i
ii
iii
າໍ າຖຶກຍຌຸ ຌຸ ຂາໄ ຑະຽ຺າໄ າໄ ທຘາງາໍ ຑິຓະຖາ ຌກັ ຘກຶ ຘາຎະຖີຌງາ ປຌຸໃ ີ 8 ຘາຂາຆີທະທິ ະງາ ຓີ ທາຓ ຑາກຑຓູ ເໃ ີແຈຓໄ ີ ບກາຈຽຂ຺າໄ ຓາຘຶກຘາປາໃ ໍ ປຼຌເຌຑາກທິຆາຆທີ ະທິະງາ ະຌະທິະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ ຓະນາທິ ະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ ເຌກາຌຘຶກຘາຄັໄ ຌີໄ ະຽກຈີ ຂຌໄຶ ແຈກໄ ໃງໍ ບໄ ຌນົາງາໃ ຌເນໄ ທາຓຆທໃ ງຽນົືບ, ແຈໄ ຓຸໃ ຽຄັ ຽນໃ ືບປຄ ຖະ ຈິ ເ. ຂາໄ ຑະຽາ຺ໄ ຂຘໍ ະຈຄທາຓປຍູໄ ຌຸ ຌຸ ຖະ ຂບຍເບຌັ ເນງນໃ ົທຄ ຓາງຄັ າໃ ຌ ຂໍຂບຍເ ຖະ ປູຍໄ ຸຌຸຌດໃາຄຖຌ຺ໄ ຽນົືບຓາງຄັ ປຘ. ຎບ. ທີຈິ ຖາໍ ແຆ ບາາຌໃ ີຎຶກຘາ ທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ຖະ ປຘ. ຎ. ຓະຌີ ຌັ ແຆງະທຄ຺ ບາາຌຆທໃ ງໃ ີຎຶກຘາທິະງາຌຑິ ຌ຺ ໃ ີຽຎັຌຏເໄູ ນໄ ທາຓຆທໃ ງຽນົືບ, ເນໄ າໍ ຎຶກຘາ, າໍ ຌະຌາໍ ຖະ ກແໄ ຂຈຸ ຍກ຺ ຏບໃ ຄຌ຺ ເນເໄ ນຍໄ ຈ຺ ຘາໍ ຽຖັຈແຎຈທໄ ງຈີ ຂຂໍ ບຍເ ຖະ ປຍູໄ ຌຸ ຌຸ ຌາໍ ປຘ. ຎ. ຍຌຸ ຍ຺ ຑະແຆຘຓ຺ ຍຈັ ຏກໄູ ທຈກາທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ແຈໄ ຽຘງຘະນົະບາໃ ຌຍຈ຺ ຖະ ຈຈັ ກຍໄ ຈ຺ ທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ຂບຄຂາໄ ຑະຽ຺າໄ ເນຘໄ າໍ ຽຖັຈຘຓ຺ ຍຌູ ກຸ ຎະກາຌ. ທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ຘະຍຍັ ຌຘີໄ າໍ ຽຖັຈແຈຈໄ ທໄ ງທາຓກະຖຌຸ ະາກ ປຘ. ຎ. ຍຸຌຍ຺ ຑະແຆຘຓ຺ ຍຈັ , ປຘ. ຎບ. ຌຼຌ ຘທີ ຄ຺ ແຆ, ຎບ. ຽຑັຄ ຑຄຘິຌາໍ , ຎບ. າໍ ນົາໄ ບິຌະທແິ ຖ ຖະ ຎບ. ຘຓ຺ ຑູ ບຌ ຑຓ຺ ຓະກັ ະຌະກາໍ ຓະກາຌຎໄບຄກຌັ ທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ໃ ີເນໄ ທາຓຆທໃ ງຽນົືບ, ກາຌຌະຌາໍ ຖະ ກແໄ ຂ ຂໍຍໄ ກ຺ ຏບໃ ຄຂບຄຍຈ຺ ທິ ະງາຌຑິ ຌ຺ ຌ຺ ຘາໍ ຽຖັຈແຎຈທໄ ງຈ.ີ ຂໍຂບຍເຌາໍ ຄກາຌຘຶກຘາຉຌ຺ໄ ຘິຍຘບຄຖາຘີໃ ີຂທຄຆຼຄຂທາຄ ຑາງເຉກໄ ບຄຶຌຑຈັ ະຌາ ທິ ະງາຘາຈ ຖະ ຽຉັກຌຖຆີ ຂບຄ ຘ ຎ ຎ ຖາທ ຂບຄນບໄ ຄກາຌຘະຑາທິະງາຘາຈນຄໃ ຆາຈ, ກະຆທຄທິ ະງາຘາຈ ຖະ ຽຉັກຌຖຆີ ໃ ີແຈຘໄ ະໜຍັ ຘະໜຌູ ືຌກຂໃ າໄ ຑະຽ຺າໄ ເຌກາຌຖຄ຺ ຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄ ເຌກາຌຌ຺ໄ ທາໄ ທແິ ເຌຄັໄ ຌີໄ ຖະ ຂໍຂບຍເຌຌາໍ ຘຌູ ຌ຺ໄ ທາໄ ທແິ ຂບຄກະຆທຄທິະງາຘາຈ ຖະ ຽຉັກ ຌຖດີ ີແຈຆໄ ທໃ ງຽນົືບເຌກາຌຘະກຈັ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາເຌກາຌຘຶກຘາຄັໄ ຌ.ີໄ ຂໍຂບຍເຽຎັຌດາໃ ຄຘຄູ ຓາງຄັ ບູ າາຌເຌຑາກທິຆາ ຆທີ ະທິ ະງາ, ະຌະທິ ະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ ໃ ີເນກໄ າຌຆໄີຌາໍ , ແຈຘໄ ຈິ ຘບຌ, ແຈຘໄ ໃຄ຺ ທາຓປ,ູໄ ເນໄ າໍ ຈິ າໍ ຽນັຌ ຖະ ບາໍ ຌທງທາຓຘະຈທກຉະນົບຈແຖງະກາຌຘກຶ ຘາ. ຂຂໍ ບຍເຓາງຄັ ທິ ະງາແຖູ ຄັ ແຂີແຈເໄ ນໄ ບກາຈ, ບໃ ງກະຉກຸ ຆກຸ ງ,ູໄ ເນກໄ າຌຆທໃ ງຽນົືບ ຖະ ບາໍ ຌທງທາຓຘະຈທກເຌກາຌຘຶກເຌຄັໄ ຌໄີ ຌ຺ ຘາໍ ຽຖັຈຏຌ຺ . ຂໍບຍເຌາໍ ບຍທ຺ , ຑໃ ໍຓ,ໃ ບາໄ ງ, ຽບໄືບງ, ຌບໄ ຄ ຖະ ຖກູ ໃ ີຽຎັຌກາໍ ຖຄັ ເ, ເນໄ ທາຓບຍ຺ ບຌໃຸ ກະຉກຸ ຆກຸ ງ,ູໄ ເນຂໄ ໍໄ ຈິ ຽນັຌໃ ີຈີ ຖະ ຎະກບຍຘທໃ ຌືຌປບຌຽຂ຺ໄາເຌກາຌຘຶກຘາເຌຄັໄ ຌໄີ ຌ຺ ຘາໍ ຽຖັຈຏຌ຺ . i
ຍຈ຺ ຈັ ນງໍໄ ກາຌຘກຶ ຘາຑືຈຽຎັຌດາ ໃ ີຌາໍ ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ າກໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄາໍ ຌທຌ 11 ຌ຺ ເຌ ຽຓບື ຄາໍ ຂທຄຆຼຄຂທາຄ ແຈຽໄ ຖໃ ິຓຎະຉຍິ ຈັ ຉຽໃ ຈບື ຌຓຄັ ກບຌ ຎີ 2019 ນາ ຽຈືບຌຑະກິ 2019, ຈທໄ ງ ທິ ີກາຌຘາໍ ຑາຈຍຍາໍ ຊາຓຽຎີຈ ຖະ ກາຌຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈ, ຏຌ຺ ຂບຄກາຌຘຶກຘາແຈຘໄ ະຈຄເນຽໄ ນັຌ ທາໃ າໍ ຌທຌຂໍຓໄ ຌູ ຉາໍ ຖາດາຑືໄຌຽຓບື ຄຄັ ໝຈ຺ ຓີ 72 ຂໍຓໄ ຌູ ຽຆໃ ຄິ ຎະກບຍຓຉີ າໍ ຖາຄັ ໝຈ຺ 41 ຉາໍ ຖາ ຖະ ຑືຈຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຄັ ໝຈ຺ ຓີ 29 ຆະຌຈິ , 22 ຉະກຌຸ , ຑາກຘທໃ ຌໃ ີຊກື ຌາໍ ເຆແໄ ຈໄ ກໃ ປາກ, ນທ຺ , ຖາໍ , ຽຎືບກ, ດາຄ, ເຍ, ໝາກ, ຈບກ ຖະ ຄັ ໝຈ຺ ກຸ ຑາກຘທໃ ຌ ຉຌໃ າໍ ເຆນໄ ົາງກທາໃ ໝູໃ ຓຌໃ ຖາໍ ຖະ ເຍ ຽຆໃ ຄິ ຉຖໃ ະຑາກຘທໃ ຌກທຓຽບ຺າ 41,38% ຂບຄາໍ ຌທຌຑືຈຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຄັ ໝຈ຺ . ເຌຉາໍ ຖາຄັ ໝຈ຺ 41 ຉາໍ ຖາ ຑຍ຺ ທາໃ ທິີກາຌຌາໍ ເຆໄ ຄັ ໝຈ຺ 6 ທິີ ແຈໄ ກ:ໃ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື , ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ, ຐຌ຺ ຈໃ ືຓ, ຐຌ຺ າ, ຉາໍ ຑະ ຖະ ຉາໍ າ, ເຌຌຌັໄ , ທິ ີກາຌຉຓ຺ໄ ຈໃ ືຓຓີ 15 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 36, 95 %. ກາຌຘືຍບຈຉາໍ ຖາດາຓີ 2 ປຍູ ຍຍ ື ປຍູ ຍຍກາຌຊາໃ ງບຈາກຍຌັ ຑະຍຖຸ ຸຈ ຖະ ປຍູ ຍຍກາຌປຼຌປູໄ າກຍູ າບາາຌ. ກາຌຈ຺ ຘບຍ ຎະຘິຈຉິ ຑາຍ ຂບຄກາທຘະກ ຈັ າກຑື ຈຽຎັຌດາ ເຌກາຌດັຍດັຄໄ ກາຌະຽຖີ ຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ຈທໄ ງທິ ີ Dilution method ຖະ ກາຌບາໃ ຌຏຌ຺ ຂບຄກາຌຈ຺ ຘບຍ ຈທໄ ງກາຌ ຌຍັ າໍ ຌທຌ Colony ຉາຓທິີກາຌ Dilution plate count. ຑືຈຽຎັຌດາ ໃ ີຊືກຈັ ຽຖືບກາໍ ຌທຌ 2 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກໃ ຘິຍຘບຄຖາຘີ (Turpinia pomifera (Roxb.) DC.) ຖະ ຐາໄ ງຎໃາ (Thespesia lampas (Cav.) Dalzell) ໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຌາໍ ເຆໄ ເຌກາຌຎຸຄຉຄໃ ຽຎັຌຉາໍ ຖາດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ແຈຌໄ າໍ ຓາ ຈ຺ ຘບຍ ຈທໄ ງທິ ີກາຌຘະກຈັ ຽບ຺າກາທຘະກຈັ ຈທໄ ງຽນ຺ົໄາຽບຉາຌຌ (Ethanol) ເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ ຂບຄກາທຘະກຈັ 1000 ppm ຖະ 2000 ppm ເຌຎະຖິຓາຌຽຆບໄື ໃ ີຓີ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ 10-5 າໍ ຌທຌ 50 µl ຖະ 100 µl. ຏຌ຺ ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉະຑາຍຂບຄກາທຘະກຈັ າກກຸ ຑາກຘທໃ ຌຂບຄຐາໄ ງຎໃາ ຖະ ຘຍິ ຘບຄຖາຘີ ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ຂບຄປາກຐາໄ ງຎໃາຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ແຈໄ 100 % ເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ 100 ppm ຂໄຶຌແຎ,ຉກໃ າທຘະກຈັ ຖາໍ ຐາໄ ງຎໃາຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ຽຆືໄບແຈໄ 99.96 % ເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ 2000 ppm, ຉກໃ າທຘະກຈັ ຂບຄເຍ ຖະ ໝາກຐາໄ ງຎໃາຍໃ ໍຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື . ຘາໍ ຖຍັ ກາທຘະກຈັ າກປາກ ຖະ ໝາກຉິຈຽຆບໄື ຂບຄຉຌ຺ໄ ຘິຍຘບຄຖາຘີ ຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ແຈໄ 100% າກ ຖາໍ ຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ ແຈໄ 98.54 % ຖະ ເຍຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ແຈໄ 99.97 % ເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ 2000 ppm. ຘະຌຌັໄ , ຘາຓາຈຘະນຸົຍແຈທໄ າໃ ກາທຘະກຈັ າກຑາກຘທໃ ຌຉາໃ ຄໂຂບຄຉຌ຺ໄ ຘິຍຘບຄຖາຘີ ຓີ ຎະຘຈິ ຉິຑາຍເຌກາຌດຍັໄ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບໄື ແຈຈໄ ີ ຖະ ຘາຓາຈຌາໍ ຓາຽຎັຌຏະຖິຈຉະຑຌັ ເຌ ກາຌຎໃ ີຌຎທ຺ ຍາຈຏເຌບາຌາຈ຺ ແຈ.ໄ າໍ ຘາໍ ຌັ : ຑືຈຽຎັຌດາ; ຍາຈຏ; ຂທຄຆຼຄຂທາຄ; Staphylococcus aureus; Turpinia pomifera; Thespesia lampas ii
Abstract The medicinal plants to treat wound infection was documented by 11 traditional healers in Kham districts at Xiangkhouang province, from January, 2019 to November, 2019. Semi- structer interviews were used and plant samples were collected. The result shows total of 72 records of threatment uses that are 41 threatmental formulars and 29 species of 22 families were recorded. The part uses are tubers, roots, stems, barks, saps, leaves, fruits, flowers and wholepart, however, stems and leaves are the most frequency part used which each is 41.38% of total species.There are 6 processes which are decoction-drinking; decoction-washing; sanding-drinkings; sanding-paintig; crushing-covering and crushing-painting. The decoction- drinking is the most of processing which are 15 formulars and around 36.95% of total formulars. The conservation status shows that the traditional knowledge were inherited from the same ancestry and other people. The efficiency of crude extracts to against Staphylococcus aureus growth by the broth dilution method and resulting by the dilution plate count. There are 2 key species as ―Sibsonglasy‖ (Turpinia pomifera (Roxb.) DC.) and ―Phaipa‖ (Thespesia lampas (Cav.) Dalzell) were selected for antibiotic effectiveness. The crude was extracted by ethanol and was treated with its concentrations 1,000 ppm and 2,000 ppm respectively, both were controlled by Amorciline. The result shows that the root’s crude extract of the ―Phaipa‖ (Thespesia lampas (Cav.) Dalzell) in the concentration 1,000 ppm are strong effectively against Staphylococcus aureus at 100%, follow by stem’s extraction are 99.96% (100%) with concentration 2,000 ppm, in the opposite, the crude of its leaves and its fruits aren’t effectively against. with the concentration 2,000 ppm, the crude extracts of infected fruit and roots of ―Sibsonglasy‖ (Turpinia pomifera (Roxb.) DC.) are high activities against at 100%, following by stem’s extract is 98.54% and leave’s extract is 99.97%. Therefore, the crude extracts of ―Sibsonglasy‖ (Turpinia pomifera (Roxb.) DC.) should be the main target species to develop local medicinal products for wound infection treatments in the future. Keywords: Medicinal plant; Wound infection; Xiangkhouang; Staphylococcus aureus; Turpinia pomifera; Thespesia lampas iii
ຘາຖະຍາຌ າໍ າຖກຶ ຍຌຸ ຌຸ ...............................................................................................................................I ຍຈ຺ ຈັ ນງໍໄ ..................................................................................................................................... II ຘາຖະຍາຌ.................................................................................................................................... IV ຘາຖະຍາຌຉາຉະຖາຄ..................................................................................................................... VII ຘາຖະຍາຌປຍູ .............................................................................................................................VIII າໍ ຘຍັ ນງໍໄ..................................................................................................................................... IX ຑາກີ 1 ....................................................................................................................................... 1 ຍຈ຺ ຌາໍ ........................................................................................................................................... 1 1.1 ທາຓຽຎັຌຓາ ຖະ ຘະຑາຍຍຌັ ນາ..................................................................................... 1 1.2 ຈຸ ຎະຘຄ຺ ......................................................................................................................... 3 1.3 ຘຓ຺ ຓຈຸ ຉຊິ າຌ ................................................................................................................... 4 1.4 ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄກາຌຘຶກຘາ............................................................................................... 4 ຑາກີ 2 ....................................................................................................................................... 5 ຍ຺ ທຌຽບກະຘາຌ ຖະ ຂບຍຽຂຈຌທທາຓຈິ ............................................................................. 5 2.1 ຍ຺ ທຌຽບກະຘາຌ ຖະ ິຈຘະຈີ ໃ ີກຼໃ ທຂບໄ ຄ ........................................................................ 5 2.1.1 ທິ ີກາຌຽກຍັ ຑືຈຽຎຌັ ດາຂບຄໝໍ ດາ ................................................................................... 5 2.1.2 ກາຌຘະກຈັ າຈຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ............................................................................. 6 2.1.3 ຖກັ ຘະຌະຎະຽຑຈຂບຄຍາຈຏ ......................................................................................... 9 2.1.4 ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆບໄື ຖຸ ະຆຍີ . ....................................................... 11 2.1.5 ຖກັ ຘະຌະໃທ຺ ແຎຂບຄຽຆບໄື Staphylococcus aureus ......................................................... 12 2.1.6 ຑະງາຈີຓຘີ າຽນຈາກກາຌຉຈິ ຽຆບໄື Staphylococcus aureus. ......................................... 14 2.1.7 ກຌ຺ ແກກາຌຉິຈຽຆບືໄ Staphylococcus aureus. ................................................................. 16 2.2 ຍ຺ ທຌຍຈ຺ ຌ຺ໄ ທາໄ ທິ ະງາຘາຈໃ ີກຼໃ ທຂບໄ ຄ......................................................................... 16 2.3 ຂບຍຽຂຈຌທທາຓິຈ ................................................................................................... 23 iv
2.4 ຌງິ າຓາໍ ຘຍັ . ................................................................................................................. 23 2.4.1 ຑືຈຽຎຌັ ດາ................................................................................................................. 23 2.4.2 ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ. ..................................................................................................... 23 2.4.3 ໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ. ........................................................................................................... 24 2.4.4 ຉາໍ ຖາດາ.................................................................................................................... 24 2.4.5 າຈຘະກຈັ (Solutes): ................................................................................................ 24 2.4.6 າຈຑາຖະຖາງ (Solvents):........................................................................................ 24 2.4.7 ກາທຘະກຈັ ................................................................................................................ 24 2.4.8 າຈຖະຖາງ (Solution)......................................................................................................24 2.4.9 Staphylococcus aureus. .....................................................................................................25 2.4.10 ຍາຈຏ ..................................................................................................................... 25 ຑາກີ 3 ..................................................................................................................................... 26 ທິ ີກາຌຘກຶ ຘາ .............................................................................................................................. 26 1.3 ກາຌບບກຍຍກາຌຘກຶ ຘາ................................................................................................. 26 3.1.1 ກາຌກາໍ ຌຈ຺ ຽຌບໄື ເຌ ....................................................................................................... 26 3.1.2 ກາຌຈັ ຽຖບື ກຑືໄຌໃ ີ...................................................................................................... 26 3.1.3 ແຖງະຽທຖາກາຌຘຶກຘາ ................................................................................................. 26 3.2 ຂໍຓໄ ຌູ ກາຌຘຶກຘາ.............................................................................................................. 26 3.3.1 ຍຌັ ຈາຂຓໍໄ ຌູ ກາຌຘຶກຘາ ................................................................................................. 26 3.3.2 ຽໃ ືບຄຓື ໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ກຍັ ກາໍ ຂຓໍໄ ຌູ .......................................................................................... 26 3.3.3 ທິ ີຽກຍັ ກາໍ ຂຓໍໄ ຌູ .......................................................................................................... 27 3.3 ກາຌທຽິ າະຂຓໍໄ ຌູ ຖະ ກາຌບະິຍາງ ................................................................................ 30 ຑາກີ 4 ..................................................................................................................................... 31 ຏຌ຺ ກາຌຘກຶ ຘາ ຖະ ກາຌຘຌ຺ ະຌາ ............................................................................................... 31 4.1 ຏຌ຺ ກາຌຘກຶ ຘາ ................................................................................................................ 31 v
