Ш9.2д Өсгөлтийн зэрэг=обьектив х окуляр дараах вэб сайтаас Ш9.3а олно уу Ш9.3б - Электрон ба гэрлийн микроскопын нэгж - http://www.microsco Ш9.4а хэмжээс бүхий янз бүрийн эсийн зургаас pe- тухайн эсийн бодит хэмжээг нэгжид microscope.org/adv шилжүүлэх, тооцоолох дасгал ажиллана anced/magnification- 1.htm 1 миллимитер(10-3)=1000 микрометр 1 микрометр (10-6)=1000 нанометр - Дадлага ажилд 1нанометр(10-9) шаардагдах багаж хэрэгсэл: - Микроскопоор харж буй зүйлийн хэмжээг үзэгдэх талбайн харьцуулалтын арга ашиглан - Гэрлийн микроскоп - Бэлдмэлийн тавиур олох дасгал ажиллана - Үзэгдэх талбайн o Туршилтын тайлбар: Сонгины булцуу хүснэгт эсвэл гишүүний ишээс эпидермисийг - http://www.microsco хуулан авч бэлтгэсэн түр зуурын бэлдмэлийг ашиглан тохирох хэмжүүрээр pe- эсийн хэмжээг тодорхойлно. microscope.org/adv anced/magnification- 1.htm Харах 10Х Обьектив талбай 100Х окуляр=1000Х Өсгөлт. Өсгөлтийг тооцох хүснэгтээс харах талбайн бодит хэмжээ 1,8 мм буюу 1800 нм гэдгийг мэдэж болно Ийм өсгөлтөөр харахад харах зүйл ойролцоогоор харах талбайн -тэй тэнцэхүйц хэмжээтэй байх юм бол түүний хэмжээ 1800/4=450 нм болно. Арга: Сурагч бүр үзэгдэх талбайд харагдаж буй o зүйлийг бүхэлд нь харж, бэлдмэлийн хэмжээг тодорхойлох оролдлого хийнэ. o Өөр бэлдмэлийг харахдаа объективээ o солино. Сурагчид үзэгдэх талбайн янз бүрийн o өсгөлтөөр харсан мэдлэг, туршлага зэрэг дээрээ үндэслэн бэлдмэлийн хэмжээг тооцоолж болно. Тооцоолж олсон хэмжээгээ бусдынхтай харьцуулаад энэ нь зөвхөн ойролцоолох арга гэдгийг ойлгоно. Багшийн анхааарх зүйл: - Үзэгдэх талбай эсвэл талбайн диаметр маш чухал. - Үзэгдэх талбай гэдэг нь микроскопын
Б9.2б. Мейоз окуляраар харах үед харагдах миллиметр - Мейозийн хялбар хуваагдлын эсвэл микрометрийн хэмжээ юм. хөдөлгөөнт дүнд бэлгийн эсийн үзүүлэнг харах вэб хромосомын тоо - Мейоз хуваагдлын үр дүнд хромосомын тоо хаяг: цөөрдөг болохыг цөөрч диплойд бүрдэлтэй эсээс гаплойд бүдүүвчээр бүрдэлтэй гамет үүсэхийг зурж тайлбарлана. - http://www.abpischo тайлбарлах ols.org.uk/res/coRes - Мейозоор үүссэн эсүүд нь генийн хувьд ижил ourceImport/module Ш9.1б бус байдгийг хэлэлцэнэ. s/genome/fullscreenf Ш9.2а lash7765.cfm?flash= Ш9.1б - Хуваагдлын гол үйл явцуудыг тоймлон эсийн en- Ш9.4г хромосом ба генд ямар өөрчлөлт гарахыг flash/meosistime.swf тодруулан тайлбарлана . &title=Animation+of+ Б9.2в. Хүний хоол meiosis&version=8 боловсруулах - Митозоор диплойд бүрдэлтэй 2 төл эс үүсдэг тогтолцооны эрхтэн бол, мейозоор гаплоид бүрдэлтэй 4 эс (гамет) - агшийн гарын тус бүрийн бүтцийг үүсдэг болохыг харьцуулан загварчилна. авлага гүйцэтгэх үүрэгтэй нь холбон тайлбарлах Багшийн анхаарах зүйл: - Ажлын хуудас Гол гол үйл явцуудыг тодруулан эсийн хромосом - Лавлах номнууд Ш9.1а ба генд ямар өөрчлөлт ажиглагдаж байгаад гол - Сурах бичиг Ш9.1б анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Үүнд: - Бодит макет Ш9.1в - Интернетийн Ш9.2а - 4 эс үүснэ Ш9.3б - эсүүд (гаметүүд) нь гаплоид (хромосомын материал, зураг Ш9.4а ашиглаж болно. Ш9.4в хагас) Ш9.4г - зүйлийг нөхөн үржихэд гаметүүд ашиглагддаг гэх мэт - (Меойзын үе шатуудыг нарийвчлан тайлбарлах шаардлагагүй) Хоол тэжээлийн бодис - Амны хөндий, шүлсний булчирхай, улаан хоолой, ходоод, нарийн гэдэс (арван хоѐр хуруу гэдэс, өлөн гэдэс, цутгалан гэдэс) нойр булчирхай, элэг, цөс, бүдүүн гэдэс, мухар олгой, шулуун гэдэс, төгсгөлийн сүв гэсэн хоол боловсруулах тогтолцооны хэсгүүд тус бүрийн бүтцийг гүйцэтгэх үүрэгтэй нь холбон тайлбарлаж хүснэгтэд бичнэ. - Амны хөндийд явагддаг механик задралд шүдний оролцоог тайлбарлахдаа шүдний төрөл тус бүрийн бүтцийг үүрэгтэй нь холбон тайлбарлана. - Хэл хоол боловсруулахад ямар үүрэгтэй болохыг тайлбарлана.. Үүнд: хоолыг амтлах, шүлсэнд дэвтсэн хоолыг залгиур хоолой руу түлхэх, дуу авиа гаргахад оролцох гэх мэт - Амны хөндийд шүлс хэрхэн үүсч ялгардаг болон идсэн хоол шүлсний нөлөөгөөр дэвтэж, задрах, гадаргуугийн талбай нэмэгддэг болохыг тайлбарлана. - Улаан хоолойн гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг булчингийн бүтэцтэй холбон тайлбарлана. Улаан хоолойн гүрвэлзэх хөдөлгөөнийг харуулсан загварыг нарийн урт шаар ашиглан хийж болно. - Ходоодны булчинлаг хана, салст бүрхүүлийн үүрэг, ходоодны хүчил хаанаас үүсдэг болон тус бүрдээ хэрхэн харилцан холбоотой үйл ажиллагаа явуулдаг болохыг тайлбарлана. Ходоодны хүчиллэг орчин нь бактерийг устгадаг болохыг анхаарч тэмэдэглэнэ. - Нарийн гэдэсний шимэгдүүлэх үйл ажиллагааг
түүний хөхлөгүүдтэй холбон тайлбарлана. - Нарийн гэдэсний хөхлөгийн зургийг ашиглан амин хүчил, глюкоз нь венийн судас руу, тосны хүчил, глицерол нь тунгалагийн судас руу ордог болохыг ярилцахдаа зурагт үзүүлэн ашиглах болон сурагчид өөрсдөө нь зургийг зурна. - Элэг, нойр булчирхай нь яагаад хоол боловсруулах эрхтэнд хамаарагддаг болохыг ярилцана. - Бүдүүн гэдсэнд ус шимэгддэг талаар тайлбарлахдаа гэдэс нь өвдөж гүйлгэж байгаа хүнд шингэн зүйл ихээр уулгадгийн учир шалтгааныг жишээ болгон холбон ярилцана. - Залгих, боловсруулах, шингээх, нийлэгжүүлэх, гадагшлуулах үйл ажиллагаанууд хоол боловсруулах замын аль хэсэгт явагдахыг тайлбарлана. - Хоѐрдогч эх сурвалж ашиглан хоол боловсруулах замын эрхтнүүдийн үүргийг багаар судалж ярилцан, олж мэдсэнээ бусад багуудад илтгэнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Биед орсон хоол хүнс нь хоол боловсруулах замын эрхтнүүдийн ханаар шимэгдэж, шим тэжээл болдог гэдгийг сурагчдад ойлгуулах хэрэгтэй. - Хоол шингээх үйл явцыг ойлгуулахын тулд цардуул ус болон глюкозын холимог хийсэн нимгэн гуурсан хоолой буюу өлөн гэдсийг хоолой (хоол боловсруулах замыг төлөөлөх) устай саван дотор хэдэн цаг байлгаж илрүүлэгч уусмалын тусламжтайгаар бодис шилжиж байгааг тогтоосноор хоол шингэх үйл явц хэрхэн явагдахыг тайлбарлаж болно. - Нарийн гэдэсний хөхлөгийн хялгасан судаснаас глюкоз амин хүчлүүд элэгний үүдэн вен рүү хэрхэн шингэдгийг ойлгоход чиглэсэн нэмэлт дасгал даалгаврыг илүү чадвартай сурагчдаар хийлгэж болно. - Элэгнээс цөс үүсдэг болон нойр булчирхайгаас ялгардаг шүүс нь хоол тэжээлийн бодисыг задлахад оролцдог болохыг сануулна. - Хоол боловсруулах замын дээрх үүргүүдийг тодорхойлбол дараах байдлаар тодорхойлж болно. Үүнд: - залгих үйл явц - хоол боловсруулах явц - шимэгдэх - биеийн найрлагатай ижилсэж, нийлэгжих /шинэ бодис үүсгэх/ - ялгаруулах зэрэг болно.
