ประวัติศาสตร์ ม.ปลาย

41 การใชหลักฐานทางประวัติศาสตรที่เปนหลักฐานชั้นตนใชไดสะดวกพอสมควร แตบ างสว นอาจใชจ ากฉบบั สาํ เนา เพราะตนฉบับเดิมกระดาษกรอบและขาดงาย เนื่องจากอากาศ รอ นช้ืนและมอี ายมุ าก ดังนน้ั การใชจ ึงตองระมดั ระวงั และตองชว ยกนั ถนอมรกั ษา เพราะหลกั ฐาน เหลา นเ้ี ปนสมบตั ิที่สําคัญของชาติ ไมส ามารถจะหามาใหมท ดแทนได หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตร หลักฐานทางประวัติศาสตร หมายถึง รองรอยหรือหลักฐานท่ีเกิดขึ้นในอดีตท่ีมี ความเกี่ยวของกับพัฒนาการและความเปนมาของมนุษย ซึ่งแสดงใหเห็นถึงความคิด ความเช่ือ แ ล ะ ก า ร ดํ า เ นิ น ชี วิ ต ข อ ง ม นุ ษ ย ใ น แ ต ล ะ ยุ ค ส มั ย ห ลั ก ฐ า น ท า ง ป ร ะ วั ติ ศ า ส ต ร เ ป น สิ่ ง สํ า คั ญ ในการศกึ ษาเร่ืองราวทางประวัติศาสตร เพราะชว ยใหสามารถทําความเขาใจเก่ียวกับเร่ืองราวที่ เกิดข้ึนในอดีตไดอ ยางถูกตอ ง ตรงประเดน็ ทราบเรอ่ื งราวไดอ ยางใกลเคยี งกบั ความจริงทีส่ ดุ ตวั อยางหลักฐานทางประวัตศิ าสตรทใ่ี ชใ นการศึกษาเหตกุ ารณสาํ คญั ในสมยั รตั นโกสนิ ทร 1) จารกึ เปนหลักฐานทางประวตั ิศาสตรประเภท ลายลักษณอักษรที่มีการบันทึกลงในวัตถุตาง ๆ เชน แผนศิลา แผนผนัง แผนกระเบื้อง ใบลาน เปนตน มักเปนการบันทึก เรอื่ งราวของชวงเวลาน้ัน ๆ หรือบันทึกวิชาความรูตาง ๆ เมื่อทํา การจารึกแลว จะไมม ีการแกไข เพราะเปน การจารกึ เพยี งครงั้ เดียว จงึ มีความนา เช่อื ถอื เชน จารึกท่ีวัดพระเชตุพลวิมลมงั คลารามราช วรมหาวิหาร กรุงเทพฯ ซึ่งพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว (รชั กาลที่ 3) แหง กรุงรตั นโกสนิ ทรโปรดเกลาฯ ใหรวบรวมสรรพวิชา ท่ีสาํ คัญแลว จารึกไวบ นแผน ทมี่ า : www.attazone02.blogspot.com 2) พงศาวดาร เปน หลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรท ่มี ี ลักษณะเปนบันทึกเรื่องราวเก่ียวกับพระมหากษัตริยและราชวงศ เน้อื หามักเปนเรื่องท่ีเกิดขึ้นในอาณาจักรหรือราชสํานัก ซ่ึงชวยให ความรูเก่ียวกับพระมหากษัตริยและราชสํานักไดอยางดี เชน พระราชพงศาวดารฉบับพระราชหัตถเลขา พระราชพงศาวดาร กรงุ รัตนโกสินทร เปน ตน ทมี่ า : www.rimkhobfabooks.com

42 3) บันทึกของชาวตางชาติ เปนหลักฐานทาง ประวัติศาสตรท่ีชาวตางชาติซึ่งเขามาในประเทศไทยไดบันทึก ถึงเหตุการณท่ีตนเองไดประสบพบเห็นในชวงเวลานั้น ๆ เชน การดําเนินชีวิตของผูคน ลักษณะทางภูมิศาสตร วัฒนธรรมและ ประเพณี เปนตน บันทึกของชาวตางชาติท่ีนาสนใจ เชน บันทึกของ เซอร จอหน เบาวร งิ่ ราชทตู ทสี่ มเดจ็ พระนางเจาวิคตอเรียแหง อังกฤษ สงมาเจริญสัมพันธไมตรีในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู วั (รัชกาลท่ี 4) ใน พ.ศ. 2397 ซึง่ ไดม โี อกาสบนั ทึกถึงราชสํานัก ที่มา : www.rimkhobfabooks.com และบา นเมืองในสมัยนัน้ เปนตน 4) เอกสารทางราชการ เปนเอกสารทหี่ นวยงานราชการตาง ๆ ออกข้ึน เพอ่ื ใชใ นงาน หรือกจิ การที่มคี วามเก่ียวขอ งซงึ่ ถือเปน หลกั ฐานทม่ี คี วามนา เช่อื ถือ เพราะเปน บันทกึ ท่ีอยใู นชวงเวลานั้น เชน กฎหมายตราสามดวงที่ชําระแกไขในสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1) เอกสารแจงขาวของกระทรวงการตางประเทศในสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยหู วั (รัชกาลท่ี 5) พระราชหตั ถเลขาของพระมหากษัตริย ท่มี ีถงึ หนว ยงานตาง ๆ เปน ตน 5) แหลงโบราณสถาน โบราณสถานสําคัญท่ีสามารถใชในการศึกษาเรื่องราว ทางประวตั ศิ าสตรท เ่ี กิดขึน้ ในรัชสมัยรัตนโกสนิ ทรน น้ั มีดวยกันหลายแหงดว ยกัน เชน วดั พระศรรี ัตน ศาสดารามและพระบรมมหาราชวัง วัดอรุณราชวรารามราชวรมหาวิหาร วัดพระเชตุพลวิมล มังคลารามราชวรมหาวิหาร ปอ มพระสเุ มรุ พระทน่ี ัง่ จักรีมหาปราสาท พระทน่ี ่งั อนันตสมาคม เปนตน ภาพ : ปอ มพระสุเมรุ กรุงเทพฯ ภาพ : วดั พระศรรี ตั นศาสดาราม ภาพ : วัดอรณุ ราชวราราม ราชวรมหาวหิ าร

43 ขอมลู ที่ไดจากหลกั ฐานท้งั ความจรงิ และขอเท็จจริง ในการสรุปขอมูลท่ีไดจากหลักฐาน สิ่งท่ีผูทําการศึกษาคนควาจะมีท้ังขอเท็จจริง และความจรงิ ท่ีปรากฏอยบู นหลกั ฐาน ผูท่ีทาํ การศกึ ษาจะตองทําความเขา ใจกอ นวาขอเท็จจริงกับ ความจริงที่ไดจ ากหลักฐานนนั้ แตกตางกนั อยางไร ขอเท็จจริง คอื เรื่องราวหรือสิง่ ทปี่ รากฏอยใู นหลกั ฐานซึง่ มีทั้งสวนทเี่ ปนจรงิ (ขอ จริง) และสว นท่ไี มเปนความจริง (ขอ เทจ็ ) ปะปนกันอยู จึงตอ งไดรบั การประเมินและตรวจสอบความนา เชอื่ ถอื อยางรอบคอบ ความจรงิ คอื เรอ่ื งราวซึ่งไดร ับการประเมนิ และใหก ารยอมรับวามีความนาเชื่อถือ เปนเร่ืองราวท่ใี กลเคียงกบั ความเปนจรงิ มากท่สี ุด และมีหลักฐานทนี่ า เช่ือถือไดใ หการสนับสนนุ ดังนั้น การศึกษาเร่ืองราวทางประวัติศาสตร โดยใชขอมูลจากหลักฐานน้ัน จึงตอ งมกี ารแยกแยะถึงขอเท็จจริงและความจริงเสมอ เพราะเร่ืองราวในประวัติศาสตรเปนสิ่งท่ี เกดิ ข้ึนมาแลวในอดีต เราจึงไมสามารถทราบไดวาเร่ืองราวท่ีเกิดข้ึนนั้นเปนอยางไร การใชขอมูล จากหลักฐานจึงตองทําการพิจารณาอยางถี่ถวนจนกวาจะไดขอมูลท่ีมีความนาเช่ือถือเพื่อใหได เรอื่ งราวที่ใกลเคยี งกับความจรงิ มากทีส่ ดุ 3. การประเมินคณุ คา ของหลกั ฐาน/การวิเคราะหและตีความขอมลู ทางประวตั ศิ าสตร หลักฐานทางประวัติศาสตรท่ีคนความาได กอนที่จะทําการศึกษาจะตองมี การประเมินคุณคาวาเปนหลักฐานที่แทจริงเพียงใด การประเมินคุณคาของหลักฐานน้ีเรียกวา “วพิ ากษว ิธที างประวตั ศิ าสตร” มี 2 วธิ ี ดังตอ ไปนี้ 1) การประเมินคุณคาภายนอกหรือวิพากษวิธีภายนอก หมายถึง การประเมิน คณุ คาของหลักฐานจากลักษณะภายนอกของหลกั ฐานทางประวตั ิศาสตร บางคร้งั ก็มีการปลอมแปลง เพ่ือการโฆษณาชวนเช่ือ ทําใหหลงผิด หรือเพ่ือเหตุผลทางการเมือง การคา ดังนั้น จึงตองมีการ ประเมนิ วา เอกสารนนั้ เปนของจริงหรือไม ในสว นวิพากษวิธภี ายนอก เพือ่ ประเมินหลักฐานวาเปน ของแท พิจารณาไดจ ากสงิ่ ท่ปี รากฏภายนอก เชน เน้อื กระดาษ ของไทยแตเดิมจะหยาบและหนา สว นกระดาษฝรัง่ ทใ่ี ชก ันอยใู นปจจบุ นั เริ่มเขามาในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัว (รชั กาลท่ี 3) แตท างราชการจะใชกระดาษฝรง่ั หรอื สมุดฝร่ังมากข้ึน ในตนรัชสมัยพระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว (รัชกาลท่ี 5) เกี่ยวกับตัวพิมพดีดเริ่มใชมากข้ึนในกลางรัชสมัย พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลา เจาอยหู วั ถาปรากฏวามีหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรไ ทยในรชั สมัย พระบาทสมเดจ็ พระน่ังเกลา เจาอยูหัวใชต วั พิมพดีด กค็ วรสงสัยวา หลกั ฐานนัน้ เปน ของปลอม

44 2) การประเมินคุณคาภายในหรือวิพากษวิธีภายใน เปนการประเมินคุณคา ของหลกั ฐานจากขอ มลู ภายในหลกั ฐานนนั้ เปน ตนวา มีช่อื บุคคล สถานที่ เหตกุ ารณ ในชวงเวลาที่ หลักฐานน้ันทําข้ึนหรือไม ดังเชน หลักฐานซ่ึงเช่ือวาเปนของสมัยสุโขทัยแตมีการพูดถึง สหรฐั อเมรกิ าในหลักฐานนน้ั กค็ วรสงสัยวาหลักฐานน้ันเปนของสมัยสุโขทัยจริงหรือไม เพราะใน สมัยสุโขทัยยังไมมีประเทศสหรัฐอเมริกา แตนาจะเปนหลักฐานท่ีทําขึ้น เมื่อคนไทยไดรับรูวามี ประเทศสหรัฐอเมรกิ าแลว หรือหลกั ฐานเปนของเกาสมยั สโุ ขทัยจริง แตก ารคดั ลอกตอกันมามีการ เตมิ ชอ่ื ประเทศสหรัฐอเมริกาเขา ไป เปน ตน วิพากษวิธีภายในยังสังเกตไดจากการกลาวถึงตัวบุคคล เหตุการณ สถานที่ ถอยคาํ เปน ตน ในหลกั ฐานวา มคี วามถูกตองในสมัยนน้ั ๆ หรือไม ถาหากไมถูกตองก็ควรสงสัยวา เปนหลักฐานปลอมแปลง หลักฐานท่ีแทจริงเทาน้ันท่ีมีคุณคาในทางประวัติศาสตร สว นหลกั ฐานปลอมแปลงไมม คี ณุ คา ใด ๆ อกี ทง้ั จะทําใหเ กิดความรูที่ไมถูกตอง ดังนั้นการประเมิน คุณคา ของหลกั ฐานจึงมีความสําคญั และจําเปน มาก 4. การวเิ คราะห สงั เคราะห และจัดหมวดหมูขอ มูล เม่ือทราบวาหลักฐานนั้นเปนของแท ใหขอมูลท่ีเปนขอเท็จจริงหรือความจริง ในประวัติศาสตรผ ูศึกษาประวัติศาสตรก็จะตองศึกษาขอมูลหรือขอสนเทศในหลักฐานน้ันวาให ขอมูลทางประวัติศาสตรอะไรบาง ขอมูลน้ันมีความสมบูรณเพียงใด หรือขอมูลนั้นมีจุดมุงหมาย เบื้องตน อยางไร มีจุดมุงหมายแอบแฝงหรือไม ขอมูลมีความยุติธรรมหรือไม จากน้ันจึงนําขอมูล ทงั้ หลายมาจัดหมวดหมู เชน ความเปน มาของเหตกุ ารณ สาเหตุทีท่ ําใหเกิดเหตุการณความเปนไป ของเหตกุ ารณ ผลของเหตุการณ เปนตน เมื่อไดขอ มูลเปนเร่อื ง เปนประเด็นแลว ผูศึกษาประวัติศาสตรเรื่องน้ันก็จะตอง หาความสัมพันธของประเด็นตาง ๆ และตีความขอมูลวามีขอเท็จจริงใดท่ีซอนเรนอําพราง ไมก ลา วถึงหรือในทางตรงกนั ขามอาจมีขอ มลู กลา วเกนิ ความเปน จริงไปมาก ในการวิเคราะห สังเคราะหขอมูล ผูศึกษาประวัติศาสตรควรมีความละเอียด รอบคอบ วางตัวเปนกลาง มจี นิ ตนาการ มคี วามรอบรู โดยศกึ ษาขอมูลทัง้ หลายอยา งกวา งขวาง และ นาํ ผลการศกึ ษาเรอ่ื งนั้นที่มแี ตเ ดมิ มาวิเคราะหเ ปรียบเทียบ รวมทั้งจัดหมวดหมขู อมลู ใหเปน ระบบ 5. การเรยี บเรียงและการนําเสนอขอ มลู /การเรยี บเรียง รายงาน ขอเท็จจริงทาง ประวตั ศิ าสตร ก า ร เ รี ย บ เ รี ย ง ห รื อ ก า ร นํ า เ ส น อ จั ด เ ป น ข้ั น ต อ น สุ ด ท า ย ข อ ง วิ ธี ก า ร ท า ง ประวัตศิ าสตร ซ่ึงมีความสาํ คัญมาก โดยผูศกึ ษาประวตั ศิ าสตรจ ะตองนําขอมูลทั้งหมดมารวบรวม และเรียบเรยี งหรือนําเสนอใหตรงกับประเด็นหรือหัวเรื่องท่ีตนเองสงสัย ตองการอยากรูเพิ่มเติม

45 ท้งั จากความรเู ดิมและความรใู หม รวมไปถงึ ความคดิ ใหมทไ่ี ดจากการศึกษาคร้งั นซี้ ึ่งเทา กับเปน การรื้อฟน หรอื จาํ ลองเหตุการณท างประวัติศาสตรข้นึ มาใหม อยางถูกตอ งและเปนกลาง ในข้ันตอนการนําเสนอ ผูศึกษาควรอธิบายเหตุการณอยางมีระบบและมีความ สอดคลองตอเน่อื ง เปน เหตุเปน ผล มีการโตแ ยงหรอื สนับสนนุ ผลการศึกษาวิเคราะหแตเดิม โดยมี ขอมูลสนับสนนุ อยางมีน้าํ หนกั เปน กลาง และสรุปการศึกษาวาสามารถใหค าํ ตอบทผี่ ูศกึ ษามีความสงสัย อยากรูไดเพยี งใด หรือมีขอ เสนอแนะใหสาํ หรบั ผูท่ตี องการศึกษาตอไปอยางไรบาง จะเห็นไดวาวิธีการทางประวัติศาสตรเปนวิธีการศึกษาประวัติศาสตรอยางมี ระบบ มคี วามระมัดระวัง รอบคอบ มเี หตผุ ลและเปน กลาง ซ่ือสตั ยตอ ขอมูลตามหลกั ฐานท่ีคน ความา อาจกลา วไดว า วธิ ีการทางประวตั ศิ าสตรเหมือนกับวิธีการทางวิทยาศาสตร จะแตกตางกันก็เพียง วธิ ีการทางวิทยาศาสตรส ามารถทดลองไดหลายคร้ัง จนเกดิ ความแนใ จในผลการทดลอง แตเ หตุการณ ทางประวตั ศิ าสตรไมส ามารถทาํ ใหเกิดขน้ึ ใหมไดอีก ผศู ึกษาประวตั ิศาสตรท ด่ี จี งึ เปน ผฟู น อดีตหรือ จําลองอดีตใหมีความถูกตองและสมบูรณที่สุด โดยใชวิธีการทางประวัติศาสตรเพ่ือที่จะไดเกิด ความเขาใจอดตี อนั จะนาํ มาสูค วามเขา ใจในปจจุบนั 6. ตัวอยางการนําวิธีการทางประวตั ิศาสตรมาใชศ ึกษาประวตั ศิ าสตรไ ทย การศึกษาเรื่องราวเก่ียวกับปอมพระจุลจอมเกลา จังหวัดสมุทรปราการ ดว ยวิธกี ารทางประวตั ศิ าสตร 1. การกําหนดหัวเรื่องที่จะศึกษา/การต้ังประเด็นท่ีจะศึกษา จะตองตั้งประเด็น ปญหาเพอ่ื ใชเ ปนแนวทางในการศกึ ษากอน เพราะการตั้งประเด็นปญหาจะชวยกําหนดเปาหมาย ในการศึกษาประวัติศาสตรไทยไดอยางถูกตองและตรงประเด็น การต้ังกําหนดปญหาเพื่อใชเปน แนวทางในการศกึ ษานนั้ มดี วยกนั หลายอยาง ดงั น้ี “ปอมพระจลุ จอมเกลา สรา งขึ้นมาเมื่อใด” “ใครเปนผูท่ีสรางปอ มพระจลุ จอมเกลา นี้ข้นึ ” “ปอมพระจลุ จอมเกลาถกู สรา งข้นึ ไวในบริเวณใด” “ปอมพระจุลจอมเกลา ถกู สรางขน้ึ ดวยจุดประสงคใ ด” “ลักษณะโดยท่วั ไปของปอ มพระจุลจอมเกลา เปนอยางไร” “ปอมพระจลุ จอมเกลา มคี วามสําคญั อยา งไรในทางประวัติศาสตร”

