คู่มือ ทักษะความฉลาดทางดิจิทัล สำหรับครู นายณัฐพัชร์ จันทรสุข

นายณฐั พชั ร์ จนั ทรสขุ

สารบญั เร่อื ง หนา้ ทกั ษะท่ี 1 ทกั ษะในการรกั ษาอตั ลกั ษณท์ ด่ี ขี องตนเอง (Digital Citizen Identity) 1 ทกั ษะท่ี 2 ทกั ษะการคดิ วเิ คราะหม์ วี จิ ารณญาณท่ดี ี (Critical Thinking) 2 ทกั ษะท่ี 3 ทกั ษะในการรกั ษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอร์ 3 (Cyber securityManagement) 4 ทกั ษะท่ี 4 ทกั ษะในการรกั ษาขอ้ มูลสว่ นตวั (Privacy Management) 5 ทกั ษะท่ี 5 ทกั ษะในการจดั สรรเวลาหนา้ จอ (ScreenTimeManagement) ทกั ษะท่ี 6 ทกั ษะในการบรหิ ารจดั การขอ้ มูลทผ่ี ูใ้ ชง้ านมกี ารท้งิ ไวบ้ นโลกออนไลน์ 6 (Digital Footprints) 7 ทกั ษะท่ี 7 ทกั ษะในการรบั มือกบั การกลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอร์ 8 9 (Cyberbullying Management) 10 ทกั ษะท่ี 8 ทกั ษะการใชเ้ ทคโนโลยอี ยา่ งมีจรยิ ธรรม (Cyberbullying Management) สรุปความรูท้ ่ไี ดร้ บั เอกสารอา้ งองิ

สามารถสรา้ งและบริหารจดั การอตั ลกั ษณ์ท่ีดีของตนเองไวไ้ ดอ้ ย่างดีทง้ั ในโลกออนไลน์และโลกความ จรงิ อตั ลกั ษณท์ ่ดี คี ือ การท่ผี ูใ้ ชส้ ่อื ดิจทิ ลั สรา้ งภาพลกั ษณใ์ นโลกออนไลนข์ องตนเองในแงบ่ วก ทง้ั ความคิด ความรูส้ กึ และการกระทา โดยมีวิจารณญาณในการรบั ส่งข่าวสารและแสดงความคิดเหน็ มีความเห็นอก เหน็ ใจผูร้ ่วมใชง้ านในสงั คมออนไลน์ และรูจ้ กั รบั ผิดชอบต่อการกระทา ไม่กระทาการท่ีผิดกฎหมายและ จริยธรรมในโลกออนไลน์ เช่น การละเมิดลขิ สิทธ์ิ การกลนั่ แกลง้ หรือการใชว้ าจาท่ีสรา้ งความเกลียดชงั ผูอ้ น่ื ทางสอ่ื ออนไลน์

สามารถในการวิเคราะหแ์ ยกแยะระหว่างขอ้ มูลท่ีถูกตอ้ งและขอ้ มูลท่ีผิด ขอ้ มูลท่ีมีเน้ือหาเป็ น ประโยชน์และขอ้ มูลท่เี ขา้ ข่ายอนั ตราย ขอ้ มูลติดต่อทางออนไลน์ท่ีน่าตง้ั ขอ้ สงสยั และน่าเช่ือถือได้ เม่ือใช้ อนิ เทอรเ์ น็ตจะรูว้ า่ เน้ือหาอะไร เป็ นสาระ มีประโยชน์ รูเ้ ท่าทนั ส่ือและสารสนเทศ สามารถวิเคราะหแ์ ละ ประเมินขอ้ มลู จากแหลง่ ขอ้ มลู ท่ีหลากหลายได้ เขา้ ใจรูปแบบการหลอกลวงต่างๆ ในโลกไซเบอร์ เช่น ข่าว ปลอมเวบ็ ปลอม ภาพตดั ต่อ เป็นตน้ การคิดวเิ คราะหม์ วี จิ ารณญาณท่ดี มี อี งคป์ ระกอบดงั น้ี

