Project proposal

โครงการวจิ ัย RUN 1.4:การเคลือ่ นย้ายของนักศึกษาข้ามชาตใิ นอาเซียน: โอกาสและข้อท้าทายในการพฒั นาความร่วมมือในระดับภูมภิ าคนกั วิจยั : องั คณา กมลเพช็ ร์ / ษัษฐรัมย์ ธรรมบษุ ดี / ชาดา เตรียมวิทยา / ผจงรักษ์ กยุ แก้วกมุ ภาพนั ธ์ 2561

1 การเคลอ่ื นย้ายของนักศึกษาข้ามชาตใิ นอาเซียน: โอกาสและข้อท้าทายในการพฒั นาความร่วมมือใน ระดบั ภูมิภาค Transnational Student Mobility in ASEAN: Opportunity and Challenge towards the Development of Regional Cooperation หน้า1.ความเป็ นมาและความสาคญั ของปัญหา.................................................................................... 21.1 วตั ถปุ ระสงค…์ ……………………………………………………………………………... 61.2 สถานการณ์การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติ................................................................... 61.3 แนวโนม้ การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติในอาเซียน........................................................ 101.4 คาถามวิจยั ............................................................................................................................... 182. กรอบแนวคิดทฤษฎีว่าด้วยการศึกษากับสังคม......................................................................... 192.1 การศึกษากบั การเลื่อนลาดบั ช้นั ทางสังคม…………………………………………………… 192.2 การศึกษาในกระแสเสรีนิยมใหม.่ ............................................................................................. 202.3 การศึกษาต่างประเทศกบั ระบบเศรษฐกิจการเมือง………………………………………….. 213.กล่มุ คาอธิบายว่าด้วยผลกระทบของการเคล่ือนย้ายของนกั ศึกษา............................................... 223.1 กระบวนการทาใหก้ ารศึกษาเป็นสินคา้ ................................................................................... 223.2 การเปล่ียนแปลงทางการเมือง.................................................................................................... 223.3 การเปล่ียนภูมิทศั นท์ างสังคม…………………………………………………………………. 234. การวางแผนการดาเนนิ งาน และวธิ ีดาเนินการวจิ ัย (Research Methodology).......................... 23- พ้นื ที่ที่ศึกษา................................................................................................................................... 23- วธิ ีดาเนินการวจิ ยั (Research Methodology)……………………………………………………… 25- วิธีการเกบ็ ขอ้ มูล...............................................................................................................................265. แนวโน้มการเคล่อื นย้ายของนักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษาของรัฐและเอกชน..................................27

2 1. ความเป็ นมาและความสาคญั ของปัญหา สถานการณ์และแนวโน้มการเปลี่ยนแปลงต่างๆ จากการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาข้ามชาติในระดบั อุดมศึกษานาไปสู่ความสนใจต่อวาทกรรมดา้ นนโยบายการศึกษาและปัจจยั การเคล่ือนยา้ ยตลอดจนผลกระทบต่างๆ ท่ีกาลังเกิดข้ึนในบริบทโลกรวมถึงระดบั ภูมิภาคและระดับชาติอนั เป็ นผลมาจากการเปล่ียนแปลงเชิงโครงสร้างทางเศรษฐกิจสังคม การเมืองและวฒั นธรรมภายใตก้ ระแสโลกาภิวตั น์ของการศึกษา (Globalization of education) ดงั จะเห็นวา่ จานวนนกั ศึกษาขา้ มชาติท่ีกาลงั ศึกษาอยนู่ อกประเทศของตนเอง1นบั ต้งั แตก่ ลางทศวรรษ 1980 ท้งั จากประเทศสหรัฐอเมริกา และโดยเฉพาะยโุ รปและเอเชียที่เพ่ิมสูงข้ึนมากกวา่ สามลา้ นคนในปี ค.ศ. 20092 ซ่ึงเป็ นจานวนใกลเ้ คียงกบั ที่ OECD ไดป้ ระมาณการไวค้ ือ 3.7พนั ลา้ นคน3 และจานวนนักศึกษาได้สูงมากกว่าห้าลา้ นคนในปี 20114 จานวนนักศึกษาที่เพิ่มสูงข้ึนน้ีสะทอ้ นใหเ้ ห็นถึงความสัมพนั ธ์ระหวา่ งกระบวนการการศึกษาในระดบั โลก (global educational processes)ท่ีกาลงั ขบั เคลื่อนคู่ขนานไปกับการพฒั นาทางเศรษฐกิจสังคม ภูมิรัฐศาสตร์และวฒั นธรรมของโลกในลกั ษณะที่ “ความรู้” ไดร้ ับคาอธิบายว่ามีสถานะที่สามารถไหลเวียนขา้ มประเทศ และสามารถถ่ายทอดผ่านการเคล่ือนยา้ ยที่ทาให้คนจานวนมากสามารถเขา้ ถึง ตลอดจนความสามารถในจดั การการผลิตดา้ นความรู้(Knowledge production, transfer and circulation) ท่ีลมุ่ ลึกมากยงิ่ ข้ึนกวา่ ที่เป็นมา5 Robin Shields ช้ีใหเ้ ห็นว่าปรากฏการณ์การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติในระดบั อุดมศึกษามีความสัมพนั ธ์กบั กระบวนการการศึกษาในระดบั โลก (global educational processes) ซ่ึงกระบวนการน้ีสามารถอธิบายไดด้ ว้ ยกระแสการขบั เคล่ือนของโลกาภิวตั น์ โดยการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติไดร้ ับการอธิบายเช่ือมโยงเขา้ กบั กรอบแนวคิดทฤษฎีโลกาภิวตั น์ เช่น ทฤษฎีเสรีนิยมใหม่ (Neo-liberalism) ทฤษฎีเชิงวิพากษ์ (Critical perspectives) ว่าดว้ ยการอธิบายเกี่ยวกบั ระบบโลก (World system) และโลกในยคุ หลงัโครงสร้าง (Poststructuralism)6 ซ่ึงจะเห็นว่ามีงานวิจยั จานวนมากท่ีวิเคราะห์การเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติในบริบทของเศรษฐกิจทางความรู้ระดบั โลก (Global knowledge economy) หรือ การท่ีสังคมในระดบั โลกใหค้ วามสาคญั เพม่ิ มากข้ึนกบั การแลกเปลี่ยนความรู้ดา้ นขอ้ มูลซ่ึงเป็ นทรัพยส์ ินทางปัญญา ความรู้1 ขอ้ มลู จานวนนกั ศึกษาขา้ มชาติจากฐานขอ้ มูลของ UNESCO Institute for Statistics (UIS) และ Project Atlas (Institute of InternationalEducation - IIE) มีความแตกต่างกนั ขอ้ มลู ที่จดั ทาโดย UIS จะนบั เฉพาะจานวนนกั ศึกษาที่เรียนในระดบั อุดมศกึ ษานอกประเทศของตนเองเพ่อื สาเร็จปริญญา(degree mobility) ส่วนขอ้ มูลของ IIE จะรวมจานวนนกั ศึกษาในระดบั อดุ มศกึ ษาท้งั ท่ีเรียนเพ่ือสาเร็จปริญญาและเขา้ มาศึกษาต่อในระยะส้นั หรือในลกั ษณะของโครงการแลกเปลีย่ นเพ่ือสาเร็จการศกึ ษาตามหลกั สูตร (credit mobility)2UNESCO Institute for Statistics (UIS). 2011. Global Education Digest 2011. Comparung Education statistic3 OECD. 20094 Institute of International Education (IIE)5 Shields, Robin. Globalization and International Student Mobility: A Network Analysis.6 Shields, Robin. 2012. Globalization and International Student Mobility: A Network Analysis. Comparative EducationReview.

3(Information society)7 จึงเป็ นสิ่งสาคญั มากกว่าการเคล่ือนยา้ ยสินคา้ ในทัศนะน้ี การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติจึงมีความเช่ือมโยงกบั ความตอ้ งการความรู้เฉพาะทางมากข้ึนโดยเฉพาะดา้ นเทคโนโลยีซ่ึงนกั ศึกษาไม่สามารถหาไดใ้ นประเทศตนเองและนกั ศึกษาก็จะเขา้ สู่ระบบของแรงงานที่มีทกั ษะระดบั สูงในการช่วยพฒั นาการเติบโตทางเศรษฐกิจของประเทศ ดงั น้นั บทบาทสาคญั ของการศึกษาจึงหมายถึงการพฒั นาทุนมนุษย์ (human capital) ซ่ึงเป็ นตน้ ทุนท่ีมีความสาคญั ในการขบั เคล่ือนการพฒั นาเศรษฐกิจดา้ นต่างๆ ของรัฐ (knowledge-based economies)8 ทุนมนุษย์ ถือเป็ นตวั ทานายที่แข็งแกร่งท่ีสุดท่ีใชใ้ นการช้ีวดั เสถียรภาพและความเขม้ แข็งทางดา้ นเศรษฐกิจ9ทุนมนุษยจ์ ึงเป็ นกลไกหลกั ในการพฒั นาส่งเสริมนโยบายของรัฐต่อเสถียรภาพดา้ นเศรษฐกิจและสังคมของประเทศ ทุนมนุษยจ์ ึงเช่ือมโยงกบั เรื่องของการเติบโตทางเศรษฐกิจและประชากร แรงงานที่มีทกั ษะ รายได้ผลผลิตและความเจริญทางดา้ นเทคโนโลยีระดบั สูง การสร้างสรรคน์ วตั กรรม แรงงานซ่ึงเป็ นทุนมนุษยเ์ ม่ือจบการศึกษาจะมีแนวโน้มท่ีจะเคลื่อนยา้ ยดว้ ยการตดั สินใจของตนเองมากกว่าในการเขา้ สู่ตลาดแรงงานดงั น้ัน ภูมิภาคหลายแห่งท่ีมีมหาวิทยาลยั ที่พร้อมสาหรับการเรียนการสอนก็จะเห็นการเคลื่อนยา้ ยของทุนมนุษยใ์ นระดบั อุดมศึกษาเขา้ ไปเป็นจานวนมาก ซ่ึงภูมิภาคที่มีทุนมนุษยจ์ านวนมากก็จะไดป้ ระโยชน์จากการเติบโตทางเศรษฐกิจท่ีเหนือกวา่ ภูมิภาคอื่นจากทุนมนุษยเ์ หล่าน้ี10 ดังน้ัน มุมมองการเติบโตทางเศรษฐกิจไดม้ ีการเปล่ียนแปลงไปอย่างมาก จากแต่เดิมที่สังคมเกษตรกรรมมองว่าการเติบโตทางเศรษฐกิจข้ึนอยู่กับท่ีดินทากิน เป็ นเศรษฐกิจอุตสาหกรรมท่ีให้ความสาคญั กบั การพฒั นาทุนทางกายภาพ (physical capital)11 แต่ทุนมนุษยเ์ ป็ นหลกั สาคญั ในการเติบโตและการพฒั นาดา้ นเศรษฐกิจ ภูมิภาคที่มีทุนมนุษยใ์ นระดบั ต่าก็จะมีขอ้ จากดั ในการพฒั นาทางเศรษฐกิจ12การให้ความสาคญั กับนักศึกษาขา้ มชาติได้ทาให้ประเทศอุตสาหกรรมหลายประเทศทบทวนการพฒั นา7 Ibid.,8 Corcoran, Jonathan and Faggian, Alessandra. 2017. Graduate Migration and Regional Development: An InternationalPerspectives. UK: Edward Elgar Publishing.9 Abel, J.R. and Deitz, R. 2012. Do Colleges and Universities Increase Their Region’s Human Capital?. Journal ofEconomic Geography, 12(3): 667-691, doi: 10.1093/jeg/lbr020. Cited in Corcoran, Jonathan and Faggian, Alessandra.2017: p. 2.10 Haapanen, M. and Trevo, H. 2012. Migration of the highly Educated: Evidence from Residences Spells of UniversityGraduates. Journal of Regional Science. 52(4): 587-605. Cited in Corcoran, Jonathan and Faggian, Alessandra. 2017: p. 2.11 ทนุ ทางกายภาพ หมายถึง สิ่งที่มนุษยไ์ ดส้ รา้ งข้ึนเพอ่ื อานวยความสะดวกต่อการดารงชีวติ หรือเป็นปัจจยั พ้ืนฐานในการผลิตท่ีสนบั สนุนการดารงชีพของประชาชนไดแ้ ก่ การคมนาคมขนส่ง ระบบไฟฟ้ า ประปา ระบบพลงั งาน การสื่อสาร โทรคมนาคม โบราณวตั ถุ โบราณสถาน หรือสิ่งปลกู สร้างต่างๆ12 Haapanen, M. and Trevo, H. 2012. Cited in Corcoran, Jonathan and Faggian, Alessandra. 2017: p. 2.

4นโยบายการเขา้ เมอื ง ดงั จะเห็นวา่ หลายประเทศไดด้ าเนินยทุ ธศาสตร์ที่จะดึงดูดนกั ศึกษาในระดบั อุดมศึกษาท่ีจบการศึกษาเพ่อื เป็นแรงงานสาคญั ในการพฒั นาประเทศ13 ดงั น้นั จะเห็นวา่ มุมมองตอ่ การการเปล่ียนแปลงตา่ งๆ ท่ีกาลงั เกิดข้ีนจากการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติที่เพิ่มสูงข้ึนในบริบทเศรษฐศาสตร์ทางการศึกษาภายใตก้ ระแสโลกาภิวตั น์ได้สร้างความเขา้ ใจเกี่ยวกบั นโยบายดา้ นการศึกษาในบริบทของความเป็นรัฐชาติ (Nation-States) อยา่ งไรก็ตาม การเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาต่างชาติก็ยงั สะทอ้ นให้เห็นถึงอิทธิพลของกระแสโลกาภิวตั น์ที่มีผลต่อความเป็ นปัจเจกชนการตดั สินใจของนักศึกษาในการเคล่ือนยา้ ยเพื่อศึกษาต่อสะทอ้ นให้เห็นถึงวฒั นธรรมของโลกยุคปลายสมยั ใหม่ (Culture of late modernity) ท้งั น้ี ระดบั การเชื่อมโยงระหวา่ งการตดั สินใจในระดบั ปัจเจกชนกบัโลกภายนอกในลกั ษณะเครือขา่ ยท่ีส่งผลถึงกนั มากข้ึน ซ่ึงเกิดข้ึนพร้อมกบั ความคิดในการกาหนดทางเลือกของตนเอง (Self determination) และความเสี่ยงท่ีตอ้ งเผชิญ (Risks)14 อนั เป็ นผลจากกระแสโลกาภิวตั น์ท่ีขบั เคล่ือนภายในภมู ภิ าคอาเซียนที่มีแนวโนม้ เพ่มิ สูงข้ึน และมีอิทธิพลครอบงาในทุกมิติ และกาลงั กลายเป็นพลวตั ิสาคญั ท่ีเช่ือมโยงกบั บริบทการเปลี่ยนแปลงของปัจจยั ด้านเศรษฐกิจ สังคม และประชากรท่ีกาลงัเกิดข้ึนในช่วงสองสามทศวรรษที่ผ่านมา ดังจะเห็นว่า ระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียนด้วยกนั และกับประเทศอาเซียนบวกสาม15 ไม่เพียงแต่จะมีการลงทุนจานวนมหาศาลกบั การบริหารจดั การทางการศึกษาในระดบั อุดมศึกษา อนั ตอบสนองต่อการเติบโตของชนช้นั กลางท่ีเพิ่มจานวนมากข้ึนในภูมิภาคและความตอ้ งการศึกษาตอ่ ในระดบั อดุ มศึกษาของนกั ศึกษาขา้ มชาติ ผนวกกบั ปัจจยั สาคญั จากนโยบายของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนในเรื่องการสร้างอาเซียนใหเ้ ป็ นฐานการผลิตและตลาดเดียวกนั ในการอานวยความสะดวกในการเคล่ือนยา้ ยเงินทุนและแรงงานทกั ษะสูงอยา่ งเสรี การเคลือ่ นยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติไม่เพยี งสะทอ้ นใหเ้ ห็นวา่ รูปแบบการเคล่ือนยา้ ยของแรงงานมีทกั ษะกาลงั เป็นแนวโนม้ ท่ีจะสูงเพม่ิ มากข้ึนในทศวรรษขา้ งหนา้ ของภูมิภาคอาเซียน แต่ยงั เป็ นเครื่องหมายสาคัญที่แสดงให้เห็นถึงบทบาทความเป็ นองค์กรมหาวิทยาลัยที่มีความเช่ือมโยงกับระบบพฒั นาทางเศรษฐกิจและสังคมในระดบั ภูมิภาคและระดบั โลกที่จะตอ้ งขบั เคล่ือนความร่วมมือท่ีเขม้ แข็งในการกาหนดทิศทางที่จะตอบสนองหรือช้ีนาองค์กรภาคส่วนต่างๆ ให้บรรลุถึงการดาเนินงานในลกั ษณะเครือข่ายมหาวิทยาลยั อาเซียนท่ีมีประสิทธิภาพในการประสานประโยชน์ร่วมกบั องคก์ รทางการศึกษาและองคก์ ร13 Rowe. F.; Corcoran, J. and Faggian, A. 2013. Mobility Patterns of Overseas Human Capital in Australia: the Role of aNew Graduate Visa Scheme and Rural Development Policy. Australian Geographer. 44(2): 177-195. Cited in Corcoran,Jonathan and Faggian, Alessandra. 2017: p. 2.14 Shields, Robin. 2012, p. 610.15 อาเซียนบวกสาม คือ กลมุ่ ประเทศในเอเชียตะวนั ออเกฉียงใตซ้ ่ึงเป็นสมาชิกในอาเซียน 10 ประเทศ และประเทศที่ผนวกเพมิ่ มาสาม ประเทศ ไดแ้ ก่ จีน ญี่ป่ ุน เกาหลใี ต้ซ่ึงเป็นแผนงานท่ีมงุ่ เนน้ ใหม้ ีเขตการคา้ เสรีของประเทศในกลมุ่ เอเชียตะวนั ออก (East Asian Free Trade Area – EAFTA โดยมีเป้ าหมายท่ีจะนาไปสู่ความเป็นหุ้นส่วนทางเศรษฐกิจท่ีคลอบคลมุ ของภูมิภาคเอเชียตะวนั ออก (Comprehensive Economic Partnership for East Asia – CEPEA) ADB Institute(ADBI), 2014, ASEAN 2030: Toward a Borderless Economic Community, 19.