Б9.2г. Хүнсний - Өдөр тутам хэрэглэгддэг хүнсний - Төмс бүтээгдэхүүнд бүтээгдэхүүний сав, боодол дээрх шошгийн - Модтой чихэр, агуулагдах шим мэдээллийг цуглуулж судлан хоол тэжээл нь бодисыг туршилтаар нүүрс-ус, уураг, өөх тос, амин дэм, эрдэс бодис эсвэл ѐотон илрүүлж, амьд биед зэргийг агуулдаг талаар тодруулж ярилцана. - Иодын уусмал гүйцэтгэх үүрэг, ач - Бенедиктийн холбогдлыг тодруулах - Нүүрс ус агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүнүүдийг нэрлэх, нүүрс ус нь амьд биед энергийн эх урвалж, эсвэл Ш9.1в үүсвэр болдог талаар тайлбарлахдаа дараах Бенедиктийн Ш9.2в туршилтыг хийж болно. урвалж бэлтгэх Ш9.2г зааврыг Ш9.3а - Нүүрс ус агуулсан 3-4 хүнсний бүтээгдэхүүн Ш9.4г сонгон, ижил хэмжээтэй жигнэн авч спиртэн http://www.cleapss.o дэн дээр шатаах явцдаа дөлөн дээр нь хуруу шилэнд хийсэн тодорхой хэмжээтэй усыг rg.uk/attachments/ar халааж усны температурыг термометр ашиглан олно. Сонгосон хүнсний бүтээгдэхүүн тус бүрд ticle/0/RB11.pdf энэ туршилтыг давтан хийж, усны температурын хуудаснаас харах ялгаагаар харьцуулан аль хүнсний - Хуруу шил, хуруу бүтээгдэхүүн илүү энергитэй болохыг ярилцаад шилний хавчаар, туршилтын үр дүнг баганан графикаар усан банн илэрхийлнэ. - Биуретийн урвалж (NaOH уусмал+ - Туршилтын явцад гарсан алдааг хэрхэн CuSO4 уусмал) сайжруулж болох талаар дүгнэлт хийнэ. уураг агуулсан хоол хүнс, жишээ - Цардуулыг иодын уусмалаар, сахарыг нь: өндөг, сүү, мах Бенедиктийн урвалжаар, уургийг Биуретийн гэх мэт, хуруу шил, урвалжаар, өөх тосыг этанол ашиглан илрүүлэх дусаагуур, хуруу туршилт хийнэ. шилний тавиур, ус - Цардуул илрүүлэхдээ төмсөн дээр иодын уусмал дусааж өнгөний өөрчлөлтийн талаар ярилцана. - Сахар илрүүлэхдээ чихэр эсвэл ѐотонг нунтаглан хуруу шилэнд хийж бага зэргийн устай хольж уусгана. Дээрээс нь Бенедиктийн урвалж нэмж усан баннд халааж өнгөний өөрчлөлтөөр нь дүгнэн ярилцана. - Уураг нь амьд биеийн өсөх, нөхөн сэргэх үйл ажиллагаанд зарцуулагддаг болохыг мэдэх, уураг агуулсан хүнсний бүтээгдэхүүнийг нэрлэнэ. - Өөх тос нь энергийг хадгалах үүрэгтэйгээр хуримтлагддаг болохыг мэдэх, өөх тос агуулсан хоол хүнсийг цаасан дээр тавьж нухаж нунтаглан цаасанд тос нэвчиж тунгалаг тосон толбо үүссэн байдлаар нь илрүүлэх. Эрдэс бодис, амин дэм, эслэг, усны үүргийг хоѐрдогч эх сурвалж ашиглан олж мэднэ. Арга: o Жижиг бүлгээр ажиллана. o Сурагчид үр дүнд хүрэхийн тулд туршилтын алхмыг нэг бүрчлэн явуулна. o Энэ туршилтыг төрөл бүрийн хүнсний бүтээгдэхүүнд туршиж үзэж дээрх бодисууд агуулагдаж байгаа эсэхийг тэмдэглэнэ. o Ажигласан зүйлээ өнгөт зургаар дүрслэх замаар үр дүнг гаргаж болно. Үүнд өнгөний өөрчлөлтийг сурагчид хэрхэн ажиглаж байгааг багш анхаарах хэрэгтэй. o Туршилтын эцсийн үр дүнг хүснэгт, зургаар илэрхийлж болно.
o Дижитал камер ашиглан сорилын явц, үр дүн, дүгнэлтийн талаар дэлгэрэнгүй дүрс бичлэг хийх боломжтой. o Туршилтын дараа түүний алхмуудыг сайжруулах талаар санал дэвшүүлж болно. Жишээ нь. o Усан банныг сайжруулах, өөрчлөх боломж байна уу? o Цаасан шүүлтүүр ашиглан өөх тосыг шүүх замаар туршилтыг хялбархан явуулж болох уу гэх мэт Багшийн анхаарах зүйл: - Иодын уусмал нь эмийн санд элбэг зарагддаг олдоц ихтэй. - Усан банн байхгүй тохиолдолд плиткан дээр саванд ус хийн халааж орлуулж болно. - Халуун устай болгоомжтой харьцахыг сануулна. - Биуретийн урвалж бэлдэхдээ натрийн шүлтийн уусмалыг арьсан дээрээ асгахаас болгоомжлох, зэсийн сульфат хортой тул болгоомжлохыг сануулаарай. - Хамгаалалтын нүдний шил зүүх шаардлагатай. - Өөх тосны сорилыг хийхдээ этилийн спирт нь шатамхай учир галаас болгоомжлох хэрэгтэй. Б9.2д. Хоол - Хэсэг талх аваад хэдэн хормын турш зажилж, - Багшийн гарын боловсруулахад энзим чихэр амтагдахыг мэдрэх авлага биохурдасгуурын үүрэгтэй оролцдог - Яагаад хоол хүнсийг зажлах хэрэгтэй байдаг - Ажлын хуудас болохыг шүлсний болон, шүлсэнд зарим хоол хүнсийг задалдаг - Лавлах номнууд амилазагийн цардуул энзим агуулагддаг тухай дээрх жишээн дээр - Сурах бичиг задлах туршилтаар ярилцах - Бодит макет жишээлэн тайлбарлах - Интернетийн - Хоол хүнсний химийн болон механик задралын Ш9.1а тухай хэлэлцэх материал, зураг Ш9.2а - Талх, сүү Ш9.3б - Ходоодонд уураг задарч амин хүчил болоход Ш9.4г оролцдог энзимийг нэрлэх - Казейн нь зөвхөн нялх хүүхдийн ходоодонд агуулагддаг болохыг сүүг ээдүүлж харуулах жишээгээр тайлбарлах - Хоол боловсрох замын аль хэсэгт ямар энзимийн оролцоотой ямар шим бодис хэрхэн задардгийг хүснэгтэд бичнэ. ХБЗ-ын Ялгаруулдаг Шүлсний Хаана үүсдэг Агуулагдах Задрах Үүсэх бодис хэсэг шүүс булчирхайд фермент бодис Ам Шүлс Амилаза Цардуул Мальтоз Ходоод Ходоодны шүүс 12 хуруу Нойр гэдэс булчирхай Цөс
