Pierwsza pomoc. Ebook dla uczniów szkół zawodowych

„Zasady udzielania pierwszej pomocy w miejscu pracy” Moduł ISpis treści:1. Prawo dotyczące udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej obowiązującew Polsce2. Apteczka pierwszej pomocy w szkole3. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocy4. Potencjalnie zagrożenia w szkole5. Kierowanie akcją ratowniczą w szkole6. Sposoby alarmowania i wzywania pomocy podczas wypadku7. Anatomia i fizjologia podstawowych układów organizmu człowieka8. Łańcuch przeżycia9. Zasady bezpieczeństwa podczas udzielania pierwszej pomocy10. Ocena stanu poszkodowanego11. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa osoby dorosłej12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dziecka

1. Prawo dotyczące udzielania pierwszej pomocy przedmedycznejobowiązujące w PolscePrawo obliguje wszystkich obywateli do udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.Obowiązek ten wynika m.in. z Ustawy z dnia 8 września 2006 r. o PaństwowymRatownictwie Medycznym, ustawy Prawo o Ruchu Drogowym i Kodeksu pracy. Zanieudzielenie pierwszej pomocy przedmedycznej grozi kara wymieniona w artykule 162.Kodeksu karnego: § 1. Kto człowiekowi znajdującemu się w położeniu grożącym bezpośrednim niebezpieczeństwem utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu nie udziela pomocy, mogąc jej udzielić bez narażenia siebie lub innej osoby na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3. USTAWA z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym Art. 3. 7. pierwsza pomoc — zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia, w tym również z wykorzystaniem udostępnionych do powszechnego obrotu wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych; 8. stan nagłego zagrożenia zdrowotnego — stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała, lub utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia. Art. 4.Kto zauważy osobę lub osoby znajdujące się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnegolub jest świadkiem zdarzenia powodującego taki stan, w miarę posiadanych możliwościi umiejętności ma obowiązek niezwłocznego podjęcia działań zmierzających doskutecznego powiadomienia o tym zdarzeniu podmiotów ustawowo powołanych doniesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Art. 5. 1. Osoba udzielająca pierwszej pomocy, kwalifikowanej pierwszej pomocy oraz podejmująca medyczne czynności ratunkowe korzysta z ochrony przewidzianej w ustawie z dnia 6 czerwca 1997 r. — Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) dla funkcjonariuszy publicznych. 2. Osoba, o której mowa w ust. 1, może poświęcić dobra osobiste innej osoby, inne niż życie lub zdrowie, a także dobra majątkowe w zakresie, w jakim jest to niezbędne dla ratowania życia lub zdrowia osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. 2

Art. 6. 1. Osobie, która poniosła szkodę na mieniu powstałą w następstwie udzielania przez nią pierwszej pomocy, przysługuje roszczenie o naprawienie tej szkody od Skarbu Państwa reprezentowanego przez wojewodę właściwego ze względu na miejsce powstania szkody. 3. Naprawienie szkody, o którym mowa w ust. 1, obejmuje szkodę rzeczywistą. 4. Naprawienie szkody, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje, jeżeli szkoda powstała wyłącznie z winy osoby, o której mowa w ust. 1, lub osoby trzeciej, za którą Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności. 5. W zakresie nieuregulowanym w ust. 1—3 do naprawienia szkody, o którym mowa w ust. 1, stosuje się przepisy ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. — Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.). Ustawa Prawo o Ruchu DrogowymZgodnie z ustawą Prawo o Ruchu Drogowym art 44.2. jeżeli w wypadku jest zabity lubranny, kierujący pojazdem jest obowiązany udzielić niezbędnej pomocy ofiaromwypadku oraz wezwać zespół ratownictwa medycznego i Policję. Zgodnie z art. 105,pkt. 3 szkolenia w zakresie udzielania pomocy przedlekarskiej dla przyszłychkierowców mogą być prowadzone tylko przez osoby, które spełniają warunki określonew art. 8, ust. 2 ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym RatownictwieMedycznym (ratownik medyczny, pielęgniarka systemu, lekarz systemu).2. Apteczka pierwszej pomocy w szkolea) Konieczność wyposażenia zakładów pracy w apteczki pierwszej pomocy wynikaz artykułu 209. Kodeksu pracy: § 1. Pracodawca jest obowiązany: 1. zapewnić środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, 2. wyznaczyć pracowników do: a. udzielania pierwszej pomocy, b. wykonywania działań w zakresie zwalczania pożarów i ewakuacji pracowników, 3. zapewnić łączność ze służbami zewnętrznymi wyspecjalizowanymi w szczególności w zakresie udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach, ratownictwa medycznego oraz ochrony przeciwpożarowej.Osoby wyznaczone do udzielania pierwszej pomocy powinny zostać odpowiednio dotego przygotowane, czyli powinny odbyć szkolenie z pierwszej pomocy i otrzymaćzaświadczenie o jego ukończeniu wydane przez jednostkę prowadzącą kurs. Przyapteczce pierwszej pomocy powinna zostać umieszczona lista przeszkolonych osób, a naniej informacje dotyczące ich danych personalnych, miejsca pracy oraz numeru telefonu.Znajdować się przy niej powinna również instrukcja udzielania pierwszej pomocy. 3

b) Szkoły i placówki szkolneObowiązek posiadania przez szkołę apteczki pierwszej pomocy nakłada rozporządzenieMinistra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 31 grudnia 2002 r. w sprawiebezpieczeństwa i higieny w publicznych i niepublicznych szkołach i placówkach (Dz. U.z 2003 r. Nr 6, poz. 69). Nie ma natomiast przepisów, które określałyby zawartośćszkolnej apteczki. Należy ustalić liczbę apteczek, miejsce przechowywania i wyposażeniew porozumieniu z lekarzem sprawującym opiekę zdrowotną nad uczniami,z uwzględnieniem rodzajów zagrożeń i możliwości ich nasilenia. § 20 cytowanegorozporządzenia zawiera zapis: „Pomieszczenia szkoły i placówki, w szczególności pokójnauczycielski, laboratoria, pracownie, warsztaty szkolne, pokój nauczycieli wychowaniafizycznego, kierownika internatu (bursy) oraz kuchnię, wyposaża się w apteczkizaopatrzone w środki niezbędne do udzielania pierwszej pomocy i instrukcję o zasadachudzielania tej pomocy”. Z kolei § 21 nakłada na nauczyciela obowiązek udzieleniapierwszej pomocy w razie zaistnienia takiej konieczności: „Nauczyciele, w szczególnościprowadzący zajęcia w warsztatach, laboratoriach, a także zajęcia wychowaniafizycznego, podlegają przeszkoleniu w zakresie udzielania pierwszej pomocy”.3. Wyposażenie apteczki pierwszej pomocyW apteczce pierwszej pomocy powinny znajdować się głównie środki opatrunkowei artykuły sanitarne, a nie leki. Każdy uczeń, u którego wykryto chorobę, powinien nosićprzy sobie lekarstwa przepisane przez lekarza. Warto pamiętać, że w niektórychprzypadkach podanie popularnego leku przeciwbólowego może spowodować uczuleniei w efekcie wstrząs anafilaktyczny. Oprócz leków nie powinno być w apteczce takżepłynów dezynfekcyjnych, gdyż zawierające je pojemniki mogą okazać się nieszczelne. Dotych samych celów lepiej posłużyć się gazą wyjałowioną.W skład apteczki powinna również wchodzić instrukcja udzielania pierwszej pomocy.Zestaw niezbędnych środków do udzielania pierwszej pomocy umieszczonyw odpowiedniej szafce nazywamy apteczką pierwszej pomocy. Jej zawartość powinnabyć przejrzysta, łatwo dostępna, zawsze gotowa do użycia oraz systematycznieuzupełniana.Do obsługi apteczki wyznacza się osobę odpowiedzialną dodatkowo za jej utrzymaniew należytym porządku i stanie umożliwiającym jej natychmiastowe użycie. Taka osobaodpowiada za uzupełnianie jej zawartości w miarę stopniowego wykorzystywaniazawartych w niej materiałów. Rutynowa kontrola zaopatrzenia apteczki powinnaodbywać się mniej więcej co 14 dni. Zawartość apteczki oraz sposób odpowiedniegoużycia zestawu w niej zawartego powinny być znane każdemu pracownikowi.Przy apteczce w widocznym miejscu umieszcza się:  instrukcję pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,  numer telefonu pogotowia ratunkowego — 999 lub 112. 4

