การแปรรูปสมุนไพร พมิ พค์ ร้งั ท่ี 1 ปี พ.ศ. 2556 โดย ศูนยศ์ กึ ษาการพฒั นาอ่าวคงุ้ กระเบน อันเนอ่ื งมาจากพระราชดาํ ริ อาํ เภอทา่ ใหม่ จงั หวดั จันทบุรีรว่ มกบั สาํ นกั งานคณะกรรมการพเิ ศษเพ่อื ประสานงานโครงการอนั เนอ่ื ง มาจากพระราชดาํ ริ (สํานกั งาน กปร.)
คานา การแปรรูปสมนุ ไพรฉบบั น้จี ดั ทาํ ข้ึน เพื่อใช้ประกอบการฝกึ อบรมโครงการส่งเสรมิ อาชพีและพฒั นาคณุ ภาพผลติ ภณั ฑ์ ในพื้นที่ขยายผลของศูนยศ์ ึกษาการพัฒนาอ่าวค้งุ กระเบนฯ ใหม้ ีคุณภาพได้มาตรฐานและปลอดภัยต่อผ้บู รโิ ภค พรอ้ มสง่ เสรมิ และเผยแพรค่ วามรู้การใช้ประโยชน์จากสมุนไพรใกลต้ ัว ทีม่ อี ยใู่ นชมุ ชนของตนเอง สามารถนํามาแปรรูปเปน็ ผลติ ภัณฑ์เพอ่ื เพม่ิ มลู คา่เช่น ผลติ ภณั ฑ์เครื่องสาํ อาง อาหารเสริม ชาสมนุ ไพรล้างพิษ เครอื่ งดมื่ สมุนไพร และยารกั ษาโรคเพอื่ เป็นการสง่ เสริมสขุ ภาพของประชาชนในเบื้องตน้ กอ่ นโรคภยั ไขเ้ จ็บจะมาถงึ และยดึ แนวทางปรชั ญาเศรษฐกจิ พอเพียงทม่ี ่งุ สง่ เสรมิ ใหป้ ระชาชนพ่ึงพาตนเองได้ เอกสารฉบับนเี้ ป็นความรู้พื้นฐานเกีย่ วกบั การแปรรปู สมุนไพร การทําสารสกัด ประโยชน์ของผลิตภัณฑจ์ ากสมุนไพร ซ่งึ ได้รวบรวมจากหนว่ ยงานต่างๆของศูนยศ์ กึ ษาการพัฒนาอา่ วคุ้งกระเบนฯ อาทิ เช่น งานขยายผลงานสาธารณสุข โรงพยาบาลสง่ เสรมิ สุขภาพตาํ บลกระแจะ งานปาุ ไม้ งานประสานและเผยแพร่ประชาสัมพนั ธ์ เพอื่ ใหผ้ ู้เข้ารบั การฝึกอบรมและประชาชนทั่วไป สามารถนาํ ความรู้ที่ได้รับนาํ ไปปฏิบัติไดจ้ ริง และเป็นคูม่ ือสาํ หรับการดแู ลสขุ ภาพของครอบครัว ฝ่ายประสานงานเผยแพรแ่ ละประชาสมั พนั ธ์ ศูนย์ศกึ ษาการพฒั นาอา่ วคุ้งกระเบน อันเนือ่ งมาจากพระราชดาริ
สารบัญ 1 หนา้ 3การแปรรปู ผลิตภัณฑ์สมนุ ไพร 5วตั ถุประสงคข์ องการแปรรูป 2 13สมนุ ไพรและคุณประโยชน์การจัดกลุ่มสมนุ ไพรเพ่ือการแปรรูป 4 14การเตรยี มสมนุ ไพรสาํ หรบั เครือ่ งสําอางและยาการแปรรูปสมนุ ไพร 18 20 1.สบู่กอ้ นสมนุ ไพรกลเี ซอรีน 13 25 - สตู รสารสกัดเปลือกมงั คดุ ผสมนาํ้ ผงึ้ 13 25 2.การผลิตสบเู่ หลวสมนุ ไพร 14 42 - สบเู่ หลวมะขามปอู ม สูตรสารสกัดมะขามปอู มผสมน้ําผึ้ง และขม้นิ 3.การผลิตแชมพสู มุนไพร 15 - แชมพูสมุนไพร สูตรมะกรดู ตะไคร้ และวา่ นหางจระเข้ 15 4.การผลติ ครีมนวดผมสมนุ ไพร 16 - ครมี นวดผมสมนุ ไพร สตู รวา่ นหางจระเขแ้ ละน้าํ ผึ้งชันโรง 16 5.การผลติ ยาหม่อง IPA (ผักบงุ้ ทะเล) 17 6.การผลติ น้ํามันเหลอื งสมนุ ไพร 7.การผลติ พมิ เสนน้ํา 19 8.การผลติ สเปรยก์ ันยุงตะไครห้ อม9.การทาํ ยาสมุนไพรอดั แคปซูล 22 10.การทําชาสมนุ ไพร 2411.การทาํ นา้ํ สมุนไพร - นาํ้ ชาใบขู่ - นํา้ นพเกา้ แกว้ วเิ ชยี ร 2812.การทําประสักเชือ่ ม 29ตารางสมนุ ไพรและคณุ ประโยชน์ 33เอกสารอา้ งอิง
“...การกสิกรรมและอาชพี ในด้านเกษตรทกุ ทุกอยา่ งยอ่ มต้องอาศัยปจั จัยสําคญั หลายด้าน ด้านหนึง่ กค็ อื หลกั วิชาของการเพาะปลกู เป็นต้น และอีกดา้ นหน่ึงก็เป็นการชว่ ยให้เพมิ่ หลกั วิชาเหล่านน้ั และเมอ่ื ไดป้ ฏบิ ัติแลว้ ได้ผลิตผลแล้วก็จะต้องสามารถดัดแปลงและขายจําหน่ายผลิตผลทตี่ นได้ทํา ฉะน้ันทกุ อยา่ งต้องสอดคล้องกัน ความขยนั หม่ันเพยี รในการผลติ ความรู้ในวชิ าการผลิตและความรใู้ นการเป็นอยู่ ทั้งความรูใ้ นดา้ นจาํ หนา่ ย ล้วนเป็นความรู้ทจี่ ะตอ้ งประสานกนัหมด...” พระราชดํารัส พระบาทสมเด็จพระเจา้ อย่หู ัว เมือ่ วนั ที่ ๘ พฤษภาคม ๒๕๓๐ ณ โครงการส่วนพระองค์ สวนจิตรลดา
1 สมุนไพร ของขวัญทธ่ี รรมชาติมอบใหก้ ับมวลมนษุ ยชาติ สมนุ ไพร ไทยน้ี มีค่ามาก พระเจ้าอยหู่ วั ทรงฝาก ใหร้ กั ษาแตป่ ยุู า่ ตายาย ใช้กันมา ควรลูกหลาน รู้รักษา ใชส้ บื ไปเปน็ เอกลักษณ์ ของชาติ ควรศกึ ษา วจิ ยั ยา ประยุกต์ใช้ ใหเ้ หมาะสมยัรู้ประโยชน์ รูค้ ุณโทษ สมนุ ไพร เพือ่ คนไทย อยู่รอด ตลอดกาล พระราชนิพนธใ์ นสมเดจ็ พระเทพรตั นราชสุดา ฯการแปรรูปผลติ ภณั ฑส์ มนุ ไพรการแปรรปู ผลติ ภณั ฑส์ มุนไพร คือ การเปลยี่ นแปลงสถานะของสมนุ ไพร ใหแ้ ตกต่างไปจากเดมิ เพ่อื ประโยชน์ในการใช้งานที่หลากหลายมากข้ึน สมุนไพรมีหลายชนิด และมีสรรพคณุทางยาที่แตกต่างกนั ดังนั้นการศกึ ษา รูป รส กลน่ิ สี และชื่อสมุนไพร จึงเป็นปัจจัยหน่งึ ทม่ี ีความสาํ คัญ เพอ่ื ให้การแปรรูปผลติ ภัณฑ์สมนุ ไพรมคี ุณภาพดี ตลอดจนการเก็บรกั ษาผลติ ภณั ฑ์ใหม้ ีคุณภาพใกล้เคียงผลิตภณั ฑ์เดมิ มากทสี่ ดุ เนื่องจากผลติ ภณั ฑ์ บางประเภทไมส่ ามารถคงสภาพอยู่ได้นาน การแปรรปู จงึ เขา้ มามบี ทบาทสําคญั มากขึน้ เพ่อื ใหเ้ กิดผลดีต่อการแปรรปู คงไวซ้ ึ่งคุณคา่ และสรรพคุณทด่ี ีของพชื สมนุ ไพร
2วตั ถุประสงค์ของการแปรรูป 1. เพื่อรักษาคุณภาพและประโยชน์ของสมนุ ไพร โดยปกตแิ ลว้ คณุ ภาพของผลติ ภัณฑ์สมุนไพร มคี วามผกผนั กบั เวลา กลา่ วคอื คณุ ภาพของผลติ ภัณฑ์จะลดลงเรื่อยๆ เมือ่ เวลาเพิ่มมากขน้ึ การแปรรูปผลิตภัณฑ์สมนุ ไพร ใหอ้ ยู่ในรปู ทเี่ หมาะสม จะทําใหผ้ ลติ ภัณฑ์นนั้ คงสภาพอยูไ่ ด้นาน โดยเฉพาะอยา่ งยิง่ ผู้ผลติ ท่ีอยูห่ า่ ง ไกลจากผบู้ รโิ ภค การแปรรปู เพ่ือการเก็บรกั ษายง่ิ มีความสาํ คัญมากขน้ึ 2. เพอื่ เปล่ยี นลักษณะของผลติ ภณั ฑ์ ให้เหมาะสมในเชงิ การคา้ หรอื การนําไปใช้ประโยชน์ในดา้ นอ่ืนๆ เชน่ พลคู าว หญ้าหมอนอ้ ย มีกลน่ิ และรสชาติ ทีร่ ับประทานไดย้ าก ดังนั้นกอ่ นนาํ มาบริโภคจาํ เปน็ ตอ้ งมีการแปรรูปให้เปน็ ผงแหง้ เสียกอ่ น พรอ้ มใส่ในแคปซูลหรอื ทําเปน็เม็ด เพ่อื ใหง้ ่ายต่อการรับประทาน 3. เพื่อเพิ่มมูลค่าของผลิตภัณฑใ์ หส้ ูงขน้ึ เช่น การนําดอกไม้ทม่ี ีกล่นิ หอมมาสกดั เปน็น้าํ หอม นาํ้ ผงึ้ นํามาแปรรปู เป็นผลิตภณั ฑเ์ คร่อื งสําอาง โดยผสมน้ําผ้งึ รว่ มกับนํ้าสมนุ ไพร และยาสมุนไพรในรูปแบบตา่ งๆเป็นต้น
