποὺ μὲ δάκρυα στὰ μάτια ἀπευθύνει ἀγωνιζόταν νὰ σπείρει τὸν σπόρο τῆς γνώσης καὶ συγκινητικὴ ἱκεσία πρὸς τὴ Θεοτόκο καὶ Τὴν παρα- τῆς λευτεριᾶς σ᾽ ὅλο τὸν βασανισμένο λαό. Τὰ λό- καλεῖ νὰ δεῖ τὰ δάκρυα τῶν πιστῶν, νὰ ἀκούσει τὶς για του ρίζωναν στὶς ψυχὲς τῶν καταπιεζομένων καὶ φωνές τους καὶ νὰ χαρίσει στὸ ἀγωνιζόμενο Γένος ἔδιναν θάρρος καὶ δύναμη στὶς ψυχὲς τῶν σκλαβω- τὴν ἀπολύτρωση: «... Καὶ ἂν ἐτοῦται αἱ φωναὶ δὲν μένων. Καὶ ὁδηγοῦσαν στὸ ποθούμενο: « Ἀδελφοί Σὲ παρακινοῦσιν εἰς σπλάχνος, ἂς Σὲ παρακινήσωσιν μου, πρέπει νὰ σπουδάζετε τὰ παιδιά σας, γιὰ νὰ ἐτοῦτα τὰ πικρὰ δάκρυα, ὁποὺ μᾶς πέφτουν ἀπὸ τὰ μαθαίνουν καλὰ τὰ ἑλληνικὰ γράμματα... Ἐξ ἄλλου, ὄμματα. Ἀλλ᾽ ἀνίσως καὶ ἐτοῦτα δὲν φθάνουσιν, ἂς ἀδελφοί, τὸ γένος μας εἶναι ἑλληνικό! Οἱ πρόγονοί Σὲ παρακινήσωσιν αἱ φωναὶ καὶ α}ι παρακλήσεις τῶν μας, οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες, ἤκμασαν εἰς σοφία τόσο, Ἁγίων Σου, ὁποὺ ἀκαταπαύστως φωνάζουσιν ἀπὸ ποὺ οἱ ἄλλοι λαοὶ μαθαίνουν ἑλληνικὰ γράμματα, ὅλα τὰ μέρη τῆς τρισαθλίου Ἑλλάδος. Φωνάζει ὁ γιὰ νὰ μοπροῦν νὰ κατανοοῦν τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ Ἀνδρέας ἀπὸ τὴν Κρήτην Φωνάζει ὁ Σπυρίδων ἀπὸ συγγράμματα, διότι ἀποτελοῦν λαμπερὰ φανάρια τὴν Κύπρον. Φωνάζει ὁ Ἰγνάτιος ἀπὸ τὴν Ἀντιόχειαν. γιὰ ὅλη τὴν ἀνθρωπότητα. Καὶ ὅταν οἱ ξενόφιλοι Φωνάζει ὁ Διονύσιος ἀπὸ τὰς Ἀθήνας. Φωνάζει ὁ κοπιάζουν νὰ μαθαίνουν τὰ ἑλληνικὰ γράμματα καὶ Πολύκαρπος ἀπὸ τὴν Σμύρνην. Φωνάζει ἡ Αἰκατερίνη ὁμιλοῦν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, πῶς μποροῦμε νὰ ἀπὸ τὴν Ἀλεξάνδρειαν. Φωνάζει ὁ Χρυσόστομος δικαιολογηθοῦμε ἡμεῖς οἱ Ἕλληνες;». ἀπὸ τὴν Βασιλεύουσαν Πόλιν καί, δείχνοντάς Σου τὴν σκληροτάτην τυραννίδα τῶν ἀθέων Ἀγαρηνῶν, 3. Ἡ θρυλικὴ ἀπάντηση τοῦ Θεόδωρου Κο- ἐλπίζουσιν ἀπὸ τὴν ἄκραν Σου εὐσπλαχνίαν τοῦ ἑλλη- λοκοτρώνη στὸν Ἅμιλτον, ὅτι ποτὲ οἱ Ἕλληνες νικοῦ γένους τὴν ἀπολύτρωσιν...»! K Οἱ συγκλονιστικὲς ὑποθῆκες τοῦ Ἰωάννη Μακρυγιάννη 139 γιὰ τὴν Πατρίδα καὶ γιὰ τὴν Ὀρθοδοξία: « Ὅσο ἀγαπῶ τὴν πατρίδα μου, δὲν ἀγαπῶ ἄλλο τίποτας. Νὰ ᾽ρθῇ ἕνας νὰ μοῦ εἰπῇ ὅτι θὰ πάγῃ ὀμπρὸς ἡ πατρίδα, στέργομαι νὰ μοῦ βγάλῃ καὶ τὰ δυό μου μάτια. Ὅτι ἂν εἶμαι στραβός, καὶ ἡ πατρίδα μου εἶναι καλά, μὲ θρέφει. ἂν εἶναι ἡ πατρίδα μου ἀχαμνά, δέκα μάτια νά ᾽χω, στραβὸς θὲ νὰ εἶμαι»! K

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 στημένε, τρισυπόστατε Θεέ, Ἁγία Τριάδα, Θεοτόκο, Ἅγια Σώματα, δόξα, δόξα, δόξα τῆς παντοδυναμίας Σου καὶ τῆς βασιλείας Σου, Κύριε, ἅπλωσε τὸ λαμπρό Σου καὶ εὐλογημένο Σου χέρι καὶ βγάλε μας μέσα ἀπὸ τὸν σκότον τὸν βαθὺ ὅπου εἴμαστε πεσμένοι καὶ χαμένοι καὶ πνιγμένοι τόσες αἰῶνες, καὶ φέρε μας εἰς τὸ φῶς Σου τὸ ἀληθινὸ τῆς βασιλείας Σου, καὶ βλόγα μας, τοὺς ἁμαρτωλούς, καὶ συχώρεσέ μας καὶ καθάρισέ μας ὡς τὸν Λάζαρον, ὅποτε εἶναι ἡ ἀγαθή Σου θέληση»! 5. Τὸ συγκλονιστικὸ παράδειγμα τοῦ Ἀθανα- σίου Διάκου, ποὺ τὴν ὥρα τοῦ μαρτυρίου, στὴν ἰταμὴ πρόσκληση τοῦ Τούρκου, «Γίνεσαι Τοῦρκος, δὲν συμβιβάζονται μὲ τοὺς Τούρκους: «Μίαν φοράν, Διάκε μου, τὴν πίστη σου νὰ ἀλλάξεις, νὰ προσκυ- ὅταν ἐπήραμεν τὸ Ναύπλιον, ἦλθε ὁ Ἅμιλτον νὰ μὲ νήσεις στὸ τζαμί, τὴν ἐκκλησιὰ ν᾽ ἀφήσεις;», ὁ ἑλλη- ἰδεῖ. Μοῦ εἶπε ὅτι “πρέπει οἱ Ἕλληνες νὰ ζητήσουν νόψυχος ἥρως ἀπάντησε: «Πᾶτε κι ἐσεῖς κι ἡ πίστη συμβιβασμόν, καὶ ἡ Ἀγγλία νὰ μεσιτεύσει”. Ἐγὼ τοῦ σας, μουρτάδες, νὰ χαθεῖτε, ἐγὼ Γραικὸς γεννήθηκα, ἀποκρίθηκα ὅτι “αὐτὸ δὲν γίνεται ποτέ, ἐλευθερία ἢ Γραικὸς θὲ νὰ πεθάνω»! Ὁ Ἀθανάσιος Διάκος, ἐνῷ θάνατος. Ἐμεῖς, Καπετὰν Ἅμιλτον, ποτὲ συμβιβασμὸν ἦταν λειτουργὸς τῆς Ὀρθόδοξης Ἐκκλησίας μας, δὲν ἐκάμαμεν μὲ τοὺς Τούρκους. Ἄλλους ἔκοψε, δὲν εἶπε μόνο «χριστιανός γεννήθηκα, χριστιανὸς θὰ ἄλλους ἐσκλάβωσε μὲ τὸ σπαθί, καὶ ἄλλοι, καθὼς πεθάνω», ἀλλὰ εἶπε «Γραικὸς γεννήθηκα, Γραικὸς θὲ ἡμεῖς, ἐζούσαμεν ἐλεύθεροι ἀπὸ γενεὰ εἰς γενεά. Ὁ νὰ πεθάνω». Αὐτὸ σημαίνει ὅτι ὁ ἥρωας θυσιάστηκε βασιλεύς μας ἐσκοτώθη, καμμία συνθήκη δὲν ἔκαμε. γιὰ τὴ Γραικία, δηλαδὴ γιὰ τὴν Ἑλλάδα, καὶ γιὰ τὸν Ἡ φρουρά του εἶχε παντοτινὸν πόλεμον μὲ τοὺς Τούρ- Χριστό, καὶ ὅτι ταὐτίζει τὴν Ἑλλάδα μὲ τὸν Χριστό. κους, καὶ δύο φρούρια ἦτον πάντοτε ἀνυπότακτα”. Αὐτὴ ἡ ταὔτιση τῆς Ἑλλάδας μὲ τὸν Χριστὸ μεγα- Μὲ εἶπε: “Ποία εἶναι ἡ βασιλικὴ φρουρά του, ποῖα λούργησε στὴ χιλιόχρονη Βυζαντινὴ Αὐτοκρατορία, εἶναι τὰ φρούρια;” “ Ἡ φρουρὰ τοῦ Βασιλέως μας διέσωσε τὴ Ρωμιοσύνη στὰ 400 χρόνια τῆς μαυρίλας εἶναι οἱ λεγόμενοι Κλέφται, τὰ φρούρια ἡ Μάνη καὶ καὶ τὴν ὁδήγησε στὸ φῶς τοῦ 1821! τὸ Σούλι καὶ τὰ βουνά”. Ἔτζι δὲν ὁμίλησε πλέον». 6. Ἡ διαχρονικὴ συνέχεια τῆς Ρωμιοσύνης 4. Οἱ συγκλονιστικὲς ὑποθῆκες τοῦ Ἰωάν- καὶ οἱ ἀντρειωμένοι της. Ὁ Νῖκος Γκάτσος ὑμνεῖ, νη Μακρυγιάννη γιὰ τὴν Πατρίδα καὶ γιὰ τὴν δοξολογεῖ καὶ θαυμάζει τοὺς ἀντρειωμένους ποὺ Ὀρθοδοξία: μᾶς χάρισαν τὴ λευτεριά μας πολεμώντας καὶ χο- « Ὅσο ἀγαπῶ τὴν πατρίδα μου, δὲν ἀγαπῶ ἄλλο ρεύοντας: τίποτας. Νὰ ᾽ρθῇ ἕνας νὰ μοῦ εἰπῇ ὅτι θὰ πάγῃ ὀμπρὸς ἡ πατρίδα, στέργομαι νὰ μοῦ βγάλῃ καὶ τὰ «Στὰ κακοτράχαλα τὰ βουνὰ μὲ τὸ σουραύλι δυό μου μάτια. Ὅτι θἂρνέεφἶμεαι.ιἂσντρεαἶνβαόιςἡ, κπααὶ τἡρίπδαατρμίοδυα μου εἶναι καλά, μὲ καὶ τὸν ζουρνὰ πάνω στὴν πέτρα τὴν ἁγιασμένη χορεύουν ἀχαμνά, δέκα μάτια νά ᾽χω, στραβὸς θὲ νὰ εἶμαι»! τώρα τρεῖς ἀντρειωμένοι. «Τούτην τὴν πατρίδα τὴν ἔχομεν ὅλοι μαζί, καὶ Ὁ Νικηφόρος κι ὁ Διογενὴς κι ὁ γιὸς τῆς Ἄννας σοφοὶ καὶ ἀμαθεῖς καὶ πλούσιοι καὶ φτωχοὶ καὶ τῆς Κομνηνῆς. πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοὶ καὶ οἱ πλέον μικρότεροι Δική τους εἶναι μιὰ φλούδα γῆς, μὰ Σύ, ἄνθρωποι. Τὸ λοιπόν, δουλέψαμεν ὅλοι μαζί, νὰ τὴν Χριστέ μου, τοὺς εὐλογεῖς, φυλᾶμεν καὶ ὅλοι μαζί, καὶ νὰ μὴ λέγει ὁ δυνατός γιὰ νὰ γλιτώσουν αὐτὴ τὴ φλούδα ἀπ᾽ τὸ τσακάλι “ἐγώ” οὔτε ὁ ἀδύνατος. Ξέρετε πότε νὰ λέγει ὁ κα- καὶ τὴν ἀρκούδα. ἢθεχίςαλ“ἐάγσώει”, ;νὰὍλταένγεἀι γ“ωἐγνώισ”τ.εῖὅμταόννοὅςμτωοςυἀκγαωὶ νφίζκοιάνσταειι Δὲς πῶς χορεύει ὁ Νικηταρᾶς, κι ἀηδόνι γίνεται ὁ ταμπουρᾶς. πολλοὶ καὶ φκιάνουν, τότε νὰ λένε “ἐμεῖς”. Εἴμαστε Ἀπὸ τὴν Ἤπειρο ὣς τὸν Μοριὰ κι ἀπ᾽ τὸ σκοτάδι εἰς τό “ἐμεῖς” κι ὄχι εἰς τό “ἐγώ”». στὴ λευτεριά, «Σημειώνω καὶ ἕνα μέρος ἀπὸ τὴν ἁμαρτωλὴ καὶ τὸ πανηγύρι κρατάει χρόνια στὰ μαρμαρένια ἁπλῆ καὶ ἀγράμματη προσευκή μου: Ἅγιος ὁ Θεός, τοῦ Χάρου ἁλώνια. ἅγιος ἰσχυρός, ἅγιος ἀθάνατος, ἐλέησον ἡμᾶς. Δόξα Κριτὴς κι ἀφέντης εἶν᾽ ὁ Θεός, καὶ δραγουμᾶνός 140 Σε, Κύριε Χριστέ, σταυρὲ σταυρωμένε, λαμπρὲ καὶ ἀνα- Του ὁ λαός».

K μεγάλην ἀτιμίαν, καὶ ὅτι ἡ Πατρὶς θέλει τοὺς θεωρεῖ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ὡς νόθους καὶ ἀναξίους τοῦ ἑλληνικοῦ ὀνόματος»! Ἡ ταὔτιση τῆς Ἑλλάδας μὲ 141 τὸν Χριστὸ μεγαλούργησε 9. Ἡ ἱστορικὴ Διακήρυξη τῆς Ἀνεξαρτησίας στὴ χιλιόχρονη Βυζαντινὴ μὲ ἡμερομηνία 1η Ἰανουαρίου 1822: « Ἐν ὀνόματι Αὐτοκρατορία, διέσωσε τὴ τῆς Ἁγίας καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος. Τὸ ἑλληνικὸς Ρωμιοσύνη στὰ 400 χρόνια τῆς ἔθνος, τὸ ὑπὸ τὴν φρικώδη ὀθωμανικὴν δυναστείαν, μαυρίλας καὶ τὴν ὁδήγησε στὸ μὴ δυνάμενον νὰ φέρει τὸν βαρύτατον καὶ ἀπαρα- δειγμάτιστον ζυγὸν τῆς τυραννίας, κηρύττει σήμερον φῶς τοῦ 1821! διὰ τῶν νομίμων παραστατῶν του, εἰς ἐθνικὴν συ- νηγμένων συνέλευσιν, ἐνώπιον Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων K τὴν πολιτικὴν αὐτοῦ ὕπαρξιν καὶ ἀνεξαρτησίαν». 7. Ἡ γενναιότητα τῆς Ἑλληνίδας. Μὲ δέος K ἀναφερόμαστε ἐδῶ στὴν πιὸ διάσημη. Ὁ λόγιος ἱστορικὸς Ἀνάργυρος Χατζηαναργύρου ἐπισημαί- Ἱστορικὴ Διακήρυξη νει: « Ἡ Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα ἦτο πράγματι τῆς Ἀνεξαρτησίας μὲ ἡμερομηνία λεοντόθυμος. 1821, Δεκεμβρίου 4, εἰς τὴν πολιορ- 1η Ἰανουαρίου 1822: « Ἐν ὀνόματι κίαν τοῦ Ναυπλίου τὸ ἐνθυμούμεθα. Ἐπιβαίνουσα τῆς Ἁγίας καὶ Ἀδιαιρέτου Τριάδος. εἰς ἴδιον πλοῖόν της, μόνη διέταξε τὴν ἔφοδον εἰς τὰς λέμβους κατὰ τοῦ φρουρίου. Ἀλλ᾽ αἱ σφαῖραι Τὸ ἑλληνικὸς ἔθνος, τὸ ὑπὸ τὴν καὶ οἱ μύδροι ἀπὸ τῶν ἐπιθαλασσίων προμαχώνων φρικώδη ὀθωμανικὴν δυναστείαν, τῆς κανονιοστοιχίας ὑποχρεοῦν τοὺς ἀνδρείους της νὰ ὑποχωρήσουν. Ἐξανίσταται τότε ἡ Ἀμαζὼν καὶ μὴ δυνάμενον νὰ φέρει τὸν τοὺς βοᾷ: “Εἶσθε λοιπὸν γυναῖκες καὶ ὄχι ἄνδρες; βαρύτατον καὶ ἀπαραδειγμάτιστον Ἐμπρός!” Οἱ ἀξιωματικοὶ τὴν ὑπακούουν, μάχονται, θνῄσκουν, ἀλλ᾽ εἰς μάτην. Τὸ φρούριον τῆς θαλάσ- ζυγὸν τῆς τυραννίας, κηρύττει σης ἦτο ἀπόρθητον. Δι᾽ ὃ μετέβη εἰς τὴν ξηρὰν καὶ σήμερον διὰ τῶν νομίμων ἐκεῖ ἐστρατήγει μέχρι τῆς παραδόσεως τοῦ Ναυ- πλίου, τῇ 30 Νοεμβρίου 1822, συμμετέχουσα τῶν παραστατῶν του, εἰς ἐθνικὴν ἔργων τῆς πολιορκίας, ὁδηγοῦσα τὰ παλληκάρια συνηγμένων συνέλευσιν, ἐνώπιον της, χορηγοῦσα τοὺς θησαυρούς της...». Θεοῦ καὶ ἀνθρώπων τὴν πολιτικὴν αὐτοῦ ὕπαρξιν καὶ ἀνεξαρτησίαν». 8. Ἡ ἐμπνευσμένη ἐπαναστατικὴ προκήρυξη τοῦ Ἀλέξανδρου Ὑψηλάντη τῆς 24ης Φεβρουα- K ρίου 1821: « Ἰδοὺ μετὰ τοσούτων αἰώνων ὀδύνας, ἁπλώνει πάλιν ὁ φοῖνιξ τῆς Ἑλλάδος μεγαλοπρεπῶς 10. Ἡ συγκλονιστικὴ διακήρυξη τῆς Ἐπα- τὰς πτέρυγάς του καὶ προσκαλεῖ ὑπὸ τὴν σκιὰν αὐτοῦ ναστατικῆς Κυβέρνησης τοῦ Ἄργους πρὸς τὸ τὰ γνήσια καὶ εὐπειθῆ τέκνα της! Ἰδού, ἡ φίλη ἡμῶν Συνέδριο τῆς Ἱερᾶς Συμμαχίας στὴ Βερόνα τὴν πατρὶς Ἑλλὰς ἀνυψώνει μετὰ θριάμβου τὰς προ- 29η Αὐγούστου 1822: «Δεκαοχτὼ ἤδη ὁλόκληροι πατορικάς της σημαίας! Ὁ Μορέας, ἡ Ἤπειρος, ἡ αἰῶνες διέτρεξαν, ἀφ᾽ οὗ ἡ Ἑλλὰς ἤρχισε νὰ πολεμῇ Θεσσαλία, ἡ Σερβία, ἡ Βουλγαρία, τὰ νησιὰ τοῦ μὲ τὸν ἐχθρὸν τοῦ χριστεπωνύμου πληρώματος. Ἀρχιπελάγους, ἐν ἑνὶ λόγῳ ἡ Ἑλλὰς ἅπασα ἔπιασε Ὅλαι αἱ δυνάμεις τοῦ μωαμεθανισμοῦ συντρέξα- τὰ ὅπλα, διὰ νὰ ἀποτινάξῃ τὸν βαρὺν ζυγὸν τῶν σαι ἀγωνίζονται νὰ ἐξολοθρεύσουν τὸ ἔθνος τῶν βαρβάρων, καὶ ἐνατενίζουσα εἰς τὸ μόνον νικητή- Ἑλλήνων. Ἡ εὐρωπαϊκὴ καὶ ἡ ἀσιατικὴ Τουρκία, καὶ ριον ὅπλον τῶν Ὀρθοδόξων, τὸν τίμιον λέγω καὶ αὐτὴ ἡ Ἀφρική, καθοπλίζονται ἁμιλλώμεναι, διὰ ζωοποιὸν Σταυρόν, κράζει μεγαλοφώνως ὑπὸ τὴν νὰ ὑποστηρίξουν τὴν σιδηρὰν μάστιγα, ἡ ὁποία ἐν προστασίας μεγάλης καὶ κραταιᾶς δυνάμεως, Ἐν διαστήματι τόσων αἰώνων καταθλίβει τὸ γένος τῶν τούτῳ τῷ σημείῳ νικῶμεν! Ζήτω ἡ Ἐλευθερία!... Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν, καὶ σήμερον σκοπεύει τὴν Ὅσοι γνήσιοι Ἕλληνες εἶναι ἄξιοι νὰ πιάσωσι τὰ ἐξόντωσιν αὐτοῦ... Ἐὰν ἡ Εὐρώπη, φροντίζουσα περὶ ὅπλα, καὶ μὲ ὅλον τοῦτο μένουσιν ἀδιάφοροι, ἂς τῆς διατηρήσεως τῆς παγκοσμίου εἰρήνης, συγκατα- ἠξεύρωσιν ὅτι θέλουν ἐπισύρει εἰς τὸν ἑαυτόν των

