GT KHOI TO VU AN TRONG TO TUNG HINH SU_16x24_3_3

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC LUẬT TS. LÊ LAN CHI - TS TRẦN THU HẠNH (Đồng chủ biên) GIÁO TRÌNH KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ (Dùng cho chương trình đào tạo sau đại học) NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI

TS. Lê Lan Chi, TS. Trần Thu Hạnh (Đồng chủ biên) TS. Lê Lan Chi Chương 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9 TS. Trần Thu Hạnh Chương 5, 6, 7 Giáo trình này đã được Hội đồng nghiệm thu của Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội chấp thuận và thông qua ngày 13 tháng 1 năm 2023, là tài liệu sử dụng chính thức trong chương trình giảng dạy của Trường.

Mục lục LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................................ 11 Chương 1 KHỞI TỐ VỤ ÁN - CÁC TIẾP CẬN THEO MÔ HÌNH TỐ TỤNG HÌNH SỰ 1.1 Khởi tố vụ án trong các mô hình tố tụng hình sự .........................15 1.1.1. Khởi tố vụ án trong mô hình tố tụng buộc tội ................................15 1.1.2. Khởi tố vụ án trong mô hình tố tụng thẩm vấn châu Âu trung cổ.................................................................................................................................... 17 1.1.3. Khởi tố vụ án trong mô hình tố tụng thẩm vấn phong kiến phương Đông................................................................................................................... 20 1.1.4. Khởi tố vụ án trong mô hình tố tụng tranh tụng hiện đại...22 1.1.5. Khởi tố vụ án trong mô hình tố tụng thẩm vấn hiện đại .....25 1.2. Các yếu tố tác động đến cách tiếp cận khởi tố vụ án hình sự...28 1.2.1. Mối quan hệ giữa lợi ích công và lợi ích tư.........................................29 1.2.2. Mối quan hệ giữa các chức năng của tố tụng hình sự........... 30 1.2.3. Mối quan hệ giữa các yếu tố chính trị, tổ chức hệ thống tư pháp hình sự và phương pháp điều chỉnh của Luật tố tụng hình sự..............32 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận..................................................................36

Giáo trình 6 KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ Chương 2 KHỞI TỐ VỤ ÁN VÀ GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 2.1. Phát động công tố và khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự....37 2.2. Khái niệm khởi tố vụ án, giai đoạn khởi tố vụ án .......................41 2.3. Đặc điểm, quan hệ pháp luật, vị trí, ý nghĩa của giai đoạn khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự................................................................. 44 2.3.1. Đặc điểm của giai đoạn khởi tố vụ án ..................................................44 2.3.2. Q uan hệ pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án ....................47 2.3.3. V ị trí, ý nghĩa của giai đoạn khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự...................................................................................................................................... 50 2.4. Vấn đề chứng minh trong giai đoạn khởi tố vụ án......................51 2.4.1. Đ ối tượng chứng minh...............................................................................................51 2.4.2. H oạt động chứng minh ..........................................................................................56 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................. 60 Chương 3 CHỦ THỂ KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ 3.1. Công tố và các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự......................................................................................................................61 3.1.1. Công tố và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước trong khởi tố vụ án hình sự..........................................................................................................61 3.1.2. C ác cơ quan tiến hành tố tụng và thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự.....................................................................................................................64 3.1.3. C ác cơ quan khác trong bộ máy nhà nước và thẩm quyền khởi tố vụ án hình sự.................................................................................................70 3.2. Tư tố và quyền của các chủ thể phi nhà nước trong khởi tố vụ án hình sự.................................................................................76 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận...................................................................81

7 Mục lục Chương 4 QUYỀN CON NGƯỜI TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN 4.1. Quyền con người của người bị tình nghi phạm tội trong giai đoạn khởi tố vụ án .....................................................................................................83 4.1.1. Giai đoạn khởi tố vụ án và các nguy cơ xâm phạm quyền con người của người bị tình nghi phạm tội........................83 4.1.2. N ội dung quyền con người của người bị tình nghi phạm tội trong giai đoạn khởi tố vụ án .........................................................................88 4.1.3. C ơ chế bảo đảm quyền con người của người bị tình nghi phạm tội trong giai đoạn khởi tố vụ án .................................................91 4.2. Quyền con người của nạn nhân tội phạm trong giai đoạn khởi tố vụ án ....................................................................................................................97 4.2.1. G iai đoạn khởi tố và các nguy cơ xâm phạm quyền con người của nạn nhân tội phạm...........................................................................................97 4.2.2. N ội dung quyền con người của nạn nhân tội phạm trong giai đoạn khởi tố vụ án ......................................................................100 4.2.3. C ơ chế bảo đảm quyền con người của nạn nhân tội phạm trong giai đoạn khởi tố vụ án ...................................................................... 105 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận............................................................... 109 Chương 5 TIẾP NHẬN, GIẢI QUYẾT NGUỒN TIN VỀ TỘI PHẠM 5.1. Tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố và các nguồn tin khác về tội phạm.................................................................................................. 111 5.1.1. Khái niệm nguồn tin về tội phạm, ý nghĩa của việc quy định nguồn tin về tội phạm............................................................................................... 111 5.1.2. Các loại nguồn tin về tội phạm.....................................................................113 5.2. Tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố......117