3สมนุ ไพรและคณุ ประโยชน์ สมนุ ไพร คือ ของขวัญท่ีธรรมชาตมิ อบให้กบั มวลมนุษยชาติ คนไทยไม่เพียงแตใ่ ช้สมุนไพรเป็นยารักษาโรคเทา่ น้นั แตน่ าํ มาดดั แปลงเพ่ือบริโภคในรูปของอาหารและเครอื่ งดม่ืสมนุ ไพรบํารุงสุขภาพ ชวี ิตความเป็นอย่ขู องคนไทยน้นั มรี ากฐานมานานนับรอ้ ยนับพนั ปี อารยธรรมตา่ งๆ ท่ีถอื เปน็ เอกลกั ษณ์ในการแสดงถงึ เผ่าพันธุ์ และความเปน็ ผเู้ จรญิ แล้ว สง่ิ หน่ึงทีแ่ สดงออกมาได้เปน็ อยา่ งดีกค็ อื ศลิ ปะท่ผี สมผสานและผกู พนั อยใู่ นการใชช้ ีวติ ประจาํ วันของคนไทยนัน่ เอง ศิลปะเหล่านร้ี วมไปถงึ การกนิ ดว้ ยอาทิ เชน่ การตง้ั สาํ รับและการประกอบจัดอาหาร ก็ไม่เพยี งเพือ่ ความอรอ่ ยลิน้ อย่างวิเศษเพยี งประการเดยี ว ยังมีความสวยงามในการจัดแตง่ เป็นองคป์ ระกอบของอาหารใหง้ ามตายิ่งข้นึ ไปอกี จึงไม่น่าแปลกเลยทอี่ าหารและเครอื่ งดืม่ ของไทยนน้ั จะแฝงไว้ด้วยเจตนารมณใ์ ห้ ผบู้ รโิ ภคได้ซึมซบั ทั้งรสชาตแิ ละคณุ ประโยชนไ์ ปพร้อมๆ กันอยา่ งชาญฉลาดการแปรรปู สมุนไพรของศนู ย์ศกึ ษาการพฒั นาอา่ วคุ้งกระเบนฯ จะเนน้ สมุนไพรพน้ื บ้านที่มีการปลูกกนั มากในแตล่ ะชมุ ชน เนอื่ งจากเกษตรกรรอบๆ ศนู ย์ ฯ มอี าชพี เกษตรกรรมเป็นหลกั เกือบทุกบา้ นจะปลกู สมุนไพร และพืชผกั สวนครวั ไวก้ นิ เอง รวมถึงปลูกเป็นไม้ประดบัควบคู่กบั การทาํ พืชสวนชนิดอื่นๆ การสง่ เสรมิ ให้เกษตรกรรูจ้ กั สมุนไพร และคุณประโยชน์ของสมุนไพรใกล้ตัวทม่ี ีคุณค่ามากกว่าการใชบ้ ริโภคเพยี งอยา่ งเดียวจึงเกิดข้นึ การส่งเสริมสุขภาพประชาชนด้วยการพึ่งตนเองจงึ เนน้ การดูแลรกั ษาสุขภาพในเบ้ืองต้น กอ่ นโรคภยั ไข้เจ็บจะมาถงึด้วยสมนุ ไพรท่ีมีอยู่ในชุมชน รวมถึงการแปรรูปสมุนไพรในรูปแบบต่าง ๆ เพ่ือให้เกษตรกร และกล่มุ แมบ่ า้ น มรี ายไดเ้ สริมนอกภาคการเกษตร ใชเ้ วลาวา่ งให้เกิดประโยชน์ ลดรายจา่ ยในครัวเรือน และยังช่วยส่งเสริมความมั่นคงทางเศรษฐกิจ ความสามคั คีของชุมชนอกี ดว้ ย
4ประโยชน์ของสมุนไพร คือ1. ใชเ้ ป็นยาบาํ บดั รกั ษาโรค2. ใชเ้ ป็นอาหาร3. ใช้เป็นเครอื่ งสําอาง4.ใช้เปน็ อาหารเสรมิ บาํ รงุ ร่างกาย5. ใช้ขบั สารพิษ6. ใชเ้ ปน็ เครือ่ งดม่ื7. ช่วยสง่ เสริมความมน่ั คงทางเศรษฐกจิการจัดกลุ่มสมนุ ไพรเพ่อื งานแปรรูป 1. สมุนไพรล้างพิษ ได้แก่ รางจืด ยา่ นาง หมอน้อย พลูคาว เป็นต้น 2. สมนุ ไพรท่ใี ห้ความชุ่มชน้ื แก่เส้นผม ผวิ หนงั ลดและปอ้ งกนั รอยเหี่ยวยน่ ไดแ้ ก่นาํ้ มันงา นํา้ มันมะพรา้ ว นํา้ มันดอกทานตะวัน น้าํ มนั ราํ ขา้ ว ว่านหางจระเข้ บัวบก นาํ้ ผ้ึง ขา้ วกล้อง ขมิน้ ชนั ว่านนางคํา กลว้ ย แครอท แตงกวา บอระเพ็ด เกสรทงั้ 5 (มะลิ,พกิ ลุ ,บุนนาค,สารภี,บัวหลวง) เป็นตน้ 3. สมนุ ไพรทฤ่ี ทธฆ์ิ า่ เชือ้ แบคทเี รีย ชว่ ยสมานแผลใหห้ ายเร็ว ลดรอยแผลเปน็ ลดรอยดา่ งดา ไดแ้ ก่ มังคุด ทบั ทิมว่านหางจระเข้ บวั บก ขมิ้น จันทนแ์ ดง หมอ่ น พญายา สารส้มทองพนั ชง่ั นาํ้ ปนู ใส นมผ้งึ เกสรผึ้ง พลคู าว เปน็ ต้น 4. สมนุ ไพรที่ใช้ทาความสะอาดผวิ ชะลา้ งความมัน เร่งการผลัดเซลล์ ไดแ้ ก่ มะขามมะเขอื เทศ สม้ ปุอย มะขามปูอม กระเจีย๊ บ เกลอื ลนิ้ ทะเล ว่านสากเหล็ก ไพล มะคาํ ดคี วายขน้ี อน สบั ปะรด เปน็ ต้น
5 5. สมุนไพรทลี่ ดการอกั เสบ และ ลดอาการแพ้และระคายเคอื ง และโรคผวิ หนังไดแ้ ก่ขม้ิน ฟาู ทะลายโจร บวั บก กานพลู พญายา จันทนแ์ ดง เท้ายายม่อม เมลด็ ดอกบานเยน็ทองพันชั่ง ย่านางแดง รางจืด ตาํ ลึง ดินสอพอง เหงอื กปลาหมอ เสลดพงั พอน สํามะงา ผักบงุ้พลู ผกั บงุ้ ทะเล ชุมเห็ดเทศ ชุมเหด็ ไทย บอระเพ็ด เปน็ ต้น 6. สมนุ ไพรทมี่ กี ล่ินหอมชว่ ยแตง่ กลิน่ และมีสรรพคุณทางยา ไดแ้ ก่ เกสรทัง้ 5การบูร พมิ เสน ขม้ินชนั วา่ นนางคาํ ไพล กรรณกิ าร์ แก้ว ลลี าวดี ปีบ โมก กระดังงา กหุ ลาบว่านสาวหลง กานพลู จําปี แฝกหอม มะกรดู ขิง ขา่ ตะไคร้ มะนาว สม้ เขยี วหวาน ฝรัง่ เปน็ ต้น 7. สมนุ ไพรท่ใี ห้สสี นั สวยงามใชแ้ ตง่ แต้มอาหาร และเครอ่ื งสาอาง ได้แก่ ขมนิ้ ใบเตยอัญชัน แครอท ผกั ปลงั ครงั่ ฝางเสน กรรณิการ์ เป็นตน้การเตรยี มสมุนไพรสาหรับเครอ่ื งสาอางและยาสมนุ ไพรสมุนไพรท่สี ามารถนาํ มาใช้กบั เครือ่ งสําอางมี 2 ประเภท คอื แบบผงแห้ง และแบบสารสกัด การทจ่ี ะเลอื กใชแ้ บบผงแหง้ หรอื แบบสารสกดั นนั้ ต้องศกึ ษาวิธกี ารใชจ้ ากแบบแผนดง้ั เดิมและงานวจิ ยั ทม่ี ีอยใู่ นปจั จบุ นั นาํ มาประยุกตใ์ ช้ร่วมกัน ดงั น้ันก่อนทจี่ ะเรม่ิ การแปรรปู สมนุ ไพรผูผ้ ลิตจะตอ้ งมีการศึกษาข้อมูลจากผู้รู้ และตําราตา่ งๆอยา่ งรอบครอบ เพ่อื การใช้ประโยชนส์ งู สดุจากสมุนไพรวิธีเตรียมสมนุ ไพรแบบผงแห้ง1. การเก็บสมุนไพรสดการเก็บสมนุ ไพรถอื ว่าเปน็ ขั้นตอนหนึง่ ที่มคี วามสาํ คญั เปน็ อย่างยงิ่ เพราะมีผลตอ่ปริมาณสารสําคัญและสรรพคุณทางยาของสมนุ ไพร เพอ่ื ใหก้ ารเตรียมสมนุ ไพรมีความถูกต้องตามหลักวิชาการและภมู ปิ ัญญาพนื้ บ้าน ผูแ้ ปรรปู สมุนไพรควรมีความรู้ในการเกบ็ สมนุ ไพรสด ดังน้ี 1.1 อายุพชื หากไมม่ ีการศกึ ษาเรือ่ งความสัมพันธ์ระหว่างสารสาํ คญั และอายพุ ืช ขณะเกบ็ เก่ียว ให้เก็บเกี่ยวสมนุ ไพรท่ีมีอายโุ ตเตม็ ท่ี
61.2 ช่วงระยะเวลาทเี่ ก็บ ศึกษาข้อมูลเฉพาะถิน่ จากตํารา การศึกษาวิจยั หรือยึดหลกัของแผนโบราณดังน้ี -พืชทีใ่ ชใ้ บหรือท้ังต้นเป็นยา เมือ่ พืชโตเต็มท่แี ลว้ สามารถเก็บได้ทงั้ ปี ให้เก็บใบทีโ่ ตเตม็ ที่โดยวิธเี ดด็ ยกเว้นพืชบางชนดิ ทใี่ ช้ใบ หรือยอดออ่ น -พชื ที่ใชด้ อกเปน็ ยา เก็บในช่วงทดี่ อกเร่ิมบาน บางชนิดจะเก็บในช่วงดอกตูมเช่น กานพลู สําหรบั ดอกท่ีมีนา้ํ มันหอมระเหยปริมาณมาก และต้องการกลนิ่ หอมดว้ ย ควรเก็บในชว่ งหัวค่ําประมาณ 18.00-19.00 น. หรอื เกบ็ ในช่วงเช้ามดื ขณะที่พระอาทิตยย์ งั ไมข่ ึน้ เพราะปรมิ าณน้ํามนั หอมระเหยจะมากกว่า-พืชท่ีใช้ผลเป็นยา ใหเ้ กบ็ ผลทแ่ี ก่เตม็ ท่ีแตย่ ังไม่สุก ยกเวน้ ทีก่ าํ หนดอายุ เชน่ผลฝรง่ั ดบิ -พืชที่ใช้เปลือกตน้ หรือเปลอื กรากเปน็ ยา เกบ็ ในชว่ งปลายฤดูร้อนต่อกบั ฤดูฝน เพราะเปลือกจะลอกออกงา่ ย การเลอื กก่งิ ทล่ี อกควรเป็นกิง่ หรอื แขนงย่อยที่โตเต็มท่ไี ม่ลอกจากลาํ ตน้ ใหญ่ เพราะอาจทําใหพ้ ืชตายได้ง่าย วธิ ีลอก ควรลอกออกคร่ึงลาํ ตน้ อยา่ ลอกรากลาํ ต้นเพราะจะกระทบกระเทอื นต่อระบบการลาํ เลยี งอาหารของพชื -พชื ทีใ่ ชแ้ ก่นเปน็ ยา มักเก็บในฤดูร้อนควรเก็บกง่ิ หรอื แขนงยอ่ ยทโี่ ตเต็มที่และไม่ควรโคน่ ลําต้น- พืชทใ่ี ชร้ ากหรือหวั เกบ็ ชว่ งที่พืชหยุดการเจริญเติบโต ใบร่วงหมด (เรียกช่วงเวลานีว้ า่ ลงหัว) ซง่ึ มกั เปน็ ช่วงต้นฤดูหนาวถึงปลายฤดรู ้อน เช่น กระชาย กระทือ ขา่ เปน็ ต้น2. การล้างสมุนไพรใหส้ ะอาดโดยเฉพาะสว่ นทีข่ ดุ จากดนิ เชน่ เหงา้ หรือราก ต้องลา้ งดนิ ออกใหห้ มด และผึ่งในถาดตะแกรงโปร่ง ท่ีมีรูขนาดกลางเพื่อระบายน้าํ ให้สะเดด็ นํ้า ห่นั ให้มขี นาดเล็กลงวัสดทุ ใ่ี ชเ้ ปน็ ถาดได้แก่ ถาดสแตนเลสเจาะรู กระด้งที่มีรูขนาดกลาง หรอื แคร่ไมไ้ ผ่ท่ีสะอาด
73. อบหรอื ตากแห้งใช้อุณหภูมิ 50 องศาเซลเซียส 3.1 ผึ่งใหแ้ หง้ เหมาะสาํ หรบั พืชที่มีนํ้ามันหอมระเหย เช่น กะเพรา โหระพา มกั ใช้วธิ ีผูกเปน็ มัดเลก็ ๆ แขวนทเ่ี ชือกหรือใส่กระด้ง กระจาดท่ีมรี วู างไวใ้ นที่โปร่งไมโ่ ดนแดดส่องถึงโดยตรง มีลมพัดผ่านเกือบตลอดเวลา (ไม่สามารถทาํ ได้ในภาคใตเ้ นือ่ งจากความช้ืนในอากาศสงูพืชแหง้ ช้าจะขึน้ ราไดง้ ่าย) ใช้อณุ หภมู ิ 50 องศาเซลเซยี ส3.2 ตอู้ บแสงอาทติ ย์ประหยัดพลงั งาน แตม่ ีข้อเสยี คือ ต้องได้รับแสงแดดโดยตรง ซึง่อาจทาํ ลายสารสาํ คญั บางชนดิ 3.3 ตูอ้ บลมรอ้ นพลังงานไฟฟา้ แกส๊ ถ่าน ไม้ หรอื แกลบ ข้อดี คอื อณุ หภูมิสมาํ่ เสมอแต่ราคาต้อู บค่อนขา้ งแพง4. การบดเปน็ ผงอาจใช้เครอื่ งมอื บดไดห้ ลายชนิด เช่น ครกหนิ ครกบดยาชนดิ บดด้วยมือ หรอื เครอ่ื งบดไฟฟูาขนาดเลก็ ระดับอตุ สาหกรรม หลงั จากผ่านเข้าเครอื่ งบดแล้วให้นําไปผา่ นแรง่ เพอื่ แยกผงยาท่ีมีความละเอยี ดสมาํ่ เสมอไปดาํ เนินการตอ่ ความละเอียดของผงยาที่ใชข้ ้นึ อย่กู บั วตั ถปุ ระสงค์ใช้เป็นผงในเคร่อื งสําอางผ่านแร่งเบอร์ 60 ขน้ึ ไป ใชส้ าํ หรบั สกัดให้บดหยาบ ไม่จําเป็นต้องผา่ นแร่ง หากใชเ้ ครื่องบดที่มตี ะแกรง ต้องใชต้ ะแกรงหยาบท่สี ดุ โดยใช้ตะแกรงขนาดไม่เกินเบอร์ 20
8วิธีการเตรยี มสมุนไพรแบบสารสกดัสามารถเตรียมได้ โดยการเตรยี มสมุนไพรแบบผงแหง้ แลว้ นาํ มาสกดั สาํ หรบั วิธกี ารสกดั สมุนไพรมี 4 วิธี คือ การต้ม การคัน้ นํา้ สด การเคย่ี วดว้ ยน้าํ มนั และการสกดั ด้วยแอลกอฮอล์1. การตม้ สารสกดั ทีไ่ ด้จากวธิ กี ารตม้ นอ้ี าจเรียกวา่ สารสกัดนา้ หรือนา้ สกดั มีขน้ั ตอนดงั น้ี 1.1 ใหช้ ง่ั สมุนไพรสด หรอื แหง้ (ตามขอ้ แนะนาํ ของแผนโบราณ) ยอ่ ยสมนุ ไพรใหม้ ีขนาดเล็กพอประมาณหา้ มบดละเอยี ด 1.2 เติมน้า 3-5 เท่า ของน้าหนกั ถ้าเป็นสมุนไพรสดจะใช้น้อยกวา่ โดยใหน้ ้าํ ทว่ มสูงเกนิ สมนุ ไพรประมาณ 5 นิว้ จดบนั ทกึ น้ําหนักของนาํ้ ทใ่ี ช้ ถา้ เปน็ สมุนไพรแห้งให้แช่ในนา้ํ 20นาที ก่อนนําขน้ึ ต้ังไฟปานกลางจนเดือด จับเวลาเม่ือเร่มิ เดอื ด ใชเ้ วลาประมาณ 30-45 นาที หากน้าํ แห้งให้เติม เมื่อสีนํ้าสกัดไม่เขม้ จากเดมิ ให้ยกลงกรองดว้ ยผ้าขาวบาง 3 ชน้ั 1.3 นากากมาตม้ ซา้ เชน่ เดิม และรวมนาํ้ สกดั 2 ครั้ง เขา้ ด้วยกนั ตง้ั ไฟเคย่ี วตอ่ จนได้น้าํ หนกั ท่ีตอ้ งการ การเคย่ี วอาจไมใ่ ช้ไฟตรง เพอื่ หลีกเลี่ยงการไหม้ ส่วนใหญจ่ ะนิยมให้น้ําหนักนาํ้สกัดเทา่ กบั นาํ้ หนกั สมนุ ไพรท่นี ํามาสกดั เชน่ สมนุ ไพร 1 กก. เมือ่ สกดั เสร็จแลว้ ไดน้ า้ํ สกัด 1 กก.ซง่ึ ง่ายต่อการคํานวณสดั ส่วนในเคร่อื งสําอาง 1.4 ขอ้ เสยี กรณที ีจ่ ะเตรียมเก็บไว้นานๆอาจมเี ช้ือแบคทเี รีย หรอื ราทาํ ใหบ้ ดู เนา่ เสยี ได้งา่ ย สามารถแก้ไขได้ 2 วธิ ี คือ เติมสารกันเสยี หรอื เค่ียวให้เขม้ ขน้ มากที่สุดเทา่ ที่จะทําได้ เช่นเคี่ยวจนเหลอื นา้ํ หนัก 1 ใน 5 แตต่ ้องระวงั ไมใ่ ห้ไหมแ้ ละจดน้าํ หนักสุดท้ายทีไ่ ด้ หลังจากน้ันให้สรุปการสกดั และเก็บขอ้ มูลไว้เป็นเทคนคิ ในการสกดั ครั้งต่อไป
9 1.5 ปัจจยั ทีต่ อ้ งควบคมุ ในการสกัดแบบต้ม ได้แก่ อัตราสว่ นระหว่างน้ําและสมุนไพรเวลาทีใ่ ชต้ ม้ รายละเอยี ดอนื่ ๆ เชน่ แชน่ ํ้ากอ่ นต้ม เวลาทใี่ ช้แช่สมนุ ไพรก่อนนาํ ขนึ้ ตงั้ ไฟ นํ้าหนักสารสกัดที่ไดต้ อ้ งเท่าเดมิ และจดรายละเอยี ดทุกครั้งทสี่ กัดโดยทาํ เปน็ รายงานดังตัวอย่างวันทสี่ กัด............................................................ชอ่ื สมนุ ไพร........................................................สว่ นท่นี ามาสกัด.........................................นา้ หนกั ...............................................................น้าหนกั น้าทใี่ ช้..........................................เวลาเรม่ิ แชย่ าสมุนไพร........................................เวลาเร่ิมตั้งไฟ.....................................................เวลาที่ยกลง..............................................เวลาท่ตี ้ังไฟครง้ั ที่ 2 ............................................นา้ หนกั สารสกัดรวม 2 ครงั้ .................................นา้ หนักสดุ ทา้ ยท่ีได้..............................................น้าหนกั ไม่รวมภาชนะ...............................เตมิ สารกันบูด ช่อื ................................................ปรมิ าณท่เี ติม...........................................วนั ท่ีเกบ็ สารสกดั ...............................................
102. การคั้นนา้ สดสารสกดั ทีไ่ ดอ้ าจเรยี กว่า นา้ํ สกัด หรือน้าํ คนั้ และตอ้ งใชส้ มนุ ไพรสด บีบเอาแตน่ ้ํา ซ่งึเหมาะสมกบั สมุนไพรท่ีทนความร้อนไม่ได้ ซ่ึงมีวิธกี ารเตรยี มแยกเป็น 2 วิธี เลอื กใช้ตามความเหมาะสม 2.1 วิธที ่ี 1 น้าคั้นผลไม้ เชน่ นํา้ คั้นผลสม้ น้ําคั้นผลมะเฟอื ง เครือ่ งมอื เคร่ืองคัน้ นํ้าผลไม้ วธิ ที า ลา้ งทําความสะอาดผิวด้านนอก ของผลไม้ ผา่ ซีก บบี ด้วยเครื่อง2.2 วิธที ี่ 2 น้าคน้ั ใบหรอื เหงา้ เช่น ขม้ิน เครือ่ งมือ เครื่องป่นั น้ําผลไมวิธที า ปั่นสมนุ ไพรสดกบั นา้ํ จํานวนคร่งึ เทา่ ของนํา้ หนักสมนุ ไพร ในเครอื่ งปน่ั นํ้าผลไม้ กรองด้วยผ้าขาวบาง2.3 ข้อเสยี การสกัดแบบนส้ี ารสกดั สมุนไพรไม่คอ่ ยคงตวั มกั ต้องใชส้ ารกันบดู ควรเตรียมแล้วผลิตเคร่อื งสาํ อางทันที หรอื แช่เย็นไว้ 1 วัน กอ่ นใสใ่ นเคร่ืองสาํ อาง 2.4 การควบคุมคณุ ภาพ - คดั เลอื กสมุนไพรท่ีมอี ายแุ ละขนาดเทา่ เดมิ- เครือ่ งมือท่ีใชต้ อ้ งทําความสะอาดดว้ ยแอลกอฮอล์ และทงิ้ ให้แห้งกอ่ นใชท้ ุกครัง้ - จดน้ําหนกั พชื สมุนไพรทใ่ี ชค้ ร้ังแรง จาํ นวนนาํ้ ทใี่ ชแ้ ละนาํ้ หนักนํ้าท่ไี ด้ ภายหลงั กรอง - เตมิ นาํ้ ภายหลงั ให้ไดน้ ้าํ หนัก ประมาณ 30-50% ของนาํ้ หนักสด (ตอ้ งให้ได้น้าํ เท่าเดิมทุกคร้ังทส่ี กัด เช่น นํ้าสกดั นาํ้ หนกั เปน็ หน่งึ เทา่ หรือเทา่ ครง่ึ ของ สมุนไพรสด)
11 3. การเคยี่ วในนา้ มันหรอื การหงุ น้ามนั น้าํ มนั ทีใ่ ชค้ วรเปน็ นํ้ามันปาล์ม หรือน้ํามันมะพร้าว สดั ส่วนสมนุ ไพรทีใ่ ช้ ใหใ้ ชส้ มนุ ไพร สด หรอื แห้ง 1-2 เทา่ ของนา้ํ หนักนํ้ามันพชื วธิ ีทาชงั่ นาํ้ หนักสมุนไพร-ช่งั นาํ้ หนกั นาํ้ มนั พืช ยกขึ้นต้งั ไฟปานกลาง-เม่อื น้ํามันพืชรอ้ น ประมาณ 100-150 องศาเซลเซยี ส ใส่สมุนไพรลงไปที่ละนอ้ ย ทอดจนกรอบตักกากสมนุ ไพรท้งิ เติมลงไปที่ละ นอ้ ย ทําซํา้ จนหมด -กรองน้าํ มนั พืชดว้ ยผา้ ขาวบาง 3 ชัน้ จึงนํานาํ้ มนั ไปใช้ 4. การสกัดด้วยแอลกอฮอล์ ตวั ทาํ ละลายทใี่ ช้ คือ เอทลิ แอลกอฮอล์ ( ethyl alcohol) เปน็ การสกัดท่ีไดส้ ารเคมีจาก พืชในปรมิ าณมากท่ีสุด แตม่ ขี ้อเสีย คือ ได้สารท่ไี มต่ อ้ งการตดิ มาด้วย และในการทาํ ให้เข้มขน้ ตอ้ งใชเ้ คร่อื งมอื ทมี่ รี าคาแพง จงึ เหมาะสมสาํ หรบั การสกัดในระดับอตุ สาหกรรมเทา่ นนั้ การสกัด ด้วยแอลกอฮอล์มีหลายวิธี ได้แก่ การหมกั ( Maceration) การสกดั แบบตอ่ เนื่อง และการสกัด แบบชง (โดยใช้ Percolator) ในทน่ี ้ีจะกลา่ วถึงเฉพาะวิธแี รกเท่านนั้
124.1 การหมกั (Maceration)เหมาะสาํ หรับสารทีไ่ ม่ทนต่อความร้อนตัวอย่าง เชน่ การสกดั พญายอ การสกัดยานอนหลับ จากใบขี้เหลก็ หรือยาดองเหล้าของไทยเกือบทุกชนิด4.2 เครอ่ื งมือที่ใช้-ถงั หมักคลา้ ย คลู เลอร์ มีก๊อกไขเอาสารละลายออก-เครอ่ื งระเหยแหง้ สุญญากาศ4.3 วธิ ที า-ชัง่ ผงสมนุ ไพรสดหรือแห้งใส่ในถงุ ผา้-แช่แอลกอฮอล์ 2-3 เท่าตวั ในภาชนะปดิ สนทิ ทิง้ ไว้ 7 วนั คนทุกวัน-กรองเอาส่วนนํ้า บบี สารละลายออกจากกาก-แล้วเติมสารละลายเพอื่ ล้างกาก ทําซํา้ อกี ครงั้ เป็นการหมกั ซ้ํา เพอื่ ใหไ้ ด้สารสกัดมากทีส่ ดุ-เอาสารสกัด 2 ครั้งรวมกัน นาํ ไปทําใหเ้ ข้มขน้ ดว้ ย เครือ่ งระเหยแห้งสุญญากาศ เพ่ือปูองกันอันตรายตอ่ คนทาํ งานและปอู งกันการทําลายสง่ิ แวดลอ้ ม หา้ มนาไปทาให้เขม้ ข้นดว้ ยการต้ังไฟตรง หรอื ตุน๋ ในลังถึงหรือเครือ่ งไอน้าเพราะแอลกอฮอลท์ ีร่ ะเหยออกมาขณะทาํ งาน จะกระจายในอากาศบริเวณนั้น ผูท้ ํางานจะมีอาการเหมือนคนเมาเหล้าและสง่ิ แวดลอ้ มจะเสียไป จงึ ไมแ่ นะนําการสกดั วธิ นี ้ีในชมุ ชน นอกจากสามารถพฒั นาเครอื่ งมือกกั เก็บแอลกอฮอล์ ที่ระเหยออกมาและนํากลบั ไปใชใ้ หม่ได้
13การแปรรปู สมุนไพร 1.สบกู่ ้อนสมนุ ไพรกลเี ซอรนี เปน็ สบทู่ ่ีผลิตจากสารธรรมชาติ ชว่ ยปกปูองผวิ จากความแห้งกร้าน ดว้ ยส่วนผสมจากสมุนไพรและนํ้าผงึ้ ท่ีมสี รรพคณุ ช่วยให้ใบหน้าเนยี นน่มุ ชุม่ ชื่น ไม่แหง้ ตึงคณุ สมบตั ิเดน่ 1. สว่ นผสมจากน้าํ ผึง้ อุดมไปดว้ ยวิตามินตา่ งๆ ช่วยใหผ้ ิวเนียนนุ่ม ชมุ่ ชืน่ 2. สารสกัดขจัดอนมุ ูลอสิ ระ รกั ษาสิว ลดการอักเสบหนองและส่ิงท่ีเกิดจาก การตดิ เช้อื 3. ช่วยลดเลือนรว้ิ รอย จุดด่างดาํ บนใบหน้า 4. ไม่ระคายเคืองผิว เนื่องจากมีสว่ นผสมจากสารธรรมชาติการแปรรปู สบกู่ ้อน สตู รสารสกดั เปลือกมงั คดุ ผสมน้าผ้ึงตารบั 1. หัวเช้อื สบู่ 1,000 กรมั 2. น้ําผึ้ง 50 กรมั 3. สารสกดั เปลือกมงั คุด 20 กรัม 4. กลิน่ (ตามความชอบ) วิธที า นาํ หัวเชอื้ สบู่ไปต๋นุ ด้วยไฟออ่ น ๆ จนละลาย - - ใส่สารสกดั เปลือกมงั คุด คนให้สารสกดั เขา้ เปน็ เน้อื เดยี วกัน แล้ว เติมน้าํ ผง้ึ คนให้เปน็ เน้ือเดยี วกนั ยกลงจากเตา - เตมิ กลิน่ นา้ํ หอมตามใจชอบ คนใหล้ ะลายเข้าเปน็ เนอ้ื เดยี วกัน - เทใส่พมิ พ์ ทิ้งไว้ให้เยน็ ประมาณ 3-4 ชั่วโมง - แกะออกจากพิมพ์ หุ้มด้วยพลาสติกหอ่ อาหาร - บรรจุกลอ่ ง
14 2.การผลิตสบเู่ หลวสมุนไพร สบู่เหลวมะขามปอ้ มสตู รสารสกัดมะขามปอ้ มผสมน้าผ้ึง และขม้ิน เป็นสบู่เหลวบริสทุ ธิ์สําหรบั บํารุงผิวพรรณ มสี ่วนผสมของสมนุ ไพรทม่ี ีประโยชนต์ ่อผิวพรรณ เป็นสบู่เหลวทีใ่ หป้ ระโยชน์มากกว่าการทําความสะอาดเพียงอยา่ งเดียวคุณสมบตั ิเดน่-น้ําผึง้ มี Estrogen ชว่ ยใหผ้ ิวเนยี นน่มุ เกล้ยี งเกลา ผิวพรรณผ่องใส - มะขามปอู มมีวติ ามินสงู ช่วยเรง่ การหลุดของเซลล์ทําใหผ้ วิ พรรณ ขาวนวลเปล่งปลัง่ มนี ํา้ มีนวลและบํารุงผิวพรรณ- สารเคอร์คูมินในขมน้ิ ชนั มีสรรพคุณต้านอนมุ ลู อิสระ แกผ้ ดผืน่ คนั การแปรรูปสบ่เู หลวสมนุ ไพร สูตรสารสกัดมะขามป้อมผสมนา้ ผงึ้ และขม้นิตารับ 1. หัวเชอ้ื สบู่เหลว 1,000 กรมั 2. สารสกดั มะขามปูอม 75 กรมั 3. น้ําผง้ึ 75 กรัม 4. ผงขน้ 75 กรัม 5. ขม้ินสด 20 กรัม 6. กรดมะนาว 1 กรมั 7. นาํ้ เปล่า 1,500 กรัม วิธที า - ต้มนํา้ เปลา่ ขม้ินสด รอใหเ้ ดอื ดประมาณ1 นาที ยกลงจากเตา - กรองดว้ ยผ้าขาวบาง แบง่ นํ้าเป็น 2 ส่วน - ส่วนทห่ี นึ่งทิง้ ไว้ใหอ้ ่นุ ใสห่ ัวเช้อื สบเู่ หลว น้ําผง้ึ สารสกัดมะขามปอู ม คนให้ละลายพกั ไว้ - สว่ นที่ 2 ทงิ้ ไวใ้ ห้เย็นละลายผงข้นจนหมด (คอ่ ย ๆ เตมิ ) - นําส่วนผสมทั้งสองรวมเขา้ ด้วยกัน เติมกรดมะนาวคนให้ละลาย - วัดความเป็นกรด -ดา่ ง (pH) ควรอยรู่ ะหวา่ ง 5.5 - 6.0 เท่าน้นั - บรรจขุ วด