Өлөн гэдэс Б9.2е. Дэлхийн хүн - Энэхүү сэдвийг үзүүлэн таниулах материал - Багшийн гарын ашиглан тайлбарлахаас гадна, үндсэн сэдвийн авлага амын хүнс тэжээлийн хүрээнд сонин сэтгүүл, телевизийн мэдээнээс хүрэлцээ хангамж, сонгосон материалыг ашиглан хэлэлцүүлэг - Ажлын хуудас хомсдолыг ган гачиг, зохиож болно. - Лавлах номнууд үер усны аюул, хүн - Сурах бичиг амын тоо хэт ихсэх - Сурагчид генийн өөрчлөлттэй үр тариаг хоол - Бодит макет зэрэг асуудлуудтай хүнсэндээ хэрэглэх гэх мэт технологийн - Интернетийн холбон шүүн хэлэлцэх шинэчлэлийг ашиглах нь бидэнд тулгараад байгаа бэрхшээлийг шийдвэрлэхэд туслах уу материал, зураг Ш9.1б эсвэл бүр энэ бэрхшээлийг хурцатгах уу гэдэг - Дэлхийн хоол Ш9.1в дээр өөрсдийн үзэл бодлоо илэрхийлэх ба Ш9.2б бодож тунгаана. хүнсний Ш9.3б хангамжийн Ш9.4б - Хүнсний хангамж хэрэглээ дэлхийн бусад улс асуудлыг Ш9.4г оронд ямар байдалд байгааг судалж мэднэ. http://www.nationala - Хүнсний бүтээгдэхүүний хангамжийг нэмэгдүүлэхэд орчин үеийн технологийг cademies.org/webex ашиглах арга замын талаар ярилцана. tra/crops/ үзэж Тухайлбал: болно o Орчин үеийн хөдөө аж ахуйн машинжуулалт, механикжуулалт o Химийн бордоо хэрэглэх o Хортон шавж устгах хор ашиглах o Өвс ногоо, шарилж устгах бодис хэрэглэх o Зохиомол үржүүлэг хэрэглэх o Ган гачиг болон үер усны аюулын талаар өөр хичээлтэй холбож болох юм. Багшийн анхааарх зүйл: - Хэлэлцүүлэг хийхэд шаардлагатай материалыг сурагчдаар бэлдүүлвэл илүү үр дүнтэй. - Багш тогтвортой хөгжлийн асуудлыг хөндсөн илүү хурцадмал сэдвүүдийн зургийг үзүүлж болно. Тухайлбал: Өлсгөлөнгийн асуудлыг хэлэлцэхдээ дараах агуулгыг онцлох хэрэгтэй o Хоол хүнсний тэгш бус хуваарилалт o Ган гачиг o Үер усны аюул o Хүн амын өсөлт - Эдгээр асуудлыг шийдэх гарцыг олоход чиглэсэн байдлаар хичээлээ төлөвлөх нь сурагчдад тогтвортой хөгжлийг дэмжих зан үйлийг төлөвшүүлэхэд чухал нөлөөтэй Б9.2ж Хүний Амьсгал - Зурагт үзүүлэн - видео бичлэг амьсгалын ач - Амьсгалах үйл явц болон амьсгаа авч гаргах хоѐрын хоорондын ялгааг хэлэлцэнэ. холбогдлыг аэроб - Аэроб амьсгалын явцад хүчилтөрөгч амьсгалаар жишээлэн шаардагддаг болохыг тайлбарлана. тайлбарлаж, аэроб - Хоол тэжээлээр бие махбодид хурмтлагдсан цардуул амьсгалаар авсан хүчилтөрөгчийн амьсгалыг үгэн оролцоотой задарч бидний биед шаардлагатай энергийг үүсгэдэг болохыг тайлбарлан, аэроб тэгшитгэлээр амьсгалын ач холбогдлыг тодорхойно. илэрхийлэх - Амьсгалах гэдэг нь биеийн эс бүрийг амьд байхад шаардагдах энергиэр нь хангах үйл явц Ш9.1а юм гэдгийг ойлгож тайлбарлана. Ш9.2а Ш9.2в Ш9.3а Ш9.4а
Ш9.4в - Аэроб амьсгалыг үгэн тэгшитгэлээр илэрхийлж бичнэ. - амьсгалаар эрчим “Глюкоз + хүчилтөрөгч нүүрсхүчлийн хий + ус” хүч ялгардагийг илрүүлэх Багшийн анхаарах зүйл: туршилтад: - Үр соѐолох явцад дулаан ялгарч буйг - соѐолуулсан үр туршилтаар илрүүлэн, амьсгалаар энерги ялгардаг болохыг батлан хэлэлцүүлэг өрнүүлж - таглаатай шилэн болно. сав - термометр Б9.2з. Зүрхний Хүний биед бодис зөөвөрлөгдөх ба зохицуулга - Зүрхний бүтэц, - Зүрхний дараах үйл ажиллагааг тодорхойлно. бүтцийн хэсгүүд нь үйл цусны урсах ажиллагаатайгаа Үүнд: нарийн зохилдсоныг чиглэлийг өөр өөр загварчлан шинжилж, o Булчингийн агшилт цусны эргэлтийн o Хавхлаг нээгдэж хаагдах үйл явц өнгөтэй сумаар хурдад дасгал - Зүрхний бүтэц, цусны урсах чиглэлийг өөр өөр хөдөлгөөн хэрхэн өнгөтэй сумаар ялгаж зурсан зураг ашиглаж ялгаж зурсан зураг нөлөөлөхийг туршиж, цус нэг чиглэлд урсдаг болохыг хавхлагийн нотлох бүтэцтэй холбон тайлбарлана. ашиглах - Судасны цохилтын хурдад биеийн хөдөлгөөн Ш9.1а хэрхэн нөлөөлдөг болохыг судлан шинжилж, - Зүрхний загвар, Ш9.1б тайлбарлана. Ш9.2а - Биеийн хөдөлгөөн зүрхний цохилтын хурдад видео хичээлийг Ш9.3б нөлөөлөх ба энэ нь амьсгалын хурд, биеийн Ш9.4г хөдөлгөөний нөлөөгөөр өөрчлөгддөгтэй уялдаа ашиглана. холбоотой байгааг туршиж илрүүлнэ. - Тайван байх үед болон дороо гүйх эсвэл гимнастик хийсний дараа судасны цохилтыг тоолж дэвтэртээ тэмдэглэх, график байгуулах дасгал ажиллана. Б9.2и. Зүрхний титэм - Зүрхний артерийн титэм судасны үүрэг бол Зүрхний титэм судас судас нарийсах өвчний зүрхний булчингуудыг хүчилтөрөгчөөр хангах бүхий зурагт үзүүлэн шалтгааныг тодруулан явдал гэдгийг уншиж судална Зүрхний титэм ойлгож, түүнээс урьдчилан сэргийлэх - Зүрхний титэм судасны нарийсал өвчнөөр судасны нарийсал боломжуудыг өвдөхөд хүргэдэг шалтгаан, нөлөөллийг өвчнөөр өвдөхөд таамаглан хэлэлцэх ярилцах, хүний удамшил ч нөлөөлдөг байж хүргэдэг шалтгаан, болох тухай ярилцлага өрнүүлнэ. нөлөөллийн тухай Ш9.1а баримт мэдээлэл Ш9.1б - Өдрийн дэглэм, биеийн хөдөлгөөний дутагдал, Орон нутгийн эрүүл Ш9.2а хүний амьдралын буруу хэв маяг нь үүнд хэрхэн мэндийн Ш9.3б нөлөөлөх тухай дүгнэн ярилцана. Ш9.4г байгууллагаас авсан - Дарамт шахалт нь хүнд маш олон нөхцөл цусны эргэлтийн Б9.2к. Цусны байдалд сөрөг нөлөө үзүүлж болох бөгөөд тогтолцооны зөөвөрлөх үүргийг ажлын дарамт, гэр бүлийн бэрхшээлтэй асуудал эмгэгийн талаарх нарийвчлан задлан зэрэг нь дарамтыг бий болгож, цусны даралтыг мэдээлэл, зөвлөгөө шинжлэх өөрчилж болохыг хэлэлцэнэ. - Артери, вен, - Орон нутгийн эрүүл мэндийн байгууллагаас авсан мэдээллийг ашиглан цусны эргэлтийн хялгасан судасны тогтолцооны эмгэгийн талаар судалж мэдэх, зураг үзүүлэн ашиглаж илтгэл бэлтгэж хөндлөн огтлолын танилцуулна. зураг Багшийн анхаарах зүйл: Артерийн судас бөглөрөх болон зүрхний шигдээс өвчнүүдээс хамгаалах тухай зөвлөгөө өгөөрэй. - Цусны зөөвөрлөх үүргийг хэлэлцэхээс өмнө диффуз, осмос, эсийн амьсгалын тухай ойлголтуудыг сэргээн санана. - Хэрэв эс мембранаараа хүчилтөрөгчийн
