คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัล สำหรับครู

คู่มือทักษะความ ฉลาดทางดิจิทัล สำหรับครู DIGITAL INTELLIGENCE QUOTIENT เสนอ อ.ดร.สุจิตตรา จันทร์ลอย อ.ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ จั ด ทำ โ ด ย นางสาวพิ รดา ใจมั่น รหัสนักศึกษา 647190220

คำนำ คู่มือ e-book เล่มนี้จัดทำขึ้นเพื่อให้ผู้อ่านได้ทราบข้อมูลเกี่ยว กับทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู ทั้ง 8 ประการ พร้อม ทั้งตัวอย่างและข้อแนะนำในการสร้างทักษะ ผู้จัดทำหวังว่าผู้อ่านจะได้รับประโยชน์จากคู่มือ E-book เล่มนี้ หากมีข้อแนะนำหรือข้อผิดพลาดประการใด ผู้จัดทำขอน้อมรับไว้ และขออภัยมา ณ ที่นี้ด้วย ผู้จัดทำ นางสาวพิรดา ใจมั่น

สารบัญ เรื่อง หน้า ความเป็นพลเมืองดิจิทัล 1 ทักษะในการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง 2 ทักษะการคิดวิเคราะห์มีวิจารณญาณที่ดี 3 ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ 4 ทักษะในการรักษาข้อมูลส่วนตัว 5 ทักษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ 6 ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูลที่ผู้ใช้งานมีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ 7 ทักษะในการรับมือกับการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ 8 ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม 9 สรุป 10

1 ความเป็นพลเมืองดิจิทัล (Digital Citizenship) ความเป็นพลเมืองดิจิทัล หมายถึง พลเมืองผู้ใช้งานสื่อดิจิทัลและสื่อ สังคมออนไลน์ที่เข้าใจบรรทัดฐานของการปฏิบัติตัวให้เหมาะสมและมี ความรับผิดชอบในการใช้เทคโนโลยี ผู้ใช้สื่อสังคมออนไลน์มีความหลากหลาย พลเมืองดิจิทัลจึงต้องเป็น พลเมืองที่มีความรับผิดชอบ มีจริยธรรม เห็นอกเห็นใจและเคารพผู้อื่น มีส่วนร่วมและมุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคม พลเมืองดิจิทัล มีทักษะสำคัญ 8 ประการ ดังนี้ ทักษะในการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง ทักษะการคิดวิเคราะห์มีวิจารณญาณที่ดี (Digital Citizen Identity) (Critical Thinking) ทักษะในการรักษาความปลอดภัย ทักษะในการรักษาข้อมูลส่วนตัว ของตนเองในโลกไซเบอร์ (Privacy Management) (Cybersecurity Management) ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูลที่ ทักษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ ผู้ใช้งานมีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ (Screen Time Management) (Digital Footprints) ทักษะในการรับมือกับการกลั่นแกล้ง ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม บนโลกไซเบอร์ (Digital Empathy) (Cyberbullying Management)

2 1 ทักษะในการรักษาอัตลักษณ์ที่ดีของตนเอง (Digital Citizen Identity) ความสามารถในการสร้างและบริหารจัดการอัตลักษณ์ที่ดีของตนเองไว้ได้อย่างดี ทั้ง ในโลกออนไลน์และโลกความจริง หมายถึง ผู้ใช้สื่อดิจิทัลสร้างภาพลักษณ์ในโลกออนไลน์ ของตนเองในแง่บวก ทั้งความคิด ความรู้สึก และการกระทำ โดยมีวิจารณญาณในการ รับส่งข่าวสาร และแสดงความคิดเห็น มีความเห็นอกเห็นใจผู้ร่วมใช้งานในสังคมออนไลน์ และรู้จักรับผิดชอบต่อการกระทำ ไม่กระทำการที่ผิดกฎหมายและจริยธรรมในโลกออนไลน์ การละเมิดลิขสิทธิ์ การป้องกันการละเมิดลิขสิทธิ์ สามารถทำได้โดยต้องรู้จัก เคารพต่อผู้อื่นในสังคมออนไลน์ ไม่ละเมิดสิทธิและไม่ฉกฉวย อัตลักษณ์ ทรัพย์สิน หรืองาน อื่น ๆ ของ ผู้เผยแพร่ในรูปแบบ ดิจิทัล การกลั่นแกล้งที่สร้าง ความเกลียดชังผู้อื่น ทางออนไลน์ เมื่อสื่อสารในโลกไซเบอร์ต้อง ปฏิบัติตนต่อผู้อื่นด้วยความ เคารพ ควรใช้วิจารณญาณที่ เหมาะสม คิดก่อนโพสต์ และต้อง รู้จักรับผิดชอบทุกการกระทำของ ตนเอง

3 2 ทักษะการคิดวิเคราะห์มีวิจารณญาณที่ดี (Critical Thinking) ความสามารถในการวิเคราะห์แยกแยะระหว่างข้อมูลที่ถูกต้องและข้อมูลที่ผิด ข้อมูลที่มี เนื้อหาเป็นประโยชน์และข้อมูลที่เข้าข่ายอันตราย ข้อมูลติดต่อทางออนไลน์ที่เชื่อถือได้และ ข้อมูลที่น่าตั้งข้อสงสัย รู้ทันสื่อและสารสนเทศ รู้ว่าเนื้อหาใดมีประโยชน์ สามารถวิเคราะห์ และประเมินข้อมูลจากแหล่งข้อมูลที่หลากหลายได้ รวมทั้งเข้าใจรูปแบบการหลอกลวงใน โลกไซเบอร์ด้วย ข่าวปลอม ภาพตัดต่อ เว็บปลอม วิธีการป้องกัน

4 3 ทักษะในการรักษาความปลอดภัยของตนเอง ในโลกไซเบอร์ (Cybersecurity Management) ความสามารถในการป้องกันข้อมูลด้วยการสร้างระบบความปลอดภัยที่เข้มแข็ง และ ป้องกันการโจรกรรมข้อมูลหรือการโจมตีออนไลน์ได้ สามารถรักษาความปลอดภัยของ ตนเองในโลกออนไลน์ได้ การรักษาความปลอดภัยของตนเองในโลกไซเบอร์ หมายถึง การปกป้องอุปกรณ์ ดิจิทัลที่จัดเก็บข้อมูลทั่วไปและข้อมูลส่วนตัวไม่ให้เสียหาย สูญหาย หรือถูกโจรกรรมจาก ผู้ไม่หวังดีในโลกไซเบอร์ ความสำคัญของการรักษาความปลอดภัยทางดิจิทัล 1.เพื่อรักษาความเป็นส่วนตัวและความลับ 2.เพื่อป้องกันการขโมยอัตลักษณ์ 3.เพื่อป้องกันการโจรกรรมข้อมูล 4.เพื่อป้องกันความเสียหายของข้อมูลและอุปกรณ์ การโดนขโมย Online Account การปลอมแปลงบัญชีของเหยื่อ เมื่อแฮกเกอร์สามารถเข้าถึง Account ของ ผู้ไม่หวังดีจะทำการโจรกรรมข้อมูลส่วนตัวจาก เราได้แล้ว ถ้าระบบไม่รัดกุมเพียงพอ จะสร้าง โปรไฟล์ดิจิทัลของเหยื่อ นำไปสร้างบัญชีใหม่ โดย ใช้ข้อมูลที่ขโมยมา เพื่อนำไปหลอกลวงผู้อื่นด้วยวิธี ความเสียหายอย่างรุนแรง เพราะ Hacker สามารถนำเอาไปทำอะไรก็ได้ และยังสามารถนำ ที่หลากหลายหรือนำไปเปิดบัญชีธนาคารขึ้นใหม่ ไปสร้างความเสียหายอื่น ๆ ได้อีกด้วย วิธีการป้องกัน ตั้งรหัสผ่านที่เดายาก ไม่ใช้ซ้ำ และหมั่นเปลี่ยนอยู่เสมอ หมั่น Update ระบบปฏิบัติการบนอุปกรณ์ หลีกเลี่ยงการใช้ Wi-Fi สาธารณะ อย่าแชร์ทุกอย่างที่คิด ก่อนแชร์ให้คิดก่อนเสมอ จดบันทึกประวัติการใช้งานทางการเงิน ตรวจสอบประวัติการใช้งานอินเทอร์เน็ตเสมอ ใช้ระบบรักษาความปลอดภัยในทุกอุปกรณ์ที่เชื่อมต่อออนไลน์