5พนั ธมิตรอื่นๆ ท่ีจะแกไ้ ขปัญหาที่เป็ นขอ้ ทา้ ทายร่วมกัน ไม่ว่าจะเป็ นเร่ืองของการประกันคุณภาพทางการศึกษา การรับรองวุฒิทางการศึกษา การพฒั นาขอ้ ตกลงร่วมกนั เพ่ืออานวยความสะดวกในเรื่องการเคล่ือนยา้ ย การพฒั นาสาขาวิชาเพ่ือตอบสนองต่อตลาดแรงงาน การแลกเปลี่ยนทางวิชาการ การป้ องกนัปัญหาการสูญเสียผูเ้ ชี่ยวชาญในสาขาต่างๆ การพฒั นาการวิจยั เพ่ือแกไ้ ขปัญหาสังคม วฒั นธรรม การเมืองสิ่งแวดลอ้ มร่วมกัน ฯลฯ โดยวางอยู่บนพ้ืนฐานการสร้างสรรค์เชิงบูรณาการเพ่ือพฒั นาความมน่ั คงอย่างยง่ั ยนื ใหก้ บั ประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน บริบทการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติเป็ นเร่ืองของการพฒั นาทรัพยากรมนุษยซ์ ่ึงกาลงั เป็ นประเด็นสาคญั เช่ือมโยงกบั การเคลื่อนยา้ ยเสรีของแรงงานทกั ษะระดบั สูงตามนโยบายการพฒั นาเศรษฐกิจของภูมภิ าคอาเซียน อีกท้งั ยงั เป็นปัจจยั ทางเศรษฐกิจที่สาคญั ในการสร้างรายไดใ้ หก้ บั ประเทศ ประกอบกบัปัจจยั การเปล่ียนแปลงดา้ นประชากรในอาเซียนที่มีความหลากหลาย จะเห็นวา่ ประชากรในวยั ทางานของบรูไน สิงคโปร์ ไทยกาลงั ลดลงเนื่องจากเขา้ สู่สังคมผูส้ ูงอายุ ขณะท่ีกมั พชู า ลาว อินโดนีเซียและฟิ ลิปปิ นส์ยงั มีกาลงั แรงงานที่กาลงั เติบโตเพม่ิ ข้ึน ซ่ึงแนวโนม้ ท้งั สองดา้ นน้ีกาลงั ผลกั ให้ประชากรในวยั ทางานมีความเป็นไปไดท้ ่ีจะเคล่ือนยา้ ยสูงข้ึนโดยเฉพาะกลุ่มที่ไดร้ ับการศึกษา ที่กล่าวมาขา้ งตน้ จึงนาไปสู่ประเด็นคาถามการวิเคราะห์ว่า ความสัมพนั ธ์ระหว่างการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติกบั การรวมตวั กนั ของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนตาม AEC Blueprint มีผลกระทบอยา่ งไรและมีความกา้ วหน้าหรือไม่เพียงใด มีปัญหาหรืออุปสรรคอยา่ งใดในการดาเนินงานตามพนั ธกิจท่ีระบุไว้ เน่ืองจากเจตนารมณ์ที่สาคญั คือการสร้างอาเซียนใหเ้ ป็ นฐานการผลิตเดียวเพ่ือให้มีการเคล่ือนยา้ ยของสินคา้ บริการ การลงทุน เงินทุน และแรงงานฝี มืออยา่ งสะดวกและเสรีมากข้ึน รวมท้งั การส่งเสริมการรวมกลุ่มสาขาสาคญั ของอาเซียนให้เป็ นรูปธรรม และแนวทางหน่ึงคือการส่งเสริมความร่วมมือระหว่างสมาชิกของเครือข่ายมหาวิทยาลยั ของอาเซียน (ASEAN University Network) เพ่ือเพิ่มการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาและเจ้าหน้าที่ด้านการศึกษาภายในภูมิภาค ความสัมพนั ธ์ระหว่างรูปแบบการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติอนั หลากหลายมีผลกระทบเชิงนโยบายด้านการศึกษาต่อความสาเร็จหรือไม่สาเร็จของนโยบายความร่วมมือท้ังในระดับชาติและระดับภูมิภาคอย่างไรและควรพฒั นาไปในทิศทางใด ในการติดตามผลความคืบหนา้ ดงั กล่าว จาเป็นตอ้ งทราบจานวนหรือขนาดประกอบกบั แนวโนม้ ของการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติภายในอาเซียนและอาเซียนบวกสาม ประเด็นท่ีน่าสนใจประการต่อมาคือโอกาสท่ีนกั ศึกษาสาเร็จการศึกษาจะกลบั ไปทางานท่ีประเทศบา้ นเกิดหรือในประเทศท่ีเดินทางเขา้ ไปศึกษาหรือประเทศอ่ืน ซ่ึงผลกระทบของพฤติกรรมของผูส้ าเร็จการศึกษาในประเทศอ่ืนดงั กล่าวจะช่วยให้เกิดการกาหนดนโยบายการลงทุนในมนุษย์ การสูญเสียหรือการไดก้ าลงั คนระดบั สูง (Brain Drain & Brain Gain)ซ่ึงในที่สุดจะมีผลกระทบต่อนโยบาย การเคลื่อนยา้ ยแรงงานเสรีและเป้ าหมายสี่ประการของ AEC คือการเป็ นตลาดและฐานผลิตเดียวกนั การเพิ่มขีดความสามารถทางการแข่งขนั ทางเศรษฐกิจของอาเซียน การพฒั นาเศรษฐกิจอยา่ งเสมอภาคและการบูรณาการเขา้ กบั เศรษฐกิจโลก กล่าวคือ ผลกระทบที่เป็ นขอ้ ทา้ ทายที่เกิดข้ึนจากการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาข้ามชาติที่น่าสนใจ คือ สัดส่วนของนักศึกษาที่ไปเรียนใน

6ต่างประเทศและอยทู่ างานต่อไปในประเทศน้นั (brain drain) มีแนวโน้มอยา่ งไร รวมถึงอุปสรรคต่อการพฒั นาเศรษฐกิจ สังคม ซ่ึงภาครัฐจะกาหนดนโยบายอย่างไรท่ีจะสอดคลอ้ งกับแนวทางการพฒั นาในระดบั ประเทศและระดบั ภูมิภาค อีกประการหน่ึงซ่ึงเชื่อมโยงกบั เร่ืองการเคลื่อนยา้ ยของแรงงาน คือ เร่ืองการวางยุทธศาสตร์การแกป้ ัญหาร่วมกนั ในการลกั ลอบเขา้ มาหางานทาโดยใช้ช่องทางของการเคลื่อนยา้ ยเพ่ือการศึกษา ซ่ึงการลกั ลอบทางานสะทอ้ นให้เห็นวา่ นโยบายและมาตรการส่งเสริมการเคลื่อนยา้ ยของแรงงานอย่างเสรียงั มีปัญหาและอุปสรรค ซ่ึงจะเห็นว่าการพฒั นาความร่วมมือท้งั ในระดบั ชาติและระดบัองค์ก รข องประ เทศ อา เซี ยนมี ป ระ เด็ น ที่ จะต้อ ง ค ล่ี ค ลา ยให้เห็ น ว่า โอ ก าส และ ข ้อท้า ท า ยที่ ก ล่ า วมา จ ะดาเนินการอย่างไรที่จะสอดคลอ้ งกบั นโยบายของภาครัฐและนโยบายของประชาคมอาเซียนในการสร้างเครือข่ายมหาวิทยาลยั ของอาเซียน หรือ AUN และนโยบายดาเนินงานของ AUN ประสบความสาเร็จมากนอ้ ยเพยี งใดในการสนบั สนุนให้เกิดการประสานประโยชน์ร่วมกนั ของความเป็ นเครือข่ายมหาวิทยาลยั แห่งอาเซียน ที่บูรณาการสังคมและวฒั นธรรมของอาเซียน (ASEAN Socio-cultural Community)1.1 วัตถุประสงค์ของการวจิ ัย 1. ศึกษาสถานการณ์และแนวโนม้ การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติในภูมิภาคอาเซียน และอาเซียนบวก 3 โดยศึกษาการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติท่ีเขา้ มาในประเทศไทย และการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาไทยท่ีเขา้ ไปในประเทศอาเซียนและอาเซียนบวก 3 โดยจะศึกษาท้งั ปัจจยั ในประเทศตน้ ทางและประเทศปลายทางที่ทาใหเ้ กิดการเคล่ือนยา้ ยในตา่ งประเทศ 2. ศึกษาสาเหตุและผลกระทบการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั การศึกษา เช่น คุณภาพทัศนคติ ยุทธศาสตร์การกาหนดนโยบายการศึกษา การพฒั นาหลกั สูตร มาตรฐานวิชาชีพ การพฒั นาเศรษฐกิจและตลาดแรงงาน แนวทางความร่วมมือทางการศึกษา การเติบโตของธุรกิจที่เกี่ยวขอ้ งกับการศึกษา ฯลฯ รวมท้งั สาเหตแุ ละผลกระทบที่ไม่เก่ียวขอ้ งกบั การศึกษา เช่น การอาศยั ช่องทางเขา้ มาหางานทา ปัญหาการเขา้ เมืองฯลฯ ซ่ึงเป็นโอกาสและขอ้ ทา้ ทายในการพฒั นาเครือขา่ ยความร่วมมือในภูมิภาค 3. ศึกษาแนวทางการพฒั นาความร่วมมือและขอ้ เสนอแนะเชิงนโยบายท่ีจะผลกั ดนั ใหเ้ กิดการบูรณาการทางการศึกษาในภมู ิภาคเพ่ือเสริมความเขม้ แขง็ ใหก้ บั องคก์ รที่เกี่ยวขอ้ ง1.2 สถานการณ์การเคล่ือนย้ายของนักศึกษาข้ามชาติ การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติ (Transnational student mobility) ถือว่าเป็นปรากฎการณ์ที่มีบทบาทสาคญั ยงิ่ ในกระแสการเคลื่อนยา้ ยแรงงานที่มีทกั ษะ (High-skilled labour) ทฤษฎีทางเศรษฐศาสตร์มองวา่ การเคลื่อนยา้ ยแรงงานที่มที กั ษะจะส่งผลกระทบในดา้ นบวกต่อเศรษฐกิจของประเทศที่รับแรงงานเหลา่ น้ี อนั จะก่อใหเ้ กิดคุณูปการตอ่ การแลกเปลี่ยนความคิดดา้ นเทคโนโลยแี ละนวตั กรรมตา่ งๆ รวมถึงความรู้ สินคา้ บริการ และทุนมากกวา่ แรงงานไร้ทกั ษะ อีกนยั ยะหน่ึงการเคล่ือนยา้ ยแรงงานที่มีทกั ษะเป็นการช้ีวดั ถึงความสาเร็จของเศรษฐกิจในตลาดโลกซ่ึงสะทอ้ นใหเ้ ห็นถึงความสามารถ

7ในการยกระดบั กาลงั แรงงานและการดึงดูดแรงงานท่ีมีทกั ษะ อีกท้งั ไม่เพยี งแต่ช่วยลดปัญหาการวา่ งงานของแรงงานไร้ทกั ษะ แต่ยงั ช่วยลดช่องวา่ งความไมเ่ ท่าเทียมกนั และการเขา้ ถึงสวสั ดิการของภาครัฐ16 การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติในระดบั อดุ มศึกษามีสาเหตแุ ละผลกระทบจากปัจจยั หลายดา้ นเช่น การผนึกกาลงั ของประเทศสมาชิกของแต่ละภูมิภาคเพือ่ สร้างความแขง็ แกร่งทางเศรษฐกิจระดบั ภมู ิภาคเช่น กลุ่มประเทศ OECD รวมท้งั ASEAN Passage เป็นตน้ / การกาหนดนโยบายดา้ นการศึกษา การเปลี่ยนแปลงดา้ นเศรษฐกิจการเมือง / ผลกระทบดา้ นประชากร / ยทุ ธศาสตร์การตลาด ฯลฯ ก่อนปี 2005กลุม่ ประเทศท่ีใชภ้ าษาองั กฤษเป็นหลกั เช่น ประเทศอเมริกา องั กฤษ ออสเตรเลีย เยอรมนั แคนาดา ฝรัง่ เศสนิวซีแลนด์ จะเห็นแนวโนม้ การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติจากทุกภูมภิ าคเขา้ ไปเป็นจานวนมาก ในปี2012 มีจานวนนกั ศึกษาขา้ มชาติเกือบหา้ พนั ลา้ นคน ซ่ึงมีอตั ราการเตบิ โตถึงร้อยละ 114 นบั ต้งั แตป่ ี 2000โดยอตั ราการเติบโตโดยเฉลี่ยร้อยละ 8 ตอ่ ปี ซ่ึงจากขอ้ มลู การวเิ คราะห์ของ ICEF คาดวา่ หากอตั ราการเติบโตยงั อยใู่ นระดบั น้ี จานวนนกั ศึกษาขา้ มชาติในระดบั อุดมศึกษาน่าจะสูงถึง 8.3 ลา้ นคนในปี 2020 โดยนกั ศึกษาที่เคลื่อนยา้ ยจานวนมากมาจากจีน อินเดีย และเกาหลีใต้ ขอ้ มูลจาก ICEF ไดอ้ ธิบายถึงแนวโนม้การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติที่มีการเปลี่ยนแปลงเขา้ มาในประเทศท่ีไม่ไดใ้ ชภ้ าษาองั กฤษเป็นหลกั(Non-speaking countries) จานวนมากข้ึน และพบวา่ มีการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาขา้ มชาติของอาเซียนจานวนสูงถึงร้อยละ 53 ปี ค.ศ. 2015 ภูมิภาคอาเซียนมีแนวโนม้ การเปลี่ยนแปลงที่สาคญั ควบคูไ่ ปกบั การรวมตวั กนัเขา้ เป็ นประชาคมเศรษฐกิจอาเซียน นน่ั คือ แนวโนม้ การเพิ่มข้ึนของกระแสการเคลื่อนยา้ ยเงินตราและการลงทุนขา้ มพรมแดนจากหลากหลายองคก์ รและสถาบนั อยา่ งเสรี (transnational border mobility) อนั เป็ นผลจากการเติบโตทางเศรษฐกิจของโลกในยคุ โลกาภิวตั น์ และแรงผลกั ดนั ที่สาคญั ของนโยบายดา้ นการคา้ และการพฒั นาในระดบั โลก เช่น ขอ้ ตกลงการอานวยความสะดวกดา้ นการคา้ ของ WTO (WTO Trade FacilitiesAgreement 2017) และ ขอ้ ตกลงของ ESCAP ในปี 2016 เก่ียวกบั Cross-border Paperless Trade Agreementin ESCAP รวมถึงแนวคิดการนา e-Trade เขา้ มาใชข้ อง UNCTAD ในปี 201617 ซ่ึงแนวโนม้ ดงั กลา่ วเกิดข้ึนควบคูก่ บั การเคล่ือนยา้ ยเพ่ือการแสวงหาความรู้และการฝึ กฝนอบรมทกั ษะต่างๆ ที่กาลงั เติบโตข้ึนอยา่ งรวดเร็วในภูมิภาคท่ีกาลงั มีการขบั เคลื่อนเปลี่ยนแปลงตามกระบวนการพฒั นาทางเศรษฐกิจแบบเสรีนิยมและนโยบายทางการเมือง ดงั น้นั จะเห็นไดว้ า่ รูปแบบของการเคล่ือนยา้ ยท่ีเก่ียวขอ้ งกบั เรื่องของการศึกษา16 Kahanec, Martin and Kralikova, Renata. 2011. Higher Education Policy and Migration: The Role of International StudentMobility. In CESifo DICE Report: p/20.17 International institute for Trade and Development. Trade and Development Regional Forum 2017. Linking Trade &Development for Inclusive & Sustainable Growth. 19-20 July 2017. Bangkok, Thailand. In partnership with Ministry ofEducation; Department of International Economic Affairs, Ministry of Foreign Affairs; Department of Trade Negotiations,Ministry of Commerce; The United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific (UNESCAP); ThailandConvention and Exhibition Bureau (TCEB).

8โดยเฉพาะการศึกษาในระดบั อุดมศึกษาซ่ึงเดิมเคยจากดั อยเู่ ฉพาะชนช้นั สูง กาลงั ขยายตวั เปิ ดกวา้ งใหท้ ุกชนช้นั สามารถเขา้ ถึงไดใ้ นวงกวา้ ง โดยเฉพาะชนช้นั กลางท่ีกาลงั เติบโตอยา่ งรวดเร็วภายในภูมภิ าคอาเซียน ส่ิงท่ีเห็นไดช้ ดั กค็ ือการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาติจากประเทศที่กาลงั เติบโตทางเศรษฐกิจอยา่ งรวดเร็วเช่น จีน อินเดีย เกาหลี และประเทศอ่ืนๆ กาลงั เพ่ิมจานวนมากข้ึนภายในภูมภิ าคน้ี แมว้ า่ การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาติจะเป็นการเคลื่อนยา้ ยในช่วงเวลาไม่ยาวนาน แต่จะส่งผลกระทบอยา่ งมากต่อระบบเศรษฐกิจ ตลาดแรงงานและกลไกขององคก์ รตา่ งๆ ท่ีเกี่ยวขอ้ ง18 อีกท้งั การรวมตวั กนั เป็ นประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนส่งผลกระทบต่อการปรับเปลี่ยนนโยบายดา้ นการศึกษาของประเทศสมาชิกอาเซียน หลายประเทศพยายามท่ีจะสนบั สนุนการเป็นศูนยก์ ลางทางการศึกษานานาชาติ International Education Hub โดยการติดตามความคบื หนา้ ของนโยบายใหส้ อดคลอ้ งกบั นโยบายการเคล่ือนยา้ ยอยา่ งเสรีของแรงงานระดบัฝี มือ 7 อาชีพ19 ปรากฏการณ์การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาติกาลงั ทวคี วามสาคญั มากยงิ่ ข้ึนในกระบวนการการเคล่ือนยา้ ยแบบไมถ่ าวรหรือชวั่ คราว (temporary migration) หรือ การเคล่ือนยา้ ยในระยะส้ัน (short-termmigration) โดยเฉพาะหลงั การรวมตวั ของประชาคมเศรษฐกิจอาเซียนในปี 2015 เน่ืองจากการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาตินบั เป็นองคป์ ระกอบสาคญั ในการดาเนินยทุ ธศาสตร์เพ่ือสนบั สนุนการพฒั นาทกั ษะของแรงงานและการเคลื่อนยา้ ยแรงงานทกั ษะสูงอยา่ งเสรี นอกจากน้ียงั เป็นปัจจยั ทางเศรษฐกิจท่ีสาคญั อนั มีอิทธิพลตอ่ การกาหนดอตั ราแลกเปล่ียนเงินตราระหวา่ งประเทศ20 ในช่วงทศวรรษท่ีผา่ นมาภมู ิภาคอาเซียนไดช้ ่ือวา่ เป็นภูมิภาคท่ีใหญ่ที่สุดภมู ิภาคหน่ึงที่มกี ารเคลื่อนยา้ ยออกของนกั ศึกษาจานวนมากเพือ่ เดินทางไปศึกษาต่อหรือ ฝึกอบรมในต่างประเทศซ่ึงส่วนใหญ่จะเป็นประเทศยโุ รป หรืออเมริกาตอนเหนือ แต่ในช่วงระหวา่ งปี 2005-2014 มิติการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาตขิ องภมู ิภาคอาเซียน (Transnational studentmobility) ไดเ้ ปลี่ยนแปลงไป นกั ศึกษาตา่ งชาติจานวนมากกาลงั เดินทางหลง่ั ไหลเขา้ มาเพ่อื ศึกษาต่อในประเทศต่างๆ ของภูมิภาคแห่งน้ี ทาใหร้ ูปแบบการเคลื่อนยา้ ยเป็ นไปในลกั ษณะการเคล่ือนยา้ ยภายในภมู ิภาค (Intraregional mobility) มากข้ึน ซ่ึงมีปัจจยั และองคป์ ระกอบต่างๆ หลายดา้ นที่น่าสนใจศึกษาให้เห็นถึงสถานการณ์และแนวโนม้ อนั เป็นพลวตั ิการเปลี่ยนแปลงท่ีมีความสาคญั ยง่ิ ท้งั ในมิติทางประวตั ิศาสตร์เศรษฐกิจ สงั คมและวฒั นธรรมของประชาคมอาเซียน การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติในภูมิภาค18 Available at http://monitor.icef.com/2015/11/the-state-of-international-student-mobility-in-2015/19 ASEAN Information Center. 2015. Thailand’s Education Within ASEAN Community 19 May 2015. The Government PublicRelations Department. Available at http://www.aseanthai.net/english/ewt_news.php?nid=2068filename=index.20 Asian Development Bank Institute (ADBI); the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) andthe International Labour Organization (ILO). 2014. Labour Migration, Skills & Student Mobility in Asia. Japan: AsianDevelopment Bank Institute.

9อาเซียนและอาเซียนบวกสามกาลงั เป็นกระแสการเคล่ือนยา้ ยท่ีถือวา่ อยใู่ นกระบวนการเคล่ือนยา้ ยแรงงานทกั ษะระดบั สูง ซ่ึงตามทฤษฎที างเศรษฐศาสตร์เห็นวา่ การเคลื่อนยา้ ยของแรงงานท่ีมที กั ษะจะส่งผลดีต่อประเทศที่รับแรงงานในการแลกเปลี่ยนความรู้ ความคิด สินคา้ บริการ และเงินทุน21 ซ่ึงผเู้ ช่ียวชาญดา้ นตลาดแรงงานไดว้ เิ คราะห์ใหเ้ ห็นวา่ นโยบายของยโุ รปตอ้ นรับการเขา้ มาของแรงงานทกั ษะสูง22 ซ่ึงจะเป็ นการยกระดบั กาลงั แรงงาน และช่วยลดปัญหาการวา่ งงานของแรงงานทกั ษะต่ารวมถึงความไมเ่ ท่าเทียมกนัในการเขา้ ถึงสวสั ดิการของภาครัฐ23 การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติจึงเป็นแนวโนม้ ที่สาคญั ในการคาดการณ์ถึงการอพยพเคล่ือนยา้ ยของแรงงานทกั ษะระดบั สูง (high-skilled immigrants)24 มีงานวจิ ยั ที่ศึกษาถึงสถานการณ์การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติในยโุ รปที่ไดร้ ับผลกระทบจากนโยบายการจดั การในระดบั อุดมศึกษา เช่นคา่ เล่าเรียน ภาษาท่ีใชใ้ นการสอน คณุ ภาพของสถาบนั ในระดบั อดุ มศึกษา25 รวมถึงผลกระทบท่ีส่งผลดีต่อเศรษฐกิจของประเทศที่รับแรงงานทกั ษะสูง ในเร่ืองของการพฒั นาศกั ยภาพตลาดแรงงานมีทกั ษะ การขยายตวั ของการคา้ การลงทุน26 ตลอดจนผลกระทบในเชิงเปรียบเทียบกบั แรงงานทกั ษะระดบั ล่าง27 ซ่ึงจะพบวา่ ผลกระทบเชิงนโยบายดา้ นการศึกษาในการพฒั นาความเป็นนานาชาติ (Internationalization) ที่ตอ้ งรองรับการเขา้ มาของนกั ศึกษาต่างชาติมีความเช่ือมโยงกบั สถานการณ์การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติในภูมิภาคอาเซียน ซ่ึงมีประเด็นที่จะตอ้ งศึกษาถึงนโยบายความร่วมมือดา้ นการอดุ มศึกษาของประเทศใน21 Chiswick, B.R. 2011. High-Skilled Immigration in a Globalized Labor Market. Washington D.C.: American EnterpriseInstitute.22 Kahanec, M. and K.F.Zimmermann. 2011. ‚High-Skilled Immigration Policy in Europe‛. In B.R. Chiswick, High-SkilledImmigration in a Globalized labour Market. Washington D.C.: American Enterprise Institute. P. 264-314.23 Kahanec, Martin and Kralikova, Renata. 2011. Higher Education Policy and Migration: The Role of International StudentMobility. CESifo DICE Report 9(4), 2011: 20-27.24 Suter, B. and M. Jandl. 2006. Comparative Study on Policies Towards Foreign Graduates: Study on Admission andRetention Policies towards Foreign Student ins in Industrialized Countries. Vienna: International Center for Migration Policydevelopment.25 DeVoretz, D.J. 2006. The Education , Immigration and Emigration of Canada Highly Skilled Workers in the 21stCentury. Washington D.C.: Georgetown’s Institute for the Study of International Migration.26 Kahanec, Martin and Kralikova, Renata. 2011. Higher Education Policy and Migration: The Role of International StudentMobility. CESifo DICE Report 9(4), 2011: 20-21.27 Chiswick, C.U.; B.R. Chiswick and G. Karras. 1992. ‚The Impact of Immigrants on the Macroeconomy‛. Carnegie-Rochester Conference Series on Public Policy. 37(1): 279-316.

10อาเซียนและการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาตทิ ี่มีผลกระทบต่อการกาหนดนโยบายที่สอดคลอ้ งกบั การเคลื่อนยา้ ยแรงงานอยา่ งเสรี1.3 แนวโน้มการเคลือ่ นย้ายของนักศึกษาต่างชาติในอาเซียน ในช่วงท่ีหลายๆ ประเทศในอาเซียนและอาเซียนบวกสามกาลงั พฒั นาประเทศไปสู่ความทนั สมยัแบบตะวนั ตก (Modernization) จะเห็นวา่ แนวโนม้ และรูปแบบการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาจากอาเซียนจะมีลกั ษณะการเคล่ือนยา้ ยจากประเทศท่ีกาลงั พฒั นาไปยงั ประเทศที่พฒั นาแลว้ (vertical mobility to horizontalmobility) ส่วนใหญจ่ ะมงุ่ เนน้ ไปท่ีประเทศยโุ รป และประเทศอเมริกาทางตอนเหนือ28 นกั ศึกษาจากจีนเกาหลีใต้ อินเดียและมาเลเซีย รวมท้งั ไทย ไดร้ ับการสนบั สนุนจากนโยบายภาครัฐใหเ้ ดินทางไปศึกษาหรือฝึกอบรมเพ่ือเรียนรู้เทคโนโลยรี วมท้งั องคค์ วามรู้ต่างๆ เพ่อื การพฒั นาประเทศ ซ่ึงในระยะเวลาดงั กลา่ วถือวา่ เป็นการระดมความรู้ตามกรอบแนวคิดดา้ นการพฒั นาศกั ยภาพเพ่อื สร้างตน้ ทุนมนุษย์ (human capitalformation)29 การถ่ายทอดความรู้ (knowledge transfer) และการพฒั นาระดมกาลงั ความสามารถในระดบั ชาติ(national capacity building)30 ซ่ึงก่อใหเ้ กิดกลไกและยทุ ธศาสตร์ความร่วมมือขององคก์ รและสถาบนั ต่างๆในหลายลกั ษณะที่เก่ียวขอ้ งกบั การศึกษาในระดบั อุดมศึกษา (Tertiary education) ไมว่ า่ จะเป็นเร่ืองของการสนบั สนุนทุนการศึกษาหรือโครงการความร่วมมอื เพื่อพฒั นาทกั ษะต่างๆ ซ่ึงการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาจากอาเซียน แต่ในช่วงระหว่างปี 2005-2014 มิติการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาต่างชาติของภูมิภาคอาเซียนได้เปล่ียนแปลงไป นกั ศึกษาต่างชาติจานวนมาก (Transnational student mobility) กาลงั เดินทางหลง่ั ไหลเขา้มาเพ่ือศึกษาต่อในประเทศตา่ งๆ ของภูมภิ าคแห่งน้ี การพฒั นาทางการศึกษาในระดบั อุดมศึกษาไดก้ ลายเป็ นยุทธศาสตร์ทางการเมืองที่สาคญั ของประเทศในภูมิภาคอาเซียน มีการลงทุนอยา่ งมหาศาลให้กบั สถาบนัทางวิจัยและวิชาการ และการศึกษาก็กาลงั กลายเป็ นกลไกสาคญั ของเศรษฐกิจในภูมิภาคที่ตอ้ งอาศยัเทคโนโลยีมากข้ึน พ่ึงพาขอ้ มูลข่าวสารมากข้ึน และเน้นการบริการมากข้ึน31 ในสถานการณ์เช่นน้ีเป็ นแรงผลกั ให้การศึกษาในระดับอุดมศึกษาของอาเซียนเป็ นเคร่ืองมือท่ีสาคญั ในการพฒั นาสังคมที่วางอยู่บนพ้ืนฐานของความรู้ (knowledge-based society) หลายประเทศในอาเซียนเร่ิมแข่งขนั ท่ีจะดึงดูดนกั ศึกษา28 Chan, Sheng-Ju. 2012. Shifting Patterns of Student Mobility in Asia. In Higher Education Policy. InternationalAssociation of Universities. 2012 (25): 207-224.29 Goodwin, C.D.(ed.). 1993. International Investment in Human Capital: Overseas Education for Development. New York:Institue of International Education. P.30 Chan, Sheng-Ju, 2012, Shifting Pattern of Student Mobility in Asia, 209.31 Altbach, Philip G. 2004 ‘The Past and Future of ASEAN Universities: Twenty First Century Challenges’ , In Altbach, PhilipG and Umakoshi, Toru. 2004. ‘ ASEAN Universities: Historical Perspectives and Contemporary Challenges’, The JohnHopskins University Press. Baltimore & London, pp. 13-32.

11ต่างชาติเพ่ือจะไดม้ าซ่ึงทรัพยากรที่มีคุณภาพ เช่น ประเทศมาเลเซียมีการพฒั นาเครือข่ายความร่วมมือกับมหาวิทยาลยั ระดบั โลกกับประเทศทางตะวนั ตก เช่น สหรัฐอเมริกา องั กฤษ คานาดา ออสเตรเลีย และนิวซีแลนด์32 เม่ือมองในด้านอุปทาน มาเลเซียเป็ นตวั อย่างของประเทศอาเซียนที่ส่งเสริมให้นักศึกษาต่างประเทศเขา้ มาเรียนในประเทศ UNESCO จัดอนั ดบั ให้มาเลเซียเป็ นประเทศเป้ าหมายหน่ึงในสิบประเทศที่มีนกั ศึกษาเขา้ มาเรียนในระดบั อดุ มศึกษา ซ่ึงเป็นไปตามนโยบายของรัฐบาลท่ีตอ้ งการใหน้ กั ศึกษาต่างชาติสมคั รเขา้ มาเรียนโดยต้งั เป้ าหมายว่าจะเพ่ิมจานวนนักศึกษาต่างชาติในมาเลเซียให้มีจานวนถึง250,000 ในปี 2025 ซ่ึงนบั ต้งั แต่ปี 2014 มาเลเซียไดข้ ยบั ข้ีนเป็ นอนั ดบั ที่ 9 จากอนั ดบั ท่ี 12 ของประเทศท่ีมีนกั ศึกษาตา่ งขาติเขา้ มาศึกษาต่อในระดบั อดุ มศึกษา33 โดยในปลายปี 2014 จานวนนกั ศึกษาในมาเลเซียสูงถึง135,000 คน ในสถาบนั การศึกษาท้งั ของภาครัฐและภาคเอกชน ซ่ึงส่วนใหญ่มาจากประเทศบงั กลาเทศ จีนอินโดนีเซีย ไนจีเรีย อินเดีย ปากีสถาน คาซกั สถาน ยเี มน ศรีลงั กา และลิเบีย สิงคโปร์เป็ นอีกประเทศหน่ึงของอาเซียนท่ีส่งเสริมตอ้ นรับนกั ศึกษาต่างประเทศ โดยในปี 2002 มีจานวนนกั ศึกษาต่างชาติที่เขา้ มาเรียนแบบเตม็ เวลาจานวน 50,000 คน ในสิงคโปร์ โดยจานวน 30,000 คนกระจายการศึกษาอยู่ในระดับโรงเรียนท้องถิ่น มหาวิทยาลัยภาครัฐสามแห่ง และสถาบันการศึกษาระดบั อดุ มศึกษา รวมท้งั วิทยาลยั ดา้ นธุรกิจท่ีเปิ ดหลกั สูตรการเรียนการสอนดา้ นธุรกิจในมหาวิทยาลยั หลายแห่ง จานวนท่ีเหลือกระจายตวั อยู่ในสถาบันการศึกษาภาคเอกชนประมาณ 300 แห่ง รัฐบาลสิงคโปร์ต้งั เป้ าหมายว่าในปี 2015 จะมีจานวนนักศึกษาต่างชาติถึง 150,000 คน ซ่ึงไดค้ าดการณ์ว่าการเขา้ มาของนักศึกษาไดช้ ่วยใหเ้ กิดการจา้ งงานถึง 22,000 และยงั ช่วยให้ผลผลิตมวลรวมของภาคการศึกษาสูงข้ึนจากร้อยละ 3 เป็ นร้อยละ 5 ด้วยความได้เปรียบของสิงคโปร์ในความพร้อมของบรรยากาศการศึกษาที่ใช้ภาษาองั กฤษ ทาใหม้ ลู คา่ ของตลาดดา้ นการศึกษาสูงถึง 2.2 ลา้ นลา้ นดอลล่าห์สหรัฐ จานวนนกั ศึกษาต่างชาติสูงถึง 97,000 คน ในปลายปี 2008 และ 95,000 คน ในปี 2009 ก่อนที่จานวนจะเริ่มลดลงเหลือ 91,500 คนและ 84,000 คน ในปี 2012 หนงั สือพมิ พ์ The Straits Times รายงานวา่ จานวนนกั ศึกษาต่างชาติในสิงคโปร์มีเพยี ง 75,000 คน34 การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติเป็ นองคป์ ระกอบท่ีสาคญั ของกระแสการยา้ ยถิ่นขา้ มชาติ ซ่ึงมีการเติบโตของนกั ศึกษาตา่ งชาติในระดบั อดุ มศึกษาเพม่ิ ข้ึนถึงร้อยละ 300 มากกว่าช่วงสามทศวรรษที่ผา่ นมาทาใหจ้ านวนนกั ศึกษาต่างชาติเพมิ่ ข้ึนจาก 2.0 พนั ลา้ นเป็ น 4.2 พนั ลา้ นระหวา่ งปี 2000 - 201135 ท้งั น้ีเป็ นผล32 Sugimura, Miki. 2008. International Student Mobility and Asian Higher Education: Framework for Global Network. InAsia-Pacific Sub-regional {reparatory Conference for the 2009 Wporld Conference on Higher Education. 24-26 September,2008, Macau, PR China.33 ICEF Monitor, 2016, Malaysia Competing for a Greater Share of International Students, available athttp://monitor.icef.com/2016/08/malaysia-competing-greater-share-international-students/34 http://www.straitstimes.com/opinion/singapore-may-rue-fall-in-foreign-student-numbers35 Organization for Economic Co-operation and Development (OECD), 2013, Education at Glance 2013: OECD Indicators,

12มาจากปัจจยั หลายๆ ดา้ น แต่ปัจจยั ท่ีมีอิทธิพลอยา่ งมากมาจากการกาหนดเป้ าหมายหลกั ของอาเซียนในการส่งเสริมใหเ้ กิดการเคล่ือนยา้ ยของแรงงานทกั ษะภายในภูมิภาค (Intraregional skill mobility) ตามหลกั การที่ระบุไวใ้ น ASEAN Economic Community - AEC Blueprint ซ่ึงนาไปสู่ขอ้ ตกลงยอมรับร่วมคุณสมบตั ินกัวิชาชีพตามมาตรฐานที่กาหนด (ASEAN Mutual Recognition Arrangement - MRA) ในการสนบั สนุนให้มีการเคลือ่ นยา้ ยของแรงงานทกั ษะสูงใน 7 สาขาอาชีพ36 เครื่องมือสาคญั ที่ทาให้ขอ้ ตกลง MRA เป็ นไปได้ คือการพฒั นา ASEAN Qualification Reference Framework (AQRF) ซ่ึงช่วยอานวยความสะดวกในการขอวีซ่าช่วั คราว และการส่งเสริมใหม้ ีการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาระดบั อุดมศึกษาและนกั วิชาการโดยการขยายบทบาทความร่วมมือต่างๆ ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั การศึกษา ซ่ึงจะเห็นว่าการเปล่ียนแปลงต่างๆ ทางดา้ นเศรษฐกิจสังคม และการเคล่ือนยา้ ยของประชากรในอาเซียนไดร้ ับแรงกระตุน้ จากระดบั การศึกษาท่ีกาลงั สูงข้ึน การเติบโตของประชากรวยั หนุ่มสาว นโยบายภาครัฐที่มีความโปร่งใสชดั เจนกว่าเดิม สถาบนั การเมืองและสังคมที่รวมกลุ่มเขม้ แข็งมากข้ึน รวมถึงการหลงั่ ไหลขา้ มพรมแดนของผูค้ นจานวนมาก ตลอดจนปัจจัยหลายดา้ นท่ีมีผลต่อการแข่งขนั เพิ่มข้ึนของนักศึกษาต่างชาติทว่ั โลก สภาวการณ์น้ีเชื่อมโยงสอดคลอ้ งกบักระแสโลกาภิวัฒน์ของมหาวิทยาลัยต่างๆ ท่ีกาลังขับเคล่ือนตามการเปลี่ยนแปลงของบริ บทโลก(Globalization of Universities)37 งานวิจยั หลายชิ้นไดว้ ิเคราะห์ถึงแนวโน้มการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาในประเทศที่พฒั นาแลว้ อนัเชื่อมโยงกบั ปัจจยั ดึงดูดและผลกั ดนั รวมถึงผลกระทบต่อประเทศที่รับ หรือ ประเทศที่ส่งในภมู ิภาคอาเซียนเช่น งานของ LI and Brey (2007) de Wit (2008) ซ่ึงศึกษาถึงปัจจยั ผลกั ดนั ในแง่ของคุณภาพการศึกษาที่ต่ากวา่ มาตรฐาน (poor quality of education) หรือ การทาวิจยั ที่ขาดการรองรับความพร้อม ค่านิยม การแข่งขนัที่เขม้ ขน้ ของการศึกษาภายในประเทศ ส่วนปัจจยั ดึงดูดไดแ้ ก่ ระบบการศึกษาท่ีมีคุณภาพ ทุนการศึกษาความพร้อมของส่ิงอานวยความสะดวกในการศึกษาวิจัย รวมถึงสภาพแวดลอ้ มทางเศรษฐกิจ สังคมการเมืองของประเทศที่พฒั นาแลว้ เป็ นตน้ ส่วนงานของ Francis L. Collins (2013) ศึกษาปัจจยั ที่มีผลกระทบต่อรูปแบบ อตั ลกั ษณ์การเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาต่างชาติภายในภูมิภาคเอเชียโดยศึกษาจากนกั ศึกษาเกาหลีใตท้ ่ีเขา้ มาศึกษาตอ่ ในประเทศจีน ญ่ึป่ ุน สิงคโปร์และไตห้ วนั 38 เดิมทีประเทศในภูมิภาคอาเซียนยงั ขาดปัจจยั ดึงดูดที่จะใหน้ ักเรียนนกั ศึกษาต่างชาติเขา้ มาศึกษาในภูมิภาคน้ี เนื่องจากยงั ไม่ไดม้ ีการขยายการศึกษาในระดบั สูงอย่างเพียงพอ รวมท้งั ขอ้ จากดั ดา้ นขอ้ มูลของสถาบนั ทางวชิ าการท่ีมีชื่อเสียงยงั ประชาสัมพนั ธ์ไดใ้ นวงจากดั ตลอดจนปัจจยั ในเรื่องของสิ่งแวดลอ้ มดา้ นความเป็ นอยู่ และอาชีพรองรับ แต่ในปัจจุบันจะเห็นว่าประเทศต่างๆ ในภูมิภาคอาเซียนกาลังพฒั นา36 ในระหวา่ งปี 2005-2014 สมาชกิ ในกลมุ่ ประเทศอาเซยี นได้ทาข้อตกลง MRA ท่จี ะให้มีการเคลอื่ นย้ายของแรงงานทกั ษะสงู 7 สาขา ดงั นี ้วศิ วกร (2005) พยาบาล (2006) สถาปนิก (2007) แพทยแ์ ละทนั ตแพทย์ (2009) นกั ทอ่ งเทยี่ ว (2012) นกั บญั ชี (2014)37 Raghuram, Parvati, 2013, Theorizing the Spaces of Student Migration, In Population, Space and Place, 19(2): 138-154.38 Collins, L/ Francis, 2013, Regional Pathways: Transnational Imaginaries, Infrastructures and Implications of StudentMobility within Asia. In Asia and Pacific, Migration Journal, Vol. 22, No. 4: 478-499.

13 ข้อคดิ เหน็ [KWV1]: ควรระบทุ ี่มาของ กราฟ ควรแสดงตารางของตวั เลขที่กล่ายทุ ธศาสตร์และกลไกเพื่อดึงดูดนกั ศึกษาต่างชาติให้เขา้ มาศึกษาในภูมิภาคมากข้ึน ซ่ึงส่วนหน่ึงเป็ นผลมา ใน หวั ขอ้ น้ีจากความพยายามของอาเซียนท่ีจะนาวิสัยทศั น์ (vision) ตามหลกั การของ AEC Blueprint เพื่อให้เกิดขอ้ปฏิบตั ิที่เป็นรูปธรรมมากข้ึน (action) โดยให้ความสาคญั กบั การพฒั นากลไกการดาเนินงานขององคก์ รและสถาบนั ต่างๆ ท่ีจะเสริมความเขม้ แข็งให้กบั เศรษฐกิจของประเทศสมาชิกในการรวมตวั เขา้ เป็ นประชาคมอาเซียน39 โดยเนน้ ใหม้ ีการแข่งขนั ดา้ นเศรษฐกิจท้งั ระดบั มหภาคและจุลภาคเพ่ือเพิ่มขีดความสามารถให้กบัภาคการผลิต การลงทุน และการคา้ ภายในภูมิภาค40 ปัจจยั อีกดา้ นหน่ึงที่มีอิทธิพลอย่างมากต่อการการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาตา่ งชาติในภมู ิภาคอาเซียนดว้ ยกนั คือ การกา้ วข้ึนมาเป็ นผูน้ าดา้ นเศรษฐกิจในระดบั โลกของจีนและอินเดีย ทาให้ภูมิภาคเอเชียกาลงั เป็ น เป้ าหมายหลกั ของการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติ ในภูมิภาคเดียวกัน ในปี 2014 จานวนนักศึกษาที่ เคลื่อนยา้ ยในภูมิภาคมีจานวนมากถึง 5 ลา้ นคน ซ่ึงมี จานวนเพิ่มมากข้ึนถึงสองเท่าจากจานวน 2.1 ลา้ นคน ในปี 2000 และเพิ่มมากข้ึนถึงสามเท่าในปี ค.ศ. 199041 ประเทศจีนเป็ นประเทศท่ีมีนักศึกษาต่างชาติ เข้ามาเป็ นจานวนมาก โดยมีจานวนนักศึกษาจากอินโดนีเซียและเกาหลีเพม่ิ ข้ีนในระยะเวลาท่ีผา่ นมา โดยนกั ศึกษาจากอินโดนีเซียเพ่ิมข้ึนร้อยละ 10 นบั จากปี2010 เป็ นตน้ มา จานวนนักศึกษาต่างชาติในจีนสูงถึง 330,000 คนในปี 2012 ซ่ึงจีนต้งั เป้ าหมายที่จะเพิ่มจานวนนกั ศึกษาต่างชาติใหไ้ ดถ้ ึง 500,000 คนในปี 202042 รูปแบบของการเคลื่อนยา้ ยเพื่อการศึกษาอาจแบ่งออกได้ 4 ลกั ษณะ43 เช่น รูปแบบท่ีหน่ึงเป็ นการเคล่ือนยา้ ยแบบ vertical mobility คือการเคล่ือนยา้ ยเพื่อการศึกษาในระดบั สูงที่ระบบการศึกษาในประเทศอาจไม่เอ้ืออานวย ซ่ึงจะพบในลกั ษณะของประเทศท่ีเป็ นอาณานิคม หรือการเคลื่อนยา้ ยด้วยเหตุผลทางการเมือง รูปแบบที่สองเป็ นการเคล่ือนยา้ ยแบบ horizontal mobility คือการเคลื่อนยา้ ยเพื่อเดินทางไปศึกษาในประเทศเพื่อนบา้ น ซ่ึงมกั จะเก่ียวขอ้ งกบั นักการเมืองหรือบทบาททางการเมือง โดยมีจุดประสงค์เพ่ือสร้างความเขา้ ใจและความสัมพนั ธ์ขา้ มภูมิภาคเพ่ือการบูรณาการรวมกนั รูปแบบที่สามเป็ นการเดินทางเคล่ือนยา้ ยเพื่อการศึกษาในระยะส้ันเพื่อการศึกษาในประเทศหรือสถาบนั ทางดา้ นวิชาการและวฒั นธรรม39 Wong, Marn-Heong; Shankar, Rakhi and Toh, Ruby, ASEAN Competitiveness Report, 45.40 Ibid., 26.41 ICEF Monitor, 2015, The Stae of International Student Mobility in 2015, Available at http://monitor.icef.com/2015/11/the-state-of-international-student-mobility-in-2015/42. Ibid.,43 Rivza and Teichler,

14ส่วนรูปแบบท่ีส่ีเป็ นการเคลื่อนยา้ ยเพ่ือการศึกษาที่เกี่ยวขอ้ งกบั การจดั การธุรกรรมดา้ นการเงิน ซ่ึงรูปแบบการเคลอื่ นยา้ ยเพ่ือการศึกษาท้งั 4 ลกั ษณะน้ีเป็นการแบ่งตามการวเิ คราะห์สถานการณ์ท่ีเกิดข้ึนในยโุ รป ส่วนรูปแบบการเคล่ือนยา้ ยเพ่ือการศึกษาในภูมิภาคเอเชียจะเห็นลกั ษณะการขยายตวั การแข่งขนั ในระดบั โลกในยคุ ท่ีเรียกวา่ เศรษฐศาสตร์การบริหารจดั การดา้ นความรู้ (knowledge economy)44 หลายประเทศในภูมิภาคอาเซียนกาลงั ลงทุนอย่างมหาศาลกับการขยายระบบการศึกษาในระดับอุดมศึกษา เช่น การสนบั สนุนทุนการศึกษาเพ่ือช่วยใหน้ กั ศึกษาไดเ้ รียนต่อในมหาวิทยาลยั ต่างประเทศ และนกั ศึกษาต่างชาติก็สามารถที่จะกลบั มาทางานในประเทศของตนเอง หรืออาจจะอยใู่ นรูปแบบของการสนบั สนุนการเขา้ ร่วมเป็ นภาคีการวิจัยขา้ มพรมแดนเพื่อยกระดับสถานภาพของประเทศ และเพ่ิมพูนศกั ยภาพในการผลิตเชิงนวตั กรรม รวมถึงการท่ีจะไดก้ า้ วข้ึนมาเป็ นประเทศผนู้ าในระดบั โลก45 ตวั อยา่ งเช่นประเทศสิงคโปร์มีการบริหารยทุ ธศาสตร์ความร่วมมือกบั สถาบนั ในยโุ รปและอเมริกาเพ่ือพฒั นาการแข่งขนั ในชุมชนอาเซียน46และเพ่ือที่จะพฒั นาประเทศเป็ น Education Hub of Asia ในขณะที่นโยบายของรัฐบาลมาเลเซียก็ตอ้ งการให้ประเทศเป็ นศูนยค์ วามเป็ นเลิศในดา้ นการศึกษา (Regional Center of Excellence in Education) โดยความพยายามท่ีจะจดั ให้สถาบนั การศึกษาและนกั ศึกษาต่างชาติ ภูมิภาค และทอ้ งถิ่นมีสัดส่วนจานวนนกั ศึกษาคละกนั ไป ซ่ึงเป็ นการเช่ือมโยงเขา้ กบั แนวคิด Transnational Higher Education (TNHE) ซ่ึงจะดึงดูดนกั ศึกษาดว้ ยคา่ เลา่ เรียนราคาถกู และความไดเ้ ปรียบของการศึกษาในเชิงภูมิศาสตร์ที่มีการเคล่ือนยา้ ยภายในภูมิภาคอาเซียน ประเทศในภูมิภาคอาเซียนส่วนใหญ่ไดพ้ ยายามท่ีจะใหม้ ีการจดั ต้งั องคก์ รท่ีให้การรับรองมาตรฐานทางการศึกษาในระดบั นานาชาติ (International Accreditation Organization) เครือข่ายการสร้างความร่วมมือในภูมิภาคเอเชียแปซิฟิ ก และความร่วมมือในการจดั ทาบันทึกขอ้ ตกลงการแลกเปล่ียนทางการศึกษาขา้ มชายแดนระหว่างประเทศ ตวั อยา่ งการสร้างเครือข่ายทางการศึกษาสาหรับนกั ศึกษาต่างชาติเช่น Association of Southeast Asian Nations University Network / Association of Southeast AsianInstitution of Higher Learning (ASAIHL) / Thailand International Development Cooperation Agency(TICA) แมว้ ่าจากการศึกษาที่ผ่านมาจะมีการคาดการณ์ว่าแนวโน้มของการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาในภูมิภาคเอเชียน่าจะยงั คงมีทิศทางการเคลื่อนยา้ ยออก (outflow) เพ่ือไปยงั ภูมิภาคยุโรปมากกว่าที่จะเคล่ือนยา้ ยเขา้ มาในภูมิภาคเอเชีย47 แต่ในขณะเดียวกนั ภูมิภาคอาเซียนก็ยงั มีการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาภายในภูมิภาคจานวนมาก และมีการพฒั นาเครือข่ายความร่วมมือในลกั ษณะ South-South Cooperation มาก44 Knight,45 ICEF Monitor, 2015, The State of International Student Mobility in 2015, Available at http://monitor.icef.com/2015/11/the-state-of-international-student-mobility-in-2015/46 Ng,47 British Council, 8

15ข้ึนในช่วงทศวรรษที่ผา่ นมา ตวั อยา่ งเช่น ในปี 2007 มีนกั ศึกษาต่างชาติจานวน 47,928 จาก 150 ประเทศทวั่โลกกาลงั ศึกษาอยใู่ นมาเลเซีย ในจานวนน้ีเป็ นนกั ศึกษาจากอินโดนีเซีย จานวน 8,454 คน นอกจากน้ียงั มีนกั ศึกษา จากจีน อิหร่าน ไนจีเรีย และบงั กลาเทศ ซ่ึงสะทอ้ นใหเ้ ห็นวา่ การเคล่ือนยา้ ยแบบ horizontal ยงั เป็ นรูปแบบท่ีสาคญั อนั เนื่องมาจากความร่วมมือและการบูรณาการดา้ นเศรษฐกิจและการเมืองตลอดจนความร่วมมือในเชิงโครงสร้าง48 ประเทศสิงคโปร์มีนกั ศึกษาต่างชาติจานวน 86,000 จาก 120 ประเทศทว่ั โลก ซ่ึงร้อยละ 20 ของนกั ศึกษาต่างชาติในสิงคโปร์มาจากประเทศในกลุ่มอาเซียนรวมท้งั จากจีนและอินเดีย แนวโนม้ ท่ีกาลงั เกิดข้ึนจากการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติซ่ึงส่งผลกระทบต่อการพฒั นาทางเศรษฐกิจและสังคมของภาครัฐในภูมิภาคอาเซียนก็คือนกั ศึกษาอาเซียนที่เรียนจบระดบั อุดมศึกษา (tertiary-educated emigrants) และหางานทาในกลุ่มประเทศ OECD ในปี 2011 มีนกั ศึกษาชาติอาเซียนเขา้ ไปหางานทาในประเทศท่ีพฒั นาแล้วจานวนถึง 2.8 ลา้ นคน เพิ่มข้ึนจากจานวน 1.7 ลา้ นคนในปี 2000 ซ่ึงการเคล่ือนยา้ ยเขา้ ไปน้ียงั คงเกิดข้ึนอย่างต่อเนื่อง เนื่องจากฐานการทางานท่ีมีฐานรากมน่ั คงและเครือข่ายการสนบั สนุนท่ีดี ทาใหป้ ระเทศในกลุม่ OECD ไดก้ าลงั แรงงานทกั ษะระดบั สูงในการขบั เคล่ือนการพฒั นาทางเศรษฐกิจ49 ส่วนใหญ่จะเขา้ ไปในประเทศสหรัฐอเมริกา ออสเตรเลีย องั กฤษและญ่ีป่ ุน ประเทศท่ีใช้ภาษาองั กฤษมีแนวโนม้ ท่ีจะดึงดูดนกั ศึกษาต่างชาติไดม้ าก แต่ประเทศในเอเชียบางประเทศ เช่น จีน ญี่ป่ ุนเกาหลี ใชว้ ิธีดึงดูดนกั ศึกษาต่างชาติดว้ ยการเสนอหลกั สูตรภาษาองั กฤษ ทุนการศึกษา และโอกาสในการทางานในระหว่างการศึกษา และหลงั สาเร็จการศึกษา จีนกาลงั เป็ นประเทศปลายทางที่สาคญั มากที่สุดในการรับนักศึกษาต่างชาติเป็ นอนั ดบั สองรองจากประเทศสหรัฐอเมริกา แรงงานที่มีการศึกษาและมีทกั ษะระดบั สูงมีบทบาทสาคญั ในการพฒั นาทางเศรษฐกิจและการสร้างนวตั กรรมทางเทคโนโลยี ถึงแมจ้ ะมีกฎระเบียบท่ีเขม้ งวดในการเคล่ือนยา้ ยขา้ มพรมแดน แต่เนื่องจากการแข่งขนั เพ่ือท่ีจะไดแ้ รงงานท่ีมีทกั ษะจึงเป็ นตวั เร่งใหม้ ีการเคล่ือนยา้ ยของแรงงานระดบั สูงจานวนมาก ในประเทศสหรัฐอเมริกา ผูอ้ พยพชาวเอเชียจานวนมากกวา่ ร้อยละ 70 ของแรงงานท่ีมีทกั ษะไดร้ ับวีซ่าประเภทลูกจา้ งระดบั มืออาชีพ หรือ H1-B Visaประเทศในเอเชียบางประเทศก็ดาเนินยทุ ธศาสตร์การแขง่ ขนั เพื่อนาเขา้ แรงงานทกั ษะระดบั สูง เช่น รัฐบาลญ่ีป่ ุนไดเ้ สนอให้ permanent residence แก่แรงงานที่มีทกั ษะ รัฐบาลจีนริเร่ิมให้มีนโยบาย 1,000 Talents Planเพื่อดึงดูดคนจีนที่จบกระศึกษาในระดบั สูงจากต่างประเทศรวมถึงผูเ้ ชี่ยวชาญต่างๆ ในอาเซียนก็พยายามผลกั ดนั ใหบ้ รรลุผลการดาเนินงานตาม AEC Blueprint ซ่ึงอาเซียนตระหนกั ถึงประโยชน์ที่จะไดร้ ับจากการเคลื่อนยา้ ยแรงงานที่มีทกั ษะระดบั สูง ซ่ึงนบั ว่าเป็ นสิ่งสาคญั ที่จะตอ้ งขยายความคุม้ ครองใหก้ บั แรงงานท่ีมีทกั ษะและขยายขอ้ ตกลงการรับรู้ร่วมกนั หรือ MRA สาหรับลูกจา้ งระดบั มืออาชีพ พร้อมกบั การอานวยความสะดวกใหม้ ากข้ึนในเร่ืองข้นั ตอนการเขา้ เมือง48 Mok, Joshau. 2012. The Rise of Transnational Higher Education in Asia: Student Mobility and Studying Experiences inSingapore and Malaysia. Higher Education Policy, 25(2): 255-241. Doi: 10.1057/hep.2012.6.49 Asian Development Bank Institute (ADBI); the Organization for Economic Co-operation and Development (OECD) andInternationall Labour Organization (ILO), Labour Migration, Skills and Student Mobility in Asia,

16 นอกจากน้ีการเคลื่อนยา้ ยระหว่างชายแดนในภูมิภาคอาเซียนก็มีแนวโนม้ สูงข้ึน ไม่ว่าจะเป็ นการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาจากสหภาพเมียนมาร์ ลาว กมั พชู า ที่เขา้ มาศึกษาดา้ นการเกษตร การแพทย์ พยาบาลฯลฯ ในประเทศไทย รวมถึงการเคลื่อนยา้ ยที่มีพ้ืนฐานจากปัจจยั ดา้ นวฒั นธรรม เช่น นกั เรียนจากจงั หวดัชายแดนภาคใตเ้ ขา้ ไปศึกษาระดบั มธั ยมศึกษาในประเทศมาเลเซีย ซ่ึงพบวา่ นกั เรียนไทยโดยเฉพาะนกั เรียนมุสลิมในจงั หวดั ชายแดนภาคใต้ ไดแ้ ก่จงั หวดั สงขลา ปัตตานี ยะลานราธิวาสและสตูล ยา้ ยถ่ินเขา้ ไปศึกษาในประเทศมาเลเซียจานวนมาก และมีแนวโน้มจะเพิ่มจานวนมากข้ึนเร่ือยๆ ท้งั ในระดบั มธั ยมศึกษาและอุดมศึกษา การที่ประชาชนในจงั หวดั ชายแดนภาคใตน้ ิยมส่งบุตรหลานใหเ้ ขา้ ไปศึกษาในประเทศมาเลเซียเนื่องจากการมีวฒั นธรรมมลายทู ่ีคลา้ ยคลึงกนั รวมท้งั ระบบการศึกษาในทอ้ งถ่ินซ่ึงประชาชนในพ้ืนท่ีให้ความสาคญั กบั การศึกษาดา้ นศาสนาอิสลามต้งั แต่ระดบั ช้นั เด็กเล็ก เมื่อนกั เรียนไทยมุสลิมจบการศึกษาในระดบั ประถมแลว้ จึงไดม้ ีการเคลื่อนยา้ ยออกไปศึกษาในประเทศมาเลเซียซ่ึงใหค้ วามสาคญั ท้งั วิชาการและศาสนา อีกท้งั ตอ้ งการเพ่ิมขีดความสามารถทางภาษาองั กฤษและภาษามลายู ประกอบกบั ผูป้ กครองมีความคาดหวงั ในภาพรวมเรื่องการศึกษาของบุตรหลานใหไ้ ดร้ ับการศึกษาท่ีดีท่ีสุดเพิ่มศกั ยภาพดา้ นภาษาและเปิ ดโลกทศั นท์ ่ีกวา้ งข้ึน และคาดหวงั จะสามารถศึกษาต่อในระดบั อุดมศึกษาในประเทศมาเลเซียไดง้ ่ายข้ึน เมื่อเรียบจบแลว้ สามารถที่จะประกอบอาชีพในประเทศมาเลเซียซ่ึงไดร้ ับคา่ ตอบแทนที่สูงกวา่ ในประเทศไทย ซ่ึงสาเหตุและการตดั สินใจยา้ ยถ่ินไปศึกษาในประเทศมาเลเซียในอดีตเมื่อ 20 กวา่ ปี กบั ปัจจุบนั ไม่แตกต่างกนั มากนกั พบวา่ ปัจจยั ท่ีมีอิทธิพลต่อการตดั สินใจยา้ ยถิ่นท่ีสาคญั ไดแ้ ก่ ประสบการณ์การศึกษาในประเทศมาเลเซียของผปู้ กครอง ความปลอดภยั จากปัญหาสังคม ค่าใชจ้ ่ายท่ีไม่สูง ความคลา้ ยคลึงของสภาพสังคมและวฒั นธรรม การมีญาติหรือคนรู้จักในประเทศมาเลเซีย และความสะดวกในการเดินทาง ซ่ึงนักเรียนท่ีอาศยั อยู่บริเวณชายแดนจะเดินทางเขา้ ไปศึกษาในประเทศมาเลเซีย แบบเชา้ ไป-เยน็ กลบั และนกั เรียนอีกส่วนหน่ึงจากจงั หวดั ชายแดนภาคใตจ้ ะยา้ ยถ่ินเขา้ ไปศึกษาในประเทศมาเลเซียแบบไปๆ มาๆ(Circular migration) นกั เรียนกลุ่มน้ีจะพกั อาศยั อยใู่ นประเทศมาเลเซีย มีท้งั ที่พกั อาศยั อยกู่ บั ญาติ ผปู้ กครองและหอพกั ของโรงเรียน จะกลบั เขา้ มาในประเทศไทยช่วงโรงเรียนปิ ดเทอม หรือช่วงวนั หยดุ เทศกาลสาคญัตา่ งๆ การเดินทางเขา้ -ออกระหวา่ งประเทศส่วนใหญ่จะใชห้ นงั สือเดินทาง (Passport) ท่ีมวี ีซ่าเพอ่ื การศึกษา นอกจากน้ีบทบาทของมหาวิทยาลยั ซ่ึงเป็ นองค์กรหลกั ในการขบั เคล่ือนศกั ยภาพด้านการศึกษาเศรษฐกิจ สังคม และวฒั นธรรมนับว่ามีความสาคญั อยา่ งมากในการสนับสนุนให้เกิดการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาไทย อนั ช่วยใหเ้ กิดการบูรณาการความร่วมมือในระดบั ภมู ิภาค มีการพฒั นาหลกั สูตรที่เนน้ ภูมิภาคศีกษาอนั มีผลทาให้มีจานวนนกั ศึกษาที่เขา้ ไปเรียนในประเทศอาเซียนเพ่ิมมากข้ึน เช่น ไทย อินโดนีเซียมาเลเซีย เวยี ดนาม พม่า สิงคโปร์ ฟิ ลิปปิ นส์ บรูไน กมั พชู า ลาว5050 SHARE – The European Union Support to Higher Education in the ASEAN Region. 2016. Mapping Student Mobility andCredit Transfer Systems in ASEAN Region. Available at www.share-asen.eu..

17 ปรากฏการณ์และแนวโน้มการเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติระหว่างประเทศสมาชิกอาเซียนดว้ ยกนั และกบั ประเทศอาเซียนบวกสามในปัจจุบนั ท่ีน่าสนใจอีกอยา่ งหน่ึงคือ การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาจีนเขา้ มาในภูมิภาคอาเซียนโดยเฉพาะในเอเชียตะวนั ออกเฉียงใตเ้ พิ่มมากข้ึนจานวนมาก ท้งั น้ีมีสาเหตุมาจากการบูรณาการทางเศรษฐกิจของจีนกบั ประเทศในลุ่มแม่น้าโขงและนโยบายของจีนท่ีสนับสนุนการลงทุนในต่างประเทศต้งั แต่ทศวรรษ 1990 และการส่งเสริมความสัมพนั ธ์การจัดต้งั เขตเสรีทางการคา้ระหว่างจีนกบั อาเซียนในปี 2010 ดงั น้นั ในช่วงระยะเวลาท่ีผ่านมาจะเห็นการเคล่ือนยา้ ยการลงทุน การคา้การขยายความช่วยเหลือและการส่งเสริมดา้ นวฒั นธรรมจากจีนมายงั ประเทศในลุ่มแม่น้าโขงโดยเฉพาะประเทศไทย51 ท่ามกลางการเติบโตของการอพยพเคลื่อนยา้ ยของชาวจีนจานวนมากที่มาพร้อมกบั การลงทุนการคา้ จะเห็นกระแสของเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติท่ีเขา้ มาศึกษาตอ่ ในประเทศไทยจานวนมาก มีการสารวจความพงึ พอใจของนกั ศึกษาจีนที่มีตอ่ สถาบนั อุดมศึกษาของไทยในแง่ของคณุ ภาพการศึกษาความปลอดภยั มาตรฐานทางการศึกษา และการบริหารจดั การเพื่อเตรียมความพร้อมในประเทศตน้ ทาง52จากขอ้ มูลของสานกั งานคณะกรรมการการอดุ มศึกษาแห่งชาติในปี 2011 พบวา่ นกั ศึกษาจากจีนเดินทางเขา้มาในไทยจานวนสูงถึง 8,444 คน รองลงมาเป็นพมา่ จานวน 1,481 คน ลาว 1,344 คน เวยี ดนาม 1,290 คนกมั พชู า 955 คน อินเดีย 375 คน บงั กลาเทศ 374 คน53 ปัจจยั ที่นกั ศึกษาจากจีนเขา้ มาเป็นจานวนมากเน่ืองจากจีนมีประชากรจานวนมาก ทุกปี เด็กนกั เรียนท่ีพลาดการสอบเขา้ มหาวทิ ยาลยั และตอ้ งการศึกษาต่อระดบั อุดมศึกษา ผปู้ กครองบางคนเลือกท่ีจะส่งเดก็ เหล่าน้ีเขา้ มาศึกษาต่อในประเทศไทย ซ่ึงมคี ่าจ่ายในดา้ นคา่ เลา่ เรียน คา่ ที่พกั คา่ เดินทาง ค่าจา่ ยในชีวิตประจาวนั ไม่สูง ส่วนมหาวิทยาลยั เอกชนของประเทศไทยหลายแห่งไดป้ รับตวั เพ่ือดึงดูดความสนใจของนกั ศึกษา โดยมีการปรับหลกั สูตรสาขาวชิ าเพ่ือตอบสนองความตอ้ งการของนกั ศกึ ษา โดยเฉพาะสาขาวชิ าดา้ นการบริหารธุรกิจ นกั ศึกษาจีนส่วนใหญ่ตอ้ งการทางานตอ่ นประเทศไทยหลงั สาเร็จการศึกษา ซ่ึงสอดรับกบั บริษทั จีนท่ีเขา้ มาร่วมลงทุนในประเทศไทย และตอ้ งการบุคลากรจีนท่ีมีความสามารถดา้ นภาษาองั กฤษ ภาษาไทย บริบทวฒั นธรรมทางสังคมของไทย หรือบางครอบครัวของนกั ศึกษาจีนมีสายสัมพนั ธ์ทางการคา้ กบั ประเทศไทยอยแู่ ลว้ และตอ้ งการตอ่ ยอดทางธุรกิจของครอบครัว51 Lu Guangsheng. 2012. Capital Flow & Human Flow: China’s Economic Integration and New Chinese Immigrants in theMekong Sub-region. Paper presentation organized by Asian Research Center for Migration. P. 11-12.52 Praweena Songsathaporn; Chenin Cne; and Attapol Ruangkanjanases. 2014. A Study of Factors Influencing ChineseStudents’ Satisfaction Toward Thai Universities. In Journal of Economic, Business and Management 2(2): 105-111.53 Supang Chantavanich. 2017. Trans-Asia Human Mobility International Student Migration (ISM). Speech delivered atthe Human Mobility Conference organized by Monash University and Institute of Asian Studies, Chulalongkorn University.Bangkok , Thailand, 23-24 January 2017.

18 ดงั น้ันจะเห็นว่าพลวตั ิการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาต่างชาติมีบริบทที่เช่ือมโยงสัมพนั ธ์กับมิติอนัหลากหลายที่ส่งผลกระทบต่อการกาหนดนโยบายดา้ นการศึกษา และนโยบายการพฒั นาทางเศรษฐกิจและสงั คมหลายๆ ดา้ นของภาครัฐในภูมิภาคอาเซียนและอาเซียนบวกสาม ซ่ึงไมเ่ พียงสะทอ้ นให้เห็นถึงกระแสหลกั ของโอกาสในการพฒั นาตน้ ทุนทรัพยากรมนุษยท์ ี่จะเป็ นประเดน็ สาคญั เช่ือมโยงกบั การเคลื่อนยา้ ยเสรีของแรงงานทักษะระดบั สูงตามนโยบายการพฒั นาเศรษฐกิจของภูมิภาคอาเซียน54 แต่ยงั เป็ นปัจจยั ทางเศรษฐกิจที่สาคญั ในการสร้างรายไดใ้ ห้กับประเทศ การพฒั นาแนวทางการส่งเสริมบทบาทความร่วมมือระหว่างสมาชิกของเครือข่ายมหาวิทยาลยั ของอาเซียน (ASEAN University Network) ในการประกนัคุณภาพทางการศึกษาเพ่ือยกมาตรฐานทางวิชาการ การวิจัย (Quality Assurance: AUN-QA) ของสถาบนั การศึกษาต่างๆ ตามปฏิญญาระดบั โลกวา่ ดว้ ยการอุดมศึกษาแห่งศตวรรษท่ี 21 (World Declarationon Higher Education for 21st Century)55 รวมท้งั การอานวยความสะดวกในการเคลื่อนยา้ ยภายใตเ้ งื่อนไขที่มีความสัมพนั ธ์กบั การพฒั นาเศรษฐกิจอาเซียนตาม AEC Blueprint เป็ นการเปิ ดโอกาสใหเ้ กิดแนวทางความร่วมมือที่จะตามมาในหลายๆ ดา้ น แตข่ ณะเดียวกนั ก็เป็นส่ิงที่ตอ้ งวิเคราะห์ร่วมกนั ถึงขอ้ จากดั ที่เป็ นความทา้ทายอีกดา้ นหน่ึงของนโยบายความร่วมมือทางการศึกษากบั การบูรณาการทางเศรษฐกิจสังคมและวฒั นธรรมของอาเซียน (ASEAN Socio-cultural Community)1.4 คา ถามวจิ ัย -แ นวโนม้ การยา้ ยถ่ินเพ่ือการศึกษาในต่างประเทศท้งั การเคลื่อนยา้ ยเขา้ มา (inbound) ของนักศึกษา อาเซียนและนักศึกษาอาเซียนบวกสาม (เนน้ นักศึกษาจีน) ที่เขา้ มาศึกษาต่อในระดบั อุดมศึกษาใน ไทย และการเคลื่อนยา้ ยออก (outbound) ของนกั ศึกษาไทยท่ีเขา้ ไปศึกษาต่อในระดบั อุดมศึกษาใน อาเซียน (เนน้ สิงคโปร์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย) มีสาเหตุมาจากปัจจยั อะไรบา้ ง และมีผลกระทบใน ด้านใดบ้างท้งั ในระดับปัจเจกชนและในระดบั เชิงโครงสร้าง ต่อประเทศตน้ ทางและประเทศ ปลายทาง -ก ารเคลื่อนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติในระดบั อุดมศึกษาจากอาเซียนและอาเซียนบวกสามมีโอกาส และขอ้ ทา้ ทายในดา้ นใดบา้ งในการพฒั นาความร่วมมือของภาครัฐในภูมิภาคอาเซียน54 Somkiet Kamonpun. 2015. The Impact of ASEAN Economic Integration on the Thai Higher Education Policy and Plan.Thesis Submitted to the Graduate Faculty of School of Education in partial fulfillment of the requirement s for the degreeof Doctor of Education. University of Pittsburgh.55 Forum – University of the Philippines Shaping Minds Thai Shape the Nation. 2014. ASEAN 2015: Higher Education inthe ASEAN Economic Community. 15 (3): 6.

19กรอบแนวคดิ ทฤษฎ:ี2. กลุ่มแนวคดิ ว่าด้วยการศึกษากับสังคมการศึกษาเป็นภาพสะทอ้ นความสัมพนั ธ์ทางสังคมในฐานะกระบวนการพฒั นาองคค์ วามรู้เพื่อการดารงอยใู่ นสังคม ในคร้ังสังคมบุพกาลการศึกษาเป็นไปเพื่ออธิบายปรากฏการณ์ธรรมชาติท่ีมนุษยไ์ ม่สามารถอธิบายไดจ้ นพฒั นาสู่คาอธิบายทางศาสนา การศึกษาอยา่ งเป็นระบบถูกพฒั นามาพร้อมกบั ระบบการบริหารจดั การศาสนาเป็นการแบ่งงานกนั ทาระหวา่ งการสร้างกลไกทางอดุ มการณ์และกลไกการปราบปรามของอานาจรัฐ กระทงั่ การเสื่อมถอยของศาสนจกั ร-การศึกษาทางการปรับเปล่ียนสู่การบริหารรัฐในลกั ษณะฆราวาสวสิ ัย (Secular State) 56เพ่ือศาสตร์ของการบริหารปกครอง ในช่วงเวลาน้ีการศึกษาจึงกลายเป็นเร่ืองของชนช้นั นา หรือการสถาปนารัฐขา้ ราชการเพ่ือการบริหารรัฐสมบูรณาญาสิทธิที่ทีผลประโยชนซ์ บั ซอ้ นมากข้ึน การศึกษากลายเป็นเรื่องของประชาชนทวั่ ไปมากข้ึนภายหลงั การปฏิวตั ิอุตสาหกรรม การศึกษากบั การสร้างผใู้ ชแ้ รงงานที่มีทกั ษะถกู ทาใหก้ ลายเป็ นเร่ืองเดียวกนั การศึกษากลายเป็นเง่ือนไขสาคญั ในการสรา้ งผใู้ ชแ้ รงงานท่ีมีคุณลกั ษณะพงึ ประสงคต์ ่อระบบอตุ สาหกรรม นอกจากทกั ษะแลว้ ยงั เป็นการปลูกฝังค่านิยมท่ีสอดคลอ้ งกบั ระบบอุตสาหกรรม ช่วงปลายศตวรรษท่ี 20 การปรบั ตวัของระบบเศรษฐกิจสู่สังคมเสรีนิยมใหมท่ ่ีพยายามใหป้ ัจเจกชนแบกรับการลงทุนของชีวติ ดว้ ยตนเองการศึกษากลายเป็นการลงทุนพร้อมกบั ช่องทางในการแสวงหากาไรของกลุ่มทุนในฐานะธุรกิจอยา่ งหน่ึง ในส่วนน้ีจะพิจารณาลกั ษณะสาคญั ของการศึกษาที่เกี่ยวขอ้ งกบั งานวิจยั ชิ้นน้ีประกอบดว้ ย 1.การศึกษากบั การเล่ือนลาดบั ช้นั ทางสังคม 2. การศึกษาในกระแสเสรีนิยมใหม่ 3.การศึกษาต่างประเทศกบั ระบบเศรษฐกิจการเมือง2.1 การศึกษากับการเล่ือนลาดับช้ันทางสังคมการศึกษากบั การเล่ือนลาดบั ช้นั ทางสงั คมนบั เป็นประเดน็ ท่ีเกิดข้นึ มาพร้อมกบั หว้ งเวลาท่ีการศึกษาไดก้ ลายเป็นส่วนหน่ึงของกระบวนการปฏิวตั ิอุตสาหกรรมท่ีทาใหค้ นทว่ั ไปเชื่อไดว้ า่ การพฒั นาทกั ษะที่ตรงกบั ความตอ้ งการของระบบทุนนิยมจะนาสู่ชีวติ ท่ีดีข้ึน ความสามารถในการบริโภคท่ีเพิ่มข้ึน รวมถึงอานาจในระบบเศรษฐกิจการเมืองท่ีมากข้ึนเช่นกนั อนั ต่างจากการศึกษาในสังคมอุตสาหกรรมหรือสมบูรณาญาสิทธิราชยท์ ี่จากดั เฉพาะกลุ่มชนช้นั นากลุม่ เลก็ ๆเท่าน้นั การเล่ือนลาดบั ช้นั ทางการศึกษาจึงเป็นปรากฏการณ์สมยั ใหม่และสามารถวิเคราะห์ผา่ นอุดมการณ์ทางการเมืองท่ีแตกตา่ งกนั ไดด้ งั น้ี-การเลื่อนลาดบั ช้ันตามแนวทางเสรีนิยมผ่านการศึกษา เป็นแนวทางการอธิบายวา่ การพฒั นาทกั ษะจะนาสู่โอกาสในการต่อรองในตลาดแรงงาน การไดท้ างานท่ีตรงกบั ความถนดั การไดง้ านที่ไดร้ ับค่าจา้ งสูงมีความมน่ั คงและนาสู่โอกาสทางการเมือง หรือการสะสมทุนอ่ืนๆ แนวคิดเสรีนิยมจึงเนน้ การวดั ผลแบบแพ้56 Smith, J. D. (n.d). Religion and secular education. Edinburgh : Saint Andrew Press, 1975.

20คดั ออกเพอ่ื หาปัจเจกชนที่มีความสามารถเหนือกวา่ ผอู้ ่ืนที่สมควรไดร้ ับโอกาสมากกวา่ กลุ่มอื่นต่อไป57 การเล่ือนลาดบั ช้นั จึงเป็นเรื่องของปัจเจกชนผา่ นโครงสร้างที่มีอยแู่ ลว้ และการศึกษาก็เป็นหน่ึงในเครื่องมอื ในการเล่ือนลาดบั ช้นั นอกจากน้ีการศึกษายงั ถูกมองในฐานะของการพฒั นาและธารงคุณค่าประชาธิปไตยไปพร้อมกนั จากการสร้างความรู้สึกในฐานะชนช้นั กลางท่ีไตร่ตรองและพร้อมจะสร้างฉนั ทามติอยา่ งเป็ นเหตุเป็นผลโดยเป็นกรอบวเิ คราะห์ผา่ นปัจเจกชนเป็นหลกั 58 -ลาดับช้ันแบบ Marxism ผ่านการศึกษา การศึกษาคือเคร่ืองมือสาคญั ในการสถาปนาอานาจระหวา่ งชนช้นั นายทนุ กบั ชนช้นั กรรมาชีพ การศึกษาจึงไมใ่ ช่การเล่ือนชนช้นั หากแตเ่ ป็นการสถาปนาอานาจผกู ขาดทางชนช้นั ท้งั ใทางเศรษฐกิจและการเมอื งผา่ นการสร้างแรงงานท่ีเชื่อง ราคาถูกและมที กั ษะท่ีตรงกบั ความตอ้ งการของนายทุน อนั ส่งผลใหเ้ กิดความแปลกแยกในหมู่ชนช้นั แรงงานที่ไมส่ ามารถสร้างทางเลือกในชีวิตของตนเองได้ ดงั น้นั ในมมุ มองของ Marxism การเลื่อนลาดบั ช้นั ทางการศึกษาจึงไมไ่ ดเ้ กิดจากการพยายามเป็ นนกั ศึกษาท่ีมีผลการศึกษาท่ีดีตรงตามหลกั สูตร แต่เกิดจากการต้งั คาถามต่อระบบโครงสร้างที่มีในระบบการศึกษา การวดั ประเมิน หรือกระทง่ั คุณค่าของการสาเร็จการศึกษา เมื่อชนช้นักรรมาชีพสามารถหลดุ พน้ จากการครอบงาผา่ นการศึกษาแลว้ การปฏิวตั ิทางชนช้นั สามารถเกิดข้ึนได5้ 9 -การเล่อื นลาดบั ช้ันทางการศึกษาผ่านแนวคดิ หลังสมัยใหม่ นอกจากโอกาสในการสะสมทุนทางเศรษฐกิจแลว้ กลุ่มแนวคิดหลงั สมยั ใหม่ยงั เช่ือวา่ การศึกษาเป็นกลไกสาคญั ในการเล่ือนลาดบั ช้นั ทางสงั คมผา่ นเครือข่ายความสัมพนั ธ์ รสนิยมทางสงั คม ทศั นคติทางการเมือง ซ่ึงสร้างทุนทางสังคมที่ทาใหฐ้ านะและอิทธิพลทางการเมืองสามารถแผข่ ยายไดแ้ มไ้ ม่มีทุนทางเศรษฐกิจมากมายอยา่ งมีนยั สาคญั ก็ตาม602.2 การศึกษาในกระแสเสรีนิยมใหม่ ภายใตก้ ารปรับตวั ของระบบทุนนิยมไดท้ าใหก้ ารศึกษาท่ีเป็นสิทธิ หรือส่ิงที่รัฐมีหนา้ ที่จดั ใหป้ ัจเจกชนกลายเป็นเง่ือนไขท่ีประชาชนตอ้ งเป็นผแู้ บกรับคา่ ใชจ้ ่ายดว้ ยตวั เอง ลกั ษณะการศึกษาที่ปรากฏอยใู่ นปัจจบุ นั จึงมีลกั ษณะเปลี่ยนแปลงไปจากยคุ อุตสาหกรรมที่เนน้ การฝึกทกั ษะป้ อนเขา้ สู่โรงงาน การศึกษาในเง่ือนไขเสรีนิยมใหม่มีลกั ษณะสาคญั ประกอบดว้ ย61 -ไมใ่ ช่การฝึกทกั ษะเพอื่ เขา้ สู่ระบบการผลิต ภายใตก้ ารพฒั นาของเทคโนโลยกี ารผลิตแบบอตั โนมตั ิและการเติบโตของอุตสาหกรรมเทคโนโลยสี ารสนเทศความจาเป็นที่ตอ้ งใชท้ กั ษะท่ีตายตวั นอ้ ยลง แรงงาน57 Wakeling, P., & Savage, M. (2015). Entry to elite positions and the stratification of higher education in Britain.The Sociological Review, (2), 290.58 O'Rourke, K., Rahman, A., & Taylor, A. (2013). Luddites, the industrial revolution, and the demographictransition. Journal Of Economic Growth, 18(4), 373-40959 Liston, D. P. (2015). Neo-Marxism and Schooling. Educational Theory, 65(3), 239-243.60 Hill, B., & Lai, A. (2016). Class talk: habitus and class in parental narratives of school choice. Journal OfMarketing Management, 32(13-14), 1284-1307.61 Peck, J. (2010). Constructions of neoliberal reason / Jamie Peck. Oxford ; New York : Oxford UniversityPress, 2010.