Giáo trình 8 KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 5.2.1. Đặc điểm của hoạt động tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố......................................................................... 117 5.2.2. P hương thức tiếp nhận tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố............................................................................................................119 5.3. Giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố...122 5.3.1. Đ ặc điểm của hoạt động giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố........................................................................122 5.3.2. Phương thức giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố...........................................................................................................126 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................129 Chương 6 CÁC QUYẾT ĐỊNH TỐ TỤNG TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN 6.1. Quyết định khởi tố vụ án hình sự.................................................................131 6.1.1. Căn cứ khởi tố vụ án hình sự............................................................................131 6.1.2. N ội dung quyết định khởi tố vụ án hình sự......................................134 6.2. Quyết định không khởi tố vụ án hình sự............................................. 137 6.2.1. C ăn cứ không khởi tố vụ án hình sự......................................................... 137 6.2.2 N ội dung quyết định không khởi tố vụ án hình sự.....................144 6.3. Quyết định tạm đình chỉ việc giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố; Quyết định phục hồi giải quyết tố giác, tin báo về tội phạm, kiến nghị khởi tố.............................145 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................148 Chương 7 THỰC HÀNH QUYỀN CÔNG TỐ VÀ KIỂM SÁT VIỆC TUÂN THEO PHÁP LUẬT TRONG GIAI ĐOẠN KHỞI TỐ VỤ ÁN 7.1. Đặc điểm thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án ............................................149

9 Mục lục 7.1.1. Đặc điểm thực hành quyền công tố trong giai đoạn khởi tố vụ án.........................................................................................................................................149 7.1.2. Đ ặc điểm kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án ..................................................................................................................152 7.1.3. M ối quan hệ giữa thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án.....154 7.2. Nội dung thực hành quyền công tố, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự.........................156 7.2.1. Đ ối với hoạt động tiếp nhận nguồn tin về tội phạm.................. 156 7.2.2. Đối với hoạt động giải quyết nguồn tin về tội phạm và các biện pháp điều tra, biện pháp ngăn chặn được áp dụng........158 7.2.3. Đ ối với việc ban hành các quyết định tố tụng...............................163 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................169 Chương 8 QUAN NIỆM VÀ QUY ĐỊNH VỀ KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG LỊCH SỬ TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM 8.1. Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự phong kiến Việt Nam......171 8.1.1. Trách nhiệm tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm......171 8.1.2. H ạn chế tối đa các khiếu kiện, tố giác tội phạm thiếu căn cứ...................................................................................................................................... 173 8.1.3. K huyến khích hoà giải giữa các bên........................................................ 175 8.2. Khởi tố vụ án trong giai đoạn chuyển đổi sang tố tụng hình sự hiện đại.............................................................................................................179 8.2.1. K hởi tố vụ án và những dấu ấn của pháp Luật Tố tụng Hình sự Cộng hoà Pháp.......................................................................................179 8.2.2. K hởi tố vụ án trong pháp luật tố tụng hình sự nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà..........................................................................181 8.3. Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự hiện đại ................................ 187 8.3.1. Quy định về khởi tố vụ án theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 1988............................................................................................................................... 187 8.3.2. Q uy định về khởi tố vụ án theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003.............................................................................................................................191

Giáo trình 10 KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ 8.3.3. Quy định về khởi tố vụ án theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.............................................................................................................................195 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................198 Chương 9 KHỞI TỐ VỤ ÁN HÌNH SỰ TRONG XU THẾ CẢI CÁCH TƯ PHÁP VÀ GIAO LƯU PHÁP LUẬT TẠI VIỆT NAM THỜI GIAN TỚI 9.1. Mở rộng yếu tố tư tố ............................................................................................200 9.2. Tiếp nhận có chọn lọc cơ chế tuỳ nghi truy tố ............................202 9.3. Đơn giản hoá thủ tục khởi tố, rút ngắn giai đoạn khởi tố vụ án ....................................................................................................................................208 9.4. Bảo đảm đầy đủ hơn quyền con người trong giai đoạn khởi tố vụ án......................................................................................................................211 Câu hỏi ôn tập, định hướng thảo luận................................................................215 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................................217 PHỤ LỤC.........................................................................................................................................225

