เครื่องดนตรีไทยและวงดนตรีไทย

1 ใบความรูที่ 1 ประเภทเครื่องดนตรไี ทย เคร่ืองดนตรีไทย (Thai Classical Instruments) คือ เครื่องดนตรีท่ีกลุมคนที่ เรียกตนเองวา คนไทย หรือเคยดํารงชีวิตอยูในแผนดินที่เรียกวา ประเทศไทย ในปจจุบัน ไดสรางข้นึ มาเพื่อสนองความตองการอยางใดอยา งหนง่ึ เคร่ืองดนตรีในแตละชาติ มีความแตกตางกันตามบริบทของสังคมและยุคสมัย วัสดุ ที่ใชในการประดิษฐเคร่ืองดนตรีก็แตกตางกันไปตามสภาพแวดลอม ชาวไทยนั้นมักนําวัสดุ รอบๆ ตัวท่ีหาไดงาย และ มีอยูตามธรรมชาติ เชน ไม เขาสัตว หรือหนังสัตวมาประดิษฐ เปนเคร่ืองดนตรี โดยเฉพาะไมไผ นับเปนวัสดุท่ีใชในการประดิษฐเคร่ืองดนตรีชนิดแรก ๆ ของไทย เพราะในอดีตไมไผ เปนไมที่ขึ้นอยูทุกภูมิภาคของไทย เราจึงนําวัสดุตาง ๆ เหลานี้ มาประกอบเขากันเปนเคร่ืองดนตรีที่ใชบรรเลงใหเกิดเสียง จังหวะ และ ทํานอง ซึ่งผาน การทดลอง แกไข ปรับปรุง และพัฒนาใหเปนรูปแบบเฉพาะของไทย ชาติไทยจึงเปน ชาติหนึ่งท่ีมีเคร่ืองดนตรีมาแตโบราณกาล และเปนเอกลักษณของชาติท่ีสะทอนความเปน ไทยไดอยางภาคภูมิ เร่ิมแรกเคร่อื งดนตรีไทยคงประดษิ ฐข ึ้นเพียงเพื่อใชบรรเลงใหเกิดเสียงเทาน้ัน ตอมา จึงใสลวดลายลงไปในตัวเคร่ืองดนตรี และประดับประดาตกแตงดวยการแกะสลัก การลงรัก ปดทอง หรือการประดับมุก เกิดเปนความงามดานทัศนศิลปอีกทางหน่ึง สังเกตวา เครอ่ื งดนตรีแตเดิมของไทยนั้น สวนใหญคงใชสําหรับใหสัญญาณนัดหมาย และกําหนดเวลา เชน เกราะ โกรง ฆอง กลอง เปนตน บางประเภทใชเพ่ือความสนุกสนาน รื่นเริง เชน กรับ ฉาบ พณิ ป ซอ และแคน เปน ตน เมอื่ พิจารณาชอ่ื เครอื่ งดนตรีไทยดังกลาว สามารถกําหนด ไดวา เครื่องดนตรีใดท่ีมีมาแตโบราณจากการต้ังชื่อ จะใช คําโดด ในภาษาไทย เชน เกราะ โกรง ฉาบ ป ขลุย ฆอง กลอง เปนตน โดยสันนิษฐานวา ชาวไทยใชกฎเกณฑในการ บัญญัติชอ่ื เครอื่ งดนตรไี ทย ดังตอไปนี้ เอกสารประกอบการเรียน รายวชิ าพ้ืนฐานดนตรไี ทย 1 ภาคเรยี นท1่ี

2 ตง้ั ชอื่ ตามเสียง เชน กรับ ฉาบ ฉ่งิ โหมง เปนตน ตัง้ ชอ่ื ตามลักษณะรปู รา ง เชน จะเข ซอสามสาย กลองสองหนา เปน ตน ตั้งชอ่ื ตามการประกอบการแสดง เชน ฆองระเบง กลองชาตรี เปนตน ตั้งช่ือตามชาติทนี่ าํ มา เชน กลองมลายู ปช วา ฆอ งมอญ เปน ตน ตัง้ ชอ่ื ตามภาษาเดิม เชน พิณ สังข ปไ ฉน บัณเฑาะว เปนตน นายมนตรี ตราโมท ศิลปนแหงชาติ ไดจําแนก เคร่ืองดนตรีไทยออกตาม ลักษณะการกระทําท่ีทําให เกิดเสียง เปน 4 ประเภท ไดแก เคร่ืองดีด เคร่ืองสี เครอื่ งตี และ เคร่ืองเปา นายมนตรี ตราโมท เคร่ืองดนตรี เคร่ืองดนตรี ประเภทดีด ประเภทสี เคร่ืองดนตรี เครื่องดนตรี ประเภทตี ประเภทเป่ า เอกสารประกอบการเรยี น รายวิชาพืน้ ฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรียนท1ี่