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 βαίνῃ νὰ πραγματευθῇ μὲ τὴν Ὀθωμανικὴν Πόρταν, ὁδηγεῖ τὴ Ρωμιοσύνης στοὺς αἰῶνες. ἐπὶ σκοπῷ νὰ συμπεριλάβῃ καὶ τὸ ἑλληνικὸν ἔθνος Καὶ εἶναι προδοσία, ποὺ κάποιοι ξε- εἰς ἓν καὶ τὸ αὐτὸ σύστημα γενικῆς εἰρήνης, ἐπ᾽ αὐτῇ χνοῦν τὸ νόημά της καὶ ἀλλοιώνουν τῇ ὑποθέσει καὶ ἡ Προσωρινὴ τῆς Ἑλλάδος Διοίκη- τὶς ὑποθῆκές της. Χωρὶς τὸ φῶς αὐτῆς σις σπεύδει νὰ διακηρύξῃ ἐπαγγελματικῶς διὰ τῆς τῆς τρανῆς διπλῆς γιορτῆς, ἡ Ρωμιο- παρούσης ὅτι οὐδέποτε θέλει παραδεχθῆ καμμίαν σύνη θὰ ἦταν ἀκόμα στὴν ἀπόλυτη συνθήκην, ὅσον ὠφέλιμος κι ἂν εἶναι κατὰ τὸ φαι- μαυρίλα τῶν 400 χρόνων τῆς Τουρκο- νόμενον, ἐνόσῳ οἱ ἐννόμως ἀποσταλέντες αὐτῆς κρατίας, ὅπου ὅλα «τἄσκιαζε ἡ φοβέρα πρέσβεις δὲν ἐπιτύχουν τὴν πρέπουσαν ἀκρόασιν, καὶ τὰ πλάκωνε ἡ σκλαβιά». ἀπολογούμενοι ὑπὲρ τῶν δικαιωμάτων τῆς Ἑλλάδος καὶ ἐκτιθέμενοι τὰ ὅσα εὐλόγως ἀπαιτεῖ καὶ ποῖαι Χαιρόμαστε καὶ γιορτάζουμε 200 εἶναι αἱ χρεῖαι καὶ τὰ ἱερώτερα αὐτῆς συμφέροντα...». χρόνια τώρα τὴν τρανὴ διπλὴ γιορτὴ τοῦ 1821, γιατὶ ἡ Ρωμιοσύνη ἄντεξε 11. Ἡ ἐπιστολὴ τοῦ Ἰωάννη Καποδίστρια 400 ὁλόκληρα χρόνια καὶ νίκησε. τὴν ὁποία ἔστειλε στοὺς Εὐρωπαίους διπλωμάτες Ἄντεξε καὶ νίκησε, γιατὶ ταὐτίστηκε τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1825 ἀπὸ τὴ Γενεύη: «... Οἱ μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Ἕλληνες περιεφρόνησαν ὑπὲρ τὸ δέον τοὺς κινδύ- Χαιρόμαστε καὶ γιορτάζουμε γιὰ τὸν νους τούτους, ἀλλ᾽ ἡ πίστις των εἰς τὸν Θεὸν καὶ Εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου καὶ τὸν Εὐαγγελισμὸ εἰς τὸ δίκαιον τοῦ Ἀγῶνός των τοὺς δίνει δύναμιν τῆς Πατρίδας! διὰ νὰ τοὺς ἀψηφοῦν ἀκόμα. Ἡ δὲ πεποίθησίς των αὕτη εἶναι τόσον ἀμετάβλητος ὅσον καὶ ἡ θρησκεία K των. Εἰς τὴν Ἐκκλησίαν καὶ διὰ τῆς Ἐκκλησίας, δὲν ἔπαυσαν νὰ ἀποτελοῦν χωριστὴν ἐθνότητα, ἀπὸ Χαιρόμαστε καὶ γιορτάζουμε τῆς ἐποχῆς τῆς ὑπερισχύσεως τῶν Τούρκων. Διὰ 200 χρόνια τώρα τὴν τρανὴ τῆς Ἐκκλησίας τὸ λοιπὸν καὶ πάλιν θὰ σωθοῦν, διπλὴ γιορτὴ τοῦ 1821, γιατὶ ἡ καὶ θὰ τὸ ἐπιτύχουν ἱκετεύοντες ἐκ βάθους καρδίας Ρωμιοσύνη ἄντεξε 400 ὁλόκληρα τὸν μόνον Ἡγεμόνα τοῦ κόσμου, ὁ Ὁποῖος εἶναι χρόνια καὶ νίκησε. Ἄντεξε καὶ προστάτις των». νίκησε, γιατὶ ταὐτίστηκε μὲ τὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία μας. Χαιρόμαστε καὶ γιορτάζουμε γιὰ τὸν Εὐαγγελισμὸ τῆς Θεοτόκου καὶ τὸν Εὐαγγελισμὸ τῆς Πατρίδας! K «Γιατὶ γιορτάζει ἡ Παναγιά, γιορτάζει κι ἡ Πατρίδα. Σὰν βλέπουν διάκους μὲ σπαθιά, παπάδες μὲ ντουφέκια, Σὰν βλέπουν καὶ τὸ Γερμανό, τῆς Πάτρας τὸ Δεσπότη, Γιὰ νὰ βλογάει τ᾽ ἄρματα, νὰ φχιέται τοὺς λεβέντες». 12. Τὸ Σύνταγμα τῆς Γ΄ Ἐθνικῆς Συνέλευσης Χαιρόμαστε καὶ γιορτάζουμε τὴν τρανὴ διπλὴ τῆς Τροιζήνας, 1827: « Ἂν καὶ ὅλας τὰ θρησκείας γιορτή! Καὶ θὰ τὴν χαιρόμαστε καὶ θὰ τὴν γιορτά- καὶ γλώσσας δέχεται ἡ Ἑλλάς, καὶ τὰς τελετὰς καὶ ζουμε, ὄχι μόνο ἄλλα 200 χρόνια, ἀλλὰ μέχρι τὴ τὴν χρῆσιν αὐτῶν κατ᾽ οὐδένα τρόπον δὲν ἐμποδίζει, συντέλεια τοῦ κόσμου! τὴν Ἀνατολικὴν ὅμως τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίαν καὶ τὴν σημερινὴν γλῶσσαν μόνας ἀναγνωρίζει ὡς ἐπι- ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΒΕΛΑΣ κρατούσας θρησκείαν καὶ γλῶσσαν τῆς Ἑλλάδος». Ἐπ. Πρόεδρος Ἐθνικῆς Φοιτητικῆς 142 Ἡ τρανὴ διπλὴ γιορτὴ τοῦ 1821 εἶναι τὸ φῶς ποὺ Ἑνώσεως Κυπρίων Θεσσαλονίκης

Στὸ Τζερέμπουλο* «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Σήμερα θὰ πᾶμε βόλτα ποὺ ρίχνουν σημειώματα στοὺς Νορμανδούς, γιὰ στὸ Τζερέμπουλο. Θὰ νὰ προδώσουν τὶς κινήσεις τῶν Βυζαντινῶν... τὸ ψάξουμε. Κάναμε τὸν δικό μας χάρτη, συμβου- Καὶ νά ᾽μαι στὸν Μάρτιο τοῦ 1430, κι εἶναι οἱ λευτήκαμε καὶ τὸν βενετικὸ Τοῦρκοι ποὺ ἁλώνουν τὴν πόλη, καὶ οἱ Βενετοὶ κι ἄλλους, παλιοὺς βυζαντι- γλιστροῦν κρυφὰ ἀπὸ τὸν Πύργο στὸ Τζερέμπουλο νούς, τὰ κατανοήσαμε καλὰ καὶ φθάνουν ἀθέατοι κάτω ἀπ᾽ τὶς καμάρες στὰ καὶ χαρήκαμε. Σήμερα τὸ πλοῖά τους καὶ σῴζουν ἑαυτούς... πρόγραμμα ἔχει ξενάγηση στὸ λιμάνι τοῦ Μεγάλου Ρημαγμένο τὸ Τζερέμπουλο, μισοθαμμένο στὴ Κωνσταντίνου. γῆ, μόλις ξεχωρίζει μὲς στὰ χορτάρια καὶ τὰ σκου- πίδια, ξεχασμένο ἀπ᾽ ὅλους, τοὺς ὑπεύθυνους κι Τὸ φρούριο Βαρδαρίου ἀνεύθυνους. Σκόνταψα στὶς πέτρες του καὶ ἀγαλ- (Τὸπ Χανέ) μὲ τὸν πολυγω- λίασα. Τὸ βρῆκα ἐπιτέλους! νικὸ πύργο στὴ γωνία δίπλα στὰ Δικαστήρια, τὰ δυτικὰ Σήκωσα μιὰ πέτρα μὲ σεβασμὸ καὶ δέος. Τὴν τείχη, ἡ Χρυσῆ Πύλη τοῦ ἔφερα στὸ σπίτι, τὴν καθάρισα, τὴν γυάλισα, ἔγρα- Βαρδαρίου καὶ ὁ Πύργος ψα πάνω της «Τζερέμπουλο» καὶ τὴν ἀκούμπησα τοῦ Ἀναγλύφου**, ὁ ἀνα- προσεκτικὰ σὲ περίοπτη θέση! φερόμενος τῆς «Σαμαρείας» ἀπὸ τὸν Ἰωάννη Καμινιάτη, Σήμερα ἡ μέρα μας ἦταν γεμάτη. Μάθαμε, εἴδα- στὴ χρονογραφία του γιὰ τὴν ἅλωση ἀπὸ τοὺς με, φανταστήκαμε καὶ ἀποκτήσαμε κι ἕνα πολύτιμο Σαρακηνοὺς τὸ 904. souvenir! Ὁ πύργος, δυτικός-γωνιακὸς τοῦ λιμανιοῦ, στέ- Ἕνας καφὲς στὴν καφετέρια μόνο μοῦ λείπει κει ἀκόμη περήφανος καὶ ἀκμαῖος. Στὴ σκιά του τώρα, δίπλα στὸν κισσὸ καὶ κάτω ἀπὸ τὸ ἀνάγλυ- μιὰ καφετέρια μὲ τὰ παγωτά, τὰ καφεδάκια καὶ φο... μέσα στὴ σκιὰ τῆς Ἱστορίας. τὶς χαριτωμένες σερβιτόρες της. Πάνω του ἕνας κισσὸς ἀγέρωχος καὶ θρασὺς μισοκρύβει τὸ ἱστο- ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΧΙΝΤΖΟΓΛΟΥ-ΑΜΑΣΛΙΔΟΥ ρικὸ ἀνάγλυφο. Κι ἐμεῖς περιφερόμαστε πωρωμέ- νοι γύρω του καὶ ψάχνουμε τὸν λιμενοβραχίονα. Τὸ λεγόμενο «Τζερέμπουλο», τὸ καμαροσκέπαστο περιτείχισμα μὲ τὶς ἐπάλξεις καὶ τόν «περίδρομον», ποὺ ἔφθανε μέχρι μιὰ νησίδα (φυσικὴ ἢ τεχνητή), ἀπ᾽ ὅπου ξεκινοῦσε ἡ ἁλυσίδα, ποὺ κούμπωνε ἀπέναντι, στὸν στρογγυλὸ πύργο μὲ τὸν μηχανι- σμό, δίπλα στὸν Πύργο τῆς Ἀποβάθρας. Πιάνω εἰκόνα καὶ πατῶ Enter καὶ βρίσκομαι στὸν Ἰούλιο τοῦ 904 καὶ βλέπω τοὺς Θεσσαλονι- κεῖς νὰ πηδοῦν ἀπὸ τὸ Τζερέμπουλο, γιὰ νὰ σω- θοῦν ἀπὸ τοὺς Σαρακηνούς... «ἑαυτοὺς τῶν τειχῶν ἀκοντίσαντες τὸν κίνδυνον ὑπεξέφυγον» ( Ἰωάννης Καμινιάτης). Καὶ φεύγω καὶ πάω στὸ 1185. Ὁ Πύρ- γος τῆς Σαμαρείας, ὅπως κι ὁ Πύργος τῶν Βουργε- σίων (τῶν Δυτικῶν – τῶν bourgois) εἶναι γεμᾶτος ξένους, Φράγκους, Ἀλαμανοὺς καὶ Σκλαβηνούς, * Λιμενοβραχίονας τοῦ βυζαντινοῦ λιμένα τοῦ Μεγάλου Κωνσταντίνου, στὴ Θεσσαλονίκη, ποὺ κατασκευάστηκε γιὰ τὴν προ- 143 στασία τοῦ λιμανιοῦ. Ἔκλεινε μὲ μιὰ προστατευτικὴ ἁλυσίδα, ὅπως ἀκριβῶς στὸν Κεράτιο στὴν Κωνσταντινούπολη. ** Ὀνομάστηκε ἔτσι, γιατὶ βρέθηκε ἐνσωματωμένο στὴ δομή του ἕνα ἀρχαῖο μαρμάρινο ἀνάγλυφο.

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Ὀξαλίς, τὸ ὀξείδιον « Ὀξαλίς καὶ ὀξινίς. Νὰ κλιθεῖ τὸ ὄνομα αὐτὸ εἰς ὅλας τὰς πτώσεις. Ἡ ὀξαλίς - τῆς ὀξινίδος - τῇ ξινι- θρίδι - ταῖς ξινιθρίσι - ὦ ὀξαλίδια, ὑποκοριστικόν εἰς ἐκδήλωσιν τρυφερῶν αἰσθημάτων» καὶ ὅ,τι ἄλλο τρελὸ τοὺς ἐρχόταν στὸ κεφάλι. Μάζευαν ἀνεμῶνες βαθυκόκκινες καὶ μὼβ κι ἔβαζαν ἀνάμεσά τους καὶ μερικὲς ξινιθροῦλες, γιὰ νὰ φωτίσουν τὸ αὐστη- ρό τους χρῶμα. Ἔτσι τοὺς εἶχε πεῖ ἡ καθηγήτριά τους τῶν Τεχνικῶν, ποὺ ἦταν ζωγράφος τῆς Σχολῆς Συμμαθήτριες ἀπὸ τὴν τρίτη δημοτικοῦ, μαζὶ Καλῶν Τεχνῶν τοῦ Πολυτεχνείου. στὸ Γυμνάσιο, στὸ ἴδιο θρανίο πάντα, μαζὶ Ἔκαναν ἀστεῖα παίζοντας καὶ μὲ μιὰ ἄλλη αἰσθη- στὴ γειτονιά, μαζὶ στὴν προετοιμασία γιὰ τὸ Πανεπιστήμιο, στὴν ἴδια σχολή. τικὴ ἀρχὴ ποὺ ἐκείνη τοὺς εἶχε διδάξει, ἀλλὰ σ᾽ αὐτὴν μπέρδευαν τὴν ἀσυμμετρία μὲ τὴν ἀσυμ- φωνία. « Ἐν τῇ ἀσυμφωνίᾳ (ἢ ἐν τῇ ἀσυμμετρίᾳ;) ἡ Κάποτε ὅμως ἡ ζωὴ τὶς χώρισε. Ἀραιὲς καὶ σύ- ἁρμονία». Ὑπῆρχε στὴ γειτονιὰ ἕνα ζευγάρι, πού, ντομες οἱ ἐπικοινωνίες, ἀλλὰ μὲ τὸν ἴδιο πάντα ὅταν μάλλωναν, ὅλοι γύρω διασκέδαζαν. Ἡ σύ- συμψυχισμό. Πρόσφατα ἡ μιὰ μετὰ τὴν ἄλλη βρέ- ζυγος διαμαρτυρόμενη φώναζε μὲ φωνὴ σοπράνο θηκαν μόνες ἀπὸ τὶς θαυμάσιες οἰκογένειές τους, καὶ πολὺ δυνατά, γιὰ νὰ τὴν ἀκοῦνε. ποὺ τὶς εἶχαν ὑπηρετήσει πιστά, ἀφιερωμένα, σὲ – Μὰ τί ἄνθρωπος εἶσαι ἐσύ; Δὲν δύναμαι νὰ σπίτια μεγάλα καὶ ὡραῖα, ἄδεια ὅμως τώρα πιά, σὲ ἀνθέξω πλέον… γεμᾶτα ἀπὸ τὶς φωτογραφίες καὶ τὸ ἄλμπουμ τῶν Ὁ ἄνδρας ἀπαντοῦσε μὲ κάπως σιγανότερη ἀναμνήσεων… φωνή, μπάσου. Ἡ ἀνάγκη κάποιας θεραπείας ἔφερε στὴν Ἀθήνα – Ἄντε, μωρή, νευροϋστερικιά. Καὶ συνέχιζε τὰ ἐκείνην ποὺ ζοῦσε στὴν ἐπαρχία. Ἔτσι, ξαναβρέ- μαστορέματά του. θηκαν στὸ ἴδιο σπίτι καὶ περνοῦσαν τὶς ὧρες διη- Τότε αὐτὲς ἔλεγαν ὅτι ἡ αἰσθητικὴ ἀρχὴ ἐπραγ- γούμενες καὶ ξαναζώντας ὅσα δὲν εἶχαν μοιραστεῖ ματοποιεῖτο «κατὰ τὸ συναμφότερον», καθὼς συ- τόσα χρόνια ποὺ εἶχαν χαθεῖ. νήθιζε νὰ λέει ἕνας ἄλλος καθηγητής τους. Δηλαδὴ Στὸ μπαλκόνι λίγες γλάστρες, καὶ ὁ περίβολος ἡ ἁρμονία τοῦ ζεύγους ἐπιτυγχανόταν μὲ τὰς ἀσυμ- τοῦ σπιτιοῦ «ζούγκλα». Ὅλα ἀπεριποίητα καὶ ἐγκα- μέτρους κραυγάς (μπάσο-σοπράνο), ἀλλὰ καὶ μὲ ταλελειμμένα, γιατὶ ἡ οἰκονομική κρίση δὲν ἄφηνε τὴν ἀσυμφωνία τῶν χαρακτήρων τῶν συζύγων. τὴ σύνταξη νὰ φέρει κηπουρό. Ἄλλωστε, γιὰ ποιὸν Καί «τοιούτῳ-τρόπως» (ὅπως ἔλεγε καὶ ἔγραφε θὰ τὰ φρόντιζε; Αὐτοὶ ποὺ κάποτε τὰ χαίρονταν ἕνας ἄλλος καθηγητής τους) «ἐλύετο τὸ πρόβλημα ἦταν τώρα πλέον πολὺ μακρυά. Κι αὐτὸ δῶρο τῆς ἀνωδύνως». κρίσης. Στὰ σύντομα τηλεφωνήματά τους λίγο τὴ Μιά ἄγνωστη καλὴ τύχη εἶχε φέρει στὴ γλάστρα ρωτοῦσαν γιὰ τὸν κῆπο τῶν τόσων γέλιων τους τοῦ παραθύρου ἕνα φυτὸ ξινίδας. Αὐτὸ ἔβγαλε καὶ παιχνιδιῶν. λουλούδια καὶ ἦταν μεγάλη ἀπόλαυση. Εἶχε δεῖ τὴ Ὅμως τὰ ἀγριολούλουδα, τ᾽ ἀγριόδεντρα, τ᾽ φίλη της πρωῒ πρωῒ νὰ ποτίζει τὴ γλάστρα καὶ νὰ ἀγριόχορτα ἦταν γιὰ τὴ φιλοξενούμενη μεγάλη κοιτάζει μὲ σχεδὸν λατρεία τὰ λουλούδια της. Μιὰ χαρά. Θύμιζαν ἐξοχὲς καὶ κτήματα τῶν πατεράδων ἀπὸ τὶς τελευταῖες μέρες τὴν εἶδε σὰν νὰ τὸ χάιδευε καὶ τῶν παππούδων τους. Πόσες φορὲς θυμήθηκαν καὶ κάτι νὰ ψιθύριζε. Πλησίασε σιγανὰ σιγανὰ καί, τ᾽ ἀνοιξιάτικα ἀμπέλια τους μὲ τὴν ἀπίστευτη πρα- χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτή, τὴν ἄκουσε νὰ λέει: σινάδα ποὺ κάλυπτε τὸ χῶμα τους! Ἀτέλειωτο καὶ – Σ᾽ εὐχαριστῶ, Κύριε, γιὰ τὶς ὀξαλίδες Σου, συνεχὲς πράσινο κεντημένο μὲ τὸ ἀμίμητο κίτρινο γιὰ τὶς ξινίδες Σου, γιὰ τὶς ξυνῆθρες Σου… Σ᾽ εὐχα- τῆς ξινίδας. Κάποτε εἶχαν ρωτήσει τὸν καθηγητὴ τῆς ριστῶ γιὰ τὴ φωτεινή τους συντροφιά… Ποτὲ δὲν Φυτολογίας, κι ἐκεῖνος τοὺς εἶχε πεῖ ὅτι ἐπιστημονι- μοῦ τὴ στέρησες… Τί ὁλόφωτος ποὺ θὰ εἶναι ὁ κά τὸ λουλούδι αὐτὸ λέγεται ὀξαλίς. Ἔψαχναν στὴν Παράδεισός Σου! Ἐγκυκλοπαίδεια νὰ βροῦν πληροφορίες κι ἔκαναν Κατάφερε νὰ ἀπομακρυνθεῖ ἀθόρυβα… Ὅταν ἡ 144 τοῦ κόσμου τ᾽ ἀστεῖα σὲ καθαρευουσιάνικο στύλ: φιλοξενούμενη μπῆκε μέσα, κοιτάχτηκαν μὲ χαμό-

K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Εἶχε δεῖ τὴ φίλη της πρωῒ πρωῒ νὰ ποτίζει τὴ γλάστρα καὶ νὰ κοιτάζει μὲ σχεδὸν λατρεία τὰ λουλούδια της. Μιὰ ἀπὸ τὶς τελευταῖες μέρες τὴν εἶδε σὰν νὰ τὸ χάιδευε καὶ κάτι νὰ ψιθύριζε. Πλησίασε σιγανὰ σιγανὰ καί, χωρὶς νὰ γίνει ἀντιληπτή, τὴν ἄκουσε νὰ λέει: – Σ᾽ εὐχαριστῶ, Κύριε, γιὰ τὶς ὀξαλίδες Σου, γιὰ τὶς ξινίδες Σου, γιὰ τὶς ξυνῆθρες Σου… Σ᾽ εὐχαριστῶ γιὰ τὴ φωτεινή τους συντροφιά… Ποτὲ δὲν μοῦ τὴ στέρησες… Τί ὁλόφωτος ποὺ θὰ εἶναι ὁ Παράδεισός Σου! K γελο κατανόησης καί, χωρὶς ἰδιαίτερη συνεννόηση, μάλιστα ὅτι, ὅταν πήγαιναν ἐκδρομή, ἡ μία ὑπεν- 145 ἄρχισαν νὰ τραγουδοῦν ἕνα παλιὸ τραγουδάκι τοῦ θύμιζε στὴν ἄλλη νὰ προσέξουν νὰ μὴν πατήσουν Κατηχητικοῦ σχολείου ἀπὸ τότε ποὺ ἦταν παιδιά πάνω στοὺς τάφους, γιατὶ ἦταν ἀσέβεια… Καὶ σὲ τοῦ δημοτικοῦ. κείνους τοὺς ξένους οἱ ταπεινὲς ξινίδες τῆς Κρητικῆς γῆς δὲν ἀρνήθηκαν νὰ στολίσουν τὸν χῶρο τῆς Ὅλα τ᾽ ἄνθη ποὺ προβάλλουν ἀναπαύσεώς τους… ὅταν ὁ καιρός τους φτάσει, ὅλα τὰ πουλιά ποὺ ψάλλουν Ὕστερα ἀπὸ λίγες μέρες, ἐντελῶς ξαφνικά, … μὲς στὰ φουντωμένα δάση, ἔφυγε… ὅλα ὁ καλὸς Θεός, ὁ Θεὸς τὰ ἔχει πλάσει… Μαζὶ μὲ ἐλάχιστους ἀνθρώπους τὴν παρέδωσε στὴ ἀγκαλιά τῆς μάννας γῆς, ἀλλὰ ὄχι βέβαια τῆς Καὶ θυμήθηκαν ποὺ τὸ διάβαζαν καθισμένες πατρικῆς της γῆς. Στὴν ἄκρη τοῦ Κοιμητηρίου εἶχαν πλάι πλάι, σκυμμένες κι ἀκουμπώντας τὰ παιδικά φυτρώσει μερικὲς ξινίδες. Καθὼς, ἔφευγε τὶς εἶδε. τους κεφαλάκια, ἀπὸ ἕνα μικρὸ βιβλιαράκι ποὺ τὸ Κράτησε λίγο τὸ βῆμα, τὶς κοίταξε, καὶ ἦταν ἀδύνα- ἔλεγαν Ὕμνοι καὶ ποιήματα. τον νὰ συγκρατήσει τὸν ποταμό τῶν δακρύων της. Ἀλλὰ δὲν ἦταν μόνο αὐτά. Ποῦ βρέθηκαν Ὅσες φορές τὴν ἐπισκέφθηκε, γιὰ νὰ ἀνάψει ἀλήθεια τόσες φωτογραφίες κρυμμένες μέσα σὲ τὸ καντηλάκι της, τῆς ἔφερε καὶ μερικές ξινίδες. συρτάρια ποὺ δὲν εἶχαν ἀνοιχθεῖ ἐδῶ καὶ χρόνια! Κάποιες κυρίες πιὸ πέρα τὴν κοίταζαν μὲ εὐγενικό Θυμήθηκαν τὶς συμμαθήτριες καὶ τοὺς καθηγητὲς χαμόγελο, ποὺ δὲν ἔκρυβε τὸν οἶκτό τους. Προ- καὶ τὶς καθηγήτριές τους. Θυμήθηκαν τὰ παιχνίδια φανῶς νόμιζαν ὅτι δὲν εἶχε χρήματα, γιὰ ν᾽ ἀγο- τους, τὶς ποδιὲς τοῦ σχολείου, μαῦρες μὲ τὸ ἄσπρο ράσει λουλούδια ἀπὸ τὸ ἀνθοπωλεῖο. γιακαδάκι, καὶ τὶς λευκὲς κορδέλλες στὰ μαλλιά. Πόσα χαμόγελα στὰ νεανικά τους πρόσωπα! Θυ- Ὅταν ἀνοίχθηκε τὸ κινητό της τηλέφωνο, ἀνά- μήθηκαν τὶς γιορτές τους καὶ τὶς ἐκδρομές τους. Τὴ μεσα στ᾽ ἄλλα ὑπῆρχαν καὶ φωτογραφήσεις τῶν χαρά τους, ὅταν ἔχαναν τὸ μάθημα καὶ πήγαιναν λουλουδιῶν αὐτῶν καὶ μαζὶ ἀρκετὲς ἐπαναλαμ- «ἐκδρομὴ στὸ Γερμανικὸ νεκροταφεῖο»! βανόμενες ἀναγραφές: Τί ἦταν τὸ Γερμανικὸ νεκροταφεῖο; Ἦταν μιὰ «Σ᾽ εὐχαριστῶ, Σ᾽ εὐχαριστῶ, Κύριε, γιὰ τὶς ξινίδες Σου, ἔκταση σὲ ψηλό σημεῖο ἔξω ἀπὸ τὴν πόλη, ὅπου Σ᾽ εὐχαριστῶ γιὰ τὰ χρυσᾶ Σου δῶρα…». εἶχαν ταφεῖ οἱ Γερμανοὶ στρατιῶτες ποὺ σκοτώθη- καν στὴ διάρκεια τῶν μαχῶν γιὰ τὴν κατάληψη τοῦ Καί ἀρκετὰ πιὸ κάτω: «Καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ Ἡρακλείου. Μακρόστενα πολλῶν μέτρων παραλ- ἀγροῦ. Οὐδὲ Σολομὼν ἐν... περιεβάλλετο ὡς ἓν ληλόγραμμα στὸ πλάτος ἑνός τάφου, ποὺ ἀπεῖχαν τούτων»1 (τὸ εἶχε γράψει πρόχειρα ἀπὸ μνήμης, μεταξύ τους ὅσο χρειάζεται, γιὰ νὰ βαδίσει ἀνάμεσά ἴσως γιὰ νὰ τὸ συμπληρώσει κάποια ἄλλη στιγμή). τους ἕνας ἄνθρωπος. Ἦταν ἀρκετὰ μεγάλη ἔκταση, ποὺ οἱ Γερμανοὶ τὴν εἶχαν καταπατήσει. Ὑπῆρχε Καὶ μιὰ φράση ἀτέλειωτη, ποὺ ἔδινε τὴν ἐντύ- καὶ στήλη στὴν εἴσοδο, στὴν ὁποία ἦταν γραμμένη πωση ὅτι προσπαθοῦσε ν᾽ ἀρχίσει κάτι σὰν ποίημα: κάποια ἀφιέρωση. Ἕνας φιλόλογος καθηγητής τους ποὺ εἶχε σπουδάσει στὴ Γερμανία τοὺς τὴν «Καί μέσα στόν Παράδεισο εἶχε μεταφράσει. Μετὰ τὴν κατοχὴ ὁ τόπος αὐτὸς τὸ φῶς θἆναι πλημμύρα» ἐγκαλείφθηκε, ἀλλὰ δὲν βεβηλώθηκε. Θυμήθηκαν ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ-ΜΙΧΟΠΟΥΛΟΥ 1. Ματθ., στ΄ 28-29: «Καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ. Οὐ κοπιᾷ οὐδὲ νήθει. Λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων».

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Ἔρωτας καὶ Ἀγάπη ξεις. Ὅπως εἶναι γνωστό, ἡ Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων ἀσχολήθηκε μὲ τὰ καταγγελθέντα γεγονότα, καὶ ἀποφασίστηκαν μέτρα γιὰ ποινικὲς διώξεις τῶν ἐνό- χων, ἀλλὰ καὶ λήψη ἀποφάσεων γιὰ τὴ θεραπεία μέσῳ τῆς παιδείας. Συγκεκριμένα, ἀνακοινώθηκε ἀπὸ τὸν Πρωθυπουργὸ ἡ γενίκευση τῆς λεγόμενης «σεξουαλικῆς ἀγωγῆς» (καλύτερα, τῆς «ἐρωτικῆς ἀγωγῆς») σὲ ὅλα τὰ σχολεῖα τῆς ἐπικράτειας, ἐνῷ μέχρι σήμερα αὐτὴ ἐφαρμοζόταν, σὲ δοκιμαστικὴ περίοδο, σὲ ὁρισμένα ἐξ αὐτῶν. Ἡ φύση τοῦ ἔρωτα Ἡ λέξη «ἔρωτας», ἀπὸ τὸ ἀρχαῖο ρῆμα ἐράω-ῶ, σημαίνει τὴν ψυχοφυσικὴ ἔντονη ἕλξη καὶ τὸν πόθο τῆς ἕνωσης μεταξὺ δύο προσώπων διαφορετικοῦ φύλου. Μέχρι καὶ πρόσφατα, ὁ ἔρωτας ἦταν θέμα κυρίως τῆς τέχνης, στὶς διάφορες μορφές της, ὅπως ἡ λογοτεχνία καὶ ἡ ποίηση, ἡ μουσικὴ καὶ τὸ τρα- γούδι, ἡ ζωγραφικὴ καὶ ἡ εἰκόνα, τὸ θέατρο καὶ ὁ κινηματογράφος κ.ἄ. Μέσα σὲ αὐτὰ ὅλα ὑπάρχει βέβαια καὶ ἡ θετικὴ καὶ ἡ ἀρνητικὴ πλευρὰ τοῦ ἔρωτα. Στὸ ἀρνητικὸ μέρος εἶναι τὰ διάφορα φαι- Οἱ δύο αὐτὲς λέξεις χρησιμοποιοῦνται συχνὰ νόμενα τῆς κακοποίησης τῶν ἀνθρωπίνων σχέσεων στὸν ἀνθρώπινο λόγο, προφορικὸ καὶ ποὺ ἀναφέρονται στὸν ἔρωτα. Χρησιμοποιοῦνται γραπτό, καθὼς καὶ στὴν ἐκκλησιαστικὴ διάφορες ὀνομασίες, ἀλλὰ καὶ συνθετικὰ τῆς ξέ- γλῶσσα καὶ στὴ λατρευτικὴ ζωή. Ἐκφράζουν νης λέξης “sex”, γιὰ νὰ ἐκφράσουν καταστάσεις ἔντονα συναισθήματα ἕλξης καὶ σχέσης μεταξὺ ἀπαξιωτικὲς τῆς ἀνθρώπινης ἀξιοπρέπειας: σεξι- τῶν ἀνθρώπων τῶν δύο φύλων καὶ βαθιὲς ὑπαρ- σμός, σεξουαλικὴ κακοποίηση, ὁμοφυλοφιλία, ξιακὲς πνευματικὲς ἀνατάσεις τῶν ἀνθρώπων στὸν παιδεραστία, ἀσέλγεια, ἐρωτισμός, πορνεία κ.λπ. κόσμο τοῦ Θεοῦ. Ὁ λόγος γιὰ τὴν ἀγάπη καὶ τὸν Δυστυχῶς η λέξη “sex” καθιερώθηκε καὶ στὴν ἐπίσημη ὁρολογία μας, στὴν ἐκπαίδευση, ὅπως ἔρωτα, ὅταν γίνεται λόγος καὶ ἔπαινος γιὰ τὴν ἀξία K ποὺ ἔχουν γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ζωὴ καὶ ἰδιαιτέρως γιὰ τὴ συγκροτημένη οἰκογένεια, εἶναι συγχρόνως Ἡ φύση τοῦ ἔρωτα καὶ τῆς καὶ μιὰ συμβολὴ στὴν ἀντιμετώπιση τῆς μεγάλης κατήφειας καὶ θλίψης ποὺ ἔχει καταλάβει τὴν κοι- ἀγάπης προσεγγίζεται ἐδῶ ἀπὸ νωνία ἐξαιτίας τῆς πανδημίας. τὴν πλευρὰ τῆς βιολογίας, τῆς Ἡ φύση τοῦ ἔρωτα καὶ τῆς ἀγάπης προσεγγίζεται ἐδῶ ἀπὸ τὴν πλευρὰ τῆς βιολογίας, τῆς ψυχολογίας ψυχολογίας καὶ τῆς θεολογίας, μὲ καὶ τῆς θεολογίας, μὲ σκοπὸ νὰ ἀνιχνεύσουμε τὰ σκοπὸ νὰ ἀνιχνεύσουμε τὰ κοινὰ κοινὰ καὶ διαφορετικά τους σημεῖα καὶ νὰ σχημα- καὶ διαφορετικά τους σημεῖα καὶ τίσουμε μιὰ πληρέστερη κατανόηση γιὰ τὸ πῶς βιώνονται ὡς μεγάλες ἀξίες τῆς ζωῆς. νὰ σχηματίσουμε μιὰ πληρέστερη Ἡ ἐπικαιρότητα τῆς ἑλληνικῆς κοινωνίας, τὸν κατανόηση γιὰ τὸ πῶς βιώνονται τελευταῖο καιρό, ἀντιμετωπίζει φαινόμενα καὶ γε- γονότα δυστυχῶς ἀρνητικά, καὶ γιὰ τὶς δύο αὐτὲς ὡς μεγάλες ἀξίες τῆς ζωῆς. ἀνθρώπινες ἀξίες. Ἔγιναν ἀποκαλύψεις γιὰ ἀκα- 146 τονόμαστες καὶ βδελυρὲς γιὰ τὸν ἄνθρωπο πρά- K

