กาพย์พระไชยสุริยา

กาพย์พระไชยสุริยา เป็นแบบเรียนที่สุนทรภู่แต่งขึ้นในสมัย รัชกาลที่ ๓ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ จุดประสงค์เพื่อถวายพระอักษรแด่ พระโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยและเจ้าฟ้า กุณฑลทิพยวดี พระอัครชายา คือเจ้าฟ้าชายกลางแล้วเจ้าฟ้าปิ๋ว ใน การศึกษากาพย์พระไชยสุริยา ผู้เรียนจะได้เรียนรู้เกี่ยวกับลักษณะ การแต่งคาประพนั ธ์ประเภทกาพย์ ไดแ้ ก่ กาพย์ยานี ๑๑ กาพยฉ์ บัง ๑๖ และกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘

สุนทรภู่ เกิดในสมัยรัชกาลที่ ๑ แห่งกรุงรัตนโกสินทร์ เมื่อวัน จันทร์ เดือน ๘ ขึ้น ๑ ค่า ปีมะเมีย จุลศักราช ๑๑๔๘ ตรงกับวันที่ ๒๖ มิถุนายน พ.ศ. ๒๓๒๙ บิดาเป็นชาวบ้านกร่า เมืองแกลง มารดา เป็นชาวเมืองไม่ปรากฎ ต่อมา บิดามารดาได้หย่าร้างกัน มารดามี สามีใหม่ สุนทรภู่จึงได้ไปอาศัยกับมารดา และ ได้เล่าเรียนในวัด ศรี สุดาราม

สนุ ทรภู่

แต่งด้วยกาพย์ ๓ ชนิด คอื กาพย์ยานี ๑๑ กาพยฉ์ บัง ๑๖ และกาพย์สรุ างคนางค์ ๒๘ ดังแผนผังต่อไปน้ี

กาพยย์ านี ๑๑ : บทหนึง่ มี ๒ บาท บาทหน่งึ มี ๒ วรรค วรรคแรกมี ๕ คา และ วรรคหลังมี ๖ คา รวมเปน็ ๑๑ คา จะตอ้ งแต่งใหจ้ บในบาทโทเสมอ การสง่ สมั ผสั คาที่ ๕ ของวรรคต้นในบาทเอกจะสง่ สัมผสั ไปยงั คาที่ ๓ ในวรรคหลงั คาท่ี ๖ ในวรรคหลงั จะส่งสัมผัสไปยงั คาที่ ๕ ของวรรคต้น ในบาทโท และคาท่ี ๖ วรรคหลงั จะสง่ สมั ผสั ไปยังคาท่ี ๖ ของวรรคหลัง ในบาทเอกของบทตอ่ ไป

กาพยย์ านี ๑๑ (ต่อ) ตวั อยา่ ง กาพยย์ านี ๑๑ จากเรือ่ งกาพยพ์ ระไชยสรุ ิยา สาธุสะจะขอไหว้ พระศรีไตรสรนา พ่อแมแ่ ลครูบา เทวดาในราศี เขา้ มาตอ่ ก กา มี ข้าเจ้าเอา ก ข ดีมดิ อี ยา่ ตรชี า แกไ้ ขในเทา่ น้ี

กาพยฉ์ บงั ๑๖ : บทหนง่ึ มี ๓ วรรค วรรคแรกมี ๖ คา วรรคสองมี ๔ คา และ วรรคสามมี ๖ คา รวมเป็น ๑๖ คา การสง่ สมั ผัส คาที่ ๖ ของวรรคแรก สง่ สมั ผัสไปยังคาที่ ๔ ของวรรคท่ีสอง และคาท่ี ๖ ของวรรคท่ี ๓ จะส่งสมั ผัสไปยังคาที่ ๖ ของวรรคแรกในบทตอ่ ไป

ตวั อยา่ ง กาพย์ฉบงั ๑๖ จากเรือ่ งกาพย์พระไชยสุริยา พระไชยสุรยิ าภมู ี พาพระมเหสี มาทใี่ นลาสาเภา นารที ี่เยาว์ เข้าปลาหาไปไมเ่ บา กเ็ อาไปในเภตรา

กาพยส์ รุ างคนางค์ ๒๘ : บทหน่งึ ของกาพย์สุรางคนางค์ ๒๘ มี ๗ วรรค วรรคละ ๔ คา รวม ๒๘ คา การส่งสมั ผสั คาท่ี ๔ ของวรรคที่ ๑ สง่ สัมผสั ไปยังคาที่ ๔ ของ วรรคที่ ๒ คาที่ ๔ ของวรรคที่ ๓ จะส่งสัมผัสไปยังคาที่ ๔ ของวรรคที่ ๕ และคาท่ี ๔ ของวรรคที่ ๗ ซึ่งเป็นวรรคสุดท้าย จะส่งสัมผัสไปยังคาที่ ๔ ของวรรคที่ ๓ ในบท ต่อไป

