2.5.6.4 rostral barbel เป็ นหนวดคทู ่อี ยบู นสว นของจะงอยปากแตอยใู นรอ ง ท่ีแบงสว นของจะงอยปากออกจากสว นของขากรรไกรและอยทู างดา นบนของกระดูก premaxilla ประมาณบริเวณรอยตอ ของกระดกู premaxilla และ กระดูก maxilla หนวด แบบนีพ้ บในปลาตะเพยี น เป็ นตน 2.5.6.5 mental หรือ chin barbel เป็ นหนวดท่อี ยบู รเิ วณใตค าง มีทัง้ เป็ นคู และเป็ นหนวดเด่ียวๆ พบในปลาจวด ปลาแพะ เป็ นตน รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
2.5.7 ผิวหนัง (skin) ผวิ หนังของปลาทาํ หนาท่ปี องกันเชือ้ โรคจากภายนอก เป็ นท่ีรวม ของประสาทรบั ความรูส กึ ชวยในการหายใจ ขับถา ย เป็ นตน ผิวหนังของปลา ประกอบ ดวยเนื้อเย่ือ 2 ชัน้ ชัน้ นอกเรยี ก epidermis ชัน้ ในเรียก dermis หรอื corium 2.5.8 เกล็ด (scale) เกล็ดเป็ นส่งิ ปกคลมุ ตัวปลา มหี นาท่ปี องกนั อนั ตรายแกต ัวปลามี ตนกาํ เนิดมาจากผวิ หนังชัน้ ใน ถอื เป็ นโครงกระดูกภายนอก (exoskeleton) เน่ืองจากเป็ น สว นท่อี ยภู ายนอกและหอหมุ ลําตวั ปลาเป็ นสว นใหญ ปลาท่ีไมมีเกล็ดเรียกวา ปลาหนัง (catfish) ปลาท่ีมีเกลด็ เรยี กวา ปลาเกลด็ (carp) ปลาบางชนิดมเี กล็ดปกคลมุ เฉพาะบาง สว น ปลาบางชนิดมีเกล็ดท่ีหลุดงา ย บางชนิดยดึ ติดแนน (ภาพท่ี 2.38) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พทั ลงุ
2.5.9 เสน ขา งตวั (lateral line) ทอดยาวจากขอบของกระพุง แกมไปจนถึงโคนหาง เป็ นอวัยวะรับความรสู ึก มีลักษณะเป็ นรอยเสนเลก็ ๆ บนเกล็ดขางตวั ปลา ในปลาไมมี เกลด็ รอยเสน นีจ้ ะอยูบนผวิ หนัง จุดเร่มิ ตนคอื บริเวณตอนบนสุดของชองเหงือก ทอด ยาวไปตามขา งตวั ถึงปลายสดุ ของกระดูกสันหลงั (hypural bone) ซ่งึ อยตู รงโคนครบี หาง ปกตจิ ะมขี า งละ 1 เสน แตป ลาบางชนิดอาจมีมากกวา 1 เสนหรอื ไมม เี ลย เสน ขางตัวอาจเป็ นเสนตดิ ตอ กันไปตลอดหรือขาดเป็ นตอนๆ และอาจโคง งออยใู น ตาํ แหนงท่สี ูงหรือต่ําก็ได แตสวนใหญจ ะอยูระดบั กลางตวั หนาท่ขี องเสนขางตัวคอื รับ ความส่ันสะเทือนของนํ้ารอบตัว การเปล่ียนแปลงอณุ หภมู ิและความเค็ม ทาํ ใหป ลารบั รูถึงความเคล่ือนไหวของส่งิ ท่อี ยรู อบตัวไดทัน ชวยการหลบหลกี อนั ตรายและหา อาหาร (ภาพท่ี 2.39) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสินี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
2.5.10 ครีบ (fin) ครบี ปลาอยูบ รเิ วณลําตวั และสว นหางใชว ายนํ้าและทรงตวั ประกอบดวยครีบหูหรืออก ครบี ทอง ครบี หลงั ครบี หาง และครีบกน (ภาพท่ี 2.40) ลักษณะครบี ในปลาปากกลมยังไมมีการพฒั นากานครบี ท่แี ทจ รงิ มีเพยี งกานกระดกู ออนเทา นัน้ ปลากระดกู ออ นกานครีบเป็ นแบบ ceratotrichia และมีกา นกระดกู ออ นท่ี มรี ปู รางเป็ นแทง รองรบั อยดู า นใต สาํ หรบั ในปลากระดูกแข็ง มีครีบท่ีประกอบดวย กานครีบท่เี ป็ นแบบ lepidotrichia ประกอบดวยกานครบี (fin ray) ไดแ ก กานครีบแข็ง (spiny fin ray ) ลักษณะเป็ นกา นครีบแข็งทอนเดยี วปลายแหลมคมอยู ตอนตน ของครีบ กานครบี ออ น (soft fin ray ) มลี กั ษณะเป็ นปลองหรอื ทอสนั้ ๆ ตอ กัน เป็ นกา นครบี และปลายกานครบี อาจแตกเป็ น 2-3 แขนงและเนื้อเย่อื ท่ียดึ กา นครีบ (fin membrane) (ภาพท่ี 2.41) รวบรวมโดย ครูนสุ ราสินี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