ἀναφέρθηκε, ἀλλὰ καὶ ὅπου ἀλλοῦ, στὸν δημόσιο μεταξὺ δύο ἑτερόφυλων προσώπων, στὴν ὁποία ἡ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 λόγο, ἀναφέρονται τὰ σχετικὰ θέματα. εὐτυχία τοῦ ἑνὸς βρίσκεται μέσα στὴν εὐτυχία τοῦ ἄλλου» (Heinlein R., Stranger in a Strange Land, Ἐπίσης καὶ ἡ φιλοσοφία, ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα μέ- 1961). Στὴ σχέση αὐτὴ ἐνυπάρχει καὶ ἡ ἐπιθυμία χρι σήμερα, ἔχει ὡς ἀντικείμενο μελέτης τὸν ἔρωτα, γιὰ σωματικὴ ἕνωση, ἀλλὰ καὶ τὸ κυρίαρχο στοι- καὶ τὸν παρατηρεῖ καὶ τὸν ἀναλύει ὡς βιολογικό, χεῖο εἶναι ὁ σεβασμὸς τοῦ ἀγαπώμενου προσώπου ψυχολογικὸ καὶ κοινωνικὸ φαινόμενο, στὶς θετικὲς καὶ ἡ ἐκτίμηση τῆς ταὐτότητας καὶ τῆς τιμῆς του, καὶ στὶς ἀρνητικές του πλευρές. ποὺ ἀποτρέπει τὴν ἐγωιστικὴ ἐκμετάλλευση τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τὸν ἄλλο (Masters, Johnson & Kolodny, Τὰ τελευταῖα χρόνια ὁ ἔρωτας ἔχει γίνει καὶ ἀντι- Human Sexuality, 1995). Προϋπόθεση μιᾶς τέτοιας κείμενο συστηματικῆς μελέτης ἀπὸ τὴν Ψυχολογία σχέσης εἶναι ἡ αἴσθηση τῆς ὡριμότητας καὶ τῆς καὶ τὴν Ψυχανάλυση, ὅπου μὲ τὴν ἐφαρμογὴ ψυ- αὐτοπραγμάτωσης καὶ στὰ δύο πρόσωπα, τὰ ὁποῖα χαναλυτικῶν καὶ ἐμπειρικῶν ἐρευνῶν ἀνιχνεύε- ται στὴν πορεία ἀνάπτυξης ἀπὸ τῆς γέννησης τοῦ K Τὰ τελευταῖα χρόνια ὁ ἔρωτας ἔχει γίνει καὶ ἀντικείμενο συστηματικῆς μελέτης ἀπὸ τὴν Ψυχολογία καὶ τὴν Ψυχανάλυση, ὅπου μὲ τὴν ἐφαρμογὴ ψυχαναλυτικῶν καὶ ἐμπειρικῶν ἐρευνῶν ἀνιχνεύεται στὴν πορεία ἀνάπτυξης ἀπὸ τῆς γέννησης τοῦ παιδιοῦ μέχρι τὴ γεροντικὴ ἡλικία καὶ στὶς ποικίλες μορφὲς καὶ καταστάσεις τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης καὶ συμπεριφορᾶς. Ἐξάλλου, ὅλοι σχεδὸν γνωρίζουν, λίγο-πολύ, τὸν ἔρωτα ὡς ἕνα προσωπικὸ βίωμα καὶ ὡς κάτι ποὺ παρουσιάζει καθημερινὰ ποικίλες ἐκφάνσεις στὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις καὶ στὴν κοινωνικὴ ζωή, στὰ ἠλεκτρονικὰ μέσα, στὰ ποικίλα ἔντυπα, στὰ μέσα ἐνημέρωσης καὶ ψυχαγωγίας. K παιδιοῦ μέχρι τὴ γεροντικὴ ἡλικία καὶ στὶς ποικίλες μὲ τὸν γάμο «γίνονται ἕνα καὶ συγχρόνως παραμέ- 147 μορφὲς καὶ καταστάσεις τῆς ἀνθρώπινης ὕπαρξης νουν δύο» (Fromm E., The Art of Loving, 1956). καὶ συμπεριφορᾶς. Ὅταν ἀπὸ τὸν ἔρωτα ἀπουσιάζει τὸ ἐνδιαφέρον Ἐξάλλου, ὅλοι σχεδὸν γνωρίζουν, λίγο-πολύ, καὶ ὁ σεβασμὸς γιὰ τὸν ἄλλο, τότε πρόκειται γιὰ τὸν ἔρωτα ὡς ἕνα προσωπικὸ βίωμα καὶ ὡς κάτι σχέση ἐξάρτησης ποὺ ἱκανοποιεῖ στιγμιαῖες ἀνά- ποὺ παρουσιάζει καθημερινὰ ποικίλες ἐκφάνσεις γκες, ὅπως αὐτὲς ποὺ ἱκανοποιοῦνται μὲ τὸ ἀλκοὸλ στὶς διαπροσωπικὲς σχέσεις καὶ στὴν κοινωνικὴ ἢ τὰ ναρκωτικά. ζωή, στὰ ἠλεκτρονικὰ μέσα, στὰ ποικίλα ἔντυ- πα, στὰ μέσα ἐνημέρωσης καὶ ψυχαγωγίας. Τὸν Ἡ ἀνάπτυξη τοῦ ἐρωτικοῦ δεσμοῦ βλέπουν ὡς ἕνα πολυσύνθετο καὶ πολυδιάστατο φαινόμενο, δύσκολο νὰ τὸ κατανοήσουν καὶ νὰ τὸ Τὰ δεδομένα τῆς ἔρευνας γιὰ τὴ φύση τοῦ βιώσουν μὲ πληρότητα. Αὐτὸς εἶναι καὶ ὁ λόγος ἔρωτα ἔχουν ὁδηγήσει στὴ διαπίστωση ὅτι αὐτὸς γιὰ τὸν ὁποῖο δὲν ὑπάρχει ἕνας κοινὰ ἀποδεκτὸς ἀκολουθεῖ συνήθως ὁρισμένες εὐδιάκριτες φά- καὶ περιεκτικὸς ὁρισμὸς γιὰ τὸν ἔρωτα. Ἡ πιὸ ἐνδε- σεις, οἱ ὁποῖες ὡστόσο δὲν ἀκολουθοῦν πάντοτε δειγμένη προσέγγισή του εἶναι ἡ διεπιστημονική, προδιαγεγραμμένη σειρὰ καὶ δὲν παρατηροῦνται μέσα δηλαδὴ ἀπὸ τὶς γνώσεις ποὺ μᾶς παρέχουν σὲ ὅλες τὶς σχέσεις. οἱ σχετικὲς ἐπιστῆμες, ὅπως ἡ Βιολογία, ἡ Ψυχο- λογία, ἡ Κοινωνιολογία, ἡ Ἰατρική, ἡ Θεολογία, Ἐρωτικὴ ἑτοιμότητα ἡ Φιλοσοφία καὶ ἡ Παιδαγωγική. Μετὰ ἀπὸ σχετικὴ βιολογικὴ καὶ ψυχολογικὴ Ὁ πιὸ ἁπλὸς ὁρισμὸς ποὺ ἔχει δοθεῖ στὸν ἔρωτα ὡρίμανση, ποὺ ἔρχεται συνήθως στὴν ἀρχὴ τῆς εἶναι ἐκεῖνος ποὺ τὸν περιγράφει ὡς «μιὰ κατάσταση ἐφηβικῆς ἡλικίας, τὸ ἄτομο φθάνει σὲ μιὰ κατάστα- ση ἑτοιμότητας ποὺ μπορεῖ, μὲ κάποιο ἐρέθισμα

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ἀπὸ πρόσωπο τοῦ ἄλλου φύλου, νὰ ἐκδηλώσει ἀρχὲς καὶ ἀξίες ποὺ ἀφοροῦν τὴν προγαμιαῖα ἐρω- ἐρωτικὴ ἕλξη πρὸς αὐτό. Ἕνα ξαφνικὸ ἔντονο τικὴ ζωή. Στὴν περίπτωση ποὺ δὲν ὑπάρξει ἀνταπό- συναίσθημα, ἀποτέλεσμα μιᾶς τυχαίας ἢ ἐπιδι- κριση, τότε συνήθως ἀρχίζει βαθμιαία ὑποχώρηση ωκόμενης συνάντησης, συνομιλίας, γνωριμίας ἢ τοῦ συναισθήματος καὶ τοῦ ἐνδιαφέροντος γιὰ τὴ φιλίας μὲ τὸ πρόσωπο αὐτό, μπορεῖ νὰ ἀποτελέσει συνέχεια τῆς σχέσης. τὸ ἔναυσμα γιὰ τὸ συνηθισμένο φλέρτ. Κυρίαρχο στοιχεῖο εἶναι ἡ γοητεία τῆς προοπτικῆς μιᾶς ἀμοι- Μεταβατικὴ κατάσταση βαίας στενῆς διαφυλικῆς σχέσης καὶ τῆς ἀπώτερης ἱκανοποίησης τῆς ἐρωτικῆς ἐπιθυμίας. Οἱ ἐρωτευμένοι ἀνακαλύπτουν ὁ ἕνας τὸν ἄλλο μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου καὶ γνωρίζουν τὶς θε- Ἐκδήλωση τοῦ ἔρωτα τικὲς καὶ τὶς ἀρνητικὲς πλευρὲς τῆς συγκεκριμέ- νης σχέσης τους. Ἐλέγχουν κατὰ πόσον μπορεῖ Ἡ ἔνταση τοῦ ἔρωτα ἀναπτύσσεται πιὸ πολύ, ὁ δεσμός τους νὰ ἔχει τὴν προοπτικὴ τῆς μονιμό- ὅταν ὑπάρξει ἀμοιβαία ἀνταπόκριση μεταξὺ τῶν τητας καὶ νὰ ἐξελιχθεῖ σὲ γάμο καὶ οἰκογένεια, ἢ δύο προσώπων. Τότε κορυφώνεται τὸ ἐρωτικὸ ὑπάρχουν ἀνυπέρβλητα ἐμπόδια καὶ πρέπει νὰ συναίσθημα, ποὺ συχνὰ εἶναι ἀνεξέλεγκτο ἀπὸ σταματήσει. Συχνὰ ἡ ἀπόφαση εἶναι δύσκολη καὶ τὴ λογικὴ καὶ ὀνομάζεται τυφλὸς ἔρωτας. Τὸ ἄλλο ὀδυνηρή. Σὲ λίγες μόνο περιπτώσεις ἡ διακοπὴ πρόσωπο γίνεται ἰδανικὸ ταῖρι γιὰ μιὰ ὁλοκλη- τῆς σχέσης γίνεται μὲ ἀμοιβαία συμφωνία, ἐνῷ ρωμένη σχέση καὶ ἕνωση. Παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ἡ συχνὰ μόνο τὸ ἕνα ἀπὸ τὰ δύο πρόσωπα ἐπιθυμεῖ σωματικὴ ἕλξη εἶναι ἰσχυρή, εἶναι πιθανὸν ἡ σχέση τὴ διακοπὴ τῆς σχέσης. σὲ πλήρη ἕνωση νὰ ἀνασταλεῖ ἀπὸ ἕνα αἴσθημα αἰδοῦς ἢ ἀπὸ τὴν πίστη σὲ οἰκογενειακὲς ἠθικὲς Συζυγικὴ ἀγάπη Μετὰ ἀπὸ ἕνα χρονικὸ διάστημα, ποὺ ποικίλλει κατὰ περίπτωση, ἡ ἔνταση στὴν ἐρωτικὴ σχέση ἑνὸς ζευγαριοῦ ἀρχίζει νὰ ὑποχωρεῖ, μετασχηματιζόμενη σὲ ἀγάπη, ποὺ συνεχίζει νὰ διατηρεῖ τὴν ἰσορροπία καὶ τὴν ἑνότητα ἀνάμεσά τους. Πρόκειται γιὰ τὸν σταθερὸ καὶ μόνιμο δεσμό, ὁ ὁποῖος τροφοδοτεῖται καὶ ἐνισχύεται κυρίως μὲ σχέσεις καὶ συναισθήματα ἀμοιβαίας ἀγάπης καὶ ἔρωτα, ἐκτίμησης, ἐμπιστοσύ- νης, θαυμασμοῦ, κατανόησης, εὐθύνης, συμμετοχῆς καὶ συνεργασίας. Ἡ συζυγικὴ σχέση δὲν ἀποτελεῖ ὑποκατάσταση τοῦ ἔρωτα, ἀλλὰ μετεξέλιξή του. Μπορεῖ ὡστόσο νὰ ἐκφυλισθεῖ σὲ μιὰ πληκτικὴ ρουτίνα, ἂν δὲν ἀνανεώνεται καὶ ἐνισχύεται καθη- μερινά, μὲ στοιχεῖα ποὺ τὴν καθιστοῦν μόνιμη πηγὴ ἱκανοποίησης καὶ εὐτυχίας. K Ὁ πιὸ ἁπλὸς ὁρισμὸς ποὺ ἔχει δοθεῖ στὸν ἔρωτα εἶναι ἐκεῖνος ποὺ τὸν περιγράφει ὡς «μιὰ κατάσταση μεταξὺ δύο ἑτερόφυλων προσώπων, στὴν ὁποία ἡ εὐτυχία τοῦ ἑνὸς βρίσκεται μέσα στὴν εὐτυχία τοῦ ἄλλου» (Heinlein R., Stranger in a Strange Land, 1961). Στὴ σχέση αὐτὴ ἐνυπάρχει καὶ ἡ ἐπιθυμία γιὰ σωματικὴ ἕνωση, ἀλλὰ καὶ τὸ κυρίαρχο στοιχεῖο εἶναι ὁ σεβασμὸς τοῦ ἀγαπώμενου προσώπου καὶ ἡ ἐκτίμηση τῆς ταὐτότητας καὶ τῆς τιμῆς του, ποὺ ἀποτρέπει τὴν ἐγωιστικὴ ἐκμετάλλευση τοῦ ἑνὸς ἀπὸ τὸν ἄλλο (Masters, Johnson & Kolodny, Human Sexuality, 1995). K148