LỜI NÓI ĐẦU Khởi tố vụ án hình sự là khởi động tiến trình tố tụng, cung cấp toàn bộ “đầu vào” cho các công đoạn của quá trình giải quyết vụ án hình sự. Tuy nhiên, nguồn “đầu vào” này nếu không được sàng lọc đúng cách, sẽ dẫn tới nguy cơ bỏ lọt tội phạm cũng như làm chậm thời điểm can thiệp của nhà nước vào việc xử lý tội phạm, suy giảm hiệu quả bảo vệ nạn nhân của tội phạm, lãng phí các nguồn lực tố tụng và gia tăng nguy cơ thiệt hại cho quyền, lợi ích của các cá nhân, tổ chức liên quan. Bài toán về điều chỉnh hợp lý những mối quan hệ xã hội phát sinh trong giai đoạn đầu tiên của tố tụng hình sự đặt ra một cách khách quan đối với các nhà làm luật tại các hệ thống tư pháp hình sự khác nhau trên thế giới, với nhiều lời giải giống nhau hoặc khác nhau. Đối với Việt Nam, bài toán này đặt ra một cách cấp thiết, nhất là trong hơn hai thập niên gần đây, sau khi Việt Nam thúc đẩy mạnh mẽ tiến trình cải cách tư pháp. Nghị quyết của Bộ Chính trị số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 về “Một số nhiệm vụ trọng tâm của công tác tư pháp trong thời gian tới”, Nghị quyết của Bộ Chính trị số 48-NQ/TW ngày 24/05/2005 về “Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020”, Nghị quyết của Bộ Chính trị số 49-NQ/TW ngày 02/06/2005 về “Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”, Kết luận 92-KL/TW của Bộ Chính trị ngày 12/3/2014 về việc “Tiếp tục thực hiện Nghị quyết số 49-NQ/TW, ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị khoá IX về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020”… đều trực tiếp hoặc gián tiếp đề cập tới các vấn đề của khởi tố vụ án hình sự như: nâng cao chất lượng công tác điều tra, thực hiện tốt công tác tiếp nhận xử lý tin

Giáo trình 12 KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ báo, tố giác tội phạm; hoạt động công tố phải ngay từ khâu khởi tố vụ án và trong suốt quá trình tố tụng; kết hợp chặt chẽ giữa công tác trinh sát và hoạt động điều tra tố tụng hình sự… Thực hiện các định hướng cải cách trên, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật Tổ chức Viện kiểm sát nhân dân năm 2014, Luật Tổ chức Cơ quan điều tra hình sự năm 2015… đã có những điều chỉnh để hoàn thiện các quy định về khởi tố vụ án hình sự. Tuy nhiên, do những nguyên nhân khách quan và chủ quan, giai đoạn khởi tố vụ án lại đang được nhận thức là giai đoạn “tiền tố tụng” hay giai đoạn “tin báo”, hoặc trở thành giai đoạn “điều tra trù bị” để giảm tải công việc và thời hạn cho giai đoạn điều tra “chính thức”; mặc khác, trong nhiều trường hợp, giai đoạn khởi tố vụ án thực tế lại là giai đoạn quyết định các vấn đề quan trọng về đường lối xử lý vụ án… Vì thế, khoa học luật tố tụng hình sự cần tiếp tục nghiên cứu để tìm ra những đáp án tốt hơn cho bài toán pháp lý về khởi tố vụ án, nhất là trong bối cảnh Đảng và Nhà nước có những quan điểm rất mới về xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam - “xây dựng nền tư pháp chuyên nghiệp, hiện đại, công bằng, nghiêm minh, liêm chính, phụng sự Tổ quốc, phục vụ nhân dân”, với các yêu cầu như: “áp dụng hiệu quả thủ tục tố tụng tư pháp rút gọn; kết hợp các phương thức phi tố tụng tư pháp với các phương thức tố tụng tư pháp”, “làm rõ thẩm quyền hội đồng xét xử khởi tố vụ án tại phiên tòa”… được đề cập trong Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 09/11/2022 của Ban Chấp hành Trung ương “về Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới”. Trong các chương trình đào tạo sau đại học của Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội thuộc chuyên ngành Luật Hình sự và tố tụng hình sự, các nội dung của luật tố tụng hình sự được thiết kế thành nhiều học phần khác nhau, trong đó có học phần “Khởi tố vụ án hình sự”. Việc thiết kế riêng một học phần về khởi tố vụ án hình sự cho thấy sự đánh giá đúng tầm quan trọng của chế định này trong luật tố tụng hình sự, của giai đoạn này trong quá trình giải quyết vụ án hình sự và cũng là của vấn đề này trong khoa học luật tố tụng hình sự. Giáo trình “Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự” được biên soạn cho các chương trình đào tạo sau đại học chuyên ngành Luật Hình sự và tố tụng hình sự khi Việt Nam rất cần có những tri thức của khoa học luật tố tụng hình sự hiện đại về mục tiêu, chức năng, giá trị, nguyên tắc, chủ thể, giai đoạn, thủ tục giải quyết vụ án hình sự, về quyền