46 ภาพ : ปอ มพระจลุ จอมเกลา 2. การรวบรวมหลักฐาน/สืบคน และรวบรวมขอ มูล ในการศกึ ษาเร่ืองราวเกีย่ วกับ ปอมพระจุลจอมเกลาน้ันผูท่ไี ดศึกษาจะตองทําการคนควาและรวบรวมขอมูลหลักฐานเกี่ยวกับ ปอมพระจุลจอมเกลาจากแหลงตาง ๆ ซ่ึงแหลงขอมูลที่สามารถรวบรวมขอมูลหลักฐานไดน้ัน มีดวยกันหลายอยาง เชน หองสมุดโรงเรียน หองสมุดประชาชน หอสมุดแหงชาติหอจดหมายเหตุ แหง ชาติ พพิ ธิ ภัณฑสถานแหงชาติ พพิ ิธภัณฑท หารเรอื จงั หวดั สมุทรปราการ ปอมพระจุลจอมเกลา จังหวัดสมุทรปราการ เว็บไซตตาง ๆ นิตยสาร สารคดี รวมถึงผูที่มีความรูเก่ียวกับประวัติศาสตร หรอื เกย่ี วกบั ปอมพระจุลจอมเกลา เปนตน 3. การประเมินคาของหลักฐาน/การวิเคราะหและตีความขอมูลทางประวัติศาสตร เม่ือทําการวิเคราะหข อมลู หลักฐานจนไดขอมูลที่มีความถูกตองและตรวจสอบความนาเช่ือถือของ ขอมูลหลักฐานเหลานั้น ทั้งน้ี ในการศึกษาเร่ืองราวเกี่ยวกับปอมพระจุลจอมเกลาน้ัน ควรใชขอมูล หลักฐานท่ีมีความหลากหลายและจะตองมีการเทียบเคียงขอมูลหลักฐานหลาย ๆ อยาง เพื่อใหได ขอมูลท่ีมีความถกู ตองมากทีส่ ดุ และจะตองวิเคราะหดว ยใจท่ีเปน กลาง ไมม ีอคติ 4. การวิเคราะห สังเคราะหและจัดหมวดหมูขอมูล เม่ือทําการวิเคราะหขอมูล หลักฐานที่มีจนไดขอมูลท่ีมีความถูกตองและใกลเคียงมากที่สุดแลว ผูที่ทําการศึกษาจะตองนํา ขอมลู ท่ีมีเหลาน้ีไปใชในการตอบประเด็นปญ หาทีต่ ั้งไวเ กย่ี วกับปอ มพระจลุ จอมเกลา ดังนี้ ปอมพระจุลจอมเกลาสรางขึ้นมาเมื่อใด เร่ิมสรางเม่ือ พ.ศ. 2427 รัชสมัย พระจุลจอมเกลา เจา อยูหัว พระมหากษัตรยิ รัชกาลท่ี 5 แหงกรุงรตั นโกสินทร ใครเปน ผูท่ีสรางปอมพระจุลจอมเกลานี้ขึ้น พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจา อยหู ัว รชั กาลที่ 5 ปอ มพระจุลจอมเกลา ถกู สรางขึ้นไวใ นบริเวณใด บริเวณปากแมน ้ําเจาพระยา ฝง ขวาตําบลแหลมฟา ผา อาํ เภอพระสมุทรเจดยี  จังหวัดสมทุ รปราการ

47 ปอมพระจุลจอมเกลาถูกสรางขึ้นดวยจุดประสงคใด เพ่ือสกัดก้ันการรุกราน ของกองเรือตา งชาติทจี่ ะรุกล้ําเขา มาบริเวณปากแมน ้ําเจา พระยา ลักษณะโดยท่ัวไปของปอมพระจุลจอมเกลาเปนอยางไร ปอมพระจุลจอมเกลา มลี ักษณะการสรา งเปนปอ มปน ใหญแ บบตะวนั ตก ประกอบดว ยหลุมปน ใหญจาํ นวน 7 หลุม ติดตั้ง ปนอารมสตรองขนาด 155 มิลลิเมตร เรยี กวา “ปนเสอื หมอบ”ซึ่งส่งั มาจากประเทศอังกฤษ ภายใน ประกอบดวยคหู าและหอ งสาํ หรับเก็บกระสุนปนใหญ มีการออกแบบปอม เพ่ือลดการสูญเสียหาก ถูกโจมตีดว ยการยิงจากปน ใหญจากฝายตรงขาม ภาพ : ปอ มพระจลุ จอมเกลา ภาพ : ปนเสอื หมอบ ปอ มพระจุลจอมเกลา มคี วามสําคัญอยางไรในทางประวัตศิ าสตร วิกฤติการณ ร.ศ. 112 (พ.ศ. 2436) ในชวงที่มหาอํานาจตะวันตกพยายามคุกคามประเทศไทยปอมพระจุลจอมเกลา มีบทบาทสําคัญในการสกัดก้นั การรกุ รานของกองเรือฝร่งั เศส จาํ นวน 3 ลาํ ทเี่ ขา มาบริเวณปากแมน้ํา เจาพระยา เกิดการตอสูกันและทหารท่ีปอมพระจุลจอมเกลาสามารถยิงเรือรบฝรั่งเศส จนเกยตื้นได 1 ลํา เรือรบที่เหลือของฝร่ังเศสไดรับความเสียหาย แตสามารถฝาเขาไปจนถึง กรุงเทพฯ ได ปจจุบนั ปอมพระจุลจอมเกลาอยใู นความดูแลของกองทัพเรอื โดยฐานทัพเรือกรงุ เทพ ซึง่ ไดเปดใหป ระชาชนทั่วไปเขา ไปเท่ยี วชม และศึกษาเรื่องราวท่ีสําคัญทางประวัติศาสตรของชาติ ตลอดจนชมทัศนียภาพของระบบนเิ วศทีอ่ ยูโ ดยรอบปอมพระจลุ จอมเกลาอกี ดวย 5. การเรียบเรียงและนําเสนอขอมูล/การเรียบเรียงรายงานขอเท็จจริงทาง ประวัติศาสตร ในการเรียบเรียงเรื่องราวทางประวตั ศิ าสตรนั้น ผทู ่ีทําการศกึ ษาจะตองลาํ ดบั เรือ่ งราว ใหมีความถกู ตอ งตามขอมลู ท่ไี ดมา และในการนาํ เสนอขอมลู ที่ไดจากหลกั ฐานทางประวตั ศิ าสตรน นั้ สามารถทาํ ไดหลายวิธกี าร เชน การนาํ ขอมลู เกยี่ วกบั ปอมพระจลุ จอมเกลามาเลาใหเพื่อน ๆ ฟง การจัดทํา รายงานเก่ียวกับปอมพระจุลจอมเกลาและความสําคัญทางประวัติศาสตร การจัดนิทรรศการ เพ่ือเผยแพรค วามรู เปน ตน กิจกรรมทายเรอ่ื งท่ี 2 วธิ กี ารทางประวตั ศิ าสตร (ใหผ เู รียนไปทาํ กจิ กรรมทา ยเรือ่ งท่ี 2 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรปู ระกอบชดุ วชิ า)

48 หนว ยการเรยี นรทู ่ี 3 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษัตริยไทยสมยั รัตนโกสินทร สาระสาํ คัญ พระมหากษตั รยิ ไ ทยทุกพระองค ต้งั แตส มยั สุโขทยั อยุธยา จนถงึ สมัยรัตนโกสินทร ทรงมพี ระมหากรุณาธิคณุ ตอ แผนดินไทยทรงบําเพญ็ พระราชกรณียกิจ ทาํ นุบํารงุ สรางบา นแปลงเมอื ง สง เสรมิ ศลิ ปะ วัฒนธรรม วรรณคดี ศาสนา สืบตอประเพณี และดํารงอยูในความเปนไทย นับวา เปน บญุ คณุ ของแผนดนิ บญุ คณุ ของพระมหากษตั ริยและบรรพบุรษุ ทีส่ ําคญั ของชาวไทยทีม่ ีบทบาทเก่ียวกับ การเมอื งการปกครอง การรวมชาติ การสรางเอกราช การสรา งเสถยี รภาพทางการเมอื ง และการปฏริ ปู การปกครองแผนดนิ ต้ังแตอ ดีตจนถึงปจ จุบนั พระมหากษตั ริยแหง ราชอาณาจกั รไทยทรงมบี ทบาทสาํ คัญอยา งยงิ่ ตอ การสรางสรรค ความเจริญรุงเรืองและความม่ันคงของชาติ ตั้งแตสมัยสุโขทัยจนถึงปจจุบัน ตางทรงประกอบ พระราชกรณียกิจใหญนอยเพอ่ื สรางความมน่ั คงใหราชอาณาจกั ร ทรงปกครองอาณาประชาราษฎร ใหอยูอยางรมเย็นเปนสุข และสรางสรรคความเจริญรุงเรืองในดานตาง ๆ ใหเปนมรดกตกทอด มาจนปจจุบัน ตัวชว้ี ดั 1. อธิบายพระราชกรณยี กิจของพระมหากษตั รยิ ไ ทยสมัยรตั นโกสนิ ทร 2. อธิบายคณุ ประโยชนข องบุคคลสําคญั ท่มี ีตอการพฒั นาชาติไทย 3. วเิ คราะหพ ระมหากรุณาธคิ ณุ ของพระมหากษตั รยิ ไ ทยทม่ี ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย 4. เขยี นบรรยายคณุ คา ทไ่ี ดร ับจากการศกึ ษาประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย ขอบขา ยเน้ือหา เร่อื งท่ี 1 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมัยรตั นโกสินทร เรอื่ งท่ี 2 คณุ ประโยชนของบคุ คลสําคญั 2.1 กรมพระราชวงั บวรมหาสรุ สงิ หนาท 2.2 ทา วสุรนารี 2.3 สมเดจ็ เจา พระยามหาศรีสรุ ิยวงศ (ชวง บนุ นาค) 2.4 กรมพระยาดํารงราชานุภาพ 2.5 กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศักด์ิ 2.6 พระยาอนมุ านราชธน

49 ส่อื การเรียนรู 1. ชดุ วชิ าประวัตศิ าสตรช าติไทย รหสั รายวชิ า สค32034 2. สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรูประกอบชดุ วิชา เวลาทใ่ี ชใ นการศกึ ษา 27 ช่วั โมง

50 เรือ่ งที่ 1 พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษัตริยไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร ความหมายของพระราชกรณยี กิจ พระราชกรณียกิจ หมายถึง งานท่ีพระเจาแผนดินทรงทํา (พจนานุกรม ฉบับ ราชบณั ฑิตยสถาน พ.ศ. 2554) ความสําคญั ของพระราชกรณียกจิ พระมหากษตั รยิ ไ ทย ทรงคาํ นงึ ถงึ พระราชกรณียกิจ ซึ่งทรงทําเพื่อพัฒนาคุณภาพ ชีวิตของประชาชน ทํานุบํารุงศาสนา ศิลปะ วัฒนธรรม ประเพณี ใหมีความเจริญรุงเรือง ถาวร เปนมรดกของชาติสืบไป และทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจนานัปการ เพื่อประโยชนสุขแกปวง อาณาประชาราษฎรและชาตบิ านเมอื งเปนอเนกประการ ยังผลใหพสกนิกรอยูอยางรมเย็นเปนสุข ภายใตรมพระบารมี สบื มาจนถงึ ทุกวนั น้ี พระราชกรณยี กจิ ของพระมหากษตั ริย ลว นกอ ใหเกดิ ประโยชนตอสวนรวม แมการปฏิบัติ พระราชกรณยี กจิ จะเปนพระราชภาระอนั หนัก แตก็ทรงกระทาํ อยางครบถวน สมํ่าเสมอ สามารถ ผกู จติ ใจของประชาชนใหเ กดิ ความจงรกั ภักดีตอพระมหากษตั ริยทกุ ๆ พระองค ซ่ึงพระราชกรณียกิจ ท่สี าํ คญั ๆ ของพระมหากษัตรยิ ไ ทยในสมัยรตั นโกสนิ ทร มีดงั นี้

51 1.1 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟา จฬุ าโลกมหาราช (รัชกาลท่ี 1) พระราชประวัติ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช พระปฐมบรมกษัตริยแหงกรุง รัตนโกสินทร ผูทรงสถาปนากรุงเทพมหานคร (หรือกรุงรัตนโกสินทร) เปนราชธานี และทรง สถาปนาราชวงศจ กั รี มีพระนามเดมิ วา ดว ง หรือ ทองดว ง พระราชบิดา คือ สมเด็จพระปฐมบรม มหาชนก พระนามเดิมวา ทองดี สืบเช้ือสายมาจากเจาพระยาโกษาธิบดี (ปาน) พระราชมารดา พระนามเดมิ วา หยก หรือ ดาวเรอื ง เสด็จพระบรมราชสมภพเมอ่ื วนั พุธ ที่ 20 มีนาคม พ.ศ. 2279 เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวันเสารท่ี 6 เมษายน พ.ศ. 2325 เสด็จสวรรคต เม่ือวันพฤหัสบดี ที่ 7 กนั ยายน พ.ศ. 2352 พระราชกรณยี กจิ พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช ทรงบําเพ็ญพระราชกรณียกิจ เพื่อทํานุบาํ รงุ บานเมอื งใหเจรญิ รงุ เรืองนานปั การ โดยเฉพาะในดา นการสงคราม ทรงทําศึกสงคราม ปองกันและขยายพระราชอาณาจักรหลายครั้ง คร้ังสําคัญในรัชกาล คือ สงครามเกาทัพ ใน พ.ศ. 2328 ซึ่งไดรับชยั ชนะเปน ที่เล่อื งลือในยุทธวิธกี ารรบของกองทพั ไทยที่มีกําลังพลนอยกวา ขาศึกท่ยี กมาถึงเกาทัพ

52 ดานกฎหมายบานเมือง โปรดใหชําระพระราชกําหนดกฎหมายใหถูกตอง แลวใหอาลักษณชุบเสนหมึกไว ประทับตราพระราชสีห พระคชสีห และบัวแกว ซึ่งเปนตราของ สมุหนายก สมหุ พระกลาโหม และพระคลัง เพื่อใชบังคับท่ัวราชอาณาจักร กฎหมายน้ีเรียกกันวา กฎหมายตราสามดวง ดานศาสนา พ.ศ. 2331 โปรดเกลาฯ ใหมีการสังคายนาพระไตรปฎก ณ วัดนิพพานาราม (ปจ จบุ ัน คอื วดั มหาธาตยุ ุวราชรังสฤษฎ์ิ) และโปรดให ตรากฎพระสงฆควบคุมสมณปฏิบัติและขอพึงปฏิบัติ ของพุทธศาสนิกชน รวมทั้งพระราชกําหนดกวดขัน ศีลธรรมขาราชการและพลเมือง มีพระราชศรัทธา ทาํ นบุ ํารุงพระอารามท้ังในเขตพระนครและหัวเมือง หลายแหง วัดประจํารัชกาล คือ วัดพระเชตุพน ภาพ : วดั พระเชตุพลวมิ ลมังคลาราม วิมลมังคลาราม ดานขนบธรรมเนียมประเพณีและศิลปวัฒนธรรม โปรดใหสรางปราสาท พระราชวงั วดั วาอาราม เชน วดั พระศรีรตั นศาสดาราม วดั พระเชตพุ นวมิ ลมังคลาราม วดั สระเกศ และวดั สทุ ศั นเทพวราราม ทั้งยังฟนฟูทํานุบํารุงงานศิลปกรรม ขนบธรรมเนียมและราชประเพณี ตา ง ๆ ทม่ี ีมาแตค รง้ั กรุงศรอี ยุธยา เชน พระราชพิธีบรมราชาภเิ ษก พระราชพิธโี สกนั ต พระราชพิธี ถอื นํ้าพระพิพฒั นส ัตยา เปนตน ภาพ : วัดสทุ ศั นเทพวราราม

53 1.2 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธเลศิ หลา นภาลยั (รชั กาลที่ 2) พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระพุทธเลิศหลานภาลัย พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาฉิม เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราชกับสมเด็จพระอมรินทรา บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เม่ือวันพุธท่ี 24 กุมภาพันธ พ.ศ. 2310 เสด็จขึ้นครอง ราชสมบัติ เมอ่ื วันพฤหัสบดีที่ 7 กันยายน พ.ศ. 2352 เสด็จสวรรคต เม่ือวันพุธที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 พระราชกรณยี กจิ พระองคท รงมีพระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั ตอ บานเมอื งและราษฎรหลายดา น เพอ่ื ให เกดิ ความมัน่ คงและเจรญิ รุงเรอื งของชาติไทย ซึ่งในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ถอื วาเปนยคุ ทองของวรรณคดี เพราะวรรณคดีของชาติรงุ เรืองมาก ทรงสงเสริมศิลปะทุกประเภท ทรงพระปรีชาสามารถในงานวรรณกรรมและบทละครเปนอยา งยงิ่ ทรงพระราชนิพนธงานวรรณกรรม และบทละครตา ง ๆ ทที่ รงคุณคาไวจ ํานวนมาก เชน เสภาเรื่องขุนชางขุนแผน (บางตอน) บทละคร เร่ืองอิเหนา รามเกียรต์ิ คาวี ไกรทอง มณีพิชัย สังขทอง กาพยเหเรือ และบทพากยโขน ตอนเอราวณั นาคบาศ และนางลอย เปนตน