ครีบปลาแบงได 2 แบบ คอื 1. ครีบเด่ียว (single fin) มีหนาท่ที รงตัวไมใหเอยี งซา ย-ขวาและเป็ นหางเสอื คัดทาย ไดแก 1.1 ครบี หลัง (dorsal fin) อยสู วนหลงั ของลําตัว อาจแยกเป็ น 2-3 ตอน หรอื แยกออกเป็ นแตล ะอนั ในปลากระดกู แข็งชนั้ ต่าํ จะมเี พียงอนั เดียวและเป็ นกานครีบ ออ นทงั้ หมด เชน ปลาหลังเขียว สว นในปลาชนั้ สูงจะมตี ัง้ แต 2 อนั ขนึ้ ไป โดยครบี อนั แรกจะเป็ นกา นครบี แขง็ และอันท่ี 2 จะเป็ นกา นครีบออ นพบในปลากระบอก ปลาทู เป็ นตน โดยท่ัวไปปลามคี รบี หลัง 1 อนั หากมี 2 อันจะเป็ นครบี หลังอันแรกท่เี ป็ นกา น ครบี แขง็ ปลาบางชนิดครีบหลงั อนั ท่ี 2 เป็ นครีบไขมัน (adipose fin) (ภาพท่ี 2.43) ปลาบางชนิดครบี หลงั อนั ท่ี 3 เป็ นครบี ฝอย (finlet) (ภาพท่ี 2.44) รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
ในปลาบางชนิดครีบหลังจะตดิ ตอกบั ครบี หางและครีบกน พบในปลาไหล นอกจากนีใ้ น ปลาบางชนิดครบี หลงั อาจเปล่ียนรูปรางไป (ภาพท่ี 2.45) เพ่ือการปรบั ตัวในการดาํ รงชวี ติ เชน สว นหนาของครีบหลงั เปล่ยี นเป็ นเสน ย่นื ยาวออกไป พบในปลาลิน้ หมาหงอนยาว ปลาโฉมงาม ปลาทรายแดง หรือครีบหลังอันแรกเปล่ียนไปเป็ นอวยั วะยดึ เกาะ (sucking disc) พบในปลาเหาฉลาม หรือครีบหลงั อนั แรกเปล่ียนไปเป็ นอวัยวะเปลงแสง ใชเ ป็ นเคร่ืองมือสําหรับลอ เหย่ือ พบในปลาแองเกอร (angler fish) รวบรวมโดย ครูนสุ ราสินี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
1.2 ครีบกน (anal fin) เป็ นครีบเด่ยี วท่มี ีตําแหนงอยทู างดา นทา ยของรกู น ขนาด และรปู รา งแตกตา งกนั ปลาบางชนิดครบี กน จะมีลกั ษณะหรือการทําหนาท่เี ปล่ยี นไป (ภาพท่ี 2.46) เชน ปลาโฉมงามมีกานครีบกนเรียวยาว (ภาพ ก.) สว นปลาหางนกยูง บางสว นของครบี กนเปล่ียนไปทาํ หนาท่ชี ว ยในการสบื พนั ธุ (ภาพ ข) ปลาสว นมากครบี กนมี 1 อนั ยกเวน ปลาซิวแกว (Corica sp.) มคี รีบกน 2 อนั ปลาท่ไี มพบครบี กน เชน ปลากระเบน รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
1.3 ครีบหาง (caudal fin) อยทู างสวนทายสดุ ของลาํ ตวั ปลากระดกู ออ นมักมี ครบี หางตัง้ ขนึ้ แพนครบี หางตอนบนใหญกวา ตอนลา ง ปลากระดกู แขง็ จะมคี รีบหาง แบบสมมาตร บน-ลา ง แมว าตวั ผขู องปลาบางชนิดอาจมกี ารเปล่ยี นแปลงในตอนหลงั โดยมสี ว นบนหรอื สว นลางของครบี หางย่นื ยาวออกไป ครบี หางมีรูปแบบตางๆ ดงั นี ้ (สภุ าพร, 2550) (ภาพท่ี 2.47) 1.3.1 หางแบบเฮเตอโรเซอคอล (heterocercal tail) หางแบบนีม้ คี รีบ หางแพนบนยาวกวา ครีบหางแพนลาง