สื่อประกอบการสอน_เรื่อง__องค์ประกอบของดนตรี_ในสังคมและวัฒนธรรม

รายวชิ า ดนตรี เร่ือง องค์ประกอบของดนตรี ในสังคมและวฒั นธรรม รหัสวชิ า ศ21103 ชนั้ มธั ยมศกึ ษาปีที่ 2 ผู้สอน ครูนนั ทวัน ทองทพิ ย์

หน่วยการเรียนรู้ท่ี 1 มี 4 เร่ือง องค์ประกอบของดนตรี ดนตรีสังคมและ ปจั จยั ในการสรา้ งสรรค์ จากแหลง่ วฒั นธรรมตา่ ง ๆ วฒั นธรรม บทเพลง อาชพี และบทบาทของดนตรี การบรรยายอารมณ์ และความร้สู กึ ในบทเพลง 2

ชว่ั โมงท่ี 1 องคป์ ระกอบของดนตรใี นสังคมและวัฒนธรรม 3

นกั เรยี นคิดวา่ องค์ประกอบของดนตรี ในภาพนี้คอื อะไร แนวคาตอบ: เสยี งท่เี กดิ จากการเป่าป่ใี นทีม่ รี ะดับ เสียงสงู และยาว

1. องคป์ ระกอบของดนตรจี ากแหลง่ วฒั นธรรมต่าง ๆ รูปแบบหรือ เสียง คตี ลกั ษณ์ จงั หวะ สีสันของ องค์ประกอบ เสียง ของดนตรีไทย ทานอง พืน้ ผวิ ของ เสียง ดนตรี ประสาน 5

องค์ประกอบของดนตรีไทย เสียง เกดิ จากการดดี สี ตี เป่ า และขบั ร้อง หรือ วธิ ีการอ่ืน ๆ

ขลุ่ยเป็ นเคร่ืองดนตรีทม่ี รี ะดบั เสียงสูง ระนาดทุ้มเป็นเครื่องดนตรีท่มี รี ะดับเสียงท้มุ ต่า องคป์ ระกอบของดนตรีไทย ระดบั เสยี ง หมายถงึ ระดับความสูง–ต่าของเสยี ง สงั เกตได้จากเสียงของเคร่ืองดนตรี ที่มีเสียงสงู แหลม หรอื เสียงของเครอื่ งดนตรที ี่มเี สียงทุ้มตา่

การลากคนั ชักยาว ๆ ในการสีซออู้ การกรอระนาดเอกให้เสียงรัวตดิ ต่อกนั องคป์ ระกอบของดนตรีไทย ความส้ัน–ยาวของเสียง หมายถงึ ระยะของเสียงแต่ละเสียงท่ีมีการบรรเลงในแต่ละคร้งั สามารถสังเกตได้จากลลี าการกรอระนาดเอก การสีซอท่มี ลี ักษณะการลากคนั ชักยาว ๆ หรือการร้องเอ้ือนเสยี ง

บรู ณาการอาเซียน ประเทศกัมพชู ามีเคร่ืองดนตรีท่ที า่ มาจาก กะลามะพรา้ วปลายข้างหน่งึ ขึงดว้ ยหนังสัตว์ สายทัง้ สามทา่ มาจากเสน้ ไหม และมวี ธิ กี าร บรรเลงคล้ายกับซอของประเทศไทยเรียกว่า “ซอตรวั ”

ความเข้มของเสียง หมายถึง นา้่ หนกั หรือความดงั –เบาของเสยี งดนตรี ท่บี รรเลงออกมา คุณภาพของเสยี ง หมายถึง สีสนั ของเสียงทเี่ กิดจากแหลง่ กา่ เนดิ เสียง ทแ่ี ตกตา่ งกันไม่ว่าจะเปน็ วิธีการบรรเลง วสั ดทุ ใ่ี ชท้ า่ เครอ่ื งดนตรี หรือ ขนาดและรปู ทรงของเครอื่ งดนตรที ่ีตา่ งกัน เปน็ ตน้ ซ่งึ ปัจจัยตา่ ง ๆ เหล่าน้ี สามารถกอ่ ให้เกิดลกั ษณะของคณุ ภาพของเสียงได้ 10

จังหวะ การแบ่งสว่ นของทา่ นองเพลงทีด่ า่ เนินไปอยา่ งสม่าเสมอ ออกเป็นสว่ นเทา่ ๆ กัน จังหวะภายใน เป็นจังหวะท่เี กื้อหนุนและแฝงอยใู่ นลีลาทา่ นอง ไดแ้ ก่ ความชา้ –เรว็ และลีลาจงั หวะ

จงั หวะหน้าทับ จงั หวะฉ่ิง จังหวะภายนอก จงั หวะภายนอก เป็นจงั หวะท่เี สริมเพมิ่ เติมจากภายนอก ท่าใหล้ ีลาทา่ นองมีสสี นั มากข้นึ ได้แก่ จังหวะหนา้ ทบั และจงั หวะฉิง่

นกั เรยี นคดิ วา่ องคป์ ระกอบดา้ นจงั หวะ ในภาพนีเ้ กิดจากอะไร แนวคาตอบ: เกิดจากการตีกลองแขก ที่มคี วามช้า–เรว็ ของจงั หวะ

ทานอง เสียงสงู ๆ ตา่ ๆ เรียงสลับกันไป ท่านองเพลงไทยเกิดจากการน่าเอาเสยี งต่าง ๆ ที่เกดิ จากการบรรเลงเคร่ืองดนตรไี ทยมาเรียบเรยี งเขา้ ด้วยกนั