21สามารถใชเ้ วลาที่นอ้ ยลงในการเรียนรู้ทกั ษะ การศึกษาจึงปรับตวั จากการสร้างทกั ษะเฉพาะตามสาขาอาชีพเช่น วศิ วกร สถาปนิก นกั การบญั ชี นกั กฎหมาย แต่เป็ นการสร้างทศั นคติ หรือวิธีคิดเพอื่ เพ่ิมมลู คา่ ในแต่ละสาขามากกวา่ ทาใหส้ าขาการบริหารการเงิน การโฆษณา ธุรกิจประกนั ภยั เริ่มเป็นท่ีนิยมมากกวา่ สาขาเฉพาะวชิ าชีพ -การศึกษาเป็นธุรกิจในตวั มนั เอง (Financialization) เม่ือการศึกษากลายเป็นสินคา้ ที่ปัจเจกชนตอ้ งรับผิดชอบในการซ้ือดว้ ยตวั ของพวกเขาเองสิ่งที่ตามมาคือ ลกั ษณะของความเป็ นสินคา้ มีลกั ษณะสาคญั เช่นคุณภาพข้ึนกบั ราคาที่จ่าย ผลลพั ธ์ทางเศรษฐกิจในทา้ ยสุดคุม้ คา่ กบั การลงทุน ความแน่นอนคาดหวงั ไดก้ บัการลงทุน-การจ่ายหรือลงทุนถูกคาดหวงั ใหไ้ ดส้ ินคา้ ในทา้ ยสุด นอกจากน้ีคือการเกิดข้ึนของตวั แสดงตา่ งๆที่เอ้ือตอ่ การเป็ นสินคา้ ของการศึกษา เช่นกองทุนกูย้ ืมเพ่ือการศึกษา เอเยน่ ตด์ า้ นการศึกษา บริษทั จดั หางานหอพกั เอกชน กลุ่มธุรกิจเหล่าน้ีขยายตวั ควบคู่ไปกบั การเติบโตของการศึกษาในฐานะสินคา้ ซ่ึงกลายเป็ นส่ิงที่มีมูลค่าในทอ้ งตลาดเพ่ิมข้ึนแต่กลบั ตอบสนองความตอ้ งการของปัจเจกชนไดน้ อ้ ยลง -การศึกษาไม่ไดข้ ายเน้ือหาในการศึกษา หากแตม่ ุ่งเนน้ สู่ลกั ษณะการขายสิ่งที่พว่ งเขา้ มากบั ชีวิตการศึกษามากข้ึน เช่นเครือขา่ ยความสัมพนั ธ์ท่ีหลากหลาย เครือข่ายธุรกิจ โอกาสในการสะสมทุน ไมว่ า่ ในรูปแบบเครือข่ายอาชีพ การประกอบการ หรือแมก้ ระทง่ั สถานะพลเมืองในประเทศอ่ืน2.3 การศึกษาต่างประเทศกับระบบเศรษฐกจิ การเมือง การศึกษาในต่างประเทศเป็นปรากฏการณ์ท่ีเกิดข้ึนนบั แต่ยคุ อาณานิคม เป้ าประสงคห์ ลกั คือการสร้างพลเมืองทอ้ งถ่ินท่ีมีความรู้ความเขา้ ใจความเชื่อแบบเดียวกบั เจา้ อาณานิคม ในประเทศใตก้ ารปกครองน้นั นบั เป็ นโอกาสในการขยบั ทางชนช้นั และเป็นตวั แทนท่ีเจา้ อาณานิคมไวใ้ จ แมใ้ นยตุ สมยั แห่งการพฒั นาการศึกษาตา่ งประเทศกเ็ ป็ นกระบวนการรับแนวคิดชาติมหาอานาจในแต่ละยคุ สมยั เขา้ สู่ประเทศท่ีดอ้ ยพฒั นากวา่ โดยสัมพทั ธ์ ดงั จะเห็นจากกรณีไทยการเปลี่ยนผา่ นจาก การสาเร็จการศึกษาจากยโุ รปในช่วงตน้ศตวรรษท่ี 20 เปลี่ยนผา่ นสู่สหรัฐอเมริการในช่วงหลงั สงครามโลกคร้ังท่ีสอง และเปล่ียนผา่ นสู่การศึกษาในญี่ป่ ุนช่วงทศวรรษ 1980 เป็นตน้ มา เมื่อพจิ ารณาเช่นน้ีการศึกษาตา่ งประเทศจึงเปรียบเสมือนการพยายามทา“ศลั ยกรรม” ใหผ้ ทู้ ี่ดอ้ ยกวา่ ใกลเ้ คียงกบั แบบแผนท่ีเชื่อวา่ เป็นตวั แบบท่ีพึงประสงคข์ องเจา้ อาณานิคม62 อยา่ งไรก็ตามภายใตก้ ระแสโลกาภิวตั นก์ ารศึกษาตา่ งประเทศอาจมีความซบั ซอ้ นมากกวา่ การพยายามเขา้ ใกลช้ ิดแบบแผนของชาติท่ีเหนือกวา่ มนั อาจหมายถึงโอกาสในการใชช้ ีวติ ถาวรต่างงประเทศการกา้ วพน้ จากความยากจน การเพ่มิ โอกาสและเครือขา่ ยความสัมพนั ธ์หรือกระทง่ั ปรากฏการณ์ Reverse-Imperialism ในการส่งออกนกั ศึกษาสู่ประเทศตา่ งๆเพ่ือโอกาสในการทาธุรกิจรองรับการขยายตวั ของทุนประเทศตยในอนาคต นอกจากทาใหป้ ระเทศตน้ ทางไดพ้ ฒั นาบุคลากรแลว้ ยงั เป็ นการผลกั ตน้ ทุนดา้ นการศึกษาสู่ปัจเจกชนและประเทศปลายทางที่อาจไดป้ ระโยชนจ์ ากตวั เงินคา่ ลงทะเบียน แต่ในระดบั มหภาคตอ้ งแบกรับความเสี่ยงทางเศรษฐกิจควบคูจ่ ากการปรับเปลี่ยนโครงสร้างประชากรท่ีไม่สามารถควบคุมได้62 Terzuolo, E. R. (2016). Debating the value of study abroad: don't believe the hype. Foreign Affairs, (5)

223.กลุ่มคาอธิบายว่าด้วยผลกระทบของการเคล่ือนย้ายของนักศึกษา ผลกระทบของการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาสามารถพิจารณาไดผ้ า่ นสามลกั ษณะคือ เง่ือนไขทางเศรษฐกิจ ทางการเมืองและทางสังคมควบคกู่ นั3.1 กระบวนการทาให้การศึกษาเป็ นสินค้า การเคลื่อนยา้ ยของการนกั ศึกษาส่งผลต่อการทาใหร้ ะบบการศึกษามีความยดื หยนุ่ มากข้ึนเพื่อรองรับนกั ศึกษาตา่ งชาติ ซ่ึงมาพร้อมกบั การขยายตวั ของกลุ่มทุนตา่ งๆที่เก่ียวขอ้ ง สิ่งท่ีน่าสังเกตคือแมเ้ มด็เงินจะมีปริมาณมากแต่การกระจายตวั ของทุนนบั วา่ ต่าและไม่ไดล้ งสู่ชุมชนเท่าใดนกั ขอ้ ดีสาคญั ในทางเศรษฐกิจคือการสามารถเติมเตม็ เง่ือนไขความขาดแคลนของนกั ศึกษาในสาขาท่ีไมเ่ ป็ นที่นิยมของคนไทยอนั เป็ นผลดีกบั มหาวิทยาลยั ขนาดเลก็ ตามภมู ิภาคท่ีเผชิญกบั เง่ือนไขการเปล่ียนแปลงทางประชากร พร้อมท้งั เป็นการยกระดบั นกั ศึกษาทอ้ งถ่ินจากการปฏิสมั พนั ธ์กบั ต่างประเทศ แตข่ อ้ เสียสาคญั ที่ตอ้ งพิจารณาคอืในแง่เศรษฐกิจก็มแี นวโนม้ ว่าสิทธิของนกั ศึกษาทอ้ งถ่ินก็จะนอ้ ยลง และมหาวทิ ยาลยั ก็จะมุ่งเนน้ การเปิ ดหลกั สูตรที่หากาไรและดึงดูดนกั ศึกษาตา่ งชาติที่มคี วามตอ้ งการที่ตายตวั และพร้อมท่ีจะจ่ายแพงเพื่อการจดั การที่ดี 63 และผลกั ดนั ใหค้ ุณภาพการศึกษาถูกแทนที่ดว้ ยคุณค่าทางปริมาณดา้ นเศรษฐกิจ ดงั ในกรณีสหราชอาณาจกั รที่แมจ้ ะมกี ารขยายตวั ของนกั ศึกษาตา่ งชาติพร้อมเมด็ เงินมหาศาลแต่คุณภาพชีวิตและสุขภาพจิตของนกั ศึกษาทอ้ งถิ่นกลบั แยล่ งดว้ ยสาเหตหุ ลกั คือเรื่องคา่ ใชจ้ ่าย และสวสั ดิการระหวา่ งเรียน3.2 การเปลย่ี นแปลงทางการเมอื ง การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาสู่ประเทศปลายทางมีผลต่อการเปล่ียนแปลงเงื่อนไขทางการเมืองเช่นเดียวกนั ลกั ษณะที่มกั ส่งผลบวกคอื การท่ีนกั ศึกษาจากต่างชาติมีโอกาสรับรู้ปัญหาของประเทศปลายทาง เป็นการสร้างประสบการณ์ร่วมตอ่ ปัญหาซ่ึงส่งผลดีต่องการแกป้ ัญหาขา้ งตน้ ในอนาคตเมือ่ พวกเขามีโอกาสในการเป็นผกู้ าหนดนโยบายในทุกระดบั ในอนาคต 64 และเป็นการเสริมสร้างความสัมพนั ธ์ระหวา่ งประเทศในระดบั บุคคลต่อไปในอนาคตเม่ือพวกเขามีประสบการณ์ในวยั เรียนใกลเ้ คยี งกนั กระน้นั เองก็มปี ัจจยั ดา้ นลบทางการเมืองเช่นกนั ประการแรกการเขา้ มาของนกั ศึกษาต่างชาติมีแนวโนม้ ในการสร้างสภาวะปลอดการเมืองในระบบการศึกษา เป็นการผลิตซ้าบรรยากาศของการศึกษาคือการลงทุนมากกวา่ การต้งั คาถามทางการเมืองในชีวิตประจาวนั ของนกั ศึกษา นอกจากน้ีก็มีแนวโนม้ ที่รายวชิ าท่ีเกี่ยวขอ้ งกบั การวิพากษส์ ังคมและการเมืองจะถกู แทนท่ีดว้ ยรายวชิ าดา้ นธุรกิจและการแสวงหากาไรที่เป็นที่นิยมของนกั ศึกษาต่างชาติดว้ ย6563 Whatley, M. (2017). Financing Study Abroad: An Exploration of the Influence of Financial Factors on StudentStudy Abroad Patterns. Journal Of Studies In International Education, 21(5), 431.64 He, L., Wan, H., & Zhou, X. (2014). How are political connections valued in China? Evidence from marketreaction to CEO succession. International Review Of Financial Analysis, 36141-152.65 Darling-Hammond, L., Astrand, B., & Adamson, F. (2016). Global education reform : how privatization andpublic investment influence education outcomes. New York, NY : Routledge, 2016.

233.3 การเปลยี่ นภูมิทัศน์ทางสังคม การเปลี่ยนแปลงทางสงั คมจากนกั ศึกษาอาจเกิดผลเชิงบวกที่เห็นไดช้ ดั คือ การเกิดกลุ่มอาชีพใหมท่ ่ีมีความหลากหลายในสงั คม ในบางพ้นื ที่ที่มีปัญหาการอพยพของคนหนุ่มสาวเขา้ เมืองนกั ศึกษาตา่ งชาติสามารถสร้างความหลากหลายข้ึนในพ้นื ท่ี รวมถึงการสร้างอาชีพท่ีหลากหลายในชุมชนน้นั และสร้างบรรยากาศสงั คมพหุวฒั นธรรมและการเรียนรู้ความแตกต่าง พร้อมกนั น้นั อาจมีผลลบสาคญั เช่นเกิด “ชนช้นั ผดู้ ีใหม”่ ซอ้ นในสังคมท่ีไมไ่ ดร้ ับการพฒั นา กลุ่มนกั ศึกษาที่สาเร็จการศึกษาในพ้นื ท่ีมงุ่ สะสมทุนจากคนในพ้ืนที่ แสวงหากาไรจากคา่ แรงราคาถูกดว้ ยทุนจากประเทศบา้ นเกิดและสร้างชุมชนที่แยกขาด ในกรณีน้ีนอกจากผลดีขา้ งตน้ จะไมบ่ งั เกิดก็อาจเกิดผลเสียในดา้ นการจดั สรรทรัพยากร สวสั ดิการ และความเขา้ ใจระหวา่ งเช้ือชาติอาจต่าลงเช่นเดียวกนั 664. การวางแผนการดาเนินงาน และวธิ ีดาเนินการวจิ ัย (Research Methodology)พืน้ ทศี่ ึกษาการดาเนินโครงการวิจยั จะเน้นศึกษาการเคล่ือนยา้ ยของนักศึกษาขา้ มชาติจากกลุ่มประเทศอาเซียนและอาเซียนบวกสาม (เน้นเฉพาะประเทศจีน) ที่เคล่ือนยา้ ยเขา้ มาศึกษาในระดบั อุดมศึกษาในประเทศไทย(inbound) และนักศึกษาไทยท่ีเคลื่อนยา้ ยเขา้ ไปศึกษาในกลุ่มประเทศอาเซียน (outbound) เน้นเฉพาะประเทศสิงคโปร์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย Inbound จากขอ้ มูลของสานักงานคณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติ กระทรวงศึกษาธิการ พบวา่ นกั ศึกษาตา่ งชาติระดบั ปริญญาโทศึกษาในมหาวิทยาลยั ต่างๆ 75 แห่งทวั่ ประเทศไทย แยก เป็นมหาวิทยาลยั ภาครัฐ 43 แห่ง และเอกชน 32 แห่ง 15 อนั ดบั แรกของมหาวิทยาลยั ท่ีมีนกั ศึกษา ต่างชาติระดบั ปริญญาโทมากท่ีสุด ไดแ้ ก่ มหาวทิ ยาลยั มหิดล มหาวิทยาลยั อสั สัมชญั จุฬาลงกรณ์ มหาวิทยาลยั มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ มหาวิทยาลยั เวปสเตอร์ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น มหาวิทยาลยั มหาสารคาม มหาวิทยาลยั กรุงเทพ มหาวิทยาลยั บูรพา มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร์ มหาวิทยาลยั พายพั มหาวิทยาลยั รามคาแหง และ มหาวิทยาลยั หอการคา้ ไทย ซ่ึงคลอบคลุมนกั ศึกษาต่างชาติร้อยละ 72 ของท้งั หมด67 สาหรับนักศึกษาปริญญาเอก 721 คนน้นั ศึกษาอยู่ในมหาวิทยาลยั ต่างๆ 33 แห่งทวั่ ประเทศแยก เป็ น มหาวิทยาลยั ภาครัฐ 22 แห่ง และเอกชน 11 แห่ง มหาวิทยาลยั ท่ีมีนกั ศึกษาปริญญาเอกมาก ท่ีสุด 15 อนั ดบั แรกน้นั มีเพยี งแห่งเดียวท่ีเป็นมหาวิทยาลยั เอกชน คือ มหาวิทยาลยั อสั สัมชญั ซ่ึงมี นกั ศึกษาสูงสุดเป็ นลาดบั 6 สาหรับมหาวิทยาลยั 5 อนั ดบั แรกท่ีมีนกั ศึกษาต่างชาติระดบั ปริญญา66 Smith, D. P., & Higley, R. (2012). Circuits of Education, Rural Gentrification, and Family Migration from theGlobal City. Journal Of Rural Studies, 28(1), 49-55.67 ธีระพงศ์ สนั ติภพ, นกั ศึกษาต่างชาติที่ศึกษาระกบั บณั ฑิตศึกษาในประเทศไทย พ.ศ. 2554-2555, มหาวทิ ยาลยั มหิดล.