Przykładowe wyposażenie apteczki:Wyposażenie apteczki średniej i małej:Opatrunek indywidualny — 1 szt., opaska dz. 4 cm x 5 m — 4 szt., opaska dz. 4 cm x 10m — 4 szt., opaska 4 cm x 15 m — 1 szt., chusta trójkątna — 1 szt., wata 50 g — 1 op.,plasterz gazą 1 m x 6 cm — 1 szt., kompres 5 cm x 5 cm — 1 szt., kompres 7 cm x 7 cm — 1 szt.,kompres 10 cm x 10 cm — 1 szt., nożyczki — 1 szt., rękawice gumowe — 4 szt., ustnik dosztucznego oddychania — 1 szt., poloplast — 1 szt., gaza opatrunkowa, instrukcjapierwszej pomocy.Wyposażenie apteczki dużej:Opatrunek indywidualny — 1 szt., opaska dz. 4 cm x 5 m — 4 szt., opaska dz. 4 cm x 10m — 4 szt., opaska 4 cm x 15 m — 1 szt, chusta trójkątna — 2 szt., wata 50 g — 1 op.,plasterz gazą 1 m x 6 cm — 1 szt., kompres 5 cm x 5 cm — 1 szt., kompres 7 cm x 7 cm — 1 szt.,kompres 9 cm x 9 cm — 1 szt., nożyczki — 1 szt., rękawice gumowe — 4 szt., ustnik dosztucznego oddychania — 1 szt., koc termoizolacyjny — 1 szt., opaska elastyczna — 1szt., poloplast — 1 szt., zestaw do płukania oka, gaza opatrunkowa, instrukcja pierwszejpomocy.Podany zestaw ma zastosowanie w nagłych przypadkach wymagających udzieleniapierwszej pomocy przedmedycznej uczniom i innym pracownikom szkoły.4. Potencjalne zagrożenia w szkoleKonieczne jest wprowadzanie wewnątrzszkolnych ćwiczeń ratowniczychw symulowanych awariach i nagłych stanach zagrożenia życia w szkołach. Opracowaniescenariuszy oraz przeprowadzanie ćwiczeń symulacyjnych to niezbędne działaniaprewencyjne na wypadek tragedii. Zagrożenia ↔ Ryzyko ↔ Zakłócenia ↕ Błędy systemoweTworzenie planów zdarzeń, do których może dojść w szkole Sfera organizacji ↔ Zagrożenia ↔ Człowiek ↕ Sfera technikiŹródło: K. Panufnik, M. Bartkowski, Pierwsza pomoc. Obowiązkowe instrukcje postępowania podczaswypadków i w sytuacjach kryzysowych, Wydawnictwo Forum, Poznań 2008. 5

5. Kierowanie akcją ratowniczą w szkoleDo momentu przejęcia kierownictwa przez zawodowe służby ratownicze działania teprowadzi osoba, która akcję rozpoczęła. W szkole funkcję kierownika i zarazemkoordynatora akcji ratowniczej ma obowiązek przejąć dyrektor szkoły i podległa mukadra kierownicza. Kierujący akcją ratowniczą mają prawo wydawania poleceńwszystkim osobom, które udzielają pomocy, w celu zachowania organizacjii bezpieczeństwa. Prowadzone w sposób prawidłowy czynności pierwszej pomocywymagają od kierownika stałego nadzoru nad sytuacją oraz przekazywania niezbędnychinformacji służbom ratowniczym.Obowiązki kierującego akcją ratowniczą:  zabezpieczenie miejsca zdarzenia,  udzielenie pierwszej pomocy,  wezwanie służb ratowniczych.Źródło: K. Panufnik, M. Bartkowski, Pierwsza pomoc. Obowiązkowe instrukcje postępowania podczaswypadków i w sytuacjach kryzysowych, Wydawnictwo Forum, Poznań 2008.6. Sposoby alarmowania i wzywania pomocy podczas wypadkuW sytuacji zagrożenia zdrowia człowieka i jego życia obowiązują nas określone zasadyalarmowania o zaistniałym zagrożeniu. Ponadto spoczywa na nas obowiązek wezwaniawłaściwych służb ratowniczych.  Numer ratunkowy — 112 (Centrum powiadamiania ratunkowego)  Pogotowie ratunkowe — 999  Straż pożarna — 998  Policja — 997Zasady wzywania pomocyInformacje, które należy podać, wzywając pomoc.1. Co się wydarzyło.2. Gdzie zdarzenie miało miejsce (adres, orientacyjna lokalizacja np. centrum handlowe,park).3. Liczba i stan ofiar wypadku.4. Informacje o udzielonej pomocy.5. Dane personalne osoby wzywającej pomoc.Po wezwaniu pomocy nie możemy rozłączyć się aż do momentu, w którym dyspozytorsłużb ratunkowych o to nie poprosi. Dyspozytor medyczny będzie zadawał pytania, na 6

które należy rzeczowo odpowiadać, oraz w razie potrzeby udzieli niezbędnych instrukcjizwiązanych z dalszym postępowaniem względem ofiary wypadku.7. Anatomia i fizjologia podstawowych układów organizmu człowiekaTriada przeżyciowa:  układ krążenia (transport tlenu w organizmie),  układ oddechowy (dostarczanie do organizmu tlenu i usuwanie dwutlenku węgla),  ośrodkowy układ nerwowy (kierowanie ciałem i wrażliwość na bodźce).Organizm człowieka zbudowany jest z ogromnej liczby komórek. Aby zapewnić ichprawidłowe funkcjonowanie, tj. przemieszczanie się, wzrost, przemianę materii,niezbędne jest dostarczenie do każdej komórki tlenu.Podczas każdego wypadku zachodzi niebezpieczeństwo niedostatecznego zaopatrzeniaorganizmu w tlen. Oznacza to zagrożenie życia. Zagrożenie jest większe, gdy niedostatektlenu dotyczy naszych najważniejszych organów: mózgu, serca bądź płuc, które sąpodstawowymi elementami układów, które warunkują nasze życie.Nagły stan zagrożenia życia, czyli ostre zaburzenie układu krążenia, układuoddechowego lub ośrodkowego układu nerwowego, wymaga od nas udzieleniapierwszej pomocy w czasie pierwszych 4—6 minut. Po tym czasie szanse na uratowanieposzkodowanego są znikome.Nawet 2—3 minuty przerwy w dostarczania tlenu do mózgu mogą doprowadzić dopowstania nieodwracalnych zmian i rozpoczęcia procesu umierania.Tolerancja poszczególnych organów na niedotlenienie:  kora mózgu — ok. 4 min,  pień mózgu — 10—20 min,  rdzeń przedłużony — 15 — 30 min,  mięsień sercowy — ok. 45 min,  nerki, wątroba — ok. 60 min,  skóra, mięśnie — ok. 90 min,  kości — ponad 100 min.Szanse na przeżycie:  100% — 2 min,  75% — 4 min, 7

