เอกสารประกอบรายวิชาภูมิปัญญาท้องถิ่น

เอกสารประกอบการเรยี น รายวชิ าภมู ิปัญญาท้องถิ่น ครูสมหวงั ศรีธเิ ลศิ

ความหมายของ ภูมิปญั ญาในทอ้ งถนิ่ ภูมิปัญญา หมายถึง พ้ืนฐานความรู้ความสามารถ ควา มคิด คว ามเ ช่ือ คว ามส ามา ร ถท างพ ฤติก ร ร ม ความสามารถในการแก้ไขปัญหา โดยใช้ประสบการณ์ที่สั่งสม ไวใ้ นการปรับตัว และดารงชีพในสภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ โดยใช้ประสบการณ์ท่ีส่ังสมไว้ในการปรับตัว และดารงชีพใน สภาพแวดล้อมทางธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อมทางสังคมและ วัฒนธรรมที่ได้มีการพัฒนาสืบสานกันมา อันเป็นผลของการ ใช้สติปัญญาปรับตัวให้เข้ากับสภาพต่าง ๆ ในพื้นท่ีท่ีกลุ่มชน เหล่านั้นต้ังถ่ินฐานอยู่ รวมทั้งได้มีการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรม กับกล่มุ อื่น

ดังน้ันภูมิปัญญาท้องถ่ิน จึงหมายถึง องค์ความรู้ต่าง ๆ ในการดารงชีวิตของคนใน ท้องถ่ินที่เกิดจากการส่ังสมประสบการณ์ท้ัง ทางตรง และทางอ้อม ที่ประกอบด้วยแนวคิด ในการแก้ปัญหาของตนเองจนเกิดการหลอม ร ว ม เ ป็ น แ น ว ค ว า ม คิ ด ส า ห รั บ แ ก้ ปั ญ ห า ท่ี มี ลักษณะเฉพาะของตนเอง ซึ่งสามารถพัฒนา ความรู้ดังกล่าว แล้วนามาประยุกต์ใช้ในการ แก้ปัญหาและการดารงชีวิตได้อย่างเหมาะสม ตามกาลเวลา

ประเภทของภมู ิปัญญาทอ้ งถ่ิน ภมู ิปญั ญาทอ้ งถิน่ มีมากมายหลายแขนง แตม่ กั จะถูก มองว่าล้าหลังคนบางกลุ่มจึงไม่ค่อยให้ความนิยมและสืบ สานกันมากนัก ส่วนใหญ่แล้วภูมิปัญญาท้องถ่ินมักสืบทอด บอกกล่าวกันเป็นการภายใน เช่น สูตรทาอาหาร หรือ ตารับตาราตา่ ง ๆ ทาให้ไม่เป็นที่รับรู้กันโดยท่ัวไป อาจจาแนก ภูมิปัญญาทอ้ งถ่นิ ออกเปน็ 10 ลักษณะได้ดงั นี้

๑. ภูมิปัญญาที่เกี่ยวกับความเชื่อและศาสนา ภูมิปัญญาประเภทน้ีจะมีลักษณะที่แตกต่างกันไปในแต่ ละท้องถิ่น เนื่องจากมีพื้นฐานทางความเชื่อในศาสนาที่ แตกต่างกัน สาหรับภูมิปัญญาท้องถ่ินของไทยซึ่ง เก่ยี วกับความเชอ่ื ในทางพระพุทธศาสนาเป็นหลักน้ันได้ มสี ว่ นสรา้ งสรรคส์ ังคม โดยการผสมผสานกับความเช่ือ ดงั เดิมจนกลายเปน็ ลกั ษณะเฉพาะของแตล่ ะทอ้ งถิน่ ๒. ภูมิปัญญาท้องถ่ินท่ีเกี่ยวกับประเพณีและ พิธีกรรม เน่ืองจากประเพณีและพิธีกรรมเป็นส่ิงท่ีดี งามท่ีคนในท้องถ่ินสร้างขึ้นมา โดยเฉพาะเป็นการเพิ่ม ขวัญและกาลังใจคนในสังคม ภูมิปัญญาประเภทน้ีจึงมี ความสาคัญต่อการดาเนินชีวิตในสังคมเป็นอย่างมาก ดังจะเห็นได้จากประเพณีและพิธีกรรมที่สาคัญใน ประเทศไทยล้วนเกี่ยวข้องกับการดาเนินชีวิตของคนใน สงั คมแทบทัง้ สน้ิ

๓. ภูมิปัญญาท้องถ่ินที่เก่ียวกับศิลปะพ้ืนบ้าน เ ป็ น ก า ร ส ร้ า ง ส ร ร ค์ ง า น ศิ ล ป ะ ต่ า ง ๆ โ ด ย ก า ร น า ทรัพยากรท่ีมีอยู่มาประยุกต์ใช้ในชีวิตประจาวันหลัง จากน้ันได้สืบทอดโดยการพัฒนาอย่างไม่ขาดสาย กลายเปน็ ศลิ ปะทีม่ ีคุณคา่ เฉพาะถ่ิน ๔. ภูมิปัญญาท้องถ่ินที่เกี่ยวกับอาหารและผัก พ้ืนบ้าน นอกจากมนุษย์จะนาอาหารมาบริโภคเพื่อ การอยู่รอดแล้ว มนุษย์ยังได้นาเทคนิคการถนอม อาหารและการปรุงอาหารมาใช้ เพื่อให้อาหารท่ีมีมาก เ กิ น ค ว า ม ต้ อ ง ก า ร ส า ม า ร ถ เ ก็ บ ไ ว้ บ ริ โ ภ ค ไ ด้ เ ป็ น เวลานานซ่ึงถือว่าเป็นภูมิปัญญาอีกประเภทหนึ่งท่ี สาคัญต่อการดารงชีวิต นอกจากนี้ยังนาผักพื้นบ้าน ชนิดตา่ งๆมาบริโภคอกี ดว้ ย