15 3.การผลติ แชมพสู มุนไพร แชมพสู มนุ ไพร สูตรมะกรูด ตะไคร้ และว่านหางจระเข้ แชมพูอ่อนใสทอ่ี ดุ มไปด้วยสมุนไพรทม่ี ปี ระโยชน์ตอ่ เส้นผม เชน่ มะกรดู ตะไคร้ ว่านหางจระเข้ และนํ้าผง้ึ ชว่ ยบํารุงเสน้ ผม น่มุ สลวย เงางาม มนี ํ้าหนกั ปอู งกนั ผมแตกปลาย ผม ไม่พนั กัน ลดไฟฟูาสถิต ช่วยขจดั คราบสกปรกตา่ ง ๆ บนเส้นผมและหนังศีรษะคณุ สมบตั เิ ด่น1. เป็นแชมพอู อ่ นใส อุดมด้วยพืชสมุนไพรจากธรรมชาติ ลดการระคายเคอื ง2. มสี ว่ นผสมของนา้ํ ผงึ้ ชว่ ยบาํ รงุ เสน้ ผม ลดไฟฟาู สถติ3. ลาโนลีนในแชมพนู ้ําผงึ้ ทาํ ใหผ้ มนุ่มลื่น สลวย เงางาม4. วติ ามินบี ชว่ ยให้ผมแข็งแรง ลน่ื สลวย การแปรรปูตารับ 1. หัวเช้อื แชมพู 1,000 กรัม 2. เอบซี ี 30 กรมั 3. ลาโนลนี 25 กรัม 4. ผงฟอง 50 กรัม 5. นํา้ ผึ้ง 100 กรัม 6. ผงขน้ 200 กรมั 7. วติ ามินบี 100 กรัม 8. น้ําสมุนไพร 3,000 กรัม วธิ ีทา 1. เตรยี มนํ้าสมนุ ไพร ตม้ และกรองใหส้ ะอาด 2. แบง่ นาํ้ เป็น 2 สว่ น ส่วนแรกใสล่ าโนลีนทันที (ถ้าเย็นจะ ไม่ละลาย) คนใหล้ ะลาย ทิ้งไวใ้ ห้อ่นุ ตามด้วยผงฟองจากนั้น เติมหัวเช้ือแชมพู นาํ้ ผึ้ง คนให้เป็นเนือ้ เดียวกัน 3. ส่วนท่ี 2 ท้งิ ไว้ใหเ้ ย็น ใสผ่ งขน้ (คอ่ ยๆ เติม) จนละลาย หมด นาํ สว่ นผสมทั้งสองรวมเข้าดว้ ยกนั คนให้ละลาย เติมเอ บีซแี ละ วติ ามินบี คนให้เปน็ เนือ้ เดยี วกนั 4. บรรจุขวด
16 4.การผลติ ครีมนวดผมสมนุ ไพร ครมี นวดผมสมนุ ไพร สูตรวา่ นหางจระเข้และนา้ ผง้ึ ชันโรงครมี นวดผมทีอ่ ุดมไปดว้ ยสมุนไพรทมี่ ีประโยชนต์ อ่ เสน้ ผม วา่ นหางจระเข้ และน้ําผ้งึชันโรง ช่วยบาํ รุงหนงั ศีรษะและเส้นผมใหน้ มุ่ สลวย เงางามมนี ้ําหนัก ปูองกนั ผมแตกปลาย ผม ไม่พันกัน ลดไฟฟูาสถิตคณุ สมบตั ิเด่น1. อดุ มดว้ ยพชื สมุนไพรจากธรรมชาติ ลดการระคายเคือง2. มสี ่วนผสมของนา้ํ ผึง้ ชว่ ยบาํ รุงเส้นผม ลดไฟฟูาสถิต3. Aloin ทาํ ใหผ้ มชุ่มชน้ื นุ่มลน่ื สลวย เงางาม4. วติ ามนิ บี ชว่ ยใหผ้ มแขง็ แรง ลืน่ สลวย การแปรรปูตารบั 1. แว๊กซเ์ อบี Wax AB 400 2. ดีไฮควอท เอซี (น้ํา AC) 300 3. นาํ้ สมนุ ไพร 4,000 4. น้าํ ผ้งึ ชันโรง 100 5. วิตามนิ B 100 6. นํา้ หอม 1 วธิ ที า 1 . ชั่งส่วนผสมทงั้ หมดเตรียมไว้ 2 . ต้มนํา้ สมนุ ไพร และกรองใหส้ ะอาด 3 . นําแวก๊ ซเ์ อบี น้ํา AC รวมกนั นําไปตม้ ด้วยน้าํ สมุนไพรท่ไี ดจ้ าก ข้อ 2 ต้ังไฟออ่ นๆจนละลายหมด ยกลงจากเตา 4 . กวนจนเกดิ เนื้อครมี ข้น หรือคนจนสว่ นผสมอุ่ นใส่นํ้าผึ้งชนั โร ง และวติ ามนิ บี กวนใหเ้ ขา้ กันจนเนื้อครีมเยน็ สนิท 5. บรรจุขวด
17 5.การผลติ ยาหมอ่ ง IPA (ผกั บุ้งทะเล) ยาหม่องผักบุ้งทะเลใชท้ าบรรเทาอาการอักเสบ ปวด บวมจากแมลงสตั วก์ ัดตอ่ ย ตา้ นฤทธิอ์ สี ตามินและพิษแมงกะพรุน พิษแมลง พิษสตั ว์ทะเล ลดอาการผดผ่ืนคนั นอกจากน้ียังมีเมนทอล การบูร น้าํ มนั ยคู าลปิ ตสั ซ่ึงมีฤทธิ์ลดการอกั เสบและทาํ ใหเ้ ย็นผวิ กลนิ่ หอมช่วยบาํ รุงหัวใจให้สดช่ืนคณุ สมบตั ิเด่น1. ผลติ ภัณฑ์จากธรรมชาติ ปราศจากสารเคมี จึงไม่กอ่ ให้เกดิ การระคายเคอื งหรอื แพ้ 2. Beta-Damascenone และ E-Phytol ซึ่งสกัดจากผกั บงุ้ ทะเล ออกฤทธ์ิลดการอักเสบปวดบวมจาก แมลงสัตว์กัดตอ่ ย ต้านฤทธอ์ิ สี ตามนิ และพิษแมงกะพรุน พิษแมลงพษิ สัตว์ทะเล ลดอาการผดผ่ืนคนัการแปรรูปตารับ 1. พาราฟนิ 100 กรัม 2. วาสลีน 500 กรัม 3. เมนทอล 100 กรัม 4. การบูร 150 กรัม 5. นา้ํ มันระกํา 25 กรมั 6. นา้ํ มันยูคา 100 มล. 7. สารสกดั ผกั บุง้ ทะเล 20 กรมั วิธีทา1. ช่งั สว่ นผสมท้ังหมดเตรียมไว้2. นาํ เมนทอล การบูร นํา้ มันระกาํ นา้ํ มนั ยคู า คนให้ละลาย พกั ไว้ 3. ละลายพาราฟนิ ดว้ ยไฟอ่อน ๆ ตามด้วยวาสลีน คนใหล้ ะลายเปน็ เนอ้ื เดยี วกนั ยกลงจากเตา ผสมสารสกดั ผักบ้งุ ทะเลคนให้เข้ากนั4. นําสว่ นผสมในข้อ 2 เทลงในข้อ 3 คนให้เข้ากนั5. เทใส่ภาชนะที่เตรยี มไว้ หากต้องการเตมิ สีสนั ให้ใชส้ ีนํ้ามัน6. ท้งิ ไว้ใหแ้ ขง็ ตัว ปิดฝา
18 6.การผลิตน้ามนั เหลืองสมุนไพรสรรพคุณเด่น- บรรเทาอาการคดั จมูก น้ํามกู ไหล เปน็ หวดั- แกว้ งิ เวยี นศรี ษะ หนา้ มืดคล้ายจะเปน็ ลม- แกเ้ คล็ดขัดยอก ฟกช้ําดาํ เขียว- ทาถอดพิษแมลงสตั วก์ ดั ตอ่ ย ปวดบวม- ทาทอ้ งเพอื่ ขบั ลมภายในทอ้ ง- ทาแผลมีดบาด ไฟไหม้ เลือดจะหยุดทันทแี ละแผลจะหายไวข้ึน- ทาแกผ้ ดผ่นื ตุ่มคัน แผลพุพอง เปน็ หนอง- ทาแลว้ ช่วยใหจ้ ิตใจสงบ ช่วยผอ่ นคลายเครียด- ทากอ่ นนอนชว่ ยทําใหห้ ลับง่ายขึ้น- ทาถูนวดฝุาเทา้ ไลเ่ ลอื ดลมตารับ1.ไพลแกอ่ ายุอยา่ งนอ้ ย 1 ปี 200 กรมั2. น้ํามันงา 50 กรัม 3. เมนทอลเกลด็ 100 กรมั4. การบูร 100 กรัม5. พิมเสน 25 กรมั 6. น้าํ มันหอมระเหยเลอื กกลิ่นทต่ี ้องการ 10 ซีซี (หรอื นํ้ามันยูคาลิปตสั ) วธิ ีทา1. นาํ ไพลล้างให้สะอาด วางใหแ้ หง้ แลว้ จงึ นํามาหนั่ เปน็ ชิ้นบาง ๆ2. นาํ น้ํามันงาใสก่ ระทะใชไ้ ฟออ่ น ๆ ใสไ่ พลลงไปทอดให้เหลอื งแล้วยกลง3. กรอกกากของไพลออกใหเ้ หลือแต่น้ํามันงา 4. นาํ เมนทอล การบูรและพิมเสน ผสมคนให้ละลายเปน็ เนอื้ เดยี วกัน ละลาย จนเปน็ น้ําใส 5. เติมน้าํ มันจากไพลทีไ่ ดใ้ นข้อ 3 น้าํ หนัก 25 กรัม และเตมิ นํ้ามันหอม ระเหยกลิ่นตามชอบ เช่น น้าํ มัน สะระแหน่ นํา้ มนั ขงิ ฯลฯ น้าํ หนัก 10 ซีซี คนใหเ้ ปน็ เนอ้ื เดียวกัน บรรจุใส่ภาชนะทต่ี อ้ งการพร้อมใช้ วิธใี ช้ ใชด้ ม ใชท้ าและนวด บรรเทาอาการต่าง ๆ
19 7.การผลติ พิมเสนน้า สรรพคณุ เดน่1. บรรเทาอาการคดั จมูก นา้ํ มูกไหล เปน็ หวัด 2. แกว้ ิงเวยี นศรี ษะ หนา้ มืดคล้ายจะเปน็ ลม3. ทาแลว้ ช่วยให้จติ ใจสงบ ชว่ ยผ่อนคลายเครียด4. ทากอ่ นนอนชว่ ยทาํ ใหห้ ลับงา่ ยตารับ 1. เมนทอลเกล็ด 90 กรมั4. การบรู 30 กรัม5. พิมเสน 30 กรัม 6. นํา้ มนั ยคู าลิปตัส 15 ซีซีวธิ ที า1. บดเมนทอลเกลด็ การบรู พมิ เสน ใหล้ ะเอียด ด้วยโกรง่ บดยา2. ผสมตวั ยาทั้ง 4 ตัวเข้าด้วยกนั โดยใชภ้ าชนะทีเ่ ปน็ ขวดโหลแกว้ มีฝาปดิสนิท เขยา่ ตัวยาทงั้ 4 ตัวจนละลายอาจจะใช้เวลานาน พอตัวยาละลายหมดแล้วให้ท้ิงไว้ 1 คนืเพ่อื ให้ตวั ยาเข้ากนั ดแี ลว้ คอ่ ยบรรจุขวด (ถา้ ชอบสใี หใ้ ชส้ ีนํา้ มนั )วิธีใช้ ใช้ดม ใช้ทา และนวดบรรเทาอาการวิงเวียนศีรษะ คัดจมกู เนอื่ งจากหวัด