 50% — 6 min,  25% — 8 min.Dlatego tak ważna dla naszego bezpieczeństwa jest umiejętność udzielaniapierwszej pomocy przez ludzi z naszego otoczenia!Układ oddechowySkłada się z jamy nosowej, gardła, krtani, tchawicy, oskrzeli i płuc. Płuca oddziela odjamy brzusznej przepona, a na bokach klatki piersiowej opłucna. Zadania układuoddechowego to pobieranie tlenu z powietrza i wydalanie dwutlenku węgla. Oddychaniejest sterowane przez ośrodek oddechowy znajdujący się w mózgu (rdzeniuprzedłużonym).W czasie wdechu klatka piersiowa unosi się, a płuca rozciągają. Przy wydechu klatkapiersiowa opada, płuca kurczą się, a powietrze wydostaje się na zewnątrz.Częstotliwość oddechów wynosi: • u dorosłego od ok. 12—16 razy na minutę, • u dziecka ok. 15—20 razy na minutę, • u niemowlaka ok. 20—40 razy na minutę, • u noworodka ok. 40 razy na minutę.Układ krążeniaSkłada się z:1. układu krwionośnego (naczynia krwionośne, krążąca w nich krew oraz serce);2. układu limfatycznego (naczynia i węzły limfatyczne) oraz limfy (płynu ustrojowego o składzie zbliżonym do osocza krwi i zawierającego limfocyty)Zadaniem tego układu jest rozprowadzanie w organizmie tlenu i składnikówodżywczych do tkanek oraz pobieranie i odprowadzanie z komórek zbędnychproduktów przemiany materii i dwutlenku węgla. Aby to zadanie mogło zostaćwykonane, musi nieprzerwanie krążyć w układzie krwionośnym 5—7 litrów krwiu dorosłego człowieka (tj. 8% ciężaru ciała).Motorem układu krwionośnego jest serce, które dzięki skurczom i rozkurczom odgrywarolę pompy transportującej krew utlenowaną z płuc do tkanek, a krew odtlenowaną(zawierającą dwutlenek węgla) z tkanek do płuc.Funkcjonowanie serca jest samoczynne, tzn. bez udziału mózgu. Jak każdy organpotrzebuje do pracy tlenu, w który zaopatrują je naczynia wieńcowe okalające całeserce.Każdorazowy skurcz serca powoduje wypchnięcie określonej ilości utlenowanej krwi naobwód. Dzięki temu dochodzi do falistych ruchów krwi nazywanych tętnem. Tętnorówne jest liczbie skurczów serca i w normalnych warunkach wyczuwamy je napowierzchniowych tętnicach. W trakcie prawidłowego funkcjonowania układu krążeniaskóra jest barwy różowej, a w dotyku — ciepła. 8

Układ nerwowySkłada się z:• centralnego układu nerwowego, czyli mózgu i rdzenia kręgowego,• obwodowego układu nerwowego, który tworzą nerwy.Jego zadania to odbieranie bodźców zewnętrznych i przekazywanie ich do ośrodkównerwowych, gdzie są analizowane i przetwarzane.W całym organizmie rozmieszczone są receptory, które umożliwiają odbieranie różnychbodźców (czuciowych, dotykowych, termicznych).Źródła: K. Panufnik, M. Bartkowski, Pierwsza pomoc. Obowiązkowe instrukcje postępowania podczaswypadków i w sytuacjach kryzysowych, Wydawnictwo Forum, Poznań 2008; A. Zawadzki, Medycynaratunkowa i katastrof, Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Warszawa 2009.8. Łańcuch przeżyciaŁańcuch przeżycia (łańcuch ratunkowy) — kolejność działań, które powinny być podjętew razie wypadku.Rysunek I.1. Łańcuch przeżyciaŹródło: opracowanie własne na podstawie http://uratuj.wordpress.com/zatrzymanie-krazenia/a) Organizacja miejsca wypadku:  dostęp do poszkodowanego,  zapewnienie bezpieczeństwa poszkodowanemu i sobie, 9

 wezwanie pomocy,  nawiązanie kontaktu z poszkodowanym.b) Sprawdzenie stanu czynności życiowych:  czy poszkodowany jest świadomy,  czy poszkodowany oddycha,  jak wygląda jego skóra.c) Wykonywanie czynności ratujących życie:  wentylacja zastępcza,  uciskanie klatki piersiowej,  tamowanie krwotoków,  postępowanie przeciwwstrząsowe: ocena innych obrażeń, bezpieczna pozycja, zabezpieczenie przed utratą ciepła.d) Wykonywanie czynności odroczonych:  opatrzenie obrażeń,  unieruchomienie złamanych kończyn.e) Opieka nad poszkodowanym:  wsparcie psychologiczne poszkodowanego.f) Złożenie meldunku ratownikowi medycznemu:  informacja o stanie poszkodowanego.9. Zasady bezpieczeństwa podczas udzielania pierwszej pomocyKażdemu zdarzeniu towarzyszy zdenerwowanie, lęk i groza. Skuteczne i sprawnedziałanie osób udzielających pierwszą pomoc jest zależne od wiary we własneumiejętności oraz od opanowania.Ocena miejsca zdarzenia ma na celu określenie stopnia zagrożenia bezpieczeństwaratowników i świadków wypadku w czasie udzielania pomocy poszkodowanym.Zaniechanie oceny miejsca zdarzenia i natychmiastowe wejście w strefę zagrożeniawiążą się z ryzykiem utraty zdrowia i życia.Jeżeli uznamy obszar akcji ratowniczej za niebezpieczny, wówczas nie powinniśmy doniego wkraczać, dopóki nie stanie się on wystarczająco bezpieczny lub nie zostanąprzedsięwzięte szczególne środki bezpieczeństwa.Do zagrożeń, które mogą występować na miejscu zdarzenia, należą urazy mechanicznespowodowane rozbitym szkłem, fragmentami konstrukcji metalowych lub betonowych,oblodzeniem lub rozlanym olejem. Oprócz tego ryzyko stanowią substancje toksycznetworzące się np. w czasie pożaru (dymy, gazy).Należy pamiętać, że ocena bezpieczeństwa miejsca zdarzenia jest procesem ciągłym. Nabezpieczeństwo wpływają bowiem czynniki zmieniające się pod wpływem działańratowniczych, dlatego niezbędne jest ciągłe monitorowanie miejsca zdarzenia, aby 10

w razie pojawienia się nowych okoliczności wpływających na bezpieczeństwo mócpodjąć odpowiednie kroki mające na celu ochronę ratujących i ratowanych.Zabezpieczenie miejsca wypadku ma na celu ochronę zarówno poszkodowanego,ratownika, jak i osób trzecich (gapiów, innych uczestników ruchu drogowego). Bezpieczeństwo osobiste ↓ Bezpieczeństwo na miejscu zdarzenia ↓ Bezpieczeństwo ofiary zdarzeniaJeśli istnieje ryzyko, że udzielenie pierwszej pomocy może spowodować zagrożenieutraty zdrowia lub życia, dana osoba jest prawnie zwolniona od obowiązku udzieleniapomocy.10. Ocena stanu poszkodowanego1. Upewnij się, że ty, poszkodowany i wszyscy świadkowie zdarzenia są bezpieczni.2. Sprawdź reakcję poszkodowanego:  delikatnie potrząśnij nim za ramiona i głośno zapytaj: Czy wszystko w porządku?3a. Jeżeli reaguje:  zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo,  dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli będzie potrzebna,  regularnie oceniaj jego stan.3b. Jeżeli nie reaguje:  głośno zawołaj o pomoc,  odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij jego drogi oddechowe, wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy,  umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę,  opuszki palców drugiej ręki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia dróg oddechowych.4. Utrzymując drożność dróg oddechowych, wzrokiem, słuchem i dotykiem oceńoddech:  oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej,  nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych,  staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku,  zadecyduj, czy oddech jest prawidłowy, nieprawidłowy czy nieobecny.W pierwszych minutach zatrzymania krążenia poszkodowany może słabo oddychać lubwydawać nieregularne, wolne i głośne westchnięcia (ang. gasping). Nie należy ich mylićz prawidłowym oddechem. Na ocenę prawidłowego oddechu za pomocą wzroku, słuchu 11

i dotyku przeznacz nie więcej niż 10 sekund. W przypadku jakichkolwiek wątpliwościdotyczących prawidłowego oddechu działaj tak, jakby był nieprawidłowy.Źródło: Wytyczne Polskiej Rady Resuscytacji, 2010.11. Resuscytacja krążeniowo—oddechowa osoby dorosłejResuscytacja krążeniowo—oddechowa, RKO — zespół czynności stosowanychu poszkodowanego, u którego wystąpiło podejrzenie nagłego zatrzymania krążenia, czyliustanie czynności serca z utratą świadomości i bezdechem. Cele resuscytacji to utrzymanieprzepływu krwi do mózgu i mięśnia sercowego oraz przywrócenie samodzielnej czynnościukładu krążenia.Źródło: W. Noszczyk (red.), Chirurgia, tom I, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2009, s. 77—82.Rysunek I.2. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u osób dorosłychŹródło: opracowanie własne .Jeżeli oddech poszkodowanego jest nieprawidłowy lub nieobecny, poproś kogośo wezwanie pomocy. Jeżeli jesteś sam, użyj telefonu komórkowego w celu wezwaniapogotowia ratunkowego. Pozostaw poszkodowanego tylko wtedy, gdy nie ma innejmożliwości wezwania pomocy. 12