สามารถป้ องกนั ขอ้ มูลดว้ ยการสรา้ งระบบความปลอดภยั ท่ีเขม้ แข็ง และป้ องกนั การโจรกรรม ขอ้ มูลหรือการโจมตีออนไลนไ์ ด้ มที กั ษะในการรกั ษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกออนไลน์ การรกั ษาความ ปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอรค์ อื การปกป้ องอปุ กรณ์ดจิ ทิ ลั ขอ้ มูลท่ีจดั เก็บและขอ้ มูลส่วนตวั ไม่ใหเ้ สียหาย สูญหาย หรอื ถกู โจรกรรมจากผูไ้ ม่หวงั ดีในโลกไซเบอร์ การรกั ษาความปลอดภยั ทางดิจทิ ลั มคี วามสาคญั ดงั น้ี 1. เพ่อื รกั ษาความเป็ นสว่ นตวั และความลบั หากไม่ไดร้ กั ษาความปลอดภยั ใหก้ บั อุปกรณ์ดิจทิ ลั ขอ้ มูลส่วนตวั และขอ้ มูลท่ีเป็นความลบั อาจจะรวั่ ไหลหรอื ถกู โจรกรรมได้ 2. เพ่ือป้ องกนั การขโมยอตั ลกั ษณ์ การขโมยอตั ลกั ษณ์เร่ิมมีจานวนท่ีมากข้ึนในยุคขอ้ มูลข่าวสาร เน่ืองจากมี การทาธุรกรรมทางออนไลน์มากย่ิงข้ึน ผูค้ นเร่ิมทาการชาระค่าสินคา้ ผ่านส่ืออนิ เทอรเ์ น็ต และทาธุรกรรมกบั ธนาคารทางออนไลน์ หากไม่มีการรกั ษาความปลอดภยั ท่ีเพียงพอ มิจฉาชีพอาจจะลว้ งขอ้ มูลเก่ียวกบั บตั ร เครดิตและขอ้ มูลส่วนตวั ของผูใ้ ชง้ านไปสวมรอยทาธุรกรรมได้ เช่น ไปซ้ือสินคา้ กูย้ ืมเงิน หรือสวมรอยรบั ผลประโยชน์และสวสั ดิการ 3. เพ่ือป้ องกนั การโจรกรรมขอ้ มูล เน่ืองจากขอ้ มูลต่างๆ มกั เก็บรกั ษาในรูปของดิจิทลั ไม่ว่าจะเป็ นเอกสาร ภาพถา่ ย หรอื คลปิ วดี โิ อ ขอ้ มลู เหลา่ น้ีอาจจะถกู โจรกรรมเพ่อื นาไปขายต่อ แบลค็ เมล์ หรือเรยี กค่าไถ 4. เพอ่ื ป้ องกนั ความเสยี หายของขอ้ มูลและอปุ กรณ์ ภยั คุกคามทางไซเบอรอ์ าจสง่ ผลเสยี ต่อขอ้ มูลและอุปกรณ์ ดจิ ทิ ลั ได้ ผูไ้ ม่หวงั ดีบางรายอาจม่งุ หวงั ใหเ้ กิดอนั ตรายต่อขอ้ มูลและอปุ กรณ์ท่ีเก็บรกั ษามากกว่าท่ีจะโจรกรรม ขอ้ มูลน้ัน ภยั คกุ คามอย่างไวรสั คอมพวิ เตอร์ โทรจนั และมลั แวรส์ รา้ งความเสยี หายรา้ ยแรงใหก้ บั คอมพิวเตอร์ หรือระบบปฏบิ ตั กิ ารได้