5 4 ทักษะในการรักษาข้อมูลส่วนตัว (Privacy Management) การมีดุลพินิจในการบริหารจัดการข้อมูลส่วนตัว รู้จักปกป้องข้อมูลส่วนตัวในโลก ออนไลน์ โดยเฉพาะการแชร์ข้อมูลออนไลน์เพื่อป้องกันความเป็นส่วนตัวของตนเองและ ผู้อื่น รู้เท่าทันภัยคุกคามทางอินเทอร์เน็ต ซอฟต์แวร์ที่เป็นอันตราย การหลอกลวงฟิชชิ่ง การเปิดสิ่งที่แนบมาในอีเมลหรือการ การขโมยข้อมูลเฉพาะตัว จะพยายาม คลิกในหน้าต่างป็อปอัพ อาจสร้าง หลอกลวงโดยส่งข้อความโทรศัพท์หรือ ซอฟต์แวร์ที่เป็นอันตรายลงใน ข้อความโต้ตอบแบบทันทีจากองค์กร คอมพิวเตอร์ของคุณอย่างลับ ๆ ซึ่ง ที่มีชื่อเสียง ข้อความจะแนะให้บัญชีถูก สามารถทำให้ผู้ขโมยเก็บรวบรวมรหัสผ่าน ละเมิดหรือถูกปิด โดยทั่วไปจะมีลิงก์ไปยัง เว็บเพจหรือร้องขอให้โทรไปยังหมายเลข หรือหมายเลขบัญชีได้ โทรฟรี และจะหลอกลวงให้เปิดเผยข้อมูล ทางการเงิน หรือข้อมูลที่ละเอียดอ่อน วิธีการป้องกัน บนเว็บเพจที่สมจริง ไม่ควรตั้งรหัสผ่านของบัญชีใช้งานที่ง่ายเกินไป ตั้งรหัสผ่านหน้าจอสมาร์ทโฟนอยู่เสมอ แชร์ข้อมูลส่วนตัวในสื่อโซเชียลมีเดียอย่างระมัดระวัง ใส่ใจกับการตั้งค่าความเป็นส่วนตัว ระมัดระวังใน การเปิดเผยชื่อและที่ตั้งของเรา และปฏิเสธแอปที่ พยายามเข้าถึงข้อมูลส่วนตัวของเรา อย่าใช้ไวไฟสาธารณะเมื่อต้องกรอกข้อมูลส่วนตัว รู้เท่าทันภัยคุกคามทางอินเทอร์เน็ต

6 5 ทักษะในการจัดสรรเวลาหน้าจอ (Screen Time Management) ความสามารถในการบริหารเวลาที่ใช้อุปกรณ์ยุคดิจิทัล รวมไปถึงการควบคุมเพื่อให้ เกิดสมดุลระหว่างโลกออนไลน์และโลกภายนอก ตระหนักถึงอันตรายจากการใช้เวลา หน้าจอนานเกินไป การทำงานหลายอย่างในเวลาเดียวกัน และผลเสียของการเสพติด สื่อดิจิทัล สำนักวิจัยสยามเทคโนโลยี 8 ช.ม. 49 นาที 4 ช.ม. 14 นาที 2 ช.ม. 48 นาที 2 ช.ม. 26 นาที อินเทอร์เน็ตโพลล์ระบุว่า วัยรุ่นไทย เกือบ 40% อยากใช้เวลาหน้าจอ มากกว่าออกกำลังกาย และผลการ สำรวจจาก We are social พบว่าในแต่ละวันคนไทย ใช้เวลาหน้าจอ ดังนี้ ปัญหาด้านสายตา ซึมเศร้า และวิตกกังวล การจ้องมองหน้าจอนาน ๆ เป็นสาเหตุของโรค คนที่ติดมือถือมักมีอาการซึมเศร้า หรือวิตก คอมพิวเตอร์วิชันซินโดรม (Computer กังวลตามมา อันเนื่องมาจากการรอคอยหรือ Vision Syndrome) โรคนี้จะมีอาการเมื่อยล้า คาดหวังเสียงโทรศัพท์ หรือการตอบกลับ จากการใช้สายตา ตาแห้ง สายตาพร่ามัว ข้อความต่าง ๆ และหากวันใดลืมมือถือมาด้วย แสบตา สู้แสงไม่ได้ รวมถึงอาจปวดศีรษะ และคลื่นไส้ อาเจียน จะยิ่งรู้สึกเป็นกังวลมากขึ้น ข้อแนะนำในการสร้างทักษะ แหล่งข้อมูลเพิ่มเติม ไม่ใช้เวลาหน้าจอหรือขณะรับประทานอาหารโดยเฉพาะมื้ออาหารหลัก SCAN ME ลดการใช้เวลาหน้าจอในห้องนอนหรือก่อนนอน ลดการพู ดคุยกับเพื่อนฝูงผ่านสื่อโซเชียล ติดต่อพู ดคุยทางโทรศัพท์ และนัดพบกันในชีวิตจริงให้มากขึ้น กำหนดระยะเวลาในการใช้สื่อสังคมออนไลน์ ควรหางานอดิเรกอื่น ๆ ท�ำแทนการใช้เวลาหน้าจอ หากจำเป็นต้องใช้หน้าจอเป็นเวลานานติดต่อกัน ควรหยุดพักสายตาเป็นระยะ และขยับร่างกายไม่ให้นิ่งเนือยจนเกินไป