4.1.1 ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ..................................................................... 31 4.1.2 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ........................................... 40 4.1.3 ຏຌ຺ ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄບື Staphylococcus aureus ............................. 59 4.2 ກາຌຘຌ຺ ະຌາ ................................................................................................................ 74 ຑາກີ 5 ..................................................................................................................................... 76 ຘະນຸົຍ, ຂໍໄ າໍ ກຈັ ຖະ ຂໍໄ ຌະຌາໍ ເຌກາຌຘກຶ ຘາ......................................................................................76 5.1 ຘະນຸົຍຏຌ຺ ເຌກາຌຘຶກຘາ................................................................................................... 76 5.2 ຂໍໄ າໍ ກຈັ ເຌກາຌຘຶກຘາ...................................................................................................... 78 5.3 ຂໍໄ ຌະຌາໍ ເຌກາຌຘຶກຘາ.................................................................................................... 78 vi
ຘາຖະຍາຌຉາຉະຖາຄ ຉາຉະຖາຄ 2.1 ຎຼຍຼຍຖກັ ຘະຌະຂບຄຍາຈຏຑໄືຌຍາໄ ຌ ຖະ າຄກາຌຑຈ .........................................10 ຉາຉະຖາຄ 4.1 ບາງ,ຸ ບາຆຍີ ຖະ ຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າ .....................................................................................................31 ຉາຉະຖາຄ 4.2 ກາຌຘືຍບຈ ຖະ ກາຌຽຂ຺າໄ ປທໃ ຓຽຐກິ ບຍ຺ ປຓ຺ ...........................................................................32 ຉາຉະຖາຄ 4.3 ຖາງຖະບຼຈຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ .....................................................................................................33 ຉາຉະຖາຄ 4.4 ຉາໍ ຖາດາໃ ີເຆເໄ ຌຉຖໃ ະຎະຽຑຈຍາຈຏ .....................................................................................34 ຉາຉະຖາຄ 4.5 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 5 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບີຄຉາຓາໍ ຌທຌຉາໍ ຖາ ........................35 ຉາຉະຖາຄ 4.6 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 10 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບຄີ ຉາຓາໍ ຌທຌໝໍ ດາ .......................36 ຉາຉະຖາຄ 4.7 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 2 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບຄີ ຉາຓາໍ ຌທຌຎະຽຑຈຑະງາຈ...........37 ຉາຉະຖາຄ 4.8 າໍ ຌທຌຉາໍ ຖາດາໃ ີຎຄຸ ຉຄໃ ຈທໄ ງຑືຈຽຎັຌດາຑຼຄຆະຌຈິ ຈຼທຽຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຂບຄ ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ........................................................................................................................38 ຉາຉະຖາຄ 4.9 ຎະຽຑຈ ຖະ ທິ ີກາຌຎຄຸ ຉຄໃ ດາຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ..............................................................39 ຉາຉະຖາຄ 4.10 ທິ ີກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ.............................................................................39 ຉາຉະຖາຄ 4.11 າໍ ຌທຌຑືຈໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຌາໍ ເຆໄ..........................................................................................58 ຉາຉະຖາຄ 4.12 ກາຌຌາໍ ເຆໄ ຉຖໃ ະຘທໃ ຌຂບຄຑືຈ ...............................................................................................59 ຉາຉະຖາຄ 4.13 ຎະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉີຍຉຍັກີຽຕງຂບຄາຈຘະກຈັ າກປາກ .............62 ຉາຉະຖາຄ 4.14 ຎະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂບຄຍັກີຽຕງ ຂບຄຖາໍ ................................65 ຉາຉະຖາຄ 4.15 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉີຍຉຂບຄຍັກີຽຕງ ຂບຄເຍ ...............................68 ຉາຉະຖາຄ 4.16 ຎະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉຍີ ຉຂບຄຍັກີຽຕງ ຂບຄໝາກ............................71 vii
ຘາຖະຍາຌປຍູ ປຍູ ີ 2.1 ຖກັ ຘະຌະຖຌຂີ ບຄ Staphylococcus aureus ຽິຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ Nutrient Agar.......................... 12 ປຍູ ີ 2.2 ຖກັ ຘະຌະຂບຄຑະງາຈຽກຈີ າກກາຌຉິຈຽຆບໄື Staphylococcus aureus.................................................... 15 ປຍູ ີ 4.1 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາເຌຉຖໃ ະຉາໍ ຖາ ...................................................................................................37 ປຍູ ີ 4.2 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ:........................................................................................................43 ປຍູ ີ 4.3 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ:........................................................................................................46 ປຍູ ີ 4.4 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ:.......................................................................................................50 ປຍູ ີ 4.5 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ:........................................................................................................53 ປຍູ ີ 4.6 ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ.........................................................................................................57 ປຍູ ີ 4.7 ກາຌຘະກຈັ ຘາຌາກຑືຈ ............................................................................................................................. 60 ປຍູ ີ 4.8 ກາຌກະກຼຓຽຆໄືບຍັກີຽຕງ..............................................................................................................60 ປຍູ ີ 4.9 ຎະຘິຈຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆໄືບ 100µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄປາກ.....................63 ປຍູ ີ 4.10 ຎະຘິຈຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບໄື 50µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄປາກ ...................64 ປຍູ ີ 4.11 ຎະຘິຈຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບໄື 100µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄຖາໍ ....................66 ປຍູ ີ 4.12 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບໄື 50µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄຖາໍ ......................67 ປຍູ ີ 4.13 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືບໄ 100µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄເຍ.....................69 ປຍູ ີ 4.14 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບືໄ 50µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄເຍ......................70 ປຍູ ີ 4.15 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄ 100µl າກກາທຘະກຈັ ຂບຄໝາກ.......................72 ປຍູ ີ 4.16 ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖຌີ ຽຉຍີ ຉຂບຄຽຆບືໄ 50µl າກາຈຘະກຈັ ຂບຄໝາກ..................73 viii
າໍ ຘຍັ ນງໍໄ NA = Nutrient Agar NB = Nutrient Broth MIC = Minimal Inhibition Concentration PC = Positive Contol TNTC = Too Numerous To Count Ppm = parts per million (1 ppm = 1/1.000.000 = 1 x 10-6 ) µl = 10-3 ml ( = 10-6 l) ix
ຑາກີ 1 ຍຈ຺ ຌາໍ 1.1 ທາຓຽຎຌັ ຓາ ຖະ ຘະຑາຍຍຌັ ນາ ຎະຆາຆຌ຺ ຖາທຽີງຈາໍ ຖຄ຺ ຆທີ ຈິ ຉຈິ ຑຌັ ກຍັ າໍ ຓະຆາຈ ຖະ ຓກີ າຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈາກຑືຈຽຎັຌ ຎຈັ ເເຌກາຌຈາໍ ຖຄ຺ ຆທີ ຈິ ແຈໄ ກບໃ ານາຌ, ຽໃ ບື ຄຌຄຸໃ ນໃຓ຺ , ໃ ີດບູໃ າແຘ ຖະ ດາຎທ຺ ຑະງາຈ. ກາຌຌາໍ ຽບ຺າ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຓດີ ເູໃ ຌາໍ ຓະຆາຈຓາເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຉາໃ ຄໂຌຌັໄ ຓຌໃ ຽຎັຌຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ ໃ ີແຈຘໄ ືຍບຈກຌັ ຓາຉຈໃ ຌ຺ ຌາຌາກຖຸໄຌຘຖູໃ ຸຌໄ . ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌໄຘີ ຄັ ຽກຈຽນັຌທາໃ ຎະຆາຆຌ຺ ເຌຉຖໃ ະ ບໄ ຄຊໃ ຌິ ຓຌໃ ນຌັ ແຎຎໃ ິຌຎທ຺ ຈງທິ ີກາຌຑຈໃ ີຌັ ຘະແໝ ໃຄິ ຽປັຈເນຎໄ ະຆາຆຌ຺ ຍໃ ໍແຈປໄ ຼຌປກູໄ າຌຌາໍ ເຆຏໄ ຌ຺ ຎະນງຈາກຑືຈຽຎັຌດາຽໃ ຺າໃ ີທຌ (ຽຖີຘກັ ຎະທຍບາຖີ, 2551). ຎະຽຈຖາທ ຽຎັຌຎະຽຈ ໃ ີຓຆີ ທີ ະຌາໂຑຌັ ໃ ີບຈຸ ຓ຺ ຘຓ຺ ຍຸຌ ຈງຘະຽຑາະຑືຈຑຌັ ຉາໃ ຄໂ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ ຓຌໃ ຑືຈຽຎັຌດາບີກ ນົາກນົາງ ຆະຌຈິ ໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄແຈຌໄ າໍ ຽບ຺າຓາເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈຉາໃ ຄໂຌຌັໄ ຖະ ເຌຉຖໃ ະ ບໄ ຄຊໃ ຌິ ກໍ ະຓກີ າຌຌາໍ ເຆຆໄ ະຌຈິ ຑືຈໃ ີຽຎັຌດາຌຌັໄ ຎໃ ີຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈໃ ີຉກຉາໃ ຄກຌັ ຽຆໃ ຄິ ຂຌຶໄ ດກູໃ ຍັ ຆະຌິຈຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຓເີ ຌໄບຄຊໃ ິຌຌຌັໄ . ທາຓນົາກນົາງາຄຆີທະຑາຍຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ, ຑຓູ ຎຌັ ງາ ຆາທຍາໄ ຌເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຓາເຆໄ ຉຘໃ ະແໝກບໃ ຌ ຖະ ທາຓກາໄ ທໜາໄ າຄຈາໄ ຌທິ ະງາຘາຈ ໃຄິ ຓກີ າຌຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາຓາຎະງກຸ ເຆເໄ ຌາຄຈາໄ ຌກາຌຑຈນົາງຂຌໄຶ . ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌຽີໄ ນັຌທາໃ ຓີ ກາຌຘກຶ ຘາກຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຽຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈນົາງຂຌໄຶ ຽຑໃ ືບຽຎັຌກາຌນຸົຈຏບໃ ຌ ກາຌຌາໍ ເຂຘໄ າຌຽຓຘີ ຄັ ຽາະ, ຽປຈັ ເນກໄ າຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາແຈກໄ າງຓາຽຎັຌາຄຽຖືບກໃ ີຽປັຈເນໄ ຌ຺ ຓີ ທາຓຘຌ຺ ເນົາງຂຶໄຌ (ຽຑັຌຌະຑາ ິຍຘຕຸ າຈ, 2559). າກກາຌຘຶກຘາໃ ີຏາໃ ຌຓາແຈຓໄ ກີ າຌຖາງຄາຌ ກາຌຎຼຍຼຍຖະນທາໃ ຄຂໍໄຈີ ຖະ ຂໍຽໄ ຘງ າກຏຌ຺ ກາຌຌາໍ ເຆກໄ າທຘະກຈັ ຑືຈຽຎັຌດາກຍັ ຘາຌຽຓຘີ ຄັ ຽາະ ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຓຂີ ໍຈໄ ນີ ົາງກທາໃ ຘາຌຽຓຘີ ຄັ ຽາະເຌນົາງຈາໄ ຌຽຆໃ ັຌ: ຓີ ທາຓຽຎັຌຑິຈ ຉາໃ ໍ ຘະນົາງຉທ຺ ຄາໃ ງ, ຍໃ ໍຓກີ ະຍ຺ ຉໃ ໍກຍັ ຘໃ ິຄທຈຖໄບຓ, ຖາາຊືກ, ຓີ ບກາຌຽປັຈເນໄຑະງາຈຈໄືດາໜໄບງ, ຉຌ຺ໄ ືຌເຌກາຌຏະຖິຈຉາໃ ໍ , ເຆຽໄ ຉັກຌຖດີເຌກາຌຏະຖິຈຄາໃ ງ, ຍໃ ໍຓຖີ ິຂະຘິຈ ຖະ ກຈ຺ ໝາງທຍຓຸ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). ເຌຎະຍຸ ຌັ ຓຽີ ຆໄບື Staphylococcus aureus ໃ ີຽຎັຌຽຆໄືບກໃຑໍ ະງາຈໃ ີຑຍ຺ ຽນັຌແຈຽໄ ຎັຌຎະາໍ ຖະ ຽຎັຌຘາຽນຈຂບຄກາຌຉິຈຽຆໄືບຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ , ກະຈກູ ຖະ ເຌກະຘຽຖືບຈຌາໍ ບີກ (ຆາຖິຘາ ຆາຌ ຽຂຈາໍ ຖະ ບະຌຑຸ າຍ ຘະກຈິ ຂທາ, 2557). ຍາຈຏຉິຈຽຆໄືບຽຎັຌຘາຽນຈຽປັຈເນຘໄ ຌູ ຽຘງຆທີ ິຈ ຖະ າໃ ເຆໄ າໃ ງຽຎັຌາໍ ຌທຌນົທຄນົາງເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ , ຓກີ າຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ທແິ ຑຍ຺ ທາໃ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດານົາງ ຆະຌຈິ ໃ ີຓຎີ ະຘຈິ ຉິຑາຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງ. ຈໃຄັ ຌຌັໄ , ກາຌຑຈັ ະຌາດາຑໄືຌຽຓບື ຄເຆເໄ ຌກາຌ 1
ຉາໄ ຌຽຆບໄື ຍັກີຽຕງະຽຎັຌາຄຽຖືບກດາເຌກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຌ຺ ຽຍັ ໃ ີຓຍີ າຈຏຉິຈຽຆບໄື ຆາໍໄ ຽປບໄື ເຌ ບາຌາຈ຺ (ຑບຌຽຍ ຽຉັຓຖຄັ ຘີ, 2554). ກາຌຆບກນາດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈາກຑືຈຽຎັຌດາ ຽຑໃ ືບເຆໄ ຈ຺ ຌຌຌັໄ ໃຄິ ຽຎັຌຘໃ ິຄາໍ ຽຎັຌ ຖະ ຘາໍ ຌັ ນົາງ. ຽຑາະກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຈທໄ ງຑືຈຽຎັຌດາຘາຓາຈນາແຈໄ ຄາໃ ງເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ ຖະ ຽຎັຌກາຌບະຌຖຸ ກັ ຑຓູ ຎຌັ ງາບໄ ຄຊໃ ຌິ ຂບຄຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ຈທໄ ງ. ຑາງນົຄັ ແຈປໄ ຍັ ກາຌຎຈ຺ ຎໃບງຑກັ ຖຈັ ຊະຍາຌຖາທຊືທາໃ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຓຌໃ ຑາກຘທໃ ຌໜໃ ຶຄຂບຄ ຘາາຖະຌະຘກຸ ຖະ ແຈຓໄ ີ ຌທາຄຌະງຍາງເຌກາຌຘໃຄ຺ ຽຘີຓ ກຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆດໄ າຑໄືຌຽຓບື ຄຘຓ຺ ຍ຺ ກຍັ ດາຌັ ຘະແໝເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຖະ ຎໄບຄກຌັ ຑະງາຈ. ເຌຎີ 1991 ຎະາຌແກຘບຌຑຓ຺ ທນິ າຌ ແຈໄ ກາໃ ທເຌກບຄຎະຆຸຓເນງຂໃ ບຄຑກັ ທາໃ “ເນຘໄ ຓ຺ ຍ຺ ຽຎັຌດໃາຄຈຖີ ະນທາໃ ຄກາຌຑຈຑືໄຌຽຓບື ຄກຍັ ກາຌຑຈໃ ີ ຌັ ຘະແໝເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຖະ ປກັ ຘາບາກາຌຑະງາຈຉາໃ ຄ” (ບບໃ ຌທແິ ຖ ຘຖຸ ິງາ, 2012). ເຌຽຓໃ ບື ກບໃ ຌແຈຓໄ ກີ າຌຘຶກຘາ ຖະ ຘາໍ ນົທຈກຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາໃ ີຍາໄ ຌຂຼຈຄຄໄ , ຽຓບື ຄຎະຓຸ ຑບຌ, ຂທຄາໍ ຎາຘກັ ຽຆໃ ຄິ ຌບຌເຌຎາໃ ຘະນຄທຌນຄໃ ຆາຈຽຆຎຼຌຑຍ຺ ຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ 250 ຆະຌິຈຂບຄ 200 ຘະກຌຸ ຖະ 93 ຉະກຌຸ . ຑືຈຽນໃ ຺ົາຌຌັໄ ແຈເໄ ຆເໄ ຌກາຌປກັ ຘາຘຂຸ ະຑາຍ ຖະ ຎໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈນົາງກທາໃ 95 ບາກາຌຑະງາຈ (ຽຑງຖາຈ ຖະ ະຌະ, 2013). າກກາຌຘຶກຘາ ຈຄໃ ັ ກາໃ ທແຈຘໄ ະຈຄເນຽໄ ນັຌທາໃ ຎະຆາຆຌ຺ ເຌຽຂຈຌຓໄີ ຑີ ຓູ ຎຌັ ດາບໄ ຄຊໃ ຌິ ເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດານົາກ ນົາງຆະຌຈິ ຽຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຉາໃ ຄໂ. ຉໃ ຌທເຈກໃຉໍ າຓງຄັ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາເຌຉຖໃ ະບໄ ຄຊໃ ິຌ ບີກນົາງຆະຌຈິ ໃ ີງຄັ ຍໃ ໍຽຎັຌໃ ີປູໄ ກັ ກຌັ ຽຑາະຂາຈກາຌຘາໍ ນົທຈ ຖະ ຽຏີງຏໃ ທາຓປຈູໄ ຄໃ ັ ກາໃ ທຽຌບື ຄ າກທາໃ ກາຌຘຶກຘາຑືຈຽຎັຌດາເຌຽຓໃບື ກບໃ ຌຘທໃ ຌນົາງະຽຎັຌ ກາຌຘກຶ ຘາກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈຘາໍ ຖຍັ ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈເຌນົາງປຍູ ຍຍ ຉກໃ າຌຘຶກຘາຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ຖຸ ະຆີຍ ໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຕກຑະງາຈຌຌັໄ ງຄັ ຓໜີ ບໄ ງ. ຊາໄ ນາກຓກີ າຌຘຶກຘາ ຖະ ຽຏີງຏໃ ທາຓປຈູໄ າໄ ຌ ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌເຌກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈຑືຈຎຌັ ດາເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄືບຖຸ ະຆີຍໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌ ຉິຈຽຆບືໄ ເຌຍາຈຏ. ເຌຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌຽໄີ ນັຌທາໃ ແຈຓໄ ກີ າຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ຽຑໃ ືບຉໃ ໍງບຈທາຓປເູໄ ຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ນົາງຂຌໄຶ ຉກໃ າຌຘຶກຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຂໍຓໄ ຌູ ຑືຈຽຎັຌດາເຌຉຖໃ ະບໄ ຄຊໃ ິຌຓຌໃ ງຄັ ຓໜີ ບໄ ງຊາໄ ຎຼຍຼຍເຘກໃ ຍັ ຑືຈໃ ີຓດີ ູເໃ ຌຎະຽຈ ຖະ ຂໍຓໄ ຌູ ຑືຈໃ ີປູໄ ກັ ກຌັ ຌຌັໄ ກໃຑໍ ຼຄຉປໃ ູໄ ກັ ກຌັ ກໃຽໍ ຎັຌຑຼຄຑືຈ ຑາງເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ ຂບຄຉຌ຺ ຽບຄຽໃ ຺າຌຌັໄ . ຑືຈຽຎັຌດາຍາຄຆະຌຈິ ບາຈະຓຆີ ໃ ຽື ບຌໄີ ໃ ີຉກຉາໃ ຄກຌັ ເຌຉຖໃ ະ ບໄ ຄຊໃ ຌິ ຽປັຈເນຽໄ ກຈີ ທາຓຽຂ຺າໄ ເຏິຈກຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຆໄ ະຌຈິ ຂບຄຑືຈຽຎັຌດາຌຌັໄ ແຈ.ໄ ຈໃຄັ ຌຌັໄ , ກາຌ ຖທຍຖທຓທາຓປູໄ ເຌຽຖໃ ືບຄຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ ຉຖໃ ະບໄ ຄຊໃ ຌິ ຌຌັໄ ຓີ ທາຓຘາໍ ຌັ ຖະ າໍ ຽຎັຌ ຽຑໃ ຶບ ຽຎັຌຊາຌຂໍຓໄ ຌູ ໃ ີະຌາໍ ແຎເຆຎໄ ະນງຈນົາງຂຌໄຶ . 2