Ш9.1а молекулыг зөөвөрлөн оруулж ирэх боломжгүй Ш9.1в тохиолдолд ямар байдал үүсч болохыг Ш9.2а тайлбарлана. Ш9.3б - Диффузын үед ямар бодисууд эсэд орж, эсээс Ш9.4б гадагшилдаг вэ? Ш9.4г - Эдгээр бодисууд хаанаас үүсч аль чиглэлд шилждэг вэ? - Боловсруулсан хоол тэжээл нарийн гэдэснээс цусанд орох уу - Уушгинаас хүчилтөрөгч цусанд хэрхэн нэвчиж, нүүрсхүчлийн хий уушгинаас хэрхэн гадагшлах вэ? - Шээгийг элэгнээс бөөр рүү зөөвөрлөхөд цус ямар үүрэгтэй вэ? зэргийг судалж тайлбарлана. Багшийн анхаарах зүйл: - Цусны зөөвөрлөх үүргийг хэлэлцэхээс өмнө диффуз, осмос, эсийн амьсгалын тухай ойлголтуудыг мэдэх нь эсийн дотор агуулагдаж буй хүчилтөрөгч, нүүрсхүчлийн хийн концентраци ба усны агуулга тогтвортой байхын ач холбогдлыг ойлгоход суурь мэдлэг болж ашиглагдана. - Диффуз нь хялгасан судасны нимгэн ханаар цус ба эдийн шингэний хооронд бодис чөлөөтэй шилжиж зөөвөрлөгдөх гол арга юм. Б9.2л. Хоол - Хоол боловсруулах, амьсгал, цусны эргэлтийн - тогтолцооны хоорондын хамаарлыг ярилцаж, боловсруулах, зураг схемээр илэрхийлнэ. амьсгалах, цусны эргэлтийн эрхтэн тогтолцооны хамаарлыг бүдүүвчээр илэрхийлж тайлбарлах Ш9.1а Ш9.2а Ш9.3б Ш9.4б Ш9.4г Б9.2м. Мэдрэл- - Зохицуулга болон хяналтын механизмын - диаграмм болон хөдөлгөөнт үзүүлэн ашиглан шингэний зохицуулгыг мэдрэл- шингэний зохицуулгыг тайлбарлана. - http://www.phys.uns загварчлан тайлбарлах w.edu.au/biosnippet s/ (зөвхөн - Ш9.1в „Analogy‟ ба „In Humans‟ хэсгүүд) Ш9.2а Ш9.3б Ш9.4г
Үйл Хариу үйлдэл ажиллагаа сайжрах идэвхижих механизм Биеийн Сэрэл хүлээн Хяналтын авуурууд төв Сэрэл Хариу үйлдэл буурах механизм Үйл ажиллагаа буурах Б9.2н. Арьсны бүтцийг Багшийн анхаарах зүйл: - Багш дараах харьцуулан, арьсны - Амьд бие физиологийн үйл явцаа задлан зүйлсийг нэмэлт хялгасан судасны хана хэрэглэгдэхүүн өргөсөх болон шинжлэх, хянах тогтолцоотой байдаг. болгон ашиглаж нарийсах замаар - Биеийн хэсгийн хүлээн авуурууд өдөөгч буюу болно. Үүнд: дулаан зохицуулагддаг гадаад үйлчлэлийн талаарх мэдээллийг - Багшийн гарын болохыг таньж хяналтын тогтолцоонд дамжуулахад сөрөг авлага / дэвтэр тодорхойлох задлан шинжилгээний механизм хариу үйлдлийг нэмэгдүүлэн зохицуулах ба үүний - Лавлагааны ном Ш9.1а дүнд үйл ажиллагаа идэвхжинэ. - Сурах бичиг Ш9.1в - Ийнхүү үйл ажиллагаа хяналтын - Интернет, вэб Ш9.2а тогтолцоогоор зохицуулагдсанаар амьд Ш9.3а биеийн орчин тогтмол тэнцвэртэй байна. хуудас: Ш9.3б Ш9.4а - Хүний биеийн температур зохицуулалтын тухай http://www.coolantar Ш9.4г судалж үзэхээс өмнө амьтдын дулаан зохицуулалтын тухай судлах, бүлээн ба хүйтэн ctica.com/Antarctica цустан гэсэн ухагдахуунтай танилцаж зурган танилцуулга хийх, илтгэл тавих, эссэ бичих %20fact%20file/scie зэрэг үйл хийнэ. Жишээ нь: Оцон шувуу, тарвага биеийн дулаанаа зохицуулах гэх мэт nce/cold_penguins.h - Биеийн температурыг тогтмол байлгахад арьс tm чухал үүрэгтэй талаар хэлэлцэнэ. - Арьсны бүтцийг - Арьсны үс, түүний угийн булчин харуулсан загвар, - Хөлсний булчирхай зураг - Температурыг хүлээн авагч ба мэдрэл, цусны судас - Өөхөн (тос өөхний) эд зэргийг таньж ялгаж сурахын тулд “ардаа мэдээлэлтэй хөзөр” хийж тоглох - Хөхтөн амьтад хэрхэн өөрийн биеийн дулааныг янз бүрийн нөхцөлд өөрчилдөг болохыг жишээгээр тайлбарлах. Жишээ нь: халдвараас болж халуурах, ичээ, бадайрах/хөдөлгөөнгүй байх г.м - Сурагчид өмнөх шинжлэх ухаанч мэдлэг, ойлголтод тулгуурлан хүний биеийн дулааныг тогтмол байлгахад ямар хүчин зүйлс нөлөөлдөг болох тухай оюуны зураглал хийнэ. Жишээ нь: o Биеийн дулаан o Цусны найрлага (CO2, O2, шээсний хүчил, глюкоз, ус, эрдэс давс г.м) o Цусны pH o Улаан бөөмийн тоо ширхэг o Цусны даралт гэх мэт
- Дээрх ажлыг багаар хийж, дараагаар нь - Хүний амьдрал ангиараа нэгтгэнэ. температурын хязгаарлагдмал Туршилтын ажил төлөвлөх дасгал: хэмжээнд - Сурагчид зузаан өөхөн эдтэй бие, нимгэн өөхөн үргэлжилдэг болохыг харуулсан эдтэй биеэс илүү дулааныг хадгалж чадах хүснэгт эсэхийг турших судалгаа шинжилгээний ажлыг дараах алхмаар төлөвлөж болох юм. Үүнд: - Хүний биеийн температур өдрийн o Биеийн дулааныг загварчлахын тулд турш бага зэрэг ямар материал ашиглаж болох вэ? өөрчлөгддөг зүй (Жишээ нь: халуун устай битүү колбо) тогтлыг харуулсан график: o Өөхөн давхаргын тусгаарлах үүргийг загварчлахын тулд ямар материал ашиглаж болох вэ? (Жишээ нь эсгий, ноосон материал) o Температурыг яаж хянах вэ? (термометр) o Урт хугацаанд хүйтэн нөхцлийг хэрхэн бүрдүүлэх вэ? (Жишээ нь: хөргөгч эсвэл өвлийн улиралд гадаа байлгах) o Хэдэн удаагийн давталттайгаар туршилтыг бэлтгэх вэ? o Тусгаарлагч давхаргууд ямар зузаантай байх вэ? o Ямар нөхцлүүдийг ижил байлгах вэ? o Ямар хэмжилтүүдийг ямар давтамжтай хийх вэ? - Энэхүү дасгал, сорил туршилт нь бусад сурагчдын хийсэн ажлыг шалгах боломжийг олгоно. Сурагчид эхлээд өөрсдийн бүлэгт ажиллана. Дараа нь өөр бүлэгтэй нэгдэж туршилтын ажлын үйл явцуудаа хэлэлцэнэ. Бусдын хийсэн төлөвлөгөөг өөрийнхтэйгөө харьцуулан дүгнэлт гаргах, тэдгээрийн ажлын талаар санал хэлэх, бусдаас гарсан үр дүн, саналуудыг анхааралтай сонсох ба туршилтад тохирох материалыг сонгох, туршилтын явцыг зорилгоо хангахуйцаар зохион байгуулсан байхад анхаарлаа хандуулна. - Хүйтэн орчинд удаан байвал биед ямар өөрчлөлт гарахыг эргэцүүлэн бодох (жишээ нь чичрэх, арьс өнгөө алдах буюу зэвхийрэх, арьсны үс босох), өөрчлөлт бүрийн физиологийн үндсийг тайлбарлана. - Үүнтэй нэгэн адил хэт халуунд удаан байвал биед ямар өөрчлөлт гарахыг хэлэлцэж болно. - Биеийн температурыг тохируулахад уураг тархины, цусны, мэдрэлийн, булчингийн үүргийг ярилцана. Арьсны хүлээн авагч (уураг тархинд температурын өөрчлөлтийн талаар дохио өгдөг) болон биеийн температурыг хянадаг механизм (цусны температурын өөрчлөлтөөс болж таагүй мэдрэмж үүсэх) хоорондын уялдааг ойлгоно. - Энэхүү процессийг харуулахын тулд дүрд тоглох, мөн сэрэл дамжих хөдөлгөөнт үзүүлэн бүтээх, мэдээллийн технологийн ололт амжилтыг ашигласан слайд үзүүлэн бэлтгэж болно.
- Бүлээн цустай амьтад ба хүн биеийн дулаанаа тогтмол байлгадгийг ойлгож, хүний амьдрал температурын хязгаарлагдмал хэмжээнд хэвийн үргэлжлэх бололцоотой болохыг хэлэлцэнэ (Хүснэгтээс харна уу). t oC Эмгэг 28 Булчин гэмтэх 30 Биеийн дулааны хяналт алдагдах 33 Ухаан алдах 37 Хэвиийн үйл ажиллагаа явагдах 42 Төв мэдрэлийн үйл ажиллагаа буурах 44 Үхэх - Хүний биеийн температур өдрийн турш бага зэрэг өөрчлөгддөг зүй тогтолтойг судалж мэднэ (графикийг харна уу. http://www.ebme.co.uk/arts/temp/) - Эдгээр хүснэгт, графикуудыг ашигласнаар сурагчид мэдээллийг өөрчлөх, боловсруулах, анализ хийх замаар мэдээлэлд боловсруулалт хийх чадвар нь хөгжих ба онолын мэдлэгээ өдөр тутмын нөхцөлд хэрэглэх чадварт суралцах болно. Багшийн анхаарах зүйл: Дараах шинжлэх ухааны мэдлэг, ойлголтыг эзэмшүүлэхэд анхаарна. - Зохицуулга бий болоход эсийн бүрхүүл гол үүрэг гүйцэтгэх бөгөөд тэрээр зөвхөн зарим нэгэн молекулыг нэвтрүүлдэг. Диффуз осмосын замаар орж ирсэн бодисууд эсийн цитоплазм болон эргэн тойрны эд эсэд хүрнэ. Эсэд зарим төрлийн молекул хэтэрхий их хуримтлагдвал эс тэдгээрийн заримыг гадагшлуулна. Харин тодорхой молекулын хэмжээ дутагдвал гаднаас молекул нэвтрүүлнэ. Ингэснээр эсийн доторх болон гадна орчны тэнцвэрийг хангана. - Зохицуулга нь гадны өөрчлөлтийн явцад дотоод орчныхоо тогтвортой байдлыг хангах организмын чадвар юм. - Хөхтөн амьтад дахь зохицуулгын жишээгээр
тайлбарлана. Тухайлбал: - Бие дэх ус, агаар, эрдсийг зохицуулах - Бодисын солилцооны хаягдлыг ялгадсаар гадагшлуулах - Биеийн дулааны зохицуулалт - Цусны глюкозын зохицуулалт - Үүнээс температурыг тогтмол байлгах үүрэгт зохицсон бүтцийн талаар дэлгэрүүлэн тайлбарлана. Тухайлбал: - Арьсны үс нь түүний угийн булчин агших үед босно. Ингэснээр арьсан дээр агаарын бүрхүүлэн тусгаарлагч үүсч биеийн дулааныг тогтмол барьдаг. - Өөхөн эсвэл тос өөхний эд гүний эдийг хэт хүйтнээс тусгаарладаг. - Мэдрэлийн хүлээн авагч – эргэн тойрон дахь температурыг мэдэрдэг ба энэ мэдээллийг уураг тархинд мэдрэлийн судсаар дамжуулдаг (гэвч биеийн температурыг тогтмол байлгах механизмд оролцдоггүй). - Хөлсний булчирхай ба нүх сүв-хөлсийг бий болгож гадагшлуулдаг ба тэр нь агаарт ууршдаг. Энэ нь арьсны гадаргууг сэрүүцүүлнэ. - Цусны судас-арьсанд хүрэх цусны урсгалыг өөрчилнө, өөрөөр хэлбэл цусны судас тэлснээр судасны диаметр өргөсөж цусны урсгал сайжирна. Энэ нь арьснаас илүү их дулаан алдагдахад хүргэнэ. Цусны судасны нарийсалтаар цусны урсгал багасгана. Энэ нь дулааныг арьсны эдийнхээ гүнд алдахгүйгээр хадгалах зохицуулга юм. - Булчин агших (жихүүцэж чичрэх)-араг ясны булчингийн огцом агшилт ихэссэнээр эсийн амьсгалаас дулааны энерги үүсгэнэ. - Биеийн хэмийг тохируулах-биеийн температур дэндүү бага байвал араг ясны булчин дулаан гаргахын тулд чичирч болно. - Чичирдэггүй термогенезийн үед дулаан ялгаруулахын тулд өөхний задрал явагдана. - Хөлрөх нь ууршилтаар биеийг сэрүүцүүлнэ. - Өнчин тархи (уураг тархины нэг хэсэг) биеийн дотоод температурыг тогтмол байлгах механизмыг удирддаг. Тэрээр термостатын үүргийг гүйцэтгэнэ. Хэрвээ өнчин тархиар өнгөрч буй цус 37 -ээс буурвал, өнчин тархи дулаан хадгалах үүрэгтэй биеийн хэсгүүд рүү мэдрэлийн импульс илгээнэ (жишээ нь арьсан дахь үсний угийн булчин, цусны судас нарийсах, араг ясны булчингийн
үйл ажиллагаа идэвхжих г.м.). Хэрвээ цусны температур 37 -ээс ихэсвэл, өнчин тархи дулаан алдах үүрэгтэй биеийн хэсгүүд рүү мэдрэлийн импульс илгээнэ (жишээ нь хөлрөх, цусны судаснууд өргөсөх г.м.). - “Сөрөг задлан шинжилгээ хийж хянах” зарчмыг энд танилцуулж болох ба “Глюкозын агуулгыг хянах” хэмээх бүлэгт энэ агуулгыг дэлгэрүүлж болох юм. - Багшийн үзүүлж болох жишээ: Хөлрөх үед хэрхэн сэрүүцдэгийг үзүүлэхийн тулд– этилийн спиртээр (95%) сурагчийн бугуйны дотор хэсгийг арчиж ууршуулна. Б9.2о. Глюкагон ба - Цусны глюкозын агуулгыг хянахад сөрөг задлан - Багшийн тараасан инсулин нь цусанд шинжилгээ хийгддэг. Цусны глюкозын агуулга материал / ажлын агуулагдах глюкозын нь нойр булчирхайнаас ялгарсан гормоны үйл хуудас, Лавлах хэмжээг зохицуулахад ажиллагаанаас хамаардаг бөгөөд элэг, булчинд номнууд, Сурах оролцдог болохыг нөлөөлдөг болохыг уншиж ойлгоно. бичиг , Эмнэлгийн учирлан тайлбарлах - Глюкозын агуулгыг хянах нь яагаад ач эмхтгэл, Ш9.1в холбогдолтой талаар ярилцана. - Өрхийн эмч, Ш9.2а Ш9.3а - Сурагчид хийжүүлсэн ундаа болон чихэр ихтэй сувилагчийн амттаны нөлөөг эсийн амьсгалах үйл ажиллагаа үзлэгийн Ш9.3б болон биеийн энергийн түвшний үйл тэмдэглэл Ш9.4в ажиллагаатай холбон хэлэлцэнэ. - Хэрэгтэй вэб Ш9.4г - Глюкозын агуулгыг хянах нь чихрийн шижинтэй сайтууд: холбоотой ба энэ өвчин нь олон оронд - http://health.howstuff works.com/human- харьцангуй түгээмэл тохиолддог болохыг body/systems/endoc судална. Улс орнуудад чихрийн шижингийн rine/adam- тархалт ямар байгааг харьцуулж, хоолны 200092.htm дэглэмтэй холбон ярилцана. Мөн тоо баримтад анализ хийх замыг сонгож болно. Жишээлбэл: o Чихрийн шижин өвчний тохиолдол хүн - http://chinese- амын тоонд эзлэх хувийг тооцоолох o (Жишээ нь Монгол, Австрали, Япон, school.netfirms.com/ o Энэтхэг, Гренланд, г.м.) o Тооцооны дүнг графикаар харуулах. diabetes-diabetes- Эдгээр улс орны хүн амын хоол хүнсний төрөл, хооллолтын хэв маягийг харьж facts.html харьцуулалт хийнэ. - Улс орны Ажигласан хэв маяг нь чихрийн шижингийн шалтгаан мөн эсэх талаар асуудал статистик: http://www.who.int/di abetes/facts/world_fi gures/en/index6.htm l дэвшүүлэн ярилцана (хоол хүнс, амьдралын хэв маягтай холбох). o Хүн амын дунд чихрийн шижин өвчлөл их байх нь нийгмийн болон эдийн засгийн ямар үр дагавартайг хэлэлцэнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Сурагчид глюкагон болон инсулин гормон нь хаана үүсдэг, хаана, хэрхэн үйлчилдэг болон цусан дахь глюкозын агуулгад хэрхэн нөлөөлдгийг мэддэг байх шаардлагатай. - Гормонууд цусаар зөөвөрлөгддөгийг болон нойр булчирхайгаас ялгарсан инсулин болон глюкагон цусан дахь сахарын концентрацыг хянахад чухал үүрэгтэй болохыг сурагчид мэддэг байх шаардлагатай. Тухайлбал инсулин
нь глюкоз цуснаас гарч элэг, булчинд очиход гол үүрэгтэй. Глюкагон элэг, булчингаас глюкоз буцаад цусанд орох үйл ажиллагаанд чухал үүрэгтэй гэх мэт - Нойр булчирхай хэвийн ажиллаагүй юмуу инсулин ялгараагүй эсвэл ялгарсан инсулин нь үр дүнтэй үйлчлээгүй бол чихрийн шинжин тохиолдоно. Чихрийн шижингийн үед цусан дахь глюкозын агууламж хэт ихэсдэг гэдгийг таниулах агуулга, арга зүйг төлөвлөж хэрэгжүүлнэ. Б9.2ө. Фотосинтезийг Ургамлын хооллолт - http://www.saps.plan урвалын тэгшитгэлээр - Фотосинтезээр ургамал нь нарны гэрлийн tsci.cam.ac.uk/articl илэрхийлэн бичиж, es/broad_light.htm ургамалд шим бодис энергийн тусламжтайгаар СО2 ба усыг ашиглан зөөвөрлөгдөхийг саахар үүсгэн хүчилтөрөгч ялгаруулах үйл - http://www.aquaguid нотлох явцыг химийн тэгшитгэлээр илэрхийлэн бичнэ. e.net/page-63.html Ш9.1а 6СО2+6Н2О⇒С6Н12О6+6О2 - Усны ургамал Ш9.2а - Амьтдын бэлэн шим бодисоор хооллох (Elodeа-усан Ш9.3а тахал), ширээний Ш9.4бг хооллолтыг (гетеротроф) ургамлын гэрэл, стакан, хуруу хооллолттой (автотроф) харьцуулна. шил, шугам, - Фотосинтезээр үүсэх саахар (глюкоз) нь термометр, цардуул болон хувирч, ургамлын дотор натрийн хадгалагддаг болохыг танилцуулна. бикарбонат (NaHCO3) Б9.2п. Фотосинтезийн Багшийн анхаарах зүйл: http://www.youtube. com/watch?v=WOgq эрчимд гэрлийн Сурагчдын өмнөх мэдлэг төсөөлөл дээр uLx4JLo тулгуурлан шинжлэх ухааны баримт нотолгоог өөрчлөлт ба цуглуулах, үнэн бодит мэдлэг, мэдээлэл олж авах, - Усны ургамал бусад танилцуулахыг урамшуулан дэмжих (Elodeа-усан нүүрсхүчлийн хийн хэрэгтэй. тахал), ширээний гэрэл, стакан, хуруу концентраци - Фотосинтезийн процесст гэрлийн энерги нь шил, натрийн химийн энерги болж хувирдагийг уншиж бикарбонат нөлөөлөхийг судална. (NaHCO3)-ын 0,01м; 0,05 м; 0,10 туршилтын үр дүнгээс - Хлорофилл нь гэрлийн энергийг шингээн авч, м-ийн фотосинтезийн урвал явуулахад ашигладагийг концентрацитай илрүүлэх ойлгоно. уусмалууд, шприц, хэмжүүртэй гуурс, - Фотосинтезийн эрчимд гэрлийн өөрчлөлт системийн нарийн хэрхэн нөлөөлж байгааг усны ургамал ашиглан гуурс, ижиг шилэн туршиж судална. юүлүүр. http://www.youtube. Ш9.1а Ш9.1в Ш9.2а Ш9.2в Ш9.2г Ш9.3а Ш9.3б Ш9.4а Ш9.4в - Дээрх туршилтын өгөгдлийг ашиглаад гэрлийн эрчмээс хамаарч фотосинтезийн эрчим хэрхэн өөрчлөгдөхийг графикаар илэрхийлнэ. - Фотосинтезийн эрчимд агаарын СО2-ийн концентрацийн өөрчлөлт хэрхэн нөлөөлж байгааг усны ургамал ашиглан туршин судална.
com/watch?v=MR9 GkQberIo 0,01м 0,05м 0,10 м NaHCO3 NaHCO3 NaHCO3 - Дээрх туршилтын өгөгдлийг ашиглаад СО2-ийн концентрацийн өөрчлөлтөөс хамаарч фотосинтезийн эрчим хэрхэн өөрчлөгдөхийг графикаар илэрхийлнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Фотосинтезийн үйл явцын талаар үндсэн ойлголтуудыг өгөхөд хангалттай. Харин гэрлийн ба харанхуйн шатны талаар нарийн тайлбарлах шаардлагагүй. - Энэ сэдвээр маш олон янзын туршилт хийх бололцоотой бөгөөд сурагчид навчинд цардуул үүсэх, фотосинтезийн процесст хлорофилл ба гэрэл шаардлагатайг харуулсан хялбар туршилтыг VIII ангид судалсан. - Туршилтын үр дүнд нотолгоогоор батлагдсан шинжлэх ухааны санааг сурагчид өөртөө итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ бусадтай хуваалцах дадал олгох, сурагч бүрийн дуу хоолойг сонсох, урамшуулах зорилгоор багийн хэлэлцүүлэг хийнэ. - Хэлэлцүүлэгт сурагчдын оролцоог дэмжих, туршилтыг нягт нямбай гүйцэтгэхэд анхаарах хэрэгтэй. Б9.2р. Навчийн бүтэц Навчийн бүтэц - Тасалгааны янз бүрийн ургамлууд, фотосинтез болон - Хос талт үрт ургамлын навчийн кутикул, эс, микроскоп, тавиур эдийн бүтцийн зурагт тайлбар хийж, гэрлийн ба бүрхүүл шил, ус, хийн солилцоо микроскопоор навчийн хөндлөн зүсэлт хийж бритв, залуур зүү, хараад, бүтцийн хэсгүүдийн үүрэг, ач фильтрийн цаас. явуулахад зохицсон холбогдлыг тодорхойлно. - Навчийн болохыг туршилтаар - Хоѐр ба түүнээс дээш төрлийн навчийг хооронд дамжуулах багцын нь харьцуулан зурж, ажиглалт, тэмдэглэл микроскопоор тодорхойлох хөтлөх, өсгөлтийг тооцоолох дадлага ажил харсан зураг хийнэ. Ш9.1а - Навчийн бүтцийг - Хлоропластын тархалтын онцлогийг загварчлан Ш9.1в фотосинтезтэй, амсар ба мезофиллийн эсийн харуулсан загвар бүтэц байрлалыг хийн солилцоотой, дамжуулах болон үзүүлэн Ш9.2а багцын бүтцийг зөөвөрлөлт, тулгуурын үүрэгтэй холбон тайлбарлана. Ш9.2в Ш9.3а Ш9.3б Ш9.4а Ш9.4в Багшийн анхаарах зүйл: - Навчийн дотоод бүтцийг судлахын өмнө сурагчид навчийг гаднаас нь ажиглаж фотосинтез явуулахад хэрхэн дасан зохицсон болохыг хэлэлцэх нь зүйтэй. - Туршилтын үр дүнд нотолгоогоор батлагдсан шинжлэх ухааны санааг сурагчид өөртөө итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ бусадтай хуваалцах дадал олгох, тэдний дуу хоолойг сонсох, урамшуулах зорилгоор багийн хэлэлцүүлэг зохиох шаардлагатай.
Б9.2с. Ургамлаас ус Ургамлаас ус уурших-транспираци - Тасалгааны - Навчийн доод гадаргын амсраас усны ууршилт ургамал, жижиг уурших болон ус хуваасан шохойтой явагддагийг илрүүлэх туршилт хийнэ. (Cobalt chloride дутагдах үзэгдлийн - Транспираци явагдах үе шатуудыг тайлбарлана. paper) цаас, тавиур - Ууршилтын нөлөөгөөр ургамлын дээд хэсэгт шил, резин. шалтгааныг http://www.youtube. сорох хүч үүсч ксилемийн гуурсаар өгсөх гүйдэл com/watch?v=U4rzL харьцуулан явагдахыг шингэн зүйлийг гуурсаар сорох hz4HHk үзэгдэлтэй харьцуулан тайлбарлана. тайлбарлаж, - Ууршилтаар ус ишээр өгсөхийг потометрээр - Мод, сөөг тодорхойлох туршилт хийнэ. ургамлын мөчир, ууршилтын эрчимд том хэмжээний - Транспирацид нөлөөлөх хүчин зүйлүүдийг савтай ус, чийг, температур, тодорхойлно. системийн гуурс, пипетка, шугам, гэрлийн эрчим - Потометрийн аргаар ууршилтын эрчимд салхи, мөчир таслагч температур, гэрлийн өөрчлөлт хэрхэн хайч, скоч, штатив. нөлөөлөхийг нөлөөлөхийг туршина. - http://www.youtube. туршилтаар илрүүлэх - Дээрх туршилтын үр дүнгээр гарсан com/watch?v=oUr1P өгөгдлүүдийг ашиглан транспирацийн эрчимд 9RZnEU Ш9.1а гадаад орчны хүчин зүйлс хэрхэн нөлөөлөхийг Ш9.1в графикаар илэрхийлнэ. - https://www.youtube Ш9.2а .com/watch?v=sdNF Ш9.2в 0-evruc Ш9.2г Ш9.3а Ш9.3б Ш9.4а Ш9.4в Салхи Температур Гэрэл - Тургорын үзэгдэлтэй танилцаж байх үед ургамлын эс усаа алдсанаас болоод хорчийж байсныг санаарай. - Ургамлын навч гандаж унах нь усаа алдахаас хамгаалсан үзэгдэл гэдгийг ойлгож тайлбарлана. - Потометрийн аргаар усны ууршилтыг хэмжих явцдаа мөчрөөс навчийг нь нэг нэгээр тасдаж ууршилт хэр зэрэг удааширч байгааг илрүүлж болно. - Туршилтыг огт навчгүй болтол үргэлжлүүлэн хийгээрэй. - Навчийн тоо цөөрөх тусам ургамал усаа ууршуулан алдах байдал буюу транспираци багасч байгааг графикаар илэрхийлнэ. Багшийн анхаарах зүйл: - Энэ туршилтад заавал лабораторийн потометр ашиглах албагүй. - Туршилтын үр дүнд нотолгоогоор батлагдсан
Б9.2т. Шим бодис шинжлэх ухааны санааг сурагчид өөртөө итгэлтэйгээр илтгэж, ажиглаж мэдсэнээ флоэмээр бусадтай хуваалцах, дадал олгох хэлэлцүүлэг - Бодисуудын хийгээрэй. шилжих урсгал зөөвөрлөгдөх, - Халуун, хуурай бүс нутагт амьдрахад дасан хаанаас хааш зохицож үлдэх чадвартай ургамлаар жишээ авч чиглэж байгааг ургамлын эрхтнүүдэд тайлбарлаж болно. өнгөөр ялгаж харуулсан зураг., хуримтлагдахыг - Флоэмээр бодисууд зүг бүр тийш зөөгдөн Хоѐрдогч эх байршдагийг тодруулж ойлгоно. Жишээ нь, сурвалжууд, туршилтын үр дүнд фотосинтез явуулагч навчаас доош үндсэнд Интернетээс нөөцлөгдөх, мөн навч, цэцэг нахиа, үр жимсний татсан зураг, үндэслэн задлан амьсгал өсөлт ургалтад хэрэглэгдэхээр шилжин байршдаг. - Багшийн гарын шинжлэх авлага, - Энэ шилжилт нь үндэс болон газар доорх Ш9.1а булцуу зэрэг нөөцлөгч эрхтнээс өгсөх урсгалаар - Ажлын хуудас, эрхтнүүд рүү чиглэн явагдаж болно. Лавлах номнууд, Ш9.2а Сурах бичиг - Модыг бөгжлөх аргаар судалсан туршилтын үр Ш9.3а дүнг тайлбарлах нь ишний бүтэц үүргийн тухай - http://users.rcn.com/ мэдлэгээ ашиглах боломжийг сурагчдад олгоно. Ш9.4в jkimball.ma.ultranet/ Ш9.4г BiologyPages/P/Phl oem.html Б9.2у. Ургамал нь - Ишний гадаргад ойрхон байсан флоэмийг - Петрийн аяга гэрэл ба хүндийн навчаас доош бөгжилж авснаар навчинд - хөвөн хүчний үйлчлэлд хариу фотосинтезээр үүссэн бодисоор тэжээгдэж - уудаг цаас эсвэл үйлдэл үзүүлдэг байсан эсүүд аяндаа үхдэг болохыг мэднэ. болохыг хэлэлцэх, аяга тавагны туршилтаар илрүүлэх Багшийн анхаарах зүйл: цаасан алчуур, - Нүүрс ус нь амархан уусдаг сахароз, глюкоз Ш9.1а - бичгийн зүү, Ш9.1в хэлбэрээр, уураг нь амин хүчил хэлбэрээр - порлон юмуу Ш9.2а ургамлын флоэмээр дамждагийг онцлон Ш9.2в сануулах нь зүйтэй. петрийн аяганд Ш9.2г - Флоэмын бүтэц үүргийг талаар нарийвчлан дэвсэж болох үйс, Ш9.3а үзэх шаардлагагүй. - хавчуур, скоч. Ш9.3б - Хичээлийн төгсгөлд сурч мэдсэн зүйлсээр - 2 саванд Ш9.4а хэлэлцүүлэг хийж, хэлэлцүүлэгт сурагчдын суулгасан ургамал, оролцоог дэмжих, сурагч бүрийн дуу хоолойг - клиностат, сонсож, урамшуулах хэрэгтэй. - хавчуур, - штатив Ургамлын хариу үйлдэл - Сурагчид ургамлын аль хэсэг (үндэс, навч, иш) гадны цочроогчид хариу үйлдэл үзүүлэхийг мэдэх ба ургамлын иш гэрлийн зүг тэмүүлж байхад, үндэс нь хөрс рүү тэмүүлж гэрлээс зугтаж байгааг илрүүлнэ. - Ус (гидротропизм), химийн (хемотропизм) үйлчлэл нь гадны цочроогч болохыг мэднэ. - Ялангуяа таримал ургамлууд хөрсний нэмэлт бордоотой хэсэг рүү тэмүүлж ургах ба ургамлын үндэс хэрхэн доошоо усны нөөцөд тэмүүлж ургахыг судална. - Фототропизмыг хялбар туршилтаас харж болно.
Ш9.4в - ургамлыг харанхуй орчинд чийгтэй хөрсөнд ургуулна. - Гурван хэсэг үрийг петрийн аяганд соѐолуулж бэлдэнэ. - 1 дэх петрийн аягатай үрийг картон хайрцаг дотор тавих ба хайрцагны нэг талд нь нүх гаргаснаар нэг талаас гэрэл тусах боломжийг бүрдүүлнэ. - 2 дахь петрийн аягатай үрийг харанхуй, гэрэл нэвтрэх боломжгүй орчинд (хайрцганд хийж) байрлуулсан байна. - 3 дахь петрийн аягатай үрийг клиностат (clinostat) дээр байрлуулж, байнга эргэлдүүлнэ - Бүх үр хэдэн сантиметр ургах хүртэл дээрх нөхцөлд байлгаж, ажиглалт, хэмжилт хийж, үр дүнг тэмдэглэнэ. - Геотропизмыг хялбар туршилт хийж судална. Хөөсөнцөр юмуу илчүү Анхдагч үндэс Зүү Ажлын явц: 1. Үрийг соѐолуулахын тулд дэвтээнэ. 2. Петрийн аяган дотор норгосон хөвөн дэвсэж, түүн дээр үрийг зурагт үзүүлсэн шигээр байрлуулна. 3. Дээрээс нь дахин норгосон хөвөнгөөр бүрж, үрийг хөдөлгөөнгүй болгоно. 4. Петрийн аягыг таглаж, скоч ашиглан босоо байрлуулна. Үрийг бүү хөдөлгө. 5. Туршилтыг гэрэлгүй нөхцөлд үргэлжлүүлж, үндэс 1 см болохыг хүлээ.
6. II петрийн аяганы ѐроолд порлон юмуу үйсэн бөглөө тогтооно. 7. Хоѐр дахь зурагт үзүүлсэнчлэн үрийг байрлуулж, үйсэн дээр зүүгээр тогтооно. 8. Петрийн аягыг болгоомжтойгоор хөвөнд орооно. 9. Петрийн аягыг босоо байдалд хадгалж, харанхуй нөхцөлд 2-3 см ургатал байлгана. Сөрөг геотропизм: Алаг халгай /Coleus/ зэрэг тасалгааны нөхцөлд хурдан ургадаг ургамлыг ашиглаад харуулах боломжтой. Багшийн анхаарах зүйл: - Ашиглах материалын олдоцоос хамааран багшийн сонголт, туршилтын зохион байгуулалт өөр байж болно. - Туршилтын явцад сурагчдыг оролцуулж ажиглалт хийлгэх нь хамгийн чухал юм. - Сурагчид дараах асуултуудад хариулахын тулд эргэцүүлэн бодно. o Яагаад петрийн аягыг босоо байрлалаар тавьсан вэ? Эдгээр туршилтуудын аль нь хяналтын хувилбар вэ? o Порлон/үйс ямар үүрэгтэй байсан бэ? o Үрийг яагаад харанхуй орчинд байлгасан вэ? o Үр дүнг сайжруулахын тулд туршилтын загварыг хэрхэн өөрчилж болох вэ? /үрийн тоог нэмэх, петрийн аяганы тоог өөрчлөх г.м./ - Тухайн үзэгдлийн химийн механизмыг энэ удаа тайлбарлах шаардлагагүй. - Сурагчдад аль ч туршилтын үеэр түүний үр дүнг бууруулж сөргөөр нөлөөлж болох гадны хүчин зүйлсийн нөлөөг хэрхэн хязгаарласан болохыг мөн чухал төдийгүй туршилтын “хяналтын” хувилбарын ач холбогдлыг ойлгуулах хэрэгтэй. - Багаар хамтран ажиллаж туршилтын үр дүнг тэмдэглэж, ажиглалтадаа баримт тайлбар
хийнэ. Ингэхдээ фото зургаар баримтжуулж болно. БҮЛЭГ. Б9.3. АМЬД БИЕИЙН ҮРЖИЛ, ХӨГЖИЛ Энэ бүлгийг үзэж судалснаар - Хүний эр, эм бэлгийн эсийн хөгжлийн үе шатыг харьцуулан тайлбарлах - Хүний үр тогтолт хаана явагддаг, хөврөлийн болон ургийн хөгжил хэрхэн явагдаж хүүхэд төрдөг тухай судлах болно. Бүлгийн нэр томьѐо: Эр, эм бэлэг эрхтэн, бэлгийн үржил, бэлгийн эс, бэлгийн даавар, ураг, хөврөл, хөврөлийн хөгжил, төрөлт, эхэс, ургийн шингэн Суралцахуйн Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн зорилт Б9.3а Хүний эр, эм - Мейоз ба митоз хуваагдлын биологийн - Хромосомын бэлгийн эсийн үүргийн сэргээн, мейоз хуваагдлын дүнд өөрчлөлтийг хөгжлийн үе шатыг бэлгийн эсийн хромосомын тоо цөөрдөг харуулсан зураг харьцуулан болохыг сэргээн санаж ярилцана. тайлбарлах - Овогенез, - Эр эм бэлгийн эрхтэн тогтолцооны ялгаа, эр сперматогенезийн Ш9.1а эм бэлгийн эсийн бүтцийг сэргээн ярилцана зураг Ш9.2а Ш9.3б - Эр эм бэлгийн эс үүсэж, өсөж, ялгаран хөгжих Ш9.4г үзэгдлийг гаметогенез хэмээн тодорхойлно. - Төмсгөнд сперматогони(2n) гэж нэрлэгдэх биеийн эсээс эр бэлгийн эс сперм (1n) үүсэх үйл явцыг сперматогенез, Өндгөвчид овогони (2n) хэмээх биеийн эсээс эм бэлгийн эс болох өндгөн эс (1n) үүсэж хөгжих үйл явцыг овогенез хэмээн тодорхойлно. - Бэлгийн булчирхай дахь бэлгийн эсийн үржих, өсөх, боловсрох гэсэн 3 бүс тус бүрийн онцлог болон үржих, боловсрох бүсийн эсийн хуваагдлыг ялгаатай байдлыг зургаар илэрхийлж тайлбарлана. Багшийн анхаарах зүйл: VIII ангид судалсан бэлгийн эрхтний тогтолцоо, эр эм бэлгийн эсийн бүтэц, мөн мейоз митоз хуваагдал сэдвүүдтэй холбон тайлбарлана. Б9.3б. Хүний үр - Үр тогтолтын бүдүүвч үзүүлж дараах асуултын - Үр тогтолтын бүдүүвч дагуу ярилцаж таамаглах болон баримт, - Үр тогтолтын тухай тогтолт болон нотолгоо цуглуулна. кино – Амьдралын хөврөлийн хөгжлийн гайхамшиг үе шатыг зураг, o Үр тогтолт гэж юу вэ? Хаана явагдаггийг
бичлэгээс ажиглаж мэдэх үү? https://www.youtube.co тайлбарлах o Жирэмслэлт, үр тогтолт 2 ижил ойлголт m/watch?v=UuIPa0BV Ш9.1а мөн үү? Ямар ялгаатай ба төсөөтэй вэ? VNo Ш9.2а - Үр тогтолтын талаарх “Амьдралын - Эсийн хуваагдлын Ш9.2в гайхамшиг” кино үзэж зүй тогтлыг хэлэлцэнэ. зурагт үзүүлэн, Ш9.4в - Үр тогтох болон хөврөлийн хөгжлийг зураг, муляж Ш9.4г бичлэгээс ажиглан үйл явц, өөрчлөлтийг - Эм бэлэг эрхтний тайлбарлана. зурагт үзүүлэн - Умайн гуурсан хоолойд өндгөн эс хэрхэн эр - Хөврөлийн хөгжлийн бэлгийн эстэй нийлж үр тогтсон өндгөн эс муляж болох мөн эхний хуваагдал явагдаж дуусаад умайн хананд бэхлэгдсэнээр хөврөлийн хөгжил эхэлдэг. Үүнийг жирэмслэлт гэж хэлдэг болохыг багаар ярилцаж тайлбарлана. - Эсийн хуваагдлыг харуулсан зурагт болон бодит үзүүлэн ашиглан багаар ажиллаж нэг эсээс олон эст амьд бие хэрхэн үүсч, өсч хөгждөг болохыг хэлэлцэж учир шалтгааныг тайлбарлана. - Мөн хөврөлийн хөгжлийг харуулсан зурагт хуудас, муляж ашиглан хөврөлийн хөгжлийг сар юмуу долоо хоногоор хэрхэн өсч том болж байгааг ажиглаж, тэмдэглэнэ. Ямар өөрчлөлт гарч байгааг харьцуулан дүгнэж ярилцана. Багшийн анхаарах зүйл: Амьдралын гайхамшиг киног үзүүлж үр тогтолтын талаар ерөнхийлөн тоймлож бүдүүвч дээр ярилцана БҮЛЭГ. Б9.4. АМЬД БИЕ ХООРОНДЫН БОЛОН ОРЧНЫ ХАРИЛЦАН ХОЛБОО Энэ бүлгийг үзэж судалснаар зүйл, популяци, бүлгэмдэл, экосистем, биосферийн үндсэн ойлголттой болж, идэш тэжээлийн хэлхээнд амьд биеийн гүйцэтгэх үүрэг болон бодис, энергийн шилжилтийг судална. Бүлгийн нэр томьѐо: зүйл, популяци, бүлгэмдэл, экосистем, биосфер, бодис, энергийн шилжилт Суралцахуйн зорилт Суралцахуйн үйл ажиллагаа Хэрэглэгдэхүүн Б9.4a. Экосистемийн - Янз бүрийн экосистемүүдийн хөгжлийн хэтийн Биологийн төрөл төлөвийг таамаглана. зүйлийн фото үндсэн үйл ажиллагааг зураг, тэжээлийн бүрэлдэхүүн - Экосистемийн тэнцвэрийг хадгалах талаар хэлхээний бүдүүвч хэсгүүдийн хооронд дэвшигдэж буй асуудлуудыг судална. явагдах бодис, энергийн урсгалаар - Идэш тэжээлийн хэлхээний гишүүдээс аль нэг нь тоймлон тайлбарлах байхгүй бол ямар үр дагаварт хүрэхийг хэлэлцэнэ. Ш9.1а Ш9.2а - Экосистем дэх бодисын урсгалыг төрөл бүрийн Ш9.4б бодисууд тэжээлийн холбооны бүтээгчдээс Ш9.4г хэрэглэгч, задлагчдад шилжих үйл явцаар жишээлэн тайлбарлана. - Экосистем дэх бодисын урсгал нь нэгээс нөгөөд эргэлт маягаар байнга тасралтгүй шилжих үйл явц болохыг тайлбарлана. - Бодис нэгээс нөгөөд шилжихийг энергийн шилжилттэй холбон тайлбарлана. Энергийн
алдагдлыг тооцоолох бодлого бодно. Багшийн анхаарах зүйл: - Идэш тэжээлийн хэлхээний энергийн алдагдлыг тайлбарлахад тухайн хэлхээ өөрөө үүрд тогтвортой хадгалагдан үлдэж чаддаггүй тухай санааг гаргах нь чухал
Search