Τρισδιάστατη θεωρία γιὰ τὸν ἔρωτα τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου, οὔτε εἶναι ἀνεξάρτητες «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ἀπὸ τὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἑνὸς προσώπου πρὸς τὸ Ἡ τρισδιάστατη, λεγόμενη, θεωρία γιὰ τὸν ἔρω- ἄλλο. Αὐτὸ σημαίνει ὅτι βρίσκονται σὲ δυναμικὴ τα, τῆς ὁποίας εἰσηγητὴς εἶναι ὁ καθηγητὴς Robert πορεία, καὶ ὅτι ἀπὸ κοινοῦ καὶ τὰ δύο μέλη τῆς Stenberg, τῆς Ψυχολογίας καὶ Παιδαγωγικῆς στὸ δυάδας πρέπει νὰ ἐνισχύουν, νὰ καλλιεργοῦν καὶ Πανεπιστήμιο τοῦ Γέιλ, διακρίνει τρία συστατικὰ νὰ σταθεροποιοῦν τὸν δεσμό τους καθημερινά, στοιχεῖα στὸν ἔρωτα, τὰ ὁποῖα παριστάνει μὲ τὸ νὰ ἐμβαθύνουν διαρκῶς στὴν κατανόηση, στὴν σχῆμα τριγώνου. Ἔτσι προστίθενται ἀκόμη νέα οἰκοδόμηση καὶ στὴ θωράκιση τῆς σχέσης τους στοιχεῖα στὶς γνώσεις μας γιὰ τὴ φύση τοῦ ἔρω- (Sternberg R. J., Ἀγάπη: Οἱ διαδρομὲς τοῦ ἔρωτα τα. Οἱ διαστάσεις ἢ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ εἶναι ἡ ψυ- στὸ χρόνο, 2000, Ἑλληνικὰ Γράμματα). χικὴ οἰκειότητα, ἡ ἔντονη ἐπιθυμία καὶ ἡ ἀπόφαση ἀφοσίωσης μεταξὺ δύο ἐρωτευμένων προσώπων Τὸ πνευματικὸ περιεχόμενο τοῦ ἔρωτα διαφορετικοῦ φύλου. Σὲ κάθε κοινωνία ἡ ἐρωτικὴ ζωὴ συνδέεται μὲ Ἡ ψυχικὴ οἰκειότητα (intimacy) περιλαμβάνει τὴν ἕνα πλαίσιο θρησκευτικῶν, ἠθικῶν καὶ κοινωνικῶν ἀμοιβαία ἀνταλλαγὴ συναισθημάτων ἀγάπης καὶ ἀρχῶν ποὺ ἀπορρέει ἀπὸ τὴν πνευματικὴ φύση τοῦ στοργῆς, ποὺ ἐκδηλώνεται μὲ ζεστὴ καὶ εἰλικρινῆ ἀνθρώπου. Πρόκειται γιὰ ἕνα σύστημα ἀρχῶν καὶ ἐπικοινωνία, μοίρασμα ἀγαθῶν, κοινὲς εὐχάριστες κανόνων, ποὺ ἀναφέρονται στὸ τί πρέπει καὶ τί δὲν ἐμπειρίες, ἀλληλοκατανόηση καὶ ἀλληλοεκτίμηση. πρέπει, τί εἶναι σωστὸ καὶ τί λάθος στὴ συμπερι- φορὰ καὶ τὶς ἀποφάσεις τῶν ἀνθρώπων στὸν τομέα Ἡ ἔντονη ἐπιθυμία (passion) περιλαμβάνει τὴν αὐτὸν τῆς ἀτομικῆς καὶ κοινωνικῆς τους ζωῆς. Ἡ ἐρωτικὴ ἕλξη γιὰ ἕνωση μὲ τὸ ἄλλο πρόσωπο, ἡ ἀνατροφὴ στὴν οἰκογένεια, ἡ ἀγωγὴ στὸ σχολεῖο, ὁποία ἐκφράζει μιὰ ποικιλία ἀναγκῶν, ὅπως τὴν ἡ κοινωνικὴ ἠθικὴ καὶ οἱ θρησκευτικὲς πεποιθήσεις ἀνάγκη γιὰ αὐτοεκτίμηση, στοργή, φροντίδα, ἀνα- εἶναι οἱ κύριοι παράγοντες ποὺ διαμορφώνουν τὴν γνώριση καὶ σωματικὴ ἐπαφή. Οἱ ἀνάγκες αὐτὲς ἐρωτικὴ συμπεριφορά. ἐκδηλώνονται τόσο μέσα ἀπὸ τὴν ψυχικὴ ὅσο καὶ μέσα ἀπὸ τὴ σωματικὴ διέγερση, καὶ συνήθως Οἱ χριστιανικὲς κοινωνίες, ποὺ ἐπηρεάστηκαν ἀποτελοῦν μιὰ ἀδιάσπαστη ἑνότητα. ἀπὸ τὴ διδασκαλία τοῦ Εὐαγγελίου, ὑψώθηκαν σὲ ὑψηλὲς ἀντιλήψεις γιὰ τὸν ἔρωτα καὶ τὴ σημασία Ἡ ἀπόφαση ἀφοσίωσης (decision/commitment) του γιὰ τὴν ἀνθρώπινη ζωή. Εἰδικώτερα, ἡ ὀρθόδο- ἔρχεται ὡς συνέχεια καὶ ἀποτέλεσμα τῆς ψυχικῆς ξη χριστιανικὴ προσέγγιση καὶ ἑρμηνεία τοῦ ἔρωτα οἰκειότητας καὶ τῆς ἔντονης ἐπιθυμίας καὶ συνιστᾷ φθάνει στὴν κορύφωση τῆς πνευματικότητάς του. μιὰ προοπτικὴ διάρκειας τῆς σχέσης καὶ μιὰ συνει- Ὁ ἔρωτας εἶναι δῶρο τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο. δητὴ ἀμοιβαία διὰ βίου δέσμευση. Ἀκολουθεῖ δύο «Οὐκ ἔστι τοῦτο ἀνθρώπινον, ἀλλ᾽ ὁ Θεὸς τοὺς ἔρω- φάσεις: Στὴν πρώτη φάση, μιὰ μικρῆς διάρκειας τας τούτους ἐγκατέσπειρε» ( Ἰ. Χρυσόστομος, MPG περίοδο, τὰ δύο πρόσωπα ἀποφασίζουν νὰ συν- 51, 230). Σκοπὸς εἶναι νὰ κατανοηθεῖ τὸ βαθὺ νόημα δεθοῦν μεταξύ τους. Καὶ στὴ δεύτερη ἀποφασίζουν καὶ ὁ ὑπέροχος σκοπός του. Νὰ βιωθεῖ ὡς βασικὸ νὰ διατηρήσουν τὴ σχέση τους. Ὑπάρχει βέβαια στοιχεῖο τῆς αὐτοπραγμάτωσης καὶ ὁλοκλήρωσης πάντα ἡ πιθανότητα ἡ διὰ βίου δέσμευση νὰ μὴν τοῦ προσώπου. Νὰ πραγματωθεῖ μὲ εὐαισθησία καὶ ἀκολουθήσει τὴν πρώτη φάση. εὐθύνη γιὰ τὶς συνέπειες ποὺ ἔχουν οἱ ἐπιλογὲς στὴν ἐρωτικὴ ζωὴ καὶ τὴ συμπεριφορὰ τοῦ ἀνθρώπου. Οἱ τρεῖς διαστάσεις τοῦ ἔρωτα μπορεῖ νὰ εἶναι Ἡ σημασία ποὺ ἀποδίδεται στὸν ἔρωτα ἐκφράζεται ἰσόρροπα ἀνεπτυγμένες καὶ στὰ δύο πρόσωπα, συνοπτικὰ καὶ περιεκτικὰ στὴ δήλωση τοῦ Ἰωάννου ὁπότε προχωρεῖ ἡ διὰ βίου δέσμευση. Μπορεῖ Χρυσοστόμου: «Οὐδὲν οὕτως ἡμῖν συγκροτεῖ τὸν ὅμως καὶ νὰ διαφέρουν μεταξύ τους ὡς πρὸς τὴν βίον ὡς ἔρως ἀνδρὸς καὶ γυναικός» (MPG 62, 136) ἔνταση, τὴν διάρκεια, τὸν τρόπο μὲ τὸν ὁποῖο ἐκδηλώνονται καὶ τὸν σκοπὸ ποὺ ἐξυπηρετοῦν. Δὲν μένουν στατικές, ἀλλὰ διαφοροποιοῦνται μὲ K Ἡ ἀπόφαση ἀφοσίωσης (decision/commitment) ἔρχεται ὡς συνέχεια καὶ ἀποτέλεσμα τῆς ψυχικῆς οἰκειότητας καὶ τῆς ἔντονης ἐπιθυμίας καὶ συνιστᾷ μιὰ προοπτικὴ διάρκειας τῆς σχέσης καὶ μιὰ συνειδητὴ ἀμοιβαία διὰ βίου δέσμευση. K 149

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 (Τίποτε σὲ μᾶς δὲν μᾶς συγκροτεῖ τόσο τὴ ζωή, ὅσο Σκοπός της εἶναι νὰ ἀναπτύξει στὸν ἄνθρωπο τὴν ὁ ἔρωτας μεταξὺ τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας). ἀνάγκη καὶ τὴν ἱκανότητα νὰ συνυπάρχει μὲ ἄλλους, νὰ συμβιώνει, νὰ συνεργάζεται, νὰ συνάπτει φιλί- Τὰ ἐπιμέρους θέματα ποὺ τίθενται πρὸς διερεύ- ες, νὰ βιώνει σχέσεις: ἀλληλεγγύης, ἀλτρουισμοῦ, νηση καὶ ρύθμιση, σὲ μιὰ προσπάθεια ὁ καθένας συγγνώμης μὲ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ δη- καὶ ἡ καθεμιὰ νὰ δώσει ἱκανοποιητικὲς ἀπαντήσεις μιουργεῖ συζυγία καὶ οἰκογένεια μὲ πρόσωπο τοῦ στὰ σχετικὰ μὲ τὸν ἔρωτα ἐρωτήματα καὶ προβλή- ἄλλου φύλου. Εἶναι ἡ ἐσωτερικὴ θετικὴ διάθεση καὶ ματα, ἐντάσσονται σὲ δύο βασικοὺς τομεῖς: Στὰ ἡ συναισθηματικὴ ὑπέροχη κατάσταση ποὺ προκα- θέματα ποὺ ἀφοροῦν τὴν ὡριμότητα καὶ σὲ ἐκεῖνα λεῖται μέσα σὲ ἕναν ἄνθρωπο ἀπὸ τὴν παρουσία ποὺ ἀφοροῦν τὴν ἀνωριμότητα στὴν ἐρωτικὴ ζωή. ἑνὸς ἄλλους προσώπου. Αὐτὴ ἐνισχύεται καὶ μετα- μορφώνεται σὲ μιὰ δυνατὴ καὶ ὕψιστη ἀξία ἀπὸ τὴν Στὸν πρῶτο τομέα ἐξετάζονται θέματα γιὰ τὸ πίστη καὶ τὴ σχέση του μὲ τὸν Θεό. Ἡ ἀγάπη, ἐκτὸς πῶς ἀναπτύσσεται καὶ πῶς ὡριμάζει ὁ ἔρωτας στὸ τῆς ὑπέροχης ἐσωτερικῆς κατάστασης, ἐκφράζεται ἀναπτυσσόμενο πρόσωπο. Τί σημαίνει ὥριμος καὶ ἐκδηλώνεται καὶ μὲ ἐξωτερικὲς πράξεις καὶ ση- ἔρωτας, ποιὰ εἶναι ἡ προοπτική του στὴν προσω- μεῖα ποὺ φανερώνουν τὴν κατάσταση αὐτή: λόγια, πικὴ ζωή, πῶς βιώνεται στὸν γάμο, πῶς λειτουρ- γεῖ στὴν οἰκογένεια, πῶς συμβάλλει στὴ γέννηση K Ἡ σημασία ποὺ ἀποδίδεται στὸν ἔρωτα ἐκφράζεται συνοπτικὰ καὶ περιεκτικὰ στὴ δήλωση τοῦ Ἰωάννου Χρυσοστόμου: «Οὐδὲν οὕτως ἡμῖν συγκροτεῖ τὸν βίον ὡς ἔρως ἀνδρὸς καὶ γυναικός» (MPG 62, 136) (Τίποτε σὲ μᾶς δὲν μᾶς συγκροτεῖ τόσο τὴ ζωή, ὅσο ὁ ἔρωτας μεταξὺ τοῦ ἄνδρα καὶ τῆς γυναίκας). K τῶν παιδιῶν, πῶς καλλιεργεῖται μὲ τὴν ἀγωγή, πῶς κινήσεις, ἀποφάσεις καὶ πράξεις ποὺ ἀπευθύνονται ἐκδηλώνεται στὸν κοινωνικὸ βίο καὶ πῶς συνεργεῖ σὲ ἄλλα πρόσωπα καὶ λατρευτικὲς ἀνατάσεις ποὺ στὴν αὐτοπραγμάτωση τοῦ προσώπου καὶ στὴν κατευθύνονται στὸν Θεό. κατάκτηση τοῦ προορισμοῦ τοῦ ἀνθρώπου. Δὲν ὑπάρχει ἄνθρωπος ποὺ νιώθει τὴν ἀγάπη Στὸν δεύτερο τομέα ἐξετάζονται ζητήματα γιὰ τὶς μέσα του καὶ δὲν ἐκφράζεται μὲ τὰ καλύτερα λόγια συνέπειες τῆς ἀνωριμότητας τοῦ ἔρωτα, πρὶν ἀπὸ γι᾽ αὐτήν. Ἀλλὰ καὶ οἱ συγγραφεῖς, οἱ ποιητὲς καὶ τὸν γάμο, τὶς προγαμιαῖες σχέσεις, τὰ λάθη ποὺ ὅλοι ὅσοι γράφουν, ὅταν ἀναφέρονται σὲ αὐτήν, μπορεῖ νὰ προκαλέσει ἡ χωρὶς νόημα καὶ σκοπὸ βρίσκουν τὶς καλύτερες ἐκφράσεις, γιὰ νὰ τὴν διαχείριση καὶ κατάχρηση αὐτῆς τῆς μεγάλης βιο- περιγράψουν. Ὅμως ἡ ἀγάπη περιγράφεται μὲ λογικῆς καὶ ψυχικῆς δύναμης ποὺ ἀρχίζει ἀπὸ τὴ τὸν πιὸ ὑπέροχο τρόπο ἀπὸ τὸν λόγο τοῦ Θεοῦ γέννηση, ἐκδηλώνεται ἔντονα στὴν ἐφηβεία καὶ τὴ στόν «ὕμνο τῆς ἀγάπης» τοῦ Ἀποστόλου Παύ- νεότητα καὶ διαρκεῖ σὲ ὅλη τὴ ζωή. λου, μὲ τὴν ἐξαγγελία του: « Ἐὰν ταῖς γλώσσαις τῶν Βασικὴ θέση καὶ ἐπιδίωξη ποὺ ἀφορᾷ καὶ τοὺς ἀνθρώπων λαλῶ καὶ τῶν ἀγγέλων, ἀγάπην δὲ μὴ δύο τομεῖς εἶναι ἡ προσπάθεια τῆς ἀγωγῆς καὶ τῆς ἔχω, οὐδέν εἰμι» (Α΄ Κορ., ιγ΄ 1-8) (Καὶ ἂν ἀκόμη αὐτοαγωγῆς, δηλαδὴ οἱ γνώσεις, τὸ κλίμα τῶν μπορῶ νὰ μιλῶ τὶς γλῶσσες τῶν ἀνθρώπων καὶ σχέσεων, ἡ πνευματικὴ καὶ ἡ λατρευτικὴ ζωὴ νὰ τῶν ἀγγέλων, δὲν ἔχω ὅμως ἀγάπη, στὴν οὐσία ὁδηγοῦν στὸ κατόρθωμα «ὁ ἔρωτας νὰ γίνεται ἀγά- δὲν εἶμαι τίποτα). Στὸ κείμενο αὐτό, μὲ τό «οὐδέν πη, καὶ ἡ ἀγάπη νὰ γίνεται ἔρωτας». εἰμι» ἐκφράζει μὲ ἀρνητικὸ καὶ ἀπόλυτο τρόπο τὴ Ἡ ἀγάπη μεγάλη σημασία ποὺ ἔχει ὁ ἄνθρωπος νὰ εἶναι ἀγαπητικός, νὰ ἀγαπᾷ καὶ νὰ ἀγαπιέται. Ἂν ὁ ἔρωτας πηγάζει μέσα ἀπὸ τὴν ψυχοβιολο- Ἐπὶ πλέον, στόν ὕμνο τῆς ἀγάπης» χαράσσο- γικὴ φύση τοῦ ἀνθρώπου, μὲ σκοπὸ νὰ ὁλοκλη- νται καὶ οἱ βασικὲς γραμμὲς καὶ ἀρχὲς γιὰ τὸ πῶς ρωθεῖ καὶ νὰ φτάσει στὴν ὡριμότητα γιὰ συζυγία ἀσκεῖται ἡ γνήσια ἀγάπη. « Ἡ ἀγάπη μακροθυμεῖ, καὶ ἀναπαραγωγὴ παιδιῶν, ἡ ἀγάπη ἀναδύεται μέ- χρηστεύεται, οὐ ζηλοῖ, οὐ περπερεύεται, οὐ φυσι- 150 σα ἀπὸ τὴν κοινωνικὴ καὶ πνευματικὴ φύση του. οῦται, οὐκ ἀσχημονεῖ, οὐ ζητεῖ τὰ ἑαυτῆς, οὐ πα-

ροξύνεται, οὐ λογίζεται τὸ κακόν... πάντα στέγει, πος ἑλκύεται. Γιὰ νὰ δημιουργηθεῖ σχέση, πρέπει «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 πάντα πιστεύει, πάντα ἐλπίζει, πάντα ὑπομένει... νὰ ὑπάρξει ἀμοιβαιότητα. Τὸ βασικὸ κίνητρο τῆς ἡ ἀγάπη οὐδέποτε ἐκπίπτει» ( Ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ἀγάπης εἶναι ὁ ἄνθρωπος. Ἐκδηλώνεται ὡς καλὴ 151 ἀγάπη εἶναι μεγαλόψυχος, ἀνεκτικὸ καὶ μὲ πλα- διάθεση ἔναντι οἱουδήποτε. Ἂν ὑπάρξει κάποια τιὰ καρδιά, γίνεται εὐεργετικὸς καὶ χρήσιμος, δὲν ἀνταπόκριση, δημιουργεῖται φιλία ἢ ψυχικὸς δε- φθονεῖ, δὲν προκαλεῖ μὲ τὴ συμπεριφορά του, δὲν σμός, ἂν ὄχι, μπορεῖ νὰ συνεχιστεῖ ὡς ἀγαπητικὴ ὑπερηφανεύεται, δὲν κάνει τίποτε τὸ ἄσχημο, δὲν διάθεση πρὸς ὅλους. Ὁ ἔρωτας, ἑπομένως, χρει- ζητάει τὰ συμφέροντά του, δὲν ξεσπάει σὲ θυμὸ άζεται τὴν ἀγάπη, γιὰ νὰ γίνει αὐθεντικὴ ἀξία, καὶ καὶ ὀργή, δὲν σκέπτεται τὸ κακὸ γιὰ τὸν ἄλλο καὶ δὲν λογαριάζει τὸ κακὸ ἡ ἀγάπη χρειάζεται τὴ δύναμη τοῦ ἔρωτα, γιὰ νὰ ποὺ τοῦ ἔχουν κάνει. Πάντα σκεπά- φθάσει στὸ ὕψος τῆς πραγμάτωσής της καὶ στὸ ζει τὶς ἀδυναμίες καὶ ἐλλείψεις τῶν μέγιστο τῆς προσφορᾶς της (Κακαβούλη Ἀλ., Πῶς ἄλλων, πάντα ἔχει καλὴ γνώμη γι᾽ ὁ Ἔρωτας γίνεται Ἀγάπη: Οἱ δρόμοι τῆς Ἀγωγῆς, αὐτούς, πάντα ἐλπίζει ὅτι ὅλα θὰ δι- 2012, Ἁρμός). ορθωθοῦν, πάντα περιμένει, χωρὶς νὰ κουράζεται. Καὶ ποτὲ δὲν μειώνεται, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ ἀλλὰ μένει βέβαια καὶ ἰσχυρὴ ἀκόμη Καθηγητὴς Πανεπιστημίου καὶ μετὰ τὸν θάνατό μας). Ἡ ἀγάπη εἶναι κατ᾽ ἐξοχὴν ἔννοια χριστιανική. Εἶναι μία ἀπὸ τὶς ἰδιότη- τες τοῦ ἀπείρου Θεοῦ. Ἐκφράζει τὴν οὐσία Του, ποὺ ταὐτίζεται μὲ τὴν ἀγά- πη: « Ὁ Θεὸς ἀγάπη ἐστί». Ἐκφράζει καὶ τὴν ἄπειρη ἀγάπη τοῦ Θεοῦ πρὸς τὸν ἄνθρωπο, ποὺ εἶναι πλασμένος «κατ᾽ εἰκόνα καὶ καθ᾽ ὁμοίωσιν» τοῦ Θεοῦ. Ἀποτελεῖ τὸ ἰδανικὸ κίνητρο κάθε ἀγαθῆς ἀνθρώπινης πράξης, μιὰ διαρκῆ ὑπέρβαση τοῦ ἑαυτοῦ καὶ τὴ μόνη σχέση ποὺ συνδέει τὸν ἄνθρω- πο μὲ τὸν Θεό. Ἡ ἀγάπη εἶναι μιὰ φυσικὴ ὁρμή, ὅπως καὶ ὁ ἔρωτας. Καλλιεργεῖται, ὅμως, βαθαίνει καὶ ὡριμάζει μὲ τὴν πνευματικὴ ἀγωγή, καὶ γίνεται ὑπέρ- βαση τοῦ ἑαυτοῦ, γιὰ νὰ προσφερ- θεῖ ἁπλόχερα καὶ μέχρι αὐτοθυσίας στοὺς ἀδελφούς του. Ἀποκτᾷ τὴν ὕψιστη δύναμή της καὶ φθάνει νὰ γί- νει γιὰ τὸν Θεό «θεῖος ἔρωτας». Χωρὶς τὴν ἀγάπη, ὁ ἔρωτας χάνει τὴν ὡριμότητα γιὰ σταθερὴ καὶ ἱκανο- ποιητικὴ σχέση, αὐτὴ ποὺ χρειάζεται ὁ γάμος καὶ ἡ οἰκογένεια. Δὲν ἔχει τὴ δύναμη νὰ ἀντιμετωπίσει τὶς δυσκολίες καὶ τὰ προβλήματα ποὺ μπορεῖ νὰ ἔχει ἡ ἐρωτικὴ σχέση, πρὶν ἢ μετὰ τὸν γάμο. Ἔρωτας καὶ Ἀγάπη Ὁ ἔρωτας καὶ ἡ ἀγάπη, γιὰ νὰ εἶναι αὐθεντικὲς ἔννοιες καὶ πνευματικὲς ἀξίες, πᾶνε μαζί. Βασικὸ κίνητρο τοῦ ἔρωτα εἶναι ἡ κατάκτηση ἑνὸς προσώ- που τοῦ ἄλλου φύλου, ἀπὸ τὸ ὁποῖο ὁ ἄνθρω-