คอื ความสามารถในการตรวจจบั ภยั คุกคามในโลกไซเบอร์ เช่น การแฮก (Hacking) และมลั แวร์ (Malware) เพ่อื ทาความเขา้ ใจ และสามารถเลือกแนวทางปฏิบตั ิท่ีดีท่ีสุด เลอื กใชเ้ คร่ืองมือในการรกั ษาความปลอดภยั ท่ี เหมาะสมสาหรบั การป้ องกนั ขอ้ มูลครอบคลุมถึงความมนั่ คงปลอดภยั ท่ีเก่ียวขอ้ งกบั เทคโนโลยีสารสนเทศและ การส่อื สาร เช่น การทาธุรกรรมต่าง ๆ ทางอเิ ล็กทรอนิกส์ การป้ องกนั ภยั และควบคุมการทารายการผ่านระบบ ออนไลน์ การป้ องกนั การละเมิดขอ้ มูล มาตรฐานท่ีเก่ียวขอ้ งและวิธกี ารจดั การความปลอดภยั และความเช่ือมนั่ ของผูใ้ ชค้ วามมนั่ คงปลอดภยั ทางดิจิทลั จะประกอบดว้ ยการป้ องกนั รหสั ผ่าน (Password Protection) ความ มนั่ คง ปลอดภยั บนอนิ เทอรเ์ น็ต (internet Security) ความมนั่ คงปลอดภยั ทางโทรศพั ทม์ อื ถอื (MobileSecurity) มดี ลุ พนิ ิจในการบริหารจดั การขอ้ มูลสว่ นตวั รูจ้ กั ปกป้ องขอ้ มูลความส่วนตวั ในโลกออนไลน์โดยเฉพาะการแชร์ ขอ้ มูลออนไลน์เพ่ือป้ องกนั ความเป็ นสว่ นตวั ทง้ั ของตนเองและผูอ้ ่นื รูเ้ ท่าทนั ภยั คุกคามทางอินเทอรเ์ น็ต เช่น มลั แวร์ ไวรสั คอมพวิ เตอร์ และกลลวงทางไซเบอร์ แนวทางการป้ องกนั และแกไ้ ข มีดงั น้ี 1. ไม่ควรตง้ั รหสั ผ่านของบญั ชีใชง้ านท่ีงา่ ยเกนิ ไป 2. ตง้ั รหสั ผา่ นหนา้ จอสมารท์ โฟนอยูเ่ สมอ 3. แชรข์ อ้ มูลสว่ นตวั ในสอ่ื โซเชียลมเี ดียอยา่ งระมดั ระวงั 4. ใสใ่ จกบั การตง้ั คา่ ความเป็ นสว่ นตวั ระมดั ระวงั ในการเปิ ดเผยช่ือและท่ีตง้ั ของเรา และปฏิเสธแอปท่ีพยายาม จะเขา้ ถงึ ขอ้ มูลสว่ นตวั ของเรา

สามารถในการบรหิ ารเวลาท่ีใชอ้ ปุ กรณ์ยุคดิจิทลั รวมไปถึงการควบคุมเพ่ือใหเ้ กิดสมดุลระหวา่ งโลก ออนไลน์ และโลกภายนอก ตระหนกั ถงึ อนั ตรายจากการใชเ้ วลาหน้าจอนานเกินไป การทางานหลาย อย่างในเวลาเดียวกนั และผลเสียของการเสพติดส่ือดิจทิ ลั สานักวิจยั สยามเทคโนโลยีอนิ เทอรเ์ น็ต โพลลร์ ะบุวา่ วยั รุน่ ไทยเกอื บ 40 % อยากใชเ้ วลาหนา้ จอมากกวา่ ออกกาลงั กาย และผลการสารวจจาก We are social พบวา่ ในแต่ละวนั คนไทยใชเ้ วลาหนา้ จอ ดงั น้ี