ກາຌຘກຶ ຘາກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາເຌຎະຽຈຖາທຽນັຌທາໃ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈຉາໃ ຄໂຌຌັໄ ງຄັ ຍໃ ໍຌັ ແຈຓໄ ກີ າຌຘຶກຘາຖຄ຺ ຽຖິກຽຊິຄຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຖະ ກາຌຑຈັ ະຌາ ຽຑໃ ືບຉໃ ໍງບຈເຌຈາໄ ຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຈໃຄັ ກາໃ ທຽໃ ຺າີທຌ. ຑືຈຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຍາຄຆະຌຈິ ໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆຽໄ ນັຌທາໃ ແຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ຈີ ຉງໃ ຄັ ຍໃ ໍຌັ ຓຄີ າຌທິແເຌກາຌຌາໍ ຽບ຺າຑືຈ ຽຎັຌດາຽນໃ ົ຺າຌຌັໄ ຓາກທຈຘບຍ ຽຊຄິ ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງຆະຌຈິ ໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈໃ ີ ກໃ ເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຉິຈຽຆືໄບເຌຍາຈຏ. ຈໃຄັ ຌຌັໄ , ຏທໄູ ິແໃຄິ ແຈຽໄ ນັຌທາຓຘາໍ ຌັ ຂບຄ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຌາໍ ເຆໄ ຽຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຽຑໃ ືບຌາໍ ຓາຘຶກຘາຽຊຄິ ຎະຘຈິ ຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ຍັກີຽຕງ ຆະຌຈິ ໃ ີກໃ ເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຉິຈຽຆືໄບເຌຍາຈຏ ຖະ ຌາໍ ຓາຑຈັ ະຌາຉໃ ໍງບຈເນຽໄ ຎັຌຏະຖິຈຉະຑຌັ ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌ າຄຽຖືບກເຌບະຌາຈ຺ ຘາໍ ຖຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. ຘະຌຌັໄ , ກາຌຘຶກຘາຎະຘຈິ ຉຑິ າຍຂບຄ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ ເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຍັກີຽຕງ ໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ເຌຍາຈຏ ບາຈຽຎັຌຌທາຄໜໃ ຶຄເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຓາ ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ນົື ຽຎັຌຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຂບຄຏະຖິຈຉະຑຌັ ໃ ີຌາໍ ເຆເໄ ຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຖະ ທຍຓຸ ກາຌ ະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຍັກີຽຕງ. ກາຌຌາໍ ເຆກໄ າທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ ຌບກາກະຽຎັຌກາຌ ນຸົຈຏບໃ ຌກາຌຌາໍ ເຆໄ າຈຽຓຘີ ຄັ ຽາະຖທໄ ງຄັ ຽຎັຌກາຌຌາໍ ຑືຈຽຎັຌດາເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ ຓາຌາໍ ເຆເໄ ນຽໄ ກຈີ ຎະນງຈຘຄູ ຘຈຸ ບກີ ຈທໄ ງ. ກາຌຘາໍ ນົທຈກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈຑືຈຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏເຌຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄ ໃຄິ ຽຎັຌຎະນງຈ ເຌກາຌໃ ີະຽປັຈເນແໄ ຈປໄ ຍັ ຂໍຓໄ ຌູ ຑືຈ, ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ ເຌກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈ າກຑືຈຽຎັຌດາ ຖະ ຽຎັຌຂໍຓໄ ຌູ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີເຆຎໄ ທ຺ ຍາຈຏເຌບະຌາຈ຺ . ຌບກຌຌັໄ , ງຄັ ຽຎັຌກາຌ ຘະໜຍັ ຘະໜຌູ , ກາຌຑຈັ ະຌາກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈຑືຈຽຎັຌດາ ເຌາໍ ຓະຆາຈຽຂ຺ໄາເຌຈາໄ ຌຉາໃ ຄໂ ນົາງຂໄຶຌ, ຘາຓາຈຘໃຄ຺ ຽຘີຓເນໄຎະຆາຆຌ຺ ຽຂ຺ໄາເ ຖະ ຽນັຌແຈຽໄ ຊິຄຸຌາໃ ຂບຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຓເີ ຌ ບໄ ຄຊໃ ຌິ ຂບຄຉຌ຺ . 1.2 ຈຸ ຎະຘຄ຺ ຖທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາາກຎະຆາຆຌ຺ ຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄ ໃ ີຌາໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. ຈັ າໍ ຌກຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຽຂຈຽຓບື ຄາໍ ຘກຶ ຘາຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຂບຄກາທຘະກຈັ າກຑືຈຍາຄ ຆະຌຈິ ໃ ີຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ 3
1.3 ຘຓ຺ ຓຈຸ ຉຊິ າຌ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຓນີ ົາງຽໃ ຺າເຈ ? ຑຶຈໃ ີຽຎັຌດາໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຓຆີ ະຌຈິ ເຈຈໃ ? ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາຓຎີ ະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື Staphylococcus aureus ແຈໄ ຈຽີ ໃ ຺າເຈ ? 1.4 ຏຌ຺ ຎະນງຈຂບຄກາຌຘກຶ ຘາ ແຈຂໄ ຓໍໄ ຌູ ທິ ີກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຽຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາກຑຓຸ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ. ແຈປໄ ຖູໄ າງຆໃ ຑື ືຈໃ ີຽຎັຌດາ າກຎະຆາຆຌ຺ ຆາທຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄເຌກາຌຌາໍ ເຆໄ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. ແຈຂໄ ໍຓໄ ຌູ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຂບຄຆາທ ຽຓບື ຄາໍ ຂທຄຆຼຄຂທາຄແທເໄ ຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ ແຈປໄ ຍັ ປຂູໄ ໍຓໄ ຌູ ກຼໃ ທກຍັ ທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ເຌຂບຍຽຂຈຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄ. ແຈປໄ ຍັ ປຂູໄ ໍຓໄ ຌູ ກຼໃ ທກຍັ ຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຂບຄ ຆະຌຈິ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. 4
ຑາກີ 2 ຍ຺ ທຌຽບກະຘາຌ ຖະ ຂບຍຽຂຈຌທທາຓຈິ 2.1 ຍ຺ ທຌຽບກະຘາຌ ຖະ ິຈຘະຈີ ໃ ີກຼໃ ທຂບໄ ຄ ຑືຈຽຎັຌດາໝາງຽຊິຄ ຑືຈໃ ີຓີ ຸຌາໃ າຄກາຌດາ ຽຆໃ ິຄນາແຈຉໄ າຓາໍ ຓະຆາຈ ຖະ ຆຸຓຆຌ຺ ຽຎັຌ ທຈັ ຊຸຈິຍຽຍໄືບຄຉຌ຺ໄ ເຌກາຌຌາໍ ແຎຘະກຈັ ຘາຌຽຓີ ໃ ີຘາໍ ຌັ ຽຑໃ ືບຌາໍ ຽບ຺າແຎເຆເໄ ຌກາຌຏະຖິຈຽຎັຌດາ. ຑືຈຽຎັຌດາງຄັ ແຈຌໄ າໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌບຈຸ ຘະນະກາໍ ຎຄຸ ຉຄໃ ບານາຌຽຆໃ ັຌ ກາຌຎຸຄຉຄໃ ກໃ ຌິ , ຎຸຄຉຄໃ ຕຈ຺ ຆາຈ ຖະ ຎຸຄຉຄໃ ຘີເຌບານາຌ. ຑືຈຽຎັຌດາຓຌໃ ຆຍັ ຑະງາກບຌໃ ີຓເີ ຌາໍ ຓະຆາຈ, ຖາາຊກື . າກ ກາຌຘຶກຘາຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌຽນັຌທາໃ ຌ຺ ເຌຘະແໝກບໃ ຌແຈຓໄ ກີ າຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຽຂ຺ໄາເຌກາຌ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຉາໃ ຄໂຽຎັຌຽທຖາຈຌ຺ ຌາຌຓາຖທໄ , ຘທໃ ຌເຌກາຌຑຈຓຌໃ ຓກີ າຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ຈທໄ ງກາຌຘະກຈັ ຽບ຺າາຈຽຓີ ໃ ີຘາໍ ຌັ າກຘທໃ ຌຉາໃ ຄຂບຄຑືຈ ແຎເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ີຌຎທ຺ ຑະງາຈ ຖະ ບາກາຌຽຍັ ຽຎັຌຉາໃ ຄໂ ຽຆໃ ຄິ ຑຍ຺ ທາໃ ແຈປໄ ຍັ ຏຌ຺ ຈ.ີ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຘທໃ ຌນົາງຓຌໃ ຌງິ ຓ຺ ເຆໄ ຍຍ ນຄໄ ນົາງກທາໃ ຍຍຘຈ຺ ຽຑາະກາຌຌາໍ ເຆໄ ຍຍນຄໄ ະແຈໄ ຌຸ າໃ ຂບຄຉທ຺ ດາຈີກທາໃ , ຌບກາກຌ,ໄີ ງຄັ ແຈຽໄ ກຍັ ຑືຈຉາຓຖະຈກູ າຌຂບຄຑືຈຉຖໃ ະຆະຌຈິ ຌາໍ ບີກ ຖທໄ ຌາໍ ຓາຎໃຼຌປຍູ ຈງຏາໃ ຌຂະຍທຌກາຌ ໃ ີຽໝາະຘຓ຺ ຽຑໃ ືບຽກຍັ ປກັ ຘາແທເໄ ຆຽໄ ຎັຌຽທຖາງາທຌາຌ (ກຌັ ິຓາ ຑິແຆ, 2555). 2.1.1 ທິ ີກາຌຽກຍັ ຑືຈຽຎັຌດາຂບຄໝໍ ດາ ຑືຈຽຎັຌດາຉຖໃ ະຆະຌຈິ ຓກີ າຌກະາງຑຌັ ຖະ ະຽຖີຌຽຉຍີ ຉເຌຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓໃ ີ ຉກຉາໃ ຄກຌັ , ຓຖີ ກັ ຘະຽຑາະ, ຓບີ ຄ຺ ຎະກບຍຈາໄ ຌຽຓີ ຖະ ຌຸ າໃ າຄຈາໄ ຌກາຌດາໃ ີຉກຉາໃ ຄກຌັ . ຘະຌຌັໄ , ເຌກາຌຽກຍັ ຑືຈຽຎັຌດາທຌາໍ ຌຄື ຽຊິຄຆະຌຈິ ຂບຄຑືຈ, ຖະຈກູ າຌຽກຍັ ກູໄ ຖະ ຑາກຘທໃ ຌໃ ີເຆໄ ຽຌບື ຄາກທາໃ ກາຌຽກຍັ ຑືຈຽຎັຌດາເຌຆທໃ ຄບາງຸ, ຖະຈກູ າຌຽກຍັ ກູໄ ະຽປັຈເນຽໄ ປ຺າແຈຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ໃ ີຓີ ຌຸ ຌະຑາຍ, ຓີ ຸຌາໃ າຄຈາໄ ຌກາຌດາຉາຓໃ ີຉບໄ ຄກາຌ. ເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ຌບກາກຓີ ກາຌຌາໍ ເຆໄ ຄັ ໝຈ຺ ຖາໍ ຉຌ຺ໄ ຖທໄ ງຄັ ຓກີ າຌຌາໍ ເຆຘໄ ະຽຑາະຑາກຘທໃ ຌເຈໜໃ ຶຄຂບຄຑືຈຽໃ ຺າຌຌັໄ ຽຆໃ ັຌທາໃ : ປາກ (Root) ນທ຺ (Tuber), ເຍ (Leaf), ຈບກ (Flower), ໝາກ (Fruit), ກຌໃ (Seed), ຽຎືບກ (Cortex or Bark) ຖະ ຽຌບໄື ແຓ ໄ (Wood) ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ເຌຉຖໃ ະຑາກຘທໃ ຌກໃ ຓໍ ຆີ ທໃ ຄເຌກາຌກາຌຽກັຍ ກຼໃ ທໃ ີຉກຉາໃ ຄກຌັ (ຈັ ຘະຌີ ຕາຆະແຌ ຖະ ະຌະ, 2551) ນົກັ ກາຌເຌກາຌຽກຍັ ຘທໃ ຌຉາໃ ຄໂຂບຄຑືຈຽຎັຌດາຍຄໃ ບບກຈື ຄໃ ັ ຖຓຸໃ ຌ:ໄີ ກ. ປາກ ຖະ ນທ຺ (Root and Tuber or Rhizome) ຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄໃ ີຑືຈດຈຸ ກາຌະຽຖີຌ ຽຉີຍຉ, ແຖງະີເຍ ຖະ ຈບກນໃົຌ຺ ໝຈ຺ ນົື ເຌຆທໃ ຄຖະຈໜູ າທຽຊິຄາໄ ງຖະຈປູ ບໄ ຌຽຑາະເຌຆທໃ ຄຌີໄ ປາກ ຖະ ນທ຺ ຂບຄຑືຈຽຎັຌດາຓກີ າຌຘະຘຓ຺ ຎະຖິຓາຌຉທ຺ ດາແທຂໄ ບໄ ຌຂາໄ ຄຘຄູ . 5
ຂ .ຎະຽຑຈເຍ ຖະ ຽກຍັ ຄັ ຉຌ຺ໄ (Leaf and whole parts) ທຌຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄໃ ີຑືຈ ະຽຖີຌຽຉີຍຉຽຉັຓໃ ີ ນົື ຍາຄຆະຌຈິ ບາຈຖະຍຆຸ ທໃ ຄຽທຖາເຌກາຌຽກຍັ ຆຈັ ຽຌຽຆໃ ັຌ ຽກຍັ ເຍແຓບໄ ບໃ ຌ ນົື ຍໃ ໍກຽໃ ກຌີ ແຎ (ເຍຽຑຘຖາຈ) ຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄຈບກຓຸ , ຈບກຽຖໃ ິຓຍາຌ ນົື ຆທໃ ຄໃ ີຈບກຍາຌຽຎັຌຉຌ຺ໄ ເຌກາຌກາໍ ຌຈ຺ ຆທໃ ຄຽທຖາເຌກາຌຽກຍັ ເຍຽຑາະເຌຆທໃ ຄຽທຖາຌຌັໄ ເຌເຍຓຉີ ທ຺ ດາໝາງີຘຈຸ . . ຎະຽຑຈຽຎືບກຉຌ຺ໄ ຖະ ຽຎືບກປາກ (Cortex or Bark) ຽຎືບກຂບຄຖາໍ ຉຌ຺ໄ ຘທໃ ຌນົາງ ະຽກຍັ ເຌຖະຈູ ຖຄໄ ຉໃ ໍກຍັ ຖະຈຐູ ຌ຺ ຽຑາະຎະຖິຓາຌຉທ຺ ດາເຌຑືຈະຘຄູ ຖະ ຖບກຄາໃ ງ. ຘາໍ ຖຍັ ກາຌຖບກຽຎືບກຌຌັໄ ຓຌໃ ຍໃ ໍທຌຖບກບບໄ ຓຖາໍ ຉຌ຺ໄ ຽຑາະະຓຏີ ຌ຺ ກະຍ຺ ຉໃ ໍກຍັ ກາຌຖາໍ ຖຼຄຌາໍໄ ຖະ ບານາຌຂບຄຑືຈ ຽຆໃ ຄິ ະຽປັຈເນຑໄ ືຈຉາງແຈ.ໄ ເຌາຄໃ ີຈີ ທຌຖບກຽບ຺າຑາກຘທໃ ຌກໃ ຄິ ນົື ໜຄງບໃ ງ ຍໃ ໍທຌຖບກຉຌ຺ໄ ເນງ,ໃ ເຌກາຌຖບກທຌຖບກເຌຖກັ ຘະຌະຽໃ ຄິ ທຄ຺ ຓຌ຺ . ຘທໃ ຌຽຎືບກປາກທຌຽກຍັ ເຌ ຆທໃ ຄຖະຈຐູ ຌ຺ ຽໝາະຘຓ຺ ໃ ີຘຈຸ . ຄ. ຎະຽຑຈຈບກ (Flower) ກາຌຽກຍັ ຈບກຓຌໃ ຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄຈບກຽຖໃ ີຓຍາຌ, ຉຍໃ າຄ ຆະຌຈິ ຉບໄ ຄຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄຈບກຓູ ຽຆໃ ັຌ ຈບກຑູ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . . ຎະຽຑຈໝາກ ຖະ ກຌໃ (Fruit and Seed) ຑືຈຽຎັຌດາຍາຄຆະຌຈິ ຽກຍັ ເຌຆທໃ ຄ ໝາກຍໃ ໍຌັ ຘກຸ ຽຆໃ ັຌ ໝາກຘີຈາຽກຍັ ໝາກບບໃ ຌ ເຆຽໄ ຎັຌດາຈຊີ ບກບໄ ຄ. ຉໃ ຈງໃທ຺ ແຎຓກັ ຽກຍັ ຉບຌ ໝາກກຽໃ ຉັຓໃ ີຖທໄ ຽຆໃ ັຌ ໝາກຄໄ , ກຌໃ ໝາກບຶ ຖະ ຂຽີໄ ນົັກຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ຌບກາກໃ ີກາໃ ທຓາຂາໄ ຄຽທ຺ໄາຓາຖທໄ ບິຄເຘກໃ າຌຊາໃ ງບຈຎະຘຍ຺ ກາຌຂບຄໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ຖທໄ ງຄັ ຓທີ ິ ີກາຌຽກຍັ ຑຈື ຽຎັຌດາຉາຓຖະຈກູ າຌ, ທຌັ , ຓຄ, ງາຓ ຖະ ິຈາຄຽຆໃ ັຌເຍທຌຽກຍັ ເຌຉບຌຽຆ຺ໄາທຌັ ບຄັ າຌ, ຖະຈຐູ ຌ຺ , ິຈຉາຽທັຌບບກຽຎັຌຉຌ຺ໄ (http://www.rspg.or.th/plants_data/herbs/herbs1-4.htm) 2.1.2 ກາຌຘະກຈັ າຈຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ. ກ. ກາຌຐຌ຺ (Sanding extraction) ືກາຌຌາໍ ຽບ຺າຑືຈຽຎັຌດາຍຈ຺ ຈທໄ ງແຓຍໄ ຈ຺ ດາ, ຖາໄ ຄ ຈທໄ ງຌາໍໄ າໍ ຓະຈາຖທໄ ຉບຄຽບ຺າຌາໍໄ ແຎຈໃ ຓື (ຘຓ຺ ຘກັ ຌທຌກທໄ , 2556) ຂ. ກາຌຆໃ (Infusion extraction) ື ກາຌຘະກຈັ ຈງກາຌຆຑໃ ືຈຽຎັຌດາຈທໄ ງຌາໍໄ ປບໄ ຌ ນົື ຌາໍໄ ຽດັຌເຌຆທໃ ຄຽທຖາຘຌັໄ ໂ. າຈຘະກຈັ ໃ ີແຈໄ ະຽຎັຌາຈຘະກຈັ ໃ ີຖະຖາງເຌຌາໍໄ ແຈຈໄ ເີ ຌບຌຸ ນະຑຓູ ຍໃ ໍຘຄູ (ຘຓ຺ ຘກັ ຌທຌກທໄ , 2556) ຖະ ທິີກາຌຌຍີໄ ໃ ໍຘາຓາຈຽກຍັ ປກັ ຘາແທແໄ ຈຈໄ ຌ຺ (ີຕະທຈຸ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). . ກາຌຉຓ຺ໄ (Decoction extraction) ືກາຌຘະກຈັ ຘາຌໃ ີຖະຖາງເຌຌາໍໄ ຖະ ຘາຓາຈຌ຺ ທາຓປບໄ ຌແຈຈໄ ີ ຈງກາຌຉຓ຺ໄ ຑືຈຽຎັຌດາເຌຌາໍໄ ຌ຺ ຒຈ຺ ຖທໄ ຉຓ຺ໄ ຉໃ ໍແຎບີກຎະຓາຌ 15 ຌາີ, ຎະແທເໄ ນຽໄ ດັຌຖທໄ ຍີຍກາກ ຽຑໃ ືບຽບ຺າຌາໍໄ ໃ ີດເູໃ ຌກາກບບກ ຌາໍ ຓາບາຈຌາໍ ຓາຉບຄ ຽຓໃບື າໍ ຽຎັຌຖທໄ ໃຄິ 6
ຽຉີຓຌາໍໄ ຽຑໃ ືບເນແໄ ຈຉໄ າຓຎະຖິຓາຌໃ ີກາໍ ຌຈ຺ (ຘຓ຺ ຘກັ ຌທຌກທໄ , 2556) ກາຌຘະກຈັ ຈທໄ ງທິ ີຌໄີ ຽປັຈແຈຘໄ ະຽຑາະຑືຈຽຎັຌດາ ໃ ີຓຉີ ທ຺ ດາໃ ີຘາຓາຈຖະຖາງເຌຌາໍໄ ແຈໄ ຖະ ຌ຺ ຉໃ ໍທາຓປບໄ ຌ. າຈ ຖະຖາງຘທໃ ຌເນງໃ ໃ ີແຈໄ ະຽຎັຌາໍ ຑທກຌາໍໄ ຉາຌ ຖະ ຎຕຉິຌຎຌ຺ ຓາກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ີຉບໄ ຄກາຌ (ີຕະທຸຈ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). ຄ. ກາຌຉຌຸ (Digestion extraction) ຽຎັຌທິ ີກາຌຘະກຈັ າໄ ງກຍັ ທິ ີກາຌຉຓ຺ໄ ຉໃ ະເຆໄ ບຌຸ ນະຑຓູ ຎະຓາຌ 40 – 60 ບຄ຺ ຘາ ຖະ ເຆຽໄ ທຖາຈຌ຺ ກທາໃ ກາຌຉຓ຺ໄ (ີຕະທຈຸ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). . ກາຌໝກັ (Maceration extraction) ຽຎັຌທິ ີກາຌຘະກຈັ ຈງກາຌຌາໍ ຑືຈຽຎັຌດາໝກັ ກຍັ າຈຑາຖະຖາງເຌຑາຆະຌະຎິຈ. ຎະແທຎໄ ະຓາຌ 3 – 7 ທຌັ ທາຓຽໝາະຘຓ຺ , ຘໃຌັ ນົື ຌ຺ ຽຖືໄບງໂ ຖທໄ ຌາໍ ຽບ຺າກາທຘະກຈັ ໃ ີແຈແໄ ຎເຆໄ (ຘຓ຺ ຘກັ ຌທຌກທໄ , 2556) ທິີກາຌຌແໄີ ຈຊໄ ກື ຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌນົາງ ກາຌທິແ ຽຆໃ ັຌ ກາຌຘຶກຘາຏຌ຺ ຂບຄຘະໝຌຸ ແຑຍາຄຆະຌຈິ ເຌຉະກຌຸ Zingiberaceae ຉໃ ໍກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌ ະຽຖີຌຽຉີຍຉ ຂບຄຍັກີຽຕງຍາຄຆະຌິຈ ຈງກາຌຌາໍ ຉທ຺ ດໃາຄຑືຈຽຎັຌດາໝກັ ເຌາຈຑາຖະຖາງ diethylether, Petroleum ether ຖະ ຌາໍໄ ກຌໃ ັ ຽຎັຌຽທຖາ 24 ຆໃທ຺ ຓຄ ຖໄທຌາໍ ກາທຘະກຈັ ໃ ີແຈແໄ ຎຈ຺ ຘບຍກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ຍັກີຽຕງ (ຘຄຌັ ຽບບື ຓາໍ ຓະຆາຈ, 2525). ກາຌຘຶກຘາກາຌດຍັ ດຄັໄ ຍັກີຽຕງ ເຌກຄຸໄ ຈງຌາໍ ເຆກໄ າທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌາໍ ຌທຌ 12 ຆະຌຈິ ຌາໍ ຓາຘະກຈັ ຈທໄ ງາຈຽບາຌບຖ ຖະ ຌາໍໄ . ເຌກາຌຈ຺ ຖບຄແຈຌໄ າໍ ຑືຈຽຎັຌດາຓາຍຈ຺ ເນຖໄ ະບຼຈ, ຌາໍ ຓາຘະກຈັ ຈງຽບາຌບຖຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ 95% ຘຌັ ຽຍ຺າໂຖທໄ ຆແໃ ທຽໄ ຎັຌຽທຖາ 7 ທຌັ , ຽປັຈເນໄ ນຄໄ ຈງກາຌຌາໍ ແຎຖະຽນີງຈທໄ ງຽໃ ືບຄຖະຽນີງຍຍ ຘຌູ ງາບາກາຈ. ຘທໃ ຌຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຘະກຈັ ຈທໄ ງຌາໍໄ ຓຌໃ ຌາໍ ແຎຉຓ຺ໄ ຖທໄ ຉບຄຽບ຺າກາກ ຖະ ຑືກບບກ. ຌາໍ ກາທຘະກຈັ ໃ ີແຈໄ ຄັ 2 ທິ ີຓາຽປັຈເນໄ ນຄໄ ຈທໄ ງ Freeze drying ຖທໄ ຌາໍ ຓາກທຈຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌ ກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງ (ຕຈັ ຆະຌີ ຽຉບ໋ ຼຈງໍ, 2549) ຘ. ກາຌກຌໃ ັ ຈທໄ ງບາງຌາໍໄ (Steam distillation) ຽຎັຌກາຌຘະກຈັ ຈງກາຌຌາໍ ເຆບໄ າງຌາໍໄ ຽຎັຌຉທ຺ ຑາຖະຖາງ ຽປັຈໜາໄ ໃ ີເຌກາຌຖະຖາງາຈຽຓຉີ າໃ ຄໂ ຖະ ຌາໍ ຑາາຈເຌຑືຈຽຎັຌດາບບກຓາ. ຘທໃ ຌນົາງຖທໄ ກາຌກຌໃ ັ ຈທໄ ງບາງຌາໍໄ ຓກັ ະເຆຘໄ ະກຈັ າໍ ຑທກ າຈບຄ຺ ະາຈຽຆໃ ັຌ ກາຌຘະກຈັ ຌາໍໄ ຓຌັ ນບຓຖະຽນີງາກນທ຺ ຘີແ, ເຍຂນີໄ ຈູ ຽຎັຌຉຌ຺ໄ . າຈໃ ີຉບໄ ຄກາຌຘະກຈັ ະຉບໄ ຄຽຎັຌາຈໃ ີຖະຽນີງບາງ ແຈຄໄ າໃ ງ ຖະ າຈຘະກຈັ ໃ ີແຈຉໄ ບໄ ຄຽຎັຌາຈຽຌບືໄ ຈຼທກຍັ ຌາໍໄ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). ຆ. ກາຌຘະກຈັ ຍຍ Soxhlet extraction ຽຎັຌທິ ີໃ ີເຆແໄ ຈຈໄ ກີ ຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຽຎັຌ ຏຄ຺ ນຄໄ ຖະບຼຈ ຈງກາຌຉຓ຺ໄ າຈຑາຖະຖາງເນຒໄ ຈ຺ ຖທໄ ບາງຂບຄາຈຑາຖະຖາງະແຎໝຌຸ ທຼຌແນົ ຏາໃ ຌຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຽຎັຌດາ, ຌາໍ ຽບ຺າຘາຌາກຑືຈຽຎັຌດາບບກຓາຑບໄ ຓກຍັ າຈຑາຖະຖາງ, ກາຌຘະກຈັ ຈທໄ ງທິ ີກາຌຌຽີໄ ຎັຌາຈຘະກຈັ ໃ ີເຆເໄ ຌກາຌງກຘາຌບບກາກຑືຈຽຎັຌດາ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). 7
ງ. ກາຌຘະກຈັ ຈທໄ ງຘາຌຽຓີ ຈງທິ ີກາຌງກຆຌັໄ (Partition) ຽຎັຌກາຌຘະກຈັ ໃ ີຌງິ ຓ຺ ເຆໄ ຘາໍ ຖຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຘຈ຺ ຈງກາຌຌາໍ ຑືຈຓາຆບງຽຎັຌຉບໃ ຌຌບໄ ງຖໄທຌາໍ ຓາຎໃຌັ ຖທຓກຍັ າຈຑາຖະຖາງ ຈທໄ ງຽໃ ບື ຄຎໃຌັ . າກຌຌັໄ , ຉບຄຏາໃ ຌຽງໄ ຉບຄ ຖທໄ ຌາໍ າຈຖະຖາງໃ ີແຈຓໄ າຘະກຈັ ຈທໄ ງາຈຑາຖະຖາງ ບີກຆະຌຈິ ໜໃ ຶຄ ຽຑໃ ືບເນໄ າຈໃ ີຽປ຺າຉບໄ ຄກາຌຽກຈີ ກາຌງກຆຌັໄ ກຍັ າຈຑາຖະຖາງບຌັ າໍ ບິຈ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). ຈ. ກາຌຘະກຈັ ຍຍແນົດບໄ ຌກຍັ (Reflux extraction) ຽຎັຌທິ ີກາຌໃ ີເຆຘໄ ະກຈັ າຈຘາໍ ຌັ ບບກາກບຖກປໍ ໍ, ຽປັກຽຆຌ ຖະ ຌາໍໄ ຽຆໃ ຄິ ຊືກຉຓ຺ໄ ຈທໄ ງທາຓປບໄ ຌ ຽຑໃ ືບຖະຖາງຽບ຺າຘາຌໃ ີຘາໍ ຌັ າກຑືຈ. Alcohol ຖະ ຌາໍໄ ະຊືກຉຓ຺ໄ ຌ຺ ຐຈ຺ ຖະ ຖະຽນີງຽຎັຌບາງ. າກຌຌັໄ , ຊກື ທຍໜໄຌ ຈທໄ ງບຌຽຈຌຽຆີ (Condencer) ຖະ ໝຌູ ທຼຌຖຄ຺ ຓາຽຎັຌຉທ຺ ຑາຖະຖາງດາໃ ຄຉໃ ໍຽຌໃ ບື ຄຌ຺ ແຈໄ າຈຘະກຈັ ຽຂັໄຓຂຸຌໄ . ຌາໍ າຈຘະກຈັ ໃ ີແຈແໄ ຎຖະຽນີງບຖກປໍ ໍ ຖະ ຌາໍໄ ບບກ ຽຑໃ ືບຽປັຈເນໄາຈຘະກຈັ ຽຂັໄຓຂຌຸໄ ນົາງຂຌຶໄ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). ຉ. ຌຸ ຘຓ຺ ຍຈັ ຂບຄາຈຑາຖະຖາງ ກາຌຘະກຈັ າຈຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ ທຌຽຖືບກາຈຑາຖະຖາງໃ ີຽໝາະຘຓ຺ ກຍັ າຈຘະກຈັ ໃ ີຉບໄ ຄກາຌບບກຓາ າຈຑາຖະຖາງຉຖໃ ະຆະຌຈິ ຓີ ຌຸ ຘຓ຺ ຍຈັ ເຌກາຌຘະກຈັ ຘາຌຉກຉາໃ ຄ ກຌັ ຽຆໃ ັຌ: Ether: ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງ ໃ ີຖະຖາງກາທຘະກຈັ ຆະຌຈິ ຍໃ ໍຖະຖາງເຌຘາຌຆະຌຈິ ບໃ ືຌໃ ີ ຓດີ ເູໃ ຌຑຖຸ ຄັ ຂບຄຑືຈຉຑໃ າເນຽໄ ກຈີ ກາຌຈຈູ ບກ຺ ຆແີ ຈຄໄ າໃ ງ. Hexane: ຽຎັຌາຈຖະຖາງໃ ີຽໝາະຘຓ຺ ຘາໍ ຖຍັ ກາຌຘະກຈັ ຘາຌໃ ີຍໃ ໍຓຂີ ທ຺ໄ ຖະ ຽຎັຌ າຈຑາຖະຖາງໃ ີຓຖີ າາຊກື . Acetone: ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີກາໍ ຈັ ແຂຓຌັ ແຈຈໄ ີ ຉຘໃ າຓາຈຖະຖາງຘາຌຑໄືຌຊາຌເຌ ຑືຈແຈຽໄ ຖັກຌບໄ ງ, ຽຎັຌາຈໃ ີຓກີ ໃ ຌີ ຽໝັ ຌ ຖະ ກາໍ ຈັ ບບກແຈງໄ າກ. Chloroform: ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີຘາຓາຈຖະຖາງຘາຌແຈຽໄ ກບື ຍກຸ ຆະຌຈິ ຉຍໃ ໃ ໍຌງິ ຓ຺ ເຆໄ ຽຌບື ຄາກທາໃ ຊາໄ ແຈປໄ ຍັ ນົາງະກາງຽຎັຌຘາຌໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຓະຽປຄັ ແຈ.ໄ Ester: ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງ ໃ ີຘະກຈັ ຘາຌາກຑືຈ ຖທໄ ຽປັຈເນແໄ ຈກໄ າທຘະກຈັ ໃ ີຓຉີ ທ຺ ດາຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຖະ ຘາຓາຈຽປຈັ ເນຍໄ ໍຖິຘຈຸ ແຈຄໄ າໃ ງ. Methylene chloride: ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີຽປັຈເນຽໄ ກຈີ ບຓີ ຖັ ຽຆຌິ (Emulsion) ຖະ ຽປຈັ ເນໄ ນຄໄ ນົື ຖະຽນີງແຈງໄ າກ. ຽນ຺ົໄາ (Alcohol): ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີຘາໍ ຌັ ຌງິ ຓ຺ ເຆດໄ ໃາຄຑນໃ ົາງ ຽຌໃ ືບຄາກຓີ ທາຓຽຎັຌຑິຈຉາໃ ໍ , ນາແຈຄໄ າໃ ງ. Alcohol ໃ ີຌງິ ຓ຺ ເຆຓໄ ີ 2 ຆະຌຈິ ື Methanol ຖະ Ethanol ຽຆໃ ຄິ າຈ 8
ຑາຖະຖາງຄັ 2 ຆະຌຈິ ຌຓີໄ ີ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌຖະຖາງຘາຌແຈນໄ ົາງຆະຌຈິ , ຘາຓາຈາໍ ຖາງ ຽບຌແຆຓເ໌ ຌຑືຈ, ນຸົຈຏບໃ ຌຎະຉກິ ຖິ ິງາກາຌຘະນົາງຉທ຺ ຂບຄຌາໍໄ ຖະ ກາໍ ຈັ ບບກແຈຄໄ າໃ ງ ຈງໃ ີຍໃ ໍ ຉບໄ ຄເຆໄ ທາຓປບໄ ຌຘຄູ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). ຌາໍໄ (Water): ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີຍໃ ໍແທແຒ, ຍໃ ໍຽຎັຌຑິຈ, ນາຄາໃ ງ, ຖາາຊກື ຖະ ຘາຓາຈຘະກຈັ ຘາຌແຈນໄ ົາງຆະຌຈິ . ຽຎັຌາຈຑາຖະຖາງໃ ີຍໃ ໍຓີ ທາຓຄ຺ ຉທ຺ ບາຈຽປັຈເນກໄ າຌຎຌ຺ ຽຎໄືບຌ ແຈຄໄ າໃ ງ. ຘະຌຌັໄ , ກບໃ ຌຌາໍ ຓາເຆຉໄ ບໄ ຄຏາໃ ຌຂະຍທຌກາຌກາໍ ຈັ ຽຆບໄື ກບໃ ຌ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557). 2.1.3 ຖກັ ຘະຌະຎະຽຑຈຂບຄຍາຈຏ ກ. ຎະຽຑຈຍາຈຏຑໄືຌຍາໄ ຌ ກາຌຖທຍຖທຓຖກັ ຘະຌະຂບຄຍາຈຏຽນັຌທາໃ ໝໍ ດາແຈຽໄ ບໄີຌຆໃ ຖື ກັ ຘະຌະຂບຄຍາຈຏຈຄໃ ັ ຌ:ີໄ ຏຆຓື ຽຆບໄື (ຏບກັ ຽຘຍ) ຓຌໃ ຏໃ ີຽກຈີ າກກາຌຽຎັຌຍາຈຏຓາກບໃ ຌຎໃ ິຌຎທ຺ ງາກໃ ີ ະຈີ ຖະ ຊາໄ ຎະແທຈໄ ຌ຺ ະຽປັຈເນໄ ຏຽຌໃ າ຺ ຽຎໃ ືບງແຈ.ໄ ຐີຌບກ ຓຌໃ ຏີທໜຄັ ຽກຈີ ບາກາຌຍທຓຈຄ ຖະ ຓໜີ ບຄ ຽປຈັ ເນໄ ຌ຺ ຽຍັ ປຘູໄ ຶກປບໄ ຌ, ຽຍັ ຍໍຖິຽທຌຉຓໃຸ ຐີ. ຐີເຌ ຓຌໃ ຽຎັຌຉຓຸໃ ດໃູ າຄເຌຽຆໃ ັຌ ຽຎັຌຐີເຌກະຽຑາະ, ຐີເຌຖາໍ ແຘ,ໄ ຐີເຌຓຈ຺ ຖກູ ຖະ ຐີເຌຉຍັ . ຏຘຈ຺ ຓຌໃ ຏໃ ີຽກຈີ ຂຌຶໄ ເໝໃ ຽຆໃ ຄິ ຽກຈີ າກກາຌກະຍ຺ ຂບຄຓີ ຓ຺ ຊາໄ ຍໃ ໍແຈປໄ ຍັ ກາຌ ປກັ ຘາກໃ ໍ ະຌາໍ ແຎຘກູໃ າຌຽຎັຌຍາຈຏຆຓື ຽຆບໄື ແຈ.ໄ ຏຏຑຸ ບຄຓຌໃ ຽກຈີ າກກາຌຑບຄຽຎັຌຉຓຸໃ ເຘຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ຖທໄ ກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຽຎັຌຍາຈຏ ຉາຓຓາ. ຏາໍໄ ຓຌໃ ຉຓໃຸ ບກັ ຽຘຍຽຎັຌໜບຄຽຌໃ ບື ຄາກຊກື ກາຌຄຽຎັຌຏຌບໄ ງຓາກບໃ ຌຖທໄ ກໃເໍ ນໄ ຽກຈີ ຽຎັຌຏຄ຺ໄ ໜບຄ. ຂ. ຎະຽຑຈຍາຈຏາຄກາຌຑຈ ຏບກັ ຽຘຍ (Infacted wound) ຽກຈີ າກຍາຈຏຓາກບໃ ຌ ຖທໄ ຓຽີ ຆືບໄ ຍັກີຽຕງາໍ ຑທກ Staphylococcus ນົື Staptococcus ຽຂ຺ໄາແຎຽປັຈເນໄຽກີຈກາຌບກັ ຽຘຍຽຎັຌໜບຄ. ຍາຈຏຓີ ຖກັ ຘະຌະຍທຓຈຄ, ຽຎັຌໜບຄ, ຎທຈປບໄ ຌ ຖະ ຓບີ າກາຌແຂໄ (ທຈັ ຆະຕີຌ ຕຄັ ຘີຑາຌຕຸ ຉັ ຖະ ະຌະ, 2553) ຐີ (Abscess/Boils/Furuncles) ຽຎຌັ ກາຌບກັ ຽຘຍຂບຄຉບໃ ຓແຂຓຌັ ຖະ ປຂູ ຓຸ ຂຌ຺ ໃ ີ ຓຘີ າຽນຈຽກຈີ າກກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງາໍ ຑທກ Staphylococcus ຓຖີ ກັ ຘະຌະຽຎັຌກບໄ ຌຍທຓຈຄ 9
ຎທຈ ຍາຄຄັໄ ຑຍ຺ ຉບໃ ຓຌາໍໄ ຽນົືບຄຍໍຖິຽທຌເກໄ ຼຄຍບໃ ຌບກັ ຽຘຍ ຖະ ຓບີ າກາຌແຂໄ (ທຈັ ຆະຕຌີ ຕຄັ ຘີ ຑາຌຕຸ ຉັ ຖະ ະຌະ, 2553) ຏຏຑຸ ບຄ (Impetigo / Ecthyma) ຽຎັຌກາຌບກັ ຽຘຍຏີທໜຄັ ຽຆໃ ຄິ ຽກຈີ າກກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ຍັກີຽຕງາໍ ຑທກ Staphylococcus aureus ນົື Staptococcus. ຏຏຑຸ ບຄຍຄໃ ບບກຽຎັຌ 2 ຆະຌຈິ ື ຏຏຑຸ ບຄຉຌໄື ຽຎັຌກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ຂບຄໜຄັ ກາໍ ຑາໄ ຆຌັໄ ຌບກຘຈຸ ບາກາຌຽຖໃ ີຓຉຌ຺ໄ ຽຎັຌຏືຌຈຄ ຖະ ຌັ ຉໃ ໍຓາ ກາງຽຎັຌຉຓຸໃ ຌາໍໄ ເຘ, ກາງຓາຽຎັຌໜບຄ ຽຆໃ ຄິ ຉກຄາໃ ງ ຖທໄ ກາງຽຎັຌຘີຈຄຓຌີ າໍໄ ຽນົືບຄຉິຈດ.ູໃ ຏຏຑຸ ບຄ ຆະຌຈິ ຽຖິກ ຽຎັຌກາຌຉິຈຽຆບໄື ຍໍຖິຽທຌໜຄັ ໄ ບາກາຌຽຍືໄບຄຉຌ຺ໄ ຘຄັ ຽກຈຽນັຌຽຎັຌຉຓໃຸ ຈຄ, ຉຓຸໃ ຌາໍໄ ໜບຄ ຖທໄ ບໃ ງໂຂະນງາງເນງຂໃ ຌຶໄ ຉໃ ໍຓາຓຘີ ະຽກຈັ ຉຈິ ຎກ຺ ຓຸ ຉິຈໜຌໄ ຂາໄ ຄເຌຽຎັຌຌາໍໄ ໜບຄ ຽຓບື ຈຌ຺ ແຎຂບຍ ຂບຄຏະງກ຺ ຘຄູ ຂຌໄຶ ຖທໄ ກາງຽຎັຌປບງຏ (ຘກຸ ຼຈ ບາຆາຌາຌຑຸ າຍ, 2537) ຉາຉະຖາຄ 2 1 ຎຼຍຼຍຖກັ ຘະຌະຂບຄຍາຈຏຑືໄຌຍາໄ ຌ ຖະ າຄກາຌຑຈ ຎະຽຑຈຍາຈຏ ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ ກາຌທຌິ ແິ ຘຎະຽຑຈຂບຄຍາຈຏ ຏບກັ ຽຘຍ ຽກຈີ າກຍາຈຏຓາກບໃ ຌ ກາຌຑຈ ຖະ ຽປັຈເນຽໄ ຌໃ າ຺ ຽຎໃ ືບງ ຽກຈີ າກຍາຈຏຓາກບໃ ຌຖທໄ ຓຽີ ຆືໄບຍັກີຽຕງ າໍ ຑທກ Staphylococcus ນົື Staptococcus ຽຂ຺າໄ ແຎຽປັຈເນຽໄ ກຈີ ກາຌ ບກັ ຽຘຍຽຎັຌໜບຄ ຐີຌບກ ຏທີ ໜຄັ ຽກຈີ ບາກາຌຍທຓຈຄ ຽຎັຌກບໄ ຌຍທຓຈຄຽກຈີ າກກາຌຉິຈຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງາໍ ຖະ ຓໜີ ບຄ ຑທກ Staphylococcus ຽປັຈເນບໄ ກັ ຽຘຍຂບຄຉບໃ ຓແຂຓຌັ ຖະ ປຂູ ຓຸ ຂຌ຺ ຐເີ ຌ ຽຎັຌຉໜຸໃ ບຄດຑໃູ າງເຌ ຽຎັຌໜບຄດຑໃູ າງເຌຽກຈີ າກກາຌຉິຈຽຆໄືບ Staphylococcus aureus ຏຘຈ຺ ຍາຈຏນາກໃຽໍ ກຈີ ເໝໃ ຍາຈຏຽຎີຈໃ ີຽກຈີ າກຏທີ ໜຄັ ກີ ຂາຈບບກາກກຌັ ຏຏຑຸ ບຄ ຽຎັຌຉຓໃຸ ເຘຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ຽຎັຌຉຓຸໃ ເຘ,ຉຓຸໃ ຌາໍໄ ໜບຄີຏີທໜຄັ ຽກຈີ າກກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ຍັກ ຖທໄ ຽກຈີ ຍາຈຏຉາຓຓາ ີຽຕງາໍ ຑທກ Staphylococcus aureus ນົື Staptococcus. ຏາໍໄ ຽຎັຌຏຄ຺ໄ ໜບຄີຊກື ຄຓາ ຓຘີ າຽນຈກາຌກໃ ເໍ ນຽໄ ກຈີ ຍາຈຏກື ຌັ ກຍັ ຍາຈ ກບໃ ຌ ຏບກັ ຽຘຍ 10
2.1.4 ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆບໄື ຖຸ ະຆຍີ . ທິ ີກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆບືໄ ຖຸ ະຆຍີ ຘາຓາຈຈ຺ ຘບຍແຈຈໄ ທໄ ງ 2 ທິ ີື: ກ. ທິ ີກາຌຽບື າຄ (Dilution Method) ຽຎັຌທິ ີກາຌຽປຈັ ເນຉໄ ທ຺ ດາ ຓີ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ເຌ ຖະຈຍັ ໃ ີຉກຉາໃ ຄກຌັ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ ຖທໄ ຌາໍ ຽບ຺າບານາຌຓາຖຼໄ ຄຽຆບໄື ໃ ີຓຉີ ທ຺ ດາຈຄໃ ັ ກາໃ ທຓາຈ຺ ຘບຍ ກຍັ ຽຆບໄື ຖຸ ະຆຍີ ໃ ີຉບໄ ຄກາຌຈ຺ ຘບຍ. ທິ ີກາຌຌຘີໄ າຓາຈ ຽປັຈແຈໄ 2 ທິ ີງບໃ ງື: 1) ກາຌຽບື າຄເຌບານາຌນົທ (Broth dilution method). ຽຎັຌທິ ີກາຌໃ ີຘາຓາຈນາທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຉາໃ ໍ ຘຈຸ ເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄ ຽຆໄືບ (Minimal Inhibition Concentration (MIC)) ທິີກາຌຌໄີຽຎັຌກາຌຖຼໄ ຄຽຆືໄບຍັກີຽຕງໃ ີ ຉບໄ ຄກາຌຈ຺ ຘບຍເຌບານາຌນົທ ໃ ີຓຘີ ທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຂບຄກາທຘະກຈັ ເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ ໃ ີຉກ ຉາໃ ຄກຌັ , ບາໃ ຌຏຌ຺ ກາຌຈ຺ ຘບຍ ຈງກາຌຎຼຍຼຍທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ ຂບຄບານາຌ ນົື ຌາໍ ເຆໄ າຈຽຓີ ຽຎັຌຉທ຺ ຆທີໄ ຈັ (Indicator). 2) ກາຌຽບື າຄເຌບານາຌຂຄ (Agar dilution method). ຽຎັຌທິີກາຌ ໃ ີຘາຓາຈນາທາຓຽຂັໄຓຂຸຌໄ ຉາໃ ໍ ຘຸຈ ໃ ີຘາຓາຈຂາໄ ຽຆືໄບແຈໄ (Minimal Bactericidal Concentration (MBC)) ທິ ີກາຌຌຽໄີ ຎັຌກາຌຌາໍ ຽບ຺າຉທ຺ ດາໃ ຄໃ ີແຈໄ າກກາຌຽຑາະຖຼໄ ຄເຌ ບານາຌນົທ (Broth dilution method) ຈງຽຖືບກຽບ຺ານົບຈໃ ີຓີ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຉາໃ ໍ ຘຈຸ ແຎ Spread plate ຽິຄບານາຌ Nutrient agar (NA). ບາໃ ຌຏຌ຺ ກາຌຈ຺ ຘບຍ ຈງກາຌຘຄັ ຽກຈກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉ ຂບຄຽຆືໄບຍັກີຽຕງ, ຊາໄ ນາກທາຓຽຂັໄຓຂຸຌໄ ຂບຄກາທຘະກຈັ ໃ ີຘາຓາຈຂາໄ ຽຆືໄບແຈໄ ະຍໃ ໍຑຍ຺ ກາຌ ະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືບໄ ຽິຄບານາຌ. ທິ ີກາຌຄັ 2 ຌໄີ ະຉບໄ ຄແຈເໄ ຆຽໄ ໃ ືບຄຓື ຖະ ປຄຄາຌເຌກາຌ ຽປັຈນົາງຘຓ຺ ທຌຉຏໃ ຌ຺ ກາຌຈ຺ ຖບຄໃ ີແຈຓໄ ີ ທາຓຌຌໃ ບຌຘຄູ (ີຕະທຈຸ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). ຂ. ທິ ີກາຌຑໃ (Diffusion Method): ຽຎັຌທິ ີກາຌຈ຺ ຘບຍຈງກາຌເນຉໄ ທ຺ ດາໃ ຄຆຓື ຏາໃ ຌ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ , ບາຈເຆໄ ຏຌໃ ດາຽຎັຌຽງໄ ຉບຄ ນົື ຽຎັຌຽຓຈັ ດາ ນົື ຽາະປຖູ ຄ຺ ເຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ ຖທໄ ເຘດໃ າຖຄ຺ ແຎ ຽຑໃ ືບເນຉໄ ທ຺ ດາຆຓື ຏາໃ ຌາກຍໍຖິຽທຌໃ ີຓີ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຘຄູ ແຎນາຍໍຖິຽທຌໃ ີຓີ ທາຓ ຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຉາໃ ໍ . າກຌຌັໄ , ບາໃ ຌຏຌ຺ ກາຌຈ຺ ຘບຍຈງກາຌຘຄັ ຽກຈ ຖະ ທຈັ ກຍໍຖິຽທຌໃ ີຽຆບືໄ ຊກື ດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉ (Clear zone ນົື Inhibition zone) ທິ ີກາຌຌຍີໄ ໃ ໍຘາຓາຈບາໃ ຌຏຌ຺ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ ຂບຄ ດາຈງກຄ຺ ແຈໄ ຉກໃ ໃຽໍ ຎັຌທິີຌງິ ຓ຺ ເຆດໄ າໃ ຄຏນໃ ົາງ ຽຌບື ຄາກຘາຓາຈຽປັຈແຈຄໄ າໃ ງ, ເຆຽໄ ທຖາໜບໄ ງ ຖະ ທິ ີໃ ີຌງິ ຓ຺ ເຆໄ ຈ຺ ຘບຍນົາງໃ ີຘຈຸ ກໃໍ ືຍຍໃ ີເຆໄ ຏຌໃ ຽງໄ ຉບຄ (Disk diffusion method) (ີຕະທຈຸ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). 11
2.1.5 ຖກັ ຘະຌະໃທ຺ ແຎຂບຄຽຆບືໄ Staphylococcus aureus Staphylococcus aureus ຽຎັຌຍັກີຽຕງໃ ີຈັ ດເໃູ ຌ Class Schizomycetes, Order Eubacteriales, Family Micrococcaceae, Genus Staphylococcus. ຽຎັຌຍັກີຽຕງກຓຍທກ, ຓີ ປຍູ ປາໃ ຄກຓ຺ , ຘາໄ ຄຽບັຌແຆຓ໌ າຉາຽຖຘ (Catalase), ຘາຓາຈຌາໍ ເຆຌໄ າໍໄ ຉາຌກົູ ກຘ (Glucose) ແຈເໄ ຌ ຘະຑາຍໃ ີຓບີ ກ຺ ຆຽີ ຌ ຖະ ຍໃ ໍຓບີ ກ຺ ຆຽີ ຌ. ຖຸ ຄັ ປຼຄຉທ຺ ກຌັ ຽຎັຌຑທຄກື ຍັ ໝາກບະຄຌໃຸ , ຍາຄກຖໍ ະຌີ ປຼຄຉທ຺ ກຌັ ຽຎັຌູໃ ນົື ຽຎັຌຘາງ, ຍໃ ໍຽໃ ືບຌໃ ີ, ຍໃ ໍຘາໄ ຄຘະຎ.ໍ ຖຌຓີ ຖີ ກັ ຘະຌະກຓ຺ , ຂບຍຖຼຍຌຌູ ຂຌໄຶ , ຓຘີ ີ ຓີ , ຘີຽນົືບຄ ຖະ ຘີຘຓ຺ໄ . Staphylococcus aureus ຽຎັຌຍັກີຽຕງໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຽຆໄບື ຑະງາຈຉາໃ ຄໂຽຆໃ ັຌ: ກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ ຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ຖະ ຕກບານາຌຽຎັຌຑິຈ. ຍັກີຽຕງຆະຌຈິ ຌໄີ ຽຎັຌຘາຽນຈຘາໍ ຌັ ໃ ີ ກໃ ເໍ ນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈຽຆໃ ັຌ: ຐີ, ໜບຄ. ຘາຓາຈຽຂ຺ໄາຘກູໃ ະຘຽຖືບຈຂບຄຌ຺ ແຈ.ໄ ບຌຸ ນະຑຓູ ໃ ີຽໝາະຘຓ຺ ຘາໍ ຖຍັ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຓຌໃ ດໃູເຌຖະນທາໃ ຄ 15 – 45 ບຄ຺ ຘາ ຖະ ະຽຖີຌຽຉີຍຉແຈຈໄ ີເຌ ບຌຸ ນະຑຓູ 30 – 37 ບຄ຺ ຘາ, ຓີ າໃ ທາຓຽຎັຌບາຆຈິ ຍາຽຆີ ໃ ີຽໝາະຘຓ຺ ຉໃ ໍກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉດເໃູ ຌ ຖະນທາໃ ຄ 7 – 7.5, ຖະຈຍັ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ ຂບຄຽກືບຘຄູ ຽຊິຄ 15%. ຈງໃທ຺ ແຎຖທໄ ຓກັ ຑຍ຺ ຽຆໄືບ Staphylococcus aureus ເຌຌ຺ ຖະ ຘຈັ ຽຖືບຈບຌໃຸ ຆະຌຈິ ບໃ ືຌໂ. ຈງຘະຽຑາະເຌຌ຺ ໃ ີຓຏີ ີທໜຄັ ຏິຈຎກ຺ ກະຉິຽຆໃ ັຌທາໃ ຽຎັຌຐີ, ຏຏາໃ ຉຈັ , ຏບກັ ຽຘຍຽຎັຌຉຌ຺ໄ . ຌບກຌງໄີ ຄັ ຑຍ຺ ຽຆໄບື ຌຉີໄ າຓຑາກຘທໃ ຌ ຉາໃ ຄໂຂບຄປາໃ ຄກາງື ຏີທໜຄັ , ຏຄ຺ໄ ຈຄັ , ຽຘັຌໄ ຏຓ຺ , ຍາຄຄັໄ ງຄັ ຑຍ຺ ເຌບາຓ຺ ຖທຓແຎຽຊຄິ ຐຌໃຸ ຖະບບຄໃ ີ ຽຎັຌຑານະຌະຂບຄຽຆບໄື ຌີໄ ຍໃ ໍຓຌໃ ຘະຽຑາະຌ຺ ໃ ີກາໍ ຖຄັ ຽຎັຌຑະງາຈ ໃ ີຽກຈີ າກກາຌຉິຈຽຆໄືບຽໃ ຺າຌຌັໄ ຉງໃ ຄັ ຑຍ຺ ເຌຌ຺ ໃ ີຓຘີ ຂຸ ະຑາຍຂຄປຄຌາໍ ບກີ (ຎາຌຘີ າ ຌະຓຈັ ຘະກາຌ, 2555 ). ປຍູ ີ 2.1 ຖກັ ຘະຌະຖຌຂີ ບຄ Staphylococcus aureus ຽິຄບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບໄື Nutrient Agar 12
ຽຆບໄື Staphylococcus aureus ຓຎີ ຈັ ເໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ທາຓປາໄ ງປຄເຌກາຌຽກຈີ ຑະງາຈ (Virulence factor) ຈຄໃ ັ ຌ:ີໄ ຽຆບືໄ ຓີ Protein A ໃ ີຘາຓາຈຍັ ກຍັ Fe receptor ຂບຄ Antibody ຽປັຈເນຽໄ ກຈີ ກາຌດຍັ ດຄັໄ ຂະຍທຌກາຌ Phagocytosis. ຘາຌຑິຈໃ ີນົຄັ ບບກຓາຑາງຌບກ (Exotoxin) Staphylococcal enterotoxin ຽຎັຌຘາຌຑິຈໃ ີ ຌ຺ ທາຓປບໄ ຌ (Heat stable exotoxin) ຎະກບຍຓີ 5 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກ:ໃ A, B, C (C1, C2, C3), D ຖະ E ຆະຌຈິ ໃ ີຑຍ຺ ເຌກາຌກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຕກບານາຌຽຎັຌຑິຈນົາງີຘຈຸ ື A ຖະ E. ຘາຌຑິຈຌຘີໄ າຓາຈຌ຺ ທາຓ ປບໄ ຌແຈເໄ ຌບຌຸ ນະຑຓູ 100 ບຄ຺ ຘາແຈຈໄ ຌ຺ ຽຊຄິ 30 ຌາີ, ຌ຺ ຉໃ ໍຘະຑາຍທາຓຽຎັຌບາຆຈິ ຖະ ຽບຌແຆຓ ໌ ເຌບານາຌບີກຈທໄ ງ. ຑາງນົຄັ ໃ ີຏຎໄູ ທໃ ງແຈປໄ ຍັ ຘາຌຑິຈຆະຌຈິ ຌຽີໄ ຂ຺າໄ ຘປູໃ າໃ ຄກາງ 1 – 6 ຆທໃ ຺ ຓຄະຓີ ບາກາຌຎຌໄຸ ບໄ ຄ, ຽຍັ ບໄ ຄ, ປາກ ຖະ ຊບກບໄ ຄ. Toxic shock syndrome toxin-1 (staphylococcal enterotoxin F or phylogenic exotoxin C) ຽຆໃ ຄິ ຈັ ຽຎັຌຑທກ Superantigen ໃ ີຓີ ທາຓຘາຓາຈກະຉຌໄຸ ຖະຍຍ຺ ຉາໃ ຄໂຂບຄປາໃ ຄກາງ ຽປັຈເນຏໄ ຎໄູ ທໃ ງໃ ີ ແຈປໄ ຍັ ຘາຌຑິຈຌຓີໄ ບີ າກາຌແຂຂໄ ຌໄຶ ຘຄູ , ຓຏີ ືຌ, ຽຍັ ໍ, ຊາໃ ງຽຎັຌຌາໍໄ (Watery diarrhea), ຓຑີ າທະຂາຈຌາໍໄ (Dehydration), ຎໄຌຸ ບໄ ຄ ຖະ ປາກ. ເຌກຖໍ ະຌຓີ ບີ າກາຌປຌຸ ປຄບາຈະຓບີ າກາຌຆບັ ກ, ຉຍັ ຖະ ໝາກແຂນໃ ົຄັ ດຈຸ ກາຌຽປຈັ ທຼກະຽປຈັ ເນຽໄ ຘງຆທີ ຈິ ແຈເໄ ຌີຘຈຸ . Exfoliative toxin or Exfoliatin or Epidermolysin ຽຎັຌຘາຌຑຈິ ໃ ີຓຎີ ະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌ ກາຌາໍ ຖາງຆຌັໄ ຏີທໜຄັ ກາໍ ຑາໄ (Epidermal layer) ຽປັຈເນໜໄ ຄັ ກາໍ ຑາໄ ນຸົຈຖບກບບກແຎ ກໃຽໍ ປັຈເນຽໄ ກຈີ ກຓຸໃ ບາກາຌຏີທໜຄັ ນຸົຈຖບກ (Staphylococcal scalded skin syndrome, SSSS) ນົື Ritter’s disease. Cytolytic toxin ຽຎັຌກຓຸໃ ຂບຄຘາຌຑິຈໃ ີນົຄັ ບບກຓາຑາງຌບກຖຸ ຄັ ຖະ ຽຎັຌຆະຌຈິ ໃ ີ ຘາຓາຈາໍ ຖາງຖຸ ຄັ ປາໃ ຄກາງແຈໄ ກໃ Hemolysin or Staphylolysin ຆະຌຈິ ບາຌຒາ, ຽຍຉາ ຖະ ກາຓາ. Hemolysin ຓຎີ ະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌາໍ ຖາງຖຸ ຄັ ຽຓຈັ ຽຖືບຈຈຄ. Staphylococcal leukocidin ນົື Penton valentine leukocidin ຓຎີ ະຘຈິ ຉິຑາຍເຌກາຌາໍ ຖາງຖຸ ຄັ ຽຓຈັ ຽຖືບຈຂາທ ຖະ ຎບໄ ຄກຌັ ກາຌກຌື ກຌິ ຂບຄຽຓຈັ ຽຖືບຈຂາທ (Anti-phagocytosis). ຽຆບໄື ຘາຓາຈຘາໄ ຄຽບຌແຆຓ ໌ Hyaluronidase ໃຄິ ຽກຈີ ກາຌງບໃ ງບາຆິຈ Hyaluronic ໃ ີຽຎັຌ ບຄ຺ ຎະກບຍຂບຄຑຖຸ ຄັ ຽປັຈເນຽໄ ຆບືໄ ຘາຓາຈຑກໃ ະາງແຎຘູໃ ຑຖຸ ຄັ ແຈຄໄ າໃ ງຂຌໄຶ . ຽຆບໄື ຘາຓາຈຘາໄ ຄ Enzyme Lipase ງບໃ ງຘະນົາງແຂຓຌັ ຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ຽປຈັ ເນຽໄ ຆບໄື ຘາຓາຈຽຂ຺ໄາຘຏູໃ ີທໜຄັ ແຈ.ໄ ຽຆບືໄ ຘາຓາຈຘາໄ ຄ Enzyme Protease ງບໃ ງຘະນົາງາໍ ຑທກ Collagen and Protein ເຌ ຖຸ ຄັ ແຈ.ໄ 13
ຽຆບືໄ ຘາໄ ຄາຈ Hemolysin ີາໍ ຖາງຽຓຈັ ຽຖືບຈຈຄ. ຽຆບໄື ຘາໄ ຄາຈ Leukocidin ີາໍ ຖາງຽຓຈັ ຽຖືບຈຂາທ ຈງຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ປເູ ຌ Cytoplasmic membrane (ຑບຌຽຍ ຽຉັຓຖຄັ ຘີ, 2554) 2.1.6 ຑະງາຈີຓຘີ າຽນຈາກກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus. Staphylococcus aureus ຽຎັຌຽຆບໄື ໃ ີຓີ ທາຓຘາໍ ຌັ າຄຈາໄ ຌກາຌຑຈນົາງີຘຈຸ ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌ ຽຆບືໄ ໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈຘາໍ ຌັ ນົາງຎະຽຑຈຉໃ ໍຌ຺ ຽຆໃ ັຌ: ກ .ກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ຖະ ຍາຈຏ (Skin and Wound in faction) ຐີ (Abscess) ຽຎັຌກາຌບກັ ຽຘຍຂບຄຉບໃ ຓແຂຓຌັ ຖະ ປຂູ ຓຸ ຂຌ຺ ຽປັຈເນຓໄ ບີ າກາຌ ຍທຓຈຄ, ຽຎັຌໜບຄ. ຑະງາຈຌີໄຽກຈີ ຂຶໄຌແຈກໄ ຍັ ກຸ ຆທໃ ຄບາງຸຌ຺ ຖະ ຑຍ຺ ນົາງເຌຌ຺ ໃ ີຽຎັຌ ຑະງາຈຽຍ຺ານທາຌ ຽຆໃ ຄິ ບາຈະຓຏີ ີນທ຺ ຈຼທ ນົື ນົາງນທ຺ ຉິຈໂກຌັ ຽບໄຌີ ທາໃ ຐີຐກັ ຍທ຺ (Carbuncles). ຏຏຑຸ ບຄ (Impetigo / Ecthyma) ຽຎັຌຑະງາຈໃ ີຑຍ຺ ນົາງ ຈງຘະຽຑາະຓຌໃ ຓກັ ຽກຈີ ກຍັ ຽຈັກຌບໄ ງ, ຽຎັຌຑະງາຈໃ ີຉິຈຉໃ ໍແຈຄໄ າໃ ງ ຖະ ແທທາ ຽຆໃ ຄິ ຘາຽນຈຂບຄກາຌຉິຈຉໃ ໍຓຌໃ ຽກຈີ າກກາຌຘາໍ ຑຈັ ກຍັ ຌ຺ ຽຎັຌຑະງາຈຌ.ໄີ ຏບກັ ຽຘຍ (Wound in faction) ຽຎັຌຏໃ ີຽກຈີ າກກາຌຓຍີ າຈຏຓາກບໃ ຌຽຆໃ ັຌ ຏີທໜຄັ ຖບກ, ຂບຄຓີ ຓ຺ ຍາຈ, ໜາຓຂຈູ , ຘຈັ ກຈັ , ກາຌຏາໃ ຉຈັ ຖະ ບໃ ືຌໂ. ຖທໄ ຽກຈີ ກາຌຉິຈຽຆືໄບ ຍັກີຽຕງກຓຸໃ Staphylococcus ໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌບກັ ຽຘຍ, ຍທຓຈຄ ຖະ ຽຎັຌໜບຄ. ແຒຖາຓໃຄ຺ (Erysipelas ) ຽຎັຌກາຌບກັ ຽຘຍຆຌັໄ ໜຄັ ໄ ຖະ ຑຖຸ ຄັ ເຉຏໄ ີທໜຄັ . Stye: ຽຎັຌກາຌຉິຈຽຆບືໄ ໃ ີຍໍຖິຽທຌໜຄັ ຂບຄຂບຍຉາຽປັຈເນໜໄ ຄັ ຂບຍຉາຽກຈີ ກາຌ ບກັ ຽຘຍ, ຍທຓຈຄ ຖະ ຓໜີ ບຄ. ຌບກາກຌຌັໄ , ງຄັ ກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌຉຈິ ຽຆບໄື ຍໍຖິຽທຌຏຏາໃ ຉຈັ ຽຆໃ ຄິ ຽຎັຌຘາຽນຈໃ ີຘາໍ ຌັ ຂບຄຑະງາຈຉຈິ ຽຆບືໄ ເຌປຄໝໍ ຖະ ຑຍ຺ ເຌຌ຺ ຽຍັ ໃ ີແຈປໄ ຍັ ກາຌຏາໃ ຉຈັ ຖທໄ ຉິຈຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ໃ ີບາເຘຍໍຖິຽທຌຏທີ ໜຄັ ຂບຄຌ຺ ຽຍັ ນົື າກຑະຌກັ ຄາຌາຄກາຌຑຈ ນົື ຘໃ ຄິ ທຈຖບໄ ຓ. ກາຌຉິຈຽຆບືໄ ນົຄັ ຏາໃ ຉຈັ ຽປັຈເນຍໄ າຈຏຍໍຖິຽທຌຏາໃ ຉຈັ ຽກຈີ ກາຌບກັ ຽຘຍ, ຍທຓຈຄ ຖະ ຽຎັຌໜບຄ (ຎາຌຘີ າ ຌະຓຈັ ຘະກາຌ, 2555 ) ຂ. ຕກບານາຌຽຎຌັ ຑິຈ (Food Poisoning) ຽກຈີ ຓາາກກາຌກຌິ ບານາຌໃ ີຓກີ າຌຎຌ຺ ຽຎໄືບຌ Staphylococcal enterotoxin ຽຂ຺າໄ ແຎເຌ ປາໃ ຄກາງຖທໄ ຽປຈັ ເນຽໄ ກຈີ ຓບີ າກາຌຎໄຌຸ ບໄ ຄ ຖະ ປາກ. ຽຆບໄື ຌຓີໄ ກັ ຑຍ຺ ເຌບານາຌໃ ີຍໃ ໍຏາໃ ຌທາຓປບໄ ຌ, ບານາຌໃ ີຓກີ າຌຘາໍ ຑຈັ ຈທໄ ງຓຽື ຆໃ ັຌ ຌາໍໄ ກະິຘຈ຺ , ຽຂ຺າໄ ຎໄຌຸ ຖະ ບໃ ຌື ໂຽຎັຌຉຌ຺ໄ . 14