Rozpocznij uciskanie klatki piersiowej poszkodowanego zgodnie z poniższymopisem:Rysunek I.3. Uciskanie klatki piersiowej poszkodowanegoŹródło: opracowanie własne .  uklęknij obok poszkodowanego;  połóż nadgarstek jednej ręki na środku jego klatki piersiowej;  połóż nadgarstek drugiej dłoni na grzbiecie dłoni leżącej na klatce piersiowej poszkodowanego;  spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nacisk nie będzie kierowany na żebra poszkodowanego. Utrzymuj ramiona wyprostowane. Nie uciskaj górnej części brzucha ani dolnego końca mostka;  ustaw ramiona prostopadle do klatki piersiowej poszkodowanego i uciskaj mostek na głębokość nie mniejszą niż 5 cm (ale nie przekraczaj 6 cm);  po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając rąk od mostka.Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością co najmniej 100/min (nie przekraczając120/min).Okresy uciskania i zwalniania ucisku na mostek powinny być równe. 13

Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi:Rysunek I.4. Oddechy ratowniczeŹródło: opracowanie własne .  po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej ponownie udrożnij drogi oddechowe poszkodowanego, odchylając jego głowę i unosząc żuchwę;  zaciśnij skrzydełka nosa poszkodowanego, używając palca wskazującego i kciuka dłoni umieszczonej na jego czole;  pozostaw usta poszkodowanego lekko otwarte, jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy;  weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że całe powietrze wdmuchujesz w usta poszkodowanego;  wdmuchuj powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (jak przy normalnym oddychaniu) i ze stałą szybkością, obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa się unosi — jest to skuteczny oddech ratowniczy;  utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa;  ponownie nabierz powietrza i wdmuchnij je do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania całkowitej liczby dwóch skutecznych oddechów ratowniczych.Dwa oddechy ratownicze nie powinny w sumie trwać dłużej niż 5 sekund. Następnie, bezopóźnienia, ponownie ułóż dłonie w prawidłowej pozycji na mostku poszkodowanegoi wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej.Kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30:2.Przerwij swoje działania w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdyzacznie reagować: poruszy się, otworzy oczy i zacznie prawidłowo oddychać. W innymprzypadku nie przerywaj resuscytacji.Jeżeli pierwszy oddech ratowniczy nie spowoduje uniesienia się klatki piersiowejjak przy prawidłowym oddychaniu, przed podjęciem kolejnej próby wykonajnastępujące czynności: 14

 sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń wszystkie ciała obce;  sprawdź ponownie właściwe odchylenie głowy i uniesienie żuchwy;  weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że całe powietrze wdmuchujesz w usta poszkodowanego;  wdmuchuj powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (jak przy normalnym oddychaniu) i ze stałą szybkością, obserwując jednocześnie, czy klatka piersiowa się unosi — jest to skuteczny oddech ratowniczy;  utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa,  ponownie nabierz powietrza i wdmuchnij je do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania całkowitej liczby dwóch skutecznych oddechów ratowniczych.Następnie, bez opóźnienia, ponownie ułóż dłonie w prawidłowej pozycji na mostkuposzkodowanego i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej:  kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30:2;  przerwij swoje działania w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, gdy zacznie reagować: poruszy się, otworzy oczy i zacznie prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.Nie przerywaj resuscytacji do momentu:  przybycia wykwalifikowanych służb medycznych i przejęcia przez nie działania lub gdy poszkodowany zacznie reagować: poruszy się, otworzy oczy i zacznie prawidłowo oddychać, lub do wyczerpania własnych sił.Źródło: Wytyczne ERC, 2010. 15

12. Resuscytacja krążeniowo-oddechowa dzieckaNiemowlę to istota poniżej pierwszego roku życia, a termin dziecko stosuje siępomiędzy pierwszym rokiem życia a początkiem okresu pokwitania. Od okresupokwitania używa się określenia nastolatki, wobec których można używać algorytmówstosowanych u osób dorosłych.Rysunek I.5. Podstawowe zabiegi resuscytacyjne u dzieciŹródło: opracowanie własne.1. Upewnij się, że sytuacja jest bezpieczna zarówno dla ciebie, jak i dziecka.2. Sprawdź reakcję dziecka:  delikatnie potrząśnij dzieckiem i zapytaj głośno: Czy wszystko w porządku?3a. Jeśli dziecko odpowiada lub porusza się:  pozostaw dziecko w pozycji, w jakiej je zastałeś (pod warunkiem, że jest ona dla niego bezpieczna);  oceń jego stan i w razie potrzeby wezwij pomoc;  powtarzaj regularnie ocenę stanu ogólnego dziecka.3b. Jeśli dziecko nie reaguje:  głośno zawołaj kogoś na pomoc;  delikatnie odwróć dziecko na plecy;  udrożnij drogi oddechowe dziecka poprzez odchylenie głowy do tyłu i uniesienie bródki w następujący sposób: umieść rękę na czole dziecka i delikatnie odchyl 16

jego głowę do tyłu;  w tym samym czasie umieść opuszki palca (lub palców) pod bródką dziecka i unieś ją. Nie naciskaj na tkanki miękkie podbródka, bo możesz spowodować niedrożność dróg oddechowych;  jeśli wciąż masz trudności z udrożnieniem dróg oddechowych, spróbuj metody wysunięcia żuchwy: połóż palce wskazujące obydwu rąk za żuchwą dziecka po jej bokach i popchnij ją do przodu.4. Utrzymując drożność dróg oddechowych, oceń wzrokiem, słuchem i dotykiem, czydziecko zaczęło oddychać przez przysunięcie swojej twarzy blisko twarzy dzieckai obserwowanie jego klatki piersiowej:  obserwuj ruchy klatki piersiowej;  słuchaj nad nosem i ustami dziecka szmerów oddechowych;  poczuj ruch powietrza na swoim policzku.W pierwszych kilku minutach po zatrzymaniu krążenia dziecko może nabierać kilkawolnych, nieregularnych oddechów (ang. gasping). Patrz, słuchaj i staraj się wyczućoddech nie dłużej niż 10 sekund, zanim podejmiesz decyzję. Jeśli masz jakiekolwiekwątpliwości, czy dziecko oddycha prawidłowo, postępuj tak, jakby oddech byłnieprawidłowy.5. Jeśli dziecko nie oddycha lub oddycha nieprawidłowo:  delikatnie usuń widoczne ciała obce mogące powodować niedrożność dróg oddechowych;  wykonaj 5 pierwszych oddechów ratowniczych;  podczas wykonywania oddechów ratowniczych zwróć uwagę na pojawienie się kaszlu lub odruchów z tylnej ściany gardła w odpowiedzi na twoje działania.Rysunek I.6. Oddechy ratownicze u dzieckaŹródło: opracowanie własne . 17

