พลิกผืนนาเป็นสวนส้ม (รวมเล่ม 1)

พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ และแล้ว้ เวลาก็ผ็ ่า่ นไป จากเดือื นเป็น็ ปีี ครอบครััวของศรมีีบ้า้ นไม้เ้ ล็ก็ ๆ หลัังหนึ่่ง� ในสวนแห่ง่ นี้้� และด้ว้ ยภาระการดููแลต้น้ ส้ม้ เกือื บ 30 ไร่่ ทำ�ำ ให้น้ ายอินิ ต้อ้ งจ้า้ งคนงานมาช่ว่ ยงาน หลัังจากทำ�ำ งานกัันอย่า่ งเหน็ด็ เหนื่่อ� ยมา 1 ปีี ต้น้ ส้ม้ ก็โ็ ตขึ้น�้ มาก และออกดอกเต็ม็ ต้น้ ทุกุ ต้น้ ส่ง่ กลิ่น� หอมฟุ้�งไปทั่่ว� ทั้ง�้ สวนเป็น็ ครั้ง� แรก ศรดีีใจและภููมิใิ จมาก แต่แ่ ล้ว้ นายอินิ ก็ส็ั่ง� ให้ป้ ลิดิ ดอกทิ้้ง� ทั้ง�้ หมด เพื่่อ� เลี้ย� งลำ�ำ ต้น้ ให้ส้ มบููรณ์์ ศรรู้้�สึกเสีียดายมากเลยบ่่นออด ๆ แอด ๆ กัับพ่่อ 50

พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ศร: ทำ�ำ ไมต้อ้ งปลิดิ ดอกทิ้้�งหมดด้ว้ ย เสีียดายใจจะขาด นายอิิน: ส้ม้ ปีีแรก ๆ รสชาติิไม่่คงที่�่ เอาไปขายก็็ เสีียชื่�่อหมด ที่ส่� ำำ�คััญคืือ ต้้นมัันโทรม ไม่่โตกัันพอดีี โดยเฉพาะถ้้าไว้้ลููกบริิเวณตรงยอดนะ มัันจะหนััก กิ่�งจะโน้้มลงมา ต้น้ จะไม่่แตกกิ่่�ง ศร: แล้ว้ เก็บ็ ดอกที่่อ� ยู่�แ่ ถว ๆ นายอินิ : เออ ถ้้าเอ็ง็ อยากกิิน โคนต้้นไว้ใ้ ห้้เป็็นลููกบ้า้ งไม่่ได้้เหรอพ่อ่ ก็็เก็็บแถว ๆ ตรงโคนต้น้ ไว้้ นิดิ หน่่อย พอให้้ได้ล้ ููกสัักสิิบลููก ศร: เย้.้ ..ได้้มีีส้้ม แล้ว้ กััน รอไว้้มัันออกปีีที่ส่� ามโน่่น ไปอวดเพื่อ่� นละ ค่อ่ ยเก็็บขาย นายอินิ : ไม่ต่ ้อ้ งดีีใจมาก ปลิดิ ดอกทิ้้�งแล้้วก็็ ไปเรีียกคนงานมาช่ว่ ยกัันฟันั โขด (พรวนดิิน) ปีนี ึึงละ ดิินมัันแน่่นมากละ 51

พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ศรเฝ้า้ รอเวลาให้ผ้ ่า่ นไปอย่า่ งใจจดใจจ่อ่ ซึ่ง� การดููแลสวนส้ม้ ตลอดเวลา 3 ปีนี ั้น�้ ไม่ใ่ ช่เ่ รื่อ� งง่า่ ย ไหนจะต้อ้ งดููแลเรื่อ� งการให้น้ ้ำ��ำ ให้พ้ อดีี ตััดแต่ง่ กิ่ง� ระวัังโรค ระวัังแมลง และอื่�น ๆ อีีกจิิปาถะ พอต้้นส้้มออกดอกในปีีที่่� 3 นายอิินกัับศรก็็ ยิ่ �งต้้องระมััดระวัังเรื่�องช่่วงเวลาให้้น้ำำ��ที่่�เหมาะสม รวมทั้้�งระวัังโรคและแมลง มากขึ้น�้ ซึ่ง� ปกติกิ ว่า่ ผลส้ม้ จะโตจนเก็บ็ ขายได้ก้ ็อ็ ย่า่ งน้อ้ ยอีีก 9 เดือื น แต่น่ ายอินิ ตั้้�งใจจะเก็็บไว้้ให้้ถึึง 12 เดืือน หรืือที่่�เรีียกว่่า “ส้้มปีี” เพื่่�อให้้ส้้มหวานที่่�สุุด และขายได้ร้ าคาดีีในช่่วงตรุุษจีีน 52