54 นอกจากน้ี พระองคยังสนพระราชหฤทัยดานศิลปะการดนตรีเปนอยางย่ิง ทรงเช่ียวชาญและโปรดซอสามสาย พระองคมีซอคูพระหัตถอยูคันหนึ่ง พระราชทานนามวา “ซอสายฟาฟาด” ท้ังนี้ พระองคยังพระราชนพิ นธท ํานองเพลงบหุ ลันลอยเล่อื น (บหุ ลนั เลอื่ นลอยฟา หรอื สรรเสรญิ พระจนั ทร บางแหงเรียกวา เพลงทรงพระสบุ นิ ) ซงึ่ ในรชั สมัยของพระองค ศิลปะดา น นาฏกรรมเจริญรุงเรืองมาก ความงดงามไพเราะท้งั บทละคร ทา ราํ ไดป รบั ปรงุ และใชเปน แบบแผน ทางนาฏศิลปของชาติมาจนปจจบุ ัน ดานการปกครอง ทรงทํานุบํารุงบานเมืองในทุกดาน โปรดเกลาฯ ใหสราง ปอ มปราการตาง ๆ สรางเมืองนครเขอื่ นขันธ เปน เมืองหนา ดานชายทะเลเพื่อปอ งกนั ขาศึกรุกราน ดานการคากับตางประเทศ ปรากฏวาการคากับจีนและประเทศทางตะวันตก เฟองฟูมาก ทรงสงเสริมการคากับตางประเทศ โดยทรงสงเรือสําเภาไปคาขายกับจีน เขมร ญวน มลายู มีเรือสนิ คาของหลวงเดนิ ทางไปจนี เปนประจาํ รวมทง้ั ประเทศตะวนั ตกตา ง ๆ เชน โปรตเุ กส อังกฤษ เปน ตน นาํ รายไดเขา สปู ระเทศจาํ นวนมาก ดานสังคม ทรงพระราชดําริวา การสูบฝนเปนอันตรายแกผูสูบ ทั้งกอใหเกิดคดี อาชญากรรมขึ้นมาก แมฝนจะนํารายไดจํานวนมากเขาพระคลังหลวง แตดวยพระมหากรณุ าธิคุณ ท่มี ตี อราษฎร ทรงตราพระราชกาํ หนดหามมิใหซ้ือขายและสูบฝน ทรงกําหนดบทลงโทษสําหรับ ผฝู าฝน ไวอ ยา งหนัก สว นการพระศาสนา ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหริเร่ิมการประกอบพิธีวิสาขบชู า ข้ึนใน พ.ศ. 2360 เปนครั้งแรกในสมัยรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย ทรงบริหารราชการโดยการกระจายอํานาจการบริหารไปสูบุคคลที่มีความสามารถในดานตาง ๆ ทรงมอบอํานาจการบริหารราชการแผนดินแกเจานายและขุนนางท่ีทรงไววางพระราชหฤทัย ทรงสงเสริมใหข าราชการปฏิบัติหนาที่ราชการตามความสามารถและความถนัดของบุคคลนั้น ๆ การปกครองหัวเมอื งประเทศราช ทรงใชนโยบายสรางดลุ อาํ นาจของขนุ นางในการบริหาร การปกครอง ดานความสัมพันธระหวางประเทศ ทรงใชนโยบายการทหาร การทูต และการคา ควบคูกันไป ตามแตสถานการณ ตลอดรัชสมัยของพระองค สงผลใหบานเมืองมีความสุข พสกนิกรไทย ตา งตระหนักถึงพระบารมีปกเกลาดานพุทธศาสนา อักษรศาสตร ศิลปะ และนาฏยศิลป อันเปน ตนแบบแหง ศาสตรและศิลปน านัปการ

55 1.3 พระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลา เจาอยหู วั (รชั กาลที่ 3) พระราชประวตั ิ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวพระนามเดิมวา พระองคเจาทับ เปน พระราชโอรสพระองคใหญในพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย กับเจาจอมมารดาเรียม เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวันจันทรที่ 31 มีนาคม พ.ศ. 2330 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เม่อื วนั พุธที่ 21 กรกฎาคม พ.ศ. 2367 เสดจ็ สวรรคต เมอื่ วันพุธท่ี 2 เมษายน พ.ศ. 2394 พระราชกรณียกจิ ในรชั สมยั ของพระองค ไดรับการยกยองวามีความเจริญรุง เรอื งทางดานเศรษฐกิจ และศาสนาเปนอยางยิ่ง ทรงมพี ระปรีชาสามารถในการนํารายไดเขาสูทองพระคลังมาต้ังแตกอน ข้นึ ครองราชย ครั้นเม่ือเสวยราชยแลว ทรงสรา งความเปนปกแผน ทางเศรษฐกิจดวยการประหยัด รายจา ยและเพม่ิ พนู รายไดแผนดนิ โดยการแกไขวิธีเก็บภาษอี ากรแบบเดิม เชน เปลี่ยนเก็บอากร คานาจากหางขาวมาเปนเงิน ทรงต้ังภาษีอากรใหม อีก 38 ชนิด และทรงกําหนดระบบเจาภาษี นายอากรใหม โดยรัฐเก็บภาษีเองเฉพาะภาษีที่สําคัญบางอยางดวยพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลา เจาอยหู ัวทรงพระปรีชาสามารถในการพาณิชยมานับแตสมัยรัชกาลท่ี 2 จนทรงไดรับการยกยอง จากสมเด็จพระบรมชนกนาถวา เปน “เจาสัว” เพราะทรงเชี่ยวชาญในดานการคากบั ตางประเทศ เปนอยางยิ่ง โดยเฉพาะการคากับจีน เปนผลใหมีพระราชทรัพยสวนพระองคเปนจํานวนมาก กอนเสด็จข้ึนครองราชย พระราชทรัพยดังกลาวนี้บรรจุไวในถุงแดงเก็บรักษาไวในพระคลังขางท่ี

56 ตอมาเรียกวา “เงินถุงแดง” (ถึงรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว รัชกาลท่ี 5 พ.ศ. 2436 ทรงใชเ งินถุงแดงเปน คาปฏิกรรมสงคราม ภายหลงั เกิดเหตุการณความขัดแยงระหวาง ไทยกบั ฝรัง่ เศส เมื่อครง้ั วกิ ฤตการณ ร.ศ. 112) ดา นพระศาสนา ทรงเปนองคอ ัครศาสนปู ถัมภกตามพระราชประเพณี ในรัชสมัย ของพระองค ผลที่เกิดจากการท่ีทรงพระราชศรัทธาในพระพุทธศาสนา คือ ความเจริญรุงเรือง ทางศิลปกรรมแขนงตาง ๆ โดยเฉพาะสถาปตยกรรม ซ่ึงมีลักษณะเฉพาะเปนพระราชนิยม เชน การเปลีย่ นแปลงสวนหลังคาโบสถ ไมมีชอฟา ใบระกา หางหงส หนาบันประดับกระเบ้ืองเคลือบ จานชามจนี เชน ที่วดั ราชโอรสาราม จติ รกรรมกม็ ีลักษณะผสมผสานแบบจีน ตลอดรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัว แผนดินสยามมีความม่ันคง ทงั้ ทางดานการปกครอง เศรษฐกจิ และสังคม ทั้งนี้ กด็ ว ยพระบารมีปกเกลา ดวยพระปรีชาสามารถ และพระวิจารณญาณที่กวางไกล พระราชภารกิจ ท่ีทรงมี ทําใหบา นเมอื งเปรียบเสมือนฐานแหงความม่ันคง และความเจริญของประเทศที่ไดรับการบูรณาการ โดยพระบาทสมเด็จพระเจาอยูหัวในอีกหลายรชั กาล ตอมา จากการทพ่ี ระองคทรงประกอบพระราชกรณียกิจ เพื่อบานเมืองอยางเต็มพระสติกําลังตลอดเวลาแหง รัชกาล ทรงไดร บั การถวายราชสดดุ ีจากพระบาทสมเด็จ พระจอมเกลาเจาอยูหัววา “พระองคทานเปนหัวใจ แผนดิน” ภาพ : วดั ราชโอรสาราม

57 1.4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยหู ัว (รชั กาลที่ 4) พระราชประวตั ิ พระบาทสมเดจ็ พระจอมเกลาเจาอยูห ัว พระนามเดมิ วา สมเด็จเจาฟามงกุฎ เปน พ ร ะ ร า ช โอ ร ส ใ น พ ร ะ บ า ท ส ม เด็ จ พ ร ะ พุ ท ธ เ ลิ ศ ห ล า น ภ า ลั ย กั บ ส ม เ ด็ จ พ ร ะ ศ รี สุ ริ เย น ท ร า บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมอ่ื วันพฤหัสบดีที่ 18 ตุลาคม พ.ศ. 2347 เสด็จขึ้นครอง ราชสมบตั ิ เมือ่ วนั พุธที่ 2 เมษายน พ.ศ. 2394 เสด็จสวรรคต เมอ่ื วันพฤหัสบดที ี่ 1 ตุลาคม พ.ศ. 2411 พระราชกรณยี กิจ ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว ไทยตองเผชิญกับการคุกคาม โดยการแผขยายอํานาจและอิทธิพลของจักรวรรดินิยมตะวันตกรอบดาน โดยเฉพาะอังกฤษกับ ฝร่ังเศส ดังนั้น เพื่อความอยูรอดของประเทศไทยในฐานะประเทศเอกราชประเทศเล็กซึ่งดอยกวา อังกฤษและฝรงั่ เศส จึงตองดําเนินนโยบายการเจรจาผอ นปรนทางการทตู การทําสนธสิ ัญญาไมตรี และพาณชิ ยก ับประเทศตา ง ๆ พระราชกรณียกิจที่สําคัญย่ิงของพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจาอยูหัว คือ การรักษาเอกราชของชาติ เพราะในรัชสมัยของพระองคตรงกับสมัยลัทธิจักรวรรดินิยมท่ี ชาติมหาอาํ นาจตะวนั ตกโดยเฉพาะองั กฤษและฝรั่งเศสกําลังแขงขันแสวงหาอาณานิคม พระองค ทรงตระหนักวาถึงเวลาท่ีสยามตองยอมเปดสัมพันธภาพกับประเทศตะวันตก โดยทําสนธิสัญญา

58 ในลักษณะใหม เม่ือสมเด็จพระราชินีนาถวิกตอเรียแหงอังกฤษทรงแตงต้ังเซอรจอหน เบาวริง เปนอัครราชทูตผูมีอํานาจเต็มเชิญพระราชสาสนมาเจรจาทําสนธิสัญญาทางไมตรีกับสยาม ใน พ.ศ. 2398 พระองคท รงตอ นรบั อยางสมเกยี รติ และโปรดเกลา ฯ ให เซอรจ อหน เบาวร ิง เขาเฝา เพ่ือเจรจากันเปนการภายในแบบมิตรภาพกอน ซึ่งเปนที่ประทับใจของอัครราชทูตอังกฤษมาก การเจรจาเปนทางการใชเวลาไมนานก็ประสบความสําเร็จ อังกฤษและสยามไดลงนามใน สนธิสัญญาไมตรีและพาณิชยตอกันในวันท่ี 18 เมษายน พ.ศ. 2398 เปนที่รูจักกันในนามวา สนธิสญั ญาเบาวริง ทีม่ า : https://www.napoleon.org/wp-content/thumbnails/uploads/2002/03/454871_1-tt-width-500-height- 247-crop-1-bgcolor-ffffff-lazyload-0.jpg พระองคทรงวางรากฐานในการยอมรับความเจริญกาวหนาแบบอารยประเทศ มาใชในสยาม เชน การรบั ชาวตางประเทศเขามารับราชการดวยการใหเปนลาม เปนผูแปลตํารา เปน ครูหดั ทหารบกและโปลิศ ซ่ึงโปรดใหจดั ต้งั ขน้ึ ตามแบบยโุ รป นอกจากกิจการดงั กลาวแลว ยังมี งานสมัยใหมเกิดขึ้นอกี มาก เชน การสาํ รวจทําแผนทชี่ ายแดนพระอาณาเขต การต้ังโรงพมิ พอักษร ในพระบรมมหาราชวัง เพ่ือพิมพหนังสือราชกิจจานุเบกษา เผยแพรกฎหมาย คําสั่ง ขาวราชการ ตา ง ๆ สรา งโรงกษาปณสทิ ธกิ าร (ปจจบุ นั เปน กรมธนารักษ) เพื่อใชทําเงินเหรียญแทนเงินพดดวง ใชอัฐทองแดงและดีบุกแทนเบี้ยหอย จัดต้ังศุลกสถาน (กรมศุลกากร) สถานท่ีเก็บภาษีอากร มีถนนสําหรบั ใชร ถมา เกดิ ตกึ แถวและอาคารแบบฝร่ัง โรงสไี ฟ โรงเล่อื ยจักร ฯลฯ นอกจากน้ีทรงทํานุบํารุงพระพุทธศาสนาใหเจริญรุงเรืองย่ิงขึ้น ทรงกอต้ังคณะ ธรรมยตุ ิกนกิ าย ทรงบูรณะและปฏสิ งั ขรณพ ระอารามท่ีสรางคางในรัชกาลกอนใหลุลวงเรียบรอย ท่สี าํ คัญยิง่ คือ ไดท รงปฏิสังขรณพระปฐมเจดียเปน งานใหญ ดา นการศึกษา พระองคทรงตระหนักถึงความสําคญั ของการศกึ ษาวา เปนรากฐาน สําคญั ในการพฒั นาบานเมืองใหท นั สมยั แบบตะวันตก จึงทรงรเิ ริม่ สนบั สนุนการศกึ ษาภาษาองั กฤษ และวิทยาการสมยั ใหมของโลกตะวนั ตก โดยเฉพาะดา นดาราศาสตร ทรงมีพระอัจฉริยภาพเปนที่

59 ประจักษเลื่องลือในวงการดาราศาสตรทั่วโลก ดวยทรงสามารถคํานวณวันเวลาและสถานท่ีเกิด สุริยปราคาไดอยา งถูกตอ งแมน ยาํ จนไดร บั การยกยองวาเปน “พระบิดาแหง วทิ ยาศาสตรไ ทย” 1.5 พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหวั (รัชกาลท่ี 5) พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยหู ัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาจุฬาลงกรณ เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลาเจา อยหู วั กบั สมเดจ็ พระเทพศิรินทรา บรมราชินี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวันอังคารที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2396 เสด็จขึ้นครองราชสมบัติ เม่อื วันพฤหสั บดีท่ี 1 ตลุ าคม พ.ศ. 2411 เสด็จสวรรคต เม่ือวนั อาทติ ยท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 พระราชกรณียกิจ พระราชกรณียกิจของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวมีมากมาย เปนอเนกประการ แตท่ีอยูในความทรงจําของอาณาประชาราษฎร ไดแก พระราชกรณียกิจที่ ทรงเลิกทาส โดยใชวิธีผอนปรนเปนระยะ พอมีเวลาใหผูเปนนายและตัวทาสเองไดปรับตัว ปรับใจ ทรงพระราชดาํ รเิ รม่ิ จัดการศึกษาในทุกระดับ ทรงตั้งโรงเรียนหลวงขน้ึ เพอื่ ใหก ารศกึ ษาแกค นทกุ ชนั้ ตั้งแตเ จานายในราชตระกลู ไปจนถงึ ราษฎรสามัญ ในตอนกลางและตอนปลายรชั กาลของพระองค การศึกษาเจรญิ กา วหนามากขึ้น มีโรงเรียนวิชาชีพช้ันสูงหลายแหงเกิดข้ึน เชน โรงเรียนนายรอย โรงเรียนนายเรือ โรงเรียนกฎหมาย โรงเรียนแพทยาลัย และโรงเรยี นยนั ตรศึกษา เปนตน

60 พระราชกรณยี กจิ สาํ คัญอกี ประการหนึ่ง คือ การปฏริ ูประบบการเงนิ การคลังของ ประเทศและการปฏริ ูประบบบริหารราชการแผนดิน ดา นการเงนิ การคลัง ทรงต้ังหอรัษฎากรพิพัฒน เม่ือ พ.ศ. 2416 เพื่อจัดระบบรายรับของประเทศใหเต็มเม็ดเต็มหนวยข้ึนกวาแตกอน ทดแทน วิธีการทีใ่ ชเจาภาษีนายอากรเปน เครอื่ งมือ ทรงพระราชดาํ ริแกไขระบบบรหิ ารราชการแผน ดนิ ครง้ั ใหญ เม่ือ พ.ศ. 2435 โดยทรงยกเลิกระบบเสนาบดีแบบเดิม แลวทรงแบงราชการเปนกระทรวงจํานวน 12 กระทรวง ทรงแบงหนาท่ีใหชัดเจน และเหมาะกับความเปนไปของบานเมืองในรัชสมัยของ พระองค นอกจากนี้ยังมีพระราชกรณียกิจดานการสาธารณูปโภค และสาธารณสุข โปรดเกลา ฯ ใหท ดลองจัดการสขุ าภิบาลหวั เมืองข้นึ เปนแหงแรกท่ีตําบลทาฉลอม เมืองสมุทรสาคร เม่อื พ.ศ. 2448 โปรดเกลาฯ ใหสรางทางรถไฟหลวง สายแรกระหวางกรุงเทพฯ - นครราชสีมา และริเริ่ม กิจการดา นไฟฟา ประปา และโทรเลข สวนดานการ สาธารณสุข โปรดเกลาฯ ใหกอต้ังโรงพยาบาลขึ้นเปน แหงแรก เมื่อ พ.ศ. 2431 พระราชทานนามวา “โรงศริ ิราชพยาบาล” ปจจบุ ัน คือ “โรงพยาบาลศิริราช” ภาพ : โรงพยาบาลศริ ริ าช สว นพระราชกรณยี กจิ ที่สาํ คญั ที่สดุ คือ การที่ทรงรักษาอิสรภาพของชาตไิ วไ ดรอด ปลอดภัย ในขณะที่ประเทศเพ่ือนบานโดยรอบทุกทิศตองตกเปนอาณานิคมของชาติตะวันตก แตชาติไทยสามารถดาํ รงอธปิ ไตยอยไู ดอยา งนา อศั จรรย โดยสรปุ พระบาทสมเดจ็ พระจุลจอมเกลา เจา อยหู วั ทรงดาํ เนนิ การปฏิรูปประเทศ ในลักษณะ “พลกิ แผน ดนิ ” ซึง่ สงผลเปนคุณประโยชนอ ยา งใหญหลวงตออาณาประชาราษฎร และ กอ ใหเ กดิ ความเจรญิ รุงเรอื งเปน อเนกอนันตแ กบานเมอื งทา มกลางกระแสการคุกคามของจกั รวรรดิ นยิ มตะวันตกในขณะนนั้ พระราชกรณียกิจตาง ๆ ลวนเปนการวางรากฐานและเปนตนแบบของ ความเจรญิ ทั้งดานการปกครอง เศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรมของประเทศไทยสืบตอมาจนถึง ปจ จุบนั

61 1.6 พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจา อยูหวั (รัชกาลท่ี 6) พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟามหาวชิราวุธ เป นพระ ราชโอรสในพระบาทสมเด็ จพระ จุ ลจ อมเกล าเจ า อยู หั วกั บสม เด็ จพร ะศรี พั ชริ นทร า บรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสดจ็ พระบรมราชสมภพ เมื่อวันเสารท่ี 1 มกราคม พ.ศ. 2423 เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวันอาทิตยท่ี 23 ตุลาคม พ.ศ. 2453 เสด็จสวรรคต เมอื่ วันพฤหสั บดีที่ 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 พระราชกรณียกิจ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลา เจาอยูหัว มีพระราชกรณียกิจอันเปนคุณูปการ ตอประชาชนชาวไทยและประเทศมากมาย ดวย พ ร ะ ปรี ช า ส า มา ร ถ ดุ จ นั กป ร า ช ญ ข อ งพ ร ะ อง ค โดยทรงวางแผนการพัฒนาดานตาง ๆ เรมิ่ จากการ ที่พระองคม ีพระราชดําริในการทีจ่ ะนําพาประเทศ ไปสคู วามเจริญใหท ัดเทียมกับนานาอารยประเทศ ซ่ึงทรงเนนการใหการศึกษาแกพสกนิกรเปน ภาพ : จฬุ าลงกรณมหาวิทยาลัย

62 ประการสําคัญ ทรงปรับปรุงโรงเรียนมหาดเล็กซึ่งต้ังในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว เปน “โรงเรียนขาราชการพลเรือนของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัว” เมื่อ พ.ศ. 2453 และโปรดสรางอาคารเรียนท่ีอําเภอปทุมวัน เมื่อ พ.ศ. 2458 ตอมาทรงสถาปนา ข้ึนเปน จุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย เม่ือ พ.ศ. 2459 โปรดใหตราพระราชบัญญัติโรงเรียนราษฎร ใน พ.ศ. 2461 พรอ มทัง้ ทรงขยายงานดานประถมศึกษาใหก วา งขวางขึน้ พระราชกรณียกิจการพัฒนาประเทศที่สําคัญ คือ ทรงเปลี่ยนธงชาติจาก ธงชางเผือกเปน “ธงไตรรงค” เชนปจจุบัน นอกจากนี้ยังมีพระราชกรณียกิจในการสรางความเจริญ กาวหนา ใหกบั ประเทศอีกดา นหนง่ึ คือ พระราชกรณียกิจเพ่ือการพัฒนาเศรษฐกิจ ทรงจัดต้ังคลัง ออมสิน (ปจจุบนั คอื ธนาคารออมสิน) ทรงกอตง้ั บรษิ ทั ปนู ซีเมนตไทย น อ ก จ า ก น้ี ยั ง มี พ ร ะ ร า ช ก ร ณี ย กิ จ ด า น กิ จ ก า ร ก อ ง เ สื อ ปา แ ล ะ ก อ ง ลู ก เ สื อ พระองคทรงจัดตั้งกองเสือปา เม่ือวันท่ี 1 พฤษภาคม พ.ศ. 2454 มีพระราชประสงค ที่จะฝกหัดอบรมขาราชการพลเรือนใหไดรับ การฝกอบรมอยางทหาร เปนพลเมืองที่มี ระเบียบวินัยและมีความสามัคคีในชาติ สวน กองลูกเสือโปรดเกลาฯ ใหจัดต้ังเปนกิจการ ของเยาวชนตั้งขึ้นคูกับกองเสือปา เม่ือวันท่ี 1 กรกฎาคม พ.ศ. 2454 และไดรับการยกยองวา เปนพระบดิ าแหง ลูกเสอื ไทย ภาพ : กองลูกเสือหลวง แมพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกลาเจาอยูหัว จะทรงพระปรีชาสามารถทางดาน การปกครอง ทรงมีความเปนประชาธปิ ไตยแตช าวไทยและชาวตางประเทศก็รจู ักพระองคและยกยอง พระองคทางดานอักษรศาสตรม ากกวามพี ระราชนพิ นธม ากมายท้งั ภาษาไทยและภาษาอังกฤษ เชน พระขรรคเพชร ศรอี ยุธยา นายแกวนายขวัญ เปนตน ในรัชสมัยของพระองคนับเปนยุครุงเรืองของกิจการพิมพและหนังสือพิมพ ทรงไดร บั การถวายพระราชสมัญญาวา “สมเดจ็ พระมหาธรี ราชเจา” หมายถึง พระมหากษัตรยิ ผ เู ปน ปราชญท่ยี ง่ิ ใหญ มใิ ชจะทรงเปนปราชญดา นอกั ษรศาสตร ผรู จนาคาํ ประพนั ธหลากหลายประเภท จํานวนมากเทานน้ั หากแตท รงเปนพระเจา แผน ดินผมู ีความสุขุมคัมภีรภาพ ทรงมพี ระราชวสิ ยั ทศั น ท่ีกวางไกล จึงทรงวางแผนบริหารประเทศในลักษณะ “การต้ังรับและปองกัน” ปญหาที่อาจจะ เกิดข้ึนในอนาคต เชน การปองกันตนเองของพลเรือน การวางระบบใหการศึกษาแกราษฎร ทั้งประเทศ

63 1.7 พระบาทสมเด็จพระปกเกลา เจา อยูห ัว (รชั กาลที่ 7) พระราชประวัติ พระบาทสมเดจ็ พระปกเกลาเจาอยูหัว พระนามเดิมวา สมเด็จเจาฟาประชาธิปก ศกั ดิเดชน เปน พระราชโอรสในพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลาเจาอยูหัวกับสมเด็จพระศรีพัชริน ทราบรมราชินีนาถ พระบรมราชชนนีพันปหลวง เสด็จพระบรมราชสมภพ เม่ือวันพุธที่ 8 พฤศจิกายน พ.ศ. 2436 เสดจ็ ข้ึนครองราชสมบัติ เมื่อวนั พฤหสั บดีท่ี 26 พฤศจิกายน พ.ศ. 2468 ทรงสละราชสมบัติ เมื่อวันท่ี 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 เสด็จสวรรคต เมื่อวันศุกรท่ี 30 พฤษภาคม พ.ศ. 2484 พระราชกรณียกจิ พระองคทรงริเริ่มสิ่งใหมใหปรากฏในแผนดินหลายประการ ทั้งการเมือง การปกครอง เศรษฐกิจ และสงั คม โดยเฉพาะการวางรากฐานระบบขาราชการพลเรือนไทยในยุค ปจ จบุ นั อันมาจากแนวพระราชดําริ 4 ประการ คือ 1) ใหขาราชการพลเรือนอยูในระเบียบเดียวกัน 2) ใหเลือกสรรผูมีความรูความสามารถเขารับ ราชการ 3) ใหขา ราชการพลเรือนยึดถือการเขารับ ราชการเปนอาชีพ และ 4) ใหขาราชการพลเรือน มีวินยั ซึ่งจากแนวพระราชดาํ ริน้ี ทรงรางกฎหมาย วาดวยระเบียบขาราชการพลเรือนข้ึนเปนคร้ังแรก นอกจากน้ียังมีพระราชกรณยี กจิ ตาง ๆ ดังตอไปน้ี ภาพ : อนสุ าวรยี ป ระชาธิปไตย

64 ดานการปกครอง พระองคมีพระราชปรารภจะพระราชทานรัฐธรรมนูญ ใหแด คนไทยแตถูกทักทวงจากพระบรมวงศชั้นผูใหญ จึงไดระงับไปกอน ตอมาเกิดเหตุการณปฏิวัติ โดยคณะราษฎรในวันท่ี 24 มถิ ุนายน พ.ศ. 2475 พระองคจ ึงยนิ ยอมสละพระราชอาํ นาจ และเปน พระมหากษัตรยิ ภ ายใตร ฐั ธรรมนูญ นําไปสูการต้ังรัฐสภาและรัฐบาล เพ่ือบริหารราชการแผนดิน ตอมามีการรางรัฐธรรมนูญฉบับใหม และพระราชทานรัฐธรรมนูญสําหรับการปกครองแผนดิน เม่ือวนั ที่ 10 ธนั วาคม พ.ศ. 2475 ดานการศึกษาและการศาสนา ทรงปฏริ ปู มหาวิทยาลยั โดยทรงสรางกลไกการปฏิรูป มีการแตงต้ังคณะกรรมการปฏิรูปจุฬาลงกรณมหาวิทยาลัย นับเปนคร้ังแรกที่ผูหญิงและผูชาย ไดรับความเสมอภาคทางการศึกษา มีโอกาสเขารับการศึกษาระดับปริญญาตรี คณะแพทยศาสตร ดานศาสนา ทรงจัดพิมพพระไตรปฎกฉบับพิมพอักษรไทยสมบูรณ ขนานนามวา “พระไตรปฎก สยามรฐั ” 1.8 พระบาทสมเดจ็ พระปรเมนทรมหาอานันทมหดิ ล พระอัฐมรามาธิบดินทร (รชั กาลที่ 8)

65 พระราชประวัติ พระบาทสมเด็จพระปรเมนทรมหาอานันทมหิดล พระอัฐมรามาธิบดินทร พระนามเดิมวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาอานันทมหิดล เปนพระราชโอรสในสมเด็จ พระมหติ ลาธเิ บศร อดุลยเดชวิกรม พระบรมราชชนก กับสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี เสด็จพระบรมราชสมภพ เมื่อวนั อาทิตยที่ 20 กันยายน พ.ศ. 2468 เสด็จข้ึนครองราชสมบัติ เมอื่ วันเสารที่ 2 มีนาคม พ.ศ. 2477 เสด็จสวรรคต เม่ือวนั อาทิตยที่ 9 มิถนุ ายน พ.ศ. 2489 พระราชกรณียกิจ พ ร ะ ร า ช ก ร ณี ย กิจ ใน กา ร บริ หา ร จั ด ก า ร ข อง พ ร ะ บา ทส มเ ด็ จ พ ร ะ ปร เ ม น ท ร มหาอานันทมหดิ ล ดานการปกครอง ไดพ ระราชทานรฐั ธรรมนญู แหงราชอาณาจักรไทย พุทธศักราช 2489 ซ่ึงเปนรัฐธรรมนญู ฉบับถาวรฉบับที่ 2 ประกาศใชหลังจากรัฐธรรมนูญฉบับถาวร ฉบับที่ 1 พทุ ธศักราช 2475 ทปี่ ระกาศใชมาเปนเวลา 14 ป การแกไ ขความบาดหมางระหวางชาวไทย - จนี โดยพระองคไ ดเ สดจ็ ประพาสสาํ เพง็ อยางเปน ทางการ โดยมีพระราชประสงคสําคญั ทีจ่ ะเชื่อมสัมพันธไมตรีระหวางชาวไทยกับชาวจีน นอกจากน้ี พระองคไดทรงประกอบพระราชกรณียกิจท่ีมีความสําคัญและเปนคุณประโยชนแก ประเทศชาติอยา งไพศาล ในฐานะพระประมุขสูงสุดของ ประเทศไทย ซง่ึ เปนประเทศเอกราช โดยการเสด็จพระราช ดําเนินตรวจพลสวนสนามกองทหารสหประชาชาติ พรอ มดวยลอรด หลุยส เมานตแบตเตน ผูบัญชาการ ทหารฝายสัมพันธมิตรในเอเชียตะวันออกเฉียงใต การเสด็จพระราชดําเนินในคร้ังนี้เปนการประกาศ ยื น ยั น แ น ชั ด ถึ ง ส ถ า น ภ า พ ค ว า ม เ ป น เ อ ก ร า ช ข อ ง ภาพ : ตรวจพลสวนสนามกองทหารสหประชาชาติ ประเทศไทย สรางขวัญและกําลังใจใหแกประชาชน ชาวไทยอยางดีย่ิง

66 1.9 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) พระราชประวตั ิ พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) พระนามเดิมวา พระวรวงศเธอ พระองคเจาภูมิพลอดุลยเดช เปนพระราชโอรสในสมเด็จพระมหิตลาธิเบศร อดุลยเดชวกิ รมพระบรมราชชนก กบั สมเดจ็ พระศรนี ครนิ ทราบรมราชชนนี เสดจ็ พระบรมราชสมภพ เมื่อวันจันทรท ่ี 5 ธนั วาคม พ.ศ. 2470 เสด็จขึน้ ครองราชสมบัติ เม่ือวันที่ 9 มิถุนายน พ.ศ. 2489 และ ในวนั ที่ 5 พฤษภาคม พ.ศ. 2493 โปรดเกลาใหต้ังการพระราชพิธีบรมราชาภิเษกตามแบบอยาง โบราณราชประเพณี มีพระปฐมบรมราชโองการแกประชาชนชาวไทยวา “เราจะครองแผนดิน โดยธรรม เพ่ือประโยชนสุขแหงมหาชนชาวสยาม” เสด็จสวรรคต เม่ือวันพฤหัสบดีท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 พระราชกรณียกจิ พระราชกรณียกิจของพระองคใ นระยะเรม่ิ แรก ทรงเนน การแกไ ขปญ หาเฉพาะหนา นําไปสูการพัฒนา เนนการเกษตรเปนหลัก เพราะราษฎรสวนใหญของประเทศประกอบอาชีพ กสกิ รรม ทรงตระหนกั วาเกษตรกรสว นใหญการศึกษานอ ย ขาดหลักวิชาสมยั ใหมตองเผชิญปญหา ดานทรัพยากรธรรมชาตินา้ํ ดนิ ปา ไม แตกตา งกนั ไปในแตละภูมิภาค พระองคมีพระราชประสงค ใหเ กษตรกรเรยี นรเู ร่ืองการอาชีพ มีการพัฒนาที่เหมาะสมสอดคลองกับสภาพแวดลอม ดังท่ีทรง พระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดตง้ั ศูนยศ กึ ษาการพัฒนาอันเนอื่ งมาจากพระราชดาํ รขิ นึ้ ในภมู ภิ าคตา ง ๆ ไดแก

67 1. ศูนยศ ึกษาการพัฒนาหว ยฮองไคร จงั หวัดเชยี งใหม 2. ศูนยศ ึกษาการพัฒนาภูพาน จงั หวัดสกลนคร 3. ศูนยศ ึกษาการพัฒนาหว ยทราย จงั หวดั เพชรบุรี 4. ศนู ยศ กึ ษาการพฒั นาเขาหนิ ซอน จังหวัดฉะเชิงเทรา 5. ศูนยศ กึ ษาการพัฒนาอาวคงุ กระเบน จังหวัดจนั ทบุรี 6. ศนู ยศ กึ ษาการพฒั นาพิกุลทอง จังหวัดนราธวิ าส พระราชกรณียกิจดานการพัฒนาท่ีสําคัญ คือ การบริหารจัดการทรัพยากร ธรรมชาติและสงิ่ แวดลอ มเปนส่ิงท่ที รงสนพระราชหฤทัยอยางย่ิง ทรงตระหนักวาปญหาเกษตรกร มาจากทรพั ยากรธรรมชาตแิ ละส่งิ แวดลอมท่ีเส่ือมโทรม ถูกทาํ ลายจาํ นวนมาก ทรงคดิ คน ดัดแปลง ปรับปรุง และแกไขดวยการพัฒนาท่ีดําเนินการไดงาย ไมยุงยากซับซอน สอดคลองกับสภาพ ความเปนจรงิ ของความเปนอยู และระบบนเิ วศในแตละภูมภิ าค พระราชกรณียกิจที่ทรงปฏิบัติมา ตลอดรชั สมัยเปนท่ียอมรบั ทรงสรางรปู แบบที่เปนตัวอยางของการพัฒนาแบบยั่งยืน ผสมผสาน ความตอ งการของราษฎรใหเ ขา กบั การประกอบอาชีพ โดยทรงนําพระราชดําริมาปฏิบัติจริง และ สามารถพัฒนาใหเปน ทฤษฎีใหม ซึ่งเปนระบบการจดั การที่ดนิ และแหลงนา้ํ เพื่อการเกษตรท่ีย่ังยืน ทาํ ใหเกษตรกรสามารถดาํ เนินชวี ติ ไดอยางมคี วามสขุ ตามหลักปรชั ญาของเศรษฐกจิ พอเพียง พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช ทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ เพือ่ การพฒั นาประเทศ โดยทรงเนนคนเปนศูนยกลางตลอดมา พระองคเปนตนแบบการบริหาร จัดการท่ีดีในทุกพระราชภารกิจ ในฐานะพระมหากษัตริยภายใตรัฐธรรมนูญ ทรงเก้ือหนุน การบริหารราชการทุกรัฐบาล แนวพระราชดําริจํานวนมากท่ีพระราชทานใหรัฐบาลนําไปปฏิบัติ ลวนมีจุดมุงหมายใหประชาชนชาวไทยมีความสุข ไดรับบริการจากรัฐอยางท่ัวถึง เขาถึงทรัพยากร ของชาติอยา งเทาเทียมกนั และใชท รัพยากรอยา งชาญฉลาด พระราชกรณียกิจในชว งสมยั ตน ๆเปน ลกั ษณะ ของการพัฒนาสังคม เชน การรณรงคหาทุนเพ่ือ กอสรางอาคารพยาบาล การตอสูโรคเร้ือนของ มลู นธิ ริ าชประชาสมาสัย การจัดต้ังโรงเรยี นสงเคราะห เด็กยากจน พระราชกรณียกจิ ดา นการพฒั นาทส่ี าํ คญั ยงิ่ คือ งานพัฒนาท่ีเกี่ยวของกับน้ํา ศาสตรท้ังปวง ที่เกี่ยวกับนํ้า ทั้งการพัฒนา การจัดหาแหลงนํ้า การเกบ็ กกั น้ํา การระบาย การควบคุม การทาํ นา้ํ เสยี ใหเ ปน น้ําดี ตลอดจนการแกไขปญหาน้ําทวม นอกจากนี้ ยังมีพระราชดํารเิ กย่ี วกับการแกไ ขปญ หานาํ้ เสยี เชน โครงการ “นา้ํ ดไี ลนํา้ เสีย” ในการแกไข

68 ปญหามลพิษทางนํ้า โดยทรงใชนํ้าที่มีคุณภาพดีจากแมนํ้าเจาพระยาใหชวยผลักดันและเจือจางน้ํา เนา เสียใหอ อกจากแหลง น้าํ ของชมุ ชนภายในเมืองตามคลองตาง ๆ แนวพระราชดาํ รดิ านการเกษตรทสี่ ําคญั คอื “ทฤษฎใี หม” เปนการใชประโยชน จากพน้ื ท่ีทม่ี ีอยจู าํ กัดใหเ กิดประโยชนสงู สดุ พ.ศ. 2540 ประเทศไทยประสบปญหาภาวะเศรษฐกิจตกต่ํา พระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช พระราชทานหลักปรัชญาของเศรษฐกิจพอเพียง ทรงชี้แนะ แนวทางการดําเนินชีวติ ใหแกราษฎร เปนผลใหเกิดการพัฒนา สังคมและทรัพยากรบุคคลอยางมั่นคง ย่งั ยืน และสงบสุข โครงการอันเน่ืองมาจากพระราชดําริในรัชสมัยของ พระองคมที ้ังสน้ิ มากกวา 4,000 โครงการอยใู นความรับผิดชอบ ของสํานกั งานคณะกรรมการพิเศษเพ่ือประสานงานโครงการ อันเน่อื งมาจากพระราชดาํ ริ (สาํ นกั งาน กปร.) น อ ก จ า ก น้ี พ ร ะ อ ง ค ยั ง ท ร ง มี พ ร ะ ป รี ช า ส า ม า ร ถ ในศาสตรส าขาตาง ๆ ซ่ึงสงผลตอการพัฒนาท้ังส้ิน ทั้งในดาน การประดิษฐ ไดแก การประดิษฐ “กังหันชัยพัฒนา” ซึ่งเปน เครอื่ งกลเตมิ อากาศแบบทนุ ลอย งานทางดานวรรณศลิ ป พระองคท รงเชย่ี วชาญในภาษาหลายภาษาทรงพระราชนิพนธ บทความ แปลหนังสือ เชน นายอินทรผูปดทองหลังพระ ติโต พระมหาชนก และพระมหาชนก ฉบับการตนู เปนตน งานทางดา นดนตรี พระองคท รงพระปรชี าสามารถเปนอยางมาก และรอบรูในเรื่อง การดนตรเี ปนอยา งดี พระองคท รงดนตรีไดหลายชนิด เชน แซ็กโซโฟนคลาริเน็ต ทรัมเปต กีตาร และเปย โน พระองคย ังไดป ระพันธเพลงที่มีความหมายและไพเราะหลายเพลงดวยกัน เชน เพลง พระราชนพิ นธแ สงเทียน เปนเพลงแรก นอกจากนยี้ งั มเี พลงสายฝน ยามเยน็ ใกลรุง ลมหนาว ย้ิมสู สายลม คา่ํ แลว ไกลกงั วล ความฝน อนั สูงสุด เราสู และเพลงพรปใ หม เปนตน

69 ตลอดรัชสมัยพระองคไดทรงทุมเทกําลัง พระวรกาย และกาํ ลังพระสติปญญา เพ่ือพสกนิกร ของพระองค ดังที่ปรากฏในโครงการอนั เนอ่ื งมาจาก พระราชดําริตาง ๆ ซึ่งเปนพระราชกรณียกิจดาน การพัฒนาเพ่ือบําบัดทุกขบํารุงสุขของประชาชน เพ่ือใหประชาชนของพระองคมีความเกษมสุข โดยเทาเทียมกัน กลาวไดวา นับแตเม่ือพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช เสด็จเถลิง ถวัลยราชสมบัติ พระองคทรงบําเพ็ญพระราช กรณียกิจนานัปการ เพื่อประโยชนสุขของปวงอาณา ประชาราษฎรและความเจริญกาวหนาของชาติ บานเมอื งเปนอเนกประการยังผลใหราษฎร อยูเย็น เปน สขุ ภายใตพ ระบรมโพธสิ มภารตลอดมา พระองค จึงทรงเปน ม่ิงขวญั ศนู ยร วมจติ ใจ และพลังสามัคคีของคนไทยทง้ั ชาติตลอดกาลนิรันดร

70 1.10 สมเดจ็ พระเจาอยหู วั มหาวชริ าลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกรู (รัชกาลท่ี 10) พระราชประวตั ิ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร พระนามเดิมวา สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณ เปนพระราชโอรสพระองคเดียวในพระบาทสมเด็จ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลที่ 9) กับสมเด็จพระนางเจาสิริกิติ์ พระบรมราชินีนาถ เสดจ็ พระราชสมภพ เม่อื วันจนั ทรที่ 28 กรกฎาคม พ.ศ. 2495 พระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช มีพระบรมราชโองการโปรดเกลา โปรดกระหมอมใหป ระกาศสถาปนาสมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟาวชิราลงกรณ ข้ึนเปน สมเด็จ พระบรมโอรสาธริ าช เจาฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกฎุ ราชกมุ าร เมอ่ื วันท่ี 28 ธันวาคม พ.ศ. 2515 ภายหลงั จากพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รัชกาลท่ี 9) เสด็จสวรรคต เมอ่ื วนั ท่ี 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559 สภานิติบัญญัตแิ หง ชาติรบั ทราบมตคิ ณะรัฐมนตรี กราบบังคมทูล เชญิ สมเดจ็ พระบรมโอรสาธิราช เจา ฟา มหาวชิราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร เสด็จข้ึนครองสิริราช สมบัตสิ บื ราชสันตตวิ งศเ ปนพระมหากษตั รยิ  รชั กาลท่ี 10 เม่ือวันที่ 29 พฤศจกิ ายน พ.ศ. 2559 ตอมาในวันท่ี 1 ธันวาคม พ.ศ. 2559 พลเอกเปรม ติณสูลานนท ผูสําเร็จราชการ แทนพระองค นายพรเพชร ลขิ ิตชลชยั ประธานสภานติ บิ ัญญัตแิ หงชาติ พลเอกประยุทธ จันทรโอชา นายกรัฐมนตรี นายวรี ะพล ตัง้ สวุ รรณ ประธานศาลฎกี า เขาเฝาทูลละอองพระบาท กราบบังคมทูลเชิญข้ึน ครองราชยเ ปน พระมหากษตั ริย รชั กาลที่ 10 แหงพระบรมราชจกั รีวงศ โดยสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช

71 เจาฟามหาวิชราลงกรณ สยามมกุฎราชกุมาร ทรงตอบรับข้ึนทรงราชย เฉลิมพระปรมาภิไธยวา “สมเด็จพระเจา อยหู ัวมหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร” พระราชกรณียกิจ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ทรงปฎิบัติพระราช กรณียกิจ เพ่อื แบงเบาพระราชภาระในพระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภมู ิพลอดลุ ยเดช (รชั กาลท่ี 9) และสมเดจ็ พระนางเจาสิริกิต์ิพระบรมราชินีนาถ มาตั้งแตครั้งยังทรงพระเยาวเร่ิมตั้งแตการตาม เสดจ็ พระราชดาํ เนนิ ไปยงั ภูมิภาคตา ง ๆ เพื่อทอดพระเนตรความเปนอยูและ ความทุกขยากเดือดรอนของราษฎร ทรงเรียนรูแนวทางการพระราชทาน ความชว ยเหลือราษฎรซ่งึ ประสบปญหา แตกตางกันในแตละพ้ืนที่โดยเฉพาะ การพัฒนาอาชีพ การพัฒนาแหลงนํ้า และการพัฒนาชีวิตความเปนอยูของ ราษฎรผยู ากไรในถ่ินทรุ กันดาร ทําใหทรงเขา พระราชหฤทัยถึงความทกุ ขย ากของราษฎรทกุ หมเู หลา นอกจากนี้ พระองคทรงเอาพระราชหฤทัยใสเก่ียวกับการสงเสริมการศึกษาของ เยาวชนไทยโดยทรงรบั โรงเรียนหลายแหงไวใ นพระราชูปถัมภ เน่อื งจากทรงตระหนักวาการศึกษา จะสามารถพฒั นาเยาวชนซ่ึงเปนกําลังหลักในการพัฒนาประเทศชาติในอนาคต จึงพระราชทาน พระราชดําริดานการสงเสริมการศึกษา ไดแก “โครงการทุนการศึกษาสมเด็จพระเจาอยูหัว มหาวชิราลงกรณ บดนิ ทรเทพยวรางกูร” เพ่ือสนบั สนนุ การสงเสริมการศกึ ษาแกเดก็ และเยาวชน ในยามท่ีราษฎรประสบความเดือดรอนเนื่องจากภัยพิบัติทางธรรมชาติ เชน เม่ือครั้งเกิดมหาอุทกภัยในป พ.ศ. 2554 พระองคไดเสด็จพระราชดําเนินไปทรงเย่ียมพสกนิกร ยังพ้ืนทต่ี า ง ๆ เพอื่ สรางขวญั กาํ ลังใจ และยังไดพ ระราชทานความชวยเหลือแกร าษฎรผูประสบภัย สรา งความปล้มื ปต ิแกผไู ดรับพระมหากรณุ าธคิ ุณเปน อยางย่ิง เปนตน พระราชภาระสําคัญประการหนงึ่ ท่ีทรงปฏิบัติตอเนื่อง คือ การเสด็จแทนพระองค พระบาทสมเดจ็ พระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลที่ 9) ไปทรงปฏิบัติพระราชกรณียกิจ ทง้ั ในประเทศและตา งประเทศ โดยการเสดจ็ พระราชดาํ เนนิ แทนพระองคไปทรงเยอื นมติ รประเทศ ทัว่ ทกุ ทวปี นอกจากจะเปน การเจรญิ สัมพันธไมตรีระหวา งประเทศไทยและประเทศตา ง ๆ ใหแ นน แฟน ย่งิ ข้ึนแลว ยงั ไดท อดพระเนตรกจิ การอนั เปน ประโยชนตา ง ๆ อนั จะนํามาใชในการพัฒนาประเทศ โดยเฉพาะดา นการทหาร

72 สาํ หรบั การเสด็จพระราชดาํ เนินแทนพระองคใ นประเทศนนั้ ไดเสด็จพระราชดาํ เนนิ ไปในการพระราชพธิ สี าํ คญั หลายโอกาส อาทิ การเปล่ียนเครือ่ งทรง “พระพทุ ธมหามณรี ตั นปฏมิ ากร” หรือ “พระแกวมรกต” ตามฤดูกาล การบําเพ็ญพระราชกุศล เน่ืองในวันสําคัญทางศาสนา การตรึงหมุดธงชัยเฉลิมพล และพระราชทานธงชัยเฉลิมพล การพระราชทานปริญญาบัตร ในสถาบันการศึกษาตาง ๆ การพระราชทานพระราชวโรกาสใหเอกอัครราชทูตประเทศตาง ๆ เฝาทลู ละอองพระบาทถวายราชสาสน และอกั ษรสาสน ตราต้ัง ทงั้ ยงั พระราชทานพระราชวโรกาส ใหนายทหารและนายตํารวจช้นั นายพล เฝา ทลู ละอองพระบาท ถวายสัตยปฏิญาณในโอกาสเขารับ ตําแหนง การทุมเทพระวรกายปฏิบัติพระราชกรณียกิจนอยใหญ โดยมิทรงวางเวนของ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชิราลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร สะทอนถึงพระราชหฤทัยมุงมั่น ในการขจัดทุกขบ าํ รุงสขุ แกพ สกนกิ ร เพ่ือสืบสานพระราชปณิธานของพระบาทสมเด็จพระปรมินทร มหาภมู พิ ลอดลุ ยเดช (รัชกาลที่ 9) และสมเดจ็ พระนางเจาสริ ิกิตพ์ิ ระบรมราชนิ นี าถ ซ่งึ ยังประโยชนส ขุ แกราษฎรทกุ หมูเหลา สบื มา นอกจากนี้ สมเด็จพระเจาอยูหัวมหาวชริ าลงกรณ บดินทรเทพยวรางกูร ยังทรง หวงใยและทรงคํานึงถึงความอยูดีมีสุขของประชาชนเปนสําคัญ และพระองคมีพระราชปณิธาน แนว แนทจ่ี ะทาํ ใหประเทศชาติมนั่ คงและประชาชนมชี ีวิตความเปน อยทู ด่ี ขี ้ึน ดว ยมพี ระราชประสงค ท่ีจะสบื สาน รักษา และตอยอดโครงการอันเนื่องมาจากพระราชดําริและแนวพระราชดําริตาง ๆ ในการบําบัดทุกขและบํารุงสุขใหประชาชนและพัฒนาประเทศใหเจริญกาวหนาทรงพระกรุณา โปรดเกลา ฯ ใหห นว ยราชการในพระองค รว มกับหนว ยราชการตาง ๆ และประชาชน ทุกหมูเหลาที่มี จิตอาสา บําเพ็ญสาธารณประโยชนในพ้ืนท่ีตาง ๆ เพื่อบรรเทาความเดือดรอน และแกไขปญหา ใหแกป ระชาชน ไมวา จะเปนปญหาน้ําทว มในเขตชุมชน ปญหาการจราจร และอ่ืน ๆ เพ่ือสืบสาน พระราชปณิธานพระบาทสมเด็จพระปรมินทรมหาภูมิพลอดุลยเดช (รัชกาลท่ี 9) ที่ทรงหวงใย ปญหาน้ําทวมและปญหาการจราจร ในเขตพื้นที่กรุงเทพมหานครและจังหวัดตาง ๆ ซึ่งพระองค ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหจัดโครงการจิตอาสา “เราทําความดี ดวยหัวใจ” ระหวางวันท่ี 28 กรกฎาคม - 3 สิงหาคม พ.ศ. 2560 ในพื้นที่กรุงเทพมหานครกอน เพื่อเปนแบบอยางในการพัฒนา สภาพแวดลอม และความเปน อยใู นชมุ ชนใหมีสภาพที่ดขี นึ้ โครงการจติ อาสา “เราทาํ ความดี ดวยหัวใจ” โครงการในพระราชดําริ สมเด็จพระเจาอยูหัว ไดปลุกจิตสํานึกในการทําความดี ปลูกฝงใหคนทุกเพศทุกวัย ไดตื่นตัวในการบําเพ็ญตน ใหเปน ประโยชนแกส ังคม ชมุ ชน และประเทศชาติ กิจกรรมทายเร่อื งท่ี 1 พระราชกรณียกจิ ของพระมหากษตั ริยไ ทยสมัยรัตนโกสินทร (ใหผเู รยี นไปทาํ กจิ กรรมทายเรอ่ื งที่ 1 ที่สมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรียนรูป ระกอบชุดวชิ า)

73 เรื่องท่ี 2 คุณประโยชนข องบคุ คลสําคัญ กรมพระราชวังบวรมหาสุรสงิ หนาท (บญุ มา) กรมพระราชวังบวรมหาสุรสิงหนาท ทรงรวมศึกสงครามขับไลอริราชศัตรูปกปอง พระราชอาณาจักรตลอดพระชนมชพี ของพระองค ซ่ึงพระองคไดเสด็จไปในการพระราชสงคราม ทั้งทางบกและทางเรือในรัชสมัยสมเด็จพระเจากรุงธนบุรี จํานวน 16 คร้ัง ในรัชสมัย พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช จาํ นวน 8 ครัง้ โดยเฉพาะอยางยง่ิ ในการทาํ สงคราม เกาทัพกบั พมา นอกจากพระองคจะทรงอุทิศพระองคเสด็จไปในการศึกสงครามกอบกูเอกราชและ ปองกนั พระราชอาณาจักรตลอดพระชนมชีพแลว ยังทรงเสริมสรางความมั่นคงใหแกบานเมือง เมื่อทรงเห็นวาบานเมืองสงบเรียบรอยเปนปกติสุข ไดทรงอุปถัมภบํารุงการพระศาสนา ศลิ ปะ วรรณกรรม และสถาปตยกรรม ทรงเปน ประธานรวมกบั พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก สังคายนาพระไตรปฎก ทรงสรางวัดชนะสงคราม (วัดตองปุ) วัดเทวราชกุญชร (วัดสมอแครง) วัดปทุมคงคา (วดั สาํ เพง็ ) วัดสวุ รรณดาราราม เปน ตน ทาวสุรนารวี รี สตรเี มืองนครราชสีมา เหตุการณประวัติศาสตรอันเปนที่มาแหงวีรกรรมของทาวสุรนารี เกิดข้ึนเม่ือ พุทธศักราช 2369 หลังจากพระบาทสมเด็จพระน่ังเกลาเจาอยูหัวเสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติ ไดเ พยี ง 2 ป พระราชพงศาวดารกรุงรตั นโกสินทร รัชกาลท่ี 3 ฉบับเจาพระยาทิพากรวงศ บันทึก ความไววา \"เจา อนุเวียงจนั ทนเปน กบฏ..ฝา ยอนุเวียงจนั ทนต ัง้ แตกลับไปถงึ เมอื งแลวกต็ รกึ ตรอง ทีจ่ ะคดิ มาประทุษรา ยตอกรุงเทพมหานครจึงใหมหาอุปราช ราชวงศ สุทธิสารกับทาวเพ้ียขุนนาง ผูใหญมาปรึกษาวาที่กรุงเดี๋ยวน้ีมีแตเจานายเด็ก ๆ ขุนนางผูใหญก็นอยตัวฝมือทัพศึก ก็ออ นแอ ทั้งเจา พระยานครราชสมี ากไ็ มอ ยูห วั เมอื งรายทางกไ็ มม ีทก่ี ีดขวาง การเปนท่ีหนักหนาแลว ไมควรเราจะเปนเมืองขึน้ ชาวองั กฤษก็มารบกวนอยูเราจะยกทัพไปตีเอากรุงก็เหน็ จะไดโ ดยงา ย...\" เจาอนุวงศ หรือเรียกกันเปนสามัญวา เจาอนุตามท่ีกลาวถึงในพระราชพงศาวดารนี้ เปนบตุ รพระเจาบุญสารเสด็จขึ้นครองนครเวียงจนั ทน ตอจากเจาอินทวงศเปนผูมีความสวามิภักด์ิตอ กรุงเทพฯ มาแตรชั กาลพระบาทสมเด็จพระพุทธเลศิ หลา นภาลัยและรบั ทาํ ราชการตาง ๆ โดยแข็งขัน สืบมา จนเปนที่สนิทชิดชอบพระราชอัธยาศัยสวนมูลเหตุที่เจาอนุวงศคิดเปนกบฏ จะเขามาตี กรุงเทพฯ กลา ววา เนือ่ งจากทลู ขอครวั ชาวเวยี งจนั ทน ท่ีถูกกวาดตอนมาแตครั้งกรงุ ธนบรุ ีเพือ่ จะนํา กลับไปบา นเมืองแตพ ระบาทสมเดจ็ พระนัง่ เกลาเจา อยูหัวไมพระราชทานใหตามประสงคดวยทรง