 odchyl głowę i unieś bródkę;  kciukiem i palcem wskazującym ręki leżącej na czole zaciśnij miękkie części nosa;  rozchyl usta dziecka, ale pamiętaj o tym, by bródka była przez cały czas uniesiona;  nabierz powietrza, obejmij szczelnie swoimi ustami usta dziecka, upewniając się, że wdmuchujesz całe powietrze do ust dziecka;  wykonaj powolny wydech do ust dziecka trwający ok. 1—1,5 sekundy, obserwując równocześnie unoszenie się klatki piersiowej;  utrzymując odchylenie głowy i uniesienie bródki, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj, czy podczas wydechu opada klatka piersiowa;  ponownie nabierz powietrze i powtórz opisaną sekwencję pięć razy;  oceń jakość oddechu, obserwując klatkę piersiową dziecka — powinna się unosić i opadać jak przy normalnym oddechu.Uciśnięcia klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. roku życiaRysunek I.7. Uciśnięcia klatki piersiowej u dzieci powyżej 1. roku życiaŹródło: opracowanie własne .Należy umieścić nadgarstek jednej ręki w dolnej połowie mostka. Konieczne jestuniesienie palców, aby upewnić się, że nie uciska się żeber. Należy ustawić się pionowonad klatką piersiową poszkodowanego, wyprostować ramiona i uciskać tak, aby obniżyćmostek o około jedną trzecią głębokości klatki piersiowej.Nie przerywaj resuscytacji do czasu:  powrotu oznak życia u dziecka (zacznie się budzić, poruszać, otworzy oczy oraz zacznie prawidłowo oddychać lub będzie miało dobrze wyczuwalne tętno z częstością powyżej 60 uderzeń/minutę); 18

 przybycia wykwalifikowanej pomocy, która przejmie działania ratownicze;  wyczerpania własnych sił.Źródło: Wytyczne ERC, 2010. 19

„Udzielanie pierwszej pomocy w sytuacjach nieurazowych” Moduł IISpis treści:1. Omdlenie2. Padaczka3. Zawał mięśnia sercowego4. Zadławienie u dorosłych i dzieci powyżej 1 roku życia5. Wstrząs

1. OmdlenieOmdlenie to krótkotrwała i przemijająca utrata przytomności spowodowana nagłymrozszerzeniem naczyń krwionośnych. Efektem tego jest zmniejszony napływ krwi domózgu, co w rezultacie powoduje jego niedokrwienie i utratę przytomności.Najczęstsze przyczyny omdleń:  silne negatywne bodźce (widok krwi, stres, silny lęk, duszne pomieszczenia);  ból;  upał;  długotrwałe stanie.Typowe objawy poprzedzające omdlenie:  ogólne osłabienie;  „mroczki” przed oczami;  szumy w uszach;  blada, spocona skóra.Utracie przytomności często towarzyszy upadek poszkodowanego, co możedoprowadzić do urazów wynikających z uderzenia o przedmioty znajdujące sięw otoczeniu.RozpoznanieNa podstawie oceny funkcji życiowych:  poszkodowany jest nieprzytomny, ale oddycha;  tętno jest zazwyczaj wyczuwalne. Omdlenie ↓ Asekuruj poszkodowanego przed gwałtownym upadkiem. ↓ Ułóż poszkodowanego na plecach. ↓ Zastosuj pozycję czterokończynową (jednoczesne uniesienie kończyn górnych i dolnych). ↓ Zapewnij poszkodowanemu dostęp świeżego powietrza. ↓ Poluźnij krawat poszkodowanego, rozepnij mu koszulę lub pasek. ↓W przypadku wystąpienia wymiotów ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej ustalonej. ↓ U kobiety w zaawansowanej ciąży należy zastosować ułożenie na lewym boku (bądź podłożyć jej poduszkę lub koc pod prawy bok w pozycji na plecach). ↓ Do momentu odzyskania przytomności kontroluj parametry życiowe. ↓ Powoli doprowadź poszkodowanego do pozycji siedzącej. ↓ Jeśli po kilku minutach poszkodowany nie odzyska świadomości, wezwij pogotowie. 2

Rysunek. II.I. Pozycja czterokończynowaŹródło: Opracowanie własne.2. PadaczkaPadaczka to zespół chorobowy z objawami schorzeń ośrodkowego układu nerwowego.Nadmierne wyładowania neuronów oraz nieprawidłowe rozprzestrzenianie siępobudzenia mózgu to przyczyny napadu padaczkowego.Napad padaczkowy jest nagłą, przejściową nieprawidłowością natury ruchowej,wegetatywnej, psychicznej i czuciowej. Podczas napadu chory traci przytomność i upada.Pojawia się u niego napięcie mięśni całego ciała wraz z odchyleniem głowy do tyłui wyprostem kończyn. Chory przestaje oddychać, a po kilku sekundach wstrząsają nimdrgawki. Podczas napadu padaczkowego chory może bez kontroli umysłu oddać moczi stolec. Padaczka ↓ Chroń głowę chorego przed urazami. ↓ Rozluźnij mu krawat i rozepnij koszulę. ↓ Nie powstrzymuj drgawek siłą! Niczego nie wkładaj między zęby! ↓ Po napadzie drgawek ułóż chorego w pozycji bocznej ustalonej. ↓ Kontroluj czynności życiowe chorego oraz zapewnij mu spokój. ↓ Opiekuj się chorym do momentu, aż odzyska świadomość. 3

3. Zawał mięśnia sercowegoZawał serca to martwica mięśnia sercowego spowodowana jego niedokrwieniem naskutek zamknięcia tętnicy wieńcowej doprowadzającej krew do serca.Objawy:  piekący, dławiący ból w okolicy mostka promieniujący do szyi, żuchwy, lewego barku i ręki;  bladość;  poczucie lęku przed śmiercią;  panika;  zimne poty;  trudności w oddychaniu;  duszności. Zawał mięśnia sercowego ↓ Ułóż poszkodowanego w pozycji półsiedzącej i oprzyj go plecami o coś stabilnego. ↓ Rozepnij bądź rozluźnij krepujące części garderoby. ↓ Regularnie monitoruj czynności życiowe poszkodowanego. ↓ Jeżeli poszkodowany ma leki, pomóż mu je zażyć (ale tylko pod warunkiem, że jest w pełni świadomy i komunikatywny). ↓ Zapewnij dostęp świeżego powietrza. ↓ Nie pozwól choremu wykonywać wysiłku fizycznego. ↓ Zapewnij mu komfort termiczny i psychiczny. ↓ Wezwij pogotowie ratunkowe.4. Zadławienie u dorosłych i dzieci powyżej 1. roku życiaPostępowanie w przypadku zadławienia się przez osoby dorosłe oraz dziecipowyżej 1. roku życia1. Jeżeli poszkodowany ma objawy łagodnej niedrożności dróg oddechowych, zachęcajgo do kaszlu i nie rób nic więcej.2. Jeżeli poszkodowany ma objawy ciężkiej niedrożności i jest przytomny, wykonaj do 5uderzeń w okolicę międzyłopatkową zgodnie z poniższymi zasadami:  stań z boku za poszkodowanym;  połóż jedną dłoń na klatce piersiowej poszkodowanego i pochyl go do przodu, tak aby ciało obce mogło przedostać się do ust, a nie przemieszczało się w głąb dróg oddechowych; 4

 wykonaj do 5 energicznych uderzeń nadgarstkiem drugiej ręki w okolicę międzyłopatkową.Jeżeli 5 uderzeń w okolicę międzyłopatkową nie spowoduje usunięcia ciała obcego,zastosuj 5 uciśnięć nadbrzusza zgodnie z zasadami:  stań za poszkodowanym i obejmij go ramionami na wysokości nadbrzusza;  pochyl go do przodu;  zaciśnij pięść i umieść ją między pępkiem i wyrostkiem mieczykowatym,  wolną ręką złap za zaciśniętą pięść i silnie pociągnij do wewnątrz i ku górze,  powtórz tę czynność do 5 razy.Jeżeli te czynności nie spowodują usunięcia ciała obcego z dróg oddechowych, kontynuujuderzenia w okolicę międzyłopatkową w połączeniu z uciśnięciami nadbrzusza.3. Jeżeli poszkodowany straci przytomność:  bezpiecznie ułóż go na ziemi;  natychmiast wezwij pogotowie;  rozpocznij RKO (resuscytację krążeniowo—oddechową), zaczynając od uciśnięć klatki piersiowej.Rysunek II.2. Postępowanie w przypadku zadławienia u dorosłychŹródło: Wytyczne ERC, 2010.5. WstrząsWstrząs jest nagłym stanem zagrożenia życia, który charakteryzuje się dysproporcjąmiędzy zapotrzebowaniem a dostarczeniem odpowiedniej ilości tlenu i substancjiodżywczych do komórek organizmu, co w efekcie prowadzi do upośledzenia funkcjiorganizmu i niewydolności wielonarządowej. 5