7 6 ทักษะในการบริหารจัดการข้อมูลที่ผู้ใช้งาน มีการทิ้งไว้บนโลกออนไลน์ (Digital Footprints) รอยเท้าดิจิทัล คือ คำที่ใช้เรียกร่องรอยการกระทำต่าง ๆ ที่ผู้ใช้งานทิ้งรอยไว้ในโลก ออนไลน์ โซเชียลมีเดีย เว็บไซต์หรือโปรแกรมสนทนา ซึ่งจะทิ้งร่องรอยข้อมูลส่วนตัว ของผู้ใช้งานไว้ให้ผู้อื่นติดตามได้เสมอ แม้ผู้ใช้งานจะลบไปแล้ว ดังนั้น หากเป็นการกระทำที่ผิดกฎหมายหรือศีลธรรมก็อาจมีผลกระทบต่อชื่อเสียง และภาพลักษณ์ของผู้กระทำ สรุปได้ว่า รอยเท้าดิจิทัล คือ ทุกอย่างในโลกอินเทอร์เน็ตที่ บอกเรื่องของเรา รอยเท้าดิจิทัลที่เกิดโดยไม่เจตนา รอยเท้าดิจิทัลที่เกิดโดยเจตนา (passive digital footprint) (active digital footprint) เป็นข้อมูลที่ผู้ใช้อินเทอร์เน็ตมีการบันทึกไว้โดยไม่ได้เจตนา เช่น เป็นข้อมูลที่ผู้ใช้อินเทอร์เน็ตจงใจจะบันทึกข้อมูลส่วนตัวเอาไว้ในระบบ ประวัติการค้นหาออนไลน์ที่ถูกบันทึกไว้ผ่านโปรแกรมค้นหา เช่น การเขียนบล็อก การโพสต์ข้อความในสื่อโซเชียล หรือ search engines การกดไลก์ในแอปพลิเคชั่น การแชร์รูปภาพ และข้อความต่าง ๆ หากเรายิ่งเล่นมันมากเท่าไหร่ รอยเท้าของเราก็จะยิ่งโตมากขึ้นเท่านั้น รอยเท้าดิจิทัลที่ไม่ดี การเปิดเผยข้อมูลส่วนตัว เป็นเรื่องราวของเราบนอินเทอร์เน็ตที่ไม่อยาก ทั้งข้อมูลด้านสุขภาพ หรือด้านการเงิน ให้ใครได้มาพบ เช่น กองประกวดนางงามของ แอปพลิเคชั่นบางตัวที่ติดตั้งบนโทรศัพท์ก็สามารถเข้าถึง ข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งานได้ เช่น เคยพบว่าแอปดูดวง ประเทศไทยเคยประกาศปลดผู้ชนะประกวด บางตัวต้องการเข้าถึงข้อมูลส่วนตัวของผู้ใช้งานเกินความ ที่เพิ่งได้รับรางวัลออก เนื่องจากพบภาพและ จำเป็น และอาจใช้ข้อมูลนั้นสวมรอยบัญชีสังคมออนไลน์ ข้อความที่มีลักษณะไม่เหมาะสมของเจ้าตัว ของผู้ใช้งานได้ ในสื่ออินเทอร์เน็ต วิธีการป้องกัน ไม่โพสต์สิ่งไม่ดีบนโลกSocial เช่น การเหยียด การบูลลี่ การคุกคามทางเพศ ไม่โพสต์โชว์ของมีค่า เช่น บ้าน รถ ของสะสมที่มีมูลค่า จำกัดข้อมูลที่เปิดเผยและความเป็นส่วนตัว ได้แก่ ไม่แชร์ตำแหน่งที่ตั้งและตำแหน่ง ที่ทำงาน