. ກຓຸໃ ບາກາຌຏີທໜຄັ ກາໍ ຑາໄ ຖບກ (Staphylococcal Scalded Skin Syndrome). ຓກັ ຑຍ຺ ເຌຽຈັກຌບໄ ງ ຈງຘະຽຑາະຽຈັກໃ ີນາກໃຽໍ ກຈີ ເໝໃ ຽຆໃ ຄິ ຘາຽນຈຓາາກຘາຌຑິຈ Exfoliative toxin ຂບຄຽຆບໄື Staphylococcus aureus. ຄ. ກຓຸໃ ບາກາຌຆບັ ກໃ ີຽກຈີ າກຘາຌຑິຈ (Toxin Shock Syndrome). ຽກຈີ າກປາໃ ຄກາງຈຈູ ຆຓື ຘາຌຑິຈ Toxin Shock Syndrome Toxin-1 (TSST) ຽຂ຺າໄ ແຎ ເຌປາໃ ຄກາງ. ຘາຌຑິຈຆະຌຈິ ຌຓີໄ ກັ ະຑຍ຺ ເຌຏງໄູ ຄິ ໃ ີຓກັ ເຆຏໄ າໄ ບະຌາແຓຍຍຘບຈ (Intra Vaginal tampon) ໃ ີຓກີ າຌຈຈູ ຆຓື ຽຖືບຈຎະາໍ ຽຈບື ຌຘຄູ ຽຆໃ ຄິ ຽຎຌັ ຎຈັ ເໃ ີກະຉຌຸໄ ເນຽໄ ຆບືໄ Staphylococcus aureus ນົໃຄັ ຘາຌຑິຈຆະຌຈິ ຌບີໄ ບກຓາ. ຽຓໃບື ຓກີ າຌຈຈູ ຆຓື ຘາຌຑຈິ ຆະຌຈິ ຌຽໄີ ຂ຺າໄ ແຎເຌປາໃ ຄກາງກໃໍ ະ ຽປຈັ ເນໄ ຌ຺ ຽຍັ ຓບີ າກາຌແຂຘໄ ຄູ , ຓຏື ືຌຂຌໄຶ ຉາຓຉຌ຺ ຉທ຺ , ຽຍັ ໍ, ຓຑີ າທະຂາຈຌາໍໄ , ຎທຈປາກ, ຽປຈັ ເນໄ ຽກຈີ ບານາຌຆບັ ກ, ຉຍັ ຖະ ໝາກແຂນໃ ົຄັ ດຈຸ ກາຌຽປັຈທຼກ. . ກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ . ຑະງາຈຎບຈຍທຓ (Staphylococcal pneumonia), ຑະງາຈຉິຈຽຆໄບື ເຌກະຘຽຖືບຈ (Staphylococcal Septicemia), ແຂກະຈກູ ບກັ ຽຘຍ (Staphylococcal osteomyelitis) ຖະ ຂໍໄຉໃ ໍ ບກັ ຽຘຍ (Septic arthritis). ປຍູ ີ 2.2 ຖກັ ຘະຌະຂບຄຑະງາຈຽກຈີ າກກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus. 15
2.1.7 ກຌ຺ ແກກາຌຉຈິ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus. ຽຆໄບື Staphylococcus aureus ຽຂ຺ໄາຘປູໃ າໃ ຄກາງຂບຄຏເໄູ ນບໄ າເຘ ຽຆບໄື ະຌາໍ ຎະນງຈາກ ຎຕຉີຌຽບປທໃ ຓກຍັ ຎຕຉີຌຆະຌຈິ ບໃ ືຌກຍັ ຎຈັ ເຑາງຌບກເຌກາຌຆທໃ ງເນຽໄ ຆືໄບຓຆີ ີທຈິ ດໃູຖບຈາກຖະຍຍ຺ ຑຓູ ຸໄຓກຌັ ຂບຄປາໃ ຄກາງ ຽຌໃ ືບຄາກທາໃ ຎຕຉີຌຽບະຆທໃ ງດງັ ດຄັໄ ກາຌຽຂ຺ໄາຍັ ກິຌຂບຄ Phagocyte ງບໄ ຌຌທຌີໄ ໃຄິ ຽປັຈເນຽໄ ຆບໄື ຘາຓາຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ກາຌບກັ ຽຘຍເຌຑຖຸ ຄັ ແຈ.ໄ ຊາໄ ນາກຽຆໄບື Staphylococcus aureus ຂາຈຎຕຉີຌຽບເຌຖຸ ຄັ ກໃ ໍະຽປັຈເນໄ Phagocyte ຘາຓາຈຍັ ກິຌຽຆໄບື ແຈດໄ າໃ ຄຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍ ຖະ ຽຆໄບື ໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈກໃໍ ະນຸົຈຖຄ຺ (Goodyear and Silverman, 2003). ຎຕຉີຌຽບຽຎັຌຎຕຉີຌ ໃ ີຑຍ຺ ເຌຑຖຸ ຄັ ຂບຄຽຆບໄື Staphylococcus aureus ຽຆໃ ິຄຓີ ຌຸ ຘຓ຺ ຍຈັ ຽຎັຌບຌຉີຽຌ ຖະ ຘາຓາຈຉກ຺ ຑຶກກຍັ ຌາໍໄ ດາຄຽນົືບຄຂບຄຌ຺ ຎກ຺ ກະຉແິ ຈ.ໄ ຽຓໃບື ກບໃ ຌຽຂ຺າຽບໄີຌຎຕຉີຌຽບຌທີໄ າໃ ບຌຉີຽຌຽບ ຉໃ ໍຓາແຈຑໄ ຍ຺ ທາໃ ບຌຉີຽຌຽບຌຽໄີ ຎັຌຎຕຉີຌໃຄິ ຽບໄີຌທາໃ ຎຕຉີຌຽບ. ຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ຘາຓາຈຘາໄ ຄ ຎຕຉີຌຽບຖທໄ ຎບໃ ງບບກຘຌູໃ ບກຖຸ ຄັ ນົື ຽກຍັ ແທເໄ ຌຖຸ ຄັ . ຈງຎກ຺ ກະຉິຖທໄ ຓກັ ຑຍ຺ ຎຕຉີຌຽບເຌຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຘາງຑຌັ ໃ ີກໃ ໍເນຽໄ ກີຈຑະງາຈກຼໃ ທກຍັ ຌ຺ ຽຎັຌຘໃທຌເນງໃ (Easmon and Doodfellow, 1990). 2.2 ຍ຺ ທຌຍຈ຺ ຌ຺ໄ ທາໄ ທິ ະງາຘາຈໃ ີກຼໃ ທຂບໄ ຄ ເຌກາຌຘຶກຘາຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຓຌໃ ຓີ ທາຓຘາໍ ຌັ ເຌກາຌທາຄຏຌ ເຌກາຌຽຏີງຏໃຂໍຓໄ ຌູ ຖະ ຌາໍ ແຎຑຈັ ະຌາຉໃ ໍຽຑໃ ືບເຆໄ ທຍກູໃ ຍັ ກາຌຑຈໃ ີຌັ ຘະແໝ. ຎຈັ ຍຸ ຌັ ຌີໄ ກາຌຘຶກຘາຑືຈຽຎັຌດາໃຄິ ຓກີ າຌຘຶກຘາທແິ ກຌັ ດໃາຄກທາໄ ຄນົທຄນົາງຂໄຶຌຽຆໃ ັຌ: ຘະຊາຍຌັ ຌ຺ໄ ທາໄ ກະຘິກາໍ ຖະ ຎາໃ ແຓ,ໄ ຘຌູ ຌ຺ໄ ທາໄ ຎໃາແຓແໄ ຈຽໄ ຏີຏກໃ າຌຘາໍ ນົທຈກຼໃ ທກຍັ ຽໃ ບື ຄຎໃາຂບຄຈຄ຺ ໃ ີຓີ ຌຸ າໃ ເຌ ຘຎຎຖາທ ແຈໄ ຌ຺ໄ ຑຍ຺ ຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 51 ຆະຌຈິ , ຌບຌເຌ 36 ຉະກຌຸ ຖະ 51 ຘະກຌຸ . ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາ າໍ ຌທຌ 17 ຆະຌຈິ (ທີຈິ ຖາໍ ແຆ ຖະ າໍ ຽນັົກ ແຆຈາຖາ, 2000) ຎະຽຈຖາທຓຑີ ືຈຽຎັຌດານົາງ ຆະຌຈິ ໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຽຆໃ ັຌ: ຈບກາໍ ຎາ (Plumeria rubra L.), ໝາກໝໄື (Choerospondiasaxillaris (Roxb) B.L. Burtt & A.W. Hill.), ກຄຆຄ ນົື ກະຆຄ ນົື ຉຄຆຄ (Cananga latifolia (Hook. F. & Thomson.) Finet & Gagnep), ຖາທ ນົື ຽນໄືບຄ ນົື ໝາກ (Fernandoa adenophylla (Wall. Ex G. Don) Steenis), ຆາໍໄ ນົື ຘາາໍໄ (Garuga pinnata Roxb), ໝາກຒຌ (Protium serratum (Wall. Ex Colebr) Engl), ຽກບື ຌາໍໄ (Diospyros malabarica (Desr) Kostel), ຓຌັ ຎໃາ (Fagraea fragrans Roxb), ກະາໄ ຄ (Mesua ferrea L.), ບິຌະຌຌີ (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.) (ກຓ຺ ບຸ ະງາຌນຄໃ ຆາຈ ຘຈັ ຎໃາ ຖະ ຑຌັ ຑືຈ, 2555). ຏກັ ກຓຸໃ (Cratevamagna (Lour.) DC.), ໝາກແຒ (Baccaurea ramiflora Lour.), ໝາກກະຓຸ (Rubum alceifolius Poir), ຽືບຑຈັ ນາໄ (Cayratia japonica (Thunb.) Gagnep) (ຘາຌກິ ບຌ ຓທຌັ າໍ , 2015). ນງາໄ ເຍຖາງ 16
(Anoectochilus sp) (ທີຈິ ຖາໍ ແຆ ຖະ ຍທ຺ ແຂບຌ ຘະນທຄຘຶກຘາ, 2005). ກາຌຘຶກຘາກຼໃ ທກຍັ ຉຌ຺ໄ ແຓ ໄ ຖະ ຑືຈຽຎັຌດາຂບຄຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າຓຄ຺ໄ ໃ ີຂທຄຆຼຄຂທາຄ, ນົທຄຑະຍາຄ, ຂທຄທຼຄຌັ ແຈຑໄ ຍ຺ ຑືຈ ຽຎັຌດາຍາຄຆະຌຈິ ໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າຓຄ຺ໄ ຌາໍ ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຽຆໃ ັຌ: ກາຍຎີຌບໄ ງ (Tradescantia zebrine Loudon) ເຆຎໄ ທ຺ ຑະງາຈຍາຈະງກັ (Tetanus), ຎໃາຌຍາໄ ຌ (Boehmeria nivea (L.) Gaudich) ເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຐີ (ກບຄຓະຌີ ຘີຈາທຄ຺ , 2014) ຉຌ຺ໄ ຘີຈາ (Psidum guayava L.) ເຆຖໄ າໄ ຄຍາຈຏໃ ີ ຽຎັຌໜບຄ, ຏກັ ຍໃທ຺ ຽຖືບຈ (Eleutherine subaphylla Gagn.) ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຆືຓຽຆືບໄ ຖະ ຘາຓາຈ ຉາໄ ຌຽຆືບໄ Staphylococcus aureus ແຈບໄ ີກຈທໄ ງ (ຍຸຌປຄ ຘຈຸ ະທຄ຺ , 1993) ຌບກຌຌັໄ , ງຄັ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາ ນົາງຆະຌຈິ ໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ແຈຌໄ າໍ ເຆໄ ຖະ ຑືຈຽນໃ ຺ົາຌຌັໄ ຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄືບຍັກີຽຕງແຈຈໄ ີ ຽຆໃ ັຌ ຂໄີໝີໄຌ (Curcuma parviflora Wallich), ກຌໃ ຐາຄ (Caesalpinia pulcherrima (L.) Sw.), ເຍ ຏກັ ໜບກ (Centella asiatica (L.) Urban) ຽຎັຌຑືຈໃ ີຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌບກັ ຽຘຍ ຖະ ຆທໃ ງຘາໄ ຄຑຖຸ ຄັ ຽຆໃ ຄິ ຑືຈຽຎັຌດາຽນໃ ຺ົາຌຓໄີ ກີ າຌຌາໍ ເຆຓໄ າຽຎັຌຽທຖາຈຌ຺ ຓາຖທໄ (ຑບຌຽຍ ຽຉັຓຖຄັ ຘີ, 2554); ຘະຊາຍຌັ ຌ຺ໄ ທາໄ ກະຘິກາໍ ຖະ ຎໃາແຓໄ ນຄໃ ຆາຈຖາທປທໃ ຓກຍັ ຓະນາທິະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ ຖະ ບຄ຺ ກາຌຑຈັ ະຌາຎະຽຈຌຽີ ີຖຌແຈຘໄ າໍ ນົທຈ ຖະ ຖທຍຖທຓຑືຈກຼໃ ທກຍັ ຽໃ ືບຄຎໃາຂບຄຈຄ຺ 100 ຆະຌຈິ ໃ ີຘາໍ ຌັ ເຌ ຘ ຎຎ ຖາທ ຎະກບຍຓີ ຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 18 ຆະຌຈິ ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈ ຽຎັຌດາໃ ີເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 4 ຆະຌຈິ ືຌັ ແຈ (Dracaena loureiri Gagnep), ໝາກຘຄຽຍໃ ືບ (Strychnos nuxvomica L.), ຉຌ຺ໄ ຉີຌຽຎັຈ (Alstonia scholaris (L.)R.Br) ຖະ ນທາງຘະຌບງ (Pothos scandens L.) (ຄກາຌຘໃຄ຺ ຽຘີຓກະຘິກາໍ , 2009); ກາຌຘຶກຘາຑືຈຉະກຌຸ ຏືໃ ີຘທຌຑຶກຘາຘາຈ ນຄໃ ຆາຈ, ຍາໄ ຌແຆຘະນທາໃ ຄ, ຽຓບື ຄຎາກຆຌັ , ຂທຄຍໍຖິາໍ ແຆຑຍ຺ ຑືຈຉະກຌຸ ຏືໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ຎັຌດາາໍ ຌທຌ 7 ຆະຌຈິ (ຖຈັ ຘະໝີ າໍ ຓະທຄ຺ , 2016). ກາຌຘຶກຘາທຈັ ຆະຑືຈເຍຖຼໄ ຄເູໃ ຌຽຂຈໜບຄແຖ,ໃ ຍາໄ ຌຌານທາໄ , ຽຓບື ຄຖຸ ະຓ຺ , ຂທຄທຼຄຌັ ຑຍ຺ ຑືຈໃ ີຓກີ າຌຌາໍ ເຆຽໄ ຎັຌດາ 23 ຆະຌຈິ (ຖຈັ ຈາຑບຌ ກທໄ ຓະຌທີ ຌັ , 2016), ກາຌຘຶກຘາບະຌກຸ ຓ຺ ທຊິ າຌຑືຈ ຽຎັຌດາ ເຌຽຂຈຍາໄ ຌາຖຸ, ຽຓບື ຄຍທ຺ ຖະຑາ, ຂທຄາໍ ຓທໃ ຌ ແຈຖໄ ທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 35 ຆະຌຈິ ຖະ ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 4 ຆະຌຈິ ືຏກັ ກຓຸໃ (Crateva magna (Lour) DC.), ໝາກແຒ (Baccaurea ramiflora Lour.), ໝາກກະຓຸ (Rubum alceifolius Poir.) ຖະ ຽືບຑຈັ ນາໄ (Cayratia japonica (Thunb) Gagnep.) (ຘາຌກິ ບຌ ຓທຌັ າໍ , 2015); ກາຌຘກຶ ຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຏກັ ກຈູ ຌາໍໄ ເຌຽຂຈຌາໍໄ ຆບຄ, ຽຓບື ຄທຄັ ທຼຄ, ຂທຄ ທຼຄຌັ ຑຍ຺ ຏກັ ກຈູ ຌາໍໄ ໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ຎັຌດາາໍ ຌທຌ 4 ຆະຌຈິ (ຘຓ຺ ຑບຌ ທໍຖະກັ , 2012), ກາຌຘຶກຘາທາຓ ປກູໄ ຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຉໄ ຌ຺ໄ ແຓຽໄ ຎັຌດາຂບຄຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າຍໍ, ຽຏໃ ຺າຓະກບຄ ຖະ ແຽຓງີໄ , ຽຓບື ຄຌາກາງ, ຂທຄາໍ ຓທໃ ຌ ຘ ຎ ຎ ຖາທ ຑຍ຺ ຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 75 ຆະຌຈິ (ບບໃ ຌທິແຖ ຘຖຸ ິງາ, 2012), ກາຌຘາໍ ນົທຈຉຌ຺ໄ ແຓເໄ ຆຽໄ ຎັຌດາ ຖະ ຑືຈຽຎັຌດາຂບຄຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າຓຄ຺ໄ ໃ ີຍາໄ ຌນທໄ ງຂຄີ , ຽຓບື ຄຑຌແຆ, 17
ຂທຄນົທຄຑະຍາຄ ຖະ ຍາໄ ຌຑຌຄາຓ 2, ຽຓບື ຄແຆາຌ,ີ ຌະບຌນົທຄທຼຄຌັ ຈງກາຌປທໃ ຓຓກື າຌ ຌ຺ໄ ທາໄ ເຌນທ຺ ຂໍໄ “ກາຌຄ຺ ປກັ ຘາແທໄ ທາຓປຈູໄ າໄ ຌກາຌຑຈຑືໄຌຽຓບື ຄ ຖະ ກາຌຘາໍ ນົທຈກາຌຌາໍ ເຆໄ ຉຌ຺ໄ ແຓຽໄ ຎັຌດາຂບຄຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າຓຄ຺ໄ ” ປທໃ ຓກຍັ ະຌະທິ ະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິ ະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ ໃ ີຍາໄ ຌໜບຄຌາໍໄ ຍູ າໄ ຌຘຌັ ຈບຌກ,ໍ ຍາໄ ຌຄັ ຑະຌຼຌ, ຍາໄ ຌໜບຄຂຼທຽຓບື ຄໜບຄປຈ ຖະ ຍາໄ ຌຑຌແຆ ຽຓບື ຄຎກ, ຂທຄຆຼຄຂທາຄ ແຈຽໄ ກຍັ ຖທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາ ຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 115 ຆະຌຈິ ເຌຌຌັໄ ຑຍ຺ ຑືຈໃ ີເຆຽໄ ຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 5 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກໃ ກທ຺ໄ ແຍຈີໄ (Sedum americanum Hance), ຉຌ຺ໄ ຽນືບກຎາໝໍ ເນງໃ (Mahoniafortune (Lindl.) Fedde), ຎໃາຌຎໍ ນົື ຎໍຎໃາຌ (Boehmeria nivea (L.) Gaudich), ກາຍຎີຌບໄ ງ (Tradescantia zebrine Loudon.) ຖະ ຍໃທ຺ ຽຖືບຈ ນົື ນທາໄ ຌບຈ (Eleutherine subaphylla Gagn) (ກບຄຓະຌີ ຘີຈາທຄ຺ , 2014), ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌເຌກາຌຌາໍ ເຆໄ ຖະ ກາຌບະຌຖຸ ກັ ຑືຈຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ໃ ີຂທຄາໍ ຎາຘກັ ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆບໄື ຑຍ຺ ຑືຈຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ 2 ຆະຌິຈືບຼໃ ຌຈບໃ ຌ (Eurycoma harmandiana Pierre.) ຖະ ກະຽຈ຺າ (Azadirachta indica Juss.) (ກຈູ ກທໄ ຑຓ຺ ຓະຌັ , 2018), ກາຌຘຶກຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຑຌັ ຑືຈ ຽຎັຌດາ ຖະ ຑຓູ ຎຌັ ງາບໄ ຄຊໃ ຌິ ຈງຂະຍທຌກາຌຓຘີ ທໃ ຌປທໃ ຓຂບຄຆຸຓຆຌ຺ ຈຄ຺ ຍຄັ , ຍາໄ ຌຈຄ຺ ຂໄີຽນົັກ ຂທຄຎາຌີ ຍຕູ ີ ຑຍ຺ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ 150 ຆະຌຈິ ຓແີ ຓດໄ ືຌຉຌ຺ໄ າໍ ຌທຌ 51 ຆະຌຈິ , ແຓຖໄ ຓ຺ໄ ຖຸກ າໍ ຌທຌ 42 ຆະຌິຈ, ແຓຑໄ ໃຸຓາໍ ຌທຌ 31 ຆະຌິຈ, ແຓຽໄ ຖໄືບງາໍ ຌທຌ 23 ຆະຌິຈ ຖະ ແຓຌໄ າໍໄ 3 ຆະຌຈິ (ຘຌຸ ະຕີ, 2558). ຑຌັ ແຓຘໄ ທຌຕກຸ ຂະຆາຈແ ຖາທກຓ຺ ບຸ ະງາຌນຄໃ ຆາຈຘຈັ ຎໃາ ຖະ ຑຌັ ຑືຈແຈຌໄ າໍ ຘະຽໜີຂໍຓໄ ຌູ ຂບຄຆະຌຈິ ຑຌັ ແຓຑໄ ືໄຌຽຓບື ຄຂບຄຘບຄຎະຽຈຖາທ ແຖທຓຓຑີ ືຈຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 96 ຆະຌຈິ ຈງຓກີ າຌຌາໍ ຘະຽໜີຂໍຓໄ ຌູ ກຼໃ ທກຍັ ກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈເຌຈາໄ ຌຉາໃ ຄໂ. ເຌຌຌັໄ ຓກີ າຌຌາໍ ເຆຆໄ ະຌຈິ ຑືຈຽຎັຌດາຘາໍ ຖຍັ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຖະ ຑະງາຈຏີທໜຄັ າໍ ຌທຌ 19 ຆະຌຈິ ື ຈບກາໍ ຎາ (Plumeria rubra L.), ຓທໃ ຄຓຄທຌັ (Buchanania reticulate Hance), ໝາກໝໄື (Choerospondias axillaris (Roxb.) B.L. Burtt & A W. Hill.), ກຄຆຄ ນົື ຉຄຆຄ (Cananga latifolia (Hook. F. & Thomson) Finet & Gagnep), ຖາທ ນົື ຽນໄືບຄ ນົື ໝາກ (Fernandoa adenophylla (Wall. Ex G. Don) Steenis ), ຆາໍໄ ນົື ຘາາໍໄ (Garuga pinnata Roxb.), ໝາກຒຌ (Protium serratum (Wall. Ex Colebr.) Engl), ໝາກຈກູ (Siphonodon celastrineus Griff), ຑູ າທ (Alangium salviifolium (L. F.) Wangerin), ງາຄຂາທ (Dipterocarpus alatus Roxb. Ex G. Don.), ງາຄຘະຍຄ (Dipterocarpus intricatus Dyer.), ຽກບື ຌາໍໄ (Diospyros malabarica (Desr.) Koste.), ຏີຽຘືໄບນົທຄ (Casearia grewiifolia Vent.), ຓຌັ ຎໃາ (Fagraea fragrans Roxb.), ຉີໄທຈຄ(Cratoxylum formosum (jacq) Benth. & Hook. F. Ex Dyer.), ກະາໄ ຄ (Mesua ferrea L.), ແຓຘໄ ກັ (Tectona grandis L. F.), ໝໃ ີໄ (Litsea glutinosa (Lour.) C. B. Rob.) ຖະ ບິຌະຌີຌ (Lagerstroemia 18
speciosa ( L.) Pers) (ກຓ຺ ບຸ ະງາຌນຄໃ ຆາຈ ຘຈັ ຎໃາ ຖະ ຑຌັ ຑືຈ, 2555); ຓູໃ ຑື າກຘະໜາຓຑືຈ ຽຘຈຊະກຈິ ຍາຄຆະຌຈິ ໃ ີນາງາກ ຖະ ຓີ ຌທຌຓະຈຍັ ຘຌູ ເຌຘຎຎຖາທແຈຖໄ ທຍຖທຓຑືຈຽຘຈຊະກຈິ ໃ ີ ນາງາກ ຖະ ເກໄ ະຘຌູ ຑຌັ າໍ ຌທຌ 13 ຆະຌຈິ ເຌຌຌັໄ ຑຍ຺ ຑືຈໃ ີຓກີ າຌຌາໍ ເຆຽໄ ຎັຌດາາໍ ຌທຌ 10 ຆະຌຈິ ຖະ ຓຑີ ືຈີຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌໜໃ ຶຄຆະຌຈິ ື ນງາໄ ເຍຖາງ(Anoectochilus sp) (ທີຈິ ຖາໍ ແຆ ຖະ ຍທ຺ ແຂບຌ ຘະນທຄຘຶກຘາ, 2005), ຘະຊາຍຌັ ຌ຺ໄ ທາໄ ຉຌ຺ໄ ແຓຽໄ ຎັຌດາເຌຖາທ ແຈຘໄ ະຽໜີຂໍຓໄ ຌູ ກຼໃ ທກຍັ “ດາຑືໄຌຽຓບື ຄເຌຘທຌຂບຄໃາຌ” ຽຆໃ ິຄແຈຖໄ ທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 30 ຆະຌຈິ ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈີຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 6 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກຘໃ ຓ຺ໄ ຎໃບງ (Gleditscia australis Hemsl.), ີແຑຌກ຺ ຸຓໄ (Elephantopus scaper L.), ຕາຆາຍີ (Andrographis paniculata (Burm. F) Nees.), ຉຌ຺ໄ ຘີຈາ (Psidum guayava L.), ຏກັ ຍໃທ຺ ຽຖືບຈ (Eleutherine subaphylla Gagn ) ຖະ ຏກັ ນບຓຎໄທ (Allium odorum L.) (ຍຸຌປຄ ຘຈຸ ະທຄ຺ , 1993). ຌບກາກກາຌຘຶກຘາຑືຈຽຎັຌ ດາເຌຖາທ ຖທໄ ເຌນົາງຎະຽຈກໃ ແໍ ຈຓໄ ກີ າຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ຖະ ຖທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາ, ກາຌຘະກຈັ ຘາຌາກຑືຈຽຎັຌດາ ຖະ ທິ ີກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຉາໃ ຄໂຈທໄ ງຑືຈຽຎັຌດາຽຆໃ ັຌ: ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌ ກະຉຌໄຸ ຽຆບືໄ ຖຸ ະຆຍີ ຖະ ຉາໄ ຌບະຌຓຸ ຌູ ບິຈຘະນົະຂບຄຑືຈຘະໝຌຸ ແຑແຍາຄຆະຌຈິ ຈງຈັ ຽຖືບກາກ ຘະໝຸຌແຑຄັ ໝຈ຺ 25 ຆະ ຌິຈເຌ 5 ຉະກຸຌື Apocynaceae, Compositae, Euphorbiaceae, Combretaceae and Caesalpiniaceae. ຌາໍ ຓາຘະກຈັ ຈທໄ ງາຈຑາຖະຖາງຽປັກຽຆຌ, ແຈໍົຕຓຽີ ຌ, ຽບຉິຌບາຆຽີ ຉຉ, ຽຓາຌບຖ, ຽບາຌບຖ ຖະ ບາຽຆຉຌ. ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ າກ າຈຑາຖະຖາງ ຽຓາຌບຖຓຎີ ະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆບໄື ຖຸ ະຆຍີ ແຈຈໄ .ີ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈ ຉະກຌຸ Compositaceae ຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ແຈຘໄ ະຽຑາະຍັກີຽຕງາໍ ຑທກກຕຓຍທກ, ກາທຘະກຈັ າກຑືຈ ຉະກຌຸ Caesalpiniaceae ຓຎີ ະຘຈິ ຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆບໄື ຖຸ ະຆຍີ ກຸ ຎະຽຑຈ ຖະ ຓຎີ ະຘຈິ ຉຑິ າຍຘຄູ ເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆືບໄ ຍັກີຽຕງາໍ ຑທກກຕຓ(+) (ີຕະທຈຸ ນທຄັ ບາໍ ຌທງຑບຌ ຖະ ຕຈັ ະຌີ ແຘຎຕະຘຄ຺ , 2550). ກາຌຘຶກຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາຘາໍ ຖຍັ ຎໃ ິຌຎທ຺ ແຂເໄ ຌ ບຈຸ ະງາຌນຄໃ ຆາຈຽຂ຺າຑະຌຓ຺ ຽຍັຌາ ຂທຄກະຍໃ ີ ຈງກາຌຘາໍ ນົທຈຑືຈຽຎັຌດາ ຖະ ຘາໍ ຑາຈ ໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄາໍ ຌທຌ 2 ຌ຺ . າກກາຌຘຶກຘາຑຍ຺ ຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 47 ຉະກຌຸ , 71 ຘະກຌຸ ຖະ 83 ຆະຌິຈ. ຑາກຘທໃ ຌຂບຄຑືຈໃ ີເຆນໄ ົາງກທາໃ ໝໃູ ຓຌໃ ປາກ ຖະ ຌິງຓ຺ ເຆເໄ ຌກາຌຉຓ຺ໄ ບາຍຽຎັຌ ຘທໃ ຌນົາງ (ຎະຓຸ ຓາ ຌັ ະຑຌ຺ , 2557). ກາຌຘຶກຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ ຖະ ຑຓູ ຎຌັ ງາ ບໄ ຄຊໃ ິຌເຌຽຂຈຑຘູ ຍັ ກຄໄ ແກໃ ຂທຄຖຍ຺ ຍູຖີຈງກາຌງາໃ ຄຘາໍ ນົທຈຽກັຍກາໍ ຂໍຓໄ ຌູ ຑືຈດືຌຉຌ຺ໄ , ແຓຑໄ ຓໃຸ ຖະ ຑືຈຽືບ. າກກາຌຘຶກຘາຑຍ຺ ຑືຈາໍ ຌທຌ 40 ຉະກຌຸ , 60 ຘະກຌຸ ຖະ 73 ຆະຌຈິ . ຍຄໃ ບບກ ຽຎັຌ 5 ກຓຸໃ ຉາຓກາຌຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈຂບຄຑືຈຍາຄຆະຌຈິ ເຆຎໄ ະນງຈແຈນໄ ົາງກທາໃ ໜໃ ຶຄດາໃ ຄຽຆໃ ັຌທາໃ : ຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຏີທໜຄັ ຖະ ຍາຈຏຎະກບຍ 8 ຉະກຌຸ , 8 ຘະກຌຸ ຖະ 8 ຆະຌຈິ ; ປກັ ຘາກາຌ 19