สามารถเขา้ ใจธรรมชาตขิ องการใชช้ ีวติ ในโลกดิจทิ ลั ว่าจะหลงเหลอื ร่อยรอยขอ้ มูลท้งิ ไวเ้ สมอ รวมไปถงึ เขา้ ใจผลลพั ธท์ ่ี อาจเกดิ ข้นึ เพอ่ื การดูแลสง่ิ เหลา่ น้ีอย่างมคี วามรบั ผิดชอบ รอยเทา้ ดิจทิ ลั (Digital Footprints) คอื อะไร รอยเทา้ ดจิ ทิ ลั คอื คาทใ่ี ชเ้ รยี กรอ่ งรอยการกระทาตา่ งๆ ทผ่ี ูใ้ ชง้ านท้งิ รอยเอาไวใ้ นโลกออนไลน์ โซเชียลมเี ดยี เวบ็ ไซต์ หรอื โปรแกรมสนทนา เช่นเดยี วกบั รอยเทา้ ของคนเดนิ ทาง ขอ้ มลู ดจิ ทิ ลั เช่น การลงทะเบยี นอเี มล การโพสตข์ อ้ ความ หรอื รูปภาพ เม่อื ถกู สง่ เขา้ โลกไซเบอรแ์ ลว้ จะท้งิ รอ่ ยรอยขอ้ มูลสว่ นตวั ของผูใ้ ชง้ านไวใ้ หผ้ ูอ้ น่ื ตดิ ตามไดเ้ สมอ แมผ้ ูใ้ ชง้ าน จะลบไปแลว้ ดงั น้นั หากเป็นการกระทาทผ่ี ิดกฎหมายหรอื ศลี ธรรม กอ็ าจมผี ลกระทบตอ่ ช่ือเสยี งและภาพลกั ษณข์ อง ผูก้ ระทา กลา่ วงา่ ยๆ รอยเทา้ ดจิ ทิ ลั คอื ทกุ สง่ิ ทกุ อย่างในโลกอนิ เทอรเ์ น็ตทบ่ี อกเร่ืองของเรา เช่น ขอ้ มูลสว่ นตวั ทแ่ี ชรไ์ วใ้ น บญั ชีสอ่ื สงั คมออนไลน์ (Profile) รูปภาพ/ภาพถ่าย และ ขอ้ มูลอน่ื ๆ ทเ่ี ราโพสตไ์ วใ้ นบลอ็ กหรอื เวบ็ ไซต์

การกลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอรค์ อื การใชอ้ นิ เทอรเ์ น็ตเป็นเครอ่ื งมอื หรอื ช่องทางเพอ่ื กอ่ ใหเ้ กดิ การคุกคาม ลอ่ ลวงและการกลนั่ แกลง้ บนโลกอนิ เทอรเ์ น็ตและสอ่ื สงั คมออนไลน์ โดยกล่มุ เป้ าหมายมกั จะเป็นกล่มุ เด็ก จนถงึ เด็กวยั รุน่ การกลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอรค์ ลา้ ยกนั กบั การกลนั่ แกลง้ ในรูปแบบอน่ื หากแต่การกลนั่ แกลง้ ประเภทน้ีจะกระทาผ่านสอ่ื ออนไลนห์ รอื สอ่ื ดิจทิ ลั เช่น การสง่ ขอ้ ความทางโทรศพั ท์ ผูก้ ลนั่ แกลง้ อาจจะเป็น เพอ่ื นรว่ มชน้ั คนรูจ้ กั ในสอ่ื สงั คมออนไลน์ หรอื อาจจะเป็นคนแปลกหนา้ กไ็ ด้ แตส่ ว่ นใหญ่ผูท้ ่กี ระทาจะรูจ้ กั ผู้ ทถ่ี กู กลนั่ แกลง้ รูปแบบของการกลนั่ แกลง้ มกั จะเป็น การวา่ รา้ ย ใสค่ วามขู่ทารา้ ยหรอื ใชถ้ อ้ ยคา การคกุ คามทางเพศผ่านสอ่ื ออนไลน์ การแอบอา้ งตวั ตนของผูอ้ น่ื การแบลก็ เมล์ การหยอกลวง การสรา้ งกล่มุ ในโซเซยี ล เพอ่ื โจมตี วธิ จี ดั การเม่อื ถกู กลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอร์ 1. หยดุ การตอบโตก้ บั ผูก้ ลนั่ แกลง้ Logout จากบญั ชีสอ่ื สงั คมออนไลน์ หรอื ปิดเครอ่ื งมือสอ่ื สาร 2. ปิดกน้ั การสอ่ื สารกบั ผูก้ ลนั่ แกลง้ โดยการบลอ็ ก จากรายช่ือผูต้ ดิ ตอ่ 3. ถา้ ผูก้ ลนั่ แกลง้ ยงั ไม่หยดุ การกระทาอกี ควรรายงาน

คอื มคี วามเหน็ อกเหน็ ใจ และสรา้ งความสมั พนั ธท์ ด่ี ีกบั ผูอ้ น่ื บนโลกออนไลน์ มปี ฎสิ มั พนั ธอ์ นั ดีกบั คนรอบขา้ ง ทง้ั ในโลกออนไลนแ์ ละโลกชีวติ จรงิ รวมถงึ เป็นกระบอกเสยี งใหผ้ ูท้ ต่ี อ้ งการความช่วยเหลอื ได้ สงั คมบนโลกออนไลนเ์ ป็นสงั คมแหง่ การส่อื สารไรพ้ รหมแดน ทาใหเ้ ราสามารถตดิ ต่อกบั คนไดท้ ง้ั โลกสามารถรบั รู้ เรอ่ื งราวตา่ งๆของคนอน่ื ๆไดต้ ลอดเวลา ดงั น้นั เรากค็ วรจะพฒั นาในเร่อื งของการมีมนุษยส์ มั พนั ธท์ ่ีดีกบั คนบนโลก ออนไลน์ รูจ้ กั เหน็ อกเหน็ ใจผูอ้ น่ื ถงึ แมจ้ ะไม่รูจ้ กั กนั คอมเมนทใ์ หก้ นั และกนั ในเชิงสรา้ งสรรค์ ใหก้ าลงั ใจกนั และ เม่ือเหน็ ผูท้ เ่ี ดือดรอ้ นตอ้ งการความช่วยเหลอื เรากส็ ามารถใชเ้ ทคโนโลยกี ารสอ่ื สารในส่อื สงั คมออนไลนต์ ่างๆ คดิ ก่อนจะโพสตล์ งสงั คมออนไลน์ (Think Before You Post) ใคร่ครวญก่อนท่จี ะโพสตร์ ูปหรอื ขอ้ ความลงในส่อื ออนไลน์ ไม่โพสตข์ ณะกาลงั อยู่ในอารมณ์โกรธส่อื สารกบั ผูอ้ ่นื ดว้ ยเจตนาดี ไม่ใชว้ าจาท่สี รา้ งความเกลยี ดชงั ทางออนไลน์ ไม่นาลว้ งขอ้ มลู สว่ นตวั ของผูอ้ น่ื ไม่กลนั่ แกลง้ ผูอ้ ่นื ผ่าน สอ่ื ดจิ ทิ ลั (อนิ ทนนท,์ 2563)