๕. ภูมิปัญญาท้องถ่ินที่เกี่ยวกับการละเล่นพ้ืนบ้าน การละเล่นถือว่าเป็นการผ่อนคลายโดยเฉพาะในวัยเด็กซึ่ง ชอบความสนุกสนานเพลิดเพลิน ภูมิปัญญาท้องถิ่นของไทย ส่วนใหญ่จะใช้อุปกรณ์ในการละเล่นท่ีประดิษฐ์มาจาก ธรรมชาติซึ่งแสดงให้เห็นวิถีชีวิตท่ีผูกพันกับธรรมชาติ และ รู้จกั ปรับตวั ให้เข้ากับสภาพแวดลอ้ มอย่างกลมกลืน ๖. ภูมิปัญญาท้องถิ่นที่เก่ียวกับศิลปวัฒนธรรม ประเทศไทยมีวัฒนธรรมที่หลากหลาย ซ่ึงเกิดจากการ สร้างสรรค์ของแต่ละภาคเราสามารถพบหลักฐานจาก ร่องรอยของศิลปวัฒนธรรมท่ีปรากฏกระจายอยู่ท่ัวไป เช่น สถาปัตยกรรม ประติมากรรม จิตรกรรม เป็นต้น ซงึ่ แสดง ให้เห็นถึงเทคนิค ความคิด ความเชื่อของบรรพบุรุษเป็น อย่างดี

๗. ภูมิปัญญาท้องถ่ินท่ีเก่ียวกับเพลงพ้ืนบ้าน ภูมิปัญญาประเภทนี้ส่วนมากแสดงออกถึงความ สนุกสนาน และยังเป็นคติสอนใจสาหรับคนในสังคม ซึ่งมีสว่ นแตกตา่ งกันออกไปตามโลกทัศน์ของคนในภาค ตา่ งๆ ๘. ภูมิปัญญาท้องถ่ินท่ีเก่ียวกับสมุนไพรและ ตารายาพ้ืนบ้าน ภูมิปัญญาประเภทน้ีเกิดจากการส่ัง สมประสบการณ์ของคนในอดีตและถ่ายทอดให้กับคน รุ่นหลังถือว่ามีความสาคัญเป็นอย่างมาก เพราะถือว่า เป็นปัจจัยสี่ ซึ่งมีความจาเป็นสาหรับมนุษย์ หากได้รับ การพัฒนาหรือส่งเสริมจะเป็นประโยชน์ทางเศรษฐกิจ และสงั คมในอนาคตได้

๙. ภูมิปัญญาทอ้ งถิ่นที่เกยี่ วกับการประดษิ ฐกรรม เทคโนโลยีและสิ่งของเครื่องใช้ตา่ งๆ ท่ีเกิดจากภูมิปัญญา ของคนไทยในแต่ละภาคนั้นถอื เปน็ การประดิษฐกรรมและ หัตถกรรมช้นั เยีย่ ม ซงึ่ ปัจจบุ นั ไมไ่ ด้รบั ความสนใจในการ พฒั นาและสง่ เสรมิ ภูมปิ ัญญาประเภทนเี้ ทา่ ท่ีควร หากมกี าร เรียนรูแ้ ละสบื ทอดความคิดเกย่ี วกับการประดิษฐกรรมและ หัตถกรรมให้แก่เยาวชน จะเป็นการรกั ษาภูมปิ ัญญาของ บรรพชนไดอ้ กี ทางหนงึ่ ๑๐. ภูมปิ ัญญาทอ้ งถน่ิ ท่เี กย่ี วกับการดารงชวี ิตตาม สภาพแวดลอ้ มทางธรรมชาติ เนอ่ื งจากคนไทยมอี าชพี ที่ เก่ยี วกบั เกษตรกรรมโดยเฉพาะการทานา ทาไร่ จึงทาใหเ้ กิด ภูมปิ ัญญาที่เกย่ี วกับความเช่อื และพธิ กี รรมในการดารงชีวติ เพ่ือแก้ปัญหาหรือออ้ นวอนเพอ่ื ให้เกดิ ความอุดมสมบรู ณใ์ น การเพาะปลูกและเพอ่ื เพ่ิมผลติ ผลทางการเกษตรดงั จะเหน็ ไดจ้ ากพธิ กี รรมท่ีเกย่ี วกับการเกษตรทั่วทกุ ภูมิภาคของไทย

คำถำม จ า ก ก า ร ท่ี นั ก เ รี ย น ศึ ก ษ า เ อ ก ส า ร ประกอบการเรียนรายวิชาภูมิปัญญาท้องถิ่น นักเรยี นคดิ วา่ ภูมปิ ญั ญาท้องถิ่นที่นักเรียน นามาทาโครงงาน เป็นภูมิปัญญาประเภท ไหน จงอธิบายถงึ ประเภทของภูมิปัญญาน้ัน มาให้เขา้ ใจ หมายเหตุ ให้นกั เรียนเขียนอธบิ ายในกระดาษ เขียนช่ือ เลขที่ ช้ัน แล้วถ่ายรูปงานส่งในอัลบัม้ กล่มุ ไลน์ สรพ.ภมู ิปญั ญาทอ้ งถ่นิ