ຽັຍຎທຈ, ກແໄ ຂ,ໄ ກຑໄ ິຈ ຖະ ກບໄ ກັ ຽຘຍຎະກບຍຓີ 12 ຉະກຌຸ , 14 ຘະກຌຸ ຖະ 16 ຆະຌຈິ ; ຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈກຼໃ ທກຍັ າຄຽຈຌີ ບານາຌຎະກບຍຓີ 5 ຉະກຌຸ , 6 ຘະກຌຸ ຖະ 6 ຆະຌຈິ ; ຽຎັຌດາຍາໍ ຖຸຄ ຎະກບຍຓີ 6 ຉະກຌຸ , 6 ຘະກຌຸ ຖະ 6 ຆະຌຈິ ; ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈບໃ ືຌໂຎະກບຍຓີ 6 ຉະກຌຸ , 8 ຘະກຌຸ ຖະ 9 ຆະຌຈິ (ຑຼຄເ ະຽຖີຌທງິ ະກຌຸ , 2559) ກາຌຘຶກຘາກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆືໄບຍັກີຽຕງໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຕກຎຌ຺ ຽຎໄືບຌຽິຄຏີທຘາໍ ຏຈັ ຈງກາຌຌາໍ ເຆກໄ າທຘະກຈັ າກຑືຈຉະກຌຸ ຂີຄ ເຌກາຌຘຶກຘາຓຌໃ ແຈຌໄ າໍ ເຆຽໄ ນຄ຺ໄາຂບຄຑືຈຉະກຌຸ ຂີຄາໍ ຌທຌ 4 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກ:ໃ ຂີຓໄ ຌີໄ ຂາທ (Curcuma mangga), ຂຄີ (Zingiber officinale), ຂາໃ (Alpinia galangna) ຖະ ກະຆາໃ ງ (Boesebergia rotunda) ຌາໍ ຓາຘະກຈັ ຈທໄ ງທິ ີກາຌກຌໃ ັ ຈທໄ ງຌາໍໄ ຖະ ຽຓາຌບຖ. າກຌຌັໄ ຌາໍ ກາທຘະກຈັ ຄັ 4 ຆະຌຈິ ຓາຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉຑິ າຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄ ຽຆໄບື ຍັກີຽຕງ 4 ຆະຌຈິ ື: Staphylococcus aureus, Bacillus cereus, Escherichia coli and Psudomonas aeruginosa ຈທໄ ງທິ ີ Agar well diffusion, າກກາຌຘກຶ ຘາຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ຈທໄ ງ ຽຓາຌບຖຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ຍັກີຽຕງແຈໄ ຽຆໃ ຄິ ກາທຘະກຈັ າກກະຆາງຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌ ຽຉີຍຉຂບຄຽຆໄບື Bacillus cereus ແຈຈໄ ີ ີຘຈຸ , ຘະກຈັ າກຂີຄຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄ ຽຆືໄບ Staphylococcus aureus, Escherichia coli and Psudomonas aeruginosa ແຈຈໄ ີີຘຸຈ (ທາຖີຕຈັ ໜນູ ີຈ, 2557) ກາຌຘຶກຘາຎະຘິຈຉິຑາຍຂບຄກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຏະຖິຈຽຎັຌຘີຌ າໄ ຖະ ຘາຌາກຑືຈຽຎັຌດາຘະກຈັ ຘຈ຺ ຍາຄຆະຌຈິ ເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືໄບ Staphylococcus aureus. ກາຌຘຶກຘາແຈຌໄ າໍ ຽບ຺າຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຏະຖິຈຽຎັຌກາຌາໄ າໍ ຌທຌ 2 ຆະຌຈິ ື ຂຓີໄ ຌີໄ , ກະຼຓຎຼຍຼຍກຍັ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາຘຈ຺ າໍ ຌທຌ 6 ຆະຌຈິ ື ຂຓໄີ ຌີໄ , ກະຼຓ, ຂຄີ , ຂາໃ , ຑິກ ຖະ ເຍໝາກຂນີໄ ຈູ ຌາໍ ຓາຘະກຈັ ຈທໄ ງາຈຑາຖະຖາງຽຓາຌບຖ 99,8% ຑຍ຺ ທາໃ ກາທ ຘະກຈັ ຘະໝຌຸ ແຑຘາໍ ຽຖັຈປຍູ ຂບຄຂໄຓີ ຌີໄ ຓີ ທາຓຘາຓາຈເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄບື Staphylococcus aureus ແຈຍໄ າຄຘາງຑຌັ (Peeraphat, 2010) ກາຌຘຶກຘາທາຓນົາກນົາງຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ ຖະ ກາຌຌາໍ ເຆໄ ຎະນງຈເຌຑືໄຌີຽຂ຺າຑະ, ຽຓບື ຄຍາຄຍທຈ, ຂທຄຘຑຸ ຌັ ຍູຖີ າກກາຌຘຶກຘາຑຍ຺ ຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 65 ຆະຌຈິ ຽຆໃ ິຄຌບຌເຌ 30 ຉະກຌຸ (Surachat, 2014) ຘະໝຌຸ ແຑແຉບຌີໜໃ ຶຄແຈໄ ຖທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ 51 ຆະຌິຈ ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາໃ ີຌາໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 10 ຆະຌິຈືຽນຄບື ກຎາໝໍ (Acanthus ebracteatus Vahl. / A. ilicifolius Linn.), ຽຘຖຈ຺ ຑຄັ ຑບຌ (Barleria lupulina Lindl.), ຉບໄ ງຉໃ ິຄ (Hygrophila erecta (Burm.) Hochr.) ນທ຺ ນບຓຈຄ (Allium ascalonicum Linn.) ກະຼຓ (Allium sativum Linn.), ໝາກຓທໃ ຄນິຓະຑາຌ (Anacardium occidentale Linn.), ບບໄ ຌຆາໄ ຄ (Lannea coromandelica (Houtt.) Merr.), ໝາກຂຼຍຐຕໃຄັ (Annona muricata Linn.), ໝາກຂຼຍ (A. reticulata Linn.) ຖະ ໝາກຂຼຍ (A.squamosa Linn.) (ຍຸຘຍຌັ 20
ຌະຘຄ຺ ຂົາ, 2525) ຘະໝຌຸ ແຑແຉບຌີ 3 ແຈຖໄ ທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 21 ຉະກຌຸ 6 ຆະຌຈິ , ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດາໃ ີເຆຎໄ ທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 21 ຆະຌິຈແຈໄກໃ ຸຈຉີຌຉະຑາຍຌາໍໄ (Polyscias scutellaria (Burm. F.) Fosber.), ນະຌຓຸ າຌຎຕະຘາຌກາງ (Scheffera leucantha Viguier.), ຽກຈັ ຌາະຖາຈ (Diskhidia imbricate Warb.), ຽກັຈຓຄັ ກບຌ (Diskhidia minor Merr.), ກະຑຄຸ ຎາ (Diskhidia rafflesiana), ະຓກູ ຎາແນົຈຄ຺ (Oxystelma esculentum (L.) R. Br.), ຼຌຈບກ (Impatiens balsamina Linn.), ກິ ຌາ (Ba ringtonia acutangula (L.) Gaertn) ກິ ຘທຌ ນົື ກິ ຍາໄ ຌ (Barringtonia racemosa (Linn.)Roxb.), ກະຈຌ (Careya sphaerica Roxb.) ຏກັ ຎຄັ (Basella alba Linn.), ຌາໍໄ ຽຉ຺ໄາຉຌ຺ໄ (Crescentia cujete Linn.), ຏາ (Dolichandrone spathacea(Linn. F.) K. Schum.), ຈຄ (Spathodea campanulata Beauv.), ຊໃທ຺ ຖຼຌ (Durio zibethinus Linn.), ນງາໄ ຄທຄຆາໄ ຄ (Heliotropium indicum (Linn.) R. Br.), ໝາກຌຈັ (Ananas comosus Merr.), ຉະາໍໄ ນົື ຂກ ຽຉ຺ໄາ (Garuga pinnata Roxb.), ຽຘຓາ (Opuntia elatior Mill.), ໜາຓຽຘຓາ (Opuntia vulgaris Mill.) ຖະ ຑຈຸ ະປກັ ຘາ (Canna indica Linn) (ຖີຌາ ຏຑໃູ ຈັ ຌະຑຄ຺ , 2525) ຑະງາຈຉິຈຽຆໄືບາຄຏີທໜຄັ ຽຎັຌ ຑະງາຈໃ ີຘາຓາຈຑຍ຺ ແຈເໄ ຌກຸ ຌ຺ , ກຸ ຽຑຈແທ ຘທໃ ຌນົາງຓຌໃ ຓຘີ າຽນຈຽກຈີ ຓາາກຽຆໄບື ຕາ, ແທຕຘັ ຖະ ຍັກີຽຕງ. ຽຆບືໄ ໃ ີກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຑະງາຈຉຖໃ ະຆະຌຈິ ກໃໍ ະຓີ ທາຓປຌຸ ປຄຉກຉາໃ ຄກຌັ . ຽຆບືໄ ຍັກ ີຽຕງໃ ີຽຎັຌຘາຽນຈເນຽໄ ກຈີ ກາຌຉິຈຽຆືໄບເຌຍາຈຏ ຑຍ຺ ຈງໃທ຺ ແຎແຈໄ ກ:ໃ ຽຆບືໄ Propionibacterium acnes, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Staphylococcus epidermidis. ຽຆບໄື ຈໃຄັ ກາໃ ທ ຌຽີໄ ຎັຌຘາຽນຈກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ ຏຏຑຸ ບຄ, ຐີ, ໜບຄ ນົື ຘທີ ຽຆໃ ຄິ ຘາຓາຈປກັ ຘາແຈໄ ຈງກາຌເຆດໄ າຉາໄ ຌຽຆບໄື ຍັກີຽຕງໃທ຺ ແຎ. ຉຊໃ າໄ ຽຎັຌຽຆບືໄ ໃ ີຈດືໄ າະຓີ ທາຓປຌຸ ປຄເຌກາຌຉາໄ ຌຑະງາຈຘຄູ ຖະ ງາກຉໃ ໍ ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ (ບຈັ ະງາຑບຌ ແຆຆຓ຺ ຑູ ຖະ ຌາຖູ ຓຌ຺ ບຄແທ, 2554). ຈຄໃ ັ ຌຌັໄ , ຑືຈຽຎັຌດາໃຄິ ຽຎັຌ ບີກາຄຽຖືບກໜໃ ຶຄໃ ີໜໄາຘຌ຺ ເ ຖະ ຊືກຌາໍ ຓາເຆໄ າຄກາຌຑຈນົາງຂຶໄຌ. າກກາຌທິແຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ໃ ີແຈໄ າກຑືຈຽຎັຌດາຓຏີ ຌ຺ ຂາໄ ຄຼຄເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ໜບໄ ງກທາໃ ຽຓໃບື ຎຼຍຼຍກຍັ ດາໃ ີ ຘຄັ ຽາະ າກຘາຌຽຓຽີ ປັຈເນກໄ າຌທແິ ຌ຺ໄ ທາໄ ນາຉທ຺ ດາຆະຌິຈເໝເໃ ຌປຍູ ຍຍຘາຌຍໍຖິຘຈຸ າກຑືຈຽຎັຌດາງຄັ ຄ຺ ຈາໍ ຽຌຌີ ກຌັ ດູດໃ າໃ ຄຉໃ ໍຽຌໃ ບື ຄ. ຓຌີ ກັ ທິະງາຘາຈຍາຄກຓຸໃ ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ນງາຍ (Crude extract) ຂບຄ ຑືຈຽຎັຌດາຍາຄຆະຌຈິ ຘາຓາຈຘະຈຄຎະຘິຈຉິຑາຍາຄຈາໄ ຌກາຌດາທິະງາ (Pharmacology) ແຈໄ ຈກີ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ຍໍຖິຘຈຸ ໃ ີຽຎັຌບຄ຺ ຎະກບຍເຌຉທ຺ ດາ າກກາຌທແິ ຈຄໃ ັ ກາໃ ທແຈຽໄ ປັຈເນໄ ິຈາຄຂບຄ ກາຌທິແເຌຎະຍຸ ຌັ ນຌັ ຓາຘຌ຺ ເຓາຑຈັ ະຌາດາາກຑືຈຽຎັຌດາເຌປຍູ ຍຍກາທຘະກຈັ ນງາຍ ນົື ເຌປຍູ ຍຍນຄໄ ໃ ີຏະຖິຈຽຎັຌກາຌາໄ ນົາງຂຶໄຌຽຆໃ ັຌທາໃ ກາຌຘຶກຘາຎະຘິຈຉິຑາຍ ຂບຄກະຆາງຈາໍ (Kaempferia parviflora) ຖະ ຘຓ຺ໄ ຂກ (Gaccinia atroviridis) ຘາໍ ຽຖັຈປຍູ ເຌກາຌຉໄາຌຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ ຘະໝຌຸ ແຑຄັ 2 ຆະຌຈິ ຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ 21
ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ແຈໄ (Peeraphat, 2010) ກາຌຘຶກຘາກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຏະຖິຈຽຎັຌກາຌາໄ າກຂຓີໄ ຌີໄ ຖະ ກາຌຘກຶ ຘາຎະຘຈິ ຉິຑາຍຂບຄກາທຘະກຈັ າກ ຂຄີ , ກະຼຓ ຖະ ໝາກຂນໄີ ຈູ ເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຑຍ຺ ທາໃ ກາທຘະກຈັ າກ ຑືຈຽຎັຌດາຈໃຄັ ກາໃ ທຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ແຈໄ (Peeraphat, 2010). າກກາຌທແິ ນົາງໂຄາຌໃ ີຏາໃ ຌຓາຆໄີເນຽໄ ນັຌທາໃ ຑືຈຽຎັຌດາຘາຓາຈຌາໍ ເຆເໄ ຌ ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຉິຈຽຆືໄບຍໍຖິຽທຌຏີທໜຄັ ແຈ.ໄ ຌບກາກຌຌັໄ ງຄັ ຓກີ າຌຘຶກຘາກຼໃ ທກຍັ ກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາບີກນົາງຆະຌຈິ ຽຆໃ ິຄຑຍ຺ ທາໃ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດານົາງຆະຌຈິ ໃ ີຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌ ຽຉີຍຉ ຖະ ຂາໄ ຽຆໄືບຍັກີຽຕງໃ ີກໃ ໍເນໄຽກີຈຑະງາຈແຈຽໄ ຆໃ ັຌ ຽຆໄືບ Propionibacterium acnes ຊືກດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຈທໄ ງກາທຘະກຈັ ຈທໄ ງ Rose (Rosa damascene Mill.), Duzhong (Eucommia ulmoides Oliv.), Yerba mate (Ilex paraguariensis St. Hill.) ຖະ ງຄັ ຓຏີ ຌ຺ ຉໃ ໍກາຌນົຄັ ຘາຌໃ ີ ກໃຼທຂໄບ ຄກ ຍັ ກາຌບ ັກ ຽຘຍເນໄຓີຎະຖິ ຓາຌໜໄບງຖ ຺ຄ ແຈໄບີ ກຈໄທງ (Tsai, 2010) ຽ ຆືໄ ບ Staphylococcus epidermidis ຊືກດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉແຈຈໄ ທໄ ງກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາ ນົາງຆະຌຈິ ຽຆໃ ັຌ ກະຆາງ, ຽຍາຕ, ຌຼຓນຽູ ຘບື , ຏກັ ຆຐີ ຕຄໃ ັ , ຏກັ ແຏ,ໃ ຘຓ຺ໄ ບ, ຘະຽຓກັ ຂາທ, ຓະນານິຄ, ຖະຓຈຸ ຖະ ແຓນໄ ບຓບິຌຽຈງ (ກະຌກ຺ ທຌັ ຖະ ກຌັ ງາ, 2552) ຽຆໄືບ Staphylococcus aureus ຘາຓາຈດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉແຈຈໄ ທໄ ງຘາຌ Venolide and Venodalol ໃ ີຘະກຈັ ແຈໄ າກເຍຂບຄ ຉຌ຺ໄ Bitter (Vernonia amygdalina Delile) (Erasto, 2009). ຏກັ ຍໃທ຺ ຽຖືບຈ (Eleutherine subaphylla Gagn.) ຖະ ຏກັ ນບຓຎໄທ (Allium odorum L.). ຘາຓາຈຉາໄ ຌຽຆບໄື Staphylococcus aureus ແຈໄ (ຍຸຌປຄ ຘຈຸ ະທຄ຺ , 1993), ປາກຂບຄຉຌ຺ໄ ແຏຽໃ ຓກັ ຆີກຌັ (Polygonum cuspidatum Siebold & Zucc). (Shan, 2007) ຖະ ປາກຂບຄຑືຈຉະກຌຸ Cistaceae ຘາຓາຈຉາໄ ຌຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ແຈໄ (Barrajon-Catalan, 2010). ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌເຌກາຌຌາໍ ເຆໄ ຖະ ກາຌບະຌຖຸ ກັ ຑຌັ ຑືຈຽຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏໃ ີຂທຄາໍ ຎາຘກັ ກາຌຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈິຑາຍເຌກາຌ ຉາໄ ຌຽຆບໄື າກໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ າໍ ຌທຌ 12 ຌ຺ ຑາງເຌ 10 ຍາໄ ຌເຌ 6 ຉທ຺ ຽຓບື ຄຑຍ຺ ຑືຈຽຎັຌດາີຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາໍ ຌທຌ 81 ຆະຌຈິ ເຌຌຌັໄ ຓຑີ ືຈໃ ີຓຎີ ະຘິຈິຑາຍເຌກາຌຉາໄ ຌຽຆໄບື Staphylococcus aureus ແຈໄ າໍ ຌທຌ 2 ຆະຌິຈືບຼໃ ຌຈບໃ ຌ (Eurycoma harmandiana Pierre) ຖະ ກະຽຈ຺າ (Azadirachta indica A. Juss. Var. Siamensis) (ກຈູ ກທໄ ຑຓ຺ ຓະຌັ , 2018). າກກາຌທິແໃ ີກາໃ ທຓາຂາໄ ຄຽິຄຌີໄ ຽນັຌແຈທໄ າໃ ຓຑີ ືຈຽຎັຌດານົາງຆະຌຈິ ໃ ີຓຎີ ະຘິຈຉິຑາຍເຌ ກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆບໄື ຍັກີຽຕງ ີຽຎັຌຘາຽນຈກໃ ເໍ ນໄຽກີຈກາຌຉິຈຽຆໄືບຍໍຖິຽທຌ ຏີທໜຄັ ແຈໄ .ຑືຈຽຎັຌດານົາງຆະຌິຈ ໃ ີຎະຆາຆຌ຺ ແຈຌໄ າໍ ເຆງໄ ຄັ ຍໃ ໍແຈຓໄ ກີ າຌຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌ ກາຌດຍັ ດຄັໄ ກາຌະຽຖີຌຽຉີຍຉຂບຄຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງ ີຽຎັຌຘາຽນຈຂບຄກາຌຽກຈີ ຽຆບືໄ ຑະງາຈຉາໃ ຄໂ . 22
ດາ ນົື ຏະຖິຈຉະຑຌັ ໃ ີແຈໄ າກກາຌຘະກຈັ າກຘທໃ ຌຉາໃ ຄໂຂບຄຑືຈຽຎັຌດາງຄັ ຉບໄ ຄກາຌຑຈັ ະຌາ ຖະ ຎຍັ ຎຄຸ ຈງຘະຽຑາະຓຌໃ ກາຌຌາໍ ຑືຈຽຎັຌດາຓາຏະຖິຈ ຽຑໃ ືບເຆຽໄ ຎັຌດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈຌ ດາໃ ີແຈໄ າກຘາຌຽຓຘີ ຄັ ຽາະໃ ີເຆເໄ ຌຎະຍຸ ຌັ . 2.3 ຂບຍຽຂຈຌທທາຓິຈ ເຌກາຌຘຶກຘາຄັໄ ຌໄີ ຓຌໃ ແຈຘໄ າໍ ນົທຈ, ຘາໍ ຑາຈ, ຘຄັ ຽກຈ, ຽກຍັ ກາໍ ຂໍຓໄ ຌູ ຑາກຘະໜາຓ ປທໃ ຓກຍັ ໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຎະາໍ ໄບຄຊໃ ິຌຽຌັຌໄ ເຘຑໃ ືຈຽຎັຌດາໃ ີເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຖະ ຌາໍ ຑືຈຽຎັຌດາຓາ ຈ຺ ຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆືໄບຍັກີຽຕງຆະຌິຈໃ ີກໃ ໍເນຽໄ ກີຈກາຌຉິຈຽຆໄືບເຌຍາຈຏຽຆໃ ັຌ ຏຽຌໃ ຺າຽຎໃ ືບງ, ຏຽຎັຌໜບຄ ຖະ ບໃ ືຌໂື Staphylococcus aureus ຈທໄ ງທິີກາຌຽບື າຄ (Broth dilution methods) 2.4 ຌງິ າຓາໍ ຘຍັ . 2.4.1 ຑືຈຽຎັຌດາ. ຑືຈຽຎັຌດາໝາງຽຊຄິ ຑືຈໃ ີຓຆີ ຍັ ຑະຌຸ າຄຈາໄ ຌກາຌດາໃ ີເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈ ນົື ບາກາຌຽຍັ ຽຎັຌຉາໃ ຄໂ (ຆາຌຌ຺ ທຘິ ຸ ິຆາຌຌ຺ , 2558) 2.4.2 ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ. ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌໝາງຽຊຄິ ທາຓປ,ູໄ ທາຓຘາຓາຈ ຖະ ຄັ ຘະຂບຄຆາທຍາໄ ຌໃ ີຽກຈີ າກກາຌຘະຘຓ຺ ຎະຘຍ຺ ກາຌໃ ີຏາໃ ຌກາຌປຼຌປູໄ ຖະ ຊາໃ ງບຈຘຍື ຉໃ ໍຓາາກຍຌັ ຑະຍຖູ ຈຸ ຽຑໃ ືບຌາໍ ຓາເຆເໄ ຌ ກາຌກແໄ ຂຍຌັ ນາ, ຌາໍ ຓາຑຈັ ະຌາທຊິ ຆີ ທີ ຈິ ຂບຄຌ຺ ເຌບໄ ຄຊໃ ຌິ (ຎີງາຌຈຸ ງບຈຘຓ຺ ຘທງ ຖະ ຘຑຸ ິຌ ທຄ຺ ບຄ,ໄ 2552). ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌໝາງຽຊິຄ ທາຓປູໄ ໃ ີຽກີຈາກຎະຘຍ຺ ກາຌເຌຆີທິຈຂບຄຌ຺ ຈງ ຏາໃ ຌຂະຍທຌກາຌຘກຶ ຘາ, ກາຌຘຄັ ຽກຈ, ກາຌຌ຺ໄ ິຈ, ກາຌທຽິ າະຌ຺ ຽກຈີ ຎຌັ ງາໃ ີຎະກບຍກຌັ ຂຌຶໄ ຓາ າກທາຓປເູໄ ຌນົາງຽຖໃ ືບຄ ຘໃ ິຄຽນໃ ົ຺າຌຌັໄ ຌຍັ ທາໃ ຽຎັຌຑໄືຌຊາຌຂບຄທາຓປຘູໄ ະແໝເໝໃ ໃ ີຆທໃ ງເຌກາຌ ປຼຌປກູໄ າຌກແໄ ຂຍຌັ ນາ ຖະ ກາຌຎຍັ ຉທ຺ ເນໄຈາໍ ຖຄ຺ ຆີທິຈຂບຄຌ຺ ເຌຘຄັ ຓ຺ . ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ ຽຎັຌທາຓປູໄ ໃ ີຓດີ ໃູ ໃທ຺ ແຎເຌຆຸຓຆຌ຺ , ເຌຉທ຺ ຌ຺ ຏປໄູ ຽູໄ ບຄໃຄິ ຓກີ າຌຘືຍຌ຺ໄ , ຖທຍຖທຓ, ຘຶກຘາຊາໃ ງບຈ, ຑຈັ ະຌາ ຖະ ຌາໍ ແຎເຆຎໄ ະນງຈແຈດໄ ໃາຄກທໄ າຄຂທາຄ (ກຓ຺ ຘໃຄ຺ ຽຘີຓກາຌກະຽຘຈ, 2550) ຑຓູ ຎຌັ ງາ ຆາທຍາໄ ຌໝາງຽຊຄິ ທາຓປູໄ ນົື ຎະຘຍ຺ ກາຌຈຄໃ ັ ຽຈຓີ ໃ ີແຈປໄ ຍັ ກາຌຊາໃ ງບຈຘືຍຉໃ ໍກຌັ ຓາາກຍຌັ ຑະຍູຖຈຸ ນົື ແຈປໄ ຍັ ກາຌຊາໃ ງບຈຓາາກຘະຊາຍຌັ ຉາໃ ຄໂເຌຆຸຓຆຌ຺ ຽຆໃ ັຌ ທາຓຽຆໃ ືບເຌບຍທ຺ , ຘາຘະໜາ, າກປາກຊາຌທາຓິຈ, ທາຓຘະນົາຈ, ຑິກແນທຖທຓຄັ ຘໃ ິຄໃ ີຽຎັຌຌາຓຓະາໍ ຖະ ປຍູ ຎະາໍ ຂບຄ ຆາທຍາໄ ຌເຌຘຄັ ຓ຺ ເຈໜໃ ຶຄ ຘໃ ຄິ ຈໃຄັ ກາໃ ທຽກຈີ າກຎະຘຍ຺ ກາຌຂບຄຉຌ຺ ຽບຄ ນົື ກາຌຎະຘຓ຺ ຎະຘາຌກຍັ ທາຓປຘູໄ ະແໝເໝໃ ຖໄທຓກີ າຌຊາໃ ງບຈຘືຍຉໃ ໍກຌັ ຓາຘາຓາຈຌາໍ ເຆຎໄ ະນງຈ, ຆທໃ ງເຌກາຌກແໄ ຂ 23
ຍຌັ ນາເຌກາຌຈາໍ ຖຄ຺ ຆທີ ຈິ ຽຑໃ ືບດຖູໃ ບຈ, ເນຘໄ ບຈບໃ ຄຽໝາະຘຓ຺ ກຍັ ຘະຑາຍທຈຖບໄ ຓາຄາໍ ຓະຆາຈ ຖະ ທຈັ ະຌາາໍ ຘຄັ ຓ຺ ແຈໄ (ຆາຌຌ຺ ທຘິ ຸ ິຆາຌຌ຺ , 2558) 2.4.3 ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ. ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄໝາງຽຊຄິ ຍຸກຌ຺ ໃ ີຓຍີ ຈ຺ ຍາຈ, ຓີ ທາຓຆາໍໄ ຌາຌເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈ, ແຈໄ ປຍັ ກາຌງບຓປຍັ າກຆຸຓຆຌ຺ ຈງບາແຘທາຓປູໄ ໃ ີແຈປໄ ຍັ ກາຌຊາໃ ງບຈາກຍູ າບາາຌ ນົື ຍຌັ ຑະຍຖູ ຈຸ ຖະ າກກາຌຘະຘຓ຺ ຎະຘຍ຺ ກາຌຂບຄຉຌ຺ ຽບຄເຌແຖງະຏາໃ ຌຓາ (ຆາຌຌ຺ ທຘິ ຸ ິຆາຌຌ຺ , 2558) ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄໝາງຽຊຄິ ຍກຸ ຌ຺ ໃ ີຓຑີ ຓູ ຎຌັ ງາ(ທາຓປ)ູໄ ຈາໄ ຌຘຂຸ ະຑາຍຂບຄບໄ ຄຊໃ ິຌຽຎັຌ ຏໄູ ໃ ີຓຍີ ຈ຺ ຍາຈຘາໍ ຌັ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຘຂຸ ະຑາຍ ຖະ ປກັ ຘາຕກເນກໄ ຍັ ຌ຺ ຽຍັ ເຌຆຸຓຆຌ຺ . ເຌຌໝີໄ າງຽຊຄິ ໝໍ ຑືໄຌຽຓບື ຄໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຑະງາຈ ຈງເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຽໃ ຺າຌຌັໄ (ຽຑັຌຌະຑາ ິຍຘຕຸ າຈ, 2559). 2.4.4 ຉາໍ ຖາດາ. ຉາໍ ຖາດາໝາງຽຊິຄ ຘຈູ ໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ບາກາຌຂບຄຑະງາຈ ຉາໃ ຄໂ ຽຆໃ ຄິ ຓຘີ ທໃ ຌຎະກບຍຂບຄຑືຈຽຎັຌດາ, ທິ ີຎຄຸ ຉຄໃ ຖະ ທິ ີກາຌປກັ ຘາ 2.4.5 າຈຘະກຈັ (Solutes): າຈຘະກຈັ ຓຌໃ າຈໃ ີຽຎັຌຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ເຌຑາກຘທໃ ຌຉາໃ ຄໂຂບຄຑືຈ ໃ ີຏາໃ ຌກາຌຘະກຈັ ຈທໄ ງທີີກາຌຉາໃ ຄໂ ຖະ ກາຌຌາໍ ເຆໄ າຈຑາຖະຖາງ ຽຆໃ ິຄຌບຌເຌປຍູ ຍຍາຈຖະຖາງ (Solution), າຈຘະກຈັ ຌບີໄ າຈດເູໃ ຌປຍູ ຍຍາຈບາງ, າຈຂຄ ຖະ າຈນົທ. 2.4.6 າຈຑາຖະຖາງ (Solvents): າຈຑາຖະຖາງຓຌໃ ຍຌັ ຈາາຈໃ ີຘາຓາຈຽປັຈເນໄ າຈຘະກຈັ າກຑືຈຓກີ າຌຖະຖາງ ຽຎັຌາຈຖະຖາງ ຈງຍໃ ໍຓຎີ ະຉິກຖິ ິງາາຄຽຓເີ ຈໂຽກຈີ ຂຌໄື 2.4.7 ກາທຘະກຈັ ກາທຘະກຈັ ໝາງຽຊຄິ າຈຘະກຈັ ຓາາກຑືຈຽຎັຌດາ ໃ ງີ ຄັ ຍໃ ໍຽຊຄິ ຂຌັໄ ແຈໄ າຈຘະກຈັ ໃ ີ ຍໍຖິຘຈຸ ຽຆໃ ຄິ ຎະຘຓ຺ ຓຍີ ຌັ ຈາາຈຑາຖະຖາງໃ ີຌງິ ຓ຺ ຌາໍ ຓາເຆຘໄ ະກຈັ ຽບ຺າາຈຘະກຈັ າກຑືຈ ແຈໄ ກໃ hexane, ethanol, alcohol ຖະ ບໃ ຌື ໂ າກກາຌຌາໍ ແຎຖະຽນີງາຈຑາຖະຖາງບບກາກາຈຖະ ຖາງເນໝໄ ຈ຺ ຖທໄ ຽປາ຺ ະແຈກໄ າທຘະກຈັ . 2.4.8 າຈຖະຖາງ (Solution) າຈຖະຖາງຓຌໃ ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຖະນທາໃ ຄາຈຘະກຈັ ຂບຄຑືຈ ຎະຘຓ຺ ກຍັ າຈຑາຖະຖາງ ຆໃ ຄຶ ຘທໃ ຌນຖາງແຈດໄ ເູໃ ຓຌປຍູ ຂບຄາຈນົທ, າຈຂຄ ຖະ າຈບາງ. 24
2.4.9 Staphylococcus aureus. Staphylococcus aureus ໝາງຽຊຄິ ຍັກີຽຕງໃ ີຌບຌເຌຉະກຌຸ Micrococcaceae ຘາໄ ຄ ຽບຌແຆຓ໌ າຉາຽຖຘ (Catalase) ເນຏໄ ຌ຺ ຽຎັຌຍທກ (Positive) ຽຎັຌຍັກີຽຕງກຕຓຍທກ, ຓປີ ຍູ ປາໃ ຄກຓ຺ ຓຽີ ຘັໄຌຏາໃ ຘຌູ ກາຄຂະໜາຈ 0,5 – 1,5 ແຓຓຈັ ປຼຄຉທ຺ ກຌັ ຽຎັຌຑທຄາໄ ງຑທຄບະຄຌໃຸ (ຆາຖິຘາ ຆາຌ ຽຂຈາໍ ຖະ ບະຌຑຸ າຍ ຘະກຈິ ຂທາ, 2557). 2.4.10 ຍາຈຏ ຍາຈຏໝາງຽຊິຄ ຑຖຸ ຄັ ຂບຄປາໃ ຄກາງແຈປໄ ຍັ ຍາຈຽັຍບາຈຓຘີ າຽນຈາກກາຌຊືກ ຂບຄຓີ ຓ຺ , ຊືກກະຍ຺ , ຊືກທາຓປບໄ ຌ, ຊືກທາຓຽດັຌຈັ , ຊືກຘາຌຽຓ,ີ ຊືກຕຄັ ຘີ, ຽກີຈາກ ບຎຸ ະຉິຽນຈ, ຽຎັຌຍາຈຏາກກາຌຏາໃ ຉຈັ ກໃ ແໍ ຈຓໄ ຏີ ຌ຺ ຽປັຈເນໄຑຖຸ ຄັ ກີ ຂາຈ, ຽປັຈເນໄຑຖຸ ຄັ ຊກື າໍ ຖາງ (ຓະຌຈັ ຕຈ ະຌາທະຌາກາຌ ຖະ ຘຸ ຘັ ຕກັ ຎຕະຘຈິ ິກຖູ , 2537) 25