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Ἡ Θεία Μεταμόρφωση Ἐπάνω τοῦ Θαβὼρ τὰ τόξα Ἀσπροφωτόφεγγ᾽ ἡ στολή Σου, ἔτσι δὲν ἔλαμψαν ποτέ, μ᾽ ἄκτιστο φῶς, στολὴ θεϊκή, σὰν τὴ θεϊκή Σου ἔδειξες δόξα βλέπουν τὴ θεία τοῦ Παραδείσου στοὺς Ἀποστόλους Σου, Χριστέ. τὴ δόξα Σου, σκυμμένοι ἐκεῖ. Κάλεσες κι ἦρθεν ὁ Ἠλίας, Κι ἀπ᾽ τὴ χαρὰ κι ἀπὸ τὴ χάρη, κάλεσες κι ἦρθε ὁ Μωυσῆς, ὅπου τὸ στῆθός τους δονεῖ, ὦ, τῆς ἀγάπης Σου τῆς θείας γιὰ ρόδο παίρνουν τὸ χορτάρι, καὶ τῆς λατρείας τῆς περισσῆς. χρυσῆ τὴν πέτρα τὴ γυμνή. Πέτρος, Ἰάκωβος καὶ Ἰωάννης, – Θαρρεῖς, ὁ Πέτρος λέει, ἡ αὐλαία πῆραν μ᾽ Ἐσὲ τὴν ἴδια ὁδό, κι ἄνοιξε τ᾽ οὐρανοῦ ἡ χρυσῆ, φθάνουν κι αὐτοὶ ἐκεῖ ποὺ φθάνεις, Κύριε, κοντά Σου ὅλα ὡραῖα, στὴν κορυφὴ φθάνουν ἐδῶ. Μένουμ᾽ ἐδῶ, ἂν τὸ θὲς Ἐσύ. Μέσα στῆς φύσης τὸ βασίλειο Γιὰ πάντα μένουμε μαζί Σου, καὶ στὴν πανέμορφη τὴ γῆ, τοῦ κόσμου ἀλάργα οἱ φωνές, ἀστράφτεις πιὸ πολὺ ἀπ᾽ τὸν ἥλιο, φθάνει ν᾽ ἀκοῦμε τὴ φωνή Σου, λάμπεις σὲ θεία μαρμαρυγή. κάνουμε τρεῖς ἐδῶ σκηνές. Λάμπει καὶ τὸ ἱμάτιό Σου, Φτωχὴ ἐτοῦτες κατοικία, λάμπει ὅλο ἄσπρο κι ὅλο φῶς, ἐμεῖς δὲ θέλουμε καμιά, νέφος αὐτοῦ, φῶς ἀπ᾽ τὸ φῶς Σου, τὴ μιὰ γιὰ Ἐσέ, μιὰ στὸν Ἠλία τῆς λάμψης Σου κι αὐτὸ ἀδερφός. καὶ γιὰ τὸ Μωϋσῆ ἄλλη μιά! – Αὐτὸς ὁ Υἱὸς ὁ ἀγαπητός μου, Μὲ σένα στοὺς τρελοὺς βοριάδες, φωνὴ ἀπ᾽ τὸ νέφος διαλαλεῖ. μ᾽ Ἐσὲ στὸ χιόνι, στὴ βροχή, Βλέπουν τὸν Κτίστη Ἐσὲ τοῦ κόσμου ἂς εἶναι οἱ ἄλλοι βασιλιάδες, Οἱ μαθητὲς μ᾽ ἄλλη στολή. μ᾽ Ἐσὲ κι ἂς εἴμαστε φτωχοί! 152 ΓΙΑΝΝΗΣ ΑΝ. ΣΑΝΤΑΡΜΗΣ

ΙΑΤΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Διατροφικὲς συστάσεις γιὰ τὸ καλοκαίρι Ἦλθε τὸ καλοκαίρι... Ζέστη... K Καὶ οἱ ἀνάγκες τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος ἀλλάζουν. Κι αὐτό, Ἦλθε τὸ καλοκαίρι... Ζέστη... Καὶ οἱ ἀνάγκες γιατὶ ἡ αὐξημένη θερμοκρα- τοῦ ἀνθρωπίνου σώματος ἀλλάζουν. Κι σία τοῦ περιβάλλοντος, ὁ δια- αὐτό, γιατὶ ἡ αὐξημένη θερμοκρασία τοῦ φορετικὸς τρόπος ζωῆς καὶ οἱ διαφορετικὲς δραστηριότητες περιβάλλοντος, ὁ διαφορετικὸς τρόπος ζωῆς ἀπαιτοῦν λιγώτερες θερμίδες, καὶ οἱ διαφορετικὲς δραστηριότητες ἀπαιτοῦν διότι οἱ πολλὲς ἀπειλοῦν τὴν λιγώτερες θερμίδες, διότι οἱ πολλὲς ἀπειλοῦν ὑγεία, καὶ μάλιστα περισσότερο τὴν ὑγεία, καὶ μάλιστα περισσότερο τῶν μικρῶν τῶν μικρῶν παιδιῶν, λόγῳ τῆς ἔντονης κινητικότητας, καὶ τῶν παιδιῶν, λόγῳ τῆς ἔντονης κινητικότητας, ἡλικιωμένων, λόγῳ τῆς μειω- καὶ τῶν ἡλικιωμένων, λόγῳ τῆς μειωμένης μένης λειτουργίας τῶν ἱδρωτο- ποιῶν ἀδένων. λειτουργίας τῶν ἱδρωτοποιῶν ἀδένων. Ἐπίσης, καὶ στοὺς ἀθλητὲς K μπορεῖ νὰ παρουσιασθεῖ πρό- βλημα, ἐὰν δὲν ἀπελευθερωθεῖ ἐφίδρωσης ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ θερ- πνευματικές μας λειτουργίες, 153 ἀπὸ τὸ στόμα ἡ θερμότητα ποὺ μοκρασία. Ἄρα, αὐξάνονται οἱ μὲ ἀποτέλεσμα νὰ προκαλεῖται παράγεται στὸν μῦ καί, συνδυ- ἀνάγκες μας σὲ ὑγρά. πονοκέφαλος, ξηροστομία καὶ αζόμενη μὲ τὴ θερμότητα τοῦ δυσφορία. Ἑπομένως, πρὶν δι- περιβάλλοντος κατὰ τὴν ἔντο- Δὲν γνωρίζουμε ὅτι, ὅταν ψάσουμε, πρέπει νὰ παίρνου- νη ἄσκηση, μπορεῖ νὰ ὁδηγήσει διψᾶμε, ἔχουμε ἀφυδατωθεῖ. με τρόφιμα πλούσια σὲ νερό σὲ δραματικὴ αὔξηση τῆς θερ- Αὐτὴ ἡ ἀφυδάτωση (2%), εἶναι (φροῦτα). μοκρασίας τοῦ σώματος καὶ νὰ ἀρκετή, ὥστε νὰ ἐπηρεάσει τὶς παρουσιασθεῖ ὑπερθερμία. Ἑπομένως, οἱ ἀνάγκες μας σὲ τρόφιμα καὶ θρεπτικὰ συ- στατικὰ ἀλλάζουν, καὶ μαζὶ μὲ αὐτὲς ἀλλάζουν καὶ οἱ συνήθειές μας. Ἄρα, τί πρέπει νὰ προσέ- ξουμε ὅλοι, καὶ ἀναλόγως νὰ ἀλλάξουμε τὶς διατροφικές μας συνήθειες, ὥστε νὰ ἀποφύγουμε δυσάρεστες καταστάσεις, ὅπως τὴ θερμοπληξία κ.ἄ.; Πρῶτα πρῶτα τὸ νερό. Ἡ σωστὴ ἐνυδάτωση, γιὰ ὅλες τὶς ἡλικίες, εἶναι ἡ βασικὴ προτε- ραιότητα. Καθημερινὰ χάνουμε νερὸ ἀπὸ τὰ νεφρά, τὸ ἔντερο, τὴν ἐφίδρωση καὶ τὴν ἀναπνοή. Ἡ ἀπώλεια εἶναι μεγάλη λόγῳ τῆς

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Οἱ ἀνάγκες μας σὲ νερὸ κα- K λύπτονται κατὰ 20% ἀπὸ τὰ τρόφιμα ποὺ εἶναι πλούσια σὲ Ἡ σωστὴ ἐνυδάτωση, γιὰ ὅλες τὶς ἡλικίες, νερό, ὅπως τὰ λαχανικά, καὶ εἶναι ἡ βασικὴ προτεραιότητα. Καθημερινὰ τὸ ὑπόλοιπο 80% καλύπτεται ἀπὸ ἄλλα ὑγρά, μὴ ἀλκοο- χάνουμε νερὸ ἀπὸ τὰ νεφρά, τὸ ἔντερο, λοῦχα ὅμως, δηλαδὴ φυσικοὺς τὴν ἐφίδρωση καὶ τὴν ἀναπνοή. Ἡ ἀπώλεια χυμούς, γάλα, τσάι, καφέ, καὶ βέβαια τὸ νερό. Γιὰ τὴν ἰσορ- εἶναι μεγάλη λόγῳ τῆς ἐφίδρωσης ροπία τῶν ὑγρῶν χρειάζεται νὰ ἀπὸ τὴν ὑψηλὴ θερμοκρασία. παίρνουμε νερὸ περισσότερο ἀπὸ 1,5 lt τὴν ἡμέρα. Ἄρα, αὐξάνονται οἱ ἀνάγκες μας σὲ ὑγρά. Οἱ εἰδικοὶ συνιστοῦν καθημε- K ρινὰ κατανάλωση πέντε μερίδων λαχανικῶν καὶ φρούτων. Ἂς τὰ παρὰ γεύματα, ὅπως τὰ μαγει- Ἐπίσης, νὰ ἀποφεύγεται ἡ αὐξήσουμε τὸ καλοκαίρι, διό- ρευτὰ μὲ κόκκινο κρέας καὶ τὰ κατανάλωση μεγάλων ποσοτή- τι γνωρίζουμε ὅτι τὰ λαχανικὰ τηγανητά, ἐπιβαρύνουν ἰδιαίτερα των ἀλκοὸλ καὶ καφέ, διότι αὐτὰ καὶ τὰ φροῦτα εἶναι πλούσια σὲ τὴν πέψη, καὶ ἐμφανίζονται συ- ἔχουν πολλὲς θερμίδες, ἀλλὰ φυτικὲς ἵνες, βιταμίνες, μέταλλα, μπτώματα ὅπως δυσπεψία, ὑπνη- προκαλοῦν καὶ ἔντονη διούρη- ἀντιοξειδωτικά, καὶ κυρίως σὲ λία, δυσφορία καὶ ἐφίδρωση. ση καὶ ἐπιτείνουν τὴν ἀφυδάτω- κάλιο, ποὺ εἶναι ἀπαραίτητος ση. Καλὸ εἶναι νὰ ἀποφεύγονται ἠλεκτρολύτης καὶ χάνεται εὔκο- Ἑπομένως, τί νὰ προτιμή- τὰ βαριὰ ποτὰ καὶ τὰ διάφορα λα μὲ τὸν ἱδρῶτα. Τὰ φροῦτα σει κανείς; Τὸ καλύτερο εἶναι κοκτέιλ. καὶ τὰ λαχανικὰ περιέχουν 95% νὰ καταναλώνουμε ψάρια καὶ νερό. ἄλλα θαλασσινὰ 2-3 φορὲς Νὰ καταναλώνεται κρασί, τὴν ἑβδομάδα, κοτόπουλο καὶ καὶ αὐτὸ μὲ μέτρο, καὶ μπύρα. Ἡ Ἕνας 100% φυσικὸς χυμὸς κατάλληλο συνδυασμὸ ὀσπρί- συνιστώμενη ἡμερήσια κατανά- φρούτων καὶ μιὰ δροσιστικὴ σα- ων. Τὸ κόκκινο κρέας μία φορὰ λωση εἶναι 1 ποτήρι κρασὶ γιὰ τὶς λάτα μποροῦν νὰ ἀποτελέσουν τὴν ἑβδομάδα καὶ 3-4 ἀβγὰ τὴν γυναῖκες καὶ 2 ποτήρια γιὰ τοὺς ἕνα ἐλαφρὺ γεῦμα. Ἡ κατανά- ἑβδομάδα (ἀπαραίτητα, διότι ἄνδρες. Καὶ βέβαια, χρειάζεται λωση τῶν λαχανικῶν ὠφελεῖ, περιέχουν τὰ ἀπαραίτητα ἀμι- πολλὴ ΠΡΟΣΟΧΗ, ὅταν πρόκει- διότι μὲ τὶς φυτικὲς ἵνες ποὺ πε- νοξέα). ται κανεὶς νὰ ὁδηγήσει! ριέχουν ἀντιμετωπίζεται ἡ δυ- σκοιλιότητα, ποὺ παρουσιάζεται Τὰ λίπη τῆς διατροφῆς πρέπει Τὸ μυστικὸ βλέπουμε ὅτι συχνὰ κατὰ τὶς διακοπὲς λόγῳ νὰ προέρχονται ἀπὸ τὸ ἐλαιόλα- εἶναι: «Τρῶτε λίγο καὶ πολλὲς ἀλλαγῆς τόπου. δο, καὶ νὰ περιορισθοῦν τὰ λίπη φορές». Τὰ μικρὰ γεύματα προ- ποὺ προέρχονται ἀπὸ τὰ γλυκά στατεύουν τὸν ὀργανισμὸ ἀπὸ Πολὺ ὠφελοῦν τὰ μικρὰ καὶ (παγωτά) καὶ γενικῶς τὰ ἕτοιμα τὴ δυσπεψία, ποὺ προκαλοῦν συχνὰ γεύματα. Τὰ πλούσια λι- φαγητά. τὰ μεγάλα καὶ βαριὰ γεύματα, τὰ ὁποῖα καὶ ἐνοχλοῦν ὁρισμέ- να ἄτομα, ὅπως οἱ καρδιοπαθεῖς κ.ἄ. Ἄρα, χρειάζεται ἡ σωστὴ κα- λοκαιρινὴ διατροφή, σὲ συνδυ- ασμὸ μὲ ἄσκηση ποὺ μπορεῖ νὰ κάνει κανεὶς τὸ καλοκαίρι, ὅπως κολύμπι ἢ ρακέτες γιὰ τοὺς νέ- ους στὴν παραλία, ἀλλὰ καὶ τὸ ἁπλὸ περπάτημα. Ἔτσι, ὁ καθέ- νας ἔχει τὴ γεύση τῶν ἀγαπημέ- νων του φαγητῶν καὶ χορταίνει, χωρὶς νὰ παρατρώει. ΖΩΗ ΡΙΖΟΚΩΣΤΑ-ΑΓΓΕΛΗ 154 Ἰατρός