24 เอกมากที่สุด ไดแ้ ก่ มหาวิทยาลยั มหิดล จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลยั มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ มหาวิทยาลยั เกษตรศาสตร์ มหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ ขอ้ มลู จานวนนกั ศึกษาต่างชาติที่ศึกษาในมหาวิทยาลยั ภาครัฐและเอกชนของไทยในระดบั ปริญญา ตรี โท และเอกอาจมคี วามแตกต่างในแต่ละปี ขอ้ มลู ท่ีมีอยขู่ ณะน้ีเป็นการสารวจในปี 2554 ดงั น้นั เพ่ือตอบประเด็นการศึกษาสถานการณ์ แนวโนม้ สาเหตุ และผลกระทบการเคลื่อนยา้ ยของ นกั ศึกษาที่เดินทางเขา้ มาในภูมิภาคอาเซียน ท้งั ที่เป็ นโอกาสและขอ้ ทา้ ทายในการพฒั นาเครือข่าย ความร่วมมือในภูมิภาค พ้ืนที่ศึกษาท่ีจะเลือกเป็ นมหาวิทยาลยั ของท้งั ภาครัฐและภาคเอกชนโดย จะคลอบคลมุ ทุกภมู ภิ าคของประเทศ โดยมรี ายละเอียด ดงั น้ี - มหาวิทยาลยั ของภาครัฐส่วนกลาง 1 แห่ง ต้งั อยู่ในจังหวดั พระนครศรีอยุธยา ได้แก่ มหา จุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลยั - มหาวทิ ยาลยั ภาคเอกชนส่วนกลางจานวน 2 แห่ง ต้งั อยใู่ นกรุงเทพฯ ไดแ้ ก่ มหาวิทยาลยั ธุรกิจ บณั ฑิตย์ และ มหาวิทยาลยั อสั สมั ชญั - มหาวิทยาลยั ภาครัฐส่วนภูมิภาค – ภาคเหนือ 1 แห่ง ไดแ้ ก่ มหาวิทยาลยั แมฟ่ ้ าหลวง จงั หวดั เชียงราย 1 แห่ง - มหาวิทยาลัยภาครัฐส่วนภูมิภาค - ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ 1 แห่ง ได้แก่ มหาวิทยาลยั ขอนแก่น - มหาวิทยาลยั ภาครัฐส่วนภูมิภาค - ภาคใตข้ องรัฐ 1 แห่ง คือ มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ (วิทยาเขตสงขลาและหาดใหญ)่ รวมพ้นื ท่ีศึกษาท้งั หมด 6 แห่ง โดยจะดาเนินการเก็บขอ้ มูล โดยการใชแ้ บบสอบปลายเปิ ดถามกบั นกั ศึกษาต่างชาติ และการสัมภาษณ์เชิงลึกกบั ผูบ้ ริหาร ระดบั สูงของมหาวิทยาลยั และเจา้ หนา้ ท่ีทางการศึกษา รวมถึงการประชุมกลุ่มย่อยและการ สนทนากลุม่ การเลือกพ้ืนท่ีศึกษาเป็นการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง (purposive sampling) เนื่องจากความหลากหลายของขอ้ มลู ท่ีคลอบคลุมหลายมิติท้งั ในเชิงเศรษฐกิจ สังคม-วฒั นธรรม การเมือง ฯลฯ จากขอ้ มูลสถิติการเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาต่างชาติท่ีคณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติไดร้ วบรวมไว้ ซ่ึงเป็นขอ้ มลู การเคลื่อนยา้ ยก่อนการรวมตวั ของประชาคมอาเซียน ซ่ึงงานวจิ ยั จะทาใหเ้ ห็นแนวโนม้ การเคล่ือนยา้ ยท่ีอาจเปลี่ยนแปลงไปหลงั การรวมตวั ของประชาคมอาเซียน ซ่ึงจากขอ้ มูลสถิติท่ีมีอยพู่ บวา่ จานวนนกั ศึกษาจากประเทศในอาเซียนและอาเซียนบวกสามที่เขา้ มาในไทย นกั ศึกษาชาวจีนมีจานวนมากท่ีสุด ในภาคกลางภาคเหนือและภาคอีสาน รองลงมาคือพม่า ลาว เวียดนาม กมั พชู า เกาหลี และญ่ีป่ นุ แต่ท้งั น้ีหากมองในแง่ของการเคลื่อนยา้ ยในเชิงภมู ิศาสตร์ชาติพนั ธุ์ อาจจะพบวา่ จานวนนกั ศึกษาชาวจีนในภาคใตอ้ าจจะมีจานวนไมส่ ูงมากนกั ซ่ึงงานวิจยั น้ีจะเลือกนกั ศึกษาจีนเป็นกรณีศึกษาสาหรับการวจิ ยั เชิงคุณภาพ เนื่องจากมจี านวน

25สูงกวา่ กลมุ่ อ่ืนและมีรูปแบบและจุดประสงคก์ ารเขา้ มาที่หลากหลาย ซ่ึงมีท้งั เดินทางเขา้ มาสมคั รเรียนเองเพ่ือหางานทา มีนายหนา้ พามา มาแบบ MOU มาเป็นกลุ่ม ฯลฯ อยา่ งไรก็ตามนกั ศึกษากลุม่ ที่มิใช่ชาวจีน(Non-Chinese) ก็มีแนวโนม้ การเคล่ือนยา้ ยที่น่าศึกษาเพือ่ ใหเ้ ห็นภาพที่คลอบคลุมท้งั หมดของการเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาในภมู ิภาคอาเซียน Outbound สาหรับการเก็บขอ้ มลู นกั ศึกษาไทยในอาเซียน จะเลือกประเทศสิงคโปร์ มาเลเซียอินโดนีเซีย ส่วนหน่ึงอาจศึกษาจากงานวิจยั หรือศึกษาขอ้ มูลจากเอกสาร สถานทูตไทย สถานกงสุลไทยในแต่ละประเทศจะมีจานวนและ profile ของนกั ศึกษาไทยของประเทศน้นั ๆ ส่วนประเทศอื่นๆ เช่น ฟิ ลิปปิ นส์ ลาว กมั พชู า พม่า (ถา้ มี) รวมท้งั ประเทศอาเซียนบวกสาม เช่น จีนญ่ึป่ ุน เกาหลี จะรายงานขอ้ มลู ในภาพรวมวธิ ีดาเนินการวจิ ัย วธิ ีดาเนินการวจิ ยั ในช่วงหกเดือนแรกจะเนน้ การศึกษาและการเก็บขอ้ มูลรูปแบบและแนวโนม้ การ เคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษาจากประเทศอาเซียน (พมา่ กมั พชู า ลาว เวียดนาม มาเลเซีย ฟิ ลิปปิ นส์ อินโดนีเซีย ) และอาเซียนบวกสาม (เลือกเฉพาะนกั ศึกษาจีน) เขา้ มาในประเทศไทย ส่วนช่วงหก เดือนหลงั จะเป็นการเก็บขอ้ มูลเกี่ยวกบั การเคล่ือนยา้ ยของนกั ศึกษาจากประเทศไทยท่ีเดินทางเขา้ ไป ศึกษาตอ่ ในประเทศอาเซียน โดยเนน้ ประเทศสิงคโปร์ มาเลเซีย อินโดนีเซีย โดยแบ่งการเก็บขอ้ มูล ออกเป็นสองลกั ษณะ คือ การวิจัยเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์ผูใ้ ห้ขอ้ มูลสาคัญ เช่น การสัมภาษณ์เชิงลึกกบั ผูบ้ ริหารระดบั สูงของมหาวิทยาลยั ผบู้ ริหารระดบั คณะและภาควิชาที่รับนกั ศึกษาต่างชาติ เจา้ หนา้ ท่ีทางการศึกษา /นกั ศึกษาตา่ งชาติที่เขา้ มาเรียน ฯลฯ หน่วยงานภาครัฐ ไดแ้ ก่ หน่วยงานที่เก่ียวขอ้ งกบั นโยบายการศึกษา รวมถึงหน่วยงานที่เก่ียวขอ้ งกบัการเขา้ เมืองของนกั ศึกษาต่างชาติ เช่น สานกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติ / สานกั งานตรวจคนเขา้ เมือง / สถานทูต / หน่วยงานท่ีดูแลนกั ศึกษาต่างชาติ ฯลฯ หน่วยงานภาคเอกชน ไดแ้ ก่ บริษทั ที่นานกั ศึกษาเขา้ มา ฯลฯ หน่วยงานระดับชาติและระดับภูมิภาค / กรมความร่วมมือระหว่างประเทศ กระทรวงการต่างประเทศ (Thailand International Cooperation Agency – TICA) / สมาคมสภามหาวิทยาลยั – สสมท.(Thai Association of Governing Board of Universities and Colleges * TAGB) / สานกั งานรับรองมาตรฐานและประเมินคุณภาพการศึกษา (องค์การมหาชน) / SEAMEO-RIHED (Southeast Asian Ministries ofEducation Organization Regional Center for Higher Education and Development) ฯลฯ การวจิ ัยเชิงปริมาณ การพฒั นาแบบสอบถามเพื่อถามนกั ศึกษาต่างชาติกลุ่มเป้ าหมาย โดยการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง (Purposive sampling) จานวนรวม 400 คน โดยจะสัมภาษณ์ตามสัดส่วนของจานวน

26นกั ศึกษาปี การศึกษา 2558 จาแนกตามสัญชาติจากฐานขอ้ มูลนกั ศึกษาต่างชาติของสานกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติ (สกอ.)วธิ ีการเก็บข้อมูลการเก็บขอ้ มูลเชิงคุณภาพ โดยการสัมภาษณ์ผูใ้ ห้ขอ้ มูลสาคญั โดยพฒั นาแนวคาถาม (interviewguide) เก่ียวกบั ประเด็นดงั น้ี - คาถามนกั ศึกษา พฒั นาคาถามโดยใชต้ วั แปรเพ่ือวิเคราะห์ปัจจยั สาเหตุและแนวโน้ม การเคลื่อนยา้ ยของนกั ศึกษา ตวั แปรเหล่าน้ีรวมถึง ตวั แปรส่วนบุคคล (อายุ เพศ พ้ืน ฐานความรู้ภาษาองั กฤษ สถานภาพการเขา้ เมือง ความยากง่ายในการสมคั รเรียน / ความยากง่ายในการจบการศึกษา / สิ่งแวดลอ้ มในการศึกษา / คุณภาพการศึกษา / ระบบการจดั การเรียนการสอน / การขอวซี ่า / ความคาดหวงั / โอกาสในการหางานทา ฯลฯ - ผบู้ ริหารมหาวิทยาลยั และเจา้ หนา้ ท่ี การบริหารจดั การ / ความร่วมมือระหว่างประเทศ และระดบั ภูมิภาค / โอกาสและขอ้ ทา้ ทาย / สาขาวิชา / การพฒั นาหลกั สูตรการเรียน การสอน / การวางแผนการตลาด / มาตรฐานการศึกษา / การแข่งขนั ฯลฯ - ภาครัฐ: องค์กรด้านการศึกษา คณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติ / สานัก ยทุ ธศาสตร์การศึกษาตา่ งประเทศ / สถานทูต / สานกั งานตรวจคนเขา้ เมือง - องค์กรที่มิใช่ภาครัฐ Thailand International Development Cooperation Agency (TICA) / ASEAN University Network / SEMEO ฯลฯการเก็บขอ้ มูลเชิงปริมาณ โดยใชว้ ิธีการเลือกเก็บขอ้ มูลตวั อยา่ งแบบเจาะจง การเลือกสัดส่วนกลุ่มตวั อยา่ งกาหนดจากจานวนนกั ศึกษาต่างชาติเฉพาะนักศึกษาจากประเทศในอาเซียนและอาเซียนบวกสามที่กาลงั ศึกษาในมหาวทิ ยาลยั โดยใชแ้ บบสอบถาม แนวคาถามเกี่ยวกบั ขอ้ มลู เบ้ืองตน้ ของนกั ศึกษา / แรงจูงในการเขา้ มา / การพานกั อยใู่ นประเทศไทย / การวางแผนการทางานหลงั จบการศึกษา / หลกั สูตรการศึกษา /โอกาส / ขอ้ ทา้ ทายการคดั เลือกมหาวิทยาลยั จะเป็ นการเลือกแบบเฉพาะเจาะจง โดยเลือกมหาวิทยาลยั ท้งั ภาครัฐและเอกชนจานวน 6 แห่ง คลอบคลุมท้งั ส่วนกลางและส่วนภมู ิภาค ส่วนกลุ่มตวั อย่างนกั ศึกษาต่างชาติอาเซียนคานวณจากขอ้ มูลของสานกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษาแห่งชาติปี การศึกษา 2558 จานวน 14,487 คนจานวนนกั ศึกษาแตล่ ะมหาวิทยาลยั รวมจานวน 400 คน ไดแ้ ก่- มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั ของรัฐ / ส่วนกลาง- มหาวิทยาลยั ธุรกิจบณั ฑิตย์ มหาวทิ ยาลยั เอกชน / ส่วนกลาง- มหาวทิ ยาลยั อสั สัมชญั มหาวิทยาลยั เอกชน / ส่วนกลาง- มหาวิทยาลยั เชียงใหม่ มหาวทิ ยาลยั ของรัฐ / ภาคเหนือ- มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น มหาวทิ ยาลยั ของรัฐ / ภาคอีสาน

27- มหาวิทยาลยั สงขลานครินทร์ มหาวิทยาลยั ของรัฐ / ภาคใต้5. แนวโน้มการเคล่ือนย้ายของนักศึกษาในสถาบันอุดมศึกษาของรัฐและเอกชน ขอ้ มลู นกั ศึกษาตา่ งชาติท่ีที่นาเสนอในคร้ังน้ีเป็ นการรวบรวมขอ้ มลู เก่ียวกบั นกั ศึกษาตา่ งชาติท่ีศึกษาอยใู่ นสถาบนั อุดมศึกษาของรัฐและเอกชนในสังกดั และในกากบั ของสานกั งานคณะกรรมการการอุดมศึกษากระทรวงศึกษาธิการ โดยการวิจยั คร้ังน้ีเนน้ ศึกษามหาวทิ ยาลยั ของรัฐและเอกชน จานวน 6 แห่งประกอบดว้ ยมหาวทิ ยาลยั ในกรุงเทพและส่วนภูมิภาค ไดแ้ ก่ มหาวทิ ยาลยั อสั สัมชนั มหาวิทยาลยั ธุรกิจบณั ฑิต มหาวิทยาลยั มหาจุฬาลงกรณราชวทิ ยาลยั มหาวทิ ยาลยั เชียงใหม่ มหาวทิ ยาลยั ขอนแก่น และมหาวทิ ยาลยั สงขลานครินทร์ จากตารางขอ้ มลู นกั ศึกษาตา่ งชาติในอาเซียน และอาเซียนบวกสามในประเทศไทย ในระหวา่ งปี2555-2559 พบวา่ มีนกั ศึกษาตา่ งชาติจานวนเพ่ิมข้ึนอยา่ งต่อเน่ืองโดยเฉพาะจากประเทศจีน พมา่ และกมั พชู าตามลาดบั หากดูจากจานวนตวั เลขนกั ศึกษาท่ีเขา้ มาศึกษาในประเทศไทยพบวา่ มาจากประเทศจีนเป็นจานวนมากท่ีสุด รองลงมาเป็ น พม่า กมั พชู า เวยี ดนาม และลาว ตามลาดบั เมื่อพจิ ารณาในส่วนของจานวนนกั ศึกษาจากอาเซียนท่ีเขา้ มาศึกษาในประเทศไทยพบวา่ ส่วนใหญ่เป็นกลุ่มประเทศ CLMV สะทอ้ นใหเ้ ห็น ประเทศ ปี 2555 ปี 2556 ปี 2557 ปี 2558 ปี 2559 บรูไน 2 2 1 6 15อินโดนีเซีย 145 249 272 376 465 กมั พชู า 365 692 1,159 1,058 1,317 ลาว 411 808 774 895 909 มาเลเซีย 80 84 100 181 278 พมา่ 869 1,361 1,618 1,900 2,252ฟิ ลิปปิ นส์ 125 141 148 195 246เวียดนาม 519 821 744 883 910 สิงคโปร์ 24 24 30 36 39 จีน ญ่ีป่ ุน 4,240 4,228 4,543 6,165 7,405 เกาหลี 153 161 258 341 286 393 396 377 529 504

28ถึงโอกาสสาหรบั มหาวิทยาลยั ไทยในการเป็นตวั เลือกของนกั ศึกษาในกลุ่มน้ีท่ีมขี อ้ จากดั ดา้ นการศึกษาภายในประเทศของตนเอง ท้งั น้ีหากจาแนกจานวนนกั ศึกษาต่างชาติออกเป็นมหาวทิ ยาลยั พบวา่ มหาวทิ ยาลยั อสั สัมชนั มีจานวนนกั ศึกษาเขา้ มาเรียนเป็นจานวนมากท่ีสุด ท้งั น้ีสาขาวิชาท่ีนกั ศึกษาตา่ งชาติใหค้ วามสนใจเลือกศึกษาไดแ้ ก่ คณะบริหารธุรกิจ นิเทศศาสตร์มนุษยศาสตร์ ศิลปศาสตร์ วทิ ยาศาสตร์ และวิศวกรรมศาสตร์วทิ ยาการจดั การจานวนนักศึกษาต่างชาติในอาเซียนจาแนกตามมหาวทิ ยาลัย ปี การศึกษา 2558 และ 2560

29 การเปิ ดเสรี ทางการศึกษาเป็นโอกาสใหน้ กั ศึกษาจากต่างประเทศเขา้ มาศึกษาหลกั สูตรตา่ งๆ ในประเทศประเทศไทยมากยงิ่ ข้ึน โดยคาดวา่ จะมีแนวโนม้ สูงข้ึนอยา่ งต่อเน่ืองจากนโยบายผลกั ดนั การศึกษาของไทยใหเ้ ป็นศูนยก์ ลางดา้ นการศึกษาในอาเซียน