208.การผลติ สเปรยก์ ันยงุ ตะไครห้ อมนํา้ มนั หอมระเหยจากการสกัดตะไครห้ อม มฤี ทธ์ิต้านเชือ้ แบคทเี รียและยีสต์ และใช้ไล่ยุงไล่แมลงได้ กลีเซอรีนช่วยให้ผวิ ชมุ่ ชืน้คณุ สมบตั เิ ด่น1. ด้วยสว่ นผสมจากธรรมชาติ ปราศจากสารเคมจี งึ ไม่ก่อใหเ้ กดิ การระคายเคืองหรือแพ้2. กลีเซอรนี เปน็ สารให้ความช่มุ ช้นื ผิวไมแ่ หง้ ตงึ 3. นาํ้ มนั ตะไคร้หอม มีฤทธิ์ตา้ นเชื้อแบคทีเรยี และยีสต์ และใช้ไล่ยุง ไลแ่ มลงได้การแปรรปูตารบั 100 กรัม 1. การบรู 2. นํา้ มันตะไคร้หอม 1 ออนซ์ 3. เอทิลแอลกอฮอล์ 95 % 300 กรมั 4. กลีเซอรีน 20 มิลลิลิตร 5. Tween 80 15 มลิ ลลิ ติ ร 6. นํ้าสะอาด 50 มลิ ลลิ ิตรวธิ ที า1.ชั่งส่วนผสมทงั้ หมดเตรียมไว้2. ผสมน้ํามนั ตะไครห้ อม การบรู ในเอทลิ แอลกอฮอล์3. ละลาย Tween 80 และกลเี ซอรนี ในนาํ้4. เตมิ 2 ลงใน 1 ผสมให้เขา้ เปน็ เนือ้ เดยี วกนั5. บรรจใุ ส่ภาชนะท่ปี ิดสนทิวิธใี ช้ ไล่ยงุ ปูองกันยุง ใช้ฉีดพน่ บรเิ วณผิวหนงั ยกเวน้ บริเวณผิวบอบบาง
21ตน้ ทนุ การแปรรปู ผลติ ภณั ฑส์ มุนไพรลาดบั ท่ี ผลิตภัณฑ์ ราคา/ชุด(บ.) ผลิตได้(กรมั ) ราคา(บ.)/กรมั 1 สบู่ก้อนกลเี ซอรนี 280 1,000 0.28 2 สบเู่ หลวสมุนไพร 180 2,500 0.07 3 แชมพูสมนุ ไพร 200 4,000 0.05 4 ครมี นวดผมสมนุ ไพร 150 4,000 0.04 5 โลชั่นนมผ้งึ 300 1,300 0.23 6 ยาหม่อง IPA 420 1,000 0.42 7 พิมเสน 220 210 1.05 8 น้ํามันเหลอื ง 280 250 1.12 9 สเปรยก์ ันยุงตะไครห้ อม 150 400 0.38 หมายเหตุ : ราคาบรรจภุ ณั ฑ์ ขนึ้ กบั รูปแบบ และปริมาณท่บี รรจุ ราคาฉลาก ขน้ึ อยู่กบั รูปแบบ สที ่ีใช้ และปริมาณท่สี ง่ พิมพ์
22 9.การทายาสมุนไพรอัดแคปซูล ขัน้ ตอนการแปรรูปยาสมนุ ไพรอัดแคปซูล 1. คดั เลือกสมุนไพรเอาเฉพาะสว่ นทต่ี อ้ งการ แล้วล้างสมนุ ไพรให้สะอาด ผึ่งให้สะเด็ดนํา้ จดบนั ทึกน้ําหนักก่อนนําไปอบ 2. นําสมุนไพรตากแดดใหแ้ ห้งสนิท หรอื นําเขา้ ตู้อบทอี่ ุณหภมู ิ 50-55 องศาเซลเซยี ส จนแห้งสนทิ จดบนั ทึกน้าํ หนัก กอ่ นนําไปบด3. นําสมุนไพรทแี่ หง้ แลว้ มาบดใหล้ ะเอียด นําผงยาทบี่ ดมาผา่ นตะแกรงร่อน เบอร์ 100 จดนํา้ หนกั ของตัวยาทบ่ี ดได้ และนํ้าหนกั ของกากยา4. นําผงยาท่บี ดละเอยี ดแลว้ ไปอัดใสแ่ คปซลู สําเร็จรูป เบอร์ 1 5. นาํ แคปซลู ยาท่บี รรจุแล้วมาใส่ตะแกรงรอ่ นเอาผงยาทตี่ ิดอยู่ภายนอกแคปซลู ออกให้ หมด จะไดย้ าสมนุ ไพรพร้อม บริโภคหรือจดั จําหนา่ ย 6. ใส่ขวด ตดิ ฉลาก พรอ้ มบอกสรรพคณุ เกยี่ วกับตวั ยา วนั ที่ผลิต วันหมดอายุ สถานที่ ผลติ ใหช้ ัดเจน
23 ต้นทุนการทายาสมนุ ไพรอัดแคปซูล รางจดื พลคู าว หมอนอ้ ย ย่านางราคาสมนุ ไพร สมุนไพรสด 20 สมุนไพรแหง้ / สมุนไพรสด/กก. สมนุ ไพรสด/กก.บาท/ก.ก. บาท/กก. กก.ละ 200 ละ 10 บาท ละ 10 บาท บาท10 กก.ได้ 2 กก. 2 กก. 2 กก. 2 กก.สมนุ ไพรแห้งคา่ แรงการผลิต 1,000 1,000 1,000 1,000(บาท)คา่ แคปซลู120 บาท/ 480 480 480 4801,000 แคปซูลคา่ นา้ /ค่าไฟ 100 100 100 100ค่าบรรจุภัณฑ์ 20 x 40 = 800 20 x 40 = 800 10 x 40 = 400 10 x 40 = 400(ขวด+ฉลาก)รวมราคา 2,580 2,780 2,080 2,080ตน้ ทนุเฉลีย่ ราคา/ 0.65 0.70 0.52 0.52แคปซลูราคาขาย/ 1.00 1.50 1.00 1.00แคปซูลขายได้(บาท) 4,000 6,000 4,000 4,000กาไร(บาท) 1,420 3,200 1,920 1,920หมายเหตุ : สมุนไพร บดผง 1 กก. บรรจแุ คปซูลเบอร์ 1 ได้ 2,000 แคปซูล 2 กก.ได้ 4,000 แคปซลู บรรจกุ ระปุกละ 100 แคปซลู ได้ 40 กระปุก
2410.การทาชาสมุนไพร ขัน้ ตอนการทาชาสมุนไพร1. คัดเลือกสมนุ ไพรเอาเฉพาะสว่ นที่ตอ้ งการ แล้วล้างสมนุ ไพรใหส้ ะอาด ผ่ึงให้สะเด็ดนํ้า จดบันทกึ น้ําหนกั ตวั ยากอ่ นนําไปอบ2. นําสมนุ ไพรตากแดดใหแ้ ห้งสนทิ หรอื นาํ เข้าตู้อบอุณหภมู ิ 50-55 องศาเซลเซียส จนแหง้ สนทิ จดบันทึก นาํ้ หนกั ตัวยา3. นาํ สมุนไพรท่ีอบแห้งแล้ว บรรจุใสถ่ งุ ชัง่ นํ้าหนักใหเ้ ท่ากันทุกถงุ ตดิ ฉลากบอกสรรพคณุ วนั ทผี่ ลติ วนั หมดอายุ สถานที่ผลติ และนํ้าหนักทบ่ี รรจใุ หช้ ดั เจนต้นทนุ การทาชาสมนุ ไพร ชาใบขลู่ ชารางจดื ชาตะไคร้ราคาสมนุ ไพร 40 (สมุนไพรสด) 40 (สมุนไพรสด) 30 (สมนุ ไพรสด)บาท/ก.ก. 400 บาท/10 กก. 400 บาท/10 กก. 300 บาท/10 กก.10 กก.ได้ 2 กก. 2 กก. 2 กก.สมุนไพรแห้งค่าแรงการผลิต 500 1,000 500ค่านา้ /ค่าไฟ 100 100 100ค่าบรรจุภณั ฑ์ 10 x 50 = 500 บาท 10 x 50 = 500 10 x 50 = 500(ถุง+ฉลาก) บาท บาทรวมราคาตน้ ทุน 1,500 2,000 1,400เฉลี่ยราคา/ถุง 30 40 28ราคาขาย/ถงุ 50 60 50ขายได้(บาท) 2,500 3,000 2,500กาไร(บาท) 1,000 1,000 1,100หมายเหตุ : สมุนไพรอบแห้ง 1 กก. บรรจถุ ุงละ 40 กรมั
25 11.การทาน้าสมุนไพร น้าชาใบขลู่ กรรมวิธกี ารตม้ ชาใบขลู่ใหไ้ ด้รสชาตดิ ีและมกี ลนิ่ หอมเปน็ พเิ ศษ 1. เตรยี มสว่ นผสมโดยใชส้ ดั ส่วน - นํา้ สะอาด 10 ลิตร - ใบขลู่อบแหง้ 80 กรมั - นํ้าตาลทรายขาว 1,000 กรัม *ไม่แนะนําใหใ้ ชน้ ้ําตาลทรายแดงเนอ่ื งจากกลนิ่ ของนํา้ ตาลทรายแดง จะกลบกลิน่ หอมของใบขล่เู สยี หมด* 2. การต้มชา - ตม้ น้ําสะอาดท่ีเตรยี มไว้ให้เดือดพล่าน - ใส่ใบขลู่อบแห้งลงไปในน้ําท่ีเดือดพลา่ น - เคยี่ วใบขลู่อบแห้งที่ใส่ลงไปในน้าํ เคย่ี วต่อไปเร่อื ยๆ จนนํา้ เปลีย่ นเปน็ สี นํ้าตาลใส - เคยี่ วจนกระทง้ั ใบขลหู่ มดกลน่ิ หอม (ใชเ้ วลาในการเคย่ี วไม่ตํ่ากวา่ 1 ช่ัวโมง) - เมอื่ เค่ยี วไดท้ แ่ี ลว้ ตกั ใบขลู่ออก - เตมิ นาํ้ ตาลลงไปในน้ํา คนจนนํ้าตาลละลายแล้วยกลงจากเตา - กรองนาํ้ ชาดว้ ยผ้าขาวบาง - ต้ังท้งิ ไว้ใหเ้ ย็น - เวลาจะเสริ ์ฟเติมน้าํ แข็งลงไป หมายเหตุ : การตม้ ชาใบขลู่เพ่อื ใหไ้ ด้รสชาติที่ดแี ละมกี ลิน่ หอมน้นั ควรตม้ ด้วยเตาถ่าน
26
27 สรปุ คา่ ใช้จ่ายในการทาชาใบขลู่ตน้ ทุนการผลติ 1. ใบขลสู่ ด 40 บาท/กิโลกรมั 2. ค่าถ่าน 20 บาท/1ครงั้ 3. บรรจุภณั ฑพ์ ร้อมฉลาก 10 บาท/1กลอ่ ง 4. รวมค่าใชจ้ า่ ย 70 บาทราคาผลิตภัณฑ์1. ใบขลสู่ ด 1 กโิ ลกรมั ไดใ้ บชา 200 กรมั2. บรรจลุ งถงุ ขนาด 40 กรัม ได้จาํ นวน 5 ถุง3. ราคาจําหนา่ ยถุงละ 50 บาท 4. จําหน่ายผลผลติ ได้ 250 บาทสรุปคา่ ใช้จา่ ยในการทานา้ ชาใบขลู่1. ชาใบขลู่ 2 ถุง 100 บาท/ถงุ 2. นาํ้ ตาลทราย 25 บาท/1 กก.3. คา่ ถ่าน 20 บาท/1 ครง้ั4. แก้วพลาสติกขนาด 10 ออนซ์ พร้อมหลอดดดู 65 บาท5. นาํ้ แข็งเกลด็ 15 บาท/1 กระติกขนาด 15 ลติ ร 6. รวมคา่ ใช้จา่ ย 225 บาทราคาผลติ ภัณฑ์1. น้าํ ชาใบขลู่จาํ นวน 10 ลติ ร2. ใสแ่ ก้วขนาด 16 ออนซไ์ ด้ 33 แก้ว/ลติ ร3. จําหนา่ ยแกว้ ละ 10 บาท 4. จาํ หนา่ ยชาใบขลูไ่ ด้ 330 บาท5. ผล กําไร 105 บาท