8 7 ทักษะในการรับมือกับการกลั่นแกล้ง บนโลกไซเบอร์ (Cyberbullying Management) การกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ คือ การใช้อินเทอร์เน็ตเป็นเครื่องมือหรือช่องทางเพื่อ ก่อให้เกิดการคุกคาม ล่อลวงและกลั่นแกล้งบนโลกอินเทอร์เน็ตและสื่อสังคมออนไลน์ การกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์จะคล้ายกันกับการกลั่นแกล้งในรูปแบบอื่น แต่จะกระทำ ผ่านสื่อออนไลน์หรือสื่อดิจิทัล รูปแบบของการกลั่นแกล้งบนโลกไซเบอร์ การว่าร้าย ใส่ความขู่ทำร้ายหรือใช้ถ้อยคำหยาบคาย การคุกคามทางเพศผ่านสื่อออนไลน์ การแอบอ้างตัวตนของผู้อื่น การแบล็กเมล การหลอกลวง การสร้างกลุ่มในโซเชียลเพื่อโจมตีโดยเฉพาะ การสร้างกลุ่มเพื่ อโจมตี เช่น เพจแอนตี้ต่าง ๆ เพื่อจับผิด ประจาน พู ดคุย ตำหนิ ด่าทอ ซึ่งทำให้ผู้อื่น เกิดความรู้สึกเกลียดชังเหยื่อ การคุกคามทางเพศ วิธีการป้องกัน โดยใช้ถ้อยคำที่ส่อไปในทางเพศ ส่งภาพ STOP หรือวิดีโอมาให้แล้วชวนทำกิจกรรมทางเพศ การตัดต่อภาพโป๊เปลือย การลวงให้ส่งรูป หยุดการโต้ตอบกับผู้กลั่นแกล้ง ไม่เหมาะสมแล้วนำไปโพสต์ประจาน BLOCK หรือแบล็กเมล ปิดกลั้นการสื่อสารกับผู้กลั่นแกล้ง TELL ถ้าผู้กลั่นแกล้งไม่หยุด ควรรายงาน REMOVE ลบภาพหรือข้อความระรานรังแกออกทันที BE STRONG เข้มแข็ง อดทน ยิ้มสู้ อย่าให้คุณค่า

9 8 ทักษะการใช้เทคโนโลยีอย่างมีจริยธรรม (Digital Empathy) การมีความเห็นอกเห็นใจ และสร้างความสัมพันธ์ที่ดีกับผู้อื่นบนโลกออนไลน์ แม้จะ เป็นการสื่อสารที่ไม่ได้เห็นหน้ากัน มีปฏิสัมพันธ์อันดีต่อคนรอบข้าง ทั้งในโลกออนไลน์ และในชีวิตจริง ไม่ด่วนตัดสินผู้อื่นจากข้อมูลออนไลน์แต่เพียงอย่างเดียว และเป็น กระบอกเสียงให้ผู้ที่ต้องการความช่วยเหลือ การเขียนcommentเชิงลบ การเปิดเผยตัวตนด้านลบ เช่น กรณีนักร้อง นักแสดงสาวชาว การสื่อสารบนโซเชียลมีเดีย ผู้สื่อสารมัก เกาหลีใต้ท่านหนึ่ง ที่ตัดสินใจจบชีวิตของ ไม่ได้ปฏิสัมพั นธ์ทางกายภาพกับคู่สื่อสาร ตนเองลง เนื่องจากถูกโจมตีจาก อาจนำมาซึ่งพฤติกรรมต่อต้านสังคม ความคิดเห็นเชิงลบมาเป็นเวลานาน สูญเสียความยับยั้งชั่งใจ มีความหุนหัน พลันแล่น เพราะคิดว่าไม่มีใครสามารถ สืบสาวมาถึงตัวจริงได้ Think Before You Post T HI N K is it hurtful? is it illegal? is it is it true? necessary? is it kind? ข้อแนะนำในการสร้างทักษะ แหล่งข้อมูลเพิ่ มเติม ปฏิบัติต่อผู้อื่นเหมือนที่ต้องการให้เขาปฏิบัติต่อเรา SCAN ME โพสต์แต่ข้อความที่ดีและเป็นจริง คิดก่อนคลิก ไม่ต้องรีบร้อนส่งหรือแชร์โพสต์ หลีกเลี่ยงการโต้ตอบโดยใช้อารมณ์บนโลกไซเบอร์ รักษาข้อมูลส่วนตัวของเพื่ อนและผู้ใช้งานอื่น