13 Lời nói đầu con người, về cơ chế kiểm soát quyền lực trong tố tụng hình sự… để tiếp tục hoàn thiện lý luận và pháp luật về giai đoạn tố tụng khởi tố vụ án hình sự, góp phần giải quyết bài toán hóc búa nêu trên. Về bố cục, Giáo trình “Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự” được kết cấu thành ba phần hay ba nhóm vấn đề lớn: - Phần thứ nhất với các chương 1, 2, 3 và 4 là nhóm vấn đề lý thuyết về khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự. Phần này trước hết đề cập tới các quan niệm về khởi tố vụ án trong các mô hình tố tụng hình sự trên thế giới và những yếu tố tác động đến khởi tố vụ án trong các mô hình tố tụng hình sự; trên cơ sở đó, đưa ra khái niệm khởi tố vụ án, đặc điểm, nhiệm vụ, vị trí, ý nghĩa và vấn đề chứng minh của giai đoạn khởi tố vụ án hình sự trong tố tụng hình sự Việt Nam. Phần thứ nhất cũng phân tích các vấn đề lý luận - lịch sử về chủ thể khởi tố vụ án hình sự và khung lý thuyết về quyền con người trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự. - Phần thứ hai với các chương 5, 6, và 7 là nhóm vấn đề pháp lý về khởi tố vụ án trong luật tố tụng hình sự Việt Nam hiện hành. Phần này tập trung làm rõ các hoạt động tố tụng, quyết định tố tụng trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự như hoạt động tiếp nhận, giải quyết nguồn tin về tội phạm, các căn cứ khởi tố vụ án hình sự, không khởi tố vụ án hình sự và các quyết định tố tụng tương ứng, thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn khởi tố vụ án hình sự. - Phần thứ ba với các chương 8, 9 tiếp cận khởi tố vụ án như một hiện tượng lịch sử - xã hội trong sự vận động và phát triển của tố tụng hình sự Việt Nam: từ quá khứ đến hiện tại và xu hướng hoàn thiện trong thời gian tới, nhất là với bối cảnh cải cách tư pháp và giao lưu pháp luật tại Việt Nam sẽ tiếp tục được đẩy mạnh. Trong phần này, Giáo trình đưa ra các quan điểm đánh giá về khởi tố vụ án trong lịch sử tố tụng hình sự Việt Nam và các quan điểm dự báo về khởi tố vụ án trong tương lai. Giáo trình “Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự” được biên soạn với nhiều đổi mới về nội dung và hình thức nhưng trên cơ sở kế thừa các tư tưởng khoa học, các giá trị cốt lõi và những thành tựu nghiên cứu về khởi tố vụ án hình sự của các học giả tiền bối. Giáo trình cũng ít nhiều thể hiện tính chất “chuyên khảo” của một học liệu trong chương trình đào tạo bậc

Giáo trình 14 KHỞI TỐ VỤ ÁN TRONG TỐ TỤNG HÌNH SỰ sau đại học tại Khoa Luật mà nay là Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, với dung lượng đáng kể dành cho các vấn đề lý thuyết, gợi mở và khai phóng của khoa học pháp lý. Tuy nhiên, do những hạn chế chủ quan nên có thể Giáo trình chưa được như mong muốn của quý độc giả cũng như của chính bản thân các tác giả và tất nhiên, không tránh khỏi những tranh luận về một số quan điểm, nhận định được đưa ra. Rất mong sự đóng góp của quý độc giả để Giáo trình “Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự” sẽ tiếp tục được hoàn thiện trong thời gian tới. Xin trân trọng giới thiệu Giáo trình “Khởi tố vụ án trong tố tụng hình sự” tới quý độc giả! Hà Nội, tháng 4 năm 2023 Trường Đại học Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội