ประวัติศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย

Country Study ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสังคมไทย ธนยั เกตวงกต REGIONAL

ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสงั คมไทย ธนัย เกตวงกต ผลท่เี กดิ ขน้ึ จากการจดั การเกณฑท์ หารแบบใหม่ ทำ� ใหเ้ กิดการรวมศูนยอ์ �ำนาจ เขา้ สูส่ ว่ นกลาง ลดอ�ำนาจในการควบคุมไพร่พลทเี่ คยอยู่ในอ�ำนาจการควบคุม ของขุนนาง ให้ทหารทุกคนขนึ้ ตรงตอ่ รฐั ทม่ี พี ระมหากษตั รยิ ์ทรงเป็นศูนยก์ ลาง ซึ่งถือได้ว่าเป็นส่วนหน่ึงของแนวทางในการรวมศูนย์อ�ำนาจทางการเมือง การปกครอง เพอ่ื รบั มอื กบั สถานการณท์ างการเมอื งทถี่ กู ลา่ อาณานคิ มในชว่ งเวลา ดงั กลา่ ว และยงั สามารถใชท้ หารทค่ี ดั สรรรปู แบบใหม่ในการจดั การกบั ความมน่ั คง ภายในราชอาณาจกั รด้วย แต่เดิมเรื่องการครอบครองไพร่หรือทาสหรือทหารรับใช้เป็นอภิสิทธิ์อย่างหน่ึง ของขนุ นางทมี่ มี าแตเ่ ดมิ ตงั้ แตก่ อ่ นการปฏริ ปู ทางดา้ นสงั คมใหย้ กเลกิ ระบบไพร่ และระบบทาสในสมยั รชั กาลท่ี 5 และความคดิ ความเชอื่ เกย่ี วกบั อภสิ ทิ ธข์ิ องขนุ นาง ดังกล่าวยังคงสืบทอดอยตู่ อ่ เน่อื งมา เมือ่ สถาบันทางทหารเร่มิ มีอ�ำนาจอกี ครง้ั จงึ เป็นการหวนกลบั ไปสกู่ ารเกดิ ระบบทหารรับใช้ต่อนายทหารชัน้ ผู้ใหญ่ และ กลายเป็นที่ยอมรับสืบทอดต่อกันมาโดยไม่ ได้ถูกตั้งค�ำถามอย่างจริงจังใน สังคมไทยแตอ่ ยา่ งใด การน�ำพลทหารเกณฑ์ไปเป็นทหารบริการแก่นายทหารระดับสูงท้ังในและ นอกราชการ หรือการปฏบิ ัติตอ่ พลทหารด้วยความรุนแรง กเ็ ปน็ รปู แบบวธิ คี ดิ การจดั ระเบยี บความสมั พนั ธแ์ บบขนุ นาง-ไพร่ ทดี่ ำ� รงอยตู่ ง้ั แตอ่ ดตี และสบื เนอ่ื ง มาจนถงึ ปจั จบุ นั ทพี่ ลทหารเกณฑ์ (ไพร่ในอดตี ) ตอ้ งยอมรบั สภาพความเปน็ อยู่ ของชีวิตท้ังดีหรือร้ายข้ึนอยู่กับสภาพความเมตตาของนายทหารช้ันผู้ ใหญ่ (ขุนนาง) เฉพาะตัวบุคคลน่นั เอง ถึงแม้ว่าจะมีการเปลี่ยนรูปแบบการปฏิรูปกองทัพหรือระบบการคัดสรรทหาร รูปแบบใหม่ๆ ก็ตามที แต่ทว่าสังคมยังไม่มีการเปลี่ยนรูปแบบวิธีคิดเกี่ยวกับ การจัดลำ� ดบั ความสัมพันธ์ระหวา่ งคนในสงั คมให้มีความเท่าเทยี มกัน รวมทง้ั ยังเต็มไปด้วยความเหลื่อมล้�ำทางเศรษฐกิจและสังคม ปัญหาท่ีเกิดขึ้นกับ พลทหารเกณฑล์ ักษณะตา่ งๆ ย่อมไม่ได้รบั การแก้ไขอย่างยัง่ ยืน เปน็ แตเ่ พียง การเปล่ียนรปู ลักษณข์ องความเหลือ่ มล้�ำออกไปเทา่ นนั้ เอง REGIONAL

สารบัญ ก 1 คำ� น�ำ 2 บทนำ� 2 ประวตั ิศาสตร์ความเปน็ มากอ่ นการเกณฑท์ หารสมัยใหม่ของไทย 3 รูปแบบการเกณฑท์ หารในรัฐสมยั โบราณของไทย 3 ปจั จยั ความไมส่ งบภายในช่วงรชั กาลที่ 5 5 ปจั จัยจากลทั ธิล่าอาณานิคมของตะวันตก 7 ประวตั ิศาสตร์ความเป็นมาการเกณฑท์ หารของไทยสมัยใหม ่ 7 ขอ้ ยกเว้นท่เี กดิ ขน้ึ จากการเกณฑ์ทหารสมัยใหม่ 8 ข้อยกเวน้ ส�ำหรับการเกณฑ์ทหาร 10 ขอ้ ผอ่ นผันส�ำหรับการเกณฑ์ทหาร 12 ความหมายต่อข้อยกเว้นและข้อผอ่ นผันของการเกณฑ์ทหาร 15 พฒั นาการของขอ้ ยกเวน้ ในการเกณฑท์ หารของไทย: นักศึกษาวิชาทหาร พระราชบัญญตั ิก�ำลงั พลสำ� รอง พ.ศ. 2558: 18 การเนน้ ย้�ำถงึ แนวทางการสร้างก�ำลงั พลสำ� รอง 18 ปญั หาของการเกณฑท์ หารในสงั คมไทย 20 ปญั หาความไมเ่ สมอภาค/ความเหลอ่ื มล�ำ้ ตอ่ แนวทางการเกณฑ์ทหาร 23 ปญั หาการปฏบิ ตั ทิ ่ีไม่เป็นธรรมตอ่ พลทหารเกณฑ ์ 23 แนวทางในการปรับปรงุ การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย 25 แนวคดิ ของการปฏริ ูปกองทัพ 26 แนวทางใหม่ของระบบการคดั เลอื กทหาร 29 สรปุ ผลการศึกษา บันทกึ ทา้ ยเรอื่ ง

ค�ำนำ� การเกณฑ์ทหารมีความเป็นมาที่ยาวนานและ เปน็ ความพยายามรวบรวมขอ้ มลู บางสว่ น โดยหวงั วา่ เปลย่ี นแปลงไปตามบรบิ ทของยคุ สมยั ในชว่ งสงครามโลก จะช่วยส่งเสริมให้คนในสังคมมีความรู้ความเข้าใจ ครั้งท่ีสองและหลังสงคราม นานาประเทศน�ำการ เรอ่ื งนดี้ ขี ้นึ รวมทั้งสามารถใชข้ ้อมูลนเ้ี ปน็ พ้นื ฐานการ เกณฑท์ หารมาใชก้ นั อยา่ งกวา้ งขวาง แตเ่ มอื่ สงครามเยน็ ศกึ ษาเรื่องท่เี กย่ี วขอ้ งตอ่ ไป สนิ้ สุดลง บางประเทศได้ปรบั ยุทธศาสตร์ใหม่ โดย ทางมลู นธิ ฟิ รดี รคิ เอแบรท์ ขอขอบคณุ ผเู้ ขยี นรายงาน ให้ความส�ำคัญกับการสร้างกองทัพท่ีเป็นมืออาชีพ คือ อาจารย์ธนัย เกตวงกต และท่ีปรึกษา คือ และยกเลกิ การเกณฑท์ หาร ขณะทบี่ างประเทศยงั ไมม่ ี รองศาสตราจารย์ ดร. ชลดิ าภรณ์ สง่ สมั พนั ธ์ ทร่ี ว่ มกนั ฉันทามติร่วมกันและยังคงอภิปรายโต้แย้งกันอยู่ด้วย ท�ำให้งานเรอื่ งน้ีปรากฏขึน้ เหตุผลทงั้ ดา้ นความม่นั คงและด้านเศรษฐกจิ มูลนธิ ิฟรดี ริค เอแบรท์ ในประเทศไทย การเกณฑท์ หารเปน็ หนา้ ทตี่ ามกฎหมาย พฤศจิกายน 2560 ของชายสัญชาติไทยทุกคน เร่ืองน้ีจึงส่งผลกระทบ ต่อประชาชนในวงกว้าง ที่ผ่านมามีการอภิปรายกัน ตามส่ือต่างๆ พอสมควร แต่ยงั ไมค่ อ่ ยมรี ายงานการ ศกึ ษาเรอื่ งน้ีในเชงิ วชิ าการมากนกั รายงานการศกึ ษา เร่ือง ประวัติศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย ก

ประวัตศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - บทนำ� บทน�ำ ต้ังแต่ในอดีตทุกสังคมการเมืองคาดหวังจากสมาชิก ดงั ต่อไปนี้ ในสังคมการเมืองของตนให้เสียสละทรัพยากรต่างๆ 1) ประวัติศาสตร์ความเป็นมาก่อนการเกณฑ์ทหาร เพ่ือความอยู่รอดของสังคมการเมือง ไม่ว่าจะเป็น แบบสมัยใหม่ของไทย ซ่ึงจะอธิบายปัจจัยต่างๆ ที่ ทรัพยากรทางด้านรายได้ (ภาษี) หรือทรัพยากร น�ำไปสู่การเปลี่ยนรูปแบบการเกณฑ์ทหารของไทย บุคคล (แรงงาน) เป็นต้น และเมื่อสังคมต่างๆ ได้ ให้ทนั สมยั ยิ่งขน้ึ ทรัพยากรเหล่านั้นจะด�ำเนินการจัดสรรและใช้ 2) ประวตั ศิ าสตรค์ วามเปน็ มาการเกณฑท์ หารของไทย ทรัพยากรเพอ่ื จัดการปญั หาต่างๆ ทเ่ี กดิ ขึน้ ไม่ว่า จะอธิบายถึงแนวทางในการเกณฑ์ทหารของไทยว่ามี จ ะเป ็น เร่ืองการ รักษาค วามส งบเ รีย บร ้ อ ย แนวทางในการบริหารจัดการคดั สรรทหารอยา่ งไร สงคราม หรอื ภยั พิบตั ิต่างๆ ดังนน้ั ส่ิงหน่งึ ท่ีสังคมให้ 3) ข้อยกเว้นท่ีเกิดข้ึนจากการเกณฑ์ทหารสมัยใหม่ ความสำ� คญั ตง้ั แตอ่ ดตี คือ เรอ่ื งของการระดมทรพั ยากร จะอธิบายถึงข้อผ่อนผันและข้อยกเว้นท่ีเกิดขึ้นหลัง ในสงั คมมาใช้ จากการออกพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหาร การเกณฑ์ทหารเป็นรูปแบบหน่ึงของการระดม พ.ศ. 2448 ทรัพยากรในสังคมข้ึนมาเพื่อปกป้องคุ้มครองสังคม 4) พัฒนาการของข้อยกเว้นในการเกณฑ์ทหารของ การเมืองนั้นๆ ซง่ึ การเกณฑท์ หารในทต่ี า่ งๆ มรี ปู แบบ ไทย: นักศึกษาวิชาทหาร จะอธบิ ายจุดกำ� เนดิ ของ ที่แตกตา่ งกนั ขึ้นอย่กู บั บรบิ ทและปัจจยั เฉพาะของ การศกึ ษาวิชาทหาร ที่ไดก้ ลายเปน็ อกี ชอ่ งทางหน่ึง แต่ละประเทศ บางประเทศเนน้ การเกณฑท์ หารทมี่ อง ของการหลกี เลยี่ งการเปน็ ทหารเกณฑ์ ทคี่ วามเทา่ เทยี มกนั ทงั้ หมดทกุ เพศสภาพ ไม่ว่าจะเปน็ 5) พระราชบัญญัติก�ำลังพลส�ำรอง พ.ศ. 2558: ชายหรือหญิงเมื่อมีอายุตามเกณฑ์จ�ำเป็นต้องเป็น การเน้นย้ำ� ถึงแนวทางการสร้างก�ำลังพลส�ำรอง ทหารรับใชป้ ระเทศในหนว่ ยใดหน่วยหนึง่ หรือบาง 6) ปญั หาของการเกณฑท์ หารในสงั คมไทย จะอธบิ าย ประเทศเลือกเกณฑ์ทหารเฉพาะเพศชายท่ีอายุถึง ถึงภาพบางส่วนของปัญหาการเกณฑ์ทหารท่ีเกิดขึ้น เกณฑ์โดยไมม่ ีขอ้ ยกเว้น หรือบางประเทศเปลี่ยน ในสังคมไทยหลังจากการเปลี่ยนแนวทางการเกณฑ์ รูปแบบจากบังคับเกณฑ์ทหารไปสู่รูปแบบของระบบ ทหารแบบเดิมไปเปน็ การเกณฑท์ หารแบบใหม่ ผา่ น อาสาสมคั รทต่ี อบแทนดว้ ยสวัสดกิ ารตา่ งๆ เป็นต้น การนำ� เสนอประเด็นของกลุ่มตา่ งๆ ในสงั คมปัจจบุ ัน แต่ส�ำหรับประเทศไทยยังคงใช้รูปแบบการเกณฑ์ 7) แนวทางใหม่ของการเกณฑ์ทหาร จะเป็นการ ทหารทม่ี หี ลายรปู แบบทบั ซอ้ นกนั ทงั้ การเกณฑท์ หาร พยายามอธิบายถึงความพยายามในสังคมไทยท่ีจะ ของเพศชายตามปกตเิ มอ่ื ถงึ เกณฑอ์ ายุ และชอ่ งทางการ ป รั บ ป รุ ง ร ะ บ บ ก า ร เ ก ณ ฑ ์ ท ห า ร ข อ ง ไ ท ย ใ ห ้ มี ยกเวน้ ของการศกึ ษาวชิ าทหาร จงึ เปน็ ทนี่ า่ ศกึ ษาวา่ ประสทิ ธิภาพมากยง่ิ ขนึ้ และมีความสอดคล้องกับ เพราะเหตุใดรูปแบบการคัดเลือกเป็นทหารของ สภาพสังคมปัจจุบัน ไทยจึงมีสองรูปแบบซ้อนทับกัน และรูปแบบ 8) สรปุ ผลการศึกษา ทั้งสองมีพัฒนาการเกิดขึ้นมาอย่างไร รวมถึง บ ร ร ย า ก า ศ ก า ร โ ต ้ เ ถี ย ง ที่ มี ต ่ อ รู ป แ บ บ ก า ร เกณฑ์ทหารในสังคมการเมืองไทยปัจจุบัน จากคำ� ถามดงั กล่าวข้างตน้ งานช้นิ น้จี ะพยายามตอบ คำ� ถามดงั กลา่ วโดยแบง่ การตอบคำ� ถามออกเปน็ 8 สว่ น 1

ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - ประวตั ศิ าสตรค์ วามเป็นมากอ่ นการเกณฑท์ หารสมยั ใหม่ของไทย ประวัตศิ าสตรค์ วามเป็นมาก่อนการเกณฑ์ทหารสมัยใหมข่ องไทย การจะเข้าใจความเป็นมาของการเกณฑ์ทหาร มีหน้าท่ีรับราชการปีละหนึ่งเดือน เป็นต้น2 ของไทย จ�ำเป็นต้องเข้าใจถึงรูปแบบเดิมของการ ตอ่ มาในปลายสมยั อยธุ ยา ได้ก�ำหนดวธิ ผี อ่ นผนั การ เกณฑ์ทหารในรฐั โบราณของไทย ตงั้ แตป่ ลายสมยั เกณฑ์ทหาร โดยยอมให้ไพร่จ่ายเงินให้แก่ขุนนาง อยุธยาจนถึงต้นรัตนโกสินทร์ท่ีน�ำแนวทางการ เพอ่ื แลกกบั การไมต่ ้องรบั ราชการทหาร โดยก�ำหนด บริหารจัดการคนโดยลอกแบบมาจากสมัยอยุธยา อตั ราในการผอ่ นผนั ไมต่ อ้ งเขา้ รบั ราชการอยทู่ เ่ี ดอื นละ และต้องท�ำความเข้าใจถึงปัจจัยภายในและปัจจัย 6 บาท หรือคดิ รวมเปน็ ปี ปลี ะ 18 บาท ซงึ่ เจ้ากรม ภายนอกท่ีหนุนให้เกิดการปรับเปลี่ยนแนวความคิด ปลัดกรมต่างๆ มีหน้าท่ีเก็บเงินส่งกรมพระสุรัสวดี การเกณฑท์ หารให้น�ำไปสกู่ ารเกณฑท์ หารแบบใหม่ และมีส่วนแบ่งบางส่วนให้แก่เจ้ากรมปลัดกรม รู ป แ บ บ ก า ร เ ก ณ ฑ ์ ท ห า ร ใ น รั ฐ ส มั ย โ บ ร า ณ และนายกองนายหมวด ในฐานะผคู้ วบคมุ คนเหล่านัน้ ของไทย ด้วยเหตุนี้ท�ำให้ ไพร่พลจ�ำนวนมากจึงยอมเสียเงิน รัฐสมัยโบราณของไทยไม่มีการเกณฑ์ทหารตาม แทนการรบั ราชการเปน็ ส่วนมาก3 ส่วนคนทถ่ี ูกเกณฑ์ แนวคิดสมัยใหม่ แต่ราษฎรจะมีสถานะเป็นไพร่ เป็นทหารในช่วงเวลาน้ีจึงถูกมองว่ามีสถานะที่ต่�ำกว่า หมายถึง ราษฎรมีพันธะในการท�ำงานให้รัฐผ่าน ไพรท่ วั่ ไป คือเป็นคนที่ไม่มีเงนิ หรือเปน็ คนตอ้ งโทษ การเกณฑ์แรงงานในแต่ละปี ซึ่งโดยทั่วไปขุนนาง หรือเป็นคนไม่มีทางเลือกอ่ืนแล้วจึงมาเป็นทหาร จะเป็นผู้ควบคุมไพร่ มีพันธะที่จ�ำเป็นต้องอุปถัมภ์ ดังพระราชด�ำรัสระหว่างพระบาทสมเด็จพระ- ไพร่ในเร่ืองการตัดสินคดี การปดั เปา่ ความเดอื ดรอ้ น จลุ จอมเกล้าเจา้ อย่หู ัว (รัชกาลที่ 5) กบั กรมพระยา- ต่างๆ แต่ก็แลกกับการท่ีไพร่อาจถูกขุนนางเรียกไป ด�ำรงราชานุภาพ ว่าดว้ ยเรอื่ งทหารเกณฑ์ ดังนี้ ใช้สอยได้1 “...เพราะคนที่สง่ มาเป็นทหารนั้น เฉพาะแต่คนท่ีไม่มี ความสัมพันธ์แบบขุนนางและไพร่ ถือเป็นรูปแบบ เงินเสียส่วนประการหนึ่ง คนท่ีเปนโทษบางอย่าง วธิ กี ารเกณฑท์ หารแต่โบราณ หรอื ที่เรียกวา่ วิธกี าร ประการหนึ่ง ฤๅผู้ที่เลวทรามทสี่ ุดในพ้นื เมืองนัน้ คอื เกณฑ์เลข ซึ่งมีลักษณะคือ ชายทุกคนที่มีอายุ จะท�ำอะไรไม่ได้เปนต้นก็มี...” (ส�ำเนาราชหัตถเลขา ต้ังแต่ 18 – 60 ปี มีหน้าที่รับราชการ ต้องมา 39/143 สวนดสุ ิต 23 เมษายน ร.ศ. 122)4 เข้าทะเบียนที่กรมพระสุรัสวดี และเจ้าพนักงาน “คนในมณฑลอีสานซ่ึงเลือกคัดส่งมารับราชการ สักท้องมือเพื่อแสดงตนว่าเป็นคนสังกัดกรมใด ทหารอยา่ งทุกวนั น้ี ตกอยู่ในชนช้นั เลวทมี่ ีความผิด ก็ข้ึนตรงต่อขุนนางคนน้ัน ซ่ึงไพร่พลที่สักแล้วจะมี หรือไม่สามารถจะกระท�ำการอย่างอื่นได้แล้วจึงส่ง กำ� หนดรบั ราชการตา่ งๆ เชน่ คนทอี่ ยหู่ วั เมอื งชน้ั ใน มาเป็นทหาร พาใหค้ นท้งั หลายแลเหน็ ว่า ทหารเป็น โดยรอบกรุงเทพฯ ด้านเหนือต้ังแต่เมืองชัยนาท บคุ คลจ�ำพวกท่ีเลวทรามกว่าพลเมืองสามญั ” (กรม- ลงมา ด้านใตต้ ้ังแต่เมืองเพช็ รบรุ ี (เขยี นตามตน้ ฉบบั ) พระยาดำ� รงราชานภุ าพ ไปรเวตที่ 27/1083 ศาลา ขึ้นไป ดา้ นตะวนั ออกตง้ั แตเ่ มอื งปราจนี และฉะเชงิ เทรา วา่ กลางมหาดไทย 27 เมษายน ร.ศ. 122)5 เขา้ มา ด้านตะวันตกต้ังแต่เมืองราชบุรี ต้องเข้ามา นอกเหนือจากไพร่ที่ถูกเกณฑ์เป็นทหารจะถูกมองว่า รับราชการในกรุงเทพฯ ปีละ 2 เดือน และมีการ มสี ถานะทตี่ ำ่� กวา่ ไพรท่ วั่ ไปแลว้ เวลาเปน็ ทหารยงั จำ� เปน็ ระดมปีละครั้ง แต่ถ้าไพร่พลที่อยู่ห่างไกลจากน้ัน ต้องท�ำหน้าที่เหมือนผู้ ใช้แรงงานโดยไม่มีทางเลือก ใ ห ้ สั ง กั ด เ ป ็ น ไ พ ร ่ พ ล ข อ ง ขุ น น า ง ใ น เ มื อ ง นั้ น ๆ 2

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - ประวัตศิ าสตร์ความเปน็ มากอ่ นการเกณฑ์ทหารสมัยใหมข่ องไทย ท�ำให้สถานะของไพร่ที่เป็นทหารในสายตาของ ปัจจัยความไมส่ งบภายในชว่ งรัชกาลที่ 5 คนทั่วไปจึงมีลักษณะที่เลวร้ายยิ่งข้ึนไปอีก ดังท่ี ช่วงรัชกาลที่ 5 จะเหน็ ไดว้ ่าสถานการณ์ภายในของ กรมหลวงนครไชยศรีแสดงความเห็นว่าประชาชน ไทยไมส่ ดู้ ีนกั นอกจากการปราบฮ่อใน พ.ศ. 2428 – ส่วนใหญ่ไม่อยากเป็นทหารเพราะมองว่าทหาร 2431 แล้ว รฐั ไทยในช่วงเวลาดังกลา่ วยงั เจอกบั การ ท�ำหนา้ ท่เี หมือนกุล6ี กบฏหลายครัง้ ไม่วา่ จะเป็น กบฏผีบญุ ร.ศ. 120 ด้วยเหตุนี้ประชาชนจึงมีความรู้สึกหวาดกลัวต่อการ (พ.ศ. 2444 – 2445) รวมถงึ ผรู้ า้ ยที่กอ่ การจลาจล เป็นทหารมาโดยตลอดตั้งแต่อดีต ดังเห็นได้จาก ในมณฑลพายพั เมอ่ื ร.ศ. 121 (พ.ศ. 2445) ซง่ึ การ เหตุการณ์การเปิดโรงเรียนข้ึนตามวัด เริ่มจากที่วัด ปราบปรามกบฏและการจลาจลตา่ งๆ จำ� เป็นต้องใช้ มหรรณพารามในกรุงเทพฯ เมื่อถึงวันเปิดโรงเรียน ทหารท่ีมีการฝึกฝนและอาวุธสมัยใหม่ ในการ บดิ ามารดาท่ีไดส้ ง่ ลกู หลานมาเรยี นทว่ี ดั แหง่ นี้ไดพ้ ากนั ปราบปราม9 ขอถอนเดก็ ลกู ศษิ ยว์ ดั ไปเกอื บทง้ั หมด อนั เนอ่ื งจากมี ปัจจยั จากลัทธลิ ่าอาณานคิ มของตะวนั ตก ข่าวลือว่าเด็กท่ีเข้าโรงเรียนแล้วจะต้องถูกเกณฑ์เป็น ทางดา้ นสถานการณ์จากภายนอก ไดเ้ กดิ การคุกคาม ทหารนนั่ เอง7 ของลทั ธลิ า่ อาณานคิ มจากโลกตะวนั ตก ดงั เหน็ ไดจ้ าก ต่อมาเมื่อเกิดเหตุการณ์กบฏท่ีเมืองหลวงพระบาง การที่อังกฤษสามารถรบชนะจีนได้ จนท�ำให้จีนต้อง เจ้าพระยาสุรศักด์ิมนตรีเป็นผู้บัญชาการทหารหน้า ยอมลงนามในสนธิสัญญานานกิง เม่ือวันที่ 24 ได้ใช้วิธเี กล้ียกล่อมหาคนสมัคร โดยใหส้ ญั ญาว่าเม่ือ สงิ หาคม พ.ศ. 2385 บงั คับให้จีนเปดิ เมืองกวางต้งุ รับราชการทหารอยู่ครบก�ำหนดปีแล้วจะปล่อยพ้น เอ้หมึง ฟูเจา นิงโป และเซี่ยงไฮ้ ให้อังกฤษเข้าไป จากราชการท้งั ปวง ท�ำให้คร้ังนั้นมีชาวเมืองราชบุรี ค้าขายและต้ังกงสลุ ประจ�ำอยทู่ ุกเมอื ง และสง่ ผลให้ เพ็ชรบุรี สมัครเข้ามาเป็นทหารจ�ำนวนมาก และ จนี เสียสิทธิสภาพนอกอาณาเขตในเมอื งเหลา่ น้นั คือ เจ้าพระยาสุรศักด์ิมนตรี ได้อาศัยพลทหารเหล่านี้ คนอังกฤษเม่ือเกิดคดีข้ึนท่ีเมืองเหล่าน้ันจะข้ึนศาล ในการขนึ้ ไปปราบฮอ่ ที่เมืองหลวงพระบาง แต่วธิ ีการ ของอังกฤษไม่ใช่ศาลของจีน และหลังจากน้ันจีนก็ ดังกล่าวก็ส�ำเร็จเพียงคร้ังเดียว เพราะหลังจากน้ัน พยายามจะตอ่ สกู้ บั ตะวนั ตกอกี หลายครงั้ แตก่ พ็ า่ ยแพ้ ก็ไมม่ ีใครสนใจจะสมคั รเป็นทหารอกี 8 อยา่ งตอ่ เนอื่ ง จนต้องยอมท�ำสนธิสัญญาเทียนสิน จากรูปแบบการเกณฑ์ทหารแบบโบราณท่ีกล่าวมา พ.ศ. 2401 และทำ� พธิ ศี าลบอ๊ กเซอร์ (Boxer Protocal) จะเห็นได้ว่ารัฐมีฐานก�ำลังทางทหารจ�ำนวนน้อย เม่ือวันที่ 7 กนั ยายน พ.ศ. 2444 ท�ำใหจ้ นี ต้องเสีย อ�ำนาจทางการทหารกระจายตัวอยู่กับขุนนางต่างๆ ท้ังท่ีดิน และจ่ายเงินจ�ำนวนมากเป็นค่าปฏิกรรม- ที่ควบคุมไพร่อีกครั้งหนึ่ง ดังน้ันเมื่อเกิดสงคราม สงครามแก่ต่างประเทศ รวมท้ังต้องอนุญาตให้ พระมหากษัตริย์จ�ำเป็นต้องเรียกระดมไพร่พลจาก กองทหารตา่ งดา้ วเขา้ ไปตงั้ เพอ่ื คมุ้ ครองรกั ษาสถานทตู ขุนนางตา่ งๆ และใหข้ ุนนางไปเกณฑจ์ ากไพร่ในสงั กัด ความปลอดภยั ของชาวตะวันตก10 ของขนุ นางอกี คราหนงึ่ เพื่อมารับใช้หลวง ท�ำให้ไพร่ นอกจากนเ้ี หตกุ ารณส์ ำ� คญั อกี เหตกุ ารณห์ นงึ่ คอื การท่ี ส่วนใหญ่ท่ีกลายสถานะเป็นทหารไม่ได้รับการฝึกฝน อังกฤษสามารถรบชนะสงครามกบั พมา่ จนพม่าตอ้ ง เกีย่ วกบั การใช้อาวธุ สมยั ใหมท่ เี่ ชี่ยวชาญ เปน็ เสมือน เซ็นสนธิสัญญาสันติภาพกับอังกฤษ ท่ีเรียกว่า ชาวนาท่ีเปลี่ยนจากการถือจอบมาถือดาบเพื่อสู้กับ The Treaty of Yandabo เม่ือวนั ที่ 24 กุมภาพันธ์ อริราชศัตรู พร้อมท้ังการเกณฑ์ทหารแบบโบราณ พ.ศ. 2368 โดยเสียเมอื งยะไข่ ตะนาวศรี อสั สมั ไมส่ ามารถรบั มอื กบั บรบิ ททางการเมอื งทเ่ี ปลยี่ นแปลงไป และมณีปุระให้อยู่ ในการครอบครองของอังกฤษ ดังต่อไปนี้ พร้อมทงั้ เสยี เงนิ คา่ ปฏิกรรมสงครามอีก 1,000,000 3

ประวัติศาสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - ประวัติศาสตรค์ วามเป็นมาก่อนการเกณฑ์ทหารสมัยใหม่ของไทย ปอนด์สเตอร์ลิงด้วย และพม่ายังได้พ่ายแพ้อังกฤษ จ�ำเป็นต้องคิดถึงแนวทางการปฏิรูปโครงสร้าง อกี สองครง้ั คือ ปี พ.ศ. 2405 ทำ� ให้พมา่ เสยี ดนิ แดน พื้นฐานของประเทศใหม้ คี วามศวิ ิไลซ์ และคดิ ถึงการ ทางใตท้ ้งั หมด และตอ่ มาเดอื นกมุ ภาพันธ์ ปี พ.ศ. ปฏิรปู กองทัพ13 เพอื่ ชดเชยกบั กองกำ� ลงั ทหารรปู แบบ 2428 พม่าไดเ้ สียเอกราชแกอ่ งั กฤษ และกลายเป็น เดมิ มีจำ� นวนไมเ่ พียงพอ และจดั หาและฝึกฝนการใช้ สว่ นหนึง่ ในการปกครองอินเดยี ขององั กฤษ (British อาวธุ ยุทโธปกรณท์ ่ที ันสมัย India)11 ในอกี ดา้ นหนงึ่ ฝรง่ั เศสไดบ้ กุ มาทางตะวนั ออกของไทย สามารถยดึ ญวนเปน็ ครงั้ แรกในเดอื นสงิ หาคม พ.ศ. 2401 และขยายอ�ำนาจต่อไปยังเขมรอันเป็นประเทศราช ของไทยในเดือนมีนาคม พ.ศ. 2403 และต่อมา ฝรั่งเศสได้ขอให้ ไทยท�ำสนธิสัญญายกเขมรให้แก่ ฝรัง่ เศสในการลงนาม ณ กรงุ ปารสี เม่ือวนั ที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2410 หลงั จากนน้ั ในปี พ.ศ. 2431 ฝร่ังเศสได้เรียกร้องว่าประเทศราชของประเทศไทย ท้ังหมดบนฝั่งซ้ายของแม่น�้ำโขง คือ สิบสองปันนา หัวพันท้ังห้าทั้งหก หลวงพระบาง และจ�ำปาศักดิ์ เป็นประเทศราชของเมืองเว้ ซึ่งอยู่ใต้อารักขาของ ฝรั่งเศส อันหมายถึงเป็นส่วนหนึ่งของประเทศราช ของฝรัง่ เศส และหลังจากน้ันฝร่งั เศสยังรกุ รานตาม แนวชายแดนเร่อื ยมา จนกระทงั่ พ.ศ. 2436 ได้เกดิ การรบพงุ่ ระหวา่ งทหารไทยและทหารฝรงั่ เศส สง่ ผล ใหฝ้ รงั่ เศสด�ำเนินการปดิ ปากอ่าวไทย บีบบงั คับให้ ไทยทำ� สญั ญาสนั ตภิ าพ สละพนื้ ทฝ่ี ง่ั ซา้ ยของแมน่ ำ้� โขง และยอมใหฝ้ รง่ั เศสยดึ จนั ทบุรี และตราด ไว้จนกวา่ จะจ่ายค่าปฏิกรรมสงครามเป็นเงินสองล้านแฟรงค์ ใหเ้ สรจ็ สน้ิ และแมว้ า่ ตอ่ มาภายหลงั ไทยจะปฏบิ ตั ติ าม ข้อสัญญาแล้ว ฝรั่งเศสก็ยังไม่ยอมถอนทหารจาก จนั ทบุรีอยูด่ 1ี 2 เม่ือสังคมไทยเผชิญกับวิกฤติของลัทธิล่าอาณานิคม จากโลกตะวันตก ประกอบกับได้เห็นเหตุการณ์ท่ี ประเทศจนี พา่ ยแพ้สงครามต่อประเทศญป่ี ่นุ ทำ� ให้ ประเทศจนี ถกู ประเทศอน่ื (ประเทศตะวนั ตก) เรยี กรอ้ ง สทิ ธิประโยชนต์ า่ งๆ มากมาย และส�ำหรับบริบทของ รฐั สยามไดถ้ กู องั กฤษและฝรง่ั เศสขนาบไวท้ งั้ สองดา้ น มีเพยี ง “สัญญา” ที่ทง้ั สองฝ่ายตกลงกันจะใชส้ ยาม เปน็ รัฐกันชน ท�ำให้สยามอยู่ในสถานะท่ยี ากลำ� บาก และในสถานการณ์ภายในของสยามเอง ท่ีมีกบฏ หวั เมอื งตา่ งๆ เชน่ กบฏผบี ญุ กบฏเงย้ี ว ทำ� ใหร้ ชั กาลที่ 5 4

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - ประวัตศิ าสตรค์ วามเปน็ มาการเกณฑท์ หารของไทยสมยั ใหม่ ประวัตศิ าสตรค์ วามเป็นมาการเกณฑ์ทหารของไทยสมัยใหม่ ในช่วงการเร่ิมต้นของการพยายามปรับปรุงกองทัพ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา้ เจา้ อยหู่ วั มพี ระประสงค์ ใหม้ คี วามทนั สมยั เกดิ ขน้ึ ในชว่ งเวลาเดยี วกบั ทนี่ ายทหาร จะให้ด�ำเนินการกับมณฑลนครราชสีมาด้วยพร้อมกัน ที่ถูกส่งออกไปศึกษาวิชาทหารในยุโรปกลับเข้ามาถึง ดังมีพระราชหัตถเลขาถึงกรมหลวงด�ำรงราชานุภาพ ไทย ไดแ้ ก่ พระเจา้ บรมวงศเ์ ธอ กรมหลวงนครไชยศรี- (ยศในขณะนั้น) ความว่า สุรเดช ซึ่งถือเป็นบุคคลส�ำคัญในการเปลี่ยนแปลง “...ด้วยได้รับหนังสือมีมาที่กรมขุนสมมตอมรพันธุ์ท่ี กองทัพของไทยอย่างมาก ซึง่ ในช่วงเวลานนั้ ได้มกี าร 961/5501 ลงวันที่ 11 เดือนน้ีว่า ได้มีสารตราถึง ประเมินถึงสถานการณ์ทางด้านการทหารของไทยว่า มณฑลพิศณุโลกแลมณฑลนครสวรรค์ ให้จัดการใช้ ไมเ่ หมาะสมกบั สถานการณป์ จั จบุ นั กลา่ วคอื กำ� ลงั พล ข้อบังคับลักษณะเกณฑ์ทหารในวันที่ 1 กันยายน ไม่เพียงพอ ซึ่งได้ประเมินว่าขณะนั้นมีก�ำลังพลอยู่ ร.ศ. 122 สง่ สำ� เนาสารตราท่ีไดม้ ีไปยงั มณฑลทง้ั สอง ประมาณ 4,000 – 5,000 นายประจ�ำที่บางกอก แลสำ� เนาขอ้ บงั คบั มานนั้ ใหต้ รวจดู เหน็ วา่ เปน็ ทเ่ี รยี บรอ้ ย ท�ำให้เวลาพระมหากษัตริย์ต้องเดินทางไปต่างเมือง พอใจแล้ว มณฑลนครราชสมี าควรจะจดั ใหเ้ ขา้ แบบ และมีทหารติดตามไป 500 – 1,000 นาย จะเหลือ ไดฤ้ ๅยงั ทที่ ำ� อยเู่ ดยี๋ วนเี้ ขา้ ใจวา่ ยงั ไมม่ หี ลกั ...”17 กำ� ลงั ทหารในบางกอกไมเ่ พยี งพอทจี่ ะดแู ลความสงบ14 หลงั จากการออกขอ้ บงั คบั ลกั ษณะเกณฑท์ หาร ร.ศ. 122 จึงได้เริ่มมีแนวคิดท่ีจะปรับปรุงระบบการคัดเลือก ขนึ้ ถอื เปน็ ครงั้ แรกทพี่ ยายามจะใชว้ ธิ กี ารเกณฑท์ หาร ทหารใหม่ให้มีความเหมาะสม รูปแบบใหม่ในสงั คมไทย แต่ก็ไม่ไดเ้ ปน็ การใช้ในทกุ ด้วยเหตุนี้พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว พ้ืนท่ีอย่างเท่าเทียมกันหมด แต่เป็นไปในลักษณะ จึงได้ร่วมประชุมปรึกษาหารือกับเสนาบดีต่างๆ ทดลองใช้ ในมณฑลนครราชสีมาเป็นมณฑลแรก ถึงแนวทางเกี่ยวกับการคัดเลือกคนเป็นทหารใหม่ อันเน่ืองจากการเกณฑ์ทหารจ�ำเป็นต้องให้ทางฝ่าย โดยให้มีการคัดสรรคนเป็นทหารแบบเท่าเทียมกัน พลเรือนจัดท�ำส�ำมะโนครัวของพลเมืองให้เรียบร้อย แต่อาจจะเร่ิมเกณฑ์ทหารจากทีละมณฑลที่มีความ ก่อน ซึง่ ก�ำหนดแลว้ เสรจ็ ในปี ร.ศ. 122 พทุ ธศกั ราช พร้อม เพราะเกรงว่าหากมกี ารเกณฑท์ หารพร้อมกนั 2446 ท่ีมณฑลนครราชสีมาเป็นที่แรก และเม่ือ ท้ังประเทศจะน�ำไปสู่การเกิดขบถท่ัวราชอาณาจักร ทดลองใชแ้ ล้วสำ� เร็จ จึงประกาศใชต้ อ่ มากบั มณฑล ทั้งน้ียังมีการเสนอให้ ใช้เงินเป็นตัวช่วยจัดการในการ นครสวรรค์ มณฑลพษิ ณุโลก และมณฑลราชบรุ 1ี 8 เกณฑท์ หาร คอื ประชาชนทม่ี าเปน็ ทหารตอ้ งได้รบั ตอ่ มาเมอ่ื ทดลองใชล้ กั ษณะการเกณฑท์ หารใน 4 มณฑล เงินอย่างเพียงพอเป็นส่ิงแลกเปลี่ยน15 เรยี บรอ้ ยแลว้ ปรากฏวา่ ไดผ้ ลเปน็ อยา่ งดี และไมส่ ง่ ผล ต่อมาได้เกิดเหตุการณ์การจลาจลของพวกเงี้ยวใน ให้เกิดความต่นื ตะหนกหรือเกดิ ขบถขนึ้ ประกอบกับ มณฑลพายพั จงึ จำ� เปน็ ตอ้ งเกณฑพ์ ลทหารและไพรพ่ ล บริบทของสถานการณ์ภายนอกประเทศท่ีทางด้าน ไปปราบปราม แตเ่ นอื่ งดว้ ยไมม่ พี ลทหารทม่ี กี ารฝกึ ฝน ตะวันออกเฉียงเหนือของไทยถูกฝรั่งเศสบีบ ท�ำให้ การใชอ้ าวธุ ในหวั เมอื งใกลเ้ คยี ง16 กรมหมน่ื นครไชยศรฯี ช่วงเวลาน้ันไทยไม่สามารถตัดสินใจที่จะล้มเลิกการ (ยศในขณะนนั้ ) จงึ ขอพระราชทานพระบรมราชานญุ าต เกณฑ์ทหารได้ เพราะถ้ายกเลิกในช่วงเวลาน้อี าจจะ ใ ช ้ ข ้ อ บั ง คั บ ลั ก ษ ณ ะ ก า ร เ ก ณ ฑ ์ ท ห า ร ท่ี ม ณ ฑ ล ไม่สามารถเกณฑ์ทหารในมณฑลอีสานได้อีกเลย พษิ ณโุ ลก และมณฑลนครสวรรค์ ตงั้ แตว่ นั ที่ 1 กนั ยายน อันเนื่องด้วยจะถูกฝร่ังเศสมองว่าทางฝ่ายไทยก�ำลัง ร.ศ. 122 (พ.ศ. 2446) อนั เรยี กขอ้ บงั คบั นวี้ า่ “ขอ้ บงั คบั จะเตรียมก�ำลังพลเพื่อสู้รบกับทางฝร่ังเศส จนอาจ ลกั ษณะเกณฑ์ทหาร ร.ศ. 122” ซ่งึ ในช่วงเวลาน้ัน 5

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - ประวตั ศิ าสตรค์ วามเปน็ มาการเกณฑท์ หารของไทยสมยั ใหม่ จะน�ำไปสู่สงครามน่ันเอง ดังท่ีกรมพระยาด�ำรง- มณฑลนครศรีธรรมราช มณฑลปัตตานี มณฑล ราชานุภาพได้เขียนบันทึกแสดงความคิดเห็นตอบแก่ สุราษฎร์ธานี มณฑลภูเก็ต และมณฑลเพ็ชรบูรณ์ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หวั ไปรเวตที่ เมอ่ื วนั ที่ 1 เมษายน 2459 เปน็ อนั วา่ ได้ใช้พระราช- 27/1083 เม่ือวันท่ี 27 เมษายน ร.ศ. 122 ความว่า บัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหารทั่วท้ังพระราชอาณาจักร “...ถ้าเลิกเสียครง้ั หนึ่งแล้ว และจะตัง้ ขน้ึ ใหม่อกี คงจะ เม่ือปี พ.ศ. 2459 นัน่ เอง22 รวมเวลาทงั้ ส้นิ 11 ปี เกิดปากเสียงข้างทางฝร่ังเศสกล่าวหาว่าเราจะตระ ผลท่ีเกิดขึ้นจากการจัดการเกณฑ์ทหารแบบใหม่ เตรียมกองทพั เพือ่ จะรบพงุ่ กับฝรัง่ เศส จะเป็นเหตใุ ห้ ทำ� ใหเ้ กดิ การรวมศนู ยอ์ ำ� นาจเขา้ สสู่ ว่ นกลาง ลดอำ� นาจ จัดต้ังกองทหารในมณฑลอีสานขึ้นได้โดยยาก...”19 ในการควบคุมไพร่พลท่ีเคยอยู่ในอ�ำนาจการควบคุม ด้วยปัจจัยทง้ั หลายเหล่านี้ จงึ นำ� ไปสกู่ ารประกาศใช้ ของขนุ นาง ให้ทหารทกุ คนข้ึนตรงต่อรัฐทม่ี ีพระมหา- พระราชบญั ญตั ลิ กั ษณะเกณฑท์ หาร รตั นโกสนิ ทรศก 124 กษตั รยิ ท์ รงเปน็ ศนู ยก์ ลาง ซง่ึ ถอื ไดว้ า่ เปน็ สว่ นหนง่ึ ของ (พ.ศ. 2448) ขึน้ โดยมีพระบาทสมเด็จพระมงกุฏ- แนวทางในการรวมศูนย์อ�ำนาจทางการเมืองการ เกลา้ เจา้ อยหู่ วั ซง่ึ ขณะนน้ั ดำ� รงพระยศเปน็ จเรทหารบก ปกครอง เพ่ือรับมอื กับสถานการณท์ างการเมืองทถ่ี กู และเป็นที่ปรึกษาของกรมหลวงนครไชยศรีฯ อยู่ใน ลา่ อาณานิคมในช่วงเวลาดังกลา่ ว และยงั สามารถใช้ เวลาน้ันเป็นผู้เรียบเรียงข้ึน20 ซ่ึงมีจุดมุ่งหมายเพื่อ ทหารท่ีคัดสรรรูปแบบใหม่ ในการจัดการกับความ แก้ ไขปัญหาเกี่ยวกับเร่ืองความไม่ยุติธรรมของการ มน่ั คงภายในราชอาณาจกั รด้วย คดั เลือกเปน็ ทหาร ทแ่ี ตเ่ ดมิ มกี ารยกเวน้ ไพร่พลบาง จำ� พวก เชน่ ไพรท่ ย่ี อมเสยี เงนิ แทน เปน็ ตน้ ให้ไมต่ อ้ ง รับราชการทหาร และแก้ไขการไร้ความสามารถของ ไพร่ในการใชอ้ าวุธสมยั ใหม2่ 1 หลังจากการประกาศใช้พระราชบัญญัติลักษณะ เกณฑท์ หาร ร.ศ. 124 ซงึ่ พระราชบญั ญตั นิ น้ั ใชบ้ งั คบั มณฑลนครราชสีมา มณฑลนครสวรรค์ มณฑล พษิ ณุโลก และมณฑลราชบรุ ี ตัง้ แตว่ ันท่ปี ระกาศใช้ (ตามข้อบังคับลักษณะเกณฑ์ทหาร ร.ศ. 122 เดิม) และคอ่ ยๆ ขยายออกไปยังมณฑลต่างๆ ในปีตอ่ ๆ มา ได้แก่ มณฑลกรุงเก่า มณฑลนครไชยศรี เม่ือวันที่ 1 เมษายน ร.ศ. 125 (พ.ศ. 2449) มณฑลปราจีน เม่อื วนั ที่ 1 เมษายน ร.ศ. 126 (พ.ศ. 2450) มณฑล กรุงเทพ และมณฑลจนั ทบรุ ี เม่อื วนั ท่ี 1 เมษายน ร.ศ. 127 (พ.ศ. 2451) ซ่งึ เปน็ สองมณฑลสดุ ทา้ ยใน สมัยรัชกาลท่ี 5 ที่ถือว่าอยู่ในพระราชอาณาเขต นอกเหนือจากมณฑลเหล่าน้ี ให้ ใช้ข้อบังคับเกณฑ์คน เปน็ ต�ำรวจภูธร เพื่อใหเ้ กิดความค้นุ เคยแกก่ ารฝกึ หดั เสยี กอ่ น หลงั จากนน้ั จงึ มาประกาศใชพ้ ระราชบญั ญตั ิ ลักษณะเกณฑ์ทหารเพม่ิ เตมิ ในสมัยรัชกาลที่ 6 คือ มณฑลภาคพายพั มณฑลอดุ ร มณฑลอุบลราชธานี มณฑลรอ้ ยเอด็ เมอ่ื วนั ท่ี 1 เมษายน พ.ศ. 2457 6

ประวัติศาสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - ข้อยกเว้นท่ีเกดิ ข้ึนจากการเกณฑท์ หารสมยั ใหม่ ข้อยกเว้นทเ่ี กดิ ขนึ้ จากการเกณฑ์ทหารสมยั ใหม่ จากสภาพสังคมการเมืองไทยที่แต่เดิมการรับ ยกเวน้ แต่ผทู้ ุพพลภาพ เยอรมนยี กเวน้ แก่ญาติ สเปน ราชการทหารไม่ไดถ้ กู ไดร้ บั การยกยอ่ งมากนกั เปน็ แต่ เคยให้การยกเว้นแก่ผู้ที่เสียเงินก้อนโตในการบ�ำรุง เพียงผู้ท่ี ไม่มีทางเลือกอ่ืนแล้วจึงกลายมาเป็นทหาร ทหาร แตป่ จั จุบนั ไดเ้ ลิกแลว้ อิตาลี่ เดนมาร์ก ญี่ป่นุ และเดิมไพร่ก็สามารถหลีกเล่ียงการเป็นทหารได้ ยกเว้นตามการศึกษาและอายุ และประเด็นที่สอง ด้วยการสง่ สว่ ยแกข่ ุนนาง ดังน้ันเม่อื รปู แบบของการ การท่ีให้ช่างมาเปน็ ทหารน้ัน จะท�ำให้ได้ทหารช่างที่ เกณฑ์ทหารเปล่ียนไปสู่การพยายามรวมศูนย์อ�ำนาจ มฝี มี อื เจรญิ แกบ่ า้ นเมอื ง หรอื ถา้ คนฉลาดมาเปน็ ทหาร เขา้ ส่ศู นู ย์กลาง ให้ทหารทุกคนรับใชก้ ษัตรยิ ์และรัฐ กจ็ ะสรู้ บสะดวกมากขนึ้ และสำ� หรบั กรณนี ้ีในตา่ งประเทศ ส่วนกลาง ท�ำให้ไพร่ที่เปลี่ยนเป็นราษฎรพยายาม นน้ั สามารถหาชา่ งมาทำ� งานแทนกนั ไดง้ า่ ย ดว้ ยเหตนุ ้ี หาช่องทางในการหลีกหนีการเกณฑ์ทหารด้วย จึงเสนอให้ไม่มีการยกเวน้ ดว้ ยความกรุณา เพราะจะ ช่องทางต่างๆ ทั้งการติดสินบนเจ้าพนักงาน หรือ น�ำไปสู่ความยุ่งยาก ราษฎรจะหาทางเข้าหาขุนนาง การกระทำ� ตวั ใหอ้ ย่ใู นขอ้ ยกเวน้ ของการเกณฑท์ หารตา่ งๆ เพอ่ื ถามหาความกรณุ า24 ลักษณะของข้อผ่อนผันและข้อยกเว้นในการเกณฑ์ ภายหลงั จากการอภปิ รายเรอื่ งขอ้ ผอ่ นผนั และขอ้ ยกเวน้ ทหารได้ถูกหยิบยกมาเป็นประเด็นในการพิจารณา ส�ำหรับบุคคลท่ีไมต่ ้องเกณฑ์ทหารนนั้ สง่ ผลให้โดย เกยี่ วกบั แนวทางการเกณฑท์ หารควบคกู่ นั โดยเสมอมา ภาพรวมพระราชบญั ญตั ลิ กั ษณะเกณฑท์ หาร ร.ศ. 124 ดังปรากฏในการประชุมเร่ืองทหาร ณ พระท่ีนั่ง ได้คาดหมายให้ชายฉกรรจ์ที่มีอายุตามเกณฑ์ต้อง ราชกรญั สภา ระหวา่ งวันท่ี 30 พ.ย. – 3 ธ.ค. 120 เข้ามาข้ึนทะเบียนเป็นทหารรับราชการประจ�ำ 2 ปี กรมหมน่ื นครไชยศรี (ยศขณะนน้ั ) ไดแ้ สดงความคดิ เหน็ เมอ่ื รบั ราชการครบ 2 ปีแลว้ ปลดออกเปน็ กองหนุน เกี่ยวกับข้อยกเว้นของชายไทยท่ี ไม่ต้องเกณฑ์ทหาร ชน้ั ท่ี 1 และเมอ่ื อยู่ในกองหนนุ ชน้ั ท่ี 1 ครบกำ� หนด 5 ปี คือ ผูท้ ่ีจ�ำเปน็ ตอ้ งเล้ียงดูมารดาของตนเพยี งคนเดียว แลว้ จะท�ำการปลดออกเป็นกองหนุนช้นั ท่ี 2 และเม่อื ยอ่ มควรทจ่ี ะดแู ลมารดาของตนมากกวา่ จะเปน็ ทหาร23 อย่ใู นกองหนนุ ชน้ั ท่ี 2 ครบกำ� หนด 10 ปี แลว้ จงึ พน้ จาก อีกเหตกุ ารณ์หนึง่ ทมี่ กี ารพจิ ารณาเกยี่ วกบั ข้อผ่อนผนั ราชการทหาร ทั้งหมดนี้เปน็ ข้อบังคบั ท่ีใช้โดยทัว่ กนั หรอื ยกเวน้ แกร่ าษฎรที่ไม่ตอ้ งเกณฑท์ หาร คอื กรณี อย่างไรก็ตามในท้ายที่สุดการออกพระราชบัญญัติ ท่ีพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้ ลกั ษณะการเกณฑ์ทหาร ร.ศ. 124 ยังคงข้อผอ่ นผนั สอบถามกรมหลวงนครไชยศรีสุรเดช เสนาบดี และขอ้ ยกเวน้ ของการเกณฑท์ หารไวด้ ว้ ย อนั เนอ่ื งจาก กระทรวงกลาโหม เม่ือวนั ที่ 24 สงิ หาคม ร.ศ. 124 ความซับซ้อนและความหลากหลายของสังคมท่ี (พ.ศ. 2448) ก่อนการประกาศใช้พระราชบัญญัติ ประกอบด้วยกลุ่มคนหลายกลุ่ม ซ่ึงแต่ละกลุ่มยังคง เพียง 5 วันว่า รูปแบบการเกณฑ์ทหารแบบใหม่ คณุ คา่ และหนา้ ทตี่ า่ งๆ ทจี่ ะชว่ ยใหส้ งั คมการเมอื งไทย จะท�ำให้เสียช่างฝีมือจ�ำนวนมาก เช่น ช่างเขียน กา้ วตอ่ ไปได้ ดงั ต่อไปน้ี ชา่ งแกะชา้ ง ชา่ งไม+้ กอ่ และอาจสง่ ผลตอ่ การเสยี การ ขอ้ ยกเวน้ ส�ำหรับการเกณฑ์ทหาร เสียงานน้ัน ให้น�ำกลับไปศึกษาเปรียบเทียบกับ ข้อยกเว้นส�ำหรับการเกณฑ์ทหารครั้งแรกได้ถูกระบุ ตา่ งประเทศใหม่ ซง่ึ หลงั จากไดท้ ำ� การศกึ ษามากรมหลวง ไว้ในพระราชบัญญัติลกั ษณะเกณฑท์ หาร ร.ศ. 124 นครไชยศรีสุรเดชกล่าวตอบออกเป็นสองประเด็นว่า หมวดท่ี 4 วา่ ดว้ ยการยกเวน้ ราชการทหาร ดงั ตอ่ ไปน้ี ประเด็นแรก ในเร่ืองเกี่ยวกับการเกณฑ์ทหารของ แตล่ ะประเทศไดม้ ขี ้อยกเวน้ แตกต่างกัน เช่น ฝรัง่ เศส 7

ประวตั ิศาสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - ขอ้ ยกเว้นท่เี กิดข้นึ จากการเกณฑท์ หารสมยั ใหม่ “มาตรา 14 บคุ คลบางจำ� พวกซง่ึ อยู่ในขอ้ ทกี่ ลา่ วตอ่ ไปน้ี ฉบับท่ี 37 พ.ศ. 2516 ฉบบั ที่ 47 พ.ศ. 2518 และ ทรงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหย้ กเวน้ ขาดไมต่ อ้ งมหี นา้ ที่ ฉบับที่ 74 พ.ศ. 2540 ออกตามความในพระราช- รับราชการทหารตามพระราชบัญญัตนิ ้ี คือ บญั ญัติรบั ราชการทหาร พ.ศ. 2497 โดยก�ำหนดให้ 1. จนี คอื จนี ใหมท่ มี่ าจากเมอื งจนี และบตุ รของจนี ผนู้ น้ั มีความสอดคล้องกบั โรคในปจั จบุ ัน เช่น ตาผดิ ปกติ 2. คนปา่ คนดอย คอื จำ� พวกคนทอี่ ยปู่ า่ และอยบู่ นเขา หูผิดปกติ มีปัญหาทางด้านหัวใจหรือหลอดเลือด บนดอย ซงึ่ กระทรวงมหาดไทยและกระทรวงกลาโหม ระบบหายใจ ระบบปัสสาวะ จิตเวช และโรคอ่ืนๆ เห็นว่าควรยกเว้นโดยไม่สามารถจะให้เข้ารับราชการ เชน่ กระเทย มะเรง็ ตบั อกั เสบรา้ ยแรง ตบั แขง็ เปน็ ตน้ 26 ทหารได้ จากท่ีกล่าวมาแสดงให้เห็นได้ว่าข้อยกเว้นที่เกิดข้ึนใน 3. คนพิการอนั ไมส่ ามารถจะรับราชการทหารได้ ปัจจุบัน ชายไทยยากท่ีจะหลีกเล่ียงการเป็นทหาร 4. คนทที่ รงพระกรณุ าโปรดเกลา้ ฯ ใหย้ กเวน้ โดยฉะเพาะ” ดว้ ยขอ้ ยกเวน้ ถาวรไดเ้ ลย เพราะกำ� หนดโดยหลกั การ หลังจากนั้นข้อยกเว้นเกี่ยวกับการเกณฑ์ทหารก็ได้มี ใหม้ กี ารยกเวน้ แตน่ กั บวชทม่ี สี มณศกั ดิ์ ซง่ึ ตอ้ งใชเ้ วลา พัฒนาการเปล่ียนแปลงไปโดยตลอดตามบริบทของ ในการศึกษาทางธรรมหลายปีกว่าจะเป็นนักบวชที่มี สงั คมการเมอื งท่ีมีความเปลี่ยนแปลงตลอดเวลา เพื่อ สมณศักด์ิ ผู้พิการด้านต่างๆ ตามมุมมองของรัฐ ให้การเกณฑ์ทหารมีความเหมาะสมกับยุคสมัยน้ันๆ และชาวเขาในบางท้องที่เท่าน้ัน ซึ่งถ้านับข้อยกเว้น น่ันเอง ดังเห็นได้จากการเปลี่ยนแปลงข้อยกเว้น ตามกฎหมายจะถือได้ว่าชายไทยเกือบทั้งประเทศ ตามพระราชบัญญัตลิ ักษณะเกณฑ์ทหาร พ.ศ. 2460 จ�ำเป็นต้องเป็นทหารประเภทใดประเภทหนึ่งเสมอ ได้ก�ำหนดใหย้ กเวน้ แกบ่ คุ คล 3 ประเภท คือ 1) คน ทำ� ให้คนจำ� นวนมากพยายามหลีกเล่ยี งการเปน็ ทหาร พิการทุพพลภาพอันแพทย์ได้ตรวจแล้วว่าไม่สามารถ เกณฑ์ด้วยการท�ำให้ตนเป็นส่วนหนึ่งของข้อผ่อนผัน จะรบั ราชการทหารไดเ้ ลย 2) พระภกิ ษใุ นศาสนาพทุ ธ ส�ำหรับการเกณฑ์ทหารซ่ึงมีลักษณะท่ีสามารถจะ ท่ีได้รบั สมณศกั ด์ิและทีเ่ ปน็ เปรียญ และ 3) คนป่า เปน็ ได้ง่ายกว่า คนดอย ซง่ึ การเปลยี่ นแปลงครงั้ นก้ี เ็ นอื่ งมาจากปญั หา ข้อผอ่ นผนั สำ� หรบั การเกณฑ์ทหาร ที่มีบุคคลหนี ไปบวชเพ่ือหลีกเล่ียงการเป็นทหาร สำ� หรบั ขอ้ ผ่อนผนั ส�ำหรบั การเกณฑท์ หารครัง้ แรกได้ ในชว่ งเวลาดังกล่าว ทำ� ให้จำ� ตอ้ งกำ� หนดสมณศักด์ิ ถูกระบุไว้ ในพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหาร ของพระภกิ ษขุ น้ึ มานัน่ เอง ร.ศ. 124 หมวดท่ี 4 วา่ ดว้ ยการยกเวน้ ราชการทหาร จวบจนกระทั่งปัจจุบันพระราชบัญญัติรับราชการ ดงั ต่อไปนี้ ทหาร พ.ศ. 2497 ซ่ึงเป็นฉบับท่ีใช้อยู่ในปัจจุบัน “มาตรา 13 บุคคลบางจ�ำพวกซึ่งแจ้งอยู่ในขอ้ ต่อไปน้ี ได้ก�ำหนดการยกเว้นไม่ต้องเข้ารับราชการทหารกอง ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ยกเวน้ ช่ัวคราวไมต่ อ้ ง ประจ�ำการ เป็น 3 จ�ำพวก คือ 1) พระภิกษุท่ีมี มีหน้าท่ีรับราชการทหาร ตามพระราชบัญญัตินี้ สมณศักด์ิ หรือท่ีเปน็ เปรยี ญ และนักบวชในพระพุทธ- ในระหว่างที่ยกเว้นนนั้ คือ ศาสนาแหง่ นกิ ายจนี หรอื ญวนทม่ี สี มณศกั ด์ิ 2) คนพกิ าร 1. พระภิกษุสามเณรรู้ธรรม และนักบวช ยกเว้น ทพุ พลภาพ ซงึ่ ไมส่ ามารถเปน็ ทหารได้ และ 3) บคุ คล ตลอดเวลาบวช ซึ่งไม่มีคุณวุฒิท่ีจะเป็นทหารได้เฉพาะบางท้องที่ 2. นักเรียนวิชา ซึ่งรัฐบาลได้ก�ำหนดว่าเป็นวิชาช้ัน ตามที่กำ� หนดในกฎกระทรวง ซ่งึ บคุ คลจ�ำพวกท่สี าม อุดมศกึ ษา, ยกเวน้ ตลอดเวลาเรยี นภายในอายุ 30 ปี น้ี ในกฎกระทรวงระบุถึงการยกเว้นส�ำหรับบุคคล 3. ข้าราชการพลเรือน ที่มีต�ำแหน่งรับพระราชทาน สญั ชาติไทยที่เป็นคนชาวเขาชนเผา่ ต่างๆ25 เบ้ียหวัดเงินเดือน ยกเว้นตลอดเวลามีต�ำแหน่งที่ได้ การก�ำหนดลักษณะคนพิการและทุพพลภาพซ่ึงไม่ รับพระราชทานเบยี้ หวดั เงินเดอื น สามารถเป็นทหารได้น้ัน ก�ำหนดไว้ในกฎกระทรวง 8

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - ขอ้ ยกเว้นทเี่ กดิ ขึ้นจากการเกณฑ์ทหารสมัยใหม่ 4. เจา้ หนา้ ทปี่ กครองทอ้ งทต่ี ามพระราชบญั ญตั ปิ กครอง 11. คนที่ต้องราชทัณฑ์อยู่ในท่ีคุมขัง ยกเว้นตลอด ท้องท่ี รัตนโกสินทรศก 116 ยกเว้นตลอดเวลาที่มี เวลาทต่ี ้องคมุ ขงั ต�ำแหนง่ รับราชการอยูน่ นั้ 12. ผู้ซึ่งได้รับพระราชทานพระบรมราชานุญาต ให้ 5. บตุ รทต่ี อ้ งปฏบิ ตั บิ ดิ าหรอื มารดาผทู้ พุ พลภาพ ยกเวน้ ยกเว้นช่ัวคราวเป็นพิเศษ ยกเว้นตลอดเวลาตาม ตลอดเวลาทป่ี ฏบิ ตั บิ ดิ าหรอื มารดา แตถ่ า้ มบี ตุ รหลายคน พระราชประสงค์ ด้วยกันให้บิดาหรือมารดาผู้ทุพพลภาพน้ันเลือกไว้ ข้อผ่อนผันที่เกิดข้ึนแสดงให้เห็นถึงการเกณฑ์ทหาร ปฏิบัติได้ 1 คน ถ้าทุพพลภาพท้ัง 2 คน ใหเ้ ลือกไว้ได้ อย่างเท่าเทียมกันได้น�ำคนจ�ำนวนมาก ในทุกสถานะ คนละคน และอาชีพมารับใช้รัฐ ซึ่งในสังคมสมัยใหม่ท่ีมีความ 6. บดิ าหรอื มารดา ซงึ่ มบี ตุ รตอ้ งเขา้ รบั ราชการทหาร ซับซ้อนของสังคม บุคคลตา่ งๆ มหี นา้ ที่ท่ีหลากหลาย ประจำ� อยู่ในคราวใดๆ ซง่ึ จะตอ้ งประจำ� การอยถู่ งึ 3 คน ภายในสังคมการเมืองนั้นๆ อันเป็นส่วนหน่ึงท่ีช่วย แลว้ เมอ่ื มบี ตุ รทจี่ ะตอ้ งเขา้ รบั ราชการอกี ในระหวา่ งนนั้ ประคับประคองและค�้ำจุนให้สังคมการเมืองด�ำรงอยู่ ใหย้ กเวน้ ใหอ้ ยปู่ ฏบิ ตั บิ ดิ ามารดาคน 1 แลว้ แตบ่ ดิ ามารดา ตอ่ ไป ดงั น้ันการเปล่ียนให้ชายไทยท่มี อี ายุในระหวา่ ง จะเลอื กให้ยกเวน้ บตุ รคนใด การเกณฑ์ทหารต้องกลายเป็นทหารท้ังหมดจะ 7. บิดาท่ีต้องเลี้ยงบุตรอันเป็นก�ำพร้าหรือพ่ีชายที่ กระทบต่อระบอบสงั คมการเมืองโดยรวม27 จงึ ก่อให้ เล้ยี งนอ้ งอันเปน็ ก�ำพรา้ บิดามารดา ซ่งึ เด็กกำ� พร้านนั้ เกิดการผ่อนผันหรือการยกเว้นชั่วคราวในบางกรณี ยังไม่สามารถจะเลี้ยงตัวเองได้ ยกเว้นตลอดเวลา ดังที่กล่าวมา ดงั เชน่ การผ่อนผันเป็นการช่ัวคราวแก่ กว่าจะไม่จ�ำเป็นตอ้ งเล้ียงบุตรหรอื น้อง คือ ถ้าบตุ ร กลมุ่ บคุ คลทเี่ สยี ภาษเี ปน็ จำ� นวนมาก กลมุ่ ผมู้ กี ารศกึ ษา หรือน้องน้นั เป็นชาย ยกเว้นให้จนอายุ 18 ปี ถ้าเปน็ และกลุ่มผู้ที่เป็นข้าราชการรวมถึงเจ้าหน้าที่ปกครอง หญงิ ยกเว้นจนมสี ามี ถา้ ยงั ไมม่ ีสามียกเวน้ ให้จนอายุ ท้องที่ ก็แสดงให้เห็นถึงภาพความเหล่ือมล�้ำของ 21 ปี แต่ถ้าบิดาหรือพ่ีซ่ึงจะต้องยกเว้นน้ีไม่ได้มีกิจ คนในสงั คมในชว่ งเวลานน้ั อนั เนอื่ งจากชว่ งเวลาดงั กลา่ ว จ�ำเป็นที่ต้องเล้ียงบุตรหรือน้องด้วยประการใด ประเทศไทยอยู่ระหว่างการพัฒนาประเทศให้มีความ โดยท่ีได้มีผู้อื่นปกครองอยู่ต่างหากแล้ว ก็ไม่ต้อง ทันสมัย บุคคลในกลุ่มดังกล่าวจึงมีความส�ำคัญต่อ ยกเว้นให้ การพฒั นาประเทศ ไม่ว่าจะเป็นกลุ่มผ้มู กี ารศกึ ษาใน 8. คนประกอบการท�ำไร่นาคา้ ขายมาก ไดเ้ สยี ภาษี ระดับช้ันอุดมศึกษา ท่ีจะกลายเป็นผู้พัฒนาชาติไทย อากรตามจ�ำนวนเงินซึ่งจะได้ก�ำหนดอัตราโดยได้ ในอนาคต หรอื กลมุ่ ขา้ ราชการและเจา้ หนา้ ทป่ี กครอง ประกาศในหนังสือราชกิจจานุเบกษาให้ทราบว่าใน ท้องที่ที่เป็นกลไกของรัฐในการบริหารประเทศ และ เมืองมณฑลใด เป็นอัตราเท่าใดน้ัน ยกเว้นตลอด กลุ่มผู้เสียภาษีจ�ำนวนมากท่ีจะได้คอยช่วยเหลือ เวลาที่ ได้เสียภาษีอากรอยู่ ไม่ต�่ำกว่าก�ำหนดอัตราที่ สนบั สนนุ รฐั ไทยในการปฏิรปู ประเทศด้านตา่ งๆ เช่น ได้ประกาศไว้ ดา้ นการคมนาคม การสอ่ื สาร และสาธารณปู โภคอน่ื ๆ 9. การค้าขาย ซ่งึ ลงทุนทำ� ดว้ ยกันหลายคนใหน้ ับว่า ต่อมาข้อผ่อนผันของการเกณฑ์ทหารก็มีความ เป็นบริษัท ถ้าบริษัทน้นั ไดเ้ สยี ภาษีอากรตามจำ� นวน เปล่ียนแปลงมาโดยตลอด ทั้งการเปลี่ยนแปลงเพื่อ เงนิ ซงึ่ จะไดก้ �ำหนดอัตรา โดยไดป้ ระกาศในหนังสอื ใหก้ ารเกณฑท์ หารมคี วามเหมาะสมกบั ยคุ สมยั ดงั เชน่ ราชกิจจานุเบกษา ว่าในเมืองมณฑลใดเป็นอัตรา การพยายามจ�ำกัดข้อผ่อนผันให้มีลักษณะท่ีเป็นธรรม เทา่ ใดนน้ั แลว้ ใหย้ กเวน้ ผอู้ ำ� นวยการของบรษิ ทั คนหนงึ่ และใช้ไดอ้ ยา่ งแทจ้ รงิ มากขน้ึ จากเดมิ ทพี่ ระราชบญั ญตั ิ และผู้จัดการของบริษัทนั้นในแห่งซึ่งได้เสียภาษีตาม ลกั ษณะการเกณฑ์ทหาร ร.ศ. 124 ได้ผ่อนผันใหแ้ ก่ อัตราตลอดเวลาที่เป็นผู้อ�ำนวยการ และผู้จัดการ นักบวชโดยไม่ ได้ก�ำหนดคุณสมบัติ ไว้อย่างชัดเจน ของบริษัทท่ีได้เสียภาษีอากรอยู่ ไม่ต�่ำกว่าก�ำหนด ท�ำให้มีคนจ�ำนวนมากหนีไปบวชเพ่ือหลีกเลี่ยงทหาร อตั ราท่ีไดป้ ระกาศไว้ ดังนั้นจึงได้มีความพยายามแก้ ไขปัญหาดังกล่าว 10. คนป่วยเจ็บยังทุพพลภาพ ซ่ึงไม่สามารถจะรับ ราชการทหารไดน้ นั้ ยกเวน้ ตลอดเวลาทยี่ งั ทพุ พลภาพ 9

ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสังคมไทย - ขอ้ ยกเวน้ ท่ีเกดิ ขน้ึ จากการเกณฑท์ หารสมยั ใหม่ ผ่านการแก้ ไขพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหาร ซงึ่ กเ็ ปน็ ไปตามชอ่ งทางตา่ งๆ ทพี่ อจะเออ้ื ใหป้ ระชาชน พ.ศ. 246028 ซึ่งพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้า- สามารถหนีทหารได้ ดังเช่น ในช่วงแรกของการ เจ้าอยู่หัว (รัชกาลท่ี 6) ได้กลา่ วถงึ เหตุผลของการ ประกาศใช้พระราชบัญญัติฯ ประชาชนจ�ำนวนมาก แก้ไขพระราชบญั ญตั ลิ กั ษณะเกณฑท์ หาร พ.ศ. 2460 หันไปรับราชการตามกระทรวงพลเรือน ท้ังท่ีได้เงิน อนั เนื่องมาจากมขี อ้ จำ� กดั ทย่ี กเวน้ ไว้จ�ำนวนมาก เช่น เดือนและไม่ได้เงินเดือนเพื่อจะหลีกเลี่ยงจนกระทั่ง กรณนี กั บวช ไม่ไดก้ ำ� หนดคณุ สมบตั ขิ องนกั บวชทช่ี ดั เจน พน้ อายกุ ารเกณฑท์ หาร33 หรอื ในสมยั รชั กาลที่ 6 ไดม้ ี เป็นต้น ท�ำให้น�ำไปสู่ปัญหาของความไม่เสมอภาค ประกาศแก้ ไขพระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ทหาร จงึ ได้แก้ไขใหมเ่ พ่อื ใหม้ คี วามเสมอภาคมากยิง่ ขนึ้ 29 ร.ศ. 124 มาตรา 13 – 14 ท่ีเปลี่ยนคุณสมบัติของ นอกจากน้ี ในหลายกรณกี ารแก้ไขข้อยกเวน้ ก็เปน็ ไป ขา้ ราชการทจี่ ะไดร้ บั การยกเวน้ ไมต่ อ้ งรบั ราชการทหาร ตามบริบททางสังคมการเมืองในเวลาน้ันๆ ว่าใคร แก้ไขเป็น ขา้ ราชการที่มีเงนิ เดอื นมากกวา่ 20 บาท เปน็ ผูม้ อี ำ� นาจกจ็ ะละเว้นไวแ้ กค่ นกลมุ่ นนั้ เช่น ตาม ต่อปจี ึงจะไดร้ ับการยกเวน้ ไมต่ ้องรบั ราชการ34 ทำ� ให้ พระราชบญั ญตั ิลักษณะเกณฑ์ทหาร พ.ศ. 247530 ข้าราชการจ�ำนวนมากจ�ำเป็นต้องขอยกเว้นการ พระราชบัญญัตริ บั ราชการทหาร พ.ศ. 247931 ได้ให้ เกณฑท์ หารเปน็ กรณพี เิ ศษจากทางกระทรวงตน้ สงั กดั สิทธิพิเศษเพ่ิมเติมแก่สมาชิกสภาผู้แทนราษฎรท่ีจะ และจากตัวข้าราชการเอง ดังเช่นใน พ.ศ. 2455 ไม่ต้องเข้ารับราชการทหารในยามปกติ อันเป็นผล ข้าราชการในสังกัดกระทรวงวังขอยกเว้นจากการ สืบเน่ืองจากการปฏิวัติสยาม พ.ศ. 2475 ซึ่งสิทธิ เกณฑ์ทหารถึง 1,191 คน แบ่งเป็นกรมมหาดเล็ก พิเศษของสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรก็ถูกยกเลิกไป ใน 745 คน กรมพระตำ� รวจ 47 คน และกรมวงั 399 คน35 พระราชบญั ญตั ริ บั ราชการทหาร พ.ศ. 2497 อนั เปน็ ต่อมาอ�ำนาจในการคัดเลือกบุคคลเข้าเป็นทหารอยู่ ชว่ งเวลาหลงั จากการรฐั ประหาร พ.ศ. 2490 ซงึ่ ถอื เปน็ ในอ�ำนาจของฝา่ ยปกครอง เช่น ผู้วา่ ราชการจงั หวดั ยุคท่ีกา้ วเข้าส่รู ะบอบอ�ำนาจนยิ มนน่ั เอง นายอำ� เภอ สัสดีอ�ำเภอ และคณะทหารผู้ควบคุมการ ความหมายต่อข้อยกเว้นและข้อผ่อนผันของการ คัดเลือก ส่งผลให้แนวทางในการหลีกเลี่ยงการเป็น เกณฑท์ หาร ทหารจึงย้ายไปสู่การใช้จ่ายเงินติดสินบนบุคคลท่ีมี จากการพิจารณาการผ่อนผันและข้อยกเว้นส�ำหรับ ส่วนเก่ียวขอ้ งดังกลา่ ว เช่น เหตุการณ์ในหนังสือพมิ พ์ การเกณฑ์ทหาร ได้แสดงให้เห็นถึงนัยยะท่ีสะท้อน ประชาธปิ ไตย วันท่ี 18 เมษายน 2493 เกดิ กระแส ปัญหาที่ใหญท่ ี่สดุ ของการเกณฑท์ หารของไทย และ ขา่ วว่ามีการมอบเงินจำ� นวน 800 บาท เพ่ือไม่ต้อง ยงั เปน็ ผลตอ่ เนอื่ งมาถงึ ปจั จบุ นั คอื ประชาชนจำ� นวนมาก เป็นทหาร เหตุเกิดท่ีท้องถ่ิน อ.เมือง อ.ศรีประจันต์ ไม่ตอ้ งการเป็นทหาร จึงพยายามหาวิธกี ารหลีกเลย่ี ง อ.สามชุก อ.เดิม อ.บางปางบวช อ.บางปลาม้า ตา่ งๆ เพอื่ ใหพ้ น้ จากการรบั ราชการทหาร เชน่ ในชว่ งแรก อ.สองพ่อน้อง และ อ.อู่ทอง จ.สุพรรณบุรี36 หรือ ของการประกาศใช้พระราชบัญญัติลักษณะเกณฑ์ เหตุการณ์ท่ีประชาชนแจ้งให้ด�ำเนินการสอบสวน ทหาร พ.ศ. 2448 ไดเ้ กดิ คดที ข่ี นุ สนุ ทรหริ ญั รตั น (แซม่ ) เกี่ยวกับการเกณฑ์ทหารของอ�ำเภอเสนา จังหวัด เรียกรับเงินจากราษฎรเพื่อช่วยให้พ้นจากการเกณฑ์ พระนครศรีอยธุ ยา ซงึ่ จะด�ำเนนิ การตรวจเลอื กวนั ที่ ซ่ึงท�ำให้มีการจับกุมและต้องออกประกาศแจ้งแก่ 3 – 4 เมษายน 2528 ณ วัดสามกอ อ�ำเภอเสนา ราษฎรเพ่ิมเติมว่าการกระท�ำดังกล่าวไม่สามารถพ้น ปรากฏว่ามีผู้เกี่ยวข้องกับการเกณฑ์ทหารได้เรียก จากการเปน็ ทหารไดจ้ รงิ 32 เงินจากผู้ที่จะเกณฑ์ทหารหรือทหารกองเกินโดย หลังจากเกิดเหตุการณ์ในคร้ังนั้น ประชาชนก็ยังคง เจตนาหลีกเลี่ยงเพื่อช่วยเหลือให้พ้นจากการเข้ารับ พยายามอยา่ งตอ่ เนอ่ื งในการหนกี ารรบั ราชการทหาร ราชการทหาร โดยกำ� หนดราคาหัวละ 12,000 บาท เฉพาะผู้ท่ีอยู่ ในเขตเทศบาลเมืองเสนาหรือต�ำบล เสนา สว่ นนอกเขตเทศบาลหัวละ 10,000 บาท และ จ่ายให้หน้าม้าหรือนายหน้า 10% ซึ่งส่วนใหญ่เป็น 10

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - ข้อยกเว้นท่เี กิดข้นึ จากการเกณฑท์ หารสมัยใหม่ ผู้ ใหญ่บ้านหรือลูกน้องเจ้าหน้าท่ีที่เก่ียวข้องกับการ เกณฑท์ หาร ผู้ทจ่ี า่ ยเงินสนิ บนดงั กล่าวแลว้ ไม่ตอ้ งมา ใ น วั น เ ก ณ ฑ ์ ท ห า ร ห รื อ ไ ม ่ ต ้ อ ง จั บ ใ บ ด� ำ ใ บ แ ด ง เปน็ ตน้ 37 11

ประวตั ศิ าสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - พฒั นาการของข้อยกเวน้ ในการเกณฑท์ หารของไทย: นักศึกษาวชิ าทหาร พัฒนาการของขอ้ ยกเว้นในการเกณฑท์ หารของไทย: นกั ศึกษาวิชาทหาร ท่ามกลางสถานการณ์ท่ีชายไทยจ�ำนวนมากพยายาม ของรฐั สภาในการสรา้ งความชอบธรรมแก้ไขพระราช- หาทางหลีกเลี่ยงการเป็นทหารเกณฑ์ด้วยช่องทาง บัญญัติดังกล่าว ดังเห็นได้จากการจัดตั้งวุฒิสภา ตา่ งๆ ทา้ ยทสี่ ดุ รฐั ไทยก็ไดส้ รา้ งอกี ชอ่ งทางหนงึ่ ขน้ึ มา จำ� นวน 100 คน ใหป้ ฏบิ ตั หิ นา้ ท่ีในวนั ท่ี 18 พฤศจกิ ายน เพอื่ ใหช้ ายไทยที่ไมอ่ ยากจะเปน็ ทหารเกณฑม์ ที างเลอื ก พ.ศ. 2490 (ภายหลงั การรัฐประหาร 11 วนั ) และ ในการฝึกวิชาทหารให้ส�ำเร็จ จะสามารถปลดจาก วฒุ สิ ภาชดุ น้ีไดพ้ จิ ารณารบั หลกั การการแก้ไขพระราช- ทหารกองประจำ� การไปเปน็ ทหารกองหนนุ ซง่ึ หมายถงึ บัญญัติว่าด้วยการจัดระเบียบป้องกันราชอาณาจักร ว่าจะไมต่ ้องเป็นทหารเกณฑ์ 2 ปี น่นั เอง ซง่ึ ช่องทาง เม่ือวันที่ 25 ธันวาคม พ.ศ. 2490 และวุฒิสภา พเิ ศษนม้ี จี ดุ เรมิ่ ตน้ หลงั จากวกิ ฤตเศรษฐกจิ ตกตำ่� ทวั่ โลก ใหค้ วามเหน็ ชอบรา่ งพระราชบญั ญตั ดิ งั กลา่ ว เมอ่ื วนั ที่ ในช่วงสงครามโลกครั้งที่ 2 และต่อเน่ืองไปจนหลัง 15 มกราคม พ.ศ. 2491 และประกาศลงราชกิจจา- การสิ้นสุดของสงครามโลกคร้ังที่ 2 จนกระท่ังเป็น นเุ บกษาเมอ่ื วนั ที่ 3 กมุ ภาพนั ธ์ พ.ศ. 2491 จะเหน็ ไดว้ า่ ปัจจัยหนึ่งท่ีก่อให้เกิดการรัฐประหารเม่ือวันที่ 8 กระบวนการทั้งหมดไม่เกนิ 3 เดอื น พฤศจกิ ายน พ.ศ. 249038 พระราชบัญญัติจัดระเบียบป้องกันราชอาณาจักร เหตุการณ์รัฐประหารเม่ือวันที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2491 มีเนื้อหาเก่ียวกับการแบ่งอ�ำนาจหน้าที่ พ.ศ. 2490 นำ� โดย พล.ท. ผนิ ชณุ หะวณั ทร่ี ฐั ประหาร ของกระทรวงกลาโหม และพระราชบญั ญตั ดิ ังกลา่ ว พล.ร.ต.ถวลั ย์ ธ�ำรงนาวาสวัสดิ์ ซึ่งการรฐั ประหาร ได้จัดวางโครงสร้างภายในกระทรวงกลาโหมใหม่ ในคร้ังนั้นได้ยกเลิกรัฐธรรมนูญฉบับ พ.ศ. 2489 ซง่ึ ดา้ นหนงึ่ ไดจ้ ดั ใหม้ กี รมการรกั ษาดนิ แดน ใหม้ หี นา้ ที่ และน�ำรัฐธรรมนูญ (ฉะบับช่ัวคราว) พ.ศ. 2490 เกี่ยวกับกิจการรักษาดินแดน เพื่อเป็นเครื่องมือ หรอื ทมี่ ฉี ายาวา่ “ฉบบั ใตต้ มุ่ ” ออกมาใช้ ซง่ึ รฐั ธรรมนญู ของกองทพั ในการปอ้ งกนั ราชอาณาจกั ร41 และอธบิ าย ฉบับนี้ ได้ยกเลิกหลักการของประชาธิปไตยและก้าว เพิ่มเติมในบันทึกหลักการและเหตุผลประกอบร่าง เขา้ สูร่ ะบอบอ�ำนาจนิยม ดังเหน็ ได้จากการกำ� หนดให้ พระราชบัญญัติว่าด้วยการจัดระเบียบการป้องกัน มีวุฒิสภาซึ่งมาจากการแต่งต้ัง และเปิดช่องทางให้ ราชอาณาจกั ร พ.ศ. 249042 ใหเ้ หตผุ ลของการจดั ตงั้ ขา้ ราชการประจ�ำด�ำรงตำ� แหนง่ ทางการเมืองอกี ด้วย กรมการรักษาดินแดนเพ่มิ เตมิ ว่า เพือ่ ให้กจิ การรักษา ส่วนสภาผู้แทนราษฎรแม้จะมีการเลือกตั้งโดยตรงใน ดินแดนเป็นไปอย่างท่ัวถึงโดยวิธีการฝึกหัดให้ วนั ท่ี 29 มกราคม 2491 แตส่ ถานการณท์ างการเมอื ง พลเมอื งปกปอ้ งทอ้ งทข่ี องตนเอง อนั เปน็ วธิ ที ป่ี ระหยดั ภายใต้ระบอบอ�ำนาจนิยม ท�ำให้นักการเมืองฝ่าย งบประมาณแผ่นดิน และพลเมืองไม่เสียเวลาในการ อนุรักษ์นิยมและอ�ำนาจนิยมเป็นผู้กุมอ�ำนาจในสภา ประกอบอาชีพ ผูแ้ ทนราษฎร39 “ก็เพ่ือจัดการรักษาดินแดนของประเทศตามส่วน หลงั จากการรฐั ประหารครง้ั นนั้ ฝา่ ยทหารผกู้ มุ อำ� นาจ ภูมิภาคให้ทั่วถึงกันโดยวิธีประหยัดเงินงบประมาณ ได้ ใช้เวทีของรัฐสภาในการด�ำเนินการปรับปรุง ของประเทศด้วยการฝึกหัดพลเมืองให้ป้องกันท้องท่ี อ�ำนาจทางการทหารต่างๆ ที่ส�ำคัญคือ การแก้ไข ของตนเอง เป็นการช่วยก�ำลังทหารในยามที่ส่งหรือ พระราชบัญญัติว่าด้วยการจัดระเบียบป้องกัน ใชก้ ำ� ลงั ทหารไปชว่ ยเหลอื ได้ไมท่ นั ทว่ งที ดงั ทป่ี ระเทศ ราชอาณาจกั ร ซงึ่ เกยี่ วขอ้ งกบั การจดั โครงสรา้ งกระทรวง ในเครือสหประชาชาติได้จัดเป็นผลดีมาแล้วในมหา กลาโหมใหม่ โดยรัฐบาลของคณะรฐั ประหารได้เสนอ สงครามโลกครั้งที่ 2 นั้น”43 รา่ งแก้ไขพระราชบญั ญตั ดิ งั กลา่ ว40 และไดอ้ าศยั กลไก 12

ประวัตศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - พฒั นาการของข้อยกเว้นในการเกณฑท์ หารของไทย: นักศึกษาวิชาทหาร “...กรมนี้ตั้งขึ้นด้วยความมุ่งหมายที่จะฝึกหัดพลเมือง ราษฎรรู้จกั ใชอ้ าวธุ ของกรมการรักษาดนิ แดน46 และ ที่เป็นชายฉกรรจ์และไม่ได้เข้าประจ�ำการในกองทัพ ในเดอื นพฤษภาคม 2492 ได้เปิดการศึกษาวชิ าทหาร ทัง้ สาม ให้มคี วามรู้ในวชิ าทหารและอาวุธและวธิ ีรบ ตามโรงเรยี นและมหาวทิ ยาลยั ตา่ งๆ โดยมรี ายละเอยี ด และจะใชเ้ วลาสนั้ ๆ ท�ำหลายๆ หน ซึง่ พลเมืองจะได้ คอื จะไมเ่ กบ็ คา่ เลา่ เรยี น รบั เฉพาะนกั เรยี น ม. 7 – 8 ไม่เสยี เวลาประกอบการอาชีพ โดยฉะเพาะอยา่ ง นักศึกษามหาวิทยาลัย และนักเรียนอาชีวะช้ันสูง ย่ิงในเริ่มต้นนี้ เราจะได้วางโครงการฝึกคนที่จะใช้ และหลกั สูตรจะใช้เวลา 5 ปี ซ่ึงในช่วงแรกของการ เปน็ ผบู้ งั คบั บญั ชาเชน่ นายสบิ และนายทหารชนั้ ผนู้ อ้ ย ฝกึ นกั ศกึ ษาวชิ าทหาร เปน็ การฝกึ ในกรงุ เทพมหานคร ทั้งนี้เพื่อป้องกันประเทศให้เหมาะสมกับภาวะ และขยายตอ่ ไปยงั หัวเมืองต่างจังหวัด47 สงครามเบด็ เสรจ็ ในอนาคตตอ่ ไป...”44 ภายหลังจากการฝึกนักศึกษาวิชาทหารของกรมการ นอกจากน้ี พล.ท.หลวงชาตินักรบ รัฐมนตรีว่าการ รกั ษาดนิ แดนเพยี ง 2 ปี คณะรฐั มนตรีในเวลานนั้ จงึ ได้ กระทรวงกลาโหมในเวลานน้ั ยังไดอ้ ธิบายเพม่ิ เตมิ ว่า เสนอร่างพระราชบัญญัติส่งเสริมการฝึกวิชาทหาร ไ ด ้ น� ำ แ บ บ ม า จ า ก ป ร ะ เ ท ศ อั ง ก ฤ ษ ท่ี เ รี ย ก ว ่ า พ.ศ. 2494 โดยใหเ้ หตผุ ลวา่ ผสู้ ำ� เรจ็ การฝกึ วชิ าทหาร “Territorial Army” ทอ่ี ังกฤษใชร้ ะหวา่ งสงครามโลก ยงั ไม่ไดร้ บั สทิ ธหิ รอื ประโยชนต์ ามกฎหมายแตอ่ ยา่ งใด ครัง้ ท่ี 2 (ในชว่ งสงครามเรยี กชือ่ Home Guard และ จึงสมควรก�ำหนดสิทธิและประโยชน์ตอบแทน เพื่อ ภายหลังเปลีย่ นกลับมาใช้ช่อื เดมิ ) และของอเมรกิ าท่ี สง่ เสรมิ ใหเ้ กดิ ความนยิ มในการฝกึ วชิ าทหารมากยง่ิ ขนึ้ เรยี กวา่ “National Guard” และมคี วามตงั้ ใจมงุ่ หมาย อันจะเป็นประโยชน์แก่ทางราชการที่จะใช้เป็นก�ำลัง จะฝกึ หัดพลเมอื งให้ใชอ้ าวธุ และรู้จกั วธิ รี บโดยไมต่ ้อง หนนุ ในยามสงคราม ดงั เหน็ ไดจ้ าก มาตรา 7 บญั ญตั วิ า่ เป็นทหาร ซ่ึงรูปแบบนีเ้ หมาะสมกบั สังคมไทยในชว่ ง “บุคคลซึ่งอยู่ ในระหว่างการฝึกวิชาทหารตาม เวลานั้นที่อยู่ท่ามกลางสงคราม (ช่วงเวลาหลังจาก หลักสูตรที่กระทรวงกลาโหมก�ำหนดตามพระราช- สิ้นสุดสงครามโลกคร้ังที่ 2 เมื่อ พ.ศ. 2488) และ บญั ญัตินี้ ย่อมได้รับการยกเวน้ ตามกฎหมายว่าด้วย ด้วยงบประมาณท่ีจ�ำกัด ท�ำให้ไม่สามารถจะจัดตั้ง การรบั ราชการทหาร”48 กองทัพประจ�ำการขนาดใหญ่ ต้องอาศัยพลเมืองท่ี นอกจากนี้เมื่อมีการเสนอพระราชบัญญัติส่งเสริม ได้รับการฝึกจากกรมการรักษาดนิ แดนช่วยเหลอื การฝกึ วชิ าทหาร อนั จะสง่ ผลตอ่ สทิ ธขิ องบคุ คลในการ “...ทีนปี้ ระเทศไทย ฐานะทางภูมศิ าสตร์ ประเทศไทย ยกเวน้ การเกณฑท์ หาร ดงั นน้ั จำ� เปน็ ตอ้ งแก้ไขกฎหมาย ชช้ี ดั อยวู่ า่ ไมส่ ามารถจะหลกี เลยี่ งจากการสงครามได้ อ่ืนๆ ที่เกี่ยวกับการก�ำหนดบุคคลที่มีสิทธิได้รับการ และสงครามอันมีลักษณะชะนิดเบ็ดเสร็จท่ีกล่าวมา ยกเว้นจากการเกณฑ์ทหารให้มีความสอดคล้องกัน แลว้ นนั้ ประกอบกบั ความจำ� กดั ในงบประมาณการทหาร รัฐบาลจึงได้เสนอแก้ ไขพระราชบัญญัติรับราชการ บังคับให้เราทวีก�ำลังกองทัพประจ�ำอยู่ ในฐานะสิ้น ทหาร (ฉบบั ท่ี 5) พ.ศ. 2494 ขน้ึ พจิ ารณาในสภาผแู้ ทน หวังท่ีจะทำ� ได้ การจัดก�ำลงั รักษาประเทศประเภทนี้ และวุฒิสภาต่อเนื่องจากพระราชบัญญัติส่งเสริมการ นอกจากกองทัพประจ�ำจึงมีความจ�ำเป็นย่ิงส�ำหรับ ฝกึ วชิ าทหาร โดยมเี นอื้ หาการแก้ไขทสี่ ำ� คญั คอื การแก้ไข ประเทศไทย...”45 มาตรา 4 แห่งพระราชบัญญัติรับราชการทหาร หลงั จากน้ันในปี พ.ศ. 2492 กรมการรักษาดนิ แดน พ.ศ. 2479 ในวงเลบ็ ท่ี 4 และให้ใชค้ วามตอ่ ไปนแี้ ทน กระทรวงกลาโหม ได้เริ่มโครงการวางแผนป้องกัน “(4) “ทหารกองหนุนประเภทท่ี 1” หมายความวา่ ประเทศ โดยได้เริ่มโครงการฝึกอาวุธให้แก่ราษฎร ทหารทปี่ ลดจากกองประจำ� การ โดยรับราชการใน โดยส่งนายทหารช้ันสัญญาบัตรและนายทหารชั้น กองประจ�ำการจนครบกำ� หนด หรือทหารกองเกิน ประทวน พร้อมดว้ ยนายสิบจ�ำนวน 500 คน ออกไป ซ่ึงสำ� เรจ็ การฝกึ วชิ าทหารตามกฎหมายวา่ ดว้ ยการ แนะนำ� ราษฎรในจังหวดั ตา่ งๆ ทางภาคอีสาน เพือ่ ให้ ส่งเสริมการฝกึ วชิ าทหาร และได้ขึ้นทะเบียนกอง 13

ประวตั ศิ าสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสังคมไทย - พัฒนาการของขอ้ ยกเว้นในการเกณฑ์ทหารของไทย: นักศกึ ษาวิชาทหาร ประจ�ำการแล้วปลดเป็นกองหนุนตามพระราช- แตย่ งั ตอ้ งการประชาชนทม่ี คี วามรทู้ างดา้ นการทหาร บัญญัติน้”ี 49 ใหส้ ามารถเปน็ กองหนนุ ทสี่ �ำคญั ยามเกดิ วกิ ฤตได5้ 3 การพิจารณาพระราชบัญญัติท้ังสองฉบับเป็นไปด้วย จากที่กล่าวมาสรุปได้ว่า หลังจากการรัฐประหาร ความรวดเรว็ เรมิ่ จากสภาผแู้ ทนพจิ ารณารบั หลกั การ พ.ศ. 2490 ไดม้ ีการเปลี่ยนโครงสรา้ งของกระทรวง และลงมติพร้อมกันในวนั ที่ 22 มนี าคม 2494 และ กลาโหมใหม่ผ่านการแก้ ไขพระราชบัญญัติจัด เข้าสู่การพิจารณาของวุฒิสภารับหลักการวาระที่ 1 ระเบียบป้องกนั ราชอาณาจักร พ.ศ. 2491 ซงึ่ กำ� หนด ในการประชมุ วุฒิสภา เม่อื วนั ที่ 4 เมษายน 2494 ใหม้ กี ารจดั ตงั้ กรมการรกั ษาดนิ แดน ซง่ึ เปน็ สว่ นราชการ และการพิจารณารับรองพระราชบัญญัติวาระที่ 2 ใหม่ในกระทรวงกลาโหม และตง้ั แต่ช่วงเวลาน้นั เอง และวาระท่ี 3 ในการประชมุ วฒุ สิ ภา วนั ท่ี 10 เมษายน ท่ีแสดงให้เห็นว่ารัฐบาลได้มีแนวทางในการจะสร้าง 2494 รวมระยะเวลาการพจิ ารณาทงั้ หมดเพยี ง 20 วนั ชอ่ งทางใหมท่ ่มี สี ถานะพเิ ศษในการยกเวน้ ให้ชายไทย ระหว่างการพิจารณาพระราชบญั ญัติทงั้ สองฉบับ ได้ บางกลุ่มไม่จำ� เป็นตอ้ งรบั ราชการเป็นทหารเกณฑ์ มีผู้แสดงความคิดเห็นเก่ียวกับปัญหาที่จะก่อให้เกิด ต่อมากรมการรักษาดินแดนได้ริเริ่มจัดท�ำโครงการ ความไม่เสมอภาคในการเข้ารับการเกณฑ์ทหาร วางแผนปอ้ งกนั ประเทศ โดยการฝกึ อาวธุ ใหแ้ กพ่ ลเมอื ง อยา่ งไมท่ ่วั ถึง คือ นายสวัสดิ สาระศาสนิ สมาชิก ท่ีเป็นนักเรียน นักเรียนอาชีวะข้ันสูง และนักศึกษา สภาผู้แทนราษฎรจงั หวดั กาญจนบรุ ี ตง้ั ข้อสังเกตใน และหลังจากการเปิดโครงการเป็นระยะเวลา 2 ปี การแก้ไขพระราชบญั ญตั ริ บั ราชการทหาร (ฉบบั ท่ี 5) อันเป็นช่วงเวลาก่อนที่นักศึกษาวิชาทหารรุ่นแรกจะ พ.ศ. 2494 ได้ให้ความเหน็ ไว้ว่า คณุ สมบัตขิ องผู้เขา้ จบการศกึ ษา จงึ ได้ออกพระราชบัญญตั สิ ง่ เสริมการ รับการฝึกวิชาทหารจะเป็นแต่เฉพาะผู้มีการศึกษา ฝึกวชิ าทหาร พ.ศ. 2494 และแก้ไขพระราชบัญญัติ และมที รพั ยเ์ ทา่ นน้ั 50 และพนั ตรี หลวงสรสทิ ธยานกุ าร รบั ราชการทหาร (ฉบับท่ี 5) พ.ศ. 2494 ใหส้ ิทธิ สมาชิกวุฒสิ ภา ได้ใหค้ วามเห็นไว้ว่าบคุ คลท่ผี า่ นการ พิเศษแก่นักศึกษาวิชาทหารท่ีเรียนจบการศึกษา ฝึกวิชาทหารแต่ ไม่เคยถูกอบรมในกองทหารเลย วิชาทหารจะได้รับการยกเว้นจากการเกณฑ์ทหาร จะทำ� ให้ไมม่ ีชวี ิตและจิตใจเป็นทหารจรงิ ๆ51 มีสถานะปลดจากกองทหารประจ�ำการเป็นทหาร พล.ร.ต. หลวงสนุ าวนิ วฒั น์ รฐั มนตรชี ว่ ยวา่ การกระทรวง กองหนนุ ประเภทที่ 1 ทำ� ใหต้ งั้ แตน่ น้ั เปน็ ตน้ มาถอื ไดว้ า่ กลาโหม ชแ้ี จงเกย่ี วกบั คณุ สมบตั ขิ องผฝู้ กึ วชิ าทหารวา่ เป็นจุดก�ำเนิดของช่องทางพิเศษของสังคมไทยในการ รับนักเรียนเตรียมอุดมมหาวิทยาลัยขึ้นไปจะท�ำการ ทจี่ ะหลกี เลย่ี งการเกณฑท์ หารของคนไทยนบั แตน่ นั้ มา ฝึกใหส้ ามารถเป็นผบู้ ังคับหมูห่ รอื ผบู้ งั คบั หมวด และ อย่างไรก็ตามจะเห็นได้ว่าไม่ ใช่ทุกคนจะสามารถ จัดฝึกในเวลาการศึกษา รวมถึงไม่มีการเสียเงิน เรยี นเปน็ นกั ศกึ ษาวชิ าทหารได้ แตน่ กั ศกึ ษาวชิ าทหาร แตป่ ระการใด โดยกรมรกั ษาดินแดนอาจจะเอารถไป เป็นช่องทางพิเศษส�ำหรับนักเรียนในระดับชั้น รับหรอื ฝึกในโรงเรยี นเหล่านัน้ ซงึ่ ในปจั จบุ ันมีความ มัธยมศึกษาตอนปลาย หรือนักเรียนอาชีวะขึ้นไป มุ่งหวังจะให้ โครงการฝึกนักศึกษาวิชาทหารขยาย ถงึ จะมีโอกาสไดร้ บั การศกึ ษาวชิ าทหาร ทำ� ใหป้ ระชาชน ออกไปทว่ั ประเทศ แต่ตอนนที้ ำ� ได้เพยี งหวั เมอื งใหญ่ โดยทว่ั ไปท่ีไม่ไดร้ บั การเรยี นหนงั สอื ในระบบการศกึ ษา ก่อน52 และอธิบายเหตุผลของการจัดโครงการฝึก จะไม่มีโอกาสได้เข้าสู่ช่องทางดังกล่าว และหลาย นักศึกษาวิชาทหารแทนการเรียกเกณฑ์ชายฉกรรจ์ โรงเรียนในพื้นท่ีชนบทหลายแห่งไม่ได้สนับสนุนหรือ ทกุ คนเปน็ ทหารว่า กระทรวงกลาโหมมงี บประมาณ เออื้ ใหน้ กั เรียนของตนเข้าศกึ ษาวชิ าทหารได้ สง่ ผล ไม่เพียงพอในการเกณฑ์ชายฉกรรจ์ทุกคนเข้าเป็น ต่อความยากลำ� บากในการฝึกวชิ าทหาร เพราะหาก ทหาร จากสถิติที่ผ่านมาพบว่า กระทรวงกลาโหม นักเรียนคนดังกล่าวสนใจอาจจะต้องติดต่อไปเรียน สามารถเกณฑท์ หารไดป้ หี นงึ่ เพยี งรอ้ ยละ 21 เทา่ นน้ั วิชาทหารด้วยตนเอง ทางโรงเรยี นไม่ชว่ ยตดิ ต่อให้ 14

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - พระราชบัญญัตกิ ำ� ลงั พลส�ำรอง พ.ศ. 2558: การเน้นย�้ำถึงแนวทางการสร้างก�ำลงั พลส�ำรอง พระราชบัญญตั กิ ำ� ลังพลสำ� รอง พ.ศ. 2558: การเน้นย้�ำถงึ แนวทางการสร้างก�ำลังพลสำ� รอง ลักษณะท่ีส�ำคัญของก�ำลังพลของทุกกองทัพจ�ำเป็น ก�ำหนดให้กองทัพสามารถเรียกระดมก�ำลังพล ต้องมีการเตรียมความพร้อมของกองทัพให้มีขีด ส�ำรองเพื่อฝกึ ทบทวนความรู้ได้ไมเ่ กิน 60 วัน ค ว า ม ส า ม า ร ถ ใ น ก า ร รั บ มื อ กั บ ส ง ค ร า ม ห รื อ ดังที่ ได้กล่าวมาจะเห็นได้ว่ารัฐไทยได้มีความ วิกฤตการณ์ต่างๆ ท่ีอาจจะเกิดข้นึ ในอนาคต หรอื ที่ พยายามจะเตรยี มพลมาต้งั แตอ่ ดีต แตก่ ฎเกณฑแ์ ละ เรียกว่า “การเตรียมพล” ด้วยเหตุนี้จึงต้องมีการ การบงั คบั อยู่ในรปู แบบของขอ้ บงั คบั ทหารบก ขอ้ บงั คบั ก�ำหนดให้มีการเตรียมก�ำลังพลของทหารประเภท กระทรวงกลาโหม และระเบยี บปฏบิ ตั ปิ ระจำ� กองทพั บก ต่างๆ ใหม้ กี ารทบทวนความรู้และทกั ษะทางด้านการ แต่ไม่สามารถจะน�ำไปสู่การปฏิบัติตามวัตถุประสงค์ สงครามตา่ งๆ และกเ็ ชน่ เดยี วกนั กบั รฐั ไทย ไดก้ ำ� หนด ทต่ี ง้ั ไว้แตแ่ รก ท�ำใหก้ �ำลงั พลสำ� รองบางส่วนหนจี าก ให้ทั้งทหารที่ปลดประจ�ำการและผู้ส�ำเร็จการศึกษา การถกู เรยี กใหม้ าฝกึ ทบทวนวชิ าทหาร อนั เนอ่ื งมาจาก วิชาทหารจ�ำเป็นต้องให้มีการทบทวนความรู้ต่างๆ หลายสาเหตุ เชน่ การไปประกอบอาชพี นอกภมู ลิ ำ� เนา เพอื่ พรอ้ มตอ่ สงครามและวกิ ฤตการณต์ า่ งๆ โดยครงั้ แรก ทีป่ รากฏในทะเบยี นบ้าน หรือญาติปกปดิ ไม่ใหห้ มาย ได้ก�ำหนดถึงแนวทางการเตรียมความพร้อมดังกล่าว เรยี กตวั ส่งถึงก�ำลังพลส�ำรอง หรือกำ� ลังอยู่ระหวา่ ง ดังปรากฏชัดจากการออกข้อบังคับทหารบกว่าด้วย การทดลองงานในบรษิ ทั เอกชนทำ� ใหอ้ าจจะถกู เลกิ จา้ ง การเตรยี มพล 81 ตามคำ� สงั่ ชแี้ จงของรฐั มนตรวี า่ การ หากลาไปฝกึ วชิ าทหาร ซงึ่ ถงึ แมจ้ ะมปี ระกาศคมุ้ ครอง กระทรวงกลาโหม ลงวันที่ 27 กันยายน พ.ศ. 2481 แรงงานฉบบั ที่ 11 ลงวันที่ 11 ตุลาคม พ.ศ. 2532 ซ่ึงข้อบังคับดังกล่าวมีจุดมุ่งหมายให้กองทัพบก และพระราชบัญญตั คิ ุ้มครองแรงงาน พ.ศ. 2541 สามารถเรียกก�ำลังพลส�ำรองท่ีเป็นทหารกองหนุน มาตรา 35 ทกี่ ำ� หนดใหน้ ายจา้ งจ่ายเงนิ เตม็ จำ� นวน กลับมาฝึกทบทวนความรู้ทางด้านการทหารได้ ใน แก่ลูกจา้ งระหวา่ งลาไปฝกึ วชิ าทหาร แตน่ ายจา้ งมกั ยามปกต5ิ 4 ไม่ให้ความรว่ มมอื เทา่ ทคี่ วร57 ตอ่ มาไดม้ กี ารเปล่ยี นแปลงหลักเกณฑข์ องการเตรียม ภายหลังจากสภาพปัญหาเกี่ยวกับการเตรียมความ ก�ำลังพล ผ่านการแก้ไขข้อบังคับทหารบกว่าด้วย พร้อมทางด้านการทหารไม่ประสบความส�ำเร็จนัก การเตรียมพล 81 ให้มีความเหมาะสมกับสถานการณ์ ท�ำให้มีความพยายามจะเสนอกฎหมายในระดับ ณ ช่วงเวลาต่างๆ ดังเช่น การออกขอ้ บงั คับกระทรวง พระราชบัญญัติเพ่ือแก้ไขปัญหาข้างต้น กล่าวคือ กลาโหมวา่ ดว้ ยขอ้ บงั คบั ทหารบกวา่ ดว้ ยการเตรยี มพล กรมพระธรรมนญู กระทรวงกลาโหม (ธน.กห.) ไดเ้ สนอ 81 (ฉบบั ท่ี 2) พ.ศ. 2503 การออกขอ้ บงั คบั กระทรวง ผา่ นสภากลาโหม ครง้ั ท่ี 9/2558 เมอื่ วนั ท่ี 22 กนั ยายน กลาโหมวา่ ด้วยการเตรยี มพล พ.ศ. 2515 ให้มกี าร พ.ศ. 2548 ให้ยก “ร่างพระราชบญั ญตั ิกำ� ลังสำ� รอง บังคับใช้ทั้งทหารบก ทหารเรือ และทหารอากาศ แห่งชาติ พ.ศ. ....” โดยมหี ลักการส�ำคญั ในการเสนอ ในการเตรยี มพล55 และการออกระเบยี บปฏบิ ตั ปิ ระจำ� ร่างคือ ตอกย้�ำหน้าที่ของก�ำลังพลส�ำรองท่ีจ�ำเป็น กองทัพบกว่าด้วยการเรียกพล พ.ศ. 2527 เพื่อ ต้องฝกึ ทบทวนวชิ าทหารหากถกู เรียกเตรียมพล และ ก�ำหนดให้การเรียกพลด�ำเนินการไปด้วยความ ให้นายจ้างสนับสนุนการเข้ารับราชการทหารของ เรียบร้อยตามพระราชบัญญัติรับราชการทหาร ก�ำลงั พลส�ำรอง เพ่ือใหร้ ะบบก�ำลงั พลสำ� รองประสบ พ.ศ. 2497 ข้อบังคับกระทรวงกลาโหมว่าด้วย ความส�ำเร็จนนั่ เอง58 การเตรยี มพล พ.ศ. 2515 และขอ้ บงั คบั ทหารวา่ ดว้ ย การแบ่งประเภทนายทหารสญั ญาบตั ร พ.ศ. 248256 เป็นตน้ ซงึ่ จากข้อบังคบั และระเบยี บตา่ งๆ ดังกลา่ ว 15

ประวัติศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - พระราชบญั ญัติกำ� ลงั พลสำ� รอง พ.ศ. 2558: การเน้นย�้ำถงึ แนวทางการสร้างกำ� ลังพลส�ำรอง อยา่ งไรกต็ ามรา่ งพระราชบญั ญตั กิ ำ� ลงั สำ� รองแหง่ ชาติ ซึ่งจะเป็นการฝึกในเรื่องของวิชาทหารตามต�ำแหน่ง พ.ศ. .... ไม่ไดผ้ า่ นการพจิ ารณาและออกมาเปน็ กฎหมาย หน้าทีอ่ ยูป่ ระมาณ 9 วนั แลว้ ก็มีการตรวจสอบด้วย จนกระทง่ั ภายหลงั จากการรฐั ประหาร 22 พฤษภาคม อีก 1 วัน ก็จะท�ำให้เกิดเป็นภาระต่างๆ กับส่วนของ พ.ศ. 2557 ภายใต้รัฐบาลของพลเอกประยุทธ์ ภาระของเจ้าของกิจการกับลูกจ้างซ่ึงก็คงจะเป็น จนั ทร์โอชา คณะรัฐมนตรีได้เสนอใหส้ ภานิติบญั ญัต-ิ ก�ำลังพลส�ำรองในส่วนต่างๆ น่ันเอง ก็คิดว่าจะเป็น แห่งชาติพิจารณาร่างพระราชบัญญัติก�ำลังพล ส่ิงที่ไมย่ าวนานนัก...”63 สำ� รอง พ.ศ. .... ในคราวประชมุ สภานติ บิ ญั ญตั แิ หง่ ชาติ อย่างไรก็ตาม แม้ว่าการเรียกก�ำลงั พลส�ำรองเพือ่ ฝกึ ครั้งท่ี 44/2558 เมอ่ื วันท่ี 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2558 เตรียมความพร้อมไม่ได้เป็นกฎหมายใหม่ แต่การ ซ่ึ ง ส ภ า นิ ติ บั ญ ญั ติ ไ ด ้ ล ง ม ติ รั บ ห ลั ก ก า ร แ ห ่ ง ร ่ า ง ออกกฎหมายเพ่ือตอกย้�ำแนวทางการเตรียมพล พระราชบญั ญตั ดิ งั กลา่ ว59 โดยใหเ้ หตผุ ลของการเสนอ ได้ก่อให้เกิดการต้ังค�ำถามของสังคมเก่ียวกับความ ร่างพระราชบัญญัติฉบับน้ีว่า เพ่ือก�ำหนดประเภท จ�ำเป็นและความเหมาะสมของการเรียกก�ำลังพล สิทธิและหน้าที่บุคคลที่เป็นก�ำลังพลส�ำรองในการเข้า สำ� รองเพือ่ ฝึกทบทวน ท้ังในมุมมองของความจ�ำเป็น รบั ราชการทหาร อนั เปน็ การพฒั นากิจการก�ำลังพล ของสถานการณ์ทางการเมืองปัจจุบันที่ ไม่ ได้อยู่ ใน สำ� รองให้มปี ระสิทธิภาพยง่ิ ข้ึน60 ยคุ ที่มีความเสี่ยงตอ่ การเกิดสงคราม64 คล้ายกบั การ สาระส�ำคัญของพระราชบัญญัติก�ำลังพลส�ำรอง ย้อนกลับไปสู่ยุคสงครามอีกคร้ัง ที่พลเมืองของรัฐ พ.ศ. 2558 คอื มาตรา 20 ทกี่ �ำหนดให้ก�ำลังพล จำ� เปน็ ตอ้ งพรอ้ มรบั มอื กบั การคกุ คามของศตั รขู องชาติ ส�ำรองจ�ำเป็นต้องเข้ารับราชการทหารในการเรียก นอกจากนี้การน�ำคนออกจากระบบแรงงานเป็นเวลา ก�ำลงั พลเพ่ือตรวจสอบ เพอื่ ฝกึ วิชาทหาร เพือ่ ปฏิบตั ิ 2 เดือน เพื่อเปล่ียนเป็นทรัพยากรของรัฐ ได้ก่อให้ ราชการ และเพ่อื ทดลองความพรั่งพร้อม และในการ เกิดภาระกับเอกชน ไม่ว่าผู้ถูกเลือกจะเป็นลูกจ้าง ระดมพล และเมอ่ื พจิ ารณาพรอ้ มกบั มาตรา 43 ท่ีใหน้ ำ� หรือนายจ้างก็ตาม กล่าวคือ ฝ่ายนายจ้างจ�ำเป็น กฎกระทรวง กฎ ขอ้ บงั คบั ระเบยี บแบบแผน ประกาศ ตอ้ งอนญุ าตใหล้ กู จา้ งลาเพอื่ รบั ราชการทหารพรอ้ มทงั้ ค�ำส่ัง หรือมติของสภากลาโหมในส่วนท่เี กยี่ วข้องกบั จา่ ยคา่ จ้างแกล่ ูกจ้างไม่เกนิ 60 วันตอ่ ปี ซึ่งหาก การเรยี กพลหรอื ระดมพลมาใช้ได้ ทำ� ใหก้ รอบระยะเวลา ลูกจ้างคนดังกล่าวเป็นบุคคลท่ีมีทักษะความช�ำนาญ ในการเรียกก�ำลังพลส�ำรองมาได้ไม่เกิน 60 วัน61 เชี่ยวชาญเฉพาะ ถกู เลอื กให้ไปฝกึ เตรียมความพรอ้ ม ซง่ึ ในกรณนี พ้ี ลเอกอดุ มเดช สตี บตุ ร รฐั มนตรชี ว่ ยวา่ การ เป็นระยะเวลาถึง 2 เดือน นายจา้ งอาจจะไมส่ ามารถ กระทรวงกลาโหม ไดช้ แี้ จงเกยี่ วกบั ระยะเวลากำ� หนด หาบุคลากรมาแทนที่ได้ หรือในกรณีที่ผู้ประกอบ หว้ งการฝึกไว้ 2 เดือนน้นั จรงิ ๆ จะเรียกฝึกประมาณ ธุรกิจหรือผู้ประกอบอาชีพส่วนตัวถูกเรียกตัวเสียเอง 10 วนั แบง่ เป็นการฝึกวชิ าทหารตามต�ำแหนง่ หนา้ ท่ี จะสง่ ผลเสยี ต่อธรุ กิจดงั กลา่ วอย่างมาก65 9 วัน และการตรวจสอบ 1 วนั รวมถึงจะมีการแจง้ จากที่กล่าวมาจะเห็นได้ว่าการออกพระราชบัญญัติ ลว่ งหน้าทั้งนายจ้างและลูกจ้างใหเ้ รว็ ทส่ี ุด เพื่อไม่ให้ ก�ำลังพลส�ำรอง พ.ศ. 2558 แม้ว่าโดยเน้ือหาท่ี เป็นภาระของทง้ั นายจา้ งและลูกจา้ ง62 เก่ียวข้องกับประชาชนในการเตรียมพลเพ่ือให้พร้อม “ส�ำหรับเร่ืองเกี่ยวกับระยะเวลายาวนานในการฝึกที่ รับมือกับวิกฤตการณ์ทางการเมืองจะไม่ใช่อะไรใหม่ ท่านไดส้ อบถามวา่ กำ� หนดห้วงการฝึกถงึ 2 เดือนไว้ เปน็ สิ่งท่มี อี ย่แู ล้วในกฎหมายระดบั ยอ่ ย แต่การออก กเ็ รียนว่าเพอ่ื ให้เกิดความครอบคลุม แต่ในปัจจุบันนี้ พระราชบัญญัติครั้งนี้จึงเป็นเพียงการตอกย้�ำ จริงๆ แล้วการฝึกน้ีเราไม่ได้ท�ำในช่วงเวลายาวนาน กฎหมายระดับย่อยให้ถูกบัญญัติไว้ ในกฎหมายระดับ มากนัก ในรอบปหี น่งึ ขณะนอ้ี ย่ปู ระมาณเพียง 10 วัน ที่ ใหญ่ข้ึนเท่านั้น และด้วยบริบทของการเมือง เท่านั้นเอง เพ่ือไม่ให้เกิดเป็นภาระ แล้วก็เกิดเป็น ระหว่างประเทศของไทยที่ ไม่อยู่ในสภาวะความ ปัญหากับตัวของก�ำลังพลส�ำรองเองหรือว่านายจ้าง 16

ประวตั ิศาสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - พระราชบัญญัติก�ำลังพลส�ำรอง พ.ศ. 2558: การเนน้ ยำ้� ถึงแนวทางการสร้างกำ� ลังพลสำ� รอง เสี่ยงต่อการเกิดสงครามได้ก่อให้เกิดการต้ังค�ำถาม กับแนวคิดการเตรียมพลดังกล่าวว่าไม่มีความเหมาะ สมและไม่สอดคล้องกับสถานการณ์ทางการเมือง ปัจจุบัน รวมถึงบางคร้ังได้น�ำไปสู่การต้ังค�ำถาม ในภาพรวมต่อปญั หาในระดับรปู ธรรมต่างๆ ทเ่ี กดิ ขน้ึ เกยี่ วกบั วธิ คี ดิ และแนวทางการจดั การการเกณฑท์ หาร ของไทย 17

ประวัติศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - ปญั หาของการเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย ปญั หาของการเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย ตง้ั แตท่ ร่ี ฐั ไทยหนั มาใชแ้ นวทางการเกณฑท์ หารในการ ตอ่ มาเมอ่ื การคมนาคมดมี ากยง่ิ ขนึ้ มกี ารเกณฑท์ หาร ระดมกำ� ลงั พลแทนการเรยี กใช้ไพร่ ในดา้ นหนงึ่ คอื การ ในพนื้ ทตี่ า่ งๆ อยา่ งเทา่ เทยี มมากขน้ึ กลา่ วคอื ไดม้ กี าร พัฒนากองทพั ใหม้ ีความทนั สมยั แต่ในอกี ดา้ นหน่งึ ก็ คัดเลือกการเกณฑ์ทหารในทุกจังหวัดและทุกอ�ำเภอ ก่อใหเ้ กิดปัญหาท่ีตามมาหลายประการ ดงั ต่อไปนี้ แบ่งสรรก�ำลังพลในระดับที่ใกล้เคียงกัน แต่ก็ไม่ได้ หมายความว่าปัญหาความเหล่ือมล�้ำที่เกิดขึ้นกับ ปัญหาความไม่เสมอภาค/ความเหล่ือมล้�ำต่อ ทหารเกณฑ์จะหมดไป แต่ปญั หาความเหลอ่ื มล�ำ้ ใน แนวทางการเกณฑท์ หาร บางดา้ นยงั คงตอ่ เนอ่ื ง และบางดา้ นไดเ้ ปลย่ี นรปู แบบ ปญั หาเรอื่ งความไมเ่ สมอภาคในการเกณฑท์ หารไดถ้ กู ออกไป ไดแ้ ก่ ปัญหาเก่ยี วกบั การคัดสรรบุคคลเป็น หยิบยกมาเป็นท่ีถกเถียงตั้งแต่เร่ิมการเปล่ียนแปลง ทหารเกณฑ์ ปัญหาเกีย่ วกบั ความเหลอื่ มล�ำ้ ทางดา้ น แนวทางจากการยกเลิกระบบไพร่ ไปสู่การเกณฑ์ ระยะเวลาการเป็นพลทหารเกณฑ์ ความเหลื่อมล�้ำ ทหารสมยั ใหม่ อนั เนอื่ งจากในชว่ งแรกของการเกณฑ์ ทางการฝึกระหว่างพลทหารเกณฑ์และนักศึกษาวิชา ทหาร จะเกดิ ขน้ึ เฉพาะบางจงั หวดั ทเี่ ปน็ จดุ ยทุ ธศาสตร์ ทหาร เป็นต้น ทางการทหารก่อน ดังเช่น การประกาศใชพ้ ระราช- สำ� หรบั ปญั หาเกยี่ วกบั การคดั สรรบคุ คลเปน็ ทหารเกณฑ์ บัญญัตลิ ักษณะเกณฑท์ หาร พ.ศ. 2448 ทบี่ ังคบั ใช้ ดังที่กลา่ วมาจะเหน็ ได้ว่าชายไทยตงั้ แตอ่ ดตี ส่วนใหญ่ ในหัวเมืองด้านนอกพระนครที่มีความส�ำคัญก่อน ไมม่ คี วามประสงคจ์ ะเปน็ ทหาร ตา่ งหาทางทจ่ี ะหลกี เลย่ี ง จงึ มาบงั คบั ใชท้ พ่ี ระนคร และหวั เมอื งอน่ื ๆ และตอ่ มา การเปน็ ทหารมาโดยตลอด ทงั้ การทำ� ตวั ใหก้ ลายเปน็ ในสมัยรัชกาลที่ 6 ก็ขยายออกไปถึงนอกพระราช- ส่วนหนึ่งของข้อผ่อนผันหรือข้อยกเว้นดังท่ีกล่าวมา อาณาเขต จนกระทงั่ เกณฑท์ หารอยา่ งทวั่ ถงึ ทง้ั ประเทศ แลว้ หรือการตดิ สินบนเจา้ หน้าทผ่ี มู้ ีสว่ นเกยี่ วข้องกบั ตามความมุง่ หวงั ในเชิงหลกั การเม่ือ พ.ศ. 2459 การคัดเลือกพลทหาร เพื่อให้รอดพ้นจากการเป็น อย่างไรก็ตามในทางปฏิบัติด้วยเทคโนโลยีและการ ทหารเกณฑ์ คมนาคมขนส่งของไทยยังไม่มีความก้าวหน้า ดังน้ัน การติดสินบนเจ้าหน้าที่มีความต่อเนื่องยาวนานจน การจดั การเกณฑท์ หารจงึ ไมม่ คี วามทว่ั ถงึ ดงั เหตกุ ารณ์ กลายเปน็ สว่ นหนง่ึ ของระบบการคดั เลอื กทหารของไทย ท่ีเกิดข้ึนในช่วงปี พ.ศ. 2480 – 2500 ท่ีมีปัญหา ดั ง เ ห็ น ไ ด ้ จ า ก ข ่ า ว ที่ ป ร า ก ฏ ท่ั ว ไ ป ต า ม ห น ้ า บางจงั หวดั ไดร้ บั การเกณฑท์ หาร แตบ่ างจงั หวดั ไดร้ บั หนงั สอื พิมพ์ตงั้ แตอ่ ดตี เช่น มกี ารแจง้ ความสอบสวน การยกเวน้ เปน็ เหตใุ หพ้ ลเมอื งรสู้ กึ ถงึ ความไมเ่ ทา่ เทยี มกนั การด�ำเนินคดีเก่ียวกับการเกณฑ์ทหารที่มีผู้ที่ ทง้ั นร้ี ฐั มนตรีในชว่ งเวลานนั้ ไดต้ อบตอ่ กรณดี งั กลา่ ววา่ เกี่ยวข้องกับการเกณฑ์ทหารเรียกรับเงินจากผู้ที่ การเรียกเข้ารับราชการทหาร ย่อมเป็นไปตามที่ต้ัง ต้องการหลีกเล่ียงการเป็นทหารในจังหวัดอยุธยา ของกองทหาร ซึ่งถ้ามีกองทหารต้ังอยู่จังหวัดใด เม่ือ พ.ศ. 252867 หรือในปจั จบุ นั เปน็ ทท่ี ราบกนั โดย จะเรยี กเกณฑท์ หารในจงั หวดั ใกลเ้ คยี งกอ่ น เพอื่ สะดวก ท่ัวไปว่าหากต้องการที่จะหลีกเลี่ยงจากการเป็น ในการป้องกันประเทศ และการส่งทหารไปประจ�ำ ทหาร สามารถหาช่องทางในการติดต่อกับผู้มีส่วน หนว่ ยทหารทหี่ า่ งไกลจะทำ� ใหเ้ สยี กำ� ลงั ใจ และสง่ ผล เกี่ยวข้องกับการเกณฑ์ทหารเพื่อหลีกเลี่ยงการเป็น ให้เกิดการหนีทหารเป็นจ�ำนวนมาก รวมถึงเป็นการ ทหารเกณฑ์ดว้ ยวธิ ตี ่างๆ ได6้ 8 สิ้นเปลืองค่าใช้จ่ายในการขนทหารไปยังที่ต้ังหน่วย ทหาร และยากตอ่ การระดมพลเมอื่ เกดิ กรณีฉกุ เฉนิ 66 18

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - ปัญหาของการเกณฑท์ หารในสงั คมไทย นอกจากนี้การก�ำหนดคุณวุฒิพิเศษส�ำหรับการลด เลือกใช้เป็นนโยบายที่สนับสนุนให้ประชาชนมีระดับ หย่อนให้ทหารเกณฑ์อยู่ในกองประจ�ำการน้อยกว่า การศกึ ษาโดยรวมทสี่ งู ขน้ึ แตส่ ำ� หรบั ทหารเกณฑย์ งั คง 2 ปี ตามกฎกระทรวง ฉบับท่ี 24 (พ.ศ. 2508) มรี ะดบั การศกึ ษาที่ไมส่ งู มากเชน่ เดมิ กลา่ วคอื สว่ นมาก ออกตามความในพระราชบัญญัติรับราชการทหาร เป็นผู้มีการศึกษาต�่ำกว่าปริญญาตรี ดังเห็นได้จาก พ.ศ. 249769 ไดก้ �ำหนดคุณวุฒพิ เิ ศษ 13 ประการ ผลสำ� รวจพลทหารกองประจำ� การ หนว่ ยทหารปนื ใหญ่ เชน่ การลดหย่อนระยะเวลาการเป็นพลทหารเกณฑ์ ต่อสอู้ ากาศยาน 14 หน่วย จ�ำนวน 350 คน ระหว่าง ของขา้ ราชการฝา่ ยตา่ งๆ หรอื ผสู้ ำ� เรจ็ การศกึ ษาระดบั พ.ศ. 2543 – 2544 พบว่า มผี ู้ไม่ได้เรียนหนงั สือ อดุ มศกึ ษาหรอื เทียบเทา่ เป็นตน้ ซ่ึงผลที่เกิดข้ึนจาก ร้อยละ 2.31 จบชน้ั ประถมศึกษารอ้ ยละ 13.07 จบ การออกกฎกระทรวงดังกล่าว แสดงใหเ้ ห็นถงึ ความ ช้ันมัธยมศกึ ษาร้อยละ 67.69 ปวช. ร้อยละ 11.54 มุ่งหวังของรัฐไทยท่ีจะให้ผู้ที่มีการศึกษาระดับ ปวส. ร้อยละ 2.31 ปรญิ ญาตรรี อ้ ยละ 3.08 และ ปริญญาตรหี รอื ข้าราชการตา่ งๆ ได้กลายเปน็ หนึง่ ใน ไม่มีผู้จบการศึกษาสูงกว่าปริญญาตรี71 ด้วยเหตุนี้ ฟันเฟืองด้านอื่นๆ ต่อการพัฒนาประเทศนอกเหนือ ท�ำให้หน่วยทหารท่ีดูแลทหารเกณฑ์จ�ำเป็นต้องมีการ จากการเป็นทหาร หรือหากจ�ำเป็นตอ้ งมาเปน็ ทหาร สนับสนุนให้ทหารเกณฑ์ได้เรียนหนังสือระหว่างการ เกณฑ์ ก็ใหล้ ดระยะเวลาจากเดมิ ท่ีตอ้ งเป็นพลทหาร ฝึกเพอื่ ปรับวุฒิการศึกษาให้สูงข้ึน รวมทั้งการฝึก จ�ำนวน 2 ปี ใหล้ ดระยะเวลาเหลือเพียง 1 ปี หรอื อาชีพซึ่งเป็นสิ่งที่ทหารเกณฑ์ทุกคนจะได้รับหลังจาก หากสมัครเป็นพลทหารด้วยตนเองก็จะเป็นพลทหาร การเปน็ ทหารจำ� นวน 2 ปี อนั เปน็ นโยบายเกยี่ วกบั เพยี ง 6 เดือน การพฒั นาก�ำลงั พลของกองทัพ72 ดว้ ยเหตทุ ง้ั หมดนพี้ ลทหารเกณฑม์ กั จะเปน็ คนชนชนั้ ลา่ ง นอกเหนือจากท่ีกล่าวมาท้ังหมด ประเด็นเก่ียวกับ ในสงั คมมาโดยตลอด คอื สว่ นมากพลทหารเกณฑ์ การฝึกพลทหารเกณฑ์เม่ือเทียบกับอีกช่องทางหน่ึง จึงเป็นคนท่ีท้ังไม่มีเครือข่ายความสัมพันธ์ที่ ใกล้ชิด ของการเป็นทหารคือนักศึกษาวิชาทหารจะพบได้ถึง กับผู้มีส่วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการคัดเลือกทหาร ความแตกต่างท้ังในเร่ืองของระยะเวลาการฝึกและ เกณฑ์ ไมม่ เี งนิ ทจ่ี ะจา่ ย และไม่ไดม้ กี ารศกึ ษาทส่ี งู พอ เน้อื หาการฝกึ อย่างชัดเจน กล่าวคือ พลทหารเกณฑ์ จะเลือกสมัครเป็นนักศึกษาวิชาทหารอันเป็นอีกหน่ึง ใช้เวลาการเป็นทหาร 2 ปี มีฝกึ พ้นื ฐานประมาณ 10 ช่องทางส�ำหรับการหลีกเลี่ยงการเป็นทหารเกณฑ์ สัปดาห์ รวมถึงหลังจากการฝึกก็เป็นการลงปฏิบัติ ดังเห็นได้จากระดับการศึกษาของพลทหารเกณฑ์ ใน หน้าที่ในพื้นท่ีจริงตามกรมกองต่างๆ ซึ่งเรื่องราว ปี พ.ศ. 2498 สามารถแบง่ ไดด้ งั นี้ ผู้ไม่รู้หนังสือเลย ความยากล�ำบากของการเป็นพลทหารได้ถูกเล่าผ่าน มีจ�ำนวนคิดเป็นร้อยละ 15.99 ผู้มีระดับการศึกษา เร่ืองราวของพลทหารจ�ำนวนมากท่ีออกมาเล่าถึง ต่ำ� กว่าช้ันประถมศึกษาปีที่ 4 มจี ำ� นวนคดิ เปน็ ร้อยละ ประสบการณ์ที่ยากลำ� บากตา่ งๆ ขณะที่นกั ศกึ ษาวิชา 25.45 ผูจ้ บชน้ั ประถมศึกษาปที ่ี 4 มจี �ำนวนคดิ เป็น ทหารจะใชเ้ วลาเรยี นประมาณ 3 ปี ปลี ะ 20 วนั วนั ละ ร้อยละ 48.44 ผู้จบช้ันมธั ยมศึกษาตอนต้น มีจำ� นวน 4 ชว่ั โมง หรือประมาณ 240 ชวั่ โมง (ไมน่ ับฝกึ ภาค คิดเปน็ รอ้ ยละ 5.34 ผจู้ บชั้นมธั ยมศึกษาตอนปลาย สนาม) ซง่ึ จะแบง่ เปน็ ภาคปฏบิ ตั แิ ละภาคทฤษฎอี ยา่ งละ มีจ�ำนวนคิดเป็นร้อยละ 4.36 ผู้จบชั้นเตรียม ครง่ึ หนง่ึ และไม่ไดค้ าดหวงั ถงึ ลกั ษณะความเปน็ ทหาร อุดมศกึ ษา มีจำ� นวนคดิ เป็นร้อยละ 2.99 และผจู้ บ ของนักศกึ ษาวชิ าทหารตลอด 24 ชัว่ โมงเหมือนเชน่ ช้นั มหาวิทยาลยั มีจ�ำนวนคดิ เปน็ รอ้ ยละ 0.8970 พลทหารเกณฑ์ และส่วนมากนกั ศกึ ษาวิชาทหารจะ ส�ำหรับในปัจจุบันทหารเกณฑ์ได้มีระดับการศึกษาท่ี ไมม่ คี วามสนใจต่อการศกึ ษาวิชาทหารมากนกั ต้ังแต่ สูงข้นึ อนั เน่ืองจากสงั คมไดห้ ันมาให้ความสำ� คัญกับ ในอดตี ทน่ี กั ศกึ ษาวชิ าทหารจำ� นวนมากไมย่ อมไปฝกึ 73 ดา้ นการศึกษา รวมถงึ นโยบายการศกึ ษาตา่ งๆ ทั้งท่ี จนถึงปัจจุบันท่ีประชาชนจ�ำนวนมากเลือกเรียนวิชา ระบุไว้ ในรัฐธรรมนูญและนโยบายที่พรรคการเมือง ทหารเพอื่ หลกี เลย่ี งการเปน็ ทหารเกณฑน์ น่ั เอง ดงั นน้ั จะเห็นได้ว่ามันจึงมีความเหล่ือมล�้ำอย่างมากในเชิง 19

ประวตั ิศาสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - ปญั หาของการเกณฑ์ทหารในสังคมไทย เปรียบเทียบระหว่างพลทหารเกณฑ์และนักศึกษา บาดเจ็บและเสียชวี ติ หรือไม่ ดังเช่น กรณพี ลทหาร วิชาทหาร วิเชียร เผือกสมเสียชีวิตต้ังแต่ พ.ศ. 2554 จนกระทั่ง ปัญหาการปฏิบัติท่ี ไม่เป็นธรรมต่อพลทหาร ปจั จุบัน (พ.ศ. 2559) ยงั ไม่มกี ารนำ� ผกู้ ระท�ำผดิ มา เกณฑ์ ลงโทษได้ การปฏิบัติที่ ไม่เป็นธรรมต่อพลทหารเกณฑ์กลายเป็น อกี ประเดน็ หนง่ึ ทส่ี งั คมตงั้ คำ� ถามตอ่ การเกณฑท์ หารคอื ประเด็นในสังคม จะถูกน�ำเสนอผ่านช่องทางการ ก า ร น� ำ ท รั พ ย า ก ร ข อ ง รั ฐ ห รื อ ท ห า ร เ ก ณ ฑ ์ ไ ป เ ป ็ น สอ่ื สารของสื่อมวลชน โดยมากประเดน็ ท่ีสือ่ มวลชน พลทหารรับใช้หรือทหารบริการแก่นายทหารระดับ หยบิ ยกเปน็ ประเดน็ ในการนำ� เสนอขา่ วจะแยกออกเปน็ สูงท้ังในและนอกราชการ ดังเห็นได้จากการส�ำรวจ 2 ประเดน็ หลกั ได้แก่ การทำ� ร้ายรา่ งกายพลทหาร ของพีเพิลโพล (ประเทศไทย) ทท่ี �ำการสำ� รวจความ และการน�ำพลทหารของรัฐไปเป็นทหารรับใช้หรือ คิดเห็นของประชาชนผ่านแอพพลิเคชั่น PeoplePoll ทหารบริการแก่นายทหารช้ันผู้ ใหญ่ทั้งที่ยังปฏิบัติ บนโทรศัพทส์ มาร์ทโฟน ระหวา่ งวนั ท่ี 27 สงิ หาคม ราชการและนอกราชการ 2559 ถึง 10 กันยายน 2559 ในประเด็นเกี่ยวกับ แม้ว่าโดยโครงสร้างระเบียบปฏิบัติท่ีก�ำหนดไว้ มมุ มองของการนำ� “พลทหาร” มารบั ใช้ในบา้ นนายทหาร ตามพระราชบัญญัติว่าด้วยวินัยทหาร พ.ศ. 2476 ระดบั สงู ซงึ่ มผี เู้ ขา้ รว่ มตอบแบบสำ� รวจทง้ั สน้ิ 1,123 คน มาตรา 8 มาตรา 9 และมาตรา 10 จะกำ� หนดเกยี่ วกบั พบวา่ ผตู้ อบแบบสำ� รวจจำ� นวน 819 คน หรอื คิดเปน็ การลงโทษวินัยทหารไว้ 5 สถานคือ ภาคทัณฑ์ ร้อยละ 72.9 เห็นวา่ เปน็ ปัญหาทีต่ อ้ งแก้ไขเรง่ ดว่ น76 ทัณฑกรรม กัก ขัง และจ�ำขัง โดยก�ำหนดให้ผู้มี การน�ำพลทหารไปรับใช้ ในบ้านนายทหารระดับสูง อ�ำนาจลงทัณฑ์จะต้องเป็นผู้บังคับบัญชาและผู้ ได้ ถกู สังคมตงั้ คำ� ถามใน 2 ประเด็นหลกั คอื ประเดน็ รบั มอบอ�ำนาจบงั คับบัญชา แต่ในทางปฏิบัตพิ บว่ามี ปัญหาในเร่อื งของการทุจรติ คอร์รปั ชนั อนั เนือ่ งจาก พลทหารจ�ำนวนมากได้รับบาดเจ็บหรือเสียชีวิตจาก นายทหารระดับสูงทั้งที่อยู่ ในราชการและอยู่นอก การถูกพลทหารรุ่นพี่ท่ีเป็นผู้ช่วยฝึกและครูฝึกลงโทษ ราชการใช้ทรัพยากรบุคคลของรัฐเป็นการส่วนตัว หรือที่เรียกว่า “ซ่อม” เสมือนเป็นธรรมเนียมปฏิบัติ และประเดน็ เรอื่ งการปฏบิ ตั ทิ ่ีไมเ่ ปน็ ธรรมตอ่ พลทหาร อยา่ งไมเ่ ปน็ ทางการของการฝกึ พลทหารเกณฑ์ ดงั เชน่ รับใช้ดังกล่าว อันเนื่องจากมีข่าวจ�ำนวนหนึ่งระบุถึง เหตุการณ์ครูฝึกลงโทษพลทหารวิเชียร เผือกสม ความโหดร้ายของนายทหารระดับสูงท่ีปฏิบัติต่อพล จนเสยี ชีวติ เมือ่ เดือนมิถุนายน พ.ศ. 255474 หรือ ทหารรบั ใช้ เหตกุ ารณล์ งโทษพลทหารฉตั รภศิ ทุ ธ์ิ ชมุ พนั ธ์ และ ประเด็นเร่ืองการน�ำพลทหารเกณฑ์ไปรับใช้ตามบ้าน พลทหารทรงธรรม หมุดหมัด จนท�ำให้พลทหาร ของนายทหารระดับสูงเป็นปัญหาท่ีถูกรับรู้และ ฉัตรภิศุทธิ์บาดเจ็บ และพลทหารทรงธรรมเสียชีวิต ยอมรบั กนั อยา่ งกวา้ งขวางในสงั คมไทย โดยฝา่ ยทหาร เมอ่ื เดือนเมษายน 255975 เป็นต้น กอ็ อกมายอมรับถึงเร่อื งดังกล่าวว่าเป็นความจริง ซ่งึ ทุกๆ คร้ังที่ปรากฏข่าวการท�ำร้ายร่างกายพลทหาร พลทหารเหล่านั้นจะไปช่วยดูแลบังคบั บญั ชาระดับสูง จนบาดเจ็บหรือเสียชีวิต จะก่อให้เกิดการวิพากษ์ ที่มภี ารกิจจำ� นวนมาก โดยจะคัดเลือกจากพลทหารที่ วิจารณ์จากสังคมเก่ียวกับประเด็นการละเมิดสิทธิ มีความสามารถระดบั หนงึ่ กลา่ วคอื จะเลอื กจากพล มนษุ ยชนของพลทหารเกณฑ์ และต้ังคำ� ถามถึงความ ทหารท่มี ีความประพฤตดิ ี มวี นิ ยั หรอื อาศัยความ เหมาะสมของการปฏบิ ตั ขิ องผฝู้ กึ สอน และหนว่ ยงาน สมคั รใจ หรอื ผ้บู ังคบั บัญชาเปน็ ผู้เลอื กเอง77 ทางทหารต้นสังกัดที่รับผิดชอบ ซ่ึงจะเก่ียวโยงถึง “...มีเพียงส่วนน้อยนะครับ เราดูแลผู้บังคับบัญชา การด�ำเนินคดีท่ีเกี่ยวข้องว่าจะมีความเป็นธรรมต่อผู้ และอำ� นวยความสะดวกใหก้ บั ผบู้ งั คบั บญั ชาของหนว่ ย 20

ประวตั ิศาสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - ปญั หาของการเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย เพราะภารกจิ ของผบู้ งั คบั บญั ชากม็ เี ยอะ ทา่ นไมม่ เี วลา ต้องการจะเปล่ียนแปลงกฎลักษณะปกครองและ มากพอทจ่ี ะดแู ลในเรอื่ งชวี ติ สว่ นตวั ไดม้ าก ทา่ นกต็ อ้ ง ระเบียบการภายในส�ำหรับกองทัพบกให้มีความ ทมุ่ เทเวลาใหก้ บั ราชการเชน่ เดยี วกนั เพราะฉะนน้ั สงิ่ ใด ยืดหยุ่นมากขึ้น จึงได้เสนอเป็นวาระหน่ึงในการ ท่ีเราสามารถท่ีจะช่วยดูแลและอ�ำนวยความสะดวก พิจารณาระหว่างการประชุมใหญ่ของกระทรวง ใหท้ า่ นได้ เราก็มีความยินดีทจ่ี ะดูแลทา่ น เพ่อื ท่ีท่าน กลาโหม เมือ่ พ.ศ. 2463 น่นั เอง ถงึ แม้วา่ ทา้ ยทีส่ ดุ จะไดเ้ อาเวลาไปท�ำงานใหก้ บั ทางราชการ...”78 จะไม่มีการเปล่ียนแปลงกฎก็ตาม แต่ก็ได้พยายาม ส�ำหรับประเด็นเก่ียวกับการน�ำพลทหารไปเป็นทหาร แก้ ไขในกรณีที่ข้าราชการกระทรวงกลาโหมจะต้อง รบั ใชห้ รอื ทหารบรกิ ารนนั้ เปน็ สง่ิ ทส่ี บื เนอ่ื งมาตงั้ แตอ่ ดตี ไปราชการต่างจังหวัดและจ้างคนไม่ได้ ให้สโมสร กล่าวคือ ในอดตี กอ่ นที่จะมกี ารปฏริ ปู ทางการทหาร กลาโหมเปน็ ผู้ช่วยเหลอื หาจ้างคนตดิ ตามให8้ 0 ใหม้ คี วามทนั สมยั ขนุ นางเปน็ ผคู้ วบคมุ ไพรแ่ ละสามารถ จากทกี่ ลา่ วมาจะเหน็ ไดว้ า่ แตเ่ ดมิ เรอื่ งการครอบครอง จะมีไพรต่ ดิ ตามคอยรบั ใชท้ เี่ รอื นไดต้ ลอดเวลา ตอ่ มา ไพร่หรือทาสหรือทหารรับใช้เป็นอภิสิทธิ์อย่างหน่ึง ภายหลังการปฏิรูปทางสังคมยกเลิกระบบไพร่และ ของขุนนางท่ีมีมาแต่เดิมตั้งแต่ก่อนการปฏิรูปทาง ระบบทาส ส่งผลใหข้ นุ นางไม่สามารถจะมีไพร่หรอื ด้านสังคมให้ยกเลิกระบบไพร่และระบบทาสในสมัย ทาสไว้รับใช้ท่ีเรือนได้ จ�ำเป็นต้องใช้เงินในการจ้าง รัชกาลท่ี 5 และความคดิ ความเชอ่ื เกี่ยวกบั อภิสิทธิ์ ตอบแทน ขณะที่ฝ่ายทหารเกือบทุกกรมกองและ ของขุนนางดังกลา่ วยงั คงสบื ทอดอยูต่ อ่ เนอ่ื งมา เมอ่ื ล�ำดับชั้นก็ไม่สามารถจะมีนายทหารรับใช้ ยกเว้น สถาบันทางทหารเร่ิมมีอ�ำนาจอีกครั้ง จึงเป็นการ นายทหารสัญญาบัตรที่มีหน้าท่ีปกครองทหารในกรม หวนกลับไปสู่การเกิดระบบทหารรับใช้ต่อนายทหาร กองทหารและผบู้ งั คบั บญั ชาตามลำ� ดบั ชนั้ ขนึ้ ไปเทา่ นั้น ช้ันผู้ใหญ่ และกลายเป็นท่ียอมรับสืบทอดต่อกันมา ทมี่ อี นญุ าตใหม้ ที หารรบั ใช้ได้ เพราะเปน็ การประหยดั โดยไม่ ได้ถูกตั้งค�ำถามอย่างจริงจังในสังคมไทย พระราชทรัพย์ของพระเจ้าอยู่หัว ตามกฎลักษณะ แต่อย่างใด ปกครองและระเบียบการภายในส�ำหรับกองทัพบก ขณะท่ีประเด็นเกี่ยวกับการปฏิบัติไม่เป็นธรรมต่อ ขอ้ 50 มวี า่ “ฉเพาะนายทหารสญั ญาบตั ร์ ซงึ่ มหี นา้ ท่ี ทหารบริการ เปน็ ส่ิงทีถ่ ูกกล่าวถงึ ในสังคมไทยในชว่ ง ปกครองทหารในกรมกองทหารกับผู้บังคับบัญชา เวลาที่มีเหตุการณ์ความรุนแรงต่อพลทหารจน ตามลำ� ดบั ชนั้ ขน้ึ ไปเทา่ นนั้ จะมที หารรบั ใช้ได้ นายทหาร ปรากฏเป็นขา่ วสาธารณะ เชน่ เมื่อวันที่ 20 สิงหาคม ผูช้ ว่ ยพลรบถงึ แมป้ ระจำ� อยู่ในกรมกองทหาร กม็ ิให้ 2558 พลทหารเอนก ผู้เป็นทหารบริการที่บ้านของ มีทหารคนใช”้ 79 นายพลเรือเกษียณอายรุ าชการคนหนึ่ง ได้หนีมารอ้ ง ความเปลี่ยนแปลงดังกล่าวที่เกิดข้ึนก่อให้เกิดความ ทุกข์ต่อศูนย์บริการประชาชน ส�ำนักงานปลัดส�ำนัก ไมพ่ อใจแก่นายทหารผู้ชว่ ยพลรบต่างๆ จำ� นวนมากท่ี นายกรฐั มนตรี วา่ ถกู นายพลเรอื ลงโทษใหล้ า่ มโซท่ เี่ อว ไม่สามารถมที หารรบั ใช้ได้ ต้องการจะเปลย่ี นแปลง และปลายโซ่ลา่ มกับยางรถยนต์ จนทนไม่ไหวต้องหนี กฎเกณฑด์ งั กลา่ ว อนั เนอ่ื งจากกอ่ ใหเ้ กดิ ความไมส่ ะดวก ออกมาขอความชว่ ยเหลอื 81 เปน็ ตน้ เหตกุ ารณ์ในครง้ั นี้ ต่อการปฏิบัติภารกิจของกองทัพ เช่น นายทหาร ได้ก่อให้เกิดการถกเถียงกันอย่างกว้างขวางถึงความ ในกรมบญั ชาการกรมเสนาธกิ ารทหารบก กรมยทุ ธสาตร์ เหมาะสมของการน�ำพลทหารที่ถูกจ้างด้วยภาษีของ ทหารบก (ภาษาตามตน้ ฉบบั ) กรมจเรทหารเหลา่ ตา่ งๆ ประชาชนไปเปน็ ทหารบรกิ ารสว่ นตวั และความยตุ ธิ รรม มีหน้าที่ต้องท�ำการติดต่อกับกรมกองทหารอยู่เสมอ ของนายทหารทีป่ ฏบิ ัตติ อ่ พลทหาร และตอ้ งท�ำการตรวจตรากรมกองทหาร เหมอื นกบั นอกเหนือจากทก่ี ลา่ วมาขา้ งต้น ปญั หาการปฏิบัติตอ่ นายทหารซ่ึงมีหน้าท่ีปกครองทหารในกรมกอง ทหารเกณฑย์ งั ถกู เลา่ ผา่ นเรอ่ื งเลา่ ตา่ งๆ จนกลายเปน็ ทหารเหมอื นกนั และการจา้ งคนกต็ อ้ งใชเ้ งนิ จำ� นวนมาก ท่ีรับรู้เก่ียวกับสภาพชีวิตความเป็นอยู่ ในค่ายของ และได้คนท่ีไม่สามารถเชื่อใจได้ เป็นต้น ดังน้ันจึง 21

ประวัตศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - ปญั หาของการเกณฑท์ หารในสังคมไทย ทหารเกณฑท์ ่ีไมม่ คี ณุ ภาพนกั กล่าวคือ อาหารไมถ่ กู สุขลักษณะและไม่เพียงพอต่อการด�ำเนินชีวิต เช่น อาหารโดยส่วนมากจะมีข้าวและกับข้าว 2 อย่าง แม้จะเตมิ ได้ไมจ่ �ำกัด แต่ก็เป็นอาหารทข่ี าดเนอื้ สตั ว์ และบางครั้งอาจจะพบกับก้อนกรวดในอาหารที่ทาน ดว้ ย82 รวมถงึ ประเดน็ เกยี่ วกบั การละเมดิ สทิ ธมิ นษุ ยชน ต่างๆ เชน่ กระท�ำการชว่ ยตนเองต่อหนา้ ครูฝึก และ ครูฝึกสามารถจะบันทึกภาพเหตุการณ์เหล่าน้ันได้ หรอื การบงั คบั ใหพ้ ลทหารเกณฑแ์ กผ้ า้ 83 ซง่ึ การบงั คบั ให้พลทหารเกณฑ์แก้ผ้าได้รับการยอมรับเป็น ยทุ ธศาสตรห์ นง่ึ ของการทดสอบความเขม้ ข้น เพื่อให้ ทหารสามารถปฏิบัติตามค�ำสั่งโดยไม่ต้ังค�ำถาม แต่หากมองด้วยมุมมองของอุดมการณ์แบบเสรีนิยม หรือแนวคิดสิทธิมนุษยชนย่อมจะถือว่าเป็นการ ละเมิดสิทธสิ ว่ นบคุ คล “...อนั นน้ั อาจจะไม่ใชเ่ ร่อื งของการลงโทษ อาจจะเป็น เร่ืองของการกระบวนการฝึกที่มีช่วงท่ีเรียกว่า ทดสอบกำ� ลงั ใจหรอื สปั ดาหแ์ หง่ การสรา้ งความเขม้ ขน้ กระบวนการต่างๆ เราต้องถูกทดสอบและถูกผ่าน กระบวนการน้ัน เพราะอาชีพอย่างเราคงจะไป ลกั ษณะหนอ่ มแนม้ คงไม่ได้ อะไรที่เราตอ้ งผ่านการ เผชญิ สภาวะภมู อิ ากาศเปลย่ี นแปลง ตอ้ งลยุ นำ้� ลยุ ฝน ลุยโคลน หนาวเย็น เปียกปอน อดหลับอดนอน ถกู ยงุ ถกู รน้ิ อะไรกดั เนย่ี ในสภาวะทเ่ี รากำ� ลงั ปฏบิ ตั กิ าร ในสภาวะกลางคืนอันยากล�ำบาก อันถูกกดดันต่อ อันตรายที่จะเกิดขึ้นกับเรา การฝึกเป็นเร่ืองส�ำคัญ และจ�ำเป็นต่อการสร้างคน แต่กระบวนการฝึกมีวิธี การและกระบวนการของมันอยู.่ ..”84 22

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - แนวทางในการปรับปรุงการเกณฑ์ทหารในสังคมไทย แนวทางในการปรับปรุงการเกณฑท์ หารในสังคมไทย จากสภาพปญั หาทเ่ี กดิ ขนึ้ จากการเกณฑท์ หารของไทย เพื่อเตรียมความพร้อมส�ำหรับภัยคุกคามและ ที่มีมาอย่างต่อเน่ือง ในแต่ละช่วงเวลาได้มีความ สงครามที่อาจจะเกิดขี้น85 แต่จะเห็นได้ว่านโยบาย พยายามจะเปลี่ยนแปลงและปรับปรุงการเกณฑ์ ดงั กล่าวไม่ประสบความสำ� เร็จ ทหารของไทยใหม้ ปี ระสทิ ธภิ าพมากยง่ิ ขน้ึ โดยในชว่ ง ตอ่ มาหลงั เหตกุ ารณพ์ ฤษภาคม พ.ศ. 2535 กลา่ วไดว้ า่ เวลาที่ผ่านมา หลังจากที่เกิดเหตุการณ์พฤษภาคม เป็นจุดเปล่ียนทางการเมอื งที่สำ� คัญคร้ังหน่งึ ที่ฝา่ ย 2535 สง่ ผลใหส้ ถานะและบทบาทของกองทพั ถกู มอง ทหารถกู ลดบทบาทและอำ� นาจในสงั คมการเมอื งไทยลง ในแง่ลบและถูกลดบทบาททางการเมืองอย่างมาก แต่เหตุการณ์ ในครั้งน้ันกลับไม่น�ำไปสู่การคิดและ ในช่วงเวลาดังกล่าวนั้น ได้มีความพยายามจะ ถกเถียงเก่ียวกับการปรับบทบาทความสัมพันธ์ เปล่ียนแปลงกองทัพให้เป็นไป ในทิศทางท่ีเป็น ระหวา่ งทหารและพลเรอื นอยา่ งจรงิ จงั รวมถงึ รฐั บาล เสรนี ิยมประชาธปิ ไตยมากยงิ่ ขน้ึ ดังเห็นได้จากการ ยคุ หลงั เหตุการณ์พฤษภาคม 2535 ไมม่ นี โยบายที่ พยายามปฏริ ูปกองทัพในมติ ติ ่างๆ และการออกแบบ เป็นรูปธรรมถึงแนวทางของการปฏิรูปกองทัพอีกเลย ระบบคัดเลือกทหารเกณฑ์แบบใหม่ หรือที่เรียกว่า ยกเว้นแตร่ ัฐบาลของพลเอกชวลติ ยงใจยุทธ ทเี่ สนอ ระบบการคัดเลอื กทหารแบบอาสาสมคั ร เรื่องการให้มีการปรับปรุงระบบการคัดเลือกทหาร แนวคิดของการปฏิรปู กองทพั แบบสมคั รใจ ดงั จะกลา่ วตอ่ ไปขา้ งหน้า แนวคิดเกี่ยวกับการปฏิรูปกองทัพให้เหมาะสมกับ ณ ชว่ งเวลาปจั จบุ นั แนวคดิ เกยี่ วกบั การปฏริ ปู กองทพั สถานการณ์ทางการเมืองโลกท่ีเปล่ียนแปลงไปมีมา เริ่มกลับมาถูกหยิบยกเป็นประเด็นท่ีถกเถียงกันใน โดยตลอด ตงั้ แตก่ ารพยายามปฏริ ปู ทหารในรชั กาลที่ 5 สงั คมเปน็ ระยะ โดยเฉพาะหลงั เกดิ ขา่ วหรอื เหตกุ ารณ์ เพื่อใช้ ในการรวมศูนย์อ�ำนาจและปรับตัวรับกับลัทธิ ที่กระแสสังคมให้ความสนใจ เช่น ข่าวทหารถูก ล่าอาณานิคมทเ่ี ข้ามาสู่สยาม เร่อื ยมาจนวิทยาการ ทารุณกรรมหรือถูกซ้อมจนบาดเจ็บหรือเสียชีวิต และเทคโนโลยขี องโลกกา้ วหนา้ จนเรมิ่ มกี ารใชเ้ ครอื่ งบนิ หรือช่วงเวลาของการคัดเลือกทหารเกณฑ์เดือน เปน็ หนว่ ยหลกั ในการสงคราม กป็ รบั ใหม้ กี องทพั อากาศ เมษายนของทกุ ปี เหตกุ ารณต์ า่ งๆ เหลา่ นี้ไดก้ อ่ ใหเ้ กดิ เกดิ ขนึ้ และภายหลังสงครามโลกครงั้ ท่ี 2 มีความ การต้ังค�ำถามเก่ียวกับการให้ยกเลิกการเกณฑ์ทหาร พยายามเปล่ียนแปลงโครงสร้างของกองทัพผ่านการ และลดขนาดของกองทพั อันเนอ่ื งมาจากรฐั ไทยไม่ใช่ แก้ไขพระราชบญั ญตั จิ ดั ระเบยี บปอ้ งกนั ราชอาณาจกั ร รัฐที่ก�ำลังเผชิญอยู่ในสภาวะสงคราม การมีทหาร พ.ศ. 2490 จดั ตัง้ ก�ำลังพลส�ำรอง รวมตลอดถงึ ยุค ประจำ� การและฐานทพั ในภูมภิ าคต่างๆ ของประเทศ หลังสงครามเย็น อันเป็นช่วงเวลาที่ภัยคุกคามทาง จ�ำนวนมากจะส่งผลต่อการใช้งบประมาณจ�ำนวน ด้านสงครามท้ังภายในประเทศและภายนอกประเทศ มากเชน่ เดยี วกนั (พจิ ารณาจำ� นวนพลทหารเกณฑ์ไดท้ ่ี จากลัทธคิ อมมวิ นิสตห์ มดไป ตารางสถิติการตรวจเลือกทหารกองเกินเข้าเป็น ช่วงแรกหลังจากสิ้นสุดสงครามเย็น พลเอกชวลิต ทหารกองประจำ� การ) รวมถงึ ประเดน็ เรอื่ งประสทิ ธภิ าพ ยงใจยทุ ธ ผบู้ ญั ชาการทหารบก ไดเ้ คยกลา่ วถงึ แนวทาง ของทหารเกณฑ์ท่ีผ่านการฝึกภาคปฏิบัติด้วยระยะ การปฏิรูปกองทัพไว้ว่า จะต้องลดขนาดของกองทัพ เวลา 10 สัปดาห์ว่ามีความเพียงพอหรือไม่ต่อการ ให้เล็กลง แต่เพิ่มขีดความสามารถให้สูงข้ึน รวมถึง ปฏิบัติการในพื้นท่ีท่ีมีความขัดแย้งและรุนแรงอย่าง การพัฒนาระบบก�ำลังส�ำรองให้มีประสิทธิภาพ ในสามจงั หวัดชายแดนภาคใต้ 23

ประวตั ิศาสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสังคมไทย - แนวทางในการปรบั ปรุงการเกณฑ์ทหารในสังคมไทย นอกจากน้ีพีเพิลโพลยังได้ส�ำรวจความคิดเห็น สำ� รวจบ่งบอกว่า ประชาชนจำ� นวน 1,721 คน หรือ ประชาชน ภายหลงั จากทม่ี กี ระแสการตง้ั คำ� ถามเกย่ี วกบั คิดเป็นร้อยละ 79.1 เห็นสมควรให้มีการปรับลด การปฏิรูปกองทัพหลังจากการคัดเลือกทหารเกณฑ์ ขนาดของกองทัพลง และประชาชนจ�ำนวน 2,049 เมอื่ ตน้ เดอื นเมษายนทผ่ี า่ นไป ผา่ นชอ่ งทางแอพพลเิ คชน่ั คนหรือร้อยละ 94.7 เห็นสมควรให้มีการปฏิรูป PeoplePoll บนโทรศัพท์สมาร์ทโฟน ระหว่างวันท่ี กองทพั โดยแบง่ เปน็ รอ้ ยละ 45.9 เหน็ สมควรให้มี 20 เมษายน 2559 – 11 พฤษภาคม 2559 เก่ียวกบั การปฏริ ปู กองทพั ในรฐั บาลพลเอกประยทุ ธ์ และรอ้ ยละ ประเด็นเร่อื งการปฏริ ปู กองทัพของประเทศไทย ซงึ่ มี 48.8 เหน็ สมควรใหม้ กี ารปฏริ ูปกองทัพหลงั จากการ ผู้ตอบแบบส�ำรวจทั้งส้ิน 2,165 คน และมีผลการ เลอื กต้งั แล้ว86 ตาราง สถติ ิการตรวจเลอื กทหารกองเกนิ เข้าเปน็ ทหารกองประจำ�การ ต้งั แตป่ ี พ.ศ. 2542 – 255987 ปี กองทัพบก กองทัพเรอื กองทัพ ส�ำนักงานปลัด กองบญั ชาการ รวม ผู้สมคั ร อากาศ กระทรวง กองทัพไทย 2542 61,931 15,200 กลาโหม 81,621 26,920 2543 66,017 15,200 3,881 - 609 85,876 17,805 2544 67,062 15,200 4,006 - 653 87,654 18,086 2545 59,622 15,200 4,697 - 695 80,214 19,991 2546 59,962 15,200 4,697 - 695 81,754 19,628 2547 58,433 15,200 5,336 - 1,256 80,345 26,639 2548 62,944 15,200 5,446 529 737 85,444 20,053 2549 58,452 15,200 5,973 481 846 81,090 25,800 2550 59,039 15,108 6,128 481 829 81,701 31,529 2551 62,323 16,000 6,143 481 931 85,760 33,017 2552 62,611 16,852 6,045 481 911 87,041 33,644 2553 63,344 16,426 6,169 481 928 87,452 43,446 2554 73,503 16,000 6,462 481 739 97,280 47,172 2555 78,446 16,000 6,463 481 833 103,555 2556 69,356 16,000 7,525 686 898 94,480 2557 75,356 16,000 7,667 506 951 100,865 2558 75,404 16,000 7,788 735 986 99,373 2559 7,969 -- 101,307 24

ประวัติศาสตร์การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย - แนวทางในการปรบั ปรงุ การเกณฑ์ทหารในสังคมไทย แนวทางใหม่ของระบบการคดั เลือกทหาร ได้จัดระบบการฝึกและระยะเวลาประจ�ำการท้ังหมด แนวทางหน่ึงของการปฏิรูปกองทัพท่ีมีการเสนอกัน 4 ปี โดยปที ่ี 1 – 2 จะได้รับการฝึกตามหลกั สูตรข้นั อยา่ งมแี บบแผนอยา่ งเปน็ รปู ธรรมทส่ี ดุ ครงั้ หนงึ่ ของไทย สูงสดุ และสอดแทรกการศึกษาและฝึกวชิ าชีพ และ คือการปฏิรูปแนวทางการคัดเลือกทหารให้เป็นไป ส�ำหรับปีท่ี 3 – 4 จะเป็นการฝกึ ทบทวนและส่งเสริม โดยสมัครใจ ดังเห็นได้จากค�ำแถลงนโยบายของ ด้านการศึกษาและวิชาชีพเพ่ือเตรียมการเข้าสู่การ คณะรัฐมนตรี ภายใตร้ ฐั บาลพลเอกชวลติ ยงใจยทุ ธ ประกอบอาชพี หลังจากปลดประจำ� การตอ่ ไป ซึ่งใน ที่แถลงตอ่ รฐั สภาในวันพุธท่ี 11 กันยายน พ.ศ. 2539 แผนงานฯ ไดว้ างมาตรการจงู ใจให้ประชาชนสมัคร ซึ่งการแถลงการณ์ครั้งนั้นได้กล่าวถึงแนวนโยบาย เป็นทหาร ได้แก่ เร่ืองการศึกษา การฝึกวิชาชีพ ดา้ นความมั่นคง ไดม้ ีขอ้ เสนอใหมท่ ่ีให้ปรบั ปรงุ ระบบ กับสทิ ธแิ ละคา่ ตอบแทนต่างๆ เปน็ ต้น ทั้งนีร้ ะบบการ การคดั เลอื กทหารใหเ้ ปน็ ไปด้วยความสมัครใจ คัดสรรรูปแบบใหม่ได้วางแผนว่าจะเริ่มเปิดรับสมัคร “...10.1 นโยบายด้านการรักษาความมนั่ คงของรฐั ... คขู่ นานกบั การตรวจเลอื กระบบเดมิ เพอ่ื ให้ไดก้ ำ� ลงั พล 10.1.4 ปรบั ปรงุ ระบบการคดั เลอื กทหารใหเ้ ปน็ ไป ครบตามจ�ำนวนความต้องการทหารกองประจ�ำการ ด้วยความสมัครใจ ของกองทัพในแตล่ ะป9ี 0 10.1.5 สง่ เสรมิ และสนบั สนนุ ใหก้ องทพั มสี ว่ นรว่ มในการ ต่อมาเมื่อเกิดวิกฤตเศรษฐกิจครั้งใหญ่ในเอเชียเมื่อ ชว่ ยผลติ กำ� ลงั คนเพอื่ การพฒั นาประเทศ โดยเฉพาะการ พ.ศ. 2540 สง่ ผลใหพ้ ลเอกชวลติ ตัดสินใจลาออก ฝกึ อาชีพใหแ้ ก่ผู้ท่ีผา่ นการคดั เลือกทหาร...”88 จากต�ำแหน่งนายกรัฐมนตรี และได้มีการเปลย่ี นข้ัว ภายหลงั การประกาศนโยบายตอ่ รฐั สภา พลเอกชวลติ ทางการเมืองไปสู่รัฐบาลภายใต้การน�ำของนายชวน ในฐานะรฐั มนตรีวา่ การกระทรวงกลาโหม ไดร้ ายงาน หลีกภยั หวั หนา้ พรรคประชาธปิ ตั ย์ในขณะนัน้ และ ความคืบหน้าถึงแนวทางใหม่ของระบบการคัดเลือก นายชวน หลีกภัยได้ด�ำรงต�ำแหน่งนายกรัฐมนตรี ทหารวา่ กระทรวงกลาโหมไดด้ ำ� เนนิ การจดั ทำ� แผน ควบกับต�ำแหน่งรัฐมนตรีกระทรวงกลาโหมจึงได้ยุติ งานทหารกองประจ�ำการอาสาสมัครขึ้น ให้มีผล แนวทางการคัดเลือกทหารระบบแบบอาสาสมัคร บังคับใชต้ ั้งแต่ 27 มนี าคม 2540 และคณะรัฐมนตรี โดยให้เหตุผลว่า กระทรวงกลาโหมได้ด�ำเนินการ ไดม้ มี ติเมอ่ื วนั ท่ี 10 มิถุนายน 2540 อนมุ ตั แิ ผนงาน ตามแผนงานทหารกองประจ�ำการอาสาสมัครแล้ว ดังกลา่ ว เพ่ือให้หนว่ ยงานตา่ งๆ ทีเ่ กย่ี วขอ้ งสนบั สนุน แตต่ อ่ มาไดเ้ กิดปัญหาในการดำ� เนนิ การ จึงไดอ้ นมุ ตั ิ และปฏิบัติตามแผนงานทหารกองประจ�ำการอาสา ให้ชะลอแผนงานทหารกองประจ�ำการอาสาสมัครไป สมัครดงั กลา่ ว รวมถึงจะมคี ณะกรรมการอ�ำนวยการ กอ่ น เนอื่ งจากขาดความชดั เจนในเรอื่ งมาตรการแรงจงู ใจ แผนงานทหารกองประจำ� การอาสาสมคั ร ซงึ่ มรี ฐั มนตรี และประสบปัญหาทางด้านงบประมาณไม่เพียงพอ91 ว่าการกระทรวงกลาโหมเป็นประธานกรรมการและ อันเป็นจุดสิ้นสุดของทางเลือกใหม่ของระบบการ ผแู้ ทนสว่ นราชการทเี่ กย่ี วขอ้ งเปน็ กรรมการ ทำ� หนา้ ที่ เกณฑ์ทหารของไทย ชว่ ยประสานงานและสนบั สนนุ การปฏบิ ตั เิ ปน็ สว่ นรวม เพ่ือให้แผนงานทหารกองประจ�ำการอาสาสมัคร บรรลุวัตถุประสงค์เป็นผลส�ำเร็จตามนโยบายของ รฐั บาล89 นอกจากน้ีกระทรวงกลาโหมได้ก�ำหนดรายละเอียด หลักเกณฑ์และวิธีการในการรับสมัครตามความ ตอ้ งการของเหลา่ ทพั ซง่ึ การคดั เลอื กทหารแนวทางใหม่ 25

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - สรปุ ผลการศึกษา สรปุ ผลการศกึ ษา การท�ำความเข้าใจเก่ียวกับการเกณฑ์ทหารของไทย ที่จ�ำเป็นต้องใชส้ �ำหรบั การฝกึ เพอื่ เปลี่ยนจากพลเรอื น ท่ีมีลักษณะผสมผสานสองรูปแบบทั้งช่องทางการ ใหเ้ ปน็ ทหาร ซงึ่ ทง้ั หมดนตี้ อ้ งอาศยั งบประมาณจ�ำนวน เกณฑ์ทหารปกติ และช่องทางพิเศษส�ำหรับฝึกฝน มหาศาลเกนิ กวา่ ทร่ี ฐั จะมเี พยี งพอ ตอ่ มาเมอ่ื เผชญิ กบั เพอื่ เปน็ กำ� ลงั พลสำ� รองหรอื ทเ่ี รยี กวา่ การฝกึ วชิ าทหาร สภาวะหลังสงครามโลกครั้งที่ 2 ประกอบกับสภาพ ของนกั ศกึ ษาวชิ าทหาร จำ� เปน็ ตอ้ งเขา้ ใจถงึ ประวตั ศิ าสตร์ เศรษฐกิจทั้งของไทยและของโลกก�ำลังอยู่ ในช่วง และบริบททางการเมอื ง ณ ชว่ งเวลาของการปฏริ ูป ตกต่�ำ ท้ายท่ีสุดจึงน�ำไปสู่การตัดสินใจสร้างทาง การเกณฑ์ทหารในช่วงเวลาต่างๆ ว่ามีปัจจัยอะไร เลือกใหม่ของการยกเว้นการเป็นทหารเกณฑ์แก่ เป็นตัวผลักดันให้รัฐไทยเกิดรูปแบบการเกณฑ์ทหาร ประชาชนบางส่วน คือ การสร้างระบบกำ� ลงั ส�ำรอง ท่ีมลี ักษณะผสมผสานดงั กล่าว ท่ีผู้ท่ีผ่านการฝึกวิชาทหารจะได้รับการยกเว้นการ แรกเร่ิมการเกณฑ์ทหารของรัฐไทยโบราณเป็นไปใน เกณฑ์ทหาร ซึ่งก�ำหนดให้ผู้ที่จะศึกษาวิชาทหารได้ ลักษณะที่ทุกคนอยู่ภายใต้ความสัมพันธ์อุปถัมภ์ ต้องมีการศึกษาระดับชั้นมัธยมศึกษาตอนปลายขึ้นไป ระหวา่ งขนุ นางและไพร่ กลา่ วคอื ผชู้ ายในสงั คมทกุ คน เท่าน้ัน หลักการดังกล่าวจึงแสดงให้เห็นถึงความมุ่ง มีหน้าที่ต้องท�ำงานให้รัฐผ่านการท�ำงานให้ขุนนาง หมายของรัฐท่ีจะลดงบประมาณ และเปิดโอกาสให้ ต่างๆ หรือบางคนเป็นไพร่หลวงก็ต้องท�ำงานรับใช้ แก่ผู้มีการศึกษาที่จะใช้ความรู้ความสามารถต่อการ พระมหากษตั รยิ ์ หรอื บางคนไม่ต้องการท�ำงานรับใช้ พัฒนาดา้ นอื่นๆ ของสังคม ก็สามารถจ่ายเงินใหแ้ กข่ นุ นางเพือ่ แลกกบั การไมต่ ้อง นอกจากการสรา้ งกำ� ลงั พลส�ำรองแลว้ การออกแบบ ถูกเกณฑ์แรงงาน ตอ่ มาเมอ่ื โลกมีความกา้ วหนา้ ทาง ให้ก�ำลังพลส�ำรองมีประสิทธิภาพเป็นสิ่งที่รัฐด�ำเนิน ด้านอาวุธยุทโธปกรณ์ท�ำให้ลักษณะการเกณฑ์ทหาร การอย่างต่อเนอื่ ง ตงั้ แต่การออกระเบยี บ ขอ้ บังคับ แบบเดิมได้ทหารที่ ไม่มีความสามารถในการใช้อาวุธ หรือกฎต่างๆ ทก่ี �ำหนดใหก้ ำ� ลังพลสำ� รองตอ้ งมาฝึก สมัยใหม่ ประกอบกับรัฐไทยก�ำลังเผชิญกับปัญหา ทบทวนความรู้ทางด้านการทหารเพื่อรับมือกับ ของการกอ่ กบฏภายในราชอาณาจกั ร และการคกุ คาม วกิ ฤตการณต์ า่ งๆ ทอี่ าจจะเกดิ ขนึ้ แตร่ ะเบยี บ ขอ้ บงั คบั ของลัทธิล่าอาณานิคม ส่งผลให้รัฐไทยจ�ำเป็นต้อง หรอื กฎดังกล่าวยงั ไม่มีการปฏบิ ตั อิ ยา่ งจรงิ จงั ส่งผล ปรบั ตวั เพอื่ รบั มอื กับสภาพปญั หาดังกลา่ ว ด้านหน่งึ ให้ภายหลังจากการรัฐประหาร พ.ศ. 2557 ได้มี ของการปรับตวั ของรฐั ไทย คอื การปฏริ ูปกองทพั ให้ ความพยายามยกระดับของข้อบังคับต่างๆ ให้เป็น ทันสมัย ซึ่งการสร้างกฎเกณฑ์การเกณฑ์ทหาร กฎหมายในระดับพระราชบัญญัติ คือ การออก รปู แบบใหมก่ เ็ ปน็ สว่ นหนง่ึ ของการปฏริ ปู กองทพั นนั่ เอง พระราชบญั ญตั กิ ำ� ลงั พลสำ� รอง พ.ศ. 2558 ขน้ึ บงั คบั ใช้ อย่างไรก็ตามการเกณฑ์คนจ�ำนวนมากเพ่ือรับใช้รัฐ โดยทั่วกัน เพ่ือตอกย้�ำสิทธิและอ�ำนาจของกองทัพ มนั สง่ ผลตอ่ ระบบสงั คมดา้ นอนื่ ๆ ทจี่ ะสญู เสยี กำ� ลงั คน ในการเรียกก�ำลังพลส�ำรองมาฝึกทบทวนความรู้หรือ โดยเฉพาะในช่วงของการพัฒนาประเทศจ�ำเป็นต้อง ที่เรียกว่าการเตรยี มก�ำลงั พลนัน่ เอง อาศัยผู้มีความรู้ความสามารถไปบริหารงานในด้าน อย่างไรก็ดีการก�ำหนดให้มีการเรียกฝึกทบทวนก�ำลัง ต่างๆ นอกเหนือจากด้านการปฏิรูปกองทัพ และเพอื่ สำ� รองกก็ ลบั ไปสปู่ ญั หาแรกเรมิ่ อกี ครง้ั เกย่ี วกบั การนำ� จูงใจพลเรือนให้มาเป็นทหาร ยอมสละเวลาหรือ คนทเี่ ป็นฟันเฟอื งดา้ นอื่นๆ ของสังคมกลบั มารับใช้รฐั กระทั่งชวี ติ มารับใช้รัฐ รฐั จงึ จ�ำเปน็ ตอ้ งมงี บประมาณ จงึ กอ่ ใหเ้ กดิ การตงั้ คำ� ถามของสงั คมตอ่ ความเหมาะสม ตอบแทนแกพ่ ลเรอื นอยา่ งเพยี งพอ รวมถงึ งบประมาณ ของแนวทางการเตรียมก�ำลังพลดังกล่าว เช่น 26

ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑ์ทหารในสงั คมไทย - สรุปผลการศึกษา หากลูกจ้างที่มีความช�ำนาญเฉพาะด้านถูกเรียกให้ ความเหล่ือมล้�ำทางเศรษฐกิจและสังคมที่เกิดขึ้นกับ กลับไปฝึกทบทวนกำ� ลงั พลถึงสองเดอื น นายจา้ งจะ วิธีคิดและการปฏิบตั ติ ่อพลทหารสมยั ใหม่ไมแ่ ตกต่าง หาลูกจ้างที่มีความช�ำนาญเฉพาะมาทดแทนช่วงเวลา จากระบบเดิม ผู้ที่ถูกคัดเลือกเป็นพลทหารเกณฑ์ ดังกลา่ วได้อยา่ งไร ท้ังกฎหมายยังก�ำหนดให้นายจา้ ง สมัยใหม่ก็มีลักษณะท่ีรวมของกลุ่มคนท่ี ไม่มี โอกาส ต้องจ่ายค่าจ้างแก่ลูกจ้างที่ถูกเรียกไปฝึกทบทวนใน และทางเลือกในสังคมมากเพยี งพอ ขณะทบ่ี ุคคลท่ีมี ช่วงเวลาดังกล่าวดว้ ย หรอื ในกรณที ่ีผูป้ ระกอบธรุ กจิ โอกาสทางสังคมดีกว่าสามารถจะหาช่องทางในการ เองถูกเรยี กให้ไปฝกึ ทบทวน ได้ถกู ต้งั ค�ำถามถึงความ ไม่ถูกเกณฑ์เป็นทหาร ท้ังอย่างถูกต้องตามระบบ คุ้มค่าและส่งผลกระทบที่อาจจะเกิดข้ึนต่อธุรกิจ (เป็นนักศึกษาวิชาทหาร) และอาศยั ช่องทางอ่นื ๆ ท่ี ดงั กล่าว เปดิ ชอ่ งเก่ียวกบั ขอ้ ยกเว้นต่างๆ มาโดยตลอด เช่น นอกจากนี้เม่ือสังคมไทยก้าวเข้าสู่โลกในยุคปัจจุบันท่ี การหนี ไปบวชหรือการสมัครรับราชการในปลาย ไมม่ คี วามเสยี่ งตอ่ สภาวะสงครามเหมอื นดงั เชน่ ในอดตี รชั กาลท่ี 5 และรชั กาลท่ี 6 หรือการติดสนิ บนแก่ผ้มู ี ร ว ม ถึ ง แ น ว คิ ด แ บ บ เ ส รี นิ ย ม เ ป ็ น แ น ว คิ ด ท่ี เ ป ็ น ส่วนเกี่ยวข้องกับการเกณฑ์ทหาร เปน็ ตน้ หรอื กรณี อดุ มการณห์ ลกั ของโลกปัจจบุ นั ได้กอ่ ให้เกิดการตัง้ การปฏบิ ัตติ อ่ ทหารเกณฑร์ ปู แบบตา่ งๆ กเ็ ปน็ รูปแบบ ค�ำถามของสังคมต่อรูปแบบการเกณฑ์ทหารปัจจุบัน ทต่ี อ่ เนอ่ื งมาตง้ั แตอ่ ดตี เพยี งแคเ่ ปลย่ี นรปู ลกั ษณอ์ อกไป ตั้งแต่การบังคับให้ชายไทยต้องเป็นทหารด้วยความ ดั ง ป ร า ก ฏ ใ น ก า ร น� ำ พ ล ท ห า ร เ ก ณ ฑ ์ ไ ป เ ป ็ น ท ห า ร ไม่สมคั รใจ รวมไปถึงเรื่องความเหลื่อมล้�ำต่อรูปแบบ บริการแก่นายทหารระดับสูงท้ังในและนอกราชการ การเกณฑ์ทหารที่มีความแตกต่างระหว่างพลทหาร หรือการปฏบิ ัตติ ่อพลทหารด้วยความรนุ แรง กเ็ ป็น เกณฑแ์ ละนกั ศกึ ษาวชิ าทหาร การละเมดิ สทิ ธมิ นษุ ยชน รูปแบบวิธีคิดการจัดระเบียบความสัมพันธ์แบบ ต่อพลทหารเกณฑ์ทั้งการทำ� ร้ายร่างกายจนบาดเจ็บ ขุนนาง-ไพร่ ท่ีด�ำรงอยตู่ งั้ แตอ่ ดตี และสืบเนื่องมา หรือเสียชีวิต การทุจริตผ่านการน�ำพลทหารเกณฑ์ จนถงึ ปจั จุบนั ทีพ่ ลทหารเกณฑ์ (ไพร่ในอดีต) ตอ้ ง (ทรัพยากรของรัฐ) ไปเป็นทหารรบั ใช้แกน่ ายทหาร ยอมรับสภาพความเป็นอยู่ของชีวิตทั้งดีหรือร้าย ระดับสูงทั้งในและนอกราชการ (ทรัพยากรส่วน ขึ้นอยู่กับสภาพความเมตตาของนายทหารชั้นผู้ ใหญ่ บุคคล) รวมถึงความจ�ำเป็นของขนาดของกองทัพที่ (ขนุ นาง) เฉพาะตัวบุคคลนนั่ เอง ใหญ่ โตเกินกว่าความจ�ำเป็นของสถานการณ์ จากสภาพปัญหาที่เกิดขึ้นจากการเกณฑ์ทหารใน การเมอื งไทย เป็นต้น ปัจจุบันได้น�ำไปสู่ความพยายามจะปฏิรูปกองทัพ สภาพทเ่ี กดิ ขน้ึ ของระบบการเกณฑท์ หารแบบคขู่ นาน หรือการคิดถึงระบบการคัดสรรทหารรูปแบบใหม่ ข้างต้น เปน็ เสมอื นภาพสะท้อนวธิ ีการคดิ การมองคน แต่แนวทางดังกล่าวแม้จะมีผู้น�ำฝ่ายทหารคือผู้- แบบไม่เท่าเทียมกันท่ีติดค้างมาจากอดีตและด�ำรง บัญชาการทหารบก และผู้น�ำฝ่ายบริหารคือนายก- อยตู่ อ่ เนือ่ งมาถงึ ปัจจบุ นั และเมอื่ ผนวกรวมกบั ความ รัฐมนตรีท่ีเป็นแรงผลักดันและขับเคล่ือนถึงการ เหล่ือมล�้ำทางเศรษฐกิจในสังคมไทย ย่ิงส่งผลให้ ปฏิรูปกองทัพให้สอดคล้องกับบริบทของสังคม รูปลักษณ์ของระบบการเกณฑ์ทหารแบบคู่ขนาน การเมืองมากขนึ้ แต่ขอ้ เสนอของการปฏิรูปดงั กลา่ ว ดังกล่าวเต็มไปด้วยปัญหาภายใต้กรอบคิดแบบเสรี กลับไม่ได้รับการตอบรับหรือน�ำไปสู่ผลในทางปฏิบัติ ประชาธิปไตย กลา่ วคอื จากเดิมทีท่ หาร (ไพร่) ใน อย่างเป็นรูปธรรม ซึ่งอาจจะแสดงให้เห็นถึงความ สังคมโบราณที่ ไม่ได้มีทางเลือกในการจะหลบหนี เข้มแข็งของโครงสร้างระเบียบวิธีคิดทางสังคมท่ี จากการเปน็ ทหาร กลายเป็นคนชนชน้ั ล่างในหมู่ไพร่ ดำ� รงอยทู่ ม่ี ลี กั ษณะของความเปน็ สถาบนั ทเ่ี หนยี วแนน่ อีกทีหนึ่ง เม่ือมีการเปล่ียนแปลงระบบการเกณฑ์ ท�ำให้แม้จะมีความพยายามของผู้น�ำทั้งผู้น�ำกองทัพ ทหารสมยั ใหม่ ยกเลิกระบบไพรเ่ ป็นทหารเกณฑท์ ี่มี ห รื อ ผู ้ น� ำ ฝ ่ า ย บ ริ ห า ร ต ่ อ ค ว า ม พ ย า ย า ม จ ะ ลักษณะการฝึกแบบทหารสมัยใหม่ แต่โครงสร้าง เปลี่ยนแปลงก็เป็นไปได้ด้วยความยากลำ� บากและไม่ ประสบผลสำ� เร็จ 27

ประวัตศิ าสตรก์ ารเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - สรุปผลการศกึ ษา ย่ิงไปกว่าน้ัน ถึงแม้ว่าจะมีการเปล่ียนรูปแบบการ ปฏิรูปกองทัพหรือระบบการคัดสรรทหารรูปแบบ ใหมๆ่ กต็ ามที แตท่ วา่ สงั คมยงั ไมม่ กี ารเปลย่ี นรปู แบบ วิธีคิดเก่ียวกับการจัดล�ำดับความสัมพันธ์ระหว่าง คนในสังคมใหม้ ีความเทา่ เทียมกัน รวมทั้งยังเตม็ ไป ด้วยความเหลอื่ มลำ้� ทางเศรษฐกิจและสงั คม ปัญหา ที่เกิดขึ้นกับพลทหารเกณฑ์ลักษณะต่างๆ ย่อมไม่ได้ รับการแก้ไขอย่างยั่งยนื เป็นแตเ่ พยี งการเปลย่ี นรปู ลักษณ์ของความเหลอื่ มล�้ำออกไปเท่านัน้ เอง 28

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - บันทึกทา้ ยเร่อื ง บนั ทกึ ท้ายเรือ่ ง 1. อคนิ รพีพฒั น์, สงั คมไทยในสมยั รตั นโกสินทร์ : พ.ศ. 2325-2416. ประกายทอง (มรว) สริ สิ ขุ และ พรรณี ฉัตรพลรกั ษ์ แปล (กรงุ เทพฯ: สำ� นกั พมิ พม์ หาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์ รว่ มกบั มลู นธิ ิโครงการตำ� ราสงั คมศาสตรแ์ ละมนษุ ยศาสตร,์ 2527), หน้า 112-125. 2. อนสุ รณง์ านพระราชทานเพลิงศพพลเอกหลวง สวสั ดสิ รยทุ ธ อดีตรัฐมนตรีชว่ ยวา่ การกระทรวงวัฒนธรรม ณ เมรุ หนา้ พลับพลาอิสรยิ าภรณ์ วัดเทพศิรนิ ทราวาส 11 มิถนุ ายน 2512 (พระนคร, สรยทุ ธการพมิ พ,์ 2512), หนา้ 68. 3. เพ่ิงอ้าง, หนา้ 68-69. 4. หอจดหมายเหตแุ ห่งชาต.ิ ร.5 ก13.2/25 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รัชกาลที่ 5 กระทรวงกลาโหม เรือ่ ง จัดการทหาร มณฑลอสี าน (22 มีนาคม 121 – 22 มถิ นุ ายน 122) 5. เพงิ่ อ้าง. 6. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ก13.2/21 เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เรือ่ งรายงานประชมุ เรือ่ งทหาร (30 พ.ย. – 3 ธ.ค. 120) 7. อนุสรณ์งานพระราชทานเพลิงศพพลเอกหลวง สวัสดสิ รยทุ ธ อดีตรฐั มนตรีช่วยวา่ การกระทรวงวัฒนธรรม ณ เมรุ หนา้ พลบั พลาอสิ ริยาภรณ์ วัดเทพศิรินทราวาส 11 มิถนุ ายน 2512, หนา้ 70. 8. เพ่งิ อ้าง. 9. พระราชบัญญัติลักษณะเกณฑท์ หาร รัตนโกสินศก 124, พระราชปรารภ. ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ 22 หน้า 513 (วนั ท่ี 3 กนั ยายน 124). 10. จ.ศ. (นามแฝง). “พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลา้ เจ้าแผน่ ดินสยาม,” เนอื่ งในวันเฉลิมพระชนมายคุ รบ 3 รอบ, 12 สงิ หาคม พุทธศกั ราช 2511. (พระนคร : โรงพิมพพ์ ระจันทร์, 2511) , หนา้ 191, 193. อ้างใน แจม่ จันทร์ วงศว์ ิเศษ. การ ปรับปรุงกองทพั บกของไทยตามแบบตะวนั ตก ต้ังแต่ พ.ศ. 2394-2475. (วิทยานิพนธ์ปริญญาอกั ษรศาสตรมหา บัณฑติ แผนวชิ าประวัตศิ าสตร์ จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย พ.ศ. 2519), หนา้ 74-78. 11. D.G.E. Hall. A History of South-East Asia. (London : Mac Millan & Co.Ltd., 1955), p. 599. อา้ งใน แจ่มจันทร์ วงศ์วเิ ศษ. การปรับปรุงกองทพั บกของไทยตามแบบตะวันตก ตง้ั แต่ พ.ศ. 2394-2475. (วิทยานพิ นธ์ปรญิ ญาอกั ษร ศาสตรมหาบณั ฑติ แผนวิชาประวัติศาสตร์ จฬุ าลงกรณมหาวทิ ยาลัย พ.ศ. 2519), หนา้ 74-78. 12. เพงิ่ อา้ ง, หน้า 80-82. 13. หอจดหมายเหตุแหง่ ชาต.ิ ร.5 ก13.2/21 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รัชกาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เรอื่ งรายงานประชมุ เร่ืองทหาร (30 พ.ย. – 3 ธ.ค. 120) 14. หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ. ร.5 ก13.2/21 เอกสารกรมราชเลขาธิการ รัชกาลที่ 5 กระทรวงกลาโหม เร่ืองรายงานประชมุ เรอื่ งทหาร (30 พ.ย. – 3 ธ.ค. 120) 15. เพ่ิงอ้าง. 16. หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต.ิ ร.5 ก13.2/26 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รัชกาลที่ 5 กระทรวงกลาโหม เร่อื ง สารตรากรม หมื่นด�ำรงราชานภุ าพถึงพระยาภักดีณรงค์ (7 สงิ หาคม ร.ศ. 122) อ้างใน แจ่มจนั ทร์ วงศ์วิเศษ. การปรับปรงุ กองทพั บก ของไทยตามแบบตะวันตก ต้ังแต่ พ.ศ. 2394-2475, หน้า 191. 17. หอจดหมายเหตุแห่งชาต.ิ ร.5 ก13.6/26 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รัชกาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เร่อื ง สารตรากรม หม่ืนดำ� รงราชานภุ าพถงึ พระยาภักดณี รงค์ (7 สิงหาคม 122) อา้ งใน แจ่มจันทร์ วงศ์วเิ ศษ. การปรับปรุงกองทพั บกของ 29

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสังคมไทย - บันทึกท้ายเร่ือง ไทยตามแบบตะวนั ตก ตง้ั แต่ พ.ศ. 2394-2475, หน้า 191. 18. อนุสรณ์งานพระราชทานเพลงิ ศพพลเอกหลวง สวสั ดสิ รยทุ ธ อดตี รฐั มนตรชี ว่ ยวา่ การกระทรวงวฒั นธรรม ณ เมรุ หนา้ พลบั พลาอสิ ริยาภรณ์ วดั เทพศริ นิ ทราวาส 11 มถิ ุนายน 2512, หนา้ 71. และ ทองมูล มณีปร.ุ ประวตั ิการสสั ด.ี (พระนคร: อักษรโสภณ, 2500), หน้า 58. 19. หอจดหมายเหตแุ ห่งชาต.ิ ร.5 ก13.2/25 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รชั กาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เรื่อง จัดการทหาร มณฑลอสี าน (22 มนี าคม 121 – 22 มิถุนายน 122). 20. อนสุ รณ์งานพระราชทานเพลงิ ศพพลเอกหลวง สวัสดิสรยทุ ธ อดีตรัฐมนตรีชว่ ยว่าการกระทรวงวัฒนธรรม ณ เมรุ หนา้ พลบั พลาอิสริยาภรณ์ วัดเทพศริ ินทราวาส 11 มิถุนายน 2512, หนา้ 71-72. 21. พระราชบัญญัติลักษณเกณฑ์ทหาร รัตนโกสินทร ศก 124, พระราชปรารภ. ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 22 หน้า 513 (วนั ที่ 3 กนั ยายน 124). 22. อนสุ รณง์ านพระราชทานเพลงิ ศพพลเอกหลวง สวสั ดิสรยุทธ อดตี รัฐมนตรชี ว่ ยวา่ การกระทรวงวฒั นธรรม ณ เมรุ หน้าพลบั พลาอสิ ริยาภรณ์ วดั เทพศริ ินทราวาส 11 มถิ ุนายน 2512, หน้า 72-73. 23. หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ. ร.5 ก13.2/21 เอกสารกรมราชเลขาธิการ รชั กาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เรื่องรายงานประชุม เร่อื งทหาร (30 พ.ย. – 3 ธ.ค. 120). 24. หอจดหมายเหตุแหง่ ชาต.ิ ร.5 ก 13 3/6 เอกสารกรมราชเลขาธิการ รชั กาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เรือ่ ง พระราชบัญญัติ เกบ็ คนเปน็ ทหาร (14 ตลุ าคม 121 – 26 ธันวาคม 127) 25. พจิ ารณารายละเอียดบคุ คลท่ีไดร้ บั การยกเวน้ ได้ที่ “กฎกระทรวงฉบบั ที่ 45 พ.ศ. 2518 ออกตามความในพระราชบัญญตั ิ รับราชการทหาร พ.ศ. 2497,” ราชกิจจานุเบกษา เลม่ ท่ี 92 ตอนท่ี 212 ฉบบั พิเศษ (13 ตลุ าคม 2518), หน้า 1-3. 26. พิจารณารายละเอียดเพิ่มเตมิ ได้ท่ี ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ ท่ี 90 ตอนที่ 30 ตอนพเิ ศษ (29 มนี าคม 2516), หน้า 9-17. ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ ที่ 92 ตอนท่ี 237 ตอนพเิ ศษ (19 พฤศจกิ ายน 2518), หนา้ 8-13. และ ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ ที่ 114 ตอน 18ก (3 มิถนุ ายน 2540), หนา้ 11-15. ตามล�ำดับ 27. ข้อเสนอในระหวา่ งการรายงานความคบื หนา้ ของ รศ.ดร.ชลดิ าภรณ์ ส่งสัมพนั ธ์ 28. พระราชบัญญตั ลิ กั ษณะเกณฑท์ หาร พ.ศ. 2460, มาตรา 33-34. ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ ท่ี 34 (วันท่ี 27 มิถนุ ายน 2460), หนา้ 281-284. 29. หอจดหมายเหตแุ ห่งชาต.ิ ร.6 ก2/1 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รชั กาลท่ี 6 กระทรวงกลาโหม เรอ่ื งประกาศพระราช บญั ญตั ิลักษณการเกณฑ์ทหาร (8 ตุลาคม 2453 – 23 มกราคม 2466). 30. พระราชบัญญัตลิ กั ษณะเกณฑท์ หาร พ.ศ. 2475, มาตรา 33-34. ราชกิจจานุเบกษา เล่มที่ 49 (วนั ที่ 24 มีนาคม 2475), หน้า 742-746. 31. พระราชบญั ญตั ิรบั ราชการทหาร พ.ศ. 2479, มาตรา 14, 25. ราชกจิ จานุเบกษา เล่มท่ี 54 (วนั ท่ี 12 เมษายน 2480), หน้า 85-86 และ 91-93. 32. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ร.5 ก13.3/15 เอกสารกรมราชเลขาธกิ าร รชั กาลท่ี 5 กระทรวงกลาโหม เร่ือง ประกาศให้ ราษฎรทราบตามพระราชบญั ญตั ลิ กั ษณเกณฑ์ทหาร (25 มิถุนายน – 2 สงิ หาคม 129). 33. อนุสรณง์ านพระราชทานเพลิงศพพลเอกหลวง สวสั ดิสรยทุ ธ อดตี รฐั มนตรีชว่ ยว่าการกระทรวงวัฒนธรรม ณ เมรุ หน้าพลบั พลาอิสริยาภรณ์ วดั เทพศิรนิ ทราวาส 11 มถิ นุ ายน 2512, หนา้ 74. 34. ประกาศแก้ไขพระราชบัญญัตลิ ักษณะเกณฑท์ หาร ร.ศ. 124 มาตรา 13-14, ราชกจิ จานุเบกษา เลม่ ที่ 27 วนั ท่ี 1 มกราคม 129, หนา้ 91. 35. เทพ บุญตานนท.์ การเมอื งในการทหารไทย สมัยรชั กาลท่ี 6. (กรงุ เทพฯ: มติชน, 2559), หน้า 55. 30

ประวตั ิศาสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - บนั ทึกท้ายเรื่อง 36. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ. ก/ป7/2493/4ง ประมวลข่าวเหตุการณ์สำ� คัญ พ.ศ. 2475-2495 เรอ่ื งการชว่ ยรบหรือกิจการ เกยี่ วกบั ทหาร 37. หนงั สือพิมพม์ ตชิ น. วันที่ 3 เมษายน 2528, หนา้ 3 38. ชาญวิทย์ เกษตรศิร.ิ ประวัตกิ ารเมอื งไทย 2475-2500 (กรุงเทพฯ: มูลนิธิโครงการต�ำราสังคมและมนษุ ยศาสตร์, 2544), หนา้ 451-455. 39. เพิ่งอ้าง, หนา้ 457. 40. รายงานการประชมุ วฒุ ิสภา ครัง้ ท่ี 8/2490 (สามญั ) วันพฤหสั บดีท่ี 25 ธนั วาคม พุทธศักราช 2490, หนา้ 479. 41. พระราชบัญญตั ิจัดระเบยี บป้องกนั ราชอาณาจกั ร พ.ศ. 2491, มาตรา 6 และมาตรา 10. 42. เขา้ ทปี่ ระชุมของวฒุ สิ ภา วาระที่ 1 เพอ่ื รบั หลกั การ เมือ่ วนั ท่ี 25 ธันวาคม พ.ศ. 2490 ณ ขณะนั้นยังไมม่ ีการเลอื กตั้งสภา ผูแ้ ทน พจิ ารณาเพม่ิ เตมิ ไดท้ ี่ ส�ำนักวิชาการ ส�ำนักงานเลขาธกิ ารสภาผแู้ ทนราษฎร. 80 ปีรฐั สภาไทย จดั ทำ� ข้ึนเพือ่ ประกอบการจดั แสดงนิทรรศการมองรฐั สภาไทยผา่ นเอกสารจดหมายเหตุ ระหวา่ งวันที่ 6 มถิ นุ ายน – 5 กรกฎาคม 2555, หนา้ 16. 43. รายงานการประชุมวุฒสิ ภา ครง้ั ที่ 8/2490 (สามัญ) วันพฤหสั บดีท่ี 25 ธนั วาคม พทุ ธศกั ราช 2490, หนา้ 481. 44. เพงิ่ อ้าง, หนา้ 492. (เน้นโดยผเู้ ขยี น) 45. เพ่ิงอา้ ง, หน้า 495. 46. หอจดหมายเหตุแหง่ ชาติ. ก/ป7/2492/4ง ประมวลขา่ วเหตกุ ารณส์ �ำคัญ พ.ศ. 2475-2495 เร่ืองการชว่ ยรบหรือกิจการ เก่ียวกบั ทหาร. (สัจจา 15 มีนาคม 2492 เรอ่ื ง จะเร่มิ ฝกึ อาวธุ ราษฎร) 47. หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาต.ิ ก/ป7/2492/4ง ประมวลข่าวเหตุการณส์ ำ� คญั พ.ศ. 2475-2495 เร่อื งการช่วยรบหรือกจิ การ เก่ียวกบั ทหาร. (ประชาธปิ ไตย 15 มีนาคม 2492 เรื่อง กรมการรักษาดินแดนรับสมัครนกั ศึกษา และประชากร 26 พฤษภาคม 2492 เร่ือง กรมรกั ษาดนิ แดนรับผิดประชาชน) 48. รายงานการประชุมสภาผแู้ ทน ครง้ั ท่ี 21/2494 (วิสามัญ) ชดุ ที่ 1 วนั พฤหัสบดี ที่ 22 มีนาคม พุทธศักราช 2494, หนา้ 1766. ซ่งึ เป็นขอ้ ความเดยี วกบั พระราชบัญญัติส่งเสริมการฝึกวิชาทหาร พ.ศ. 2494. 49. รายงานการประชมุ สภาผูแ้ ทน คร้งั ที่ 21/2494 (วสิ ามัญ) ชดุ ท่ี 1, วันพฤหสั บดีที่ 22 มีนาคม พ.ศ. 2494, หนา้ 1771. ซึ่งเปน็ ขอ้ ความเดียวกับ พระราชบัญญัติรบั ราชการทหาร (ฉบับท่ี 5) พ.ศ. 2494. (เน้นโดยผูเ้ ขียน) 50. รายงานการประชมุ สภาผู้แทน คร้งั ท่ี 21/2494 (วิสามญั ) ชดุ ท่ี 1, วนั พฤหสั บดที ี่ 22 มนี าคม พ.ศ. 2494, หนา้ 1773- 1774. 51. รายงานการประชุมวฒุ ิสภา ครง้ั ท่ี 13/2494 (วสิ ามญั ) ชุดท่ี 2, วันพธุ ที่ 4 เมษายน พ.ศ. 2494, หน้า 973-974. 52. เพง่ิ อ้าง, หน้า 966-968, 970. 53. เพิง่ อ้าง, หน้า 966-967. 54. บณั ฑติ ย์ สินสถติ ย์โรจน์. “ปัญหาการน�ำนโยบายการเรยี กกำ� ลังพลส�ำรองมาฝึกวชิ าทหารไปปฏิบัติ,” ภาคนิพนธ์หลกั สูตร รัฐศาสตรมหาบัณฑิต มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์, 2540, หน้า 16-17. อ้างใน ปราโมทย์ ระงบั ภัย. “นโยบายการพฒั นา ระบบกำ� ลังสำ� รอง,” เอกสารการสัมมนาเรือ่ ง การพฒั นาระบบกำ� ลังส�ำรอง, มถิ ุนายน 2531, หน้า 37. 55. ข้อบงั คับกระทรวงกลาโหมว่าดว้ ยการเตรยี มพล พ.ศ. 2515, หมายเหตุ. 56. ระเบยี บปฏบิ ัติประจำ� กองทัพบกว่าด้วยการเรยี กพล พ.ศ. 2527, บทที่ 1 กล่าวท่วั ไป. 57. บัณฑติ ย์ สนิ สถิตย์โรจน.์ “ปญั หาการน�ำนโยบายการเรยี กก�ำลงั พลส�ำรองมาฝกึ วชิ าทหารไปปฏบิ ัต,ิ ” ภาคนพิ นธ์หลกั สตู ร 31

ประวตั ศิ าสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - บนั ทกึ ท้ายเร่ือง รฐั ศาสตรมหาบัณฑติ มหาวทิ ยาลัยธรรมศาสตร,์ 2540, หน้า 46-50. และพิจารณายอดการเรียกพลเพ่ือฝกึ วิชาทหาร ปี 2534-2544 ไดท้ ี่ วิบูล ขยนั กจิ . “การพัฒนาระบบการผลิตกำ� ลังพลส�ำรอง ประเภทพลทหาร : ศกึ ษาเฉพาะกรณี หน่วย ทหารปืนใหญ่ตอ่ สอู้ ากาศยาน,” ภาคนิพนธห์ ลักสูตรรัฐศาสตรมหาบัณฑิต มหาวทิ ยาลยั ธรรมศาสตร์, 2544, หน้า 57. 58. โรงเรยี นการกำ� ลงั สำ� รอง ศนู ยก์ ารกำ� ลงั สำ� รอง. “ตำ� ราวชิ าการกำ� ลงั สำ� รอง,” เขา้ ถงึ ไดจ้ าก http://www.rta.mi.th/16120u/ webpage/Document%20education%20textbook.html เมื่อวันท่ี 29 ตลุ าคม 2559, หน้า 129. 59. “ประกาศสภานิติบัญญัตแิ หง่ ชาติ เร่อื ง ตง้ั คณะกรรมาธิการวสิ ามัญพิจารณารา่ งพระราชบญั ญตั ิก�ำลงั พลสำ� รอง พ.ศ. ....,” ราชกิจจานุเบกษา เล่ม 132 ตอนที่ 91 ง วนั ที่ 3 กันยายน 2558, หนา้ 3. 60. รายงานการประชมุ สภานติ ิบญั ญัติแห่งชาติ ครั้งที่ 44/2558, วนั ศุกร์ที่ 17 กรกฎาคม 2558, หนา้ 9. 61. ระเบียบปฏบิ ตั ิประจำ� กองทัพบกว่าดว้ ยการเรยี กพล พ.ศ. 2527, ขอ้ 7. 62. รายงานการประชมุ สภานติ บิ ัญญัติแหง่ ชาติ ครงั้ ท่ี 44/2558, วนั ศกุ ร์ที่ 17 กรกฎาคม 2558, หนา้ 21-22. 63. เพ่งิ อ้าง. 64. “ชายไทยงานเขา้ !!! สนช.ผา่ นร่าง พ.ร.บ.กำ� ลงั ส�ำรองแล้ว!!!,” http://www.ispacethailand.org/political/7520.html เข้าถงึ เมือ่ 29 ตุลาคม 2559 65. รายงานการประชุมสภานิตบิ ัญญตั ิแห่งชาติ ครั้งที่ 44/2558, วันศกุ ร์ที่ 17 กรกฎาคม 2558, หนา้ 17-20. 66. กระทถู้ ามท่ี 399/2480 ของนายจ�ำลอง ดาวเรือง ผู้แทนราษฎรจังหวดั มหาสารคาม “เร่ืองการเกณฑท์ หารและงานของ สัสด,ี ” ราชกจิ จานุเบกษา เล่มที่ 55 หนา้ 228 วนั ที่ 25 เมษายน 2481, หน้า 228-230. และ ค�ำตอบกะทู้ถามของสมาชกิ สภาผู้แทน กระทู้ถามที่ 274/2491 ของนาย ช. สายเช้อื ส.ส. จังหวดั รอ้ ยเอด็ “เร่ืองการเกณฑท์ หารชายไทยเข้าเป็น ทหาร,” ราชกิจจานุเบกษา ตอนท่ี 61 เล่ม 65 วันที่ 19 ตลุ าคม 2491, หน้า 3456-3459. 67. “อยุธยารอ้ งผบ.ทบ.เกณฑ์ทหารตุกตกิ ,” มตชิ น. วนั พธุ ที่ 3 เมษายน พ.ศ. 2528, หน้า 3. 68. ร่งุ อรุณ ลภาสวัสดน์ิ ันท์. โหด มนั ฮา ข้าคือ “ทหารเกณฑ”์ (กรงุ เทพฯ : มติชน, 2553), หนา้ 199-204. 69. ราชกิจจานเุ บกษา เล่ม 82 ตอนที่ 34 วนั ที่ 27 เมษายน 2508, หนา้ 262-267. 70. ค�ำตอบค�ำถามของสมาชิกสภาผแู้ ทนราษฎร คำ� ถามที่ ส. 2/2499 ของ นายน้อม อุปรมยั สมาชิกสภาผแู้ ทนราษฎร จังหวดั นครศรธี รรมราช “เรอ่ื ง ระดับการศึกษาของพลทหารเกณฑ,์ ” ราชกจิ จานุเบกษา เล่ม 73 ตอนท่ี 50 วนั ท่ี 26 มิถุนายน 2499, หน้า 1800-1802. 71. วบิ ลู ขยนั กิจ. “การพัฒนาระบบการผลิตกำ� ลังพลส�ำรอง ประเภทพลทหาร : ศกึ ษาเฉพาะกรณี หนว่ ยทหารปืนใหญ่ต่อสู้ อากาศยาน,” ภาคนพิ นธ์หลกั สูตรรฐั ศาสตรมหาบัณฑติ มหาวิทยาลยั ธรรมศาสตร,์ 2544, หนา้ 103. 72. เพ่ือชาติ อไุ รเสน, พันโท. ผบ.ร.11พัน1รอ (สัมภาษณ์). “รายการสามญั ชนคนไทย: ทหาร(เกณฑ)์ ทำ� ไม?,” [รายการโทรทัศน์]. กรงุ เทพฯ: Thai PBS, วนั ที่ 8 ตลุ าคม 2559. 73. หอจดหมายเหตแุ หง่ ชาติ. กท.มท.0201.2.1.8/84 เอกสารกระทรวงมหาดไทย กองกลาง ส�ำนกั ปลดั กระทรวง เรื่องนสิ ติ และนกั ศกึ ษาทเี่ ขา้ รบั ราชการทหารตามพระราชบญั ญตั สิ ง่ เสรมิ การฝกึ วชิ าทหารเกยี จครา้ นและขาดหนรี าชการ (พ.ศ. 2499- 2500) 74. “ความจริงจากพืน้ ทีก่ รณี “พลทหาร ป.โท” ถูกซ้อมตาย ขา่ วรา้ ยรับวนั ตอ่ ต้านการทรมานสากล,” https://www. isranews.org/ เขา้ ถึงเมอ่ื 29 ตุลาคม 2559. 75. ไทยรฐั ออนไลน์. “ส่ัง ซ่อม พลทหาร พลาดพลัง้ ถึงตาย ใครต้องรับผดิ ชอบ”, http://www.thairath.co.th/ content/601741 เขา้ ถึงเมื่อ 29 ตลุ าคม 2559. 32

ประวัติศาสตร์การเกณฑท์ หารในสงั คมไทย - บันทึกทา้ ยเรื่อง 76. “โพล เผยผลส�ำรวจคน72.9% มองการมี”พลทหารรบั ใช้”คือปัญหา ต้องแก้ไขเรง่ ดว่ น,” http://www.matichon.co.th/ news/280736 เขา้ ถงึ เมอื่ 11 ตุลาคม 2559. 77. เพ่ือชาติ อไุ รเสน, พนั โท. ผบ.ร.11พัน1รอ (สมั ภาษณ์). “รายการสามญั ชนคนไทย: ทหาร(เกณฑ)์ ท�ำไม?,” [รายการโทรทัศน]์ . กรุงเทพฯ: Thai PBS, วนั ที่ 8 ตุลาคม 2559. และ ผ้จู ดั การรายวนั . “เบ้อื งลึกจากปาก “คนวงใน” แฉคอร์รัปชนั ระบบ ทหารรับใช้!,” http://manager.co.th/Daily/ViewNews.aspx?NewsID=9580000096929 เข้าถึงเม่อื 16 กันยายน 2559. 78. เพอื่ ชาติ อุไรเสน, พนั โท. ผบ.ร.11พนั 1รอ (สัมภาษณ)์ . “รายการสามัญชนคนไทย: ทหาร(เกณฑ์)ทำ� ไม?,” [รายการโทรทศั น]์ . กรุงเทพฯ: Thai PBS, วนั ที่ 8 ตลุ าคม 2559. 79. “ควรใหน้ ายทหารสญั ญาบตั รซ์ งึ่ มนี า่ ทตี่ อ้ งปฏบิ ตั กิ ารในสนามใหร้ บั ทหารคนใชห้ รอื งดการจา่ ยทหารคนใชแ้ กน่ ายทหารทง้ั สน้ิ ของกรมจเรการปืนใหญท่ หารบก,” บนั ทึกการประชมุ ใหญข่ องกระทรวงกลาโหม ปที ี่ 16 พ.ศ. 2463, หนา้ 16-21. 80. เพงิ่ อา้ ง. 81. ‘พลทหาร’ทรมาน’ใจ-กาย’ ถกู ’พล.ร.ต.’จับมดั ล่ามโซ,่ ” http://www.dailynews.co.th/regional/343014 เขา้ ถึงเม่อื 12 ตลุ าคม 2559. 82. รุ่งอรุณ ลภาสวัสด์ินนั ท์. โหด มนั ฮา ข้าคือ “ทหารเกณฑ์” (กรุงเทพฯ : มตชิ น, 2553), หน้า 61-65. 83. เพ่งิ อ้าง, หนา้ 116-119 และ 125-129. 84. ปิยพงษ์ กลิ่นพันธุ์ (พนั เอก), รองหวั หน้าศนู ย์ประชาสัมพนั ธส์ ว่ นรกั ษาความสงบส�ำนกั งานเลขาธกิ ารคณะรกั ษาความสงบ แหง่ ชาติ (สัมภาษณ)์ . “รายการถามตรง ๆ กบั จอมขวัญ : ทหารเกณฑถ์ ูกซอ้ ม ธรรมเนียมหรือวนิ ัย,” [รายการโทรทัศน]์ . กรุงเทพฯ: ไทยรัฐทวี ี, วันศกุ รท์ ่ี 8 เมษายน 2559. 85. ชวลติ ยงใจยทุ ธ. “ค�ำกล่าวพธิ เี ปดิ การศึกษา วทบ. ชดุ ท่ี 33 ของ ผบ.ทบ.” และ “ค�ำแนะน�ำการศกึ ษาสำ� หรับ นทน. วทบ. ชุดท่ี 34 (กรุงเทพฯ : วิทยาลยั กองทพั บก, 2532), หน้า 80-81. อ้างใน วรพงษ์ สง่าเนตร. “ปจั จัยทมี่ ผี ลกระทบต่อ การสมัครเข้ารับการฝึก วิชาทหารตอ่ ในชน้ั ปที ่ี 4 : ศึกษาเฉพาะกรณี นักศกึ ษาวิชาทหารชั้นปที ่ี 3 ในกรุงเทพมหานคร,” สารนิพนธ์รฐั ศาสตรมหาบณั ฑิต สาขาวิชาบรหิ ารรัฐกิจ คณะรัฐศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร,์ 2537, หน้า 2. 86. “ผลสำ� รวจความคดิ เหน็ กรณกี ารปฏริ ปู กองทพั ของประเทศไทย,” http://peoplepollthailand.com/poll/result/recent/70 เขา้ ถึงเมอื่ 12 พฤษภาคม 2559. 87. รวบรวมข้อมูลสถติ ิจาก “สถิติการตรวจเลอื กทหารกองเกิน,” http://tcijthai.com/tcijthainews/view.php?ids=4294 เขา้ ถึงเม่อื 1 ตุลาคม 2559, ทบ. ยนั ทหารเกณฑ์ 57 เรยี บรอ้ ย ไดย้ อดทหารทั้งหมด 100,865,” http://www.thairath. co.th/content/417323 เขา้ ถงึ เมอ่ื 9 ตลุ าคม 2559, สรปุ เกณฑท์ หารปนี ี้ 9.9 หมน่ื คน สมคั รเพมิ่ ปกี อ่ น 10.36% คนจบั ใบดำ� 55 อ�ำเภอเฮ สมคั รเต็ม,” http://www.manager.co.th/Politics/ViewNews.aspx?NewsID=9580000044063 เขา้ ถึงเม่อื 9 ตลุ าคม 2559 และ “เกณฑ์ทหารปี 59 ชายไทยสมคั ร 4.7 หมนื่ เต็ม 9 เขต 15 อำ� เภอ,” http://www. manager.co.th/Politics/ViewNews.aspx?NewsID=9590000039602 เขา้ ถงึ เมอ่ื 9 ตลุ าคม 2559. ทง้ั นข้ี อ้ มลู ทวี่ า่ ง คอื ยังไมม่ ีตัวเลขสถิตทิ ี่แนน่ อน 88. “คำ� แถลงนโยบายของคณะรฐั มนตร:ี พลเอกชวลติ ยงใจยทุ ธ นายกรฐั มนตร,ี ” http://www.thaigov.go.th/ เขา้ ถงึ เมอ่ื วนั ท่ี 20 พฤษภาคม 2559. (เน้นโดยผู้เขยี น) 89. ค�ำตอบกระทู้ถาม ของนายวิชัย โถสุวรรณจนิ ดา สมาชิกวฒุ ิสภา “เร่อื ง ระบบการคดั เลอื กทหาร,” ราชกิจจานเุ บกษา เล่ม 114 ตอนที่ 37ก วันที่ 7 สงิ หาคม 2540, หน้า 44-46. 90. เพง่ิ อ้าง. 91. คำ� ตอบกระท้ถู ามที่ 042 ร. ของนายเปรมศักดิ์ เพยี ยุระ สมาชกิ สภาผู้แทนราษฎร จังหวดั ขอนแก่น “เร่ือง การเกณฑ์ทหาร ประจำ� ปี 2541,” ราชกจิ จานเุ บกษา เลม่ 115 ตอนที่ 22ก วันท่ี 30 เมษายน 2541, หน้า 9-12. 33

เกย่ี วกับผเู้ ขียน © 2017 มลู นิธิฟรีดรคิ เอแบร์ท ธนยั เกตวงกต อาจารยป์ ระจำ� สำ� นกั วชิ ารฐั ศาสตรแ์ ละนติ ศิ าสตร์ 1550 อาคารธนภมู ิ ชั้น 23 มหาวิทยาลยั วลัยลกั ษณ์ ถนนเพชรบรุ ีตัดใหม่ แขวงมักกะสัน ความเหน็ ทป่ี รากฏในเอกสารฉบบั น้ีไมถ่ อื วา่ เปน็ ความเหน็ ของ เขตราชเทวี กรงุ เทพฯ 10400 มลู นธิ ฟิ รดี รคิ เอแบรท์ รบั ผดิ ชอบโดย สตเี น่อ คลัพเพอร์ ผอู้ �ำนวยการ ปรีดา ศิริสวัสดิ์ ผจู้ ดั การโครงการอาวโุ ส โทรศพั ท์ +66 2652 7178-9 www.fes-thailand.org Facebook: Friedrich-Ebert-Stiftung Thailand สั่งซือ้ ส่ิงพมิ พ์ ติดต่อ [email protected] ไมอ่ นญุ าตให้ใชส้ อื่ ตา่ งๆ ทเี่ ผยแพร่โดยมลู นธิ ฟิ รดี รคิ เอแบรท์ (FES) เพื่อการค้า โดยไม่ได้รับการยินยอมอย่างเป็น ลายลักษณ์อักษรจาก FES. มูลนิธิฟรีดริค เอแบร์ท (FES) เป็นมูลนิธิดา้ นการเมอื งทเ่ี กา่ แกท่ สี่ ุดในประเทศเยอรมนี มูลนธิ ิต้ังชือ่ ตาม ฟรดี รคิ เอแบร์ท ซึ่งเปน็ ประธานาธบิ ดแี ห่งประเทศเยอรมนคี นแรกท่ีได้รับเลือกตงั้ ตามระบอบประชาธิปไตย แผนงานระดบั ภูมภิ าคในเอเชยี เป็นส่วนหนงึ่ ของแผนงานและโครงการของ FES ในระดบั ประเทศและระดบั โลก แนวการดำ� เนนิ การและจุดสนใจของแผนงานก้าวไปไกลกวา่ ระดับประเทศ ดว้ ยการตอบสนองต่อกระแสโลกาภิวตั น์ การเคล่อื นย้ายแรงงาน การบรู ณาการภูมภิ าค และการเช่ือมโยงในดา้ นอืน่ ๆ ของชวี ิต โครงการต่างๆ ทีจ่ ดั ท�ำขึน้ ภายใตก้ รอบการทำ� งานน้ี มุ่งทก่ี ารสร้างเครอื ขา่ ยและพนั ธมิตรระหวา่ งบุคคล และองคก์ รตา่ งๆ ในระดับขา้ มประเทศ และส่งเสรมิ การเปลย่ี นแปลงเพื่อเพ่มิ ความเปน็ ธรรมทางสงั คม สันตภิ าพทยี่ ่งั ยืน และการพฒั นาเศรษฐกิจในภูมภิ าค www.fes-asia.org