Ἡ μετάνοια ξαναγεννᾷ «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 τὸν ἄνθρωπο Ὑπάρχουν στιγμὲς τῆς ζωῆς μας ποὺ ὁ Πο- τονίζει: « Ὅταν ὁ 155 νηρὸς μὲ πλάγιο τρόπο ζητᾷ νὰ μᾶς ἀποπρο- ἄνθρωπος ἐγκατα- σανατολίσει ἀπὸ τὴν πορεία μας. Σ᾽ αὐτὲς τὶς λείψει τὶς ἁμαρτίες περιπτώσεις χρειάζεται πολλὴ προσοχὴ καὶ θεία του καὶ ἐπιστρέψει φώτιση, γιὰ νὰ ἀποφύγουμε κάθε παγίδα του. Τὸ στὸν Θεὸ μετανιω- παρακάτω περιστατικό, ποὺ συνέβη στὸν Αἰγύ- μένος, ἡ μετάνοια πτιο ἀσκητὴ Μακάριο, εἶναι ἕνα ἠχηρὸ παράδειγμα τὸν ξαναγεννᾷ καὶ σωστῆς ἀντιμετώπισης. τὸν κάνει καινούρ- γιο ἄνθρωπο». Ὁ Κάποια μέρα μπροστὰ στὸν Μακάριο παρουσιά- ἅγιος Ἰάκωβος στηκε ὁ Πονηρὸς καὶ τοῦ εἶπε: « Ὅ,τι κάνεις ἐσὺ τὸ Τσαλίκης δίνει κάνω καὶ ἐγώ. Ἐσὺ νηστεύεις, καὶ ἐγὼ δὲν τρώω ἕνα ἐλπιδοφόρο ποτέ, σὰν ἄυλο πνεῦμα ποὺ εἶμαι». Κάνεις ὁλο- μήνυμα, λέγοντας νύκτιες προσευχές, ἀλλὰ καὶ ἐγὼ δὲν κλείνω μάτι. ὅτι πολλοὶ εἶναι οἱ Σκέπτεσαι συνεχῶς τὸν Θεό, ἀλλὰ καὶ ἐγὼ Αὐτὸν ἔχω στὸν νοῦ μου, πολεμώντας τὰ τέκνα Του». K Τότε ὁ Μακάριος δὲν φοβήθηκε καὶ μὲ θάρρος τοῦ ἀπάντησε: « Ὅλα μπορεῖς νὰ τὰ κάνεις ποὺ κάνω Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος ἐγώ, ἀλλὰ ἕνα μόνο δὲν μπορεῖς: νὰ μετανοήσεις». λέει: «Γνώρισμα τῶν Ἁγίων εἶναι νὰ πέφτουν καὶ νὰ σηκώνονται, Ἡ ἀπάντηση τοῦ Μακαρίου εἶναι συγκλονιστι- ὅταν πέσουν». Διότι καμμία ἀπὸ τὶς κή, διότι αὐτὸ ποὺ ξεχωρίζει τὸν Ἅγιο ἀπὸ τὸν ἀρετὲς δὲν εἶναι ὑψηλότερη ἀπὸ Διάβολο εἶναι ὅτι ὁ πρῶτος πέφτει καὶ σηκώνεται, τὴ μετάνοια. Αὐτὴ γαληνεύει τὴν ἐνῷ ὁ δεύτερος μένει στὴν πτώση του. Ὁ ἅγιος ψυχή μας καὶ μᾶς δίνει φτερά, γιὰ Γρηγόριος ὁ Θεολόγος λέει: «Γνώρισμα τῶν Ἁγίων εἶναι νὰ πέφτουν καὶ νὰ σηκώνονται, ὅταν πέσουν». νὰ πετάξουμε στὸν Οὐρανό. Διότι καμμία ἀπὸ τὶς ἀρετὲς δὲν εἶναι ὑψηλότερη ἀπὸ τὴ μετάνοια. Αὐτὴ γαληνεύει τὴν ψυχή μας καὶ K μᾶς δίνει φτερά, γιὰ νὰ πετάξουμε στὸν Οὐρανό. πειρασμοὶ καὶ στὸ μοναστήρι καὶ ἔξω στὸν κόσμο. Ἡ κουβεντούλα καὶ ὁ διάλογος μὲ τὸν Διάβολο ἀλλὰ μὲ τὴν προσευχὴ καὶ τὴ μετάνοια καὶ τὴ χάρη ἀναστατώνει τὸ εἶναί μας, καὶ ἀπομακρυνόμαστε τοῦ Θεοῦ, ὅλα διαλύονται. ἀπὸ τὸν Θεό. Ὁ ἅγιος Ἠσαΐας ὁ Ἀναχωρητὴς Ἂς προχωρήσουμε μὲ θάρρος καὶ ἀγῶνα στὴ ζωή μας, προσέχοντας νὰ μὴ μοιάζουμε στὰ σύννεφα, ποὺ μετακινοῦνται σὲ ἄλλο μέρος, κάθε φορὰ ποὺ ἀλλάζει ὁ καιρός. Νὰ βαδίζουμε στα- θερὰ στὸν δρόμο τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅταν πέφτουμε σὲ κάποιο παράπτωμα, νὰ μὴν πανικοβαλλόμαστε, ἀλλὰ μὲ μετάνοια νὰ ἐπιστρέφουμε στὰ σωστὰ μονοπάτια τῆς Θείας Χάριτος. ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΔΟΓΑΝΗ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Πανδημίας μελλόνυμφοι Καὶ κάπως ἔτσι, μεταξὺ πολλαπλῶν ἀπο- κλεισμῶν, ἡ ζωὴ προσπαθεῖ νὰ μπεῖ τραυμα- τισμένη σὲ μιὰ κανονικότητα. Ἀναπόσπαστο κομμάτι της καὶ οἱ γάμοι. « Ἄτυχα» χαρακτηρίζουν πολλοὶ τὰ ζευγάρια ποὺ ἀναβάλλουν τὸν γάμο τους συνεχῶς... μέχρι νεωτέρας! «Τυχεροὶ ὅσο δὲν γίνεται», θὰ τοὺς ἔλεγα! Ἰδοὺ μιὰ ἱστορικὴ εὐκαιρία νὰ φανεῖ ἂν πραγματικὰ θέλει κάποιος τὴν οὐσία τοῦ γάμου ἢ τὴν ἐπιβεβαίωση τοῦ κόσμου! Μιὰ κοσμικὴ γιορτούλα, δηλαδή, μὲ πολὺ λουλουδικό, τουαλέτες καὶ γλέντι μέχρι πρωΐας. Μὰ ἂν αὐτὰ ἀποτελοῦν τοὺς θεμέλιους σου καὶ βάλε σέ «καραντίνα» ὅλους τοὺς τρίτους. λίθους τοῦ ἔγγαμου βίου, γιατί τόσα διαζύγια ἀργό- τερα; Στὴν τελική, ὅποιος ἐπιθυμεῖ πολὺ θαυμασμὸ Γιατὶ ἀπὸ τοὺς πολυάριθμους καλεσμένους ποὺ ἀπὸ τοὺς γύρω σημαίνει ὅτι δὲν ἔχει τὴ σιγουριὰ μέσα του γιὰ τὴν ἐπιλογὴ τοῦ συντρόφου του. θὰ ἤθελες νὰ παρευρίσκονται, ἐλάχιστοι θὰ εἶναι Καιρὸς γιὰ κάτι πιὸ λιτό, ἀλλὰ οὐσιαστικό. Μέ- μελλοντικὰ στὸ πλευρό σας. Καὶ ἀπὸ ἐκείνους ποὺ γιστη ἐξοικονόμηση χρημάτων, καὶ χωρὶς νὰ πα- ρεξηγηθεῖ ἕνας ἀπρόσκλητος. Ἐν τέλει, τί εἶναι πιὸ θὰ σὲ χειροκροτήσουν ὅταν θὰ ἔρχεσαι νύφη, ἀκό- σημαντικό, τὸ νὰ ἑνωθεῖ κάποιος μὲ τὸν ἄνθρωπό του ἐνώπιον Θεοῦ, ἢ νὰ κάνει μιὰ κοσμικὴ ἐμφά- μα πιὸ λίγοι θὰ ἐπικροτήσουν ἀργότερα τὴν κάθε νιση μὲ νυφικό; σου χαρά. Γι᾽ αὐτὸ μὴ στενοχωριέσαι. Μὴ σοῦ Δὲν λέω, ξεχωριστὴ ἡ στιγμὴ γιὰ μιὰ κοπέλα, ὅταν θὰ βάλει τὸ νυφικό της, καὶ θὰ περπατήσει πῶ, καλύτερα καὶ νὰ ἀπουσιάζουν. Εὐκαιρία γιὰ μάλιστα χειροκροτούμενη στὸν διάδρομο... τῆς ὀμορφιᾶς! Γιατὶ ἐκεῖ καταντήσαμε, νὰ θεωροῦμε ξεσκαρτάρισμα σχέσεων. Αὐτοὺς ποὺ σὲ ἀγαποῦν τὴν ἕνωση δύο ἀνθρώπων μιὰ κοσμικὴ ἐκδήλω- ση, εὐκαιρία γιὰ ἐπίδειξη πλούτου, ὀμορφιᾶς καὶ ἀληθινά, αὐτοὺς νὰ καλέσεις. Τοὺς ἄλλους οὕτως ὅποιου ἄλλου ἀπωθημένου ἔχει ὁ καθένας! Μά, ἂν ἔχει κανεὶς τέτοιες ἀντιλήψεις, δὲν ὑπάρχει λόγος ἢ ἄλλως μακριὰ πρέπει νὰ τοὺς ἔχεις πάντα! Ὁπό- νὰ στενοχωριέται. Τί εἶχε, τί ἔχασε! Τὸ δημαρχεῖο νὰ εἶναι καλὰ γιὰ τό... τυπικὸ τοῦ πράγματος. Καὶ τε ὁ κορωνοϊὸς σοῦ ἔδωσε καὶ τὸ ἄλλοθι, γιὰ νὰ ὅταν μὲ τὸ καλὸ μᾶς ἀποχαιρετήσει ὁ κορωνοϊός, κάνει καὶ τὴ δεξίωση τῶν ὀνείρων του. Θὰ μᾶς τὸ μὴν τοὺς φορτωθεῖς καὶ ἀργότερα! Ὅσο γιὰ τὴν χρωστᾷ, καὶ ἐμεῖς θὰ τὸ θυμόμαστε. Μὴ σοῦ πῶ ὅτι θὰ τοῦ τὸ ὑπενθυμίσουμε κιόλας! ὀμορφιὰ καὶ τὸν στολισμό, βάλε τα στὴ σχέση σου Ἀπὸ τὴν ἄλλη, βέβαια, καταλαβαίνω καὶ τὴν ἀνά- καὶ στὸ καινούργιο σου σπιτικὸ καὶ μὴν τὰ ἀφήσεις γκη νὰ ζήσει κανεὶς μιά «παραμυθένια» κατάσταση. ἔκθετα στὰ μάτια τῶν τρίτων. Τὸ θέμα εἶναι ὅτι ὁ γάμος δὲν εἶναι παραμύθι. Εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ σημαντικὰ γεγονότα στὴ ζωὴ Μὴν πτοεῖσαι λοιπὸν ἀπὸ τὶς δηλώσεις τῆς κ. τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ ἑκατὸ τοῖς ἑκατὸ ρεαλιστικὴ κα- τάσταση. Ἅμα βέβαια καταφέρεις νὰ βάλεις χροιὰ Παγώνη. Τὸ ἀντίθετο ἀκριβῶς ἰσχύει: Ὅποιος θέλει παραμυθιοῦ ἀργότερα, σοῦ δίνω συγχαρητήρια προκαταβολικά! Εἶσαι στὸν σωστὸ δρόμο. Γι᾽ αὐτὸ νὰ παντρευτεῖ καὶ εἶναι ἕτοιμος ψυχικὰ καὶ ὑλικὰ κράτα τὴν ἐνέργειά σου καὶ τὰ λεφτά σου. Γιατὶ θὰ σοῦ χρειαστοῦν καὶ τὰ δύο, καὶ μάλιστα στὸ ἄμεσο δὲν πρέπει νὰ περιμένει οὔτε στιγμή! Ὄχι νὰ κο- μέλλον. Ἴσως νὰ εἶναι καὶ καλύτερα ἔτσι, γιὰ νὰ μὴ πάσει ἡ πανδημία καὶ χρόνια καὶ καιρούς... Μπαίνουν, ἀγαπητή μου, οἱ ἀληθινὲς σχέσεις στὴν ἀναμονή, ὅταν εἶναι ἕτοιμοι καὶ οἱ δύο; Ἂν ἐπιθυμεῖς πραγματικὰ νὰ εἶσαι μὲ ἕναν ἄνθρωπο, κάντο τώρα, ἀλλὰ μὲ ἐλάχιστους παρευρισκόμε- νους καὶ τηρώντας τὰ μέτρα. Καὶ μὴν ξεχνᾷς τὸ βασικώτερο: ὅτι ἡ ἀναβολὴ στὸν βωμὸ ἑνὸς ἐντυπωσιακοῦ γάμου λειτουργεῖ συνήθως ὡς κρυψώνα γιὰ ὑφέρποντα προβλή- ματα... Γιορτὲς καὶ πυροτεχνήματα σὲ τέτοιες ἐπο- χές, ἄσ᾽ τα γι᾽ αὐτοὺς ποὺ θέλουν νὰ γεμίσουν τὰ κενὰ τῆς σχέσης τους καὶ τῆς ψυχῆς τους. Οὕτως ἢ ἄλλως, σύντομα ἐνώπιος ἐνωπίῳ θὰ βρεθοῦν. γώνΠορυονχ»ώσρταὴ,νγιπαατὶνοδἱηομὐίασ.ιαἁσπτλικῶὲςς σχέσεις δέν «πα- δοκιμάζονται. γίνουν οἱ χαρές σου βορὰ στὰ μάτια τῶν ἄλλων. ΓΙΑΝΝΑ ΚΑΡΑΜΑΝΟΥ 156 Περιχαράκωσε, λοιπόν, ἀπὸ τώρα τὴν εὐτυχία

Ὁ ἀόρατος στρατός «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 ἩἘκκλησία, καὶ δίπλα της οἱ ἄνθρωποι, δια- ἕνα βίντεο ἢ ἔστω ἕνα γράμμα γεμίζει τὴν ψυχή 157 τηρεῖ τὴ συνήθεια νὰ τιμᾷ καὶ νὰ θυμᾶται τὰ σου μὲ ὄμορφες ἀναμνήσεις. Ἁπαλύνει τὸν πόνο πρόσωπα ποὺ ἔχουν φύγει ἀπὸ τὴ μάταιή ποὺ σπαράζει τὴν καρδιά σου καὶ παράλληλα σὲ μας ζωή. Βασικὴ χριστιανικὴ διδασκαλία εἶναι ὅτι προετοιμάζει γιὰ τὴ μελλοντική σας συνάντηση. ὁ ἄνθρωπος ἀποτελεῖται ἀπὸ δύο συστατικά: ἕνα Βγαίνουν στὴν ἐπιφάνεια λεπτομέρειες ποὺ μετρι- ὑλικό, φθαρτὸ καὶ προσωρινό, καὶ ἕνα ἄυλο, αἰώ- άζουν τὸν πόνο σου. νιο καὶ ἄφθαρτο. Στὰ μνημόσυνα ὁ κόσμος ἀφήνει συνειδητὰ χῶρο στὸ πλῆθος, σὰν φόρο τιμῆς σὲ Ὁ ἀόρατος στρατὸς δὲν εἶναι μόνο αὐτοὶ ποὺ αὐτοὺς ποὺ ἔφυγαν. ἔχουν ἀποδράσει. Εἶναι μιὰ ὑπαρκτὴ καὶ ἐπώδυνη ἀπώλεια τοῦ λαοῦ μας, ἀλλὰ καὶ μιὰ ἄυλη δύναμη Στὰ μνημόσυνα, ὡς φόρο τιμῆς σὲ αὐτοὺς ποὺ ποὺ περιμένει βουβὴ δίπλα μας. Μιὰ ὑπενθύμιση ἔφυγαν, προσφέρουμε ἕνα ἐλάχιστο δεῖγμα σεβα- ὅτι στὸ πρόγραμμα τῆς ζωῆς, ἐνῷ μετρᾶμε πάντα σμοῦ, στοργῆς καὶ ἀγάπης. Ἰδιαίτερα μὲ τὸ στίγμα τοὺς ζωντανούς, ἐπιβάλλεται καὶ ἡ ἀξιολόγηση τῶν τῆς πανδημίας, καὶ κυρίως τώρα ποὺ λιγοστέψαμε, ἀποτελεσμάτων. Νὰ μὴ λησμονοῦμε αὐτοὺς ποὺ ἀφήνουμε πολὺ χῶρο στὸ μυαλὸ καὶ τὴν ψυχή μας ἡ θυσία τους ἦταν ἀπαραίτητη, γιὰ νὰ συνεχίζει ἡ γιὰ τοὺς χιλιάδες συνανθρώπους μας ποὺ ἔφυγαν ζωὴ τὸ θαῦμά της. ἀπὸ τὴ ζωή. Εἶναι ὁ ἀόρατος στρατός, ποὺ κάνει μιὰ θλιβερὴ παρέλαση δίπλα μας. Καὶ ἐνῷ ἡ ζωὴ Ἡ χαώδης καὶ ἀσταθὴς πορεία τῆς πανδημίας συνεχίζεται, μερικοὶ ἀπὸ μᾶς, κουρασμένοι, ἀπο- σὲ ὅλο τὸν κόσμο δυστυχῶς δὲν μᾶς ἀφήνει περι- γοητευμένοι καὶ ἀδύναμοι, λυγίζουν, δραπετεύουν θώρια ἐπιλογῆς. Σεβόμαστε, θρηνοῦμε καὶ συμπο- καὶ φεύγουν. Ποιὸς ξέρει ποῦ μεταβαίνουν οἱ ψυχὲς νοῦμε. Μετρᾶμε καὶ ξαναμετρᾶμε. Ὑπολογίζουμε μετὰ θάνατον; Ὡς ἄνθρωπος πονᾷς, θλίβεσαι, καὶ τὸ τίμημα τῆς χαμένης εὐκαιρίας γιὰ νίκη ἐνάντια ἐνίοτε περιμένεις σημάδια ζωῆς ἀπὸ τὸν ἄλλο κό- στὸν θάνατο. Τὸ κῦμα τοῦ COVID-19 ἄφησε παντοῦ σμο. Ἡ ψυχή σου κρέμεται ἀπὸ τὰ λόγια, τὶς πρά- τὰ μελανά του σημάδια! ξεις καὶ τὰ μηνύματα ποὺ ἄφησαν πίσω τους αὐτοὶ ποὺ ἔφυγαν. Εἶναι οἱ ψυχὲς ποὺ παραμένουν δίπλα Ὁ πόλεμος καὶ ἡ εἰρήνη ἐναλλάσσονται στὴν σου καὶ σπάνια σοῦ στέλνουν δείγματα παρουσίας. πορεία τῆς Ἑλλάδας, καὶ πολλὲς φορὲς ὁ ἀριθμὸς Φυλᾷς τὰ ἀγαπημένα ἀντικείμενά τους. Περιμένεις τῶν θυμάτων εἶναι ἀδικαιολόγητα μεγάλος σὲ σύ- πίσω ἀπὸ αὐτά, δεσμεύεσαι καί «ψοφᾷς» γιὰ μιὰ γκριση μὲ τὰ φανερὰ ἢ κρυφὰ γεγονότα. Τὸ ταξίδι ματιὰ ἢ ἕνα χαμόγελο. Συνομιλεῖς, θυμᾶσαι καὶ μας δὲν σταματάει ἐδῶ. Ἀλλὰ ποιοὶ εἴμαστε ἐμεῖς, χαμογελᾷς, συνεχίζοντας μιὰ ἀγαπημένη συνήθεια νὰ καθορίσουμε τοὺς κανόνες τοῦ παιχνιδιοῦ; ποὺ καθόρισε τὴ σχέση σας. Μιὰ φωτογραφία, ΕΥΓΕΝΙΑ ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Κἄτι εἶδα... ἄκουσα... ἤ μοὖπαν... Τί καλὴ παρέα τὸ γλυκὸ κελάιδισμα ἑνὸς κότσυφα! ὉἸούλιος μ᾽ ἀναγκάζει, ὅποιες δυσκολίες βέβαια, θἆταν παρέα μεγαλύτερης ἀξίας, ἂν μπο- κι ἂν ἔχω ἐξαιτίας τῆς ζέστης, νὰ βγῶ ἀπ᾽ ροῦσα νὰ πάω στὴν ἐκκλησία. Κι ἂν αὐτό, γιὰ τὸν τὸ σπίτι γιὰ δουλειὲς ποὺ δὲν παίρνουν α ἢ β λόγο, δὲν εἶναι δυνατόν, δὲν εἶναι καλό, κατὰ ἀναβολή, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχει κάποιος ἄλλος νὰ μὲ κάποιο τρόπο, νὰ τὴν παρακολουθῶ ἀπὸ τὴν τη- ἐξυπηρετήσει. ὅταν τὶς τελειώνω, γυρίζω γρήγορα λεόραση; Σκέφτομαι, ἀκόμη, ὅτι καλὴ παρέα εἶναι στὸ σπίτι κατάκοπη, ἀφ᾽ ἑνὸς γιὰ ν᾽ ἀπαλλαγῶ ἀπὸ καὶ τὸ διάβασμα ἑνὸς καλοῦ βιβλίου ἢ τὸ ἄκουσμα τὴ ζέστη, κι ἀφ᾽ ἑτέρου, γιατὶ τελευταῖα μὲ περιμένει μιᾶς ὡραίας μουσικῆς. Καλὴ παρέα εἶναι ἐπίσης ἡ ἕνας «φίλος», ἕνας κότσυφας, ποὺ κατοικοεδρεύει ἐπικοινωνία μὲ τὸ τηλέφωνο. Μ᾽ αὐτὸ μπορεῖς νὰ σ᾽ ἕνα δέντρο στὸν ἀκάλυπτο χῶρο. Αὐτὸς μὲ τὸ μοιραστεῖ σκέψεις καὶ προβλήματα, ἀκόμα κι ὄνει- γλυκὸ κελάιδισμά ρα μὲ μιὰ φίλη. του μὲ ξεκουρά- Ἀκόμη, καὶ τὰ δι- ζει σωματικὰ καὶ κά της εὐχάριστα ψυχικά. Ὅταν ἢ δυσάρεστα νέα ἀκούω τὸ τρα- καὶ νὰ τὰ συζητή- γούδι του πρωῒ σεις μαζί της. καὶ βράδυ, μὲ Μὲ τὰ σημε- κάνει νὰ νομίζω ρινὰ δεδομένα, πὼς βρίσκομαι ἡ ἀνθρώπινη πα- σὲ κάποια ἐξοχή. ρέα ἔχει καταστεῖ Καθὼς ἔχω πολὺ δύσκολη, κι μεγαλώσει, οἱ ὅταν αὐτή, παρ᾽ συνθῆκες εἶναι ἐλπίδα, ἐπιτευ- τέτοιες, ποὺ δὲν χθεῖ, τότε εἶναι μοῦ ἐπιτρέπουν εὐλογία Θεοῦ! νὰ κάνω μεγάλα Καλέ «φίλε» ὄνειρα. Νὰ ξέ- κότσυφα, πό- ρω δηλαδὴ ποῦ, σο καλὴ παρέα πῶς ἢ μὲ ποιὸν μοῦ κάνεις, ὅταν θὰ πάω κάπου εἶμαι σπίτι καὶ σ᾽ διακοπές. Τότε, ἀκούω. Γι᾽ αὐτό, σ᾽ αὐτὰ τὰ ἀνα- σὲ παρακαλῶ, πάντητα ἐρωτή- κάνε μου συντρο- ματα, ἔρχεται καὶ φιά, ὅσο καιρὸ πάλι τὸ γλυκὸ καὶ ὅταν μπορεῖς, τραγούδι τοῦ φί- γιατὶ τό ᾽χω τόσο λου κότσυφα καὶ ἀνάγκη. Σ᾽ εὐχα- μὲ παρηγορεῖ, σὰν νὰ μοῦ λέει, κάτι θὰ σκεφτεῖς. ριστῶ, ποὺ ὑπάρχεις αὐτὸν τὸν καιρὸ στὴ ζωή μου. Κι ἂν κάποια φορὰ σταματήσει νὰ τραγουδᾷ, τὸν Φίλες μου καλές, εὔχομαι νὰ περάσατε καλὸ παρακαλῶ νοερὰ νὰ συνεχίσει. Ἐκεῖνος, σὰν νὰ καλοκαίρι, μὲ ὑγεία καὶ χαρά. Καλὴ ἀντάμωση! καταλαβαίνει, ἀρχίζει νὰ κελαηδᾷ πιὸ δυνατά. Μά, θὰ μὲ ρωτήσετε, μοῦ φτάνει μόνο τὸ 158 τραγούδι του γιὰ παρέα; Θὰ σᾶς ἀπαντοῦσα, ὄχι ΛΙΤΣΑ ΑΠΑΛΑΚΗ