Najczęstsze rodzaje wstrząsu:  hipowolemiczny;  kardiogenny;  anafilaktyczny.Wstrząs hipowolemiczny (krwotoczny)Wstrząs hipowolemiczny jest reakcją organizmu na zmniejszoną zawartość krwiw naczyniach krwionośnych lub znacznego ubytku płynów fizjologicznych.W początkowej fazie wstrząsu powstaje tzw. centralizacji krążenia, która polega naprzesunięciu krwi z mniej ważnych życiowo części ciała, takich jak skóra, mięśnie orazobszar trzewny, do istotnych dla podtrzymywania życia narządów, czyli mózgu, sercai płuc. Przy znacznej utracie krwi dochodzi do wyczerpania się mechanizmówobronnych, co w rezultacie prowadzi do śmierci.Przyczyny wstrząsu:  krwotoki wewnętrzne i zewnętrzne;  utrata płynów (rozległe oparzenia);  silne wymioty i/lub biegunki;  obfite poty (np. udar słoneczny).Objawy:  przyspieszone, lecz słabo wyczuwalne tętno;  blada, zimna skóra, często także dreszcze;  zimny pot;  niepokój i zdezorientowanie.Pierwsza pomoc:  tamowanie krwotoku, czyli przyczyny wstrząsu;  ułożenie poszkodowanego w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej (płasko, na wznak z uniesionymi nogami na wysokość ok. 30 cm);  zapobieganie wyziębieniu organizmu;  uspokojenie poszkodowanego oraz zapewnienie spokoju w miejscu zdarzenia;  regularne kontrolowanie podstawowych funkcji życiowych;  wezwanie pogotowia ratunkowego.Wstrząs kardiogenny (sercowy)Wstrząs kardiogenny (sercowo pochodny) jest zespołem objawów związanychz niedotlenieniem i niedokrwieniem narządów oraz tkanek, powstaje wskutek obniżeniarzutu serca i w rezultacie prowadzi do jego dysfunkcji.Przyczyny wstrząsu:  zawał mięśnia sercowego;  zaburzenia rytmu serca;  zator tętnicy płucnej;  niewydolność serca;  tamponada serca. 6

Objawy:  szybkie, nitkowate (słabe) tętno;  zimna i blada skóra;  zimny pot;  drżenie;  zaburzenie świadomości;  szybki i głęboki oddech.Pierwsza pomoc:  sprawdź podstawowe funkcje życiowe;  ułóż chorego z lekko uniesioną górną częścią ciała (postępowanie jak przy zawale serca);  spróbuj uspokoić poszkodowanego;  chroń go przed wyziębieniem organizmu;  wezwij pogotowie ratunkowe.Uwaga! Przy wstrząsie kardiogennym nie wolno stosować typowej pozycjiprzeciwwstrząsowej (uniesione kończyny dolne), gdyż niepotrzebnie obciąża towówczas niewydolne serce krwią!Wstrząs anafilaktyczny (uczuleniowy)Wstrząs anafilaktyczny to ostra, zagrażająca życiu reakcja alergiczna całego organizmu.Wstrząs z reguły występuje natychmiast podczas kontaktu z substancjamiwyzwalającymi, czyli alergenami (mogą to być m.in. leki, preparaty krwi oraz jad przyukąszeniu owadów).Objawy:  zaczerwienienie skóry;  świąd;  obrzęki;  pokrzywka;  duszności spowodowane obrzękiem krtani oraz skurczem oskrzeli;  spadek ciśnienia krwi;  nudności;  wymioty.Pierwsza pomoc:  natychmiast przerwij kontakt z alergenem (np. odstaw lek);  stale kontroluj podstawowe funkcje życiowe;  ułóż poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej;  wezwij pogotowie ratunkowe. 7

Użądlenie przez owada (osoba uczulona) ↓Zapytaj o ampułkostrzykawkę i pomóż ją zastosować. ↓ Wezwij pogotowie ratunkowego. ↓ Usuń żądło (np. za pomocą dowodu osobistego). ↓ Monitoruj stan ogólny poszkodowanego. ↓ Połóż zimny okład na miejsce użądlenia. ↓ W przypadku utraty przytomności rozpocznij RKO. 8

„Udzielanie pierwszej pomocy w stanach nagłych pochodzenia urazowego” Moduł IIISpis treści: 1. Zranienia 2. Krwotok 3. Amputacja urazowa 4. Oparzenia 5. Urazy kostno-stawowe 6. Ewakuacja poszkodowanego z miejsca zdarzenia

1. ZranieniaRana to uszkodzenie ciągłości skóry, błon śluzowych oraz głębszych tkanek lubnarządów na skutek urazu mechanicznego. Rodzaje ran:  Otarcie naskórka — do najczęstszych przyczyn powstania otarcia zalicza się działanie twardego, tępego narzędzia, upadek lub uderzenie o twarde chropowate podłoże. Uszkodzeniu ulega tylko powierzchowna warstwa skóry.  Rana cięta powstaje w wyniku działania ostrego narzędzia (np. noża, szkła). Brzegi rany są gładkie i równe. Ranie ciętej towarzyszy zazwyczaj obfite krwawienie, a wypływająca krew usuwa zanieczyszczenia, co w rezultacie zmniejsza ryzyko zakażenia.  Rana kłuta powstaje w następstwie zranienia ostrym, długim przedmiotem (np. gwoździem, sztyletem). Krwawienie zewnętrzne jest zazwyczaj niewielkie, natomiast głębokie rany mogą spowodować rozległe uszkodzenia wewnętrzne.  Rana tłuczona powstaje wskutek uderzenia tępym narzędziem (np. kamieniem). Brzegi rany tłuczonej są zgniecione i nierówne. Krwawienie zewnętrzne jest skąpe, gdyż naczynia krwionośne ulegają zgnieceniu, co zwiększa ryzyko zakażenia.  Rana szarpana powstaje w rezultacie gwałtownego wyszarpania wbitego, zakrzywionego przedmiotu (np. haka). Brzegi rany są nierówne, poszarpane, a na dnie rany widoczna jest poszarpana tkanka mięśniowa i tłuszczowa. Ten typ rany charakteryzuje występowanie ubytków skóry i głębszych tkanek.  Rana kąsana jest zadawana zębami ludzi lub zwierząt, dlatego istnieje duże prawdopodobieństwo zakażenia ze względu na bogatą florę bakteryjną jamy ustnej. Szczególnie niebezpieczne są wirusy wścieklizny, ponieważ mogą one wniknąć wraz ze śliną zwierząt przez najdrobniejsze otarcie naskórka. Wścieklizną można się zarazić nawet wtedy, gdy ukąszenie nastąpiło przez ubranie.  Rana postrzałowa najczęściej spowodowana jest przez pociski z broni palnej lub odłamki wybuchającego pocisku. Odłamek lub pocisk może pozostać w tkankach — rana ślepa — bądź przebić je na wylot — rana przestrzałowa. Rana wlotowa pocisku jest mała i gładka, natomiast rana wylotowa jest większa i ma postrzępione brzegi. Pierwsza pomoc przy zranieniach:  zatamuj krwotok;  zabezpiecz ranę opatrunkiem jałowym (połóż gazę jałową bezpośrednio na ranę), nie przykładaj do rany waty, ligniny czy chusteczek higienicznych!  całość zabandażuj bandażem dzianym (nieelastycznym).  dotknij ranę tylko przez środki jałowe;  nie usuwaj ciał obcych tkwiących w ranie;  nie przemywaj rany;  unieruchom kończynę, gdy zranienie jest duże;  ułóż poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (uniesienie kończyn dolnych), aby zapobiec rozwojowi wstrząsu pourazowego;  kontroluj czynności życiowe poszkodowanego; 2