พลิิกผืืนนาเป็น็ สวนส้ม้ ศร: นี่่�ก็ร็ ุ่น่� 3 แล้้ว พ่อ่ จะบำำ�รุุงยัังไงบ้้างล่่ะ นายอินิ : ก็ต็ ้อ้ งใส่่ปุ๋๋�ยทางดิิน ทางใบให้เ้ หมาะ ตามช่ว่ งของการเจริญิ เติิบโตของมััน ศร: : แล้ว้ น้ำ��ำ ล่ะ่ พ่่อ นายอินิ : ก็็ต้อ้ งดููว่่ามัันเข้้าสีี ศร: แล้ว้ พ่่อจะเก็บ็ ขาย (เปลี่ย�่ นเป็น็ สีีส้้ม) แล้้วยััง แล้้วก็็ดููว่่า จะเก็บ็ เมื่�่อไหร่่ ข้้ากะว่่าจะงดน้ำ��ำ เมื่�อ่ ไหร่ล่ ่่ะ ศร: โห...กว่า่ จะได้้เงินิ สััก 2 อาทิิตย์์ก่่อนจะเก็บ็ ขาย กว่่าจะรวย ฉันั ล่่ะหน่่าย มัันจะได้ห้ วาน นายอินิ : ก็ว็ ่า่ จะเก็็บไว้ใ้ ห้ถ้ ึึงช่่วงตรุุษจีีน มัันได้ร้ าคาดีี นายอินิ : จากนี้้�ไปก็เ็ ก็็บขายได้ท้ ุุกปีแี ล้ว้ ไม่่ต้อ้ งบ่น่ ทีีเอ็ง็ เก็็บมะม่ว่ งเก็็บมะพร้า้ ว ไปขาย ข้้ายัังไม่่ได้้ทวงเงินิ เลยนะ 53

พลิกิ ผืืนนาเป็น็ สวนส้้ม ด้้วยความขยัันขัันแข็็ง และอดทนมาหลายปีี ในที่่�สุุด ครอบครััว ของนายอิินก็็จะได้้ขายส้้มเขีียวหวานรุ่�นแรกแล้้ว เมื่่�อถึึงช่่วงใกล้้ตรุุษจีีน ศรออกปากชวนเพื่่�อนสนิิทมาช่่วยกัันเก็็บส้้ม แต่่เพื่่�อนของศรบางคน อย่า่ งเจ้า้ มั่น� ที่ข�่ัับเรือื รัับจ้า้ ง เจ้า้ เจีียงที่ช�่ ่ว่ ยครอบครััวขายของชำ�ำ ที่ต�่ ลาดไม่รู่้�วิธีี เก็็บส้ม้ เอาเสีียเลย 54

พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้้ม มั่�น: เก็็บยัังไงวะ ศร: ใช้้มืือบิิดขั้ว้� (จัับทางด้า้ นใต้้ผลยกขึ้น�้ แล้้วหัักทัับตรงบริเิ วณขั้ว้� ผลไปทางด้้านใดด้า้ นหนึ่่ง� ) แล้ว้ ก็ใ็ ส่่ในกระบุุงเลย ระวัังเปลืือกตรงขั้ว้� ฉีีกนะ เจีียง: ทำำ�ไมไม่ใ่ ช้้กรรไกรตััดล่่ะ ศร: มัันไม่่จำ�ำ เป็น็ ขั้้�วมัันหลุุดง่า่ ย มั่�น: แล้้วนี่่�เอ็็งจะเอา เก็็บด้ว้ ยมืือนี่่�แหละเร็็วที่ส่� ุุดแล้้ว ไปขายที่่�ไหน ลููกก็ไ็ ม่่ช้ำ�ำ� ศร: มีีคนเอาเรืือมารัับซื้อ� เจีียง: เรอะ…ดีีนี่่� ... ขายได้้เงิินแล้้ว มั่น� : เอ็ง็ ก็ข็ อม้้า (แม่่) เอ็ง็ ก็็ขอตัังค์ล์ ุุงอิินไปเที่่ย� ว ให้้ได้้เหอะ ไอ้้เจีียง ในเมืืองกััน 55

พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ ในช่่วงปีีแรก ๆ มีีพ่่อค้้าคนกลางหลายคนเอาเรืือเข้้ามารัับซื้ �อส้้ม ถึึงสวน จนประมาณปีี 2523 เมื่่�อทางการทำำ�ถนนดิินเข้้าไปใกล้้บริิเวณ สวนต่่าง ๆ ย่่านบางมด พ่่อค้้าคนกลางจึึงเอารถเข้้ามารัับซื้ �อผลผลิิตที่่� ชาวสวนเอาใส่เ่ รือื ของตนไปขายตรงบริิเวณริมิ ถนน สมััยก่่อน การขายส้้มจะใช้้วิิธีีนัับร้้อย โดยการหยิิบส้้ม 1 กำำ�มืือ (1 กำำ�มืือมีี 5 ผล ภาษาพููดเรีียกว่่า “หนึ่่�งมืือ”) ให้้ครบ 100 ผล แล้้วก็็จะ แถมผลที่ข�่ นาดเล็ก็ หรืือไม่ไ่ ด้ค้ ััดขนาดให้อ้ ีีก 1 มืือ ในราวปีี 2507 ราคาของส้ม้ 100 ผลอยู่่�ที่่� 30-40 บาท ขึ้้�นอยู่่�กัับสีีและรสชาติิของส้้มในแต่่ละสวน แต่ม่ าถึึงยุุคที่�น่ ายอิินขายส้ม้ จากสวนที่ท่� ุ่ง�่ ครุุได้้มีีการนำ�ำ ตาชั่�งมาใช้้แล้ว้ 56

พลิิกผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ นายอินิ : ให้เ้ ท่า่ ไหร่่ พ่อ่ ค้้า: อืืม...หวานดีี ลููกสวย นายอินิ : ถููกไป...เจ้า้ ที่่ม� าซื้�อ ให้้โลละ 6 บาทแล้้วกัันลุุง (พ่อ่ ค้า้ พููดหลัังจากชิิมส้้มไปครึ่ง� ผล) เมื่�อ่ วานให้้ 8 บาท พ่่อค้า้ : เอา ๆ ก็็ได้้ ศร: แล้ว้ นี่�่จะเอาไปขึ้น�้ ที่�่ไหนล่่ะ พ่อ่ ค้้า: ตลาดมหานาค ศร: โห...แถวนั้น�้ คึึกคััก พ่อ่ ! นายอิิน: เออ...ไปเป็็นจัับกััง เดี๋�ยวฉันั ตามไปดููพี่เ่� ขานะ แถวนั้้�นเลยไป ศร: ไม่เ่ อา (ศรร้้องเสีียงหลง) ชาวสบวริเินวขณารยิิมส้ถม้ นใหน้้พ่(อ่ถคน้้านคดินนิ ก)ลาง พ่่อค้า้ คนกลาง เอาเรือื มารับั ซื้�อ้ ส้ม้ 57

พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม นายอินิ ได้้พิสิ ููจน์์ให้ล้ ููกชายเห็น็ แล้ว้ ว่า่ การเป็็นเกษตรกรก็ส็ ามารถ รวยได้้ แม้้จะไม่่ถึึงขั้้�นที่่�เรีียกว่่าเป็็นเศรษฐีี แต่่ก็็มีีกิินมีีใช้้ มีีเงิินเหลืือเก็็บ นายอินิ กัับนางละไมมั่น� ใจว่า่ จากนี้้ไ� ปสวนของพวกเขาจะนำ�ำ รายได้จ้ ำ�ำ นวนมาก มาสู่�ครอบครััวทุุกปีี พวกเขาจะมีีเงิินพอส่่งลููกสาวให้้เรีียนจนจบปริิญญาตรีี และก็็พอให้้ศรได้้มีีครอบครััวของตััวเองสัักทีี 58

พลิกิ ผืืนนาเป็็นสวนส้ม้ นซางะลทีีะนไะมพ:่อ่ได้เเ้ หงิินนื่ใ่�อช้ยเ้ ปกั็ับ็นกสวอนบนเัป้น�้็็นมกาำำ� นายอิิน: เออ ต่่อไปก็ไ็ ด้้ ตั้้ง� หลายปีี เงิินใช้ท้ ุุกปีีแล้้ว ศร: รู้้�แสึึบกพ่