ตัวอยา่ ง กาพยส์ รุ างคนางค์ ๒๘ จากเรื่องกาพยพ์ ระไชยสุริยา วนั นั้นจนั ทร มีดารากร เปน็ บรวิ าร เห็นส้ินดินฟา้ ในปา่ ท่าธาร มาลีคล่บี าน ใบก้านอรชร เยน็ ฉ่าน้าฟ้า ชื่นชะผกา วายพุ าขจร สารพันจนั อิน ร่ากลน่ิ เกสร แตนต่อคลอ้ ร่อน ว้าว่อนเวียนระวนั

๑. กาพยย์ านี ๑๑ ใชใ้ นการบรรยาย หรอื เล่าเรื่อง เช่น จะรา่ คา่ ตอ่ ไป พอลอ่ ใจกมุ ารา ธรณมี รี าชา เจา้ พาราสาวตั ถี มีสดุ ามเหสี ช่อื พระไชยสรุ ยิ า อยบู่ รู ไี มม่ ภี ยั ชอ่ื วา่ สมุ าลี

๒. กาพย์ฉบงั ๑๖ เปน็ กาพย์ที่มลี ลี างามสงา่ มักใช้ในการบบรรยายเหตุการณท์ ่ี สาคญั หรือบรรยายเหตกุ ารณ์ท่รี วบรดั รวดเร็ว เภตรามาในนา้ ไหล คา่ เชา้ เปลา่ ใจ ท่ีในมหาวารี ราชานารี พสุธาอาศยั ไมม่ ี อยทู่ พี่ ระแกลแลดู

๓. กาพยส์ รุ างคนางค์๒๘ เป็นกาพย์ท่มี ลี ลี าอ่อนหวาน เศร้า มักใช้ในการ พรรณนาอารมณ์ความรสู้ กึ ขน้ึ ใหมใ่ นกน ก กา วา่ ปน ระคนกนั ไป เอน็ ดภู ธู ร มานอนในไพร มณฑลตน้ ไทร แทนไพชยนตส์ ถาน

พระไชยสุริยาเป็นกษัตริย์ครองเมืองสาวัตถีมีมเหสีชื่อสุมาลี บ้านเมืองอุดมสมบูรณ์และเป็นสุขมาช้านานจนกระทั่งเมื่อข้าราชบริพาร และผู้มีอานาจพากันลุ่มหลงในอบายมุขและเที่ยวข่มเหงราษฎรจน เดอื ดรอ้ นไปทั่ว ในทส่ี ดุ นา้ ปา่ กไ็ หลบ่าทว่ มเมืองจนผู้คนลม้ ตาย ผู้ที่มีชีวิตรอดก็หนีออกจากเมืองไป ทิ้งสาวัตถีกลายเป็นเมืองร้าง พระ ไชยสุริยาพามเหสีและข้าราชบริพารหนีลงเรือสาเภาออกจากเมืองแต่ถูก พายุใหญ่พัดเรือแตก พระไชยสุริยากับนางสุมาลีว่ายน้าไปขึ้นฝั่งแล้ว รอนแรมไปในป่า พระดาบสรูปหนึ่งเข้าฌานเห็นพระไชยสุริยากับนาง สุมาลีต้องทนทุกข์ทรมานก็เวทนาเพราะเห็นว่าพระไชยสุริยาทรงเป็น กษัตริย์ที่ดี แต่ประสบเคราะห์กรรมเพราะหลงเชื่อเสนาอามาตย์ จึง เทศนาโปรดจนทงั้ สองศรทั ธาและบาเพ็ญธรรมจนได้ไปเกดิ บนสวรรค์

๑. คนเราเมื่อประพฤติดยี อ่ มไดด้ แี ละมีความสขุ ๒. คนเราควรเคารพในส่ิงท่คี วรเคารพเท่านั้น ๓. การประพฤตติ นอยู่ในศีลในธรรม ยอ่ มทาใหต้ นเองและสังคมเจริญดว้ ย ๔. การประพฤตชิ ัว่ นอกจากจะทาให้ตนเองดูเป็นคนไมด่ แี ล้วยังทาให้ ประเทศชาตแิ ละสังคมเสื่อมโทรมด้วย ๕. ความเจริญรุ่งเรืองและความม่ันคงของบา้ นเมือง ขนึ้ อยู่กับประชาชน ทุกคนในชาติท่ีจะตอ้ งช่วยกนั ธารงรักษาไว้



นางสาวรุจาภา หิรัญวริ ิยะ 6206810037