 zapewnij mu komfort termiczny i psychiczny;  kontroluj tętno poniżej miejsca założenia opatrunku;  jeśli opatrunek przemoknie, nałóż kolejną warstwę materiału chłonącego i zabezpiecz ją za pomocą bandaża;  nie zdejmuj przesiąkniętego opatrunku!2. KrwotokKrwotok to przerwaniem ciągłości naczynia krwionośnego z utratą krwi do tkanek, jamciała (krwotok wewnętrzny) lub na zewnątrz organizmu (krwotok zewnętrzny). Utratakrwi od 1,5 do 2 litrów jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia.Rodzaje krwotoków:  tętnicze — pulsujący wypływ krwi koloru czerwonego;  żylne — wolny wypływ krwi koloru ciemnoczerwonego;  miąższowe;  włośniczkowe.Krwotok zewnętrzny. Pierwsza pomoc:  zadbaj o bezpieczeństwo własne i poszkodowanego;  oceń stan poszkodowanego: świadomość, oddech, tętno;  wezwij pomoc;  unieś krwawiącą kończynę, nałóż opatrunek jałowy i uciśnij miejsce krwawienia;  zabezpiecz opatrunek bandażem i cały czas uciskaj to miejsce do momentu ustania krwawienia;  jeżeli opatrunek przesiąka krwią, nałóż kolejne warstwy opatrunku (nie zdejmując poprzednich), nie zwalniając ucisku;  unieruchom krwawiącą kończynę;  jeżeli powyższe metody nie przyniosą pożądanego rezultatu, zastosuj ucisk na tętnicę powyżej miejsca krwawienia;  w ostateczności zastosuj opaskę uciskową (stosowana jest w bardzo ciężkich urazach).Uwaga! Użycie opaski uciskowej może skutkować takimi powikłaniami, jak:uszkodzenie nerwów, mięśni lub naczyń krwionośnych, martwica tkanekpołożonych obwodowo od opaski (gdy jest założona przez zbyt długi czas).Krwotok z nosaGłówną przyczyną krwotoku z nosa jest uszkodzenie powierzchownych naczyńkrwionośnych znajdujących się w przegrodzie nosa, które z powodu uszkodzenia albobez zaistnienia przyczyny zewnętrznej pękają, prowadząc do krwawienia.Pierwsza pomoc:  posadź poszkodowanego z głową pochyloną do przodu;  poinformuj poszkodowanego, aby oddychał ustami;  poleć poszkodowanemu, aby oczyścił nos (wydmuchał zawartość nosa);  uciśnij nos tuż poniżej części kostnej;  połóż zimne kompresy (okłady) na czoło, kark i nasadę nosa; 3

 po upływie 10 minut przestań uciskać nos;  jeśli krwawienie powtarza się, zastosuj ponownie ucisk (nie oczyszczaj zawartości nosa);  jeśli krwawienie z nosa trwa dłużej niż 30 minut, skontaktuj się z lekarzem.Osoby z nadciśnieniem tętniczym nie powinny tamować upływu krwi. Musząnatomiast natychmiast wezwać pomoc!3. Amputacja urazowaAmputacja urazowa to odcięcie części ciała człowieka w wyniku nagłego wypadku(działanie dużej siły na określoną część ciała).Pierwsza pomoc:  ułóż poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej;  unieś zranioną kończynę powyżej poziomu serca;  w przypadku wystąpienia dużego krwotoku (amputacja dłoni) załóż szeroki opatrunek uciskowy;  zabezpiecz kikut opatrunkiem jałowym;  znajdź amputowaną część kończyny, opatrz ją opatrunkiem jałowym i włóż do foliowej torebki. W foliowej torebce powinna znajdować się woda z lodem;  unieruchom zranioną kończynę;  zapewnij komfort termiczny i wsparcie psychiczne;  prowadź okresową kontrolę czynności życiowych poszkodowanego;  w przypadku amputacji, gdy krwawienie jest niewielkie, należy założyć opatrunek uciskowy.4. OparzeniaOparzenie jest uszkodzeniem skóry oraz tkanek pod nią leżących w wyniku działaniawysokiej temperatury, substancji chemicznych, prądu elektrycznego lub promieniowaniajonizującego.Rodzaje oparzeń termicznych:  I stopnia — zaczerwieniona skóra — rumień, obrzęk i uczucie pieczenia;  II stopnia — na obrzękniętej skórze pojawiają się pęcherze z płynem surowiczym, poszkodowany odczuwa ostry ból;  III stopnia — martwica całej grubości skóry oraz uszkodzenie tkanek położonych głębiej (mięśnie, ścięgna, nerwy), poszkodowany nie odczuwa bólu;  IV stopnia — skrajna postać oparzenia, zwęglenie tkanek.Pierwsza pomoc:  schładzaj oparzone miejsce zimną wodą (kieruj strumień powyżej rany) przez około 15—20 minut; w przypadku oparzeń oka okres schładzania jest dłuższy;  osłoń ranę jałowym opatrunkiem (opatrunek nie może uciskać miejsca oparzenia). 4

Oparzenia chemiczneSą następstwem działania na skórę stężonych kwasów, zasad oraz soli i innych substancjichemicznych. Głębokość oraz wielkość uszkodzeń zależą przede wszystkim od rodzajusubstancji, jej stężenia i czasu działania. Oparzenie kwasem (najczęściej kwasemsiarkowym lub solnym) wywołuje na skórze strupy o różnej barwie. Powstają onew wyniku koagulacji białka. Oparzenie ługiem jest najczęściej skutkiem działania natkankę zasady sodowej, potasowej lub wapna niegaszonego. W większości przypadkówna skórze pojawia się miękki, wilgotny strup o białym zabarwieniu. Jest to wynikrozpuszczenia się białek i głębokiego uszkodzenia tkanek.Pierwsza pomoc:  zapewnij poszkodowanemu bezpieczeństwo;  oddziel poszkodowanego od substancji żrącej (jeśli odzież nie jest przyklejona do skóry, zdejmij ją);  jak najszybciej zmyj szkodliwą substancję dużą ilością chłodnej wody w taki sposób, aby spływała po ciele jak najkrótszą drogą (wyjątkiem jest oparzenie wapnem niegaszonym, w tym wypadku należy najpierw mechanicznie usunąć wapno, a następnie spłukać ciało mocnym strumieniem wody);  nałóż na oparzone miejsce osłaniający opatrunek jałowy;  wezwij pogotowie ratunkowe i pozostań z poszkodowanym, zapewniając mu wsparcie psychiczne i komfort termiczny;  zabezpiecz opakowania i resztki substancji żrącej.Porażenie prądem elektrycznymPorażenie prądem to skutek przepływu prądu elektrycznego przez ciało człowieka.Poszczególne części ciała posiadają różny opór elektryczny, co stanowi przeszkodę nadrodze prądu, ograniczając jego przepływ.Porażenie prądem prowadzi do:  utraty przytomności;  zatrzymania akcji serca;  zatrzymania oddechu;  skurczu mięśni (a w konsekwencji zwichnięć i złamań);  oparzeń;  urazów kręgosłupa i głowy;  natychmiastowej śmierci.Pierwsza pomoc:  zapewnij bezpieczeństwo sobie i poszkodowanemu;  usuń przyczynę porażenia prądem;  wyłącz źródło prądu (jeśli jest to niemożliwe, odciągnij poszkodowanego za pomocą nieprzewodzących materiałów, np. suchego kawałka drewna lub plastikowego kija);  oceń funkcje życiowe poszkodowanego (w razie zatrzymania akcji serca rozpocznij resuscytację krążeniowo-oddechową);  wezwij pogotowie ratunkowe; 5