3 เครอื่ งดนตรปี ระเภทดีด เครื่องดนตรีประเภทดีด เปนเคร่ืองสายที่มีกะโหลกเสียง และใชนิ้วมือหรืออุปกรณ ดีดลงบนสายใหส่นั สะเทอื นจนเกิดเปนเสยี ง เชน พณิ กระจบั ป จะเข ซึง เปน ตน ตามประวัติกลาววา เครื่องดนตรีประเภทน้ี มีกําเนิด จากประเทศทางตะวันออก คือบรรดาประเทศ ในทวีปเอเชีย แลวประเทศทางตะวันตก คือบรรดาประเทศตาง ๆ ในทวีปยุโ รปไดนําไปดัดแปล ง สรางเคร่ืองดนตรีใน ประเภทเดยี วกนั เปนของตน ในภาษาบาลี และภาษาสันสกฤต เรียกเคร่ืองดนตรี ภาพขยายแสดงการส่ันสะเทือน จากการดดี ของสายกตี าร์ ประเภทนี้วา พิณ สําหรับของไทยมีปรากฏ คําวา พิณ ในหลกั ศิลาจารึกของพอ ขนุ รามคาํ แหงมหาราชในสมยั กรุงสุโขทัย เคร่ืองดนตรีประเภทดีดของไทย เชน พิณนํ้าเตา พิณเปยะ กระจับป พิณอีสาน และ จะเข เปนตน พณิ เปี๊ ยะ และ พณิ นาํ้ เต้า มีลกั ษณะคลา้ ยกนั ¨Ðࢌ ¨ÃÐࢌ จะเข้ เครื่องดนตรีที่ไดร้ ับ ความนิยมในปัจจุบนั 2. เคร่ืองสี เอกสารประกอบการเรยี น รายวชิ าพน้ื ฐานดนตรไี ทย 1 ภาคเรียนท1ี่

4 จะเข เปนเครื่องดนตรีเกาแกข องไทย ท่ีนิยมบรรเลงมากในสมัยกรุงศรีอยธุ ยา ลกั ษณะของจะเข ลักษณะของจะเข จะแบงออกเปน 2 ตอน ตอนแรก เปนสวนหาง มีรูปทรงยาว สวนกวางประมาณ 11 - 12 เซนติเมตร ความยาวประมาณ 77 เซนตเิ มตร หนาประมาณ 12 เซนติเมตร ตอนที่สอง เปนดานหัว มีลักษณะเปนกระพุงคลายใบพายลาดลงทั้ง 2 ขาง เพื่อเพม่ิ ความกังวานใหก บั เสียง สวนท่กี วางทีส่ ุดประมาณ 25 เซนติเมตร ยาวท่ีสุดประมาณ 53 เซนติเมตร ภายในขุดเปนโพรงตลอดตัว โดยใชวางยาวตามพ้ืนราบ มีเทา 5 เทา ติดตอนที่เปนกระพุง 4 เทา และติดตอนปลายท่ีเปนหางอีก 1 เทา เทาทั้ง 5 น้ีจะทําเปน รูปใบบัวและลูกแกวเพื่อความสวยงาม โดยที่มีความสูงจากพ้ืนประมาณ 8.5 เซนติเมตร สวนดานหัวมีลูกบิด สําหรับผูกสายเทียบเสียงตามความตองการมี 3 อัน ซ่ึงสอดทางดานใน (ดา นคนดีด) 1 อนั และดานนอกอกี 2 อนั เอกสารประกอบการเรียน รายวชิ าพื้นฐานดนตรไี ทย 1 ภาคเรียนท1่ี

5 ดา้ นบนของตวั จะเข้ มีส่วนต่าง ๆ ดงั น้ี หลกั สาํ หรับตรึงสาย ทาํ ดว ยโลหะ เปนหลักเต้ียๆ 2 หลัก มีข่ือกลางสําหรับผูกสาย ต้ังอยู ตอนหางของจะเข โตะรองสาย ทําดวยโลหะทองเหลือง หรือ ทองขาว กวางประมาณ 4 เซนติเมตร ยาวประมาณ 8 เซนติเมตร และสูงประมาณ 2 เซนติเมตร ความสูงของโตะนี้มีความสูง ไมเทากัน โดยดานที่ติดกับหลักตรึงสาย จะมีความสูงเทากับหลักตรึงสาย และตรงกลาง ของโตะรองสายจะนูนขนึ้ เลก็ นอย ทง้ั นี้เพอื่ ทจี่ ะใหสายไดแนบกับโตะไดอยางสนิท แตเน่ือง ดวยสายพาดลงบนโตะ รองสายโดยตรงนน้ั เสียงที่ออกมาทําใหท ึบ ฟงดไู มโ ปรงเทาทีค่ วร ดังน้ันจึงมีผูที่นําผิวไมไผบางๆ เล็กๆ มาสอดเขาไวท่ีใตสายแตละสาย ผิวไมไผน้ี เรียกวา “ แหน ” นมจะเข ใชสําหรับเปนฐานรองเวลากดน้ิวเพื่อใหเกิดเสียงสูง - ตํ่า มีทั้งหมด 11 นม ท้ัง 11 นมนี้ ดานลางติดอยูบนหลังจะเข โดยใชชัน หรือ กาวลาเท็กซ แตตองใหยึดติด แนน นมของจะเขดานบนเรียกวา “ สาบ ” จะตองไมติดกับสายของจะเข นมท่ีติดอยูกับ หยองจะสูงประมาณ 3.5 เซนติเมตร สําหรับนมอันสุดทาย จะสูงประมาณ 2 เซนติเมตร ซง่ึ โตะรองสายสงู ประมาณ 2.5 - 3 เซนติเมตร หยอง มีสําหรับรองสายตอนปลาย โดยใหสายทั้ง 3 สอดเขาไป โดยทั่วไปหยองทําดวย กระดูกสัตว หรือ งา จะอยูหางจากรังไหมประมาณ 1 เซนติเมตร สวนที่สายพาดลงไป จะบากเปนซี่ ๆ เพ่ือแยกสายทั้งสามออกจากกัน สวนที่สูงๆประมาณ 4 เซนติเมตร ถานับถึง ยอดสดุ จะมคี วามสงู ประมาณ 8 เซนตเิ มตร รางไหม คือ สวนปลายทางดานซายมือของผูเลน โดยจะเจาะตัวจะเขใหเปนรูปยาวรี เพอ่ื ท่จี ะสอดสายเขา ไปผูกยังลูกบิด รางไหมนี้จะกวางประมาณ 3 เซนติเมตร ยาวประมาณ 10 เซนติเมตร บริเวณขอบรางไหม นิยมใชกระดกู สัตว หรือ งา ประกอบเพ่อื ความสวยงาม เอกสารประกอบการเรยี น รายวิชาพืน้ ฐานดนตรไี ทย 1 ภาคเรยี นท1ี่

6 สําหรับสายจะเขจะมีอยู 3 สาย เปนสายไหม 2 สาย และ สายลวด 1 สาย โดยจะ ผูกท่ีหลักใชสําหรับตรึงสาย และจะขึงผานนมท้ัง 11 นม ไปลอดหยองและพาดลงไปยัง รางไหมผูกกับลูกบิดดานนอกท่ีอยูใกลกับหยอง สายกลางผูกติดกับลูกบิดที่อยูดานนอกที่ ถัดออกไป สวนสายที่ 3 มีเสียงตํ่า ทําดวย ลวดทองเหลือง เรียกวา “ สายลวด ” ผูกกับ ลูกบิดท่สี อดอยูด านใน การดีดจะเข ใช ไมดีด ที่ทําดวยไม งาชาง หรือ กระดูกสัตว ทําเปนแทงกลมๆ สวนปลายเรียวแหลม กวางประมาณ 1 เซนติเมตร ยาวประมาณ 5 - 6 เซนติเมตร ดานบนผูกเชือกติดกับไมดีด เพื่อไวพันกับนิ้วช้ีมือขวา ใหแ นน เวลาดีดจะไดไมห ลุด ภาพไมด ดี จะเข การดดี จะเข้ ผบู้ รรเลงใชก้ ารนง่ั พบั เพียบไปทางซา้ ย หรือ ทางขวา ตามความถนัด โดยให้ด้านหางอยู่ทางซ้าย และ ดา้ นหวั อยทู่ างขวาของผบู้ รรเลง เอกสารประกอบการเรียน รายวิชาพนื้ ฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรยี นท1่ี