ຑາກີ 3 ທິ ີກາຌຘກຶ ຘາ 3.1 ກາຌບບກຍຍກາຌຘກຶ ຘາ 3.1.1 ກາຌກາໍ ຌຈ຺ ຽຌບໄື ເຌ ຖຄ຺ ຘາໍ ນົທຈທາຓນົາກນົາງຑືຈຘະໝຌູ ແຑໃ ີເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ີຌຎທ຺ ຍາຈຏ, ຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທ ຍາໄ ຌໃ ີເຆຑໄ ືຈຘະໝຌຸ ແຑຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ, ກາຌບະຌຖຸ ກັ ຂບຄຎະຆາຆຌ຺ ຖະ ຎະຘິຈິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຂບຄຑືຈຘະໝຌູ ແຑຍາຄຆະຌຈິ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ 3.1.2 ກາຌຈັ ຽຖືບກຑືໄຌໃ ີ ຂບຍຽຂຈເຌກາຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ຓຌໃ ຎະກບຍຈທໄ ງຍຌັ ຈາຍາໄ ຌໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄບາເຘດໃູ ຑາງເຌຂບຍຽຂຈຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄ. 3.1.3 ແຖງະຽທຖາກາຌຘກຶ ຘາ ເຌກາຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ຄັໄ ຌໄີ ຓຌໃ ແຈຽໄ ຖໃ ິຓຉຌ຺ໄ ຉຽໃ ຈືບຌຓຄັ ກບຌ (1) ຎີ 2019 ນາຽຈືບຌ ຌັ ທາ (12) ຎີ 2019 3.2 ຂຓໍໄ ຌູ ກາຌຘກຶ ຘາ 3.3.1 ຍຌັ ຈາຂຓໍໄ ຌູ ກາຌຘກຶ ຘາ ຂຓໍໄ ຌູ ໃ ີຌາໍ ຓາຘກຶ ຘາຓຌໃ ຽຎັຌຂໍຓໄ ຌູ ໃ ີແຈໄ າກກາຌຘາໍ ຑາຈ ຖະ ຖທຍຖທຓຂຓໍໄ ຌູ ກຼໃ ທກຍັ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີເຆເໄ ຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຍຍຑຓູ ຎຌັ ງາຆາທຍາໄ ຌ າກໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຂບຄຎະຆາຆຌ຺ ຆາທຽຓບື ຄາໍ , ຂທຄຆຼຄຂທາຄ, ກາຌກທຈຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆືໄບ Staphylococcus aureus ຂບຄກາທຘະກຈັ າກຑືຈຽຎັຌດາໃ ີໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺າໄ ເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. 3.3.2 ຽໃ ບື ຄຓື ໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ກຍັ ກາໍ ຂຓໍໄ ຌູ ກ. ຽໃ ບື ຄຓຖື ຄ຺ ຑາກຘະໜາຓ ຎະກບຍຓີ GPS, ຓຈີ ຈັ ຽຉີຉຈັ ກໃ ຄິ ແຓ,ໄ ຊຄ຺ ດາຄຈາໍ ຂະໜາຈ 28 x 36, ຊຄ຺ ຑຖາຘຉິກເຘໃ PP 16 x 26, ຊຄ຺ zip lock 12 x 20, ຽນ຺ົໄາ 70%, ຽຖຽຍຖ, ຏຄບຈັ ຉທ຺ ດາໃ ຄ, ຽງໄ ໜຄັ ຘືຑິຓ, ຘະກບັ ຈ, ຘໍຈາໍ , ແຓຍໄ ຌັ ຈັ , ຘຼຓ, ຑາໄ , ຎຶໄຓຍຌັ ຶກ, ຏຌໃ ຏາໄ ຈາໍ 1 x 2 ຓຈັ , ກບໄ ຄຊາໃ ງປຍູ . ຂ. ຽໃ ືບຄຓເື ຌນບໄ ຄຈ຺ ຖບຄ. ຎະກບຍຓຆີ ຈຸ ຏາໃ ຉຈັ , ກບໄ ຄຖຸ ະຈັ , ຉບູໄ ຍ຺ ນຄໄ , ບຎຸ ະກບຌນງຍິ ຉທ຺ ດາໃ ຄ, ຽນ຺ົໄາ 70%, ຽນົ຺ໄາ 90%, ຽນ຺ົໄາ 95%, ກະຉຼຄຽນົ຺ໄາ 90%, ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ (Nutrient Broth and Nutrient Agar) ຉຽູໄ ຂງໃ ຽຆໄືບ, ຽຂັຓຽຂງໃ ຽຆໄືບ, ຽໃ ືບຄຆໃຄັ 4 ຉາໍ ໜຄໃ , າຌຽຑາະຽຆໄືບ, ບກຍິກຽກ,ີ ບັກຖຌ, ໃຄກທໄ ຄໍ, ຽຉ຺າແຒຒາໄ , ຉບໄູ ຍ຺ ທາຓປບໄ ຌ, ຉຖໄູ ຼຄຽຆບືໄ (ຉຍູໄ ໃຓ຺ ຽຆບືໄ ), ຽໃ ືບຄຘຌໃ ັ າຈຖະຖາງຍຍທຍຓຸ ບຌຸ ນະຑຓູ , 26
ຽງໄ ຉບຄຽຍີ 1, ຽໃ ືບຄຘໃຌັ ຘາຌ, ຽໃ ືບຄບຍ຺ ນຄໄ ຈທໄ ງຘຌູ ງາກາຈ ນົື ຉູໄ ຆຂຄ, ແຓຎີຎັຈ, ຽໃ ືບຄ ຖະຽນີງຘຌູ ງາກາຈ (Rotary Evaporator). 3.3.3 ທິ ີຽກຍັ ກາໍ ຂຓໍໄ ຌູ ເຌກາຌຘຶກຘາຌ຺ໄ ທາໄ ຄັໄ ຌີໄ ຓຌໃ ຈາໍ ຽຌຌີ ແຎ 2 ຂຌັໄ ຉບຌືກາຌຘຶກຘາຑາກຘະໜາຓ ຖະ ກາຌຘຶກຘາເຌຑິຑິະຑຌັ ຑືຈ ຖະ ນບໄ ຄຈ຺ ຖບຄ. 1) ກາຌຘຶກຘາຑາກຘະໜາຓ ກ. ກາຌຘາໍ ຑາຈ ເຌກາຌຘາໍ ຑາຈຓຌໃ ຘາໍ ຑາຈໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ ຈງຽຌັຌໄ ໜກັ ເຘຑໃ ືຈໃ ີຽຎັຌດາເຌກາຌຌາໍ ຓາ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ, າໍ ຊາຓໃ ີເຆໄ ຽຎັຌາໍ ຊາຓຽຎີຈຈງຊາຓຽຊຄິ ຑາກຘທໃ ຌຂບຄຑືຈ ີຌາໍ ຓາເຆຽໄ ຎັຌດາ, ທິ ີຌາໍ ເຆ,ໄ ທິ ີຎຄຸ ຉຄໃ , ກາຌຽກຍັ ກູໄ ຖະ ກາຌຂາງ. ຌບກາກຌງີໄ ຄັ ຊາຓຽຊຄິ ກາຌຌາໍ ເຆເໄ ຌບາຌາຈ຺ . ຂ. ກາຌຘາໍ ນົທຈຑຌືໄ ໃ ີຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈ ເຌກາຌຘາໍ ນົທຈຓຌໃ ເຆໄ ຍຍຓຘີ ທໃ ຌປທໃ ຓກຍັ ໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ຖະ ຆາທຍາໄ ຌຈງກາໍ ຌຈ຺ ຽບ຺າ ຑືຈໃ ີຽຎັຌດາໃ ີຑຍ຺ ຽນັຌຉາຓກາຌຌາໍ ຑາຂບຄໝໍ ດາ, ຽກຍັ ກາໍ ຂຓໍໄ ຌູ ຘະຑາຍຊໃ ຌິ ໃ ີດໃູບາແຘ, ຖກັ ຘະຌະຑາງ ຌບກ, ຍຌັ ຶກ ຖະ ຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຑຍ຺ ຽນັຌ . ກາຌຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຘາໍ ຖຍັ ຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ ະຽກັຍຉທ຺ ດໃາຄຑືຈຉຖໃ ະຆະຌຈິ ຖທໄ ເຘຌໃ າໍໄ ຽຍີຉຖໃ ະຉທ຺ ດໃາຄ, ກາຌຽກຍັ ຽຑໃ ືບຘາໄ ຄຽຎັຌຉທ຺ ດາໃ ຄນຄໄ (Dried specimens) ຖະ ຉທ຺ ດໃາຄຈບຄ (Spirit collection). ຽຑໃ ືບຘາໄ ຄຽຎັຌຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈເຌຑິ ຑິຉະ ຑຌັ ຑືຈຂບຄຑາກທິຆາຆີທະທິະງາ, ະຌະທິະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິະງາແຖນໃຄຆາຈຖາທ ຊາໃ ງປຍູ ຽບ຺າຘຌັ ຊາຌທິ ະງາຂບຄຑືຈຉຖໃ ະຘທໃ ຌເນຖໄ ະບຼຈຽຑໃ ືບຽຎັຌນົກັ ຊາຌບາໄ ຄບີຄເຌກາຌຑຌັ ຖະຌາ ຑືຈໃ ີຊກື ຉບໄ ຄ. ຄ. ຽກຍັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຽຎັຌດາຘາໍ ຖຍັ ກາຌຈ຺ ຖບຄກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບືໄ ກາຌຽກັຍຉທ຺ ດໃາຄຍຍຌໄີ ຓຌໃ ຽຑໃ ືບກທຈຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄບື ຍັກີຽຕງ າກຂໍຓໄ ຌູ ກາຌຌາໍ ເຆຂໄ ບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ, ຌາໍ ຑືຈຽຎັຌດາຓາຘະກຈັ ຖໄທຓາຈັ ຖະຈຍັ ທາຓຘາໍ ຌັ ຽຑໃ ືບ ຈັ ຽຖືບກຆະຌຈິ ໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ຎັຌດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏແຈຈໄ ີ ີຘຈຸ . 2) ກາຌຘກຶ ຘາເຌຑິຑິະຑຌັ ຑືຈ ຖະ ນບໄ ຄຈ຺ ຖບຄ ກ. ກາຌຘຶກຘາເຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ (1) ກາຌຽປຈັ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈນຄໄ ກາຌຌາໍ ຽບ຺າຉທ຺ ດໃາຄຑືຈໃ ີຽກຍັ ຓາແຈໄ າກຑາກຘະໜາຓຓາຉຈັ ຉຄໃ ເຘເໃ ຌຽງໄ ໜຄັ ຘືຑິຓ ນໃ ໍຑຍັ ຽໃ ິຄຑບໄ ຓຄັ ຈັ ທາຄເນຽໄ ນັຌກາຌປຼຄຉທ຺ ຂບຄເຍ, ຏຌໃ ເຍຈາໄ ຌຽິຄ, ຏຌໃ ເຍຈາໄ ຌຖຓຸໃ , ໜີຍຈທໄ ງ 27
ຽງໄ ກຈັ ຆບໄ ຌກຌັ ຽຎັຌຆຌັໄ ຽຑໃ ືບຽປຈັ ເນຉໄ ທ຺ ດາໃ ຄຖຼຍ, ຓຈັ ເນໄ ໜຌໄ ຖທໄ ຌາໍ ຽບ຺າຽຂ຺ໄາຽຉ຺າບຍ຺ ຈທໄ ງທາຓ ປບໄ ຌຎະຓາຌ 60 – 70 ບຄ຺ ຘາ ເຆຽໄ ທຖາຎະຓາຌໜໃ ຶຄບາິຈ. ຽຓໃບື ຉທ຺ ດາໃ ຄນຄໄ ຈີ ຖທໄ ຌາໍ ຉທ຺ ດາໃ ຄຓານງຍິ ກຍັ ຽງໄ ຂຄຘີຂາທ, ຉິຈຎໄາງຑໄບຓຄັ ຂຼຌຂໍໄຓຌູ ຖະບຼຈຂບຄຉທ຺ ດໃາຄາກຌຌັໄ ຌາໍ ຉທ຺ ດໃາຄນໄຄ ຖຄ຺ ະຍຼຌຽຑໃ ືບຽກຍັ ແທເໄ ຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈຂບຄຑາກທຆິ າຆທີ ະທິ ະງາ, ະຌະທິະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິ ະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ. (2) ກາຌຘກຶ ຘາຖກັ ຘະຌະາຄຘຌັ ຊາຌທິ ະງາຂບຄຑືຈ ກາຌຘຶກຘາຖກັ ຘະຌະາຄຘຌັ ຊາຌທິະງາຂບຄຑືຈຉທ຺ ດໃາຄຄັ ໝຈ຺ ໃ ີຽກັຍຓາແຈໄ າກ ຑາກຘະໜາຓຄັ ຉທ຺ ດາໃ ຄນຄໄ ຖະ ຉທ຺ ດາໃ ຄຈບຄ. ກທຈຘບຍນາຆໃ ືທິ ະງາຘາຈໃ ີຊກື ຉບໄ ຄ ຈງຌາໍ ເຆໄ ປຍູ ທຊິ າຌາກຽບກະຘາຌາຄບະຌກຸ ຓ຺ ທຊິ າຌ, ຽບກະຘາຌບໃ ືຌໂໃ ີກຼໃ ທຂບໄ ຄ, ກາຌຌາໍ ເຆກໄ ບໄ ຄຖຸ ະຈັ ກທຈຘບຍຽຍໃ ິຄຖກັ ຘະຌະໃ ີຍໃ ໍຘາຓາຈຌຓຽນັຌຈທໄ ງຉາຽຎໃ ຺າ. (3) ກາຌກທຈຘບຍນາຆໃ ທື ິ ະງາຘາຈຂບຄຑືຈ. ກາຌກທຈນາຆໃ ືທິະງາຘາຈຓຌໃ ຽປັຈຈທໄ ງທິີກາຌຘຶກຘາາຄຘຌັ ຊາຌທິະງາ ຖະ ຎຼຍຼຍຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈເຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ ໃ ີຓກີ າຌຘຶກຘາຓາຖທໄ ເຌນບໄ ຄເຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ ຂບຄຑາກທິຆາ ຆທີ ະທິ ະງາ, ະຌະທິ ະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິະງາແຖນຄໃ ຆາຈຖາທ. ຽຑໃ ືບຽຎັຌກາຌດຄັໄ ດືຌຽຊໃ ິຄ ກາຌກທຈຘບຍຆໃ ທື ິ ະງາຘາຈໃ ີຊກື ຉບໄ ຄ. ຌບກາກຌງີໄ ຄັ ຎຼຍຼຍເຌຎຶໄຓຽຆັກຖິຈຖາງຆໃ ຑື ຌັ ຑືຈເຌຖາທ. (4) ກາຌຑຌັ ຖະຌາຖກັ ຘະຌະາຄຑືຈຘາຈ. ຌາໍ ຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈຓາຑຌັ ຖະຌາຽຊຄິ ປຍູ ປາໃ ຄຖກັ ຘະຌະາຄຘຌັ ຊາຌທິ ະງາຽຆໃ ັຌ ຖກັ ຘະຌະທິແຘ, ຖກັ ຘະຌະຂບຄປາກ, ຖກັ ຘະຌະຂບຄຖາໍ ຉຌ຺ໄ . ຖກັ ຘະຌະຂບຄເຍ, ຖກັ ຘະຌະຂບຄຈບກ, ຖກັ ຘະຌະຂບຄໝາກ ຖະ ຖກັ ຘະຌະຂບຄກຌໃ . ຖະຍກຸ າຌຌາໍ ເຆ,ໄ ນົຄໃ ໃ ີດບໃູ າແຘ ຖະ ກາຌກະາງຑຌັ . (5) ກາຌຘາໄ ຄຊາຌຂຓໍໄ ຌູ ເຌຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈ. ຌາໍ ຂໍຓໄ ຌູ ຄັ ໝຈ຺ ຓາຘາໄ ຄຽຎັຌຊາຌຂໍຓໄ ຌູ ຖາງຆໃ ືຑືຈຽຎັຌດາເຌປຍູ ຍຍ Excel file ແທເໄ ຌ ຑິຑິຉະຑຌັ ຑືຈຂບຄຑາກທຆິ າຆທີ ະທິ ະງາ, ະຌະທິ ະງາຘາຈາໍ ຓະຆາຈ, ຓະນາທິ ະງາແຖນຄໃ ຆາຈ. ຂ. ກາຌຘກຶ ຘາເຌນບໄ ຄຈ຺ ຖບຄຖຸ ະຆຍີ ທິ ະງາ (1) ກາຌຈັ ຽຖືບກຉທ຺ ດາໃ ຄ. ກາຌຈັ ຽຖືບກຉທ຺ ດໃາຄຓຌໃ ກາຌຈັ ຽຖືບກຽບ຺າຉາໍ ຖາດາໃ ີຎະກບຍຈທໄ ງຑືຈຽຎັຌດາ ຆະຌຈິ ຈຼທ, ຆະຌຈິ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີໝໍ ດາຌາໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຖະ ກຓຸໃ ໝໍ ດາຌາໍ ເຆນໄ ົາງເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຽຑໃ ືບຌາໍ ຓາຽຎັຌຉທ຺ ດາໃ ຄຘາໍ ຖຍັ ກາຌກທຈຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆບໄື ຍັກີຽຕງ. 28
(2) ກາຌກະກຼຓຉທ຺ ດາໃ ຄຑືຈ ເຌກາຌກທຈຘບຍ. ຓຌໃ ກາຌຌາໍ ຉທ຺ ດໃາຄຑືຈໃ ີຽຎັຌດາຓາຖາໄ ຄເນໄຘະບາຈຖໄທນໃຌັ ເນໄຽຎັຌຉບໃ ຌ, ຌາໍ ແຎບຍ຺ ນຄໄ ຈທໄ ງບຌຸ ນະຑຓູ 60 – 70 ບຄ຺ ຘາຽຎັຌຽທຖາ 3 – 5 ທຌັ , ຌາໍ ຽບ຺າແຎຍຈ຺ ຖະບຼຈ, ຖທໄ ຌາໍ ແຎເຘຊໃ ຄ຺ ຎິຈເນໄ ຖະບຼຈ ຖະ ຽກຍັ ແທບໄ ຌຸ ນະຑຓູ ນບໄ ຄ. (3) ກາຌຘະກຈັ າຈຘະກຈັ າກຑືຈຈງເຆຽໄ ນ຺ົໄາຽຎັຌຉທ຺ ຑາຖະຖາງ ກາຌຘຶກຘາຄັໄ ຌແໄີ ຈຘໄ ະກຈັ ຘາຌາກຑືຈ 2 ຆະຌຈິ ື ຐາໄ ງຎໃາ ຖະ ຘິຍຘບຄຖາຘີ ຈງເຆຽໄ ນ຺ົໄາ 95% ຽຎັຌຉທ຺ ຑາຖະຖາງ, ຌາໍ ຽບ຺າປາກ, ຖາໍ , ເຍ ຖະ ໝາກຂບຄຑືຈຓາຖາໄ ຄເນຘໄ ະບາຈຖທໄ ຉາກເນໄ ນຄໄ , ຌາໍ ແຎຍຈ຺ ຖະບຼຈ, ຌາໍ ຉທ຺ ດໃາຄຑືຈໃ ີຍຈ຺ 250 g ຓາຆເໃ ຌຽນ຺ົໄາ 450 ml (ບຈັ ຉາຘທໃ ຌ 1:3) ໝກັ ແທເໄ ຌ ບຌຸ ນະຑຓູ ນໄບຄ ຆແໃ ທໄ 7 ທຌັ (ຽປັຈຆາໍໄ ກຌັ 3 ຄັໄ ) ຖທໄ ຌາໍ ແຎຉບຄຈທໄ ງຽງໄ ຉບຄຽຍີ 1 ຽຑໃ ືບງກຉທ຺ ດາໃ ຄ ຑືຈບບກ ຌາໍ ແຎຖະຽນີງຈທໄ ງຽໃ ືບຄຖະຽນີງຘຌູ ງາກາຈ (Rotary Evaporator) ແຈຘໄ າຌຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ໜຼທຽປັຈເນໄ ນຄໄ ຈທໄ ງຉບູໄ ຍ຺ ະແຈກໄ າທຘະກຈັ ນງາຍຽກຍັ ແທເໄ ຌບຌຸ ນະຑຓູ ນບໄ ຄ. ເຌກາຌຈ຺ ຖບຄຉບໄ ຄເຆກໄ າທຘະກຈັ ໃ ີຓີ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ 1,000 ppm ຖະ 2,000 ppm. (4) ກາຌກະກຼຓກາທຘະກຈັ າກຑືຈຘາໍ ຖຍັ ຈ຺ ຘບຍ. ກະກຼຓກາທຘະກຈັ ໃ ີະເຆໄ ຈ຺ ຘບຍເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັຓໄ ຂຌຸໄ ຉາໃ ຄໂຽຆໃ ັຌ 1000 ppm ຖະ 2000 ppm ຈງຌາໍ ກາທຘະກຈັ ນງາຍຓາຖະຖາງຈທໄ ງຌາໍໄ ກຌໃ ັ 5 ml ຖທໄ ຌາໍ ແຎເຘເໃ ຌບານາຌ (5) ກາຌກະກຼຓຽຆບືໄ Staphylococcus aureus ຌາໍ ຽບ຺າຽຆືໄບຍັກີຽຕງຓາຽຑາະຖຼໄ ຄເຌບານາຌນົທ NA (Nutrient Agar) ເຌບຌໃຸ ນຑຓູ 37 ບຄ຺ ຘາຽຎັຌຽທຖາ 24 ຆໃທ຺ ຓຄ, ຌາໍ ຽບ຺າຖຌີ ໃ ີຽກຈີ ຂຶໄຌຓາຽຑາະຖຼໄ ຄເຌບານາຌ NB (Nutrient Broth) ຖທໄ ຌາໍ ແຎຍໃຓ຺ ຽຆບືໄ ເຌບຌຸ ນະຑຓູ 37 ບຄ຺ ຘາຽຎັຌຽທຖາ 2 ຆທໃ ຺ ຓຄ. (6) ກາຌກະກຼຓຉທ຺ ທຍຓຸ ຽຎັຌ Positive control. ຌາໍ ຽບ຺າດາຉາໄ ຌຽຆບໄື ຆະຌຈິ Amoxcillin າໍ ຌທຌ 0,5 g ຖະຖາງເຌຌາໍໄ ກຌໃ ັ 5 ml ຖທໄ ຌາໍ ແຎເຘເໃ ຌບານາຌ Nutrient Agar. (7) ກາຌກທຈຘບຍຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆໄືບ Staphylococcus aureus ຈທໄ ງ Dilution Method ຌາໍ ຽບ຺າຽຆບໄື ຍັກີຽຕງໃ ີກຼຓແທຓໄ າຽບື ຄາຄເຌຖະຈຍັ ທາຓຽຂັໄຓຂຌຸໄ 10-5 າກຌຌັໄ ຌາໍ ຽບ຺າຉທ຺ ດໃາຄຂບຄຽຆບືໄ ຍັກີຽຕງເຌຎະຖິຓາຌ 0,1 ml ຖຄ຺ ແຎເຌນົບຈຈ຺ ຖບຄຂບຄກາທຘະກຈັ ຑືຈໃ ີ ກຼຓແທ,ໄ ຌາໍ ດາ Amoxcillin ຽຎັຌ Positive control ຖະ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆໄບື NB ຽຎັຌ Negative control ຌາໍ ຽບ຺າແຎ Incubate ເຌບຌຸ ນະຑຓູ 37 ບຄ຺ ຘາຽຎັຌຽທຖາ 24 ຆໃທ຺ ຓຄ. ນົຄັ າກຌຌັໄ ຽບ຺າຉທ຺ ດໃາຄ 0,1 ml ຓາ Spread ເນໄ ໃທ຺ ບານາຌຖຼໄ ຄຽຆໄບື NA ຌາໍ ແຎ Incubate ເຌບຌຸ ນະຑຓູ 37 ບຄ຺ ຘາຽຎັຌຽທຖາ 29
24 ຆໃທ຺ ຓຄຖທໄ ບາໃ ຌາໃ ຈທໄ ງກາຌຌຍັ າໍ ຌທຌ Colony ຄັ ໝຈ຺ ໃ ີຽກຈີ ຂຌໄຶ ຖທໄ ິຈ ແຖນໃ າາໍ ຌທຌຍັກ ີຽຕງຉໃ ໍໜໃ ຶຄນທ຺ ໜທໃ ງຍໍຖິຓາຈຈງຌາໍ ເຆຘໄ ຈູ (າຖຌຸ ຽີ ກຈຑິກຌຸ ຓ, 2558) ຖຓຸໃ ຌ:ໄີ າໍ ຌທຌຍັກີຽຕງ (CFU) = າໍ ຌທຌຖຌເີ ຌາຌບານາຌ ຖະຈຍັ ຽບື າຄ ຍໍຖິຓາຈຉທ຺ ດາໃ ຄໃ ີເຘເໃ ຌບານາຌຖຼໄ ຄຽຆບືໄ 3.3 ກາຌທຽິ າະຂຓໍໄ ຌູ ຖະ ກາຌບະິຍາງ ຘາໄ ຄຊາຌຂຓໍໄ ຌູ ຖະ ທຽິ າະຂຓໍໄ ຌູ ຈງຌາໍ ເຆໄ Microsoft Word ຖະ Microsoft Excel 30
ຑາກີ 4 ຏຌ຺ ກາຌຘກຶ ຘາ ຖະ ກາຌຘຌ຺ ະຌາ າກກາຌຽກັຍກາໍ ຂໍຓໄ ຌູ ກາຌຘຶກຘາຉທ຺ ຄິ າກໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາເຌກາຌ ຎໃ ີຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຈງກາຌຘາໍ ຑາຈໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄກຼໃ ທກຍັ ຍຌັ ຈາຆະຌິຈຑືຈໃ ີຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ີຌຎທ຺ ຍາຈຏ, ທິ ີຎຄຸ ຉຄໃ , ທິີຽກຍັ ປກັ ຘາ ຖະ ກາຌຈ຺ ຘບຍນາຎະຘິຈຉິຑາຍເຌກາຌດຍັ ດຄັໄ ຽຆືໄບຍັກ ີຽຕງແຈຏໄ ຌ຺ ຈຄໃ ັ ຖຓຸໃ ຌ:ໄີ 4.1 ຏຌ຺ ກາຌຘຶກຘາ 4.1.1 ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. ກ. ຂຓໍໄ ຌູ ໃທ຺ ແຎຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ ກາຌຘຶກຘາຄັໄ ຌແີໄ ຈຖໄ ທຍຖທຓຂໍໄຓຌູ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ າກໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 11 ຌ຺ , ງິຄ 3 ຌ຺ ຑາງເຌ 9 ຍາໄ ຌແຈໄ ກ:ໃ ຍາໄ ຌາໃ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌຘທຌຓບຌ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌງບຈຖຼໄ ຄ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌຌາໍໄ າກ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌຓທໃ ຄ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌຑຼຄຈີ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌປຍີ ຽຓບື ຄາໍ , ຍາໄ ຌຉບຄ ຽຓບື ຄາໍ ຖະ ຍາໄ ຌາໃ ກ ຽຓບື ຄຎກ. ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄໃ ີກາໃ ທຓາຌຌັໄ ຽປັຈໜາໄ ໃ ີເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຌ຺ ຽັຍຑາງເຌບໄ ຄຊໃ ິຌ. ໝໍ ດາ ຑໄືຌຽຓບື ຄຓຆີ ທໃ ຄບາງຸ 51 – 60 ຎີ ຓີ າໍ ຌທຌ 6 ຌ຺ , 61 – 70 ຎີຓີ າໍ ຌທຌ 5 ຌ຺ . ໝໍ ດາຘທໃ ຌນົາງຽຎັຌ ຌ຺ ຊໃ ຌິ ຽຈຓີ , ຌຍັ ຊຘື າຘະໜາຑຈຸ ຖະ ຘາຘະໜາຏີ. ຎະກບຍຓີ 3 ຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າື ຽຏໃ ຺າຖາທ າໍ ຌທຌ 5 ຌ຺ , ຽຏໃ ຺າຓຄ຺ໄ າໍ ຌທຌ 4 ຌ຺ ຖະ ຽຏໃ ຺າແຉ າໍ ຌທຌ 2 ຌ຺ . ໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຓບີ າຆີຍຉຌ຺ໄ ຉໍ 8 ຌ຺ ຖະ ບາຆຍີ ຽຘຓີ 3 ຌ຺ . ຉາຉະຖາຄ 4. 1 ບາງ,ຸ ບາຆຍີ ຖະ ຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າ ຂຓໍໄ ຌູ ຘທໃ ຌຉທ຺ າໍ ຌທຌດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ບຈັ ຉາຘທໃ ຌປບໄ ງ ບາງຸ 54.55 45.45 51 – 60 ຎີ 6 100 61 – 70 ຎີ 5 72.73 ຖທຓ 11 27.27 100 ບາຆຍີ ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ 45.45 ຽຎັຌບາຆຍີ ຉຌ຺ໄ ຉໍ 8 36.36 18.19 ຽຎັຌບາຆຍີ ຽຘຓີ 3 100 ຖທຓ 11 ຆຌ຺ ຽຏໃ ຺າ ຖາທ 5 ຓຄ຺ໄ 4 ແຉ 2 ຖທຓ 11 31
ຂ. ກາຌຘຍື ບຈຑຓູ ຎຌັ ງາເຌກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາຌີໄ ຓຌໃ ແຈປໄ ຍັ ກາຌຊາໃ ງບຈຓາາກຍຌັ ຑະຍູຖຸຈ, າກຍູ າ, ບາາຌ ຖະ ຑບໄ ຓຄັ ຘກຶ ຘາປຼຌປຈູໄ ທໄ ງຉຌ຺ ຽບຄຌາໍ ຉາໍ ຖາດາໃ ີແຈປໄ ຍັ າກບູ າາຌຌາໍ ບກີ . ໝໍ ດາໃ ີຽີງແຈປໄ ຍັ ກາຌຽຐິກບຍ຺ ປຓ຺ ຓີ າໍ ຌທຌ 4 ຌ຺ ຖະ ຘທໃ ຌີຽນົືບຓຌໃ ຍໃ ໍຌັ ແຈປໄ ຍັ ກາຌຽຐິກບຍ຺ ປຍ຺ . ກາຌຎໃ ີຌຎທ຺ ຓຌໃ ແຈຓໄ ກີ າຌຘຄັ ຽກຈບາກາຌຂບຄຑະງາຈໃ ີຽີງຎໃ ີຌຎທ຺ ຏາໃ ຌຓາ ຌາໍ ຓາ ຽຎັຌຎະຘຍ຺ ກາຌຆທີ ຈິ , ຽຎັຌທາຓປ,ູໄ ຽຎັຌຂໍຓໄ ຌູ ຓຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຑະງາຈ. ງບໄ ຌຌທຌໄີ ໃ ຄິ ຽປັຈເນຓໄ ີ ຌ຺ ໃ ີປູໄ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຓາຈ຺ ຖບຄເຆກໄ ຍັ ຌ຺ ຽຍັ ແຈ.ໄ ປຄຄູ ເໃ ີຽປຈັ ເນຓໄ າຽຎັຌໝໍ ດາຓຌໃ ຓາາກກາຌີຽນັຌຑໃ ໍຓຓໃ ກີ າຌຆທໃ ງຽນົືບຎໃ ິຌຎທ຺ ຌ຺ ໃ ີກຸ ງາກ, ຍໃ ໍຓຽີ ຄຌິ ແຎປຄໝໍ ຖະ ຍາຄຌ຺ ຍໃ ໍຘາຓາຈຎທ຺ ແຈຈໄ ທໄ ງດານົທຄຑາງເຌຂບຍຽຂຈຉຌ຺ ຽບຄບາເຘດ.ໃູ ຈຄໃ ັ ຌຌັໄ , ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຈທໄ ງດາຑໄືຌຽຓບື ຄໃຄິ ຽຎັຌາຄຽຖືບກໜໃ ຶຄຂບຄຌ຺ ຽຍັ ໃ ີກຸ ງາກ. ຉາຉະຖາຄ 4. 2 ກາຌຘຍື ບຈ ຖະ ກາຌຽຂ຺ໄາປທໃ ຓຽຐິກບຍ຺ ປຓ຺ ຂຓໍໄ ຌູ ຘທໃ ຌຉທ຺ າໍ ຌທຌໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ບຈັ ຉາຘທໃ ຌປບໄ ງ ຘຍື ຉໃ ໍາກຍຌັ ຑະຍຖູ ຈຸ 6 58.33 ປຼຌປູໄ າກຍູ າບາາຌ 5 41.67 ຖທຓ 11 100 ຽີງປທໃ ຓຽຐກິ ບຍ຺ ປຓ຺ 33.33 ຍໃ ຽໍ ງີ ປທໃ ຓຽຐິກບຍ຺ ປຓ຺ 4 66.67 ຖທຓ 7 100 11 . ທາຓນົາກນົາງຂບຄຉາໍ ຖາດາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. າກກາຌຖທຍຖທຓຉາໍ ຖາດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏາກໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄາໍ ຌທຌ 11 ຌ຺ ຎະກບຍ ຈທໄ ງຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ 41 ຉາໍ ຖາ ຈຄໃ ັ ຉາຉະຖາຄ 4.3 ຎະກບຍຈທໄ ງຉາໍ ຖາດາໃ ີເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຑາງເຌາໍ ຌທຌ 16 ຉາໍ ຖາ ຖະ ຉາໍ ຖາໃ ີເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຑາງຌບກ 25 ຉາໍ ຖາ. ເຆຎໄ ທ຺ ຍາຈຏຆືຓຽຆໄືບາໍ ຌທຌ 6 ຉາໍ ຖາ, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີຌບກ 6 ຉາໍ ຖາ, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີເຌ 16 ຉາໍ ຖາ, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຘຈ຺ າໍ ຌທຌ 4 ຉາໍ ຖາ ຖະ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຏຑຸ ບຄາໍ ຌທຌ 9 ຉາໍ ຖາ ຈຄໃ ັ ຉາຉະຖາຄີ 4.4. 32