28 น้านพเกา้ แกว้ วิเชยี ร JUICE MIXED HERBALส่วนผสมน้ํามะเฟือง 4 ½ ถ้วยตวงนํา้ มะขาม 1 ¾ ถ้วยตวงนา้ํ มะนาว ¼ ถว้ ยตวงน้ําแร่ 9 ถว้ ยตวงน้ําตาลกรวด 900 กรัมต้นขลู่ 15 กรัมใบเตยหนั่ เปน็ ท่อน 75 กรมัชะเอมเทศ 45 กรมัตะไคร้หน่ั ละเอยี ด 120 กรัมเกสรทง้ั 5 บดละเอียด 1 ชอ้ นชานาํ้ ผง้ึ 150 กรมันา้ํ ดอกอญั ชันผสมเกลอื เลก็ นอ้ ย สําหรับตกแต่งวธิ ที า1. นาํ ตน้ ขลู่ ใบเตย ชะเอมเทศ ตะไคร้ เกสรท้งั 5 ใส่ลงในถุงผา้ ขาวบาง มัดปากถงุ2. นําส่วนผสมในขอ้ 1 ใส่ในหมอ้ ต้มด้วยนา้ํ แร่และนาํ้ ตาลกรวด พอเดอื ดลดไฟลงเค่ียวจนกล่นิ หอมยกลงทง้ิ ไว้ใหเ้ ย็น3. ผสมน้ํามะเฟือง น้ํามะขาม นาํ้ มะนาว น้ําผง้ึ นา้ํ สมนุ ไพรที่เยน็ แล้ว คนใหเ้ ข้ากนั ใส่น้าํ แข็ง ราดหนา้ ดว้ ยน้ําดอกอญั ชนั เพื่อเพม่ิ ความสดใส จัดเสรฟิ เปน็ เครอื่ งดมื่ ผลไม้ผสมสมนุ ไพรเย็น บาํ รุงห้วใจ บํารุงกําลัง ชุ่มคอช่นื ใจราคาต้นทนุ และราคาจาหนา่ ย- คา่ สมนุ ไพรและวัตถุดิบ 120 บาท- ผลติ ไดน้ ํา้ ผลไม้ผสมสมนุ ไพรทีม่ ีคุณคา่ สูงจํานวน 15 แก้ว- จําหนา่ ยแก้วละ 15 บาท เปน็ จาํ นวนเงิน 225 บาท- ผล กาํ ไร 105 บาท
29 12.การทาประสักเช่อื ม ฝกั ประสกั ดอกแดงเช่ือม 1อุปกรณ์ ½ ผล 1. อปุ กรณใ์ นส่วนทเี่ ป็นเคร่ืองครวั 1.1 เตาถา่ น หรอื เตาแกส๊ 1.2 กระทะ 1.3 หมอ้ 1.4 พายไมส้ ําหรับคน 1.5 กาละมังพลาสตกิ 1.6 มดี ปอกผลไม้ 2. ส่วนประกอบ 2.1 ฝักประสักท่ีตม้ สุกและแช่นํา้ จนหมดรสฝาดกโิ ลกรัม 2.2 นาํ้ ตาลทรายแดง 500 กรมั 2.3 มะนาว 2.4 นา้ํ สะอาด 1 ลิตร
30กรรมวิธีในการแปรรูป 1. เกบ็ ฝกั ประสักทีโ่ ตเตม็ ท่แี ต่ยงั ไมแ่ ก่ โดยดูไดจ้ ากสีของฝักทย่ี ังเป็นสีเขยี วอยู่ หากสีเรม่ิ เปลี่ยนเปน็ สีมว่ งดาํ แสดงวา่ ฝักเรม่ิ แก่แล้ว 2. นาํ ฝักประสักดอกแดงที่เก็บมาลา้ งนา้ํ ให้สะอาด 3. นําฝกั ประสกั ท่ีล้างสะอาดแล้วลงต้ม ในน้ํารอ้ นที่ผสมเกลือลงไปเลก็ น้อยประมาณ30 นาที หรือจนกวา่ จะสกุ 4. ตักฝกั ประสักดอกแดงที่ต้มเสร็จแลว้ ออกแช่ไวใ้ นน้ําสะอาดทเ่ี ตรียมไวใ้ ห้คลายความร้อน 5. นําฝกั ประสกั ที่เย็นแล้วไปปอกเปลอื กออกให้หมด 6. นําฝกั ประสกั ท่ีปอกเรียบรอ้ ยแล้วลงแชใ่ นน้ําเกลือทงิ้ ไว้ 1 คืน 7. หลงั จากถา่ ยนํ้าเกลือออก แช่ฝกั ประสกั ด้วยน้ําสะอาด และถ่ายนํา้ บอ่ ยๆ อยา่ งน้อยวนั ละ 2 คร้ัง ประมาณ 3 วัน หรอื จนกว่าจะหมดรสฝาด 8. การเชอ่ื มฝักประสกั สงิ่ ท่ีต้องเตรียมดังนี้ 8.1 ฝกั ประสกั ทีต่ ม้ และแชน่ ้าํ จนหมดรสฝาด 1 กโิ ลกรัม 8.2 น้าํ ตาลทรายแดง 500 กรมั (แล้วแต่ความชอบหวานมากหวานน้อย) 8.3 มะนาว 1/2 ผล 8.4 นํ้าสะอาด 1 ลิตร 9. ใส่ฝกั ประสกั ลงในกระทะใสน่ ํา้ สะอาดลงไปใหท้ ว่ มฝกั ใสน่ า้ํ ตาลพรอ้ มทง้ั บีบน้าํมะนาวลงไปเล็กนอ้ ย 10. เปดิ ไฟปานกลางตงั้ ท้งิ ไว้ให้เดอื ด และช้อนฟองท้ิงเป็นระยะๆ 11. เคีย่ วโดยใชไ้ ฟปานกลางประมาณ 2 ช่ัวโมง หรอื จนกว่าฝักประสักจะสกุ นุม่ โดยไม่ต้องรอใหน้ ้าํ เชือ่ มข้นเหนียว ปิดไฟแลว้ แชฝ่ กั ประสักในนํ้าเชื่อมทิง้ ไว้ให้นาํ้ เชอื่ มเขา้ เนอ้ื ฝกั และคอยพลิกกลบั ฝกั เพือ่ ให้ฝักแช่ในนํา้ เชื่อมทว่ั ถงึ และสมํา่ เสมอ 12. ประสกั ทีเ่ ชื่อมเสร็จเรียบร้อย
31
32ต้นทุนการทาประสกั เชื่อมประสักสด 10 กโิ ลกรมั ราคากโิ ลกรัมละ 50 บาท เมอ่ื นาํ มาแปรรูปจะได้เนอื้ 3 กโิ ลกรัม ใสก่ ลอ่ งจําหน่าย กล่องละ 50 กรมั ได้ 60 กล่อง จาํ หน่ายกล่องละ 60 บาท คดิ เป็นตน้ ทุน ดังนี้ ราคา รวม(บาท)- ค่าประสัก 10 กโิ ลกรัม กิโลกรมั ละ 50 บาท 500- คา่ แรงงาน- คา่ นา้ํ /ไฟ 1,000- ค่าวัตถุดบิ ปรุงรส 100- ค่าบรรจุภณั ฑ์ (60 กล่อง) x 10 บาท 200 600 รวมตน้ ทนุ 2,400 ราคาจาหน่าย (60 กล่อง x 60 บาท) 3,600 กาไร 1,200
33 ตารางสมุนไพรและคณุ ประโยชน์ ลําดับ สมุนไพร รูปภาพ ส่วนท่ใี ช้ สรรพคุณ 1 กานพลู ดอก 2 การบูร แกพ้ ษิ โลหิต แก้ปวดฟนั 3 ขมิน้ แก้ธาตทุ ง้ั 4 พิการ 4 ขา้ วกล้อง เกล็ด มฤี ทธ์ิลดการอักเสบและ ทําใหเ้ ย็นผิว 5 ขลู่ หวั เหง้า ใชท้ าํ ยาทาแกผ้ ดผื่นคัน สี เมลด็ เหลอื งใชแ้ ต่งสี บาํ รงุ ใบ ผิวพรรณ มวี ติ ามินอี และฤทธ์ติ ้าน อนุมลู อสิ ระ ชว่ ยบํารงุ ผิว ลดรอยเหย่ี วยน่ ตม้ น้าํ อาบบาํ รุงประสาท แก้ รดิ สดี วงทวาร ยา อายุวัฒนะ มกี ลน่ิ หอม ต้มน้ําด่มื เพ่อื ลดนาํ้ หนกั แก้ปวดเมื่อย ขับระดขู าว แก้แผลอกั เสบ ตม้ นาํ้ อาบบํารงุ ประสาท แก้รดิ สีดวงทวาร ยา อายวุ ัฒนะ
34ลาํ ดับ สมนุ ไพร รูปภาพ ส่วนท่ีใช้ สรรพคุณ 6 ชมุ เห็ดเทศ 7 ตะไคร้ ดอก ใบสด เป็นยาระบาย รกั ษาโรคผวิ หนัง 8 ตาํ ลงึ กลากเกลอื้ น 9 แตงกวา เปน็ ยาขับลม แก้ผมแตกปลาย 10 ทองพนั ช่ัง ต้น ใช้ดบั กล่ินตวั แก้โรคทางเดิน 11 เท้ายายม่อม 12 มะพรา้ ว ปัสสาวะ ดบั พษิ รอ้ น ถอนพษิ ไข้ แก้ตวั ใบ ร้อน ดับพิษฝี แกป้ วดแสบปวด รอ้ น มวี ติ ามนิ ตา่ ง ๆ มเี อนไซม์ กรดอะ ผล มิโนสงู ใช้ทาํ ครีมลา้ งหนา้ สมาน ผวิ ใบ ตม้ น้าํ ด่ืมชว่ ยลดความดนั บาํ รุง หัว (แปงู ) ธาตุ แกป้ สั สาวะขัด ชว่ ยระบบ น้ํามัน กระเพาะอาหารทาํ งานดขี ึ้น ใชแ้ ปงู ผสมกบั ขมนิ้ ไพล ฟูา ทะลายโจร ทาพอกสิวทิง้ ไว้ 10-15 นาที ชว่ ยต่อตา้ นอนุมลู อิสระ ปูองกันการเหย่ี วยน่ ของผวิ หนัง และผมหงอกก่อนวัย
35ลาํ ดบั สมุนไพร รูปภาพ ส่วนทีใ่ ช้ สรรพคณุ 13 บอระเพ็ด ใบ เถา 14 บัวบก ทาํ ใหผ้ วิ พรรณผ่องใส รกั ษาโรค 15 ประสกั ผวิ หนัง แก้ไข บํารงุ ธาตุ เป็นยา 16 ผกั บุง้ ทะเล อายุวฒั นะ 17 พลูคาว 18 พมิ เสน เรง่ การเจริญเตบิ โตของเยื่อบุผิว ใบ รกั ษาแผลเปน็ แผลเป่อื ยในปาก มีฤทธิ์ฆา่ เช้ือแบคทีเรียและเชอ้ื รา เปลอื ก เปลือกต้มน้ําด่ืม แกท้ อ้ งร่วง ฝกั ฝัก นํามาเช่ือมเปน็ ของหวาน ชว่ ยรักษา แผลในปาก ใบ ถอนพษิ แมลงสตั วก์ ัดต่อย แก้ผดผ่นื คัน แก้พษิ แมงกะพรุน ใบ ตน้ มีฤทธ์ใิ นการทาํ ลายเซลล์มะเรง็ ฤทธ์ิ ตา้ นการอกั เสบ เสรมิ ภมู ิค้มุ กนั โรค เกลด็ บาํ รงุ หวั ใจให้สดชื่น บํารุงผวิ ลบรอย เหย่ี วย่น