7 เคร่ืองดนตรปี ระเภทสี เ ค ร่ื อ ง ด น ต รี ป ร ะ เ ภ ท สี เ ป น เ ค รื่ อ ง ส า ย ท่ี ทํ า ใ ห เ กิ ด เ สี ย ง ด ว ย ก า ร ใ ช คั น ชั ก สเี ขากับสาย ในทางดนตรีไทยเรียกเครื่องดนตรีชนดิ นว้ี า ซอ เคร่ืองดนตรีประเภทนี้มีวิวัฒนาการมาจากเคร่ืองดนตรีประเภทดีด ซึ่งมี อยูกอนแลว ซอของไทย (ที่เปนเครื่องดนตรีในราชสํานักภาคกลาง) มีอยู 3 ชนิด ดวยกัน ไดแก ซอดว ง ซออู และ ซอสามสาย เครื่องดนตรีพื้นบานท่ีเปนประเภทเครื่องสี ไดแก สะลอ (ภาคเหนือ) ซออสี าน เปนตน สําหรับประเทศทางตะวันตก เคร่ืองดนตรีประเภทน้ี ไดแก ไวโอลิน และ ไวโอลา เปนตน เคร่ืองดนตรีประเภทสี จัดเปนเคร่ืองดนตรีในตระกูลเครื่องสาย ท่ีทําใหเกิดเสียงโดยอาศัย คันชกั สีเขากับ สาย สวนสําคัญของเคร่ืองดนตรปี ระเภทเครือ่ งสายประกอบดว ย  ตวั สน่ั สะเทือน (Vibrator)  ตวั ขยายเสียง (Resonator) ¤ÇÒÁ´§Ñ - àºÒ ¢Í§à¤ÃèÍ× §´¹µÃ»Õ ÃÐàÀ·¹Õé ¢é¹Ö Í‹١Ѻ¢¹Ò´¤ÇÒÁàÅç¡ - ãËÞ‹ ¢Í§Ã»Ù ·Ã§ áÅÐ ÇÊÑ ´Ø ·ãèÕ ª·Œ Òí µÇÑ ¢ÂÒÂàÊÕ§·Õèᵡµ‹Ò§¡Ñ¹ เอกสารประกอบการเรยี น รายวิชาพน้ื ฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรยี นท1ี่

8 ซอดวง ซอสามสาย ซออู 3. เครอ่ื งตี เครื่องดนตรีประเภทตีเปนเคร่ืองดนตรีที่ทําใหเกิด เสียงดนตรีดวยการใช ของสองสิง่ กระทบกันดวยการตี นับวาเปนเครื่องดนตรีประเภท เกาแกท่ีสุดที่ท่ีมนุษยรูจักใช ไดมีวิวัฒนาการจากอุปกรณงาย ๆ ใหมีความหลากหลายออกไปท้ังรูปแบบและวัสดุที่ใช สาํ หรับเครอื่ งดนตรไี ทยที่เปน ประเภทเครอ่ื งตี มีดงั นี้ 1. เครอ่ื งดนตรีทาํ ดว ยไม เชน ระนาดเอก ระนาดทมุ กรับ ฯลฯ 2. เครื่องดนตรีทาํ ดวยโลหะ เชน ฆองวง ระนาดเหล็ก ฉง่ิ ฉาบ ฆองโหมง ฯลฯ 3. เครื่องดนตรีที่ขึงดวยหนังสัตว เชน กลองแขก กลองสองหนา ตะโพน โทน - ราํ มะนา ฯลฯ เอกสารประกอบการเรยี น รายวชิ าพนื้ ฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรยี นท1ี่

9 4. เคร่อื งเปา เคร่ืองดนตรีประเภทเปา เปนเครื่องดนตรีท่ีทําใหเกิดเสียงจากการเปาลม อุปกรณ ดง้ั เดมิ ไดมาจากพชื ไดแก หลอดไมตาง ๆ และ จากสัตว ไดแก เขาสัตวตางๆ อีกวิธีการหนึ่ง คือการนําใบไมมาประกบกัน แลวประกบเขาที่ริมฝปากเพ่ือเปาลมเขาไป เรียกวา การเปา ใบไม ต อ ม า ไ ด มี วิ วั ฒ น า ก า ร ด ว ย การเจาะรู และทําล้ิน เพ่ือใหเกิดระดับ เสยี งไดมาก เครอ่ื งดนตรีประเภทน้ีของไทย เชน ขลุยเพียงออ ขลุยหลิบ ขลุยอู และ ปชนิดตา งๆ เปน ตน เอกสารประกอบการเรยี น รายวชิ าพื้นฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรยี นท1ี่

10 ใบงานท่ี 1 ประเภทเคร่ืองดนตรีไทย คาํ ช้ีแจง ใหน้ กั เรียนเขียนช่ือเครื่องดนตรีไทยลงในแผนผงั ความคิดประเภทละ 4 ชนิด ผทู้ ี่เสนอแนวคิดการแบ่งประเภทเครื่องดนตรีไทยที่นิยมใชใ้ นปัจจุบนั คือ ................................................................................................................................ เคร่ืองดนตรีประเภท..................... เครือ่ งดนตรปี ระเภท..................... 1........................................................ 1........................................................ 2........................................................ 2....................................................... 3....................................................... 3....................................................... 4........................................................ 4........................................................ เครอ่ื งดนตรีไทย เคร่อื งดนตรปี ระเภท..................... เครื่องดนตรปี ระเภท..................... 1.............................................................. 1.............................................................. 2.............................................................. 2.............................................................. 3.............................................................. 3.............................................................. 4.............................................................. 4.............................................................. เอกสารประกอบการเรยี น รายวชิ าพ้ืนฐานดนตรีไทย 1 ภาคเรียนท1่ี