K «Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Βιβλιοπαρουσίαση ΣΤΡΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΠΌΗΧΟΙ βάλλει μὲ τὸν ρέοντα, χαρακτηρι- τὸ λάθος, « Ἀπὸ τὸ λάθος πρέπει 159 ΜΕΡΟΠΗ ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ στικό της λόγο καὶ τὴ λογοτεχνική νὰ ξεκινάει κανεὶς καὶ νὰ φέρνει στὸ ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ, ΑΘΗΝΑ, της δεινότητα. φῶς τὴν ἀλήθεια του, ποὺ αὐτὸ τὸ ΙΟΥΝΙΟΣ 2021, 14Χ21, λάθος κρύβει» (Βιτγκενστάιν). 196 σελ. Ἀξιόλογη εἶναι ἡ ἰδιαίτερη δομὴ τοῦ βιβλίου. Διαχωρίζει Ἀκολουθεῖ ἡ μνήμη, τὸ φιλότι- Ἡ εὐρέως γνωστὴ στὸ ἑλλη- σὲ δύο κύκλους τὰ θέματα. Τὸν μο καὶ ἡ εὐγνωμοσύνη. « Ὅταν μᾶς νικὸ ἀναγνωστικὸ κοινὸ Ὁμότιμη πρῶτο κύκλο τὸν ὀνομάζει «Στο- γίνεται μιὰ εὐεργεσία, πρέπει νὰ τὴν Καθηγήτρια τοῦ Πανεπιστημίου χασμοὶ καὶ ἀπόηχοι μὲ μηνύματα χαράζουμε στὴν πέτρα. Ὅταν ἐμεῖς Ἀθηνῶν, καὶ παράλληλα ἀγαπητὴ ἀπὸ τὰ γύρω μου...», καὶ τὸν δεύ- κάνουμε μιὰ εὐεργεσία, μόνο στὸ συγγραφέας ἀξιόλογων βιβλίων τερο «Στοχασμοὶ καὶ ἀπόηχοι, μὲ χιόνι νὰ τὴ γράφουμε». Ἕπεται ἡ ποὺ ἀπευθύνονται στοὺς πολ- μηνύματα ἀπὸ τὴν καρδιά...». παιδεία: « Ἕνας δάσκαλος μπορεῖ λούς, κ. Μερόπη Σπυροπούλου νὰ ἐπηρεάσει τὴν αἰωνιότητα. Κανεὶς κάνει, γιὰ πολλοστὴ φορά, τὴν Σὲ κάθε κεφάλαιο προηγεῖται, δὲν μπορεῖ νὰ ξέρει ποῦ σταματᾷ παρουσία της μὲ ἕνα νέο βιβλίο στὴν πρώτη σελίδα, ἕνα μικρό, ἡ ἐπίδρασή του». Καὶ τὸ ἄγχος γιὰ ποιότητας, ποὺ φέρει τὸν τίτλο ἐμβληματικὸ κείμενο ὀνομαστοῦ τὴν ἐμφάνιση. « Ἕνα καλὸ ποὺ ἔχει Στοχασμοὶ καὶ ἀπόηχοι. συγγραφέα, καὶ ἕνα ἄλλο στὴ δεύ- ἡ ἀναπηρία μου εἶναι τὸ ὅτι μπορῶ τερη σελίδα, ἐπίσης σχετικὸ καὶ νὰ γνωρίζω καλὰ τοὺς ἀνθρώπους, Ἡ συγγραφέας ἀναπτύσσει στὰ οὐσιαστικό, ἀπὸ ἄλλο συγγραφέα. χωρὶς νὰ ἐπηρεάζομαι ἀπὸ τὴν δέκα ὀκτὼ κεφάλαια τοῦ βιβλίου Αὐτὰ προκαλοῦν ἕνα εἰσαγωγικὸ εἰκόνα τους» (ἐκ γενετῆς τυφλός). αὐτοῦ, μὲ τὴν εὐρυμάθεια καὶ τὴν προβληματισμὸ στὸ θέμα ποὺ ἀκο- Ἀκολουθεῖ ἡ ἐθνικὴ γιορτή. «Στοὺς ἐμβρίθεια ποὺ τὴ διακρίνει, ἀντί- λουθεῖ, καὶ κάνουν εὐκολώτερη δύσκολους καιροὺς ποὺ περνᾶμε, στοιχο ἀριθμὸ θεμάτων. Τὰ ἐπεν- τὴν πρόσβαση στὴ μελέτη του. ἡ πατρίδα μας ἴσως θὰ χρειασθεῖ δύει μὲ γλῶσσα κατανοητὴ καὶ τὰ καὶ πάλι Ἕλληνες μὲ ψυχή...». Ἡ ἀναλύει ἐννοιολογικὰ μὲ ἀκρίβεια Ἀκολουθεῖ ἡ ἀνάπτυξη τοῦ θέ- μνήμη καὶ ἡ λήθη. « Ἴσως αὐτὴ νὰ καὶ κυριολεξία. Ἐμβαθύνει στὴν ματος, μὲ πλῆθος ἐμπνευσμένων εἶναι γιὰ σένα μιὰ ἁγιασμένη ὥρα... οὐσία τους καὶ τὰ ἀναδεικνύει σὲ σχημάτων λόγου καὶ ἐκφραστικῶν γιὰ νὰ μπορέσεις νὰ φτάσεις στὴ πνευματικὴ καλλιέργεια καὶ ποι- μέσων, π.χ. «Θὰ ἔπρεπε, κάθε μέρα, μυστικὴ μετάνοια, στὴν καταλυτικὴ οτικὴ μόρφωση τοῦ ἀναγνώστη. νὰ γιορτάζουμε τὴ ζωή...». προσευχή, στὴν πιὸ μύχια αἴτηση Τέλος, τὰ ὀργανώνει καὶ τὰ προ- γιὰ συγχώρεση καὶ ἔλεος». Ὅλα τὰ θέματα ἀναφέρονται σὲ οὐσιαστικὰ ζητήματα τῆς ζωῆς Μὲ τὸν ἴδιο τρόπο ἀναπτύσσο- τοῦ ἀνθρώπου. Θὰ ἀναφέρουμε νται καὶ τὰ ὑπόλοιπα θέματα, τὰ συνοτπικὰ μερικὰ μόνο, ἐνδει- ὁποῖα ἐπιφυλάσσουν μιὰ ἰδιαίτε- κτικὰ γιὰ τὸ περιεχόμενό τους καὶ ρη ἔκπληξη. Ὁλόκληρο τὸ βιβλίο κάποιων σημείων γιὰ τὸν τρόπο μοιάζει μὲ ἕνα ἀνθηρὸ ἀνοιξιάτι- ἀνάπτυξής τους. κο περιβόλι. Σὲ ξεκουράζει καὶ συγχρόνως σοῦ προσφέρει κάτι Τὸ βιβλίο ἀρχίζει μὲ τὴν ἀξία οὐσιαστικό. Ὅπως ὅλα τὰ ἔργα τῆς τοῦ χαμόγελου, ποὺ ὀμορφαίνει κ. Σπυροπούλου, ποὺ ἀναγράφο- τὴ ζωή. «Κανεὶς δὲν εἶναι τόσο νται στὸ τέλος του. «Μὲ τὴν ἐλπίδα φτωχός, ποὺ νὰ μὴν μπορεῖ νὰ χα- ὅτι, ἴσως, ἔχουν κάποια σημασία καὶ ρίσει ἕνα καλοσυνάτο χαμόγελο, μποροῦν νὰ προσφέρουν κάτι, νὰ καὶ κανεὶς δὲν εἶναι τόσο πλούσι- βοηθήσουν λίγο, ἔστω καὶ ἐλάχι- ος, ποὺ νὰ μὴν τὸ χρειάζεται». Καὶ στους ἀπὸ ὅσους Ἕλληνες προβλη- ἀκολουθεῖ ἡ αἰσιοδοξία γιὰ τὴν ματίζονται...». ἀντιμετώπιση τῶν ἀδιεξόδων. « Ἀντὶ νὰ καταριέσαι τὸ σκοτάδι, ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΚΑΚΑΒΟΥΛΗΣ προσπάθησε ν᾽ ἀνάψεις ἕνα κερί» Καθηγητὴς Πανεπιστημίου (κινέζικη παροιμία), ἡ καλὴ ἰδέα, «εἶναι δῶρο Θεοῦ», ποὺ ἐπινοεῖται γιὰ τὴν ἔξοδο ἀπὸ μιὰ δυσκολία,

«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» - ΙοΥλιος - ΑΥγουστος 2021 - 646 Θέλω κι ἐγώ... Θέλω κι ἐγὼ ἕνα ὄνειρο, Τὸ καντηλάκι στὴ νυχτιὰ θέλω κι ἐγὼ δυὸ ἐλπίδες. παρηγοριὰ νὰ φέγγει, Θέλω μιὰ γελαστὴ αὐγὴ καὶ ν’ ἀπογείρω ἥσυχη κι ἕνα δροσᾶτο ἀγέρι, χωρὶς τὶς χίλιες ἔγνοιες. τὸ δειλινὸ τῆς προσευχῆς Ἀπόκαμα νὰ προσπαθῶ, καὶ δύο λόγια ἀγάπης. κι εἶναι μακρὺς ὁ δρόμος... Ἀλλά, Πατέρα, ὄχι ὡς ἐγώ, ἀλλ’ ὡς Ἐσὺ τὸ θέλεις. Κι ὅ,τι κι ἂν ἀποφάσισες, καλοδεχούμενο εἶναι. ΚΛΕΙΩ-ΣΤΑΥΡΟΥΛΑ ΚΟΥΡΑΣΗ Ἡ ἀνανέωση τῆς συνδρομῆς μπορεῖ νὰ γίνει μὲ τοὺς ἑξῆς τρόπους: Γιὰ συνδρομὴ Ἐσωτερικοῦ α) Μ ὲ κατάθεση στὴν τράπεζα Eurobank, στὸν λογαριασμὸ ποὺ διατηρεῖ ἡ Χριστιανικὴ Ἕνωσις Ἀκτίνων ὑπ᾽ ἀριθμ.: 0026-0201-94-0100366081 (ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081). Νὰ ζητᾶτε νὰ σημειώνεται ρητῶς τὸ ὀνοματεπώνυμό σας στὴν Αἰτιολογία. β) Στὰ ΕΛΤΑ μὲ ταχυδρομικὴ ἐπιταγὴ στὴ διεύθυνση τοῦ περιοδικοῦ (Καρύτση 14, 105 61 Ἀθήνα). Προβλέπεται ἐπιβά- ρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. γ) Στὰ ΕΛΤΑ μὲ ἔντυπο ταχυπληρωμῆς ποὺ συναποστέλλεται μὲ τὸ τελευταῖο τεῦχος κάθε χρονιᾶς γιὰ ὅσους ἔχουν ὀφειλή. Σὲ αὐτὴν τὴν περίπτωση δὲν προβλέπεται ἐπιβάρυνση μὲ ταχυδρομικὰ τέλη. δ) Σ τὰ Βιβλιοπωλεῖα «ΖΩΗ» καὶ συνεργαζόμενα βιβλιοπωλεῖα. ε) Σὲ κατὰ τόπους συνεργάτες καὶ ἀντιπροσώπους, οἱ ὁποῖοι καὶ θὰ κόβουν σχετικὲς ἀποδείξεις. Γιὰ συνδρομὴ Ἐξωτερικοῦ Παρακαλοῦμε μὴν ἀποστέλλετε ἐπιταγές, γιατὶ ἀδυνατοῦμε νὰ τὶς εἰσπράξουμε. Ἡ συνδρομὴ μπορεῖ νὰ κατατεθεῖ μὲ τραπεζικὸ ἔμβασμα. Τὰ στοιχεῖα ποὺ θὰ χρειαστεῖτε εἶναι: – ΙΒΑΝ: GR1102602010000940100366081 – BIC/Swift Code: ERBKGRAA ΠΡΟΣΟΧΗ! Ὅταν κατατίθεται ἕνα ποσὸ στὸν τραπεζικὸ λογαριασμό, χωρὶς νὰ ἀναγράφεται στὴν Αἰτιολογία τὸ ὀνοματεπώ- νυμο τοῦ συνδρομητῆ / τῆς συνδρομήτριας (ἀκόμη καὶ ἂν ἀναγράφεται: «Κόσμος τῆς Ἑλληνίδος συνδρομὴ 2021» ἢ ὅ,τι ἄλλο), δὲν εἴμαστε σὲ θέση νὰ γνωρίζουμε ποιὰ συνδρομὴ ἀφορᾷ τὸ συγκεκριμένο ποσό! Ἂν τυχὸν ἔχετε κάνει κατάθεση, ἀλλὰ ἔχετε ἀμελήσει νὰ καταγράψετε τὰ στοιχεῖά σας στὴν Αἰτιολογία, παρακαλοῦμε ἐπικοινωνῆστε μὲ τὰ γραφεῖα τοῦ περιοδικοῦ, γιὰ νὰ 160 μᾶς ἐνημερώσετε καὶ νὰ μπορέσουμε νὰ πιστώσουμε σωστὰ τὸ ποσό.

Ἀξίζει νά διαβάζετε Τὸ μηνιαῖο Ὀρθόδοξο Χριστιανικὸ Περιο- Τὸ περιοδικὸ γιὰ τὴν Ἐπιστήμη, τὰ Γράμμα- δικὸ μὲ τὴν ἱστορία τῶν 100 χρόνων του τα καὶ τὴν Τέχνη, μὲ τὸ ἔνδοξο παρελθὸν καὶ κοντὰ στὸν ἑλληνικὸ λαό. τὸ δυναμικό “παρών” στὶς μάχες του κατὰ τοῦ ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἀπιστίας. ΔΙΜΗΝΙΑΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ Έτος 72ο • ΑΠΡΙΛΙΟΣ - ΜΑΪΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2021 • ΑΡΙΘ. 638 ì ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΣΧΟΛΙΚΗΣ ΤΑΞΗΣ ì ΑΝΑΤΡΕΦΟΝΤΑΣ ΗΡΩΕΣ ì Ο ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΖΩΗΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ì ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΠΑΙΔΕΙΑ ΤΟ ’21 ì Η ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΩΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΤΟΥ ΗΘΙΚΟΥ ΒΙΟΥ ì ΟΙ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ Ἕνα περιοδικό – πολύτιμος Νεανικὸ περιοδικὸ τῆς “Χρι- Τὸ μηνιαῖο παιδικὸ περιο- συμπαραστάτης γιὰ ἐκπαι- στιανικῆς Φοιτητικῆς Ἑνώσε- δικὸ ποὺ κυκλοφορεῖ ἀπὸ δευτικοὺς καὶ γονεῖς. ως” – μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ τῆς τὸ 1946 – ἕνας πολύτιμος νεότητας καὶ τὴ σφραγῖδα τῆς πνευματικὸς φίλος γιὰ τὰ πίστης καὶ τῆς παιδείας. Ἑλληνόπουλα.

STRESS PO«Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΔΟΣ» P ΚΑΡΥΤΣΗ 14, Τ.Τ. 10561 ΚΕΜΠ.ΑΘ P X+7 ΑΘΗΝΑ 1754 TRESS POS K Ἀξίζει νά διαβάσετε Tό Ὁδοιπορικό τῆς Πρόνοιας Συνεργαζόμενα Χριστιανικά Σωματεῖα «Ὁ Ἀπόστολος Παῦλος» Ἐκδόσεις «Δαμασκός»