เพราะสว นปลายของกระดกู สนั หลังขอ สดุ ทา ยจะ ถกู ยกเชิดและโคงขึน้ ไป พบในพวก ปลาฉลาม ปลาสเตอรเ จยี น ปลาการ 1.3.2 หางแบบไฮโปเซอคอล (hypocercal tail) ครบี หางแบบนีจ้ ะมี ลักษณะตรงกันขา มกับท่ีกลา วมาขางตน เพราะกระดกู สนั หลังขอสุดทา ยจะโคงลงยัง แพนลาง ทําใหครบี หางแพนลางยาวกวาแพนบน พบในหางของฟอสซลิ ปลาท่ีสูญพันธุ ไปแลว รวบรวมโดย ครูนสุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
1.3.3 หางแบบไดฟิ เซอคอล (diphycercal tail หรือ protocercal caudal tail) ครีบหางแบบนีจ้ ะมีปลายของกระดกู สันหลงั ขอสุดทา ยเหยยี ดตรง และสนิ ้ สดุ ลงท่ีบรเิ วณ เกือบปลายสุดของครบี หาง ทําใหสว นหางแบง ออกเป็ นสองสว นเทาๆกัน คือ สวนบนและ สว นลาง ครบี หางแบบนีพ้ บในปลาปากกลม และตัวออนของปลาทุกชนิด 1.3.4 หางแบบไอโซเซอรค ลั เทล (isocercal tail) กระดูกสันหลงั ขอสุดทา ย เปล่ยี นรูปเป็ นแผนเลก็ ๆ และสว นปลายของกระดกู สนั หลังไมจ รดสวนปลายของครบี แพนหางจะเทา กนั ทัง้ บนและลาง กานครีบท่ีประกอบเป็ นครีบหางจะแยกจากครีบหลงั และ ครบี กน พบในปลาคอด ปลาพระอาทิตย (Sunfish, Mola mola) 1.3.5 โฮโมเซอรคัลเทล (homocercal tail) เป็ นครีบหางของปลากระดูกแข็งใน ปั จจุบนั มองจากภายนอกจะเหน็ แพนหางบนและลางเทากนั สว นโครงสรางภายในจะแตก ตา งจากแบบท่ีกลา วมาแลว คือ มีกระดูกยูโรสไตล (urostyle) ซ่ึงโคงขนึ้ ขางบนตอออกมา จากกระดูกสนั หลงั ขอ สุดทา ย และมไี ฮพรู ลั โบนท่ีประกอบกนั เป็ นไฮพรู ัลเพลต อยทู าง ดานลางของยูโรสไตล กานครีบหางจะตอออกมาจากไฮพูรลั เพลต โดยมกี านครบี ของ แพนหางบนและลา งจํานวนเทา ๆกัน แบงยอยออกไปเป็ น (ภาพท่ี 2.48) คือ รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
1.3.5.1 หางแบบสอ ม (forked tail) มรี อยหยกั เวา ลกึ ตรงกลาง ครีบจึงเป็ น 2 แฉก คลายสอม ครบี แพนบนและลา งมคี วามยาวเทา กันหรอื ใกลเ คียงกัน เชน ปลาทู ปลาไน ปลาลงั ปลาอินทรี ปลาดาบลาว ปลาแขง ไก ปลาหลงั เขยี ว เป็ นตน 1.3.5.2 หางแบบเวาตนื้ (emarginated tail) หางเวา แตไมลกึ เทาหางเวาวง เดอื น พบในปลาขา งลาย ปลานกฮกู ปลาโนรี ปลากะพงขาว ปลาเหด็ โคน ปลาสลิด ปลากระด่ี เป็ นตน 1.3.5.3 หางแบบวงเดอื น (lunate หรอื concave tail) สวนทายของครบี หาง แบบนีจ้ ะมีรอยเวา โคงคลายวงเดอื น ตวั อยางไดแก ปลาโอ ปลากะโทงแทง 1.3.5.4 หางแบบตดั ตรง (truncate tail หรือ straight) ครบี หางท่ีมปี ลายกา น ครีบยาวเทากนั แลดเู ป็ นเสน ตัดตรง ตวั อยา งไดแก ครีบหางของปลาหชู า ง ปลาเสอื ตอ ปลานิล ปลาแซนดฟ ิ ช เป็ นตน รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