74 พระราชดําริวา ครัวชาวเวียงจันทนเ หลา น้ีไดต้งั ภูมิลาํ เนาอยเู ปน หลกั แหลงมนั่ คงแลว ซ่ึงเปน เหตุให เจา อนวุ งศมคี วามอปั ยศ จึงเปน กบฏจะยกทัพเขามาตกี รุงเทพมหานคร การเตรียมกําลังเขามาตีกรุงเทพฯ ครั้งน้ันเจาอนุวงศไดไปเกลี้ยกลอมบรรดา หวั เมืองตาง ๆ ใหเขารวมดวยเจาเมืองใดขัดขืนก็ฆาเสีย มีเจาเมืองกาฬสินธุ เปนตน ราษฎรและ เจาเมอื งอ่นื ๆ พากันกลวั อาํ นาจยอมเขาดวยหลายเมือง เม่ือเห็นวามีกําลังมากพอก็ใหยกกองทัพ ไปพรอ มกันที่เมอื งนครราชสีมา การท่ีกองทัพของเจาอนุวงศยกผานเมืองตาง ๆ ไปโดยสะดวกก็โดยใชอุบายลวง เจา เมอื งกรมการรายทางวา มศี ภุ อกั ษรจากกรุงเทพฯ โปรดใหเกณฑกองทัพมาชวยรบกับอังกฤษ เจาเมืองกรมการเมอื งหลงกลและพากันเช่ือฟงจัดหาเสบียงอาหารใหและไมมีใครขัดขวางยอมให ผานไปแตโดยดีทุกเมอื ง เม่ือเจาอนุวงศยกกองทัพมาตั้งอยูที่เมืองนครราชสีมานั้นเปนเวลาท่ีเจาพระยา นครราชสีมาไมอยู ไปราชการท่ีเมอื งขุขันธค งมีแตก รมการผูนอ ยรักษาเมืองอยู เชน พระยาพรหม ยกรบัตร เปนตนเจาอนุวงศไดสั่งใหพระยาพรหมยกรบัตรเตรียมกวาดครอบครัวขึ้นไปเมือง เวียงจันทนใหเสร็จภายในเวลา 4 วัน พระยาพรหมยกรบัตรกลัวอํานาจก็จําตองยอมทําตามและ แกลงจดั หาหญิงรูปงามใหเ จา อนวุ งศเพ่ือลวงใหต ายใจ ฝายพระยาปลัดซ่ึงไปราชการกับเจาเมอื งนครราชสีมาเมื่อทราบขาววาเจาอนุวงศ ลงมากวาดตอนครัวเมืองนครราชสีมาไปเปนจํานวนมาก จึงขออนุญาตเจาพระยานครราชสีมา กลับมาชว ยครอบครวั และชาวเมืองไดเขา เฝา เจา อนุวงศ โดยลวงเจาอนุวงศวา เจาเมืองนครราชสีมา หนีไปเสียแลวเจาอนุวงศหลงเช่ือ ก็มอบใหพระยาปลัด และพระยาพรหมยกรบัตรควบคุมครัว เมอื งนครราชสีมา ออกเดินทางไปเมืองเวยี งจนั ทน เหตุการณที่ครอบครัวชาวเมืองนครราชสีมา รวมกําลังกันตอสูครั้งนี้เอง ท่ีไดเกิด วีรสตรคี นสาํ คญั ขึน้ ในประวตั ิศาสตรของชาตไิ ทยน่นั คอื ทานผูห ญงิ โม ภริยาพระยาปลดั ไดค วบคุม กําลังฝายผูหญิงหนุนชวยสูรบอยางองอาจกลาหาญ โดยคบคิดวางแผนกับผูนําฝายชาย และ กรมการเมอื งจัดหาหญิงสาวใหน ายทัพนายกอง ทีค่ วบคมุ ครอบครวั ไปจนถึงช้ันไพรจนพวกลาวกับ ครอบครัวชาวเมืองสนทิ เปนอันดี แลว ออกอุบายแจงวาครอบครวั ทีอ่ พยพไปไดร ับความยากลําบาก อดอยาก ขอมดี ขวาน ปน พอจะไดย งิ เนือ้ มากินเปนเสบยี งเลย้ี งครอบครัวไปตามทาง เม่ือเดินทางถึงทุงสัมฤทธ์ิก็พรอมใจกันเขาสูทัพลาว ดวยอาวุธอันมีอยูนอยนิด บางกต็ ัดไมตะบองเสย้ี มเปนหลาว สามารถฆาฟน ศัตรลู มตายเปน จํานวนมาก หลังจากชัยชนะของ ชาวครอบครวั เมืองนครราชสมี าครัง้ น้ี ทําใหเ จา อนวุ งศหวาดหว่นั ไมกลาที่จะยกทัพลงมายังกรุงเทพฯ พากนั ถอยทพั กลบั ไป และถกู ปราบจบั ตัวมาลงโทษที่กรงุ เทพฯ ในที่สุด

75 จากวรี กรรมของคุณหญิงโมทีไ่ ดรวบรวมครอบครัวชายหญิงชาวเมืองนครราชสีมา เขาตอสูขาศึกศัตรูจนแตกพายไปครั้งน้ัน เปนเหตุใหเจาอนุวงศไมยกทัพไปตีกรุงเทพ ฯ พระบาทสมเด็จพระนั่งเกลาเจาอยูหัวไดทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ พระราชทานบําเหน็จ ความชอบแตง ตั้งข้ึนเปนทา วสรุ นารี สมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรสี รุ ยิ วงศ (ชว ง บญุ นาค) สมเด็จเจาพระยาบรมมหาศรีสุริยวงศ เปนบุคคลท่ีมีบทบาทเดนท่ีสุดทานหนึ่งใน ประวตั ศิ าสตรการเมอื งการปกครองของไทย ช่อื เสยี งและความสามารถของทา นเรม่ิ ปรากฏขน้ึ ตั้งแต ในรชั กาลที่ 3 เปน ตน มา นอกจากน้พี ระองคไ ดร บั การแตงตั้งเปน ผูส าํ เรจ็ ราชการแผน ดนิ ในระหวา งทร่ี ชั กาลท่ี 5 ยังไมทรงบรรลนุ ิติภาวะ จากการท่ีพระองคศึกษาภาษาอังกฤษทําใหเปนผูท่ีมีความคิดทันสมัย กา วหนากวา คนอ่นื ๆ ในสมัยนั้น พระองคไดนําความเจริญของตะวนั ตกทั้งทางดานศิลปวิทยาการ และเทคโนโลยีสมัยใหมมาใช ทางดานศาสนา พระองคไ ดท ํานุบํารุงพทุ ธศาสนาโดยการสรางและปฏสิ ังขรณว ดั วา อารามตา ง ๆ เปนจาํ นวนมากทัง้ ในพระนครและหัวเมอื ง ทางดานวรรณกรรม การละคร และดนตรี พระองคไดสงเสริมใหมีการแปล พงศาวดารจนี เปนภาษาไทย ทางดา นสถาปตยกรรมและการกอสราง พระองคไดรบั มอบหมายงาน ดานนี้มาตั้งแตสมัยรัชกาลท่ี 3 ใหทําการทํานุบํารุงบานเมืองใหมั่นคงและเจริญรุงเรือง ไดแก การสรางถนน ขุดคคู ลอง การสรางปอมปราการ สมเดจ็ พระเจา บรมวงศเ ธอ กรมพระยาดาํ รงราชานภุ าพ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ทรงเปนพระราชโอรส องคที่ 57 ในพระบาทสมเด็จพระจอมเกลา เจา อยูหัว เจา จอมมารดาชุม ธดิ าพระอพั ภันตริกามาตย (ดิศ) ตน สกลุ “โรจนดิศ” เปน เจาจอมมารดา ประสูตใิ นพระบรมมหาราชวัง เมอื่ วนั ท่ี 21 มิถุนายน พ.ศ. 2405 ทรงประกอบพระกรณียกจิ ดานตาง ๆ ซึ่งลว นแตเ ปนงานใหญ และงานสาํ คัญอยางยิ่ง ของบา นเมือง ทรงเปนกาํ ลังสาํ คญั ในการบรหิ ารประเทศหลายดาน และทรงเปนท่ีไววางพระราช หฤทยั ในพระบาทสมเด็จพระจลุ จอมเกลา เจา อยูหัว เปนอยางสูง ผลงานดานตาง ๆ ของพระองค แสดงใหเหน็ ถึงพระอัจฉรยิ ภาพอันสูง เปนที่ประจักษแกมหาชนทุกยุคทุกสมัย พระราชกรณียกิจ ดา นตา ง ๆ ของพระองค มดี ังน้ี

76 1. ดานการศกึ ษา ถึงแมวาพระองคจะทรงปฏิบัติหนาที่ทางการศึกษา อยูในชวงระยะเวลาส้ันเพียง ประมาณ 3 ป (พ.ศ. 2333 - 2335) แตพระองค ทรงมีพระดําริริเริ่มเปนเย่ียมในพระกรณียกิจ ดา นนี้ ไดแก 1) ทรงเร่ิมงานจัดการศึกษาเปนคร้ังแรก เมื่อพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกลา เจาอยูหัวโปรดเกลาฯ ใหเปลี่ยนสภาพ “โรงเรียนทหารมหาดเล็ก” ซ่ึงเปนโรงเรียนฝกสอนวิชา ทหารใหแกน ายรอย นายสิบ ในกรมทหารมหาดเลก็ มาเปน โรงเรียนสําหรับพลเรือน มีช่ือเรียกวา “โรงเรียนพระตาํ หนักสวนกุหลาบ” และพระองคทรงดํารงตาํ แหนง ผูจัดการโรงเรยี น 2) ในขณะที่ทรงดํารงตาํ แหนงอธบิ ดีกรมธรรมการ ไดท รงจัดวางระเบยี บการบรหิ าร ราชการของกรมและโรงเรียน กลา วคือ ทรงวางระเบยี บ ขอบงั คับตาํ แหนงหนาที่เสมียน พนักงาน ในการเขา รบั ราชการ การเล่ือนตาํ แหนง ลาออก ลงโทษ ตลอดจนทรงกําหนดใหมีการตรวจสอบ และรายงานผลตรวจโรงเรียนท้งั ในกรงุ และหัวเมืองของพนักงานดว ย 3) ทรงขยายการศึกษาโดยอาศัย “วัด” ซึ่งเปนสถานที่ถายทอดวิชาความรู และ อบรมศีลธรรมใหแกราษฎรมาแตโ บราณ และ “วดั มหรรณพาราม” เปนโรงเรียนหลวงแหงแรกท่ี ทรงจัดต้ังขึ้น ซ่ึงการศึกษาลักษณะน้ีไดขยายออกไปอยางกวางขวางทั่วกรุงเทพฯ ในเวลาตอมา และเมอ่ื ทรงปรับปรุงหลักสูตรและวิธีการสอน ตลอดจนจัดพิมพตําราเรียนเรียบรอยแลว ไดทรง ขยายการศกึ ษาออกไปสรู าษฎรตามหวั เมอื งตา ง ๆ โดยทรงจดั ตั้งโรงเรียนหลวงข้ึนทั่วประเทศ เม่ือป พ.ศ. 2435 4) ทรงรเิ รม่ิ จัดใหม ีการตรวจสอบตําราเรียนและออกประกาศรับรอง ท้ังน้ี เพ่ือให นักเรียนมีความรู และความสามารถอยางเหมาะสม และทรงกําหนดใหมีการปรับปรุงหลักสูตร ตําราเรียนข้ึนใหม คอื ตาํ ราแบบเรยี นเรว็ 5) ทรงจดั ตง้ั “โรงเรียนฝกหัดขา ราชการพลเรือน” เมื่อ พ.ศ. 2442 ในขณะท่ีทรง ดํารงตําแหนงเสนาบดีกระทรวงมหาดไทย ซ่ึงตอมา ใน พ.ศ. 2453 พระบาทสมเด็จ พระมงกุฎเกลา เจา อยหู วั ทรงพระกรุณาโปรดเกลาฯ ใหเ ปลย่ี นชอื่ เปน “โรงเรียนมหาดเล็ก” และ เปลี่ยนเปน “จฬุ าลงกรณม หาวิทยาลยั ” ในเวลาตอมา 6) ทรงปรับปรุงและแกไขขอบกพรองตาง ๆ ของหอพระสมุดวชิรญาณ ซ่ึงเปน หอสมุดแหงเดียวในพระนคร เชน ทรงกําหนดใหมีการแตงตั้งคณะกรรมการดําเนินงาน จัดงบประมาณสําหรับซอ้ื หนังสือ กําหนดระเบียบวิธกี ารยืม และการเปนสมาชิก เปนตน

77 2. ดา นมหาดไทย เปนกิจการสาํ คญั ยงิ่ ในการบริหารประเทศ พระองคทรงมีบทบาทสําคัญยิ่งในการ กอตั้งและปฏิรูปการจัดระเบียบการปกครอง ภายในประเทศ และการบริหารราชการของ กระทรวงมหาดไทย ไดแ ก 1) ทรงจัดการบังคับบัญชางานภายในกระทรวง ใหมีรูปแบบเปนระบบราชการ ชัดเจนขนึ้ มลี ําดับข้นั การบังคับบญั ชา มกี ารแบง งานและเลอื กสรร ผมู คี วามรูค วามสามารถเขารับ ราชการ โดยการจัดสอบคดั เลือก ตลอดจนออกระเบียบวินัยตา ง ๆ เชน เลกิ ประเพณใี หข าราชการ ทํางานอยูที่บาน กําหนดใหมีการประชุมขาราชการทุกวัน กําหนดเวลาการทํางาน ตลอดจนจัด ระเบียบสง ราง เขยี น และเกบ็ หนังสอื ราชการ เปน ตน 2) ทรงจัดระบบการปกครองสวนภูมิภาค ซ่ึงเรียกวา “ระบบเทศาภิบาล” ไดเปน ผลสําเร็จ และนับวาเปนผลงานสําคัญท่ีสุดของพระองค โดยทรงรวมหัวเมืองตาง ๆ จัดเขาเปน “มณฑล” และมี “ขาหลวงเทศาภิบาล” เปนผูบังคับบัญชา อยูในอํานาจของเสนาบดี กระทรวงมหาดไทยอกี ชนั้ หนึง่ สาํ หรบั การแบง เขตยอยลงไปเปนจังหวัด อําเภอ ตําบล และหมูบาน นั้น ใน พ.ศ. 2440 ไดอ อก “พระราชบญั ญัติลกั ษณะการปกครองทองท”่ี บงั คับใชทั่วพระราชอาณาจักร พระราชกรณียกิจดานการปกครองสวนทองถิ่นท่ีสําคัญอีกประการหน่ึง คือ ทรงริเร่ิมจัดตัง้ “การสขุ าภบิ าลหัวเมือง” ในป พ.ศ. 2448 โดยเร่มิ ที่ ตาํ บลทาฉลอม จังหวัดสมุทรสาคร เปนแหงแรก และนับเปน การปูพืน้ ฐานการปกครองสวนทองถ่ินดังน้ัน พระกรณียกิจดานมหาดไทย ทุกประการ จงึ ลวนแตเปนคุณประโยชนแ กประเทศชาตแิ ละประชาชนยงั่ ยนื มาจนถงึ ปจ จุบนั นอกจากพระราชกรณียกิจดา นการศกึ ษาและดานมหาดไทยแลว พระองคยงั ทรงรบั พระราชภาระจัดการและมสี ว นรวมในการปรบั ปรงุ กิจการดานอ่นื ๆ อกี หลายดาน ไดแ ก ดานการ ปาไม ซึ่งทรงริเริ่มกอต้ังกรมปาไมข้ึน เพ่ือใหหนวยงานของรัฐไดเขาไปควบคุมดูแลกิจการปาไม โดยตรง และทรงริเริ่ม ใหดําเนินการออกพระราชบัญญัติ กฎกระทรวง และกฎขอบังคับตาง ๆ เพอื่ เปนผลประโยชนข องกรมปา ไมเ ปนหลักสําคัญ และเปนรากฐานในการ ปฏบิ ตั งิ านของกรมปา ไม มาจนถึงปจ จุบนั ทรงริเร่มิ การออกโฉนดทด่ี ิน 3. ดานสาธารณสขุ ทรงรบั ภาระในการจดั การโรงเรียนแพทยตอจาก พระเจานองยาเธอ พระองคเจา ศรีเสาวภางค ทรงมีพระดําริริเร่ิมใหมีโอสถศาลา สําหรับรับหนาที่ผลิตยาแจกจายใหราษฎรใน ตาํ บลหา งไกล ซง่ึ ปจ จุบัน คอื สถานอี นามยั และทรงจัดตง้ั ปาสตุรสภา สถานทีป่ อ งกันโรคพิษสุนัขบา ซ่ึงในปจจุบันโอนไปอยูในสังกัดของสถานเสาวภา สภากาชาดไทย นอกจากน้ีพระองคยังทรงรับ

78 พระภารกิจดานงานสรรพากร และงานอุตสาหกรรมโลหกิจ ซ่ึงเปนแนวทางพัฒนางานมาจนถึง ปจ จุบนั ดว ย 4. ดา นศลิ ปวฒั นธรรม ทรงริเริ่มและวางรากฐานการดําเนินงานของกิจการพิพิธภัณฑสถานแหงชาติ หอสมุดแหงชาติ และพระองคทา นก็ทรง อทุ ิศเวลา ทรงพระนิพนธหนงั สือ ตาํ ราตาง ๆ ดานประวัติศาสตร และโบราณคดี อนั เปนมรดกทางปญญาของชาวโลกมาจนกระทั่งทุกวนั นี้ จนไดร บั การยกยอ งวา เปน บิดาทางโบราณคดีและประวตั ศิ าสตรไทย พลเรือเอกพระเจา บรมวงศเธอ กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศักดิ์ พลเรือเอกพระเจา บรมวงศเธอ กรมหลวงชมุ พรเขตอดุ มศกั ด์ิ พระบดิ าแหงราชนาวไี ทย ถงึ แมว าเสด็จในกรมฯ จะทรงแกไข ปรับปรุง ระเบียบการศึกษาใหมีความกาวหนา แตสถานท่ตี ้ัง โรงเรยี นนายเรอื นั้นไมมที ตี่ ง้ั เปนหลักแหลงทม่ี น่ั คง ตอ งโยกยายสถานท่ีเรยี นบอ ย ๆ ซึ่งเปนเหตุผล ประการหนึ่งที่ทําใหผลการเรียนของนักเรียนนายเรือไมดีเทาที่ควร เสด็จในกรมฯ ทรงพยายาม ทกุ วถิ ที างทจ่ี ะปรบั ปรงุ กจิ การดา นน้ใี หก าวหนา จงึ ไดนําความขึ้นกราบบังคมทูล พระบาทสมเด็จ พระจุลจอมเกลา เจาอยูหัว ขอพระราชทานที่ดินเพ่ือตั้งเปนโรงเรียนนายเรือ ซ่ึงไดทรงพระกรุณา โปรดเกลาฯ พระราชทานทด่ี นิ บรเิ วณพระราชวงั เดิม ฝงธนบุรี และไดดดั แปลงเปน โรงเรียนนายเรอื เมือ่ ป พ.ศ. 2448 พระอัจฉริยะดา นการดนตรี พระองคทรงมีอจั ฉรยิ ะทางดา นการดนตรี ทรงพระราช นพิ นธเพลงไวห ลายเพลง ไดแก เพลงดอกประดู (เพลงสัญลักษณของกองทัพเรือ) เพลงเดินหนา เพลงดาบของชาติ ซ่งึ ทรงนพิ นธไ วเ ปน โคลงส่ีสภุ าพ และเพลงสรรเสริญพระบารมี สํานวนขับรอง ของทหารเรือนอกจากนีพ้ ระองคยังศึกษาวิชาแพทยแ ผนโบราณรบั รกั ษาบคุ คลทั่วไปโดยทรงเลา เรียน กับพระยาพิษณุฯ หัวหนาหมอหลวงแหงพระราชสํานัก โดยพระองคจะไมทรงยินยอมรักษาใคร จนกวา จะไดร ับการทดลองแมน ยําแลววา เปนยาทร่ี กั ษาโรคชนดิ พ้ืน ๆ ใหหายขาดไดเสียกอนท่ีจะ รักษาผปู ว ย ทรงตั้งฐานทัพเรือท่ีสัตหีบ ดวยพระองคทรงมีความเห็นทางดานยุทธศาสตรวา สมควรใชพื้นที่บริเวณตําบลสัตหีบสรางเปนท่ีมั่นสําหรับกิจการทหารเรือข้ึนตามชายฝงและ เกาะตาง ๆ ในอาวสัตหีบ เพราะทําเลเหมาะแกการสรางเปนฐานทัพเรือตามพระราชประสงค ดังน้นั พระองคจ งึ ทูลเกลาฯ ขอพระราชทานทด่ี ินที่สตั หีบเพอื่ เปนกรรมสทิ ธแิ์ กกองทพั เรอื ในดา นการปอ งกันฐานทัพ ทรงใหความเห็นวา ควรสรางปอมปนใหญขนาดต้ังแต 16 นว้ิ ลงมาจนถึง 4.7 นวิ้ และปน ยงิ เคร่ืองบินดว ย ไวบนยอดเกาะตา ง ๆ ในอา วสตั หีบ

79 ศาสตราจารยพระยาอนุมานราชธนราชบัณฑิต พระยาอนุมานราชธน เปนบุคคลผูใฝหาความรูมาต้ังแตเด็ก ชอบสะสมหนังสือ อานหนังสอื ศึกษาในชั้นตนที่โรงเรียนบานพระยานานาพิพิธภาษี (โต บุนนาค) ตอมาเขาเรียนท่ี โรงเรยี นอัสสมั ชัญ จบถึงชน้ั มธั ยมปที่ 4 เริ่มแรกทํางานที่โอสถศาลารฐั บาล และโรงแรมโอเรียลเต็ล ตามลาํ ดับ และไดเขารับราชการในกรมศุลกากร ตาํ แหนง เสมียนพนักงาน ดว ยความขยันในหนาที่ การงาน ทา นจงึ ไดร ับเล่อื นตาํ แหนง ตามลาํ ดับพรอ มกบั รับพระราชทานบรรดาศักด์ิเปน ขุน หลวง พระ พระยา โดยเปนพระยาอนุมานราชธน ตําแหนง ผชู ว ยอธบิ ดกี รมศุลกากร ตอมาหลวงวิจิตรวาทการ ซ่ึงขณะนั้นดํารงตําแหนงอธิบดีคนแรกของกรมศิลปากร ไดชักชวนใหท า นเขา รบั ราชการในกรมศลิ ปากรในตําแหนง หัวหนากองศิลปวิทยา จนในท่ีสุดเปน อธิบดีกรมศิลปากร ชวงที่ทานดํารงตําแหนงอธิบดีกรมศิลปากร ไดรับแตงต้ังเปนราชบัณฑิต หลังเกษียณอายุราชการทานไดด ํารงตําแหนงผูรกั ษาการตําแหนง นายกราชบัณฑิตยสถาน โดยเปน ประธานกรรมการชําระปทานกุ รม ประธานกรรมการทาํ อกั ขรานุกรมภมู ศิ าสตรไ ทย ประธานกรรมการ บัญญัติศัพทภาษาตางประเทศเปนภาษาไทย และประธานคณะบรรณาธิการคําสารานุกรมไทย เปน ตน ผลงานของพระยาอนุมานราชธน ทานเปน บคุ คลท่ไี ดร บั การยกยอ งวา เปน นกั ปราชญ เปนบุคคลท่ีแสวงหาความรู จึงเปนบุคคลผูรอบรูในหลายสาขาวิชา เปนที่รูจักของชาวไทยและ ตางประเทศ มดี งั นี้ 1. งานดา นประวตั ศิ าสตร ไดแ ก งานแปลเร่อื ง อารยธรรมยุคดึกดาํ บรรพ บันทึก ความรตู า ง ๆ ทเ่ี ปนจดหมายโตต อบระหวางพระยาอนุมานราชธนกบั สมเดจ็ เจาฟา กรมพระยา นรศิ รานวุ ตั ตวิ งษ 2. งานดานภาษาศาสตร ทานเปน นกั นิรกุ ตศิ าสตร เขยี นตํารานริ กุ ติศาสตรเผยแพร ทั้งภาษาไทยและภาษาตา งประเทศ และเปนตําราเรยี น 3. งานดา นมานษุ ยวทิ ยา ทานไดเขยี นตําราเรื่อง วัฒนธรรม ฟนความหลังชวี ิตชาวไทย สมัยกอนและการศึกษาเร่ืองประเพณีไทย ประกอบดวยประเพณีเกี่ยวกับชีวิต เกิด - ตาย ปลกู เรือน การแตงงาน ประเพณเี กี่ยวกบั เทศกาลตรษุ - สารท เปน ตน ทานเปน ผูวางรากฐานการศกึ ษาความรูทางดานคติชนวิทยา ซ่ึงไดรวบรวมงาน เกี่ยวกับนิทานพน้ื บาน การละเลน ความเช่อื และประเพณี โดยแปลนิทานของตา งประเทศ วิจารณ นิทานไทย ซึ่งผลงานของทานตีพิมพโดยใชนามปากกา “เสฐียรโกเศศ” รวมกับนาคะประทีป ผลงานบางเรือ่ งทีท่ า นแตง เอง ไดแ ก หโิ ตปเทศ ทศมนตรี นิยายเบงคลี กถาสริตสาคร ทิวาราตรี พันหน่งึ ทวิ า นิทานอิหรายราชธรรม สบิ สองเรื่อง ฯลฯ

80 4. ทางดานภาษาและวรรณคดี ทา นไดเขยี นสารานกุ รมพรอมคําอธบิ าย และไดจัดทํา พจนานกุ รมฉบบั ราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. 2493 เพ่อื ใชอ า งอิงในภาษาไทยไดอยางถูกตอง ทานเปน ผูร เิ รมิ่ การเรียนวรรณคดี โดยพิจารณาถงึ วรรณศลิ ปและบญั ญตั ิศัพทวรรณคดีในภาษาไทย ผลงานทางดา นวชิ าการของทา นมมี ากมาย ซงึ่ ไดร ับการสรรเสริญทงั้ ภายในประเทศ และตา งประเทศ พรอ มยกยอ งใหทา นเปนปราชญข องประเทศไทย กจิ กรรมทา ยเร่ืองท่ี 2 คุณประโยชนข องบุคคลสาํ คญั (ใหผเู รียนไปทํากิจกรรมทา ยเร่อื งที่ 2 ท่ีสมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรียนรูประกอบชุดวชิ า)

81 หนวยการเรยี นรูท ี่ 4 มรดกไทยสมัยรัตนโกสนิ ทร สาระสาํ คญั ศิลปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนียมประเพณี ที่ไดรบั การสืบสานมายาวนานของไทย ตั้งแตอดีตจวบจนปจจุบันไดถูกส่ังสมและมีคุณคาจนกลายเปนมรดกไทย ซึ่งศิลปวัฒนธรรม ขนบธรรมเนยี ม ประเพณีอันโดดเดนเหลานี้ลวนเปนเอกลักษณท่ีบงบอกความเปนชาติไทยอยาง ชัดเจน หากแตวาการไดรับอิทธิพลทางวัฒนธรรมตางชาติ มีผลทําใหมรดกไทย ตลอดจน วิถีการดําเนินชีวติ คานยิ มและระบบประเพณตี าง ๆ ไดถกู แปรเปลย่ี นตามกาลเวลา ตวั ชว้ี ัด 1. อธิบายความหมายและความสาํ คัญของมรดกไทย 2. ยกตวั อยางมรดกไทยสมัยรตั นโกสนิ ทรไ ดอยา งนอ ย 3 เร่ือง 3. วิเคราะหม รดกไทยสมยั รัตนโกสนิ ทรท ่มี ผี ลตอ การพัฒนาชาติไทย 4. อธบิ ายความหมายความสาํ คัญของการอนรุ กั ษมรดกไทย 5. ยกตัวอยางการมสี ว นรวมในการอนรุ ักษม รดกไทย ขอบขา ยเนอ้ื หา เรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสําคญั ของมรดกไทย เร่ืองที่ 2 มรดกไทยสมัยรัตนโกสนิ ทร 2.1 ดานสถาปต ยกรรม 2.2 ดา นประติมากรรม 2.3 ดานจิตรกรรม 2.4 ดานวรรณกรรม 2.5 ดานดนตรี และนาฏศิลป 2.6 ดานประเพณี 2.7 ดานการแตงกายและอาหาร 2.8 ตัวอยางการมสี ว นรวมการอนุรกั ษมรดกไทยสมยั รตั นโกสนิ ทร

82 เร่ืองท่ี 3 มรดกไทยทม่ี ีผลตอ การพัฒนาชาติไทย เรื่องท่ี 4 การอนรุ กั ษมรดกไทย เรอื่ งที่ 5 การมีสว นรวมในการอนรุ กั ษมรดกไทย สือ่ การเรยี นรู 1. ชดุ ประวัตศิ าสตรช าตไิ ทย รหสั รายวชิ า สค32034 2. สมดุ บนั ทกึ กจิ กรรมการเรยี นรปู ระกอบชุดวชิ า เวลาทใี่ ชใ นการศกึ ษา 24 ชั่วโมง

83 เรอ่ื งที่ 1 ความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย คณะกรรมการอํานวยการวันอนุรักษมรดกไทย ใหความหมายคําวา มรดกไทย หมายถึง มรดกทางวัฒนธรรมท่ีแสดงออกถึงสัญลักษณของความเปนชาติ ซ่ึงไดแก โบราณวัตถุ ศิลปวตั ถุ โบราณสถาน วรรณกรรม ศลิ ปหตั ถกรรม นาฏศลิ ป และดนตรี ตลอดจนถึงการดําเนินชีวิต และคณุ คา ประเพณตี า ง ๆ อันเปน ผลผลิตรว มกนั ของผูค นในผนื แผน ดนิ ในชว งระยะเวลาท่ีผานมา มรดกไทย สามารถแบง ได 7 ประเภท ดงั น้ี 1. โบราณวตั ถแุ ละศลิ ปวตั ถสุ มยั ตาง ๆ หมายถงึ ส่งิ ของ หรอื รองรอยของความเจริญ ในอดีตท่ีผานมา ซ่ึงมีคุณคาตอคนรุนหลัง เชน ศิลปะทวารวดี ลพบุรี สโุ ขทัย อยุธยา และศิลป รัตนโกสินทรโบราณวัตถุสวนมากเปนลวดลายปูนปนและลวดลายดินเผา เศียรพระพุทธรูป เครื่องสงั คโลก ปูนปน รปู ยักษเ ทวดา 2. ศิลปวัตถุ เปนผลงานสรางสรรคทางทัศนศิลปที่ประกอบดวย ผลงานศิลปะ ลกั ษณะตา ง ๆ เชน ภาพเขยี น รปู ปน เครือ่ งลายคราม เครอ่ื งถม เครื่องทอง และส่ิงท่ีทําดวยฝมือ อยางประณีต มคี ุณคา สูงสงในทางศลิ ปะ เปนตน 3. โบราณสถาน เปนหลักฐานเก่ียวกับประวัติของสถานทนี่ ั้น อันเปนประโยชน ในทางศลิ ปะ ประวตั ิศาสตร หรือโบราณคดี รวมถงึ สถานทท่ี ี่เปน แหลง โบราณคดี แหลง ประวัตศิ าสตร และอุทยานประวัติศาสตรดวย โบราณสถานโดยทั่วไป หมายถึง อาคารหรือสิ่งกอสรางท่ีมนุษย สรา งข้นึ ที่มคี วามเกาแก มปี ระวตั ิความเปนมาที่เปน ประโยชนทางดา นศลิ ปะ ประวัติศาสตร หรือ โบราณคดี และยังรวมถึงสถานที่หรือเนินดินที่มีความสําคัญทางประวัติศาสตร หรือมีรองรอย ทเี่ ปนกิจกรรมของมนุษยปรากฏอยู 4. วรรณกรรม หมายถงึ วรรณคดหี รือศลิ ปะ ทเี่ ปน ผลงานอันเกิดจากการคิด และ จินตนาการ แลวเรียบเรียง นํามาบอกเลา บันทึกขับรอง หรือสื่อออกมาดวยวิธีตาง ๆ โดยทั่วไป แลวจะแบงวรรณกรรมเปน 2 ประเภท คือ วรรณกรรมลายลักษณ คือ วรรณกรรมที่บันทึกเปน ตัวหนังสือ และวรรณกรรมมุขปาฐะ อันไดแก วรรณกรรมท่ีเลาดวยปาก ไมไดจดบันทึก ดวยเหตุนี้ วรรณกรรมจึงมีความหมายครอบคลุมกวา งถึงประวตั ิ นทิ าน ตํานาน เร่ืองเลา ขาํ ขนั เรื่องสน้ั นวนิยาย บทเพลง คาํ คม เปนตน 5. ศิลปหตั ถกรรม จาํ แนกเปน ประเภทตา ง ๆ ไดหลายลกั ษณะ เชน การจัดประเภท ของงานศิลปหตั ถกรรมไทยตามประโยชนใชสอย เชน ที่อยูอาศัย เคร่ืองมือประกอบอาชีพ อาวุธ เครอื่ งใชตา ง ๆ เคร่อื งนุงหม ยานพาหนะ และวัตถุท่ีเกี่ยวเนื่องกับความเช่ือ การจัดประเภทของ งานศลิ ปหตั ถกรรมไทยตามวัสดแุ ละกรรมวิธีการผลติ เชน การปน และหลอ การทอและเย็บปกถักรอ ย การแกะสลัก การกอสรา ง การเขยี นหรือการวาด การจกั สาน การทาํ เครอ่ื งกระดาษ และกรรมวธิ อี นื่ ๆ การจัดประเภทของงานศิลปหตั ถกรรมไทยตามสถานภาพของชา ง เชน ศิลปหตั ถกรรมฝม อื ชางหลวง ศลิ ปหัตถกรรมฝมอื ชาวบา น

84 6. นาฏศิลปและดนตรี “นาฏศิลป” หมายถึง ศิลปะการฟอนรํา หรือความรูแบบแผนของการฟอนรํา เปน สงิ่ ทีม่ นษุ ยประดษิ ฐด วยความประณีต งดงาม ใหความบันเทิง โนมนาวอารมณและความรูสึก ของผูชมใหคลอยตาม ศิลปะประเภทน้ีตองอาศัยการบรรเลงดนตรี และการขับรองเขารวมดวย เพือ่ สง เสรมิ ใหเกดิ คณุ คา ยิง่ ขึ้น “ดนตรีไทย” สันนิษฐานวาไดแบบอยางมาจากอินเดียเน่ืองจากอินเดียเปน แหลง อารยธรรมโบราณทส่ี าํ คญั แหงหน่ึงของโลก อารยธรรมตาง ๆ ของอินเดียไดเขามามีอิทธิพล ตอประเทศตา ง ๆ ในแถบเอเชียอยางมาก ท้ังในดานศาสนา ประเพณี ความเชอ่ื ตลอดจนศิลปะ แขนงตาง ๆ โดยเฉพาะทางดา นดนตรี และยังถอื เปนมรดกอันลํา้ คาของชาติไทยอีกดวย 7. ประเพณตี าง ๆ ประเพณไี ทยแบงออกไดเปน 2 ลกั ษณะ คอื 1) ประเพณีสวนบุคล ไดแก ประเพณีเกี่ยวกับการแตงงาน ประเพณีการเกิด ประเพณกี ารตาย ประเพณีการบวช ประเพณีการข้ึนบานใหม ประเพณีทาํ บญุ อายุ เปนตน 2) ประเพณีสวนรวม ไดแ ก ประเพณที างศาสนาตา ง ๆ เชน ประเพณีการทาํ บญุ เขา พรรษา ออกพรรษา ประเพณีตรุษ สารท ลอยกระทงประเพณเี ทศกาลสงกรานต และประเพณี วันสําคัญทางพระพุทธศาสนา เปนตน ความสําคญั ของมรดกไทย มรดกไทยเปนส่ิงท่ีบุคคลในชาติควรใหความสําคัญและหวงแหน เพราะเปนสิ่งที่ บงบอกความเปนเอกลักษณของชนชาติไทย ซึ่งแสดงใหเห็นความเจริญรุงเรืองของประเทศไทย ต้ังแตอ ดตี ทผี่ านมาจวบจนปจ จบุ ัน มรดกไทยจงึ มีความสาํ คญั ในดา นตา ง ๆ ดังน้ี 1) แสดงใหเหน็ ถึงประวตั ิศาสตรค วามเปนมาของชนชาตขิ องเผาพนั ธทุ อ งถ่นิ 2) แสดงถงึ เกยี รติและความภาคภูมิใจของคนในทอ งถ่ินและของคนในชาติ ทําให เกิดความรกั หวงแหน เห็นคุณคา 3) กอ ใหเ กิดความรูสกึ ความสามัคคี เปนอนั หนง่ึ อนั เดยี วกันในชาติ เปนความมนั่ คง ของชาติ 4) เปนหลักฐานท่ีเปนประโยชนตอการศึกษา คนควา วิจัย (การดําเนินการทาง วิชาการ) เพื่อการเผยแพรการสบื ทอดและนํามาใชในการพฒั นาคุณภาพชีวติ อันนําไปสกู ารพัฒนา สังคมเศรษฐกิจท่ียั่งยืนตอไป เชน การประกอบอาหาร การถักทอผา การคิดประดิษฐลายผา วธิ ีการตดั เยบ็ เครอื่ งมือ เคร่ืองใช เครอ่ื งเรือน การแพทย การผลิตยา เปน ตน กจิ กรรมทา ยเรอ่ื งท่ี 1 ความหมายและความสาํ คญั ของมรดกไทย (ใหผเู รียนไปทํากิจกรรมทายเรอ่ื งท่ี 1 ที่สมดุ บนั ทกึ กิจกรรมการเรยี นรปู ระกอบชดุ วชิ า)

85 เรอ่ื งท่ี 2 มรดกไทยสมยั รตั นโกสินทร ศิลปกรรมสมัยรัตนโกสินทรตอนตน เปนการสืบทอดและสรางเลียนแบบสมัย กรงุ ศรีอยุธยาทงั้ ประตมิ ากรรม สถาปตยกรรม จิตรกรรม หัตถศิลป การฟนฟูงานศิลปะประเภท ตาง ๆ โดยเฉพาะในสมัยรัชกาลที่ 2 ถึงรัชกาลที่ 3 มีการนําศิลปะจีนเขามาผสมผสานในงาน ศิลปกรรม ตง้ั แตส มัยรชั กาลท่ี 4 เปนตนมา วฒั นธรรมตะวันตกก็ไดเ ขา มามอี ิทธพิ ลตอลกั ษณะของ การสรางสรรคผลงานทัศนศิลปของไทยดวย สงผลใหงานศิลปะแบบด้ังเดิมเส่ือมความนิยมลง แตใ นปจ จุบันไดร ับการรอ้ื ฟน ใหมใ นรปู ของงานศลิ ปาชีพ ศิลปะประจําชาติ ตลอดจนงานภูมปิ ญ ญา ทอ งถิ่นตา ง ๆ 1. ดานสถาปต ยกรรม สถาปต ยกรรมทางศาสนา ไดแ ก 1.1 วัด ในยุครัตนโกสนิ ทรต อนตน มีรูปแบบการดาํ เนนิ รอยตามแบบสถาปต ยกรรมสมัย กรงุ ศรีอยธุ ยา เชน การสรางโบสถว ิหารใหมีฐานโคง การสรางหอไตรหรือหอพระไตรปฎกกลางน้ํา เปน ตน ตอมาเมอ่ื มกี ารทํามาคาขายกับตางชาติมากขึ้น จึงไดรับอิทธิพล ท่ีเห็นไดชัด คือ ในสมัย รัชกาลที่ 3 ที่ไดร ับอทิ ธพิ ลจากจนี การเปลยี่ นแปลงวัดที่เห็นไดชัด เชน การนําชอฟา ใบระกา หางหงส ออกจาก หลังคาโบสถ วิหาร แลวเปล่ียนมาเปนกออิฐถือปูนโดยการใชลวดลายดินเผาเคลือบประดับหนา แทนการใชไ มส ลกั แบบเดิม นยิ มใชเ สาเปนส่เี หล่ยี มทึบ ไมมีเสาบัว วัดที่มีการผสมผสานสถาปตยกรรมตะวันตก เชน วัดนิเวศธรรมประวัติราชวรวิหาร ในจังหวัดพระนครศรอี ยธุ ยา ทเ่ี ปนศิลปะแบบกอธิค 1.2 วัง ภาพ : พระทีน่ งั่ จกั รมี หาปราสาทและพระทน่ี งั่ อาภรณภ ิโมกขป ราสาท เปนสถาปตยกรรมในรตั นโกสนิ ทรต อนตน

86 พระบาทสมเด็จพระพทุ ธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช โปรดเกลา ฯ ใหสรางพระราชวัง ตามแบบกรุงศรีอยุธยา 3 แหง คือ พระบรมมหาราชวัง พระราชวังบวรสถานมงคล พระราชวัง บวรสถานพิมขุ โดยท้ังตาํ แหนง ที่ตั้งนั้นยึดหลักยุทธศาสตรเปนสําคัญ ตามตําราพิชัยสงคราม คือ “มแี มน าํ้ โอบลอ มภูเขาหรือหากไมมภี เู ขา มแี มนํ้าเพยี งอยา งเดียวกไ็ ด เรยี กวา นาคนาม” ท่ีอยูอาศัยของพระมหากษัตริย พระบรมวงศานุวงศ และขุนนางไทยผูสูงศักดิ์ ในสมยั น้ัน เรยี กขานตามแตบ รรดาศกั ดิ์ ใหเหน็ ถงึ บรรดาศกั ด์ิที่ชัดเจน อาทิ พระตําหนกั พระท่ีนั่ง พระวิมานหรือพระมหาปราสาท โดยเฉพาะพระวิมานและพระมหาปราสาท ใชเฉพาะเรือนที่มี เจา ของเปน พระมหากษตั รยิ เทาน้นั สว นที่ประทบั ของพระมหากษัตริยห รือแมจะเปนพระมหาอปุ ราช เรียกวาพระราชวัง เวนแตพระราชวังประทับถาวรของพระมหากษัตริยเทาน้ัน ท่ีเรียกวา พระบรมมหาราชวัง และวงั หลายแหงเปน จุดเริ่มตนของศลิ ปะไทยแขนงตาง ๆ เชน ชา งสิบหมู ลักษณะของปราสาท พระราชวัง พระบรมมหาราชวัง ของพระมหากษัตริย พระบรมวงศานวุ งศและขนุ นาง แบงไดเปน 3 สมัย คือ สมัยตน (รัชกาลท่ี 1 - 3) เปนยุคสืบทอด สถาปตยกรรมแบบกรุงศรีอยุธยาตอนปลาย สมัยกลาง (รัชกาลที่ 4 - 6) ซ่ึงประเทศไทยไดรับ อทิ ธพิ ลสถาปตยกรรมตะวันตก และสมัยหลัง (รัชกาลท่ี 7 - ปจจุบัน) เปนยุคแหงสถาปตยกรรม รวมสมัย 1.3 ทพี่ กั อาศยั ภาพ : ตกึ แถว ยา นบางรกั https://th.wikipedia.org/wiki/สถาปตยกรรมสมัยรตั นโกสนิ ทร#/media/File:Thanon_Chaoren_Krung_3.JPG/ ในสมัยรัตนโกสินทรต อนตน หลงั จากทพ่ี ระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลกมหาราช สถาปนากรุงเทพมหานครข้ึนเปนเมอื งหลวงแหงกรงุ รตั นโกสินทร พระองคมีพระราชประสงคท่ีจะ ทําใหกรุงรัตนโกสินทรเปนเหมือนกรุงศรีอยุธยาแหงท่ีสอง มีการสรางสถาปตยกรรมท่ีสําคัญ เลียนแบบกรุงศรีอยุธยา สวนบานพักอาศัย เรือนไทยที่คงเหลือจากสงครามก็ถูกถอดและนํามา ประกอบใหม

87 สมัยรัชกาลท่ี 4 เรม่ิ มีการติดตอกบั ชาติตะวันตกมากข้ึน มีการสรางอาคารรูปแบบ ตาง ๆ เพื่อรองรับกิจกรรมทางธุรกิจนอกเหนือจากท่ีอยูอาศัย และวัดวาอารามในอดีต ไดแก โรงงาน โรงสี โรงเลือ่ ย หางรานและที่พักอาศัยของชาวตะวันตก นอกจากน้ีการสรางอาคารของ ทางราชการ กระทรวงตาง ๆ และพระราชวงั ทม่ี รี ูปแบบตะวนั ตกผสมผสานกับสถาปตยกรรมไทย ในรูปแบบนโี อคลาสสคิ เชน พระทีน่ ่ังจักรมี หาปราสาท พระที่นั่งอนนั ตสมาคม เปนตน ภาพ : พระท่นี ัง่ อนนั ตสมาคม ซง่ึ มกี ารสรางในรูปทรงแบบยุโรป ท่มี า : https://mgronline.com/travel/detail/9590000026961 สําหรับท่พี กั อาศัย ในการประยกุ ตยคุ แรก ๆ เรือนไมจ ะนาํ ศิลปะตะวันตกมาประยุกต เชน เรือนปนหยา ซ่ึงดัดแปลงมาจากเรือนไมของยุโรป สรางข้ึนในพระราชวังกอนแพรหลาย สบู านเรือนประชาชน หลังคาเรือนปน หยาทมี่ ุงดว ยกระเบื้องทุกดา นของหลังคาจะชนกันแบบปรา มิด ไมม หี นาจ่ัวแบบสถาปต ยกรรมดงั้ เดมิ จากนัน้ ไดวิวัฒนาการเปนเรือนมะนิลา ในบางสวนอาจ เปนหลงั คาปน หยา แตเปดบางสวนใหมหี นา จัว่ หลงั จากน้นั ก็มีเรอื นขนมปงขงิ ซึง่ ไดร ับอทิ ธพิ ลจาก เรือนขนมปงขิงสมัยโบราณของตะวันตก ซึ่งมีการตกแตงอยา งหรูหรา มีครีบระบายอยางแพรวพราว โดยทง้ั เรอื นขนมปง ขิงและเรอื นมะนลิ า เปน ศลิ ปะฉลุลายทีเ่ ฟอ งฟมู ากในสมัยรชั กาลที่ 5 - รัชกาลที่ 6 ในสมยั รัชกาลท่ี 5 เริ่มมีการใหกรรมสิทธิ์ท่ีดนิ อีกท้ังเกิดยานตลาดเปนศูนยกลาง ชุมชน ทําใหเกิดที่พักอาศัยและรานคาตามยานหัวเมือง เรียกสถาปตยกรรมเชนน้ีวา เรือนโรง มลี กั ษณะเปน เรือนพนื้ ติดดิน ไมต้ังอยูบนเสาสงู เชน เรอื นไทยในอดตี ต้ังอยูยา นชมุ ชนการคาชาวจีน ทเี่ ขา มาทาํ การคาขาย โดยเปดหนา รา นสาํ หรบั ขายของ สว นดานหลังไวพ กั อาศัย สรา งเรยี งรายกัน

88 เปนแถว จึงกลายเปน หองแถวในเวลาตอมา ถึงแมว า เรือนไทยจะไดรับอทิ ธิพลตะวันตก แตค นไทยกย็ งั ถือเร่ืองคติการสรางบานแบบไทย ๆ อยู เชน การยกเสาเอกและการถือเรื่องทิศ ตอมาสถาปนิก และนักตกแตง ซึง่ สาํ เร็จการศึกษาจากตางประเทศไดกลับนํามาใชในการทํางาน ทําใหมีแนวโนม นาํ เอารปู แบบสถาปต ยกรรมแบบอ่ืนมาดว ย ในปจจุบันสถาปตยกรรมโดยเฉพาะในเมืองหลวงหรือตามเมืองใหญ ๆ แทบไม หลงเหลอื รูปแบบสถาปต ยกรรมไทยในอดีต สถาปต ยกรรมในยคุ หลงั อตุ สาหกรรม ไดเ นน การสรา ง ความงามจากโครงสราง วัสดุ การออกแบบโครงสรางใหมีความสวยงามในตัว เชน ใชเหล็ก ใชก ระจกมากขน้ึ ผนังใชอ ฐิ และปนู นอ ยลง ใชโครงสรา งเหล็กมากข้นึ ออกแบบรูปทรงใหเปน กลอง มผี นังเปน กระจกโลง เปนตน ภาพ : วดั ราชโอรสาราม ทม่ี า : http://www.painaidii.com/business/147899/photo/9/lang/th/#photo ภาพ : พระที่น่ังจกั รมี หาปราสาท เปนพระที่นั่งทีส่ รา งข้นึ ในสมัยสมเดจ็ พระจลุ จอมเกลาเจาอยูหัว โดยไดร ับแนวความคิดมาจากสถาปตยกรรมตะวนั ตก ท่ีมา : https://mareenatravel.files.wordpress.com/2014/11/175517-90-2393.jpg

89 2. ดานประติมากรรม ประติมากรรมไทยสมัยรัตนโกสนิ ทร เรม่ิ ตัง้ แตสถาปนากรงุ รตั นโกสินทรเม่ือ พ.ศ. 2325 จนถึงปจจุบัน นับเปนยุคแหง การเปลย่ี นแปลงทางศลิ ปวฒั นธรรม ที่เปน ไปอยางรวดเรว็ ฉบั พลันมากกวา ยคุ สมัยในอดีตที่ผานมา เนอ่ื งจากอิทธิพลของความเจริญทางเทคโนโลยี อารยธรรมตะวันตกท่ีหล่ังไหลเขามาในประเทศ อยางรวดเร็วและมากมาย การติดตอ กับนานาประเทศทวั่ โลก เปน ไปอยา งกวางขวาง มีการส่ือสาร ที่ฉับพลัน มีสวนอยางมากตอการเปลี่ยนแปลงของสังคมไทย และการสรางงานประติมากรรม กลาวโดยสรปุ ประตมิ ากรรมไทยสมยั รัตนโกสนิ ทรแบงออกไดเปน 3 ระยะ คือ ประติมากรรมแบบ ด้งั เดิม ประตมิ ากรรมระยะปรบั ตวั และประตมิ ากรรมรวมสมยั ประตมิ ากรรมแบบดั้งเดมิ ในสมัยรชั กาลท่ี 1 ถึงรัชกาลท่ี 3 การสรางงานประตมิ ากรรม ดําเนินรอยตามแบบ ประเพณนี ยิ มทที่ าํ กันมาแตอดตี ของไทย สมัยรชั กาลท่ี 1 เปน ยคุ ท่ีเรมิ่ สถาปนากรุงรตั นโกสินทร เปนชวงเวลาแหงการสราง บานเมืองใหม จงึ มีการสรางพระพทุ ธรูปนอ ยมาก พระประธานทสี่ รา งในสมัยนี้ทสี่ าํ คัญ คือ พระประธาน ทีพ่ ระอุโบสถ และพระวิหาร วดั มหาธาตุยุวราชรงั สฤษฎร์ิ าชวรมหาวหิ าร ฝม ือพระยาเทวารังสรรค เปน พระพุทธรปู ทีม่ ขี นาดใหญ จนดเู กือบคบั อาคาร มีฐานชกุ ชีเตี้ย เปน ผลในการแสดงอํานาจราชศกั ด์ิ พระพุทธรูปสวนใหญเคล่ือนยายมาจากสุโขทัย และจังหวัดทางภาคกลางท่ีองคพระพุทธรูปเหลานี้ ถูกทอดทิง้ อยูตามโบราณสถานทปี่ รักหกั พงั ตอ งกราํ แดด กรําฝน นาํ มาบรู ณะใหมกวา 1,200 องค และสง ไปเปนพระประธานตามวัดตาง ๆ ในกรุงเทพฯ ที่เหลือนํามาประดิษฐานไว ณ ระเบียงวัด พระเชตุพนวมิ ลมังคลารามราชวรมหาวิหาร พันกวาองค ท้ังช้ันนอก และช้ันใน ประติมากรรมอ่ืน ๆ ที่สําคัญ คือ หัวนาค และเศียรนาคจําแลง และยักษทวารสําริดปดทอง ประจําประตูทางเขา พระมณฑป หอพระไตรปฎก หลังปราสาทพระเทพบิดร วัดพระศรีรัตนศาสดารามฝมือครูดํา ชางปน เอกสมัยรชั กาลท่ี 1

90 ภาพ : ยักษบ นฐานปลายพลสิงห เหนือบันไดทางข้นึ พระมณฑป วดั พระศรีรตั นศาสดาราม ทมี่ า : http://kanchanapisek.or.th/kp6/pictures14/s14-110-2.jpg สมัยรัชกาลท่ี 2 พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย โปรดเกลาฯ ใหบูรณะ ศลิ ปสถาน และงานศิลปะอ่ืน ๆ โดยเฉพาะดานประติมากรรมเปนพิเศษ เชน ทรงปนหุนพระยา รกั ใหญ รักนอ ย และรูปพระลกั ษณ พระราม ซงึ่ เปนหุนหลวงท่ีสวยงามมาก ปจ จุบันอยูในพพิ ธิ ภณั ฑ สถานแหงชาติ ทรงปน หุน พระพักตร พระพทุ ธประธาน 2 องค คอื พระพทุ ธจุฬารกั ษ พระประธาน พระอุโบสถวัดราชสิทธารามราชวรวิหาร และพระพุทธธรรมิศรราชโลกธาตุดิลก พระประธาน พระอโุ บสถวัดอรณุ ราชวรารามราชวรมหาวิหาร งานช้ินทส่ี าํ คัญอกี ช้นิ หน่ึง คอื ทรงรว มสลกั บานประตู พระวิหารหลวงวัดสุทัศนเทพวรารามราชวรมหาวิหาร รูปพรรณพฤกษาซอน 3 ชั้น มีภาพสัตว ประเภทนก และกระตา ยประกอบ