ทานองหลักหรอื ลกู ฆ้อง (basic melody) ท่านองหลักหรือลกู ฆอ้ ง (basic melody) หมายถงึ ท่านองท่เี ป็นเนือ้ แท้ จริง ๆ ของเพลงไทย ท่ีเรียกว่าลูกฆ้องเพราะยึดลีลาของท่านองฆ้องวงใหญ่ เปน็ หลัก ท่านองทเ่ี ปน็ เน้ือแทจ้ ริง ๆ ของเพลงไทย จะยดึ ลลี าของทา่ นองฆอ้ งวงใหญ่เป็นหลกั

บรู ณาการอาเซียน ประเทศบรูไนดารุสซาลามมีเครอ่ื งดนตรที ี่ประกอบไปดว้ ยลูกฆอ้ ง 7 ลกู วางเรยี งกนั เพื่อใช้ บรรเลงเป็นทา่ นองหลกั รว่ มกับเครื่องสายในงานเทศกาลพิเศษตา่ ง ๆ เครื่องดนตรชี ้ินนั้น มชี ื่อเรียกว่าอะไร แนวคาตอบ: กลุ ิงตงั กัน

นกั เรียนคดิ ว่าองค์ประกอบดา้ นทานอง ในภาพน้เี กิดจากอะไร แนวคาตอบ: เกิดจากการตฆี อ้ งวงใหญ่ท่เี ปน็ ทานองหลัก

เสียงประสาน ระดับเสยี งต้งั แตส่ องเสียงขนึ้ ไปทร่ี อ้ งหรอื เล่นในขณะเดียวกนั ลกั ษณะของ การประสานเสยี งมอี ยดู่ ว้ ยกันหลายลักษณะ ในดนตรีไทยมีลกั ษณะการประสาน เสียงในแนวนอนเรยี กวา่ “heterophony” ซึง่ เกดิ จากการแปรทางจากทา่ นองหลกั การประสานเสียงระหวา่ งเครื่องดนตรตี ่างชนิดกนั การบรรเลงดนตรดี ว้ ย เคร่อื งดนตรีต่างชนิดกนั เสยี งทอ่ี อกมายอ่ มไมเ่ หมอื นกนั เช่น การบรรเลง เคร่ืองดนตรีในวงดนตรไี ทยแตล่ ะชนดิ เป็นต้น

การประสานเสียงในเคร่อื งดนตรชี นดิ เดยี ว การประสานเสียงในเคร่ืองดนตรีชนิดเดียว เครื่องดนตรีบางชนิดสามารถ บรรเลง 2 เสยี งพรอ้ มกันได้ เชน่ การใช้มอื ทงั้ 2 ตลี งไป 2 เสยี งพรอ้ มกนั บนระนาดหรือฆอ้ งวง จะเกดิ เป็นเสยี งประสานคู่ต่าง ๆ การประสานเสียงในเครื่องดนตรชี นิดเดยี ว

นกั เรียนคดิ วา่ องคป์ ระกอบดา้ นเสียงประสาน ในภาพนเ้ี กิดจากอะไร แนวคาตอบ: เกดิ จากการตฆี อ้ งวงใหญ่ทเี่ ปน็ ทานอง หลัก

พ้นื ผวิ ของดนตรี เสยี งท่ีเกดิ จากแนวท่านองหลายแนวมาผสมกนั ซึ่งมที ั้งท่านองในแนวตง้ั และ แนวนอน พื้นผวิ แบบทานองเดียว (monophony) ลกั ษณะของดนตรที ่ีมที า่ นองเดียว ไมม่ ีเสียงประสาน เชน่ การขบั ร้องเพลงไทย การเดี่ยวปี่ การเดยี่ วซอ เป็นต้น

สีสันของเสียง คณุ ลกั ษณะของเสยี งทแี่ ตกต่างกนั ซ่งึ เกิดจากปจั จัยหลายประการ วธิ ีการบรรเลง หมายถงึ วธิ กี ารท่าให้เคร่ืองดนตรแี ตล่ ะชนิดเกิดเสยี งข้นึ เช่น การตี การเป่า การดดี การสี หรอื วิธีการอ่ืน ๆ

นกั เรียนคดิ ว่าองคป์ ระกอบดา้ นสสี ันของเสยี ง ในภาพน้เี กิดจากอะไร แนวคาตอบ: เกดิ จากวธิ ีการทาให้เคร่ือง ดนตรีแตล่ ะชนดิ เกิดเสียงข้นึ ทั้งการดีด การตี และการเปา่

ลลี าของเพลง ลีลาของเพลง หมายถงึ การสร้างสรรคเ์ พลงออกมาให้มรี ูปแบบของลลี าเพลง ท่ีตา่ งกันออกไป เช่น • เพลงลกู ล้อลูกขัด • เพลงทางพ้ืน • เพลงทางกรอ • การเด่ียวเพลง เป็นตน้ การกรอระนาด

นกั เรยี นคดิ วา่ องค์ประกอบดา้ นรปู แบบหรอื คีตลักษณใ์ นภาพนเ้ี กดิ จากอะไร แนวคาตอบ: เกดิ จากลีลาการกรอระนาด

นกั เรียนคิดว่าเครื่องดนตรใี นภาพเกดิ เสยี งได้โดยวิธกี ารใด การเป่า การสี การตี

การมอบหมายงาน ให้นักเรียนศึกษาองคป์ ระกอบของดนตรีสากลจากบทเพลงทน่ี กั เรยี น ชนื่ ชอบหรือจากอนิ เทอร์เนต็ เว็บไซต์ตา่ ง ๆ เชน่ www.youtube.com โดยบันทึกข้อมลู ลงในแบบบนั ทึกข้อมลู การมอบหมายงาน แล้วนา่ มาอภปิ รายให้เพอื่ น ๆ ฟงั ในชน้ั เรยี น 27