10 สรุป ในปัจจุบันมีการนำนวัตกรรมและเทคโนโลยีมาใช้ในชีวิตประจำวันมากขึ้น เช่น อุปกรณ์ดิจิทัลที่ทันสมัย เครือข่ายอินเทอร์เน็ต เป็นต้น สิ่งเหล่านี้ล้วน เป็นเทคโนโลยีที่มนุษย์พัฒนาขึ้นมา เพื่ออำนวยความสะดวกและตอบสนอง ความต้องการของมนุษย์ ยุคนี้จะเต็มไปด้วยข้อมูลข่าวสารที่หลากหลาย การใช้ชีวิตก็ต้องผูกติดกับเครือข่ายอินเทอร์เน็ตและสื่อออนไลน์เกือบ ตลอดเวลา ไม่ว่าจะเป็นการรับข่าวสาร ความบันเทิง การซื้อขายสินค้าหรือ การทำธุรกรรมทางการเงิน ถึงแม้สิ่งเหล่านี้จะช่วยเพิ่มความสะดวกสบาย แต่ก็แฝงด้วยอันตรายเช่นเดียวกัน เช่น อันตรายต่อสุขภาพ อันตรายจาก มิจฉาชีพออนไลน์ การคุกคามทางไซเบอร์ และการกลั่นแกล้งทางไซเบอร์ ดังนั้น พลเมืองยุคใหม่จึงต้องรู้เท่าทันสื่อสารสนเทศ มีทักษะความ ฉลาดทางดิจิทัล ทั้ง 8 ประการ ดังที่ได้กล่างมาตั้งแต่ต้น เพื่อที่จะได้ใช้ชีวิต อยู่ในสังคมออนไลน์และในชีวิตจริง โดยไม่ทำให้ตัวเองและผู้อื่นเดือดร้อน

เอกสารอ้างอิง สรานนท์ อินทนนท์. (2563). การบริหารจัดการเวลาบนโลกดิจิทัล (Screen Time Management). สืบค้นเมื่อ 6 เมษายน 2565, จาก http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/screening_time.pdf สรานนท์ อินทนนท์. (2563). ความฉลาดทางดิจิทัล (DQ Digital Intelligence). สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2565, จาก http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/dq_FINAL.pdf สรานนท์ อินทนนท์. (2563). ทักษะการเอาใจเขามาใส่ใจเราทางดิจิทัล. สืบค้นเมื่อ 6 เมษายน 2565, จาก http://cclickthailand.com/wp- content/uploads/2020/04/digital_empathy.pdf สำนักงานพัฒนาธุรกรรมทางอิเล็กทรอนิกส์. (2562). Cyberbullying : ระรานออนไลน์ ร้ายล้านวิว. สืบค้นเมื่อ 6 เมษายน 2565, จาก https://www.etda.or.th/th/Knowledge- Sharing/Cyberbullying-in-IFBL.aspx Microsoft. ปกป้องตัวคุณเองจากการขโมยข้อมูลเฉพาะตัวทางออนไลน์. สืบค้นเมื่อ 5 เมษายน 2565, จาก https://bit.ly/3v88AkK

เสนอ อาจารย์ ดร.สุจิตตรา จันทร์ลอย อาจารย์ ดร.สุธิดา ปรีชานนท์ รายวิชา GD58201 การพัฒนาความเป็นครู จัดทำโดย นางสาวพิรดา ใจมั่น (แป้ง) รหัสนักศึกษา 647190220 นักศึกษาป.บัณฑิต รุ่น 23 คณะครุศาสตร์ มหาวิทยาลัยราชภัฏหมู่บ้านจอมบึง (โรงเรียนวัดโพธิ์บัลลังก์)

คู่มือทักษะความฉลาดทางดิจิทัลสำหรับครู (Digital Intelligence Quotient )