36ลาํ ดบั สมนุ ไพร รปู ภาพ ส่วนท่ใี ช้ สรรพคณุ 19 ไพล หัว เหง้า บรรเทาอาการอักเสบ ปวดบวม ฟก ชํ้า เรง่ การผลัดเซลล์ผิว20 ฟูาทะลาย ใบ มีฤทธย์ิ ับยั้งแบคทีเรียที่เปน็ สาเหตุ โจร การเกิดหนอง ลดอาการแพ้ ผ่ืนคนั21 มะกรดู ผล นาํ้ ใชแ้ ตง่ กลน่ิ สระผมรกั ษาชันนะตุ จากผล รังแค ทําให้ผมสะอาด22 มะขาม เนื้อใน มี AHA กรดผลไม้ ใชล้ ้างหนา้ ในคน23 มะขามปอู ม ฝกั ผิวมัน และปรบั สภาพผิว เป็นยา24 มะเขือเทศ ระบาย ผล วติ ามนิ สูง บํารุงผวิ พรรณ แกห้ วัด แกไ้ อ ละลายเสมหะ ผล มีฤทธส์ิ มานแผล มกี รดออ่ น ๆ ทําให้ ใบหน้าสะอาด ดูเปล่งปลัง่
37ลําดบั สมนุ ไพร รูปภาพ ส่วนท่ใี ช้ สรรพคุณ 24 มะนาว นาํ้ รกั ษาอาการไอและขบั เสมหะ ค้ันนํ้า 25 มะละกอ มะนาว มะนาวเข้มขน้ ใส่เกลอื เลก็ นอ้ ยจบิ 26 มังคดุ บ่อย ๆ 27 เมนทอล ผลสุก ให้ความชมุ่ ชื้นแกผ่ ิวหนงั แก้โรค เลอื ดออกตามไรฟัน เปน็ ยาระบาย เปลอื ก สมานแผล ทาแผลเนา่ เป่อื ยพุพอง ลกู แผลมหี นอง เกลด็ แก้ลมวงิ เวียน บํารุงหัวใจ 28 ยา่ นาง ใบ ตาํ คนั้ นาํ้ ดมื่ แกไ้ ข้ ตัวรอ้ น หรอื ทาํ 29 รางจดื เปน็ นํา้ คลอโรฟลิ ลด์ ื่ม 30 ลนิ้ ทะเล ใบ นํ้าคน้ั จากใบ ลดอาการมนึ เมา แกไ้ ข้ ถอนพษิ เบอื่ เมา พิษยาฆา่ แมลง กระดอง กอ่ นใช้ตอ้ งสุมไฟก่อน บดผงใชข้ ัด หมึก หนา้ แก้สวิ ฝูา
38ลาํ ดับ สมนุ ไพร รปู ภาพ สว่ นท่ใี ช้ สรรพคณุ 31 วา่ นนางคาํ หวั เหง้า ลดผดผื่นคัน บํารุงผวิ พรรณ ทาํ ให้ เปล่งปล่ังสดใส32 วา่ นหาง ว้นุ ในใบ ใช้รกั ษาแผลไฟไหม้ นาํ้ ร้อนลวก จระเข้ บาํ รุงผวิ และผม33 สม้ ปุอย ใบ ผล รกั ษาโรคผิวหนังชนดิ ต่างๆ ฆ่าเชอ้ื โรค แกค้ ัน ลดการอกั เสบทผ่ี วิ หนงั34 สบั ปะรด แกอ้ ักเสบ แก้บวม ทาํ ให้แผลหายเรว็ ผล กัดเสมหะ ชว่ ยย่อยอาหาร ทําความ สะอาดผิว35 สารสม้ ผลกึ ก้อน สมานแผลภายนอกภายใน สมาน36 สาํ มะงา ใส แผลหา้ มเลอื ด37 เสลดพังพอน ใบ ใชต้ ม้ น้ําอาบ แก้โรคผิวหนงั ผื่นคัน แก้น้ําเหลอื งเสีย ตํากับสรุ าค้ันเอานาํ้ ดม่ื กากพอกแก้ ใบ พษิ งู แกไ้ ฟลามทงุ่ แกพ้ ษิ แมลงสัตว์ กดั ตอ่ ย
39ลาํ ดบั สมนุ ไพร รปู ภาพ สว่ นท่ใี ช้ สรรพคุณ 38 หม่อน ผล ขบั เสมหะ แกเ้ จบ็ คอ เปน็ ยา ระบายออ่ นๆ แกธ้ าตุไมป่ กติ นาํ มาตม้ กนิ แก้ไข้ แผลบวมอักเสบ39 หมอนอ้ ย ทั้งตน้ ความดันโลหิตสงู ตําพอกแผล ช่วย สมานแผล ตากแห้งบดผง รกั ษา แผลสด แผลเรือ้ รัง40 เหงอื กปลา ใบ ใช้ต้มนํา้ อาบ แกโ้ รคผวิ หนัง ผื่นคนั หมอ แก้น้าํ เหลืองเสยี41 อญั ชนั ดอก ตําคัน้ นาํ้ จะใหส้ ีน้าํ เงิน หาก ราก,ต้น ตอ้ งการสีม่วงใหบ้ บี มะนาวใส่ ใช้42 อคั คที วาร ผสมอาหารและเคร่อื งดมื่ ฝนกับนํ้าปูนใสใหข้ น้ ทาหวั รดิ สดี วง เกลือ่ นหัวริดสีดวงใหย้ ุบ หาย
40 กลุ่มแปรรูปสมนุ ไพร จุดเริม่ ตน้ ของกลุ่มแปรรปู สมุนไพร เกิดจากการเขา้ มาสง่ เสริมของศนู ยศ์ กึ ษาการพัฒนาอ่าวคุ้งกระเบน อนั เน่อื งมาจากพระราชดาํ ริ ทาํ ใหก้ ลมุ่ แมบ่ า้ นเกดิ ความสนใจและอยากมีรายได้เสริมนอกเหนือจากการทําสวนผลไมแ้ ละสวนยางพารา ประกอบกบั ในพืน้ ที่ของชมุ ชนมีการปลกูสมนุ ไพรกนั อยูพ่ อสมควร ตอ่ มากไ็ ดร้ ับการพฒั นาเทคนิคและกรรมวิธผี ลติ ท่ีดยี ่งิ ขึ้น จากศูนยฯ์โดยการเขา้ รบั การฝึกอบรม จึงทาํ ให้ผลิตภัณฑ์มคี ุณภาพดีมากขึ้นกระบวนการดาเนินงานและกิจกรรม - แปรรูปผลติ ภัณฑ์จากสมุนไพร เช่น แชมพูสมุนไพร ครมี บาํ รงุ ผิว และยาหม่อง- มีสมาชกิ จํานวน 7 ราย- แปรรปู ผลติ ภณั ฑไ์ พรในชว่ งที่วา่ งเว้นจากการทําสวนผลไม้และตามความต้องการของ ลูกคา้ ซึง่ จะมีความต้องเกือบตลอดทัง้ ปีเคลด็ ลับความสาเร็จ - นกึ ถึงคาํ สอนของพระองค์ทา่ น โดยยดึ ถือความพอเพยี ง - มคี วามรักความสามคั คีและเอ้ืออาทรตอ่ กัน- มีความจริงใจ ซือ่ สัตยต์ อ่ กัน ไมเ่ หน็ แก่ประโยชน์สว่ นตนผลทไ่ี ดร้ ับ - มีรายไดเ้ สริมทุก 3 เดือน- ทาํ ให้คนในชุมชนได้มรี ายไดจ้ ากการปลูกสมุนไพร
41
42 เอกสารอ้างองิการใชป้ ระโยชนจ์ ากผลิตภณั ฑ์ผ้ึงจิว๋ . เอกสารอ้างอิงโครงการถา่ ยทอดเทคโนโลยีของ สํานกั งานคณะกรรมการวจิ ยั แห่งชาติ (วช.). หน้า 26-29. http://www.agri.comกลุ่มควบคุมเครือ่ งสําอาง . สํานกั ควบคมุ เครือ่ งสาํ อางและวัตถอุ ันตราย. 2550. คาํ แนะนํา เก่ียวกับประเภทของเคร่ืองสําอางตามกฎหมาย. (กุมภาพนั ธ์ 2550).ความหมายและความสาํ คัญของ GMP. http://www.fda.moph.go.thทศั นีย์ ครี ีทวปี . 2537. ผลิตภณั ฑ์ผ้ึง 1. การปรบั ปรุงการเลีย้ งผ้งึ และผลิตภัณฑ์ผึ้ง(037). เอกสาร วชิ าการโครงการถา่ ยทอดเทคโนโลยเี พอ่ื พฒั นาการเกษตร. กรุงเทพฯ.พชิ ยั คงพทิ ักษ์. 2546. ผลติ ภณั ฑผ์ ้ึงและการแปรรปู . เอกสารประกอบการสมั มนาผ้ึงแห่งชาติ ครงั้ ท่ี 6. กรมสง่ เสริมการเกษตร.ภญ. รศ.ดร. พาณี ศิริสะอาด. 2550. การพัฒนาและแปรรูปผลติ ภัณฑผ์ ง้ึ และนมผง้ึ เป็นอาหาร เสรมิ สขุ ภาพและความงาม. เอกสารการฝกึ อบรมเชิงปฏบิ ตั ิการ. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่.ภญ. รศ. พมิ พร ลีลาพรพิสฐิ . 2550. การใช้ประโยชน์จากผ้ึงในทางสุขภาพและความงาม.เอกสาร การฝึกอบรมเชิงปฏบิ ัติการ. คณะเภสัชศาสตร์ มหาวิทยาลยั เชยี งใหม่.ภญ. รศ. พิมพร ลีลาพรพิสฐิ . 2550. การใชป้ ระโยชนจ์ ากผึง้ ในทางสขุ ภาพและความงาม.เอกสาร การฝึกอบรมเชิงปฏิบัติการ. คณะเภสชั ศาสตร์ มหาวิทยาลัยเชยี งใหม่.สุรัตนว์ ดี จิวะจนิ ดา มณี ตันตริ ุ่งกิจ มณฑา วงศ์มณโี รจน์ และ อุดม แกว้ สุวรรณ์ . หนว่ ยงานฝุาย ปฏบิ ัตกิ ารวิจัยและเรือนปลกู พืชทดลอง สถาบันวิจยั และพัฒนากําแพงแสน.ศนู ย์ส่งเสรมิ และพฒั นาอาชพี การเกษตร จงั หวดั จันทบรุ ี (ผ้ึง) 2555. การแปรรูปผลิตภณั ฑผ์ ึง้ และชันโรง.เอกสารการฝึกอบรมเชิงปฏบิ ตั กิ าร สํานักคณะกรรมการอาหารและยา 2543. คู่มือผลิตภัณฑ์เครื่องสําอางเพอื่ เศรษฐกจิ ชมุ ชน.
43 รัตนา อนิ ทรานปุ กรณ์ . 2547 . การตรวจสอบและการสกัดแยกสาระสาํ คญั จากสมุนไพร. สํานกั พมิ พแ์ หง่ จฬุ าลงกรณ์ มหาวทิ ยาลัย. กรุงเทพฯ. นายคมสัน หตุ ะแพทย์ 2549. สารสกดั สมนุ ไพร คณุ คา่ จากพชื พรรณสผู่ ลิตภัณฑธ์ รรมชาติ . วารสารเกษตรกรรมธรรมชาติ ฉบับที่ 11/2549 . ศูนย์ขอ้ มลู สมนุ ไพร.สถาบนั วิจยั สมนุ ไพร. กรมวทิ ยาศาสตรก์ ารแพทย์ วธิ ที าํ น้ําหอมจากดอกไมใ้ ชเ้ อง. http://www.thitiphuri.com การสกดั สารหอมจากดอกไม้ http://www.ku.ac.th หลกั การตลาด 4P. http://www.pdamobiz.com การกาํ หนดราคา. http:// www.na-vigator.com ประโยชนจ์ ากบรรจุภณั ฑ์. http://it4.cpd.go.th.
Search