เทคโนโลยีท่ีเกิดข้ึนทาใหท้ ุกอย่างเปล่ยี นแปลงและพฒั นาไปอย่างรวดเร็วทาใหค้ นในยุคดิจทิ ลั สะดวกสบายในการตดิ ต่อสอ่ื สารมากข้ึน จงึ ทาใหเ้ กดิ ทกั ษะชีวติ ใหม่ ๆ เกิดข้ึนมากมายดงั ท่ีกลา่ ว มาขา้ งตน้ เช่น ทกั ษะความฉลาดทางดิจิทลั ท่ีประกอบดว้ ยทกั ษะการแสดงตวั ตนบนโลกดิจทิ ลั ทกั ษะการใชเ้ คร่ืองมอื และสอ่ื ดิจิทลั ทกั ษะความปลอดภยั ทางดิจิทลั ทกั ษะความมนั่ คงปลอดภยั ทางดิจทิ ลั ทกั ษะความฉลาดทางอารมณ์บนโลกดิจทิ ลั ทกั ษะการส่ือสารดิจิทลั ทกั ษะการรูด้ ิจิทลั ทกั ษะสทิ ธทิ างดิจทิ ลั เป็นตน้ ซ่ึงเป็ นทกั ษะท่ีนักศึกษาครูในยุคดิจทิ ลั จาเป็ นจะตอ้ งมี นอกจากน้ี ทกั ษะดงั กล่าวจะเป็ นทกั ษะท่ีเช่ือมโยงไปสู่การเป็ นพลเมือง 4.0 หรือพลเมืองดิจทิ ลั ซ่ึงการเป็ น พลเมืองดิจิทัล คือ ทักษะในการรกั ษาอตั ลกั ษณ์ท่ีดีของตนเอง ทกั ษะการคิดวิเคราะหม์ ี วจิ ารณญาณท่ีดี ทกั ษะในการรกั ษาความปลอดภยั ของตนเองในโลกไซเบอร์ ทกั ษะในการรกั ษา ขอ้ มูลสว่ นตวั ทกั ษะในการจดั สรรเวลาหน้าจอ ทกั ษะในการบริหารจดั การขอ้ มูลท่ีผูใ้ ชง้ านมีการ ท้ิงไวบ้ นโลกออนไลน์ ทกั ษะในการรบั มือกับการกลนั่ แกลง้ บนโลกไซเบอร์ ทกั ษะการใช้ เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม ซ่ึงนักศึกษาวิชาชีพครูจะตอ้ งเรียนรู้ พฒั นาและฝึ กฝน ใหม้ ีความ พรอ้ มกบั การรบั มือในการท่จี ะเป็นพลเมือง 4.0 และใชช้ ีวติ สงั คมดิจทิ ลั และนาไปใชท้ างานในการ เป็นครูผูส้ อนในอนาคตไดอ้ ย่างมีประสทิ ธภิ าพนนั่ เอง

เอกสารอา้ งองิ ประกอบ กรณีกิจและคณะ. (2557). รวมบทความเร่อื งเทคโนโลยแี ละสอ่ื สารการศกึ ษา. กรุงเทพฯ :จฬุ าลงกรณ์ มหาวทิ ยาลยั 8 ทกั ษะ “ความฉลาดทางดจิ ทิ ลั ” ของนกั ศกึ ษาวชิ าชพี ครูสู่การเป็นพลเมอื ง 4.0 สานกั งานเลขาธกิ ารสภาการศึกษา. (2562). แนวปฏบิ ตั ขิ องการสรา้ งและสง่ เสริมการรูด้ จิ ทิ ลั สาหรบั ครู. กรุงเทพมหานคร: สานกั งานเลขาธกิ ารสภาการศกึ ษา. ววิ รรณ ธาราหริ ญั โชต.ิ (18 กนั ยายน 2560). ทกั ษะทางดจิ ทิ ลั ทจ่ี าเป็นสาหรบั เดก็ ในอนาคต. เขา้ ถงึ ไดจ้ าก กรุงเทพ ธุรกจิ : https://www.bangkokbiznews.com/blog/detail/642553

เสนออาจารยผ์ ูส้ อน อาจารย์ ดร. สุธดิ า ปรีชานนท์ อาจารย์ ดร. สุจติ ตรา จนั ทรล์ อย รายวชิ า GD58201 การพฒั นาความเป็นครู หลกั สูตรประกาศนียบตั รบณั ฑติ วชิ าชีพครู มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั หมบู่ า้ นจอมบึง ประวตั ิผูจ้ ดั ทา นายณฐั พชั ร์ จนั ทรสุข วฒุ กิ ารศึกษา ทล.บ.อเิ ลก็ ทรอนิกส์ กาลงั ศึกษา หลกั สูตรประกาศนียบตั รบณั ฑติ วชิ าชีพครู มหาวทิ ยาลยั ราชภฏั หมบู่ า้ นจอมบงึ