1.3.5.5 หางแบบกลม (rounded tail) ปลายหางแบบนีจ้ ะมลี ักษณะกลมมน คลายพดั ตัวอยา งไดแ ก ครีบหางของปลาชอ น ปลากะรงั ปลาบูบางชนิด ปลาดุก 1.3.5.6 หางแบบปลายแหลมหรอื แบบใบโพธ์ิ (pointed tail) ปลายหางจะกลม ยาวแลวคอ ยๆ คอดแหลมหรอื เรียวคลายใบโพธ์ิ พบในครีบหางของปลาบูแ ละปลาเขอื 1.3.5.7 หางรปู จ่วั (double emarginated tail) ปลายหางแบบนีจ้ ะย่ืนยาวเป็ นรปู จ่วั หรือสามเหล่ยี ม พบในปลาจวด ปลามา ปลาจกั รผาน ปลาเสือดาว 1.3.6 หางไจฟิ โลเซอคลั (gyphilocercal tail) แบง เป็ น 1.3.6.1 หางไอโซเซอคลั (isocercal tail) มกี ระดกู ยูโรสไตลแ ผเป็ นแผน แบน พบในปลาคอ ด 1.3.6.2 หางเกไฟโลเซอคลั (gephylocercal tail) กระดูกสันหลังบางสวนหาย และเปล่ียนไปเป็ นแผนแบน อาจเช่ือมกบั ครบี หลงั และครบี กน พบในปลาซนั ฟิ ช 1.3.6.3 หางเลปโตเซอคลั (leptocercal tail) หางท่มี กี ารลดขนาดของกระดกู สันหลัง และอาจมกี ารเช่อื มกบั ครีบหลังและครบี กน พบใน ปลาปอด ปลาไหล ปลาฟิ ช ปลากระเบน รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
1.3.7 หางแฟนซี (fancy caudal fin) ครบี หางแบบนีจ้ ะไมมรี ปู แบบท่ีแนชดั แตด ัดแปลง ไปเป็ นแผนบาง ใหญ ดสู วยงาม พบในปลาทอง รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
2. ครีบคู (paired fin) ทาํ หนาท่พี ยุงตัวและวายนํ้ารวมทงั้ การหยดุ หรอื เบรก ไดแก 2.1 ครบี อกหรอื ครบี หู (pectoral fin) เป็ นครีบคูท่อี ยูสวนทา ยของแผน ปิ ดกระพงุ แกม โดยอยขู างละ 1 อนั รูปรางและตาํ แหนงอาจเปล่ียนไปตามววิ ฒั นาการของปลา เชน ปลาท่ี วายนํ้าเรว็ จะมคี รีบหทู ่มี ลี ักษณะเป็ นรูปเคียว ปลาท่ีมวี ิวัฒนาการมากครีบจะอยูใ นระดับสงู ปลาบางชนิดไมม ีครบี หู เชน ปลาปากกลม ครบี หขู องปลาบางชนิดอาจเปล่ยี นรปู ไป (ภาพท่ี 2.49) เชน ปลากระเบนมคี รบี หูแผเป็ นแผน กวาง ชว ยในการวา ยนํ้าไดด ี สวนปลา นกกระจอกครีบหมู ขี นาดใหญ ทําใหส ามารถบนิ ขนึ้ เหนือนํ้าได รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
2.2 ครบี ทองหรือครบี เอว (pelvic fin) เป็ นครีบคทู ่อี ยตู ่ํากวา ระดับครีบอกหรือครบี หู (ภาพท่ี 2.50) สว นมากอยูท ่ีบรเิ วณทองปลา รปู รางและตําแหนงท่ตี ัง้ ของครีบทองจะแตก ตา งกนั แลว แตชนิดของปลาดงั นี ้ 2.2.1 ตาํ แหนงทอ ง (abdomen position) (ภาพ ก.) อยเู ยอื้ งไปขา งหลงั ครีบอกจนถงึ บรเิ วณทองใกลรทู วาร จัดเป็ นปลาท่ีคอนขางโบราณ มีววิ ฒั นาการต่ํา พบในปลาโคก ปลาหลงั เขยี ว (Sardine) ปลาแมว (anchovy ) เป็ นตน 2.2.2 ตาํ แหนงอก (thoracic position) (ภาพ ข.) อยตู รงใตค รบี อกพอดี เชน ปลาโอ ปลาทู ปลาลัง ปลาทรายขาว ปลาทนู า เป็ นตน 2.2.3 ตําแหนงคอ (Jugular position) (ภาพ ค.) อยูล าํ้ ไปทางหนาของครบี อกจน เกือบถงึ สว นของอิสทม สั เป็ นปลาท่มี วี ิวฒั นาการสงู เชน ปลาลิน้ หมา ปลากระบ่ี เป็ นตน รวบรวมโดย ครูนสุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
2.6.11. คอดหาง (caudal peduncle) อยูตอนทา ยของสวนหางตอกบั ครบี หาง เป็ น สวนท่แี คบท่สี ดุ ของลําตัว 2.6.12. รูกน (anus หรือ cloaca) รูกนสวนใหญจ ะอยหู นาครีบกน เป็ นจดุ แบง ระหวา งสวนลาํ ตวั กบั สวนหางในปลากระดกู แขง็ รกู นเรียกวา (anus) เพราะเป็ นทางออก ของอจุ จาระเทานัน้ สว นเชอื้ สืบพันธุและปั สสาวะจะมีทางออกอกี รูหน่ึงเรียกวา (urogenital pore) ซ่งึ จะอยูถ ัดจากแอนัสมาทางดานทาย แตใ นปลากระดกู ออนรูกน เรยี กวา โคลอาคา (cloaca) เพราะเป็ นทางออกรวมของเสียและเชือ้ สืบพันธุ รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
2.6 อวัยวะภายในของปลา อวัยวะภายในของปลาสวนใหญจะมคี ลายกัน แตแตกตางออกไปตามกลมุ ของปลา จากปลาปากกลม ปลากระดกู ออน และปลากระดกู แขง็ สามารถศกึ ษารายละเอยี ดเพ่มิ เตมิ ไดใ นบทท่ี 7 ระบบทางเดนิ อาหารของปลา 2.6.1 หวั ใจ (heart) เป็ นกอ นเนื้อสีแดงเขม อยูท ่บี ริเวณอกดานใตของเหงอื ก ปลา ฉลามจะมีหัวใจขนาดใหญแ บง เป็ นสวนตางๆดูชัดเจน สวนปลากระดูกแขง็ มีหัวใจขนาด เลก็ (ภาพ ก.) 2.6.2 กระเพาะลม (gas-bladder) ไมพบในพวกปลากระดูกออ นและปลากระดกู แข็ง บางชนิด ลกั ษณะเป็ นถุงสขี าวนวลเคลือบเงาเล็กนอย ปกติ เป็ นถงุ เด่ียวยาวเรยี วทอด ขนานอยดู า นบนของอวัยวะภายในทัง้ หมด มีปลายดานทายตนั ยกเวนปลาบางกลมุ เชน ในวงศปลาหลังเขยี ว (Clupeidae) จะมดี านปลายเป็ นรูเปิ ดสภู ายนอกใกลบรเิ วณรูกน กระเพาะลมนีจ้ ะมที อเรียกวา (pneumatic-duct) เช่ือมติดตอ กบั ทางเดินอาหาร สําหรบั ปลามีปอด (lungfish) กระเพาะลมนีจ้ ะทําหนาท่เี ป็ นปอด สวนปลาอ่นื ๆ นัน้ กระเพาะลมจะ ชวยเร่ืองการทรงตัวหรอื การปรบั ตวั ในเร่ืองการเปล่ียนแปลงความกดดนั (ภาพ ข.) รวบรวมโดย ครูนสุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
2.6.3 ตับ (liver) จะเป็ นพใู หญส ีเหลอื งเห็นไดชดั เจน อยูเหนือหวั ใจ เยือ้ งไปทางดา น หลงั เลก็ นอย สขี องตับอาจแตกตางกนั ไปบา งตามชนิดของปลา โคนของตับติดอยูกบั เย่ือ ท่ีตดิ ผนังดานทอ งของชองตวั ตับมหี นาท่ีสรา งนํ้ายอยและเป็ นท่สี ะสม (ภาพ ค.) 2.6.4 ถุงนํ้าดี (gall bladder) เป็ นถงุ เลก็ ๆ รูปรา งกลม มีขนาดเล็กหรือใหญแ ลวแต ชนิดของปลาจะฝั งอยูในพูของตบั ปลามสี เี ขยี ว หรือเขยี วอมฟ าขนึ้ อยูก ับความเขมขน ของ นํ้าดี จากถงุ นํ้าดีมีทอ ติดกบั ตบั เรยี กวา cystic duct (ภาพ ง.) 2.6.5 ไต (kidney) มสี แี ดงเขมเกือบจะเป็ นสนี ํ้าตาล มเี ป็ นคอู ยทู อดยาวเหนือชองตวั ติดอยูใตก ระดูกสนั หลังอยูน อกเย่ือบุชองทอง ทําหนาท่ีขบั ถา ยของเสียท่ีเป็ นของเหลว ซ่งึ รางกายไมตอ งการ โดยจะมที อ ไปเช่อื มตอกบั กระเพาะปั สสาวะ (urinary bladder) (ภาพ จ.) 2.6.6 มา ม (spleen) มีสแี ดงเขม มขี นาดเล็กตดิ อยบู รเิ วณกระเพาะอาหารสว นปลาย มักจะทอดขนานไปดว ยกนั มีหนาท่ีในการชว ยสรางเมด็ เลอื ดแดง (ภาพ ฉ.) รวบรวมโดย ครูนสุ ราสินี ณ พัทลงุ