ຉາຉະຖາຄ 4. 3 ຖາງຖະບຼຈຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ ຉາໍ ຖາ ຆະຌຈິ ຑືຈໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆໄ ຎະຽຑຈກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ທິ ີກາຌ ຍາຈຏຆຓື ຽຆບໄື ຐຌ຺ າ 1 ບບໄ ງຈາໍ , ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂັຍ ຆຓື ຽຆບໄື ຐຌ຺ າ 2 ບບໄ ງຈາໍ ຆຓື ຽຆບືໄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 3 ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂັຍ, ຽບື ຉາໄ ຄ ຆຓື ຽຆບໄື ຉາໍ ຑະ 4 ກກ຺ ດາຘຍູ , ນງາໄ ນຽູ ງ, ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂັຍ ຆຓື ຽຆບໄື ຉາໍ າ 5 ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂັຍ, ບກ ຆຓື ຽຆບືໄ ຉາໍ ຑະ ຐີຌບກ ຉາໍ ຑະ 6 ຏກັ ກຈູ ຂຽີໄ ຂັຍ, ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ, ກກ຺ ດາຘຍູ ຐີຌບກ ຉາໍ ຑະ ຐຌີ ບກ ຉາໍ ຑະ 7 ຏກັ ຑທ, ຈບກຈາທຽປບື ຄ ຐີຌບກ ຉາໍ ຑະ ຐຌີ ບກ ຉາໍ ຑະ 8 ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ, ກກ຺ ດາຘຍູ ຐຌີ ບກ ຉາໍ າ 9 ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 10 ຈບກຈາທຽປບື ຄ, ຏກັ ຑທ, ກກ຺ ດາຘຍູ ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 11 ຏກັ ຑທ, ກກ຺ ດາຘຍູ , ຈບກປກັ ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 12 ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ, ຽບື ຉາໄ ຄ ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 13 ນງາໄ ງຍຸ ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 14 ກທໄ ງຉຍີ ຐເີ ຌ ຐຌ຺ ຈໃ ຓື 15 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ, ໜາຓກຌ຺ າ, ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 16 ຽຍ຺າໄ ຽຖບື ຈ ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ຐເີ ຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 17 ຑຄັໄ ກາໃ ໍ , ຽບື ຉາໄ ຄ, ນງາໄ ນຽູ ງ ຐີເຌ ຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື 18 ຄທີໄ ຎາໃ , ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , ກກ຺ ຉຌີ ຉຄໃ ັ ຏຘຈ຺ ຐຌ຺ າ 19 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ, ຑຄັໄ ກາໃ ໍ ຏຘຈ຺ ຐຌ຺ າ ຏຘຈ຺ ຐຌ຺ າ 20 ຘະຖາຄຓ, ຉຌ຺ໄ ໜາຈ ຏຘຈ຺ ຉາໍ ຑະ ຏຏຑຸ ບຄ ຉາໍ ຑະ 21 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ, ຑຄັໄ ກາໃ ໍ , ໜາຓນຌັ ຏຏຑຸ ບຄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 22 ຽຍາ຺ໄ ຽຖບື ຈ, ນງາໄ ນຽູ ງ 23 ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , ຽບື ຉາໄ ຄ, ກກ຺ ຉີຌຉໃຄັ 24 ຽຍ຺າໄ ຽຖບື ຈ, ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ 25 ນງາໄ ງຍຸ , ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , ຽບື ຉາໄ ຄ 26 ນງາໄ ງຍຸ , ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ 27 ຽບື ຉາໄ ຄ 28 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ, ຽບື ຉາໄ ຄ 29 ຐາໄ ງຎາໃ 30 ກກ຺ ບຄ 31 ຽບຌບາໄ (ຽຍຌບາໄ ) 32 ໝາກຽງາ຺ 33 ຘະຖາຄຓ, ບກ, ໝາກຽງາ຺ 34 ຉຌ຺ໄ ຘິຍຘບຄຖາຘີ 33
ຖ/ຈ ຉາໍ ຖາດາ ຎະຽຑຈຍາຈຏ ທິ ີກາຌ 35 ບກ, ຏກັ ຑທ, ກກ຺ ດາຘຍູ ຏຏຑຸ ບຄ ຉາໍ ຑະ 36 ໜາຓກຌ຺ າ, ກກ຺ ບຄ ຏຏຑຸ ບຄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 37 ຄທີໄ ຎາໃ , ໜາຓຽຖັຍຓທ, ໜາຓນຌັ ຏຏຑຸ ບຄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 38 ຄທີໄ ຎາໃ , ຑຄັໄ ກາໃ ໍ , ໜາຓກຌ຺ າ ຏຏຑຸ ບຄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 39 ໜາຓຽຖັຍຓທ ຏຏຑຸ ບຄ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ 40 ຄທໄີ ຎາໃ ຏຏຑຸ ບຄ ຉາໍ າ 41 ຈບກນບຌແກໃ ຐຌ຺ າ ກາຌຖທຍຖທຓຉາໍ ຖາດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຎະຽຑຈຍາຈຏຄັ ໝຈ຺ 41 ຉາໍ ຖາ ໃ ີໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄແຈໄ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຑຍ຺ ທາໃ ຍາຈຏຓີ 5 ຎະຽຑຈ ແຈໄ ກ:ໃ ຐີເຌ, ຏຏຑຸ ບຄ, ຏຆຓື ຽຆືບໄ , ຐີຌບກ ຖະ ຏຘຈ຺ . ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີເຌຓີ 16 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 39.02%, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຏຑຸ ບຄ 9 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 21.95%, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຆຓື ຽຆບືໄ ຖະ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີຌບກຎະກບຍຓີ ດໃາຄຖະ 6 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 14.63% ຖະ ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຘຈ຺ ຎະກບຍຓີ 4 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 9.76%. ຈຄໃ ັ ຉາຉະຖາຄ 4.4 ຉາຉະຖາຄ 4. 4 ຉາໍ ຖາດາໃ ີເຆເໄ ຌຉຖໃ ະຎະຽຑຈຍາຈຏ ຎະຽຑຈ ຖກັ ຘະຌະຂບຄຎະຽຑຈຍາຈຏ າໍ ຌທຌ ຽຎີຽຆັຌ າໍ ຌທຌ ຽຎີຽຆັຌ ຖ/ຈ ຽຎັຌຉຓໃຸ ຖະ ຽຎຌັ ຍາຈາຄເຌຽຆໃ ັຌ ຉຓຸໃ ຉາໍ ຖາ ໝໍ ດາ ຍາຈຏ ເຌຖາໍ ແຘ,ໄ ຉຓຸໃ ເຌກະຽຑາະ, ຉຓໃຸ ເຌຉຍັ 1 ຐເີ ຌ 16 39.02 11 100 2 ຏຏຑຸ ບຄ ຽກຈີ າກຏທີ ໜຄັ ຽຎັຌຉຓໃຸ ເຘຖທໄ ກໃເໍ ນຽໄ ກຈີ 9 21.95 9 81.82 ຍາຈຏ ຖະ ຓໜີ ບຄ 3 ຆຓື ຽຆບໄື ຏຓຽີ ກຈີ ຂຌຶໄ ຈຌ຺ ຖທໄ ຓກີ າຌຽຌໃ າ຺ ຽຎໃ ືບງ ຎໃ ີຌ 6 14.63 9 81.82 ຎທ຺ ຌາຌຈີ 6 14.63 8 72.73 4 9.76 9 81.82 4 ຐີຌບກ ຽຎຌັ ຉຓໃຸ ແໃ ຈຄ, ຓໜີ ບຄຽປັຈເນຽໄ ຍັ 5 ຏຘຈ຺ ຏໃ ີຽກຈີ ຂຌຶໄ ເໝໃ ຽຆໃ ຄິ ຽກຈີ າກທຈັ ຊຓຸ ີ ຓ຺ ຍາຈ ຖທຓ 41 100 11 100 າກຉາຉະຖາຄຂາໄ ຄຽິຄເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຎະຽຑຈຍາຈຏ ຂບຄໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄແຈຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຼຍກຍັ າໍ ຌທຌໝໍ ດາເຌຍາຈຏ 5 ຎະຽຑຈ ື: ຐີເຌ, ຏຏຑຸ ບຄ, ຏຆືຓຽຆືໄບ, ຐີຌບກ ຖະ 34
ຏຘຈ຺ . ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີເຌຓີ 11 ຌ຺ ຽໃ ຺າ 100% ຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ , ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຏຑຸ ບຄ, ຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຆຓື ຽຆໄືບ ຖະ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຏຘຈ຺ ດໃາຄຖະ 9 ຌ຺ ຽໃ ຺າກຍັ 81,82% ຂບຄໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ ຖະ ຎໃ ິຌຎທ຺ ຐີຌບກ ຓີ 8 ຌ຺ ຽໃ ຺າກຍັ 72,73% ຂບຄໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ . ຄ. ຑືຈເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ. າກກາຌຖທຍຖທຓຑືຈຽຎັຌດາໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄແຈໄ ຄັ ໝຈ຺ 29 ຆະຌຈິ ຽຆໃ ຄິ ຓກີ າຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ຽຓໃບື ຎຼຍຼຍກຍັ າໍ ຌທຌຉາໍ ຖາດາ ໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຂບຄໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງກທາໃ ໝູໃ ຓຌໃ ຽບື ຉາໄ ຄ, ກກ຺ ດາຘຍູ , ຉຌ຺ໄ ໜາຈ; ປບຄຖຄ຺ ຓາຓຌໃ ຏກັ ກຈູ ຂຽີໄ ຂັຍ ຖະ ຉຌ຺ໄ ຂາຓຽຉງໄ ນົື ຌັ ປຓໃ ຺ ງບຍ; ຄທີໄ ຎໃາ ຖະ ຏກັ ຑທ; ບກ, ໜາຓກຌ຺ າ, ໜາຓຽຖັຍຓທ, ນງາໄ ນຽູ ງ , ນງາໄ ງຍຸ , ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , ບບໄ ງຈາໍ , ຽຍ຺ໄາຽຖືບຈ ຖະ ຑຄັໄ ກາໃ ໍ ; ຈບກຈາທຽປບື ຄ, ຽບຌບາໄ (ຽຍຌບາໄ ), ກກ຺ ບຄ, ກກ຺ ຉີຌຉໃຄັ , ໝາກຽງ຺າ, ໜາຓນຌັ , ຘະຖາຄຓ, ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ ຖະ ຈບກປກັ , ຈບກນບຌແກ,ໃ ກກ຺ ຐາໄ ງຎາໃ , ກທໄ ງຉຍີ , ຉຌ຺ໄ ຘຍິ ຘບຄຖາຘີ ຉາຓຖາໍ ຈຍັ . ຘະຈຄບບກເຌຉາຉະຖາຄຖຓຸໃ ຌ:ໄີ ຉາຉະຖາຄ 4. 5 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 5 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບຄີ ຉາຓາໍ ຌທຌຉາໍ ຖາ ຖ/ຈ ຆະຌຈິ າໍ ຌທຌຉາໍ ຖາ ຽຎີຽຆັຌ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆໄ 1 ຽບື ຉາໄ ຄ Hoya macrophylla Blume. 14.63 6 14.63 2 ກກ຺ ດາຘຍູ Nicotiana tabacum L., 6 14.63 6 12.20 3 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ Blumea balsamifera DC. 5 12.20 5 9.76 4 ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂັຍ Lygodium flexuosum (L.) Sw. 4 9.76 4 7.32 5 ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ Biophytum sensitivum (L.) DC. 3 7.32 3 7.32 6 ຄທໄີ ຎາໃ Bombax ceiba L. 3 100 41 7 ຏກັ ຑທ Polygonum odoratum Lour. 8 ບກ Pistia stratiotes L. 9 ໜາຓກຌ຺ າ Harrisonia perforata Merr. 10 ໜາຓຽຖັຍຓທ Toddalia asiatica (L.) Lam ຖທຓ 29 ຆະຌຈິ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ຽຓໃບື ຎຼຍຼຍກຍັ າໍ ຌທຌໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄ ໃ ີຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຽຆໃ ຄິ ຌາໍ ເຆນໄ ົາງກທາໃ ໝູໃ ຓຌໃ ບບໄ ງຈາໍ ; ປບຄຖຄ຺ ຓາຓຌໃ ນງາໄ ງຍຸ ; ຽບື ຉາໄ ຄ, ກກ຺ ດາຘຍູ , ຉຌ຺ໄ ໜາຈ; ຽບຌບາໄ (ຽຍຌບາໄ ), ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ; ຏກັ ກຈູ ຂຽີໄ ຂັຍ, ຉຌ຺ໄ ຂາຓຽຉງໄ ນົື ຌັ ປໃຓ຺ ງບຍ, ກກ຺ ຐາໄ ງຎາໃ . ຄທໄີ ຎໃາ, ຏກັ ຑທ, ຽຍ຺ໄາຽຖືບຈ, ກທໄ ງຉຍີ ; ບກ, ໜາຓກຌ຺ າ, ໜາຓຽຖັຍຓທ, ນງາໄ ນຽູ ງ, ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , 35
ຑຄັໄ ກາໃ ໍ ; ຈບກຈາທຽປບື ຄ, ກກ຺ ບຄ, ກກ຺ ຉຌີ ຉຄໃ ັ , ໝາກຽງ຺າ, ໜາຓນຌັ , ຘະຖາຄຓ; ຈບກປກັ , ຈບກນບຌແກໃ ຖະ ຉຌ຺ໄ ຘິຍຘບຄຖາຘີຉາຓຖາໍ ຈຍັ . ຘະຈຄບບກເຌຉາຉະຖາຄຖຓຸໃ ຌ:ີໄ ຉາຉະຖາຄ 4. 6 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 10 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບຄີ ຉາຓາໍ ຌທຌໝໍ ດາ ຖ/ຈ ຆະຌຈິ າໍ ຌທຌໝໍ ດາ ຽຎີຽຆັຌ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆຉໄ າໍ ຖາ 1 ບບໄ ງຈາໍ Saccharum sinense Roxb. 72.73 8 63.64 2 ນງາໄ ງຍຸ Mimosa pudica L. 7 54.55 6 54.55 3 ຽບື ຉາໄ ຄ Hoya macrophylla Blume. 6 54.55 6 54.55 4 ກກ຺ ດາຘຍູ Nicotiana tabacum L. 54.55 6 45.45 5 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ Blumea balsamifera DC. 45.45 6 ຽບຌບາໄ (ຽຍຌບາໄ ) 6 45.45 7 ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ Osbeckia stellata Buch.-Ham. ex 5 100 D.Don 5 5 Jatropha gossypifolia L. 11 8 ຏກັ ກຈູ ຂຽໄີ ຂຍັ Lygodium flexuosum (L.) Sw. 9 ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ Biophytum sensitivum (L.) DC. 10 ກກ຺ ຐາໄ ງຎາໃ Thespesia lampas (Cav.) Dalzell ຖທຓ 29 ຆະຌຈິ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຽຎັຌດາ ຽຓໃບື ຎຼຍຼຍກຍັ ຎະຽຑຈຑະງາຈ ໃ ີໝໍ ດາຑໄືຌຽຓບື ຄຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏ ຽຆໃ ຄິ ຌາໍ ເຆນໄ ົາງກທາໃ ໝູໃ ຓຌໃ ກກ຺ ດາຘຍູ ; ປບຄຖຄ຺ ຓາຓຌໃ ຉຌ຺ໄ ຂາຓຽຉງໄ ນົື ຌັ ປຓໃ ຺ ງບຍ. ຽືບຉາໄ ຄ, ຉຌ຺ໄ ໜາຈ, ຄທີໄ ຎໃາ, ຏກັ ຑທ, ບກ, ໜາຓກຌ຺ າ, ໜາຓຽຖັຍຓທ, ນງາໄ ນຽູ ງ, ບບໄ ງຈາໍ , ຑຄັໄ ກາໃ ໍ , ກກ຺ ບຄ ໝາກຽງ຺າ, ໜາຓນຌັ ຘະຖາຄຓ; ນງາໄ ງຍຸ , ຽບຌບາໄ (ຽຍຌບາໄ ), ນໃຄ຺ ນບໄ ຓ ນົື ຽງ຺າຈຄ, ຏກັ ກຈູ ຂີຽໄ ຂັຍ, ກກ຺ ຐາໄ ງຎໃາ, ຽຍ຺ໄາຽຖືບຈ, ກທໄ ງຉີຍ, ຄທໄ ຌຓຄທຌັ , ຈບກຈາທຽປືບຄ, ກກ຺ ຉີຌຉໃຄັ , ຈບກປກັ , ຈບກ ນບຌແກໃ ຖະ ຉຌ຺ໄ ຘຍິ ຘບຄຖາຘີ. ຘະຈຄບບກເຌຉາຉະຖາຄຖຓຸໃ ຌ:ີໄ 36
ຉາຉະຖາຄ 4.7 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາ 2 ຆະຌຈິ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆນໄ ົາງໃ ີຘຈຸ ຈງບຄີ ຉາຓາໍ ຌທຌຎະຽຑຈຑະງາຈ ຖ/ຈ ຆະຌຈິ ຆໃ ທື ິ ະງາຘາຈ າໍ ຌທຌຎະຽຑຈຑະງາຈ ຽຎີຽຆັຌ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ເຆຎໄ ໃ ິຌຎທ຺ 1 ກກ຺ ດາຘຍູ Nicotiana tabacum L. 80 4 60 2 ຉຌ຺ໄ ຂາຓ ນົື ຌັ ປຓ຺ ງບຍ Biophytum sensitivum (L.) DC. 3 40 2 40 3 ຽບື ຉາໄ ຄ Hoya macrophylla Blume. 2 40 4 ຉຌ຺ໄ ໜາຈ Blumea balsamifera DC. 2 40 2 40 5 ຄທໄີ ຎາໃ Bombax ceiba L., 2 40 2 40 6 ຏກັ ຑທ Polygonum odoratum Lour. 2 40 2 100 7 ບກ Pistia stratiotes L. 5 8 ໜາຓກຌ຺ າ Harrisonia perforata Merr. 9 ໜາຓຽຖັຍຓທ Toddalia asiatica (L.) Lam 10 ນງາໄ ນຽູ ງ Artemisia annua L. ຖທຓ 29 ຆະຌຈິ . ທາຓນົາກນົາງຂບຄາໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາເຌຉາໍ ຖາດາ ຑືຈຽຎັຌດາໃ ີແຈຊໄ ກື ຌາໍ ເຆຽໄ ຂ຺ໄາເຌຉາໍ ຖາດາຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຄັ ໝຈ຺ 41 ຉາໍ ຖາ ຑຍ຺ ທາໃ ຉາໍ ຖາ ຌາໍ ເຆຘໄ ທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຂບຄຑືຈ 3 ຆະຌຈິ ແຈຌໄ າໍ ເຆໄ 14 ຉາໍ ຖາ ຽໃ ຺າກຍັ 34.15%, ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຂບຄຑືຈ 1 ຆະຌຈິ ຓີ 14 ຉາໍ ຖາ ຽໃ ຺າກຍັ 34.15% ຖະ ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຂບຄຑືຈ 2 ຆະຌຈິ ຓີ 13 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 31.71% . ໍາຌທຌຉ ໍາຖາດາ ຖະ ຽ ີຎຽ ັຆຌ 40 31.71 34.15 35 34.15 30 25 20 15 14 13 14 10 5 0 ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຑຈື 1 ຆະຌຈິ ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຑືຈ 2 ຆະຌຈິ ຘທໃ ຌຎະຘຓ຺ ຑຈື 3 ຆະຌຈິ າໍ ຌທຌຆະຌຈິ ຑືຈ ຽຎີຽຆັຌ ປຍູ ີ 4. 1 າໍ ຌທຌຑືຈຽຎັຌດາເຌຉຖໃ ະຉາໍ ຖາ 37
ຏາໃ ຌກາຌຖທຍຖທຓຂໍຓໄ ຌູ ກາຌຌາໍ ເຆຑໄ ືຈຆະຌຈິ ຈຼທ ຽຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຑຍ຺ ທາໃ ຓຑີ ືຈ 5 ຆະຌຈິ ແຈໄ ກ:ໃ ກທໄ ງຉຍີ , ຐາງຎໃາ, ບບໄ ງຈາໍ , ຘິຍຘບຄຖາຘີ ຖະ ຈບກນບຌແກ.ໃ ຽຆໃ ຄິ ເຌ ຌຌັໄ ບບໄ ງຈາໍ ແຈປໄ ຍັ ກາຌຌາໍ ເຆໄ ຄັ ໝຈ຺ 8 ຉາໍ ຖາ ຼຍຽໃ ຺າກຍັ 34.78% ຂບຄຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ , ຐາໄ ງ ຎາໃ ຓີ 6 ຉາໍ ຖາຼຍຽໃ ຺າກຍັ 26.09% ຂບຄຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ , ກທໄ ງຉີຍ ຖະ ຘິຍຘບຄຖາຘີຓຆີ ະຌຈິ ຖະ 4 ຉາໍ ຖາຼຍຽໃ ຺າກຍັ 17.39% ຂບຄຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ ຖະ ຈບກນບຌແກຓໃ ີ 1 ຉາໍ ຖາຼຍຽໃ ຺າ ກຍັ 4.35% ຂບຄຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ . ຈຄໃ ັ ຉາຉະຖາຄ 4. 8 ຉາຉະຖາຄ 4.8 າໍ ຌທຌຉາໍ ຖາດາໃ ີຎຄຸ ຉຄໃ ຈທໄ ງຑືຈຽຎັຌດາຑຼຄຆະຌຈິ ຈຼທຽຂ຺ໄາເຌກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຍາຈຏຂບຄ ໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄ ໝໍ ດາ ຑືຈຆະຌຈິ ຈຼທ ໃ ີແຈຌໄ າໍ ຓາເຆເໄ ຌຉາໍ ຖາ ຑືໄຌຽຓບື ຄ ກທໄ ງຉີຍ ຐາໄ ງຎໃາ ບບໄ ງຈາໍ 12 ຖາຘີ ຈບກນບຌແກ ໃ ຖທຓຉາໍ ຖາ ໝໍ ດາຏໄູ ີ 1 1 1 3 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 2 0 1 10 0 2 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 3 0 0 1 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 4 0 1 10 0 1 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 5 1 0 3 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 6 0 1 01 0 2 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 7 0 1 2 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 8 0 0 00 0 1 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 9 1 1 2 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 10 1 0 11 0 3 ໝໍ ດາຏໄູ ີ 11 0 0 3 ຖທຓ 4 6 10 0 23 ຽຎີຽຆັຌ 100 17.39 26.09 10 0 10 0 00 0 11 0 11 1 8 4 1 34.78 17.39 4.35 ຘ. ທິ ີຎຄຸ ຉາໍ ຖາດາຑໄືຌຽຓບື ຄ າກຉາໍ ຖາດາຄັ ໝຈ຺ າໍ ຌທຌ 41 ຉາໍ ຖາ າໍ ຌກຉາຓທິ ີກາຌຎຄຸ ຉຄໃ ຄັ ໝຈ຺ ແຈໄ 6 ທິີ ື: ທິ ີຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ; ທິ ີຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ; ທິ ີຉາໍ ຑະ; ທິ ີຉາໍ າ; ທິ ີຐຌ຺ ຈໃ ຓື ຖະ ທິ ີກາຌຐຌ຺ າ. (ຉາຉະຖາຄ 4.9) ກາຌຎໃ ິຌຎທ຺ ຂບຄໝໍ ດາຑືໄຌຽຓບື ຄຘທໃ ຌນົາງຓຌໃ ຌາໍ ເຆທໄ ິ ີກາຌຉຓ຺ໄ ຈໃ ຓື ກທຓາໍ ຌທຌ 15 ຉາໍ ຖາ ຽໃ ຺າກຍັ 36. 59%; ທິ ີກາຌຉາໍ ຑະ າໍ ຌທຌ 10 ຉາໍ ຖາ ຽໃ ຺າກຍັ 24.39%; ກາຌຐຌ຺ າ ຖະ ຉຓ຺ໄ ຖາໄ ຄ ທິ ີຖະ 6 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 14.63%; ຉາໍ າ າໍ ຌທຌ 3 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 7.32% ຖະ ຐຌ຺ ຈໃ ຓື າໍ ຌທຌ 1 ຉາໍ ຖາຽໃ ຺າກຍັ 2.44%. ຈຄໃ ັ ຉາຉະຖາຄ 4.10 38
Search
Read the Text Version
- 1
- 2
- 3
- 4
- 5
- 6
- 7
- 8
- 9
- 10
- 11
- 12
- 13
- 14
- 15
- 16
- 17
- 18
- 19
- 20
- 21
- 22
- 23
- 24
- 25
- 26
- 27
- 28
- 29
- 30
- 31
- 32
- 33
- 34
- 35
- 36
- 37
- 38
- 39
- 40
- 41
- 42
- 43
- 44
- 45
- 46
- 47
- 48
- 49
- 50
- 51
- 52
- 53
- 54
- 55
- 56
- 57
- 58
- 59
- 60
- 61
- 62
- 63
- 64
- 65
- 66
- 67
- 68
- 69
- 70
- 71
- 72
- 73
- 74
- 75
- 76
- 77
- 78
- 79
- 80
- 81
- 82
- 83
- 84
- 85
- 86
- 87
- 88
- 89
- 90
- 91
- 92
- 93
- 94
- 95
- 96
- 97
- 98
- 99
- 100
- 101
- 102
- 103
- 104
- 105
- 106
- 107
- 108
- 109
- 110
- 111
- 112
- 113
- 114
- 115
- 116
- 117
- 118
- 119
- 120
- 121
- 122
- 123
- 124
- 125
- 126
- 127
- 128
- 129
- 130