 oceń obrażenia ciała;  unieruchom złamane i/lub zwichnięte kończyny;  schładzaj miejsce porażenia prądem i zabezpiecz rany przed zakażeniem;  nawet jeżeli poszkodowany jest przytomny (nie ma widocznych objawów pilnej interwencji), bezwzględnie przetransportuj chorego do szpitala lub wezwij karetkę (u poszkodowanego mogą pojawić się zaburzenia elektrolitowe, odwodnienie, zaburzenia rytmu serca);  jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny (ale oddycha i nie ma oznak wstrząsu bądź urazu kręgosłupa), ułóż go w pozycji bezpiecznej;  jeżeli widoczne są objawy wstrząsu, należy prowadzić postępowanie przeciwwstrząsowe.5. Urazy kostno-stawoweSkręcenieSkręcenie to zamknięte uszkodzenie stawu spowodowane zbytnim jego naciągnięciempowstałym w wyniku krótkotrwałego przemieszczenia powierzchni stawowych kości.Najczęstszą przyczyną skręceń jest gwałtowny, nieprawidłowy ruch w stawach.Najczęściej ulega skręceniu staw:  skokowy;  kolanowy;  barkowo-obojczykowy.Objawy skręcenia:  ostry ból w okolicy stawu;  obrzęk;  krwawy wylew;  zniekształcenie obrysu stawu;  utrata ruchomości stawu.ZwichnięcieZwichnięcie to uszkodzenie stawu, w którym budujące go kości utraciły ze sobąstyczność. Rozdzielone elementy kostne w stawie nie wracają samoistnie doprawidłowej struktury anatomicznej. Zwichnięcie niesie ze sobą prawdopodobieństwouszkodzenia sąsiadujących ze stawem naczyń krwionośnych i nerwów.Najczęściej zwichnięciu ulega staw:  skokowy;  ramienny;  łokciowy;  międzypaliczkowy.Objawy zwichnięć:  silny ból;  patologiczne zniekształcenie stawu;  obrzęk;  zasinienie; 6

 brak czucia.Pierwsza pomoc:  chroń uszkodzony stawu — nie można obciążać stawu, który uległ urazowi;  odpoczywaj — zrób przerwę w wykonywaniu aktywności fizycznej. Należy ograniczyć przemieszczanie się do minimum;  schładzaj okolice, których doszło do urazu.  uciskaj miejsce urazu, np. przez założenie bandażu elastycznego w celu zmniejszenia obrzęku;  unieś kończyny do góry i umieść je na podwyższeniu (zmniejszy to ból i obrzęk);  unieruchom uszkodzony staw zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem siebie dwie sąsiednie kości przylegające do uszkodzonego stawu.Uwaga! Nie można poruszać stawem lub usiłować go nastawić!ZłamaniaZłamanie to całkowite przerwanie ciągłości tkanki kostnej.Rodzaje złamań:  zamknięte;  otwarte;  proste;  wieloodłamowe.Objawy:  ostry ból w okolicy złamania (nasilający się przy dotyku);  zmiana kształtu (deformacja złamanej kości);  zmiana zabarwienia skóry;  obrzęk;  w złamaniu otwartym krwawienie i widoczne odłamy kostne.Pierwsza pomoc:  unieruchom złamaną kość zgodnie z zasadą, że muszą być unieruchomione względem siebie dwa sąsiednie stawy przylegające do uszkodzonej kości;  nie poruszaj kończyną i nie usiłuj jej nastawiać;  w złamaniu otwartym zatamuj ewentualny krwotok i załóż na ranę opatrunek jałowy;  nie ruszaj poszkodowanego bez wyraźnej potrzeby;  nie przemieszczaj poszkodowanego bez unieruchomienia złamanej kości;  zapewnij poszkodowanemu komfort termiczny i psychiczny;  w razie potrzeby zastosuj postępowanie przeciwwstrząsowe;  wezwij pogotowie ratunkowe.Uraz kręgosłupaUraz kręgosłupa należy zawsze podejrzewać w następstwie wypadków samochodowych,upadku z dużej wysokości oraz skoku do wody. Przemieszczenie się odłamków kostnychmoże spowodować uszkodzenie rdzenia kręgowego i w rezultacie doprowadzić doporażenia kończyn, a nawet śmierci.Objawy:  silny ból głowy i pleców; 7

 zaburzenia oddychania;  niedowład połowiczny lub całkowity;  porażenie siły mięśniowej kończyn i tułowia;  bezwiedne oddawanie moczu i stolca;  zaburzenia czucia;  utrata przytomności.Pierwsza pomoc:  zapewnij bezpieczeństwo sobie i ratowanemu;  wezwij pomoc;  unieruchom odcinek szyjny kręgosłupa;  oceń funkcje życiowe poszkodowanego: — jeżeli ratowany wymaga resuscytacji krążeniowo-oddechowej, należy udrożnić drogi oddechowe przez wysunięcie żuchwy; — jeżeli ratowany nie wymaga resuscytacji krążeniowo-oddechowej, należy zatamować krwawienie oraz podjąć inne działania (walka ze wstrząsem). Nie wolno ruszać poszkodowanego do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego;  zapewnij komfort psychiczny i termiczny.6. Ewakuacja poszkodowanego z miejsca zdarzeniaZasady:  ustal liczbę osób, które należy ewakuować z miejsca zdarzenia (w pierwszej kolejności należy ewakuować ludzi z pomieszczeń bezpośrednio zagrożonych);  zdobądź informacje o stanie zdrowia zagrożonych osób;  wskaż drogi ewakuacyjne;  nie dopuść do paniki i chaosu.Sposoby ewakuowania poszkodowanych:  Osoby chore najłatwiej ewakuować, wykorzystując nosze lub krzesła.  Chwyt kończynowy — pierwszy ratownik chwyta poszkodowanego pod pachy, stojąc za jego głową, drugi chwyta pod kolana, stojąc tyłem do chorego.  Chwyt na „stołeczku” Rysunek III.1. Chwyt na „stołeczku” 8

Źródło: opracowanie własne — ratownicy w pierwszej kolejności chwytają się za przedramiona, a następnie splatają dłonie, tworząc „siedzenie”, na którym siada poszkodowany. Ratowany trzyma ratowników za szyję. Chwyt strażacki — ratownik przekłada jedną rękę między nogami ratowanego, układa poszkodowanego na barkach i chwyta przełożoną rękę między nogami za nadgarstek ręki zwisającej z przodu. Druga ręka ratownika natomiast jest wolna, umożliwia mu to poruszanie się nawet po drabinie. Chwyt na barana Rysunek III.2. Chwyt na barana Źródło: opracowanie własne — ratownik umieszcza poszkodowanego na swoich plecach w taki sposób, że ratownik obydwoma rękami podtrzymuje uda ewakuowanego. Chwyt biodrowy Rysunek III.3. Chwyt biodrowy Źródło: opracowanie własne — ratownik robi przysiad tyłem przy osobie leżącej i ujmuje ją jedną ręką pod pachami od strony pleców, drugą zaś chwyta pod kolanami. 9

 Chwyt kołyskowy („matczyny”) Rysunek III.4. Chwyt kołyskowy Źródło: opracowanie własne — polega na ułożeniu poszkodowanego przed sobą na ramionach w taki sposób, w jaki chwyta się dziecko. Chwyt Rauteka — chwyt ratowniczy mający zastosowanie podczas udzielania pierwszej pomocy służący do szybkiej ewakuacji poszkodowanego z zagrożonego miejsca (np. z samochodu). Stosujemy go w przypadku bezpośredniego zagrożenia życia. Podczas wydobycia poszkodowanego ratownik umieszcza prawą rękę pod prawą pachą poszkodowanego i chwyta go za żuchwę w celu stabilizacji głowy i odcinka szyjnego kręgosłupa. Jednocześnie ratownik opiera potylicę ratowanego o własne ramię. Lewą rękę należy włożyć pod lewą pachę poszkodowanego i chwycić nachwytem jego lewe przedramię. W następnej kolejności należy, stabilizując głowę, delikatnie unieść poszkodowanego i wyciągnąć go z miejsca zagrożenia. 10