2.6.7 กระเพาะอาหาร (stomach) เป็ นอวยั วะท่คี อ นขา งใหญเหน็ ไดช ดั เจน รูปราง แตกตา งกนั ไปแลว แตชนิดปลาตงั้ อยบู รเิ วณใตต ับ กระเพาะอาหารเป็ นสว นตดิ ตอมาจาก หลอดคอ รูปรา งมีหลายลกั ษณะอาจเป็ นตวั U พบในปลาแรด ปลาลนิ ้ หมา เป็ นตน หรือรปู ตวั J พบในปลาทู ปลาฉลาม เป็ นตน หรอื อาจเหยียดตรง พบในปลาชอ น ปลานิล ปลาสลดิ เป็ นตน กระเพาะจะแบง เป็ น 2 สวน คือ กระเพาะสว นตนซ่ึงมกั จะโป งหรือพอง ออกเรยี กวา cardiac สวนปลายมกั จะเรยี วเล็กลงเรียกวา pyloric ในปลาบางชนิดจะมี กระเพาะอาหารเสริมเรยี ก gizzard อยถู ดั จากกระเพาะอาหารมกี ลา มเนื้อหนา พบในวงศ ปลากระบอก ปลาโคก (ภาพ ช.) 2.6.8 อณั ฑะ (testis) เป็ นอวัยวะสบื พันธขุ องปลาเพศผู จะเห็นชัดเจนในระยะฤดผู สม พนั ธุ มกั มลี กั ษณะเป็ นฝั กคูข นานอยูกบั ดานบนของชอ งตัว แตพออวัยวะนีเ้ จรญิ มากขึน้ อาจมรี ปู รา งเปล่ียนแปลงไปมาก เชน อณั ฑะของปลาสวายจะมลี ักษณะเป็ นกระจุกของถุง เล็กๆ รูปรางเรยี วยาวปลายแหลมเป็ นพวงใหญ คลา ยตัว และอัณฑะของปลาดุกจะมี ลกั ษณะเป็ นแผน แบนเพยี งสองดา น เป็ นตน สําหรับปลาฉลามอัณฑะเป็ นแทน ยาวแบน สคี รีมสองฝั กอยูใ นตําแหนงเดียวกับท่ีพบรงั ไข (ภาพ ซ.) รวบรวมโดย ครูนุสราสินี ณ พัทลงุ
2.6.9 รังไข (ovary) เป็ นอวยั วะสบื พันธุของปลาเพศเมยี มกั จะพบเห็นไดช ดั เจน ในฤดผู สมพนั ธเุ ม่ือไขเ ร่มิ แกจ ะมสี เี หลืองเขมขึน้ ปลากระดูกแขง็ ท่ัวไปจะมรี ังไขเป็ นฝั กสี เหลอื งเป็ นคูอยูข นานดา นบนของชองตวั สีจะแตกตางตามความเจรญิ มากนอยของเม็ดไข สวนรงั ไขของปลาฉลามจะมีขา งเดยี วโดยมากพบทางดา นขวาไมเป็ นฝั กยาวเหมือนปลาก ระดูกแข็ง (ภาพ ฌ.) 2.6.10 ตับออน (pancreas) เป็ นอวยั วะสีเหลืองออ น ปลากระดกู แขง็ ท่ัวไปมักมี ตับออนอยูก ระจดั กระจาย สว นของปลาฉลามยังเหน็ เกาะกลมุ เป็ นกอ นติดอยูปลายมาม และมีบางสว นจะติดอยูกับเย่อื mesentery ปลาบางชนิดตบั ออ นลดขนาดลงเหลอื เพียง เป็ นแถบเสนใยขาวๆ เทานัน้ ในปลาบางชนิดบางสวนของตบั ออ นจะฝั งตวั อยใู นตบั ตาํ แหนงปกตขิ องตับออ นจะตงั้ อยบู ริเวณสว นทายของกระเพาะอาหาร ตับออ นมหี นาท่ี สรางนํ้ายอ ยอาหารหลายชนิดและฮอรโ มน รวบรวมโดย ครนู สุ ราสินี ณ พทั ลงุ
2.6.11 ลาํ ไส (intestines) ลาํ ไสแบง เป็ นสวนตน คอื ลาํ ไสเ ล็ก (small-intestine) อยู ตอ จากกระเพาะอาหารลงมา ลําไสเล็กจะมหี นาท่ีในการชว ยยอ ยอาหาร ลําไสต อนปลาย สว นสุดทายท่ีจะเปิ ดออกสูภ ายนอกเรยี กลาํ ไสใ หญ (rectum) หรือ large intestine) ลาํ ไสใ หญข องปลากระดูกออ นจะขยายพองใหญ ซ่ึงภายในจะมเี นื้อเย่อื พบั ซอ นกันเป็ นเพ่ิม พนื้ ท่ีในการดูดซึมอาหารท่ถี ูกยอ ยแลว มลี กั ษณะท่ีเรยี กวา แบบ (scroll valve) พับมว นซอน เป็ นหลายชนั้ หรอื แบบ (spiral valve) มลี กั ษณะมว นวนเป็ นบันไดเวียน ความยาวของลาํ ไส จะสนั้ หรอื ยาวกเ็ ป็ นลักษณะบงชถี ้ งึ นิสยั การกินอาหารของปลา คอื ถา ลําไสยาวจะเป็ นปลา กนิ พชื ถา ลําไสส ัน้ จะเป็ นพวกท่กี นิ เนื้อ หรอื บางกลุม เป็ นปลาท่ีชอบกินตัวออ นแมลงนํ้า (ภาพ ญ.) 2.6.12 ไสต่ิง (pyloric caeca) สวนใหญจ ะพบในปลากระดูกแข็ง บางชนิดพบหลาย อนั เชน ปลาชอ น ปลาทู เป็ นตน บางชนิดไมม ีเลย ไสต ่ิงมีลักษณะเป็ นเสน เล็กเรยี วยาว อยูบ ริเวณลาํ ไสเ ล็กตอนตน (duodenum) ตรงสว นท่ีตอจากระเพาะอาหารลงมา สวนหนาท่ี ยงั ไมช ดั เจนมากนัก แตเ ป็ นไปไดว า ทาํ หนาท่เี ก่ยี วกับการสรางเอนไซมท่ีชว ยในการยอย และดดู ซึมอาหาร (ภาพท่ี 2.56) รวบรวมโดย ครูนสุ ราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
รวบรวมโดย ครนู ุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
แบบทดสอบกอ่ นเรยี น-หลังเรยี น หนวยท่ี 2 เร่อื ง รปู รา งและลกั ษณะภายนอกและภายในของปลา คําชแี ้ จง เลือกคาํ ตอบท่ถี ูกท่สี ดุ เพียงคําตอบเดียว 1. ปลาชนิดใดมีรปู รางแบบกระสวย (fusiform หรือ torpedo shape) ก. ปลาทู ข. ปลากระด่ี ค. ปลาสลิด ง. ปลานิล จ. ปลาดาบลาว 2. ปลาชนิดใดมรี ปู รางแบบงู (anguilliform) ก. ปลาไหล ข. ปลาโอ ค. ปลาดาบเงิน ง. ปลาดาบลาว จ. ปลาดุกทะเล 3. ปลาชนิดใดมีรปู ทรงแบนลง (depressiform) ก. ปลานิล ข. ปลาลนิ ้ หมา ค. ปลาฉนาก ง. ปลาโฉมงาม จ. ปลาจาระเม็ด รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
แบบทดสอบก่อนเรยี น-หลังเรยี น 4. ตัวเลือกใดคือกลุม ปลาท่ีมีรปู รา งแบบลําตัวยาว (elongate) จ. ปลาโฉมงาม ก. ปลาไหล ปลาทู ปลาโอ ข. ปลาไหล ปลาวาฬ ปลาฉนาก ค. ปลาฉลาม ปลาโรนิน ปลาตูหนา ง. ปลาไหล ปลานํ้าดอกไม ปลาดาบเงิน จ. ปลากะพงขาว ปลากระทิง ปลานวลจันทรทะเล 5. ปลาชนิดใดมรี ูปรางลาํ ตวั สัน้ (oblong) ก. ปลาโอ ข. ปลาไหล ค.ปลาจาระเม็ด ง. ปลาพระจันทร รวบรวมโดย ครนู สุ ราสินี ณ พทั ลงุ
แบบทดสอบกอ่ นเรียน-หลังเรยี น 6. การแบง สัดสวนบนรางกายปลา หมายถึง การแบงสดั สวนในขอ ใด ก. สว นหัว-สว นกลาง ข. สว นหวั -สวนกลาง-สวนทาย ค. สวนหวั -สวนลําตวั -สว นหาง ง. สวนหวั -สวนกลาง-สว นลําตวั จ. สวนหัว-สว นกลาง-สว นลาํ ตวั -สวนทาย 7. สว นหัวของปลาคอื สวนท่นี ับตัง้ แตบริเวณใดของปลา ก. ปลายสุดของจะงอยปาก ไปจนจรดลูกตา ข. ปลายสดุ ของจะงอยปาก ไปจนจรดบริเวณรกู น ค. ปลายสุดของจะงอยปาก ไปจนจรดสว นตน ของครีบหู ง. ปลายสุดของจะงอยปาก ไปจนจรดสวนตน ของครีบหลงั จ. ปลายสดุ ของจะงอยปาก ไปจนขอบดา นทา ยของกระพุงแกม รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
แบบทดสอบก่อนเรยี น-หลงั เรียน 8. การวัดความยาวทัง้ หมดของปลา Total length (TL) มีวิธกี ารวัดอยางไร ก. การวดั จากขอบหลงั ตาปลาไปจนถึงขอบปลายสุดของแผน ปิ ดเหงือก ข. การวดั ความยาวจากปลายสดุ ของจะงอยปากทางดานหนาไปจนถงึ บรเิ วณคอดหาง ค. การวดั จากปลายสดุ ทางดานหวั ไปจนถงึ สว นท่ีเวา ลึกท่ีสุดของรอยหยกั เวา ของครบี หาง ง. การวดั ความยาวจากปลายสุดของจะงอยปากทางดานหนาไปจนถึงปลายสดุ ของครบี หาง จ. การวดั จากเสนตัง้ ฉากท่ตี ดั กบั ขอบทางดา นหนาสดุ ของตาไปจนจรดเสนตงั้ ฉากท่ตี ดั กับ ขอบหลงั สุดของตา 9. การวดั ความลึกของลําตัวปลา Body height (BH) มีวธิ ีการวดั อยา งไร ก. การวัดชว งกลางของครบี หลังลงมารูกน ของปลา ข. การวดั ชวงท่ีสูงท่สี ดุ หรอื สวนท่ีกวางท่สี ุดของตวั ปลา ค. การวัดชวงกลางของครบี หลังลงมาสันทองของตัวปลา ง. การวัดจากขอบหลังตาไปจนถึงขอบปลายสดุ ของแผน ปิ ดเหงอื ก จ. การวดั ชวงเร่มิ ตนของครบี หลงั ลงมาเป็ นเสน แนวด่ิงบรเิ วณสวนทอ งของปลา รวบรวมโดย ครูนสุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
แบบทดสอบก่อนเรยี น-หลังเรียน 10. รปู รา งของปลาเป็ นลกั ษณะท่ีบง บอกอะไรในการดํารงชีวติ จ. ปลากะพงขาว ก. การสืบพนั ธุ จ. ปลาปิ รันยา ข. การเคล่ือนท่ี ค. การกินอาหาร ง. แหลง ท่อี ยอู าศัย จ. การตอสปู องกันตวั 11. ปลาชนิดใดมตี าํ แหนงปากดานบน (superior mouth) ก. ปลาทู ข. ปลาเขม็ ค. ปลากเุ รา ง. ปลาจาระเม็ด 12. ปลาชนิดใดมปี ากแบบฟั นเล่ือย (saw-like mouth) ก. ปลาฉลาม ข. ปลาฉนาก ค. ปลาโรนัน ง. ปลามา นํ้า รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พทั ลงุ
แบบทดสอบก่อนเรยี น-หลังเรยี น 13. ปลาชนิดใดมีปากแบบยดื หดได (protractile mouth) จ. ปลากระเบน ก. ปลาลงั ข. ปลากด ค. ปลาดุก ง. ปลาแป น จ. ปลากระด่ี 14. หนวดปลา (barbel) ทาํ หนาท่ีใด ก. ป องกันศตั รู ข. การผสมพันธุ ค. อวัยวะชวยหายใจ ง. ชวยในการเคล่ือนท่ี จ. การรับสมั ผสั และชวยหาอาหาร 15. chin barbel พบในปลาชนิดใด ก. ปลาดกุ ข. ปลากด ค. ปลาแขยง ง. ปลาจวด รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พทั ลงุ
แบบทดสอบก่อนเรยี น-หลงั เรยี น 16. latera line ทาํ หนาท่อี ะไร ก. ทําหนาท่รี ะบายนํ้า ข. ทําหนาท่ีรบั ความรสู กึ ค. ทําหนาท่ชี วยหาอาหาร ง. ทําหนาท่ชี ว ยป องกนั ตัว จ. ทําหนาท่ีชว ยในการทรงตัว 17. ครีบคขู องปลาคือตวั เลอื กใด ก. ครบี ทองและครีบอก ข. ครบี หลังและครบี อก ค. ครีบหางและครีบอก ง. ครบี ทอ งและครบี กน จ. ครบี หลังและครบี หาง รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
แบบทดสอบกอ่ นเรยี น-หลังเรียน 18. ปลาชนิดใดมหี างรูปสอ ม (forked tail) ก. ปลานิล ข. ปลาทู ค. ปลาชอ น ง. ปลาบู จ. ปลาทราย 19. กระเพาะอาหาร (stomach) ของปลาชนิดใดมรี ปู รางลักษณะเป็ นรปู ตัวเจ (J) ก. ปลานิล ข. ปลาแรด ค. ปลาสลดิ ง. ปลาลิน้ หมา จ. ปลาฉลาม 20. ปลาชนิดใดกระเพาะลมทําหนาท่ีเป็ นปอด ก. ปลาแฮก ข. ปลาปอด ค. ปลาฉลาม ง. ปลาปิ รันยา จ. ปลาแลมเพรย รวบรวมโดย ครูนสุ ราสินี ณ พทั ลงุ
เอกสารอา้ งองิ รวบรวมโดย ครูนุสราสนิ ี ณ พัทลงุ
เอกสารอา้ งองิ (ตอ่ ) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
เอกสารอา้ งองิ (ตอ่ ) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
เอกสารอา้ งองิ (ตอ่ ) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
เอกสารอา้ งองิ (ตอ่ ) รวบรวมโดย ครนู สุ ราสนิ ี ณ พัทลงุ
สวสั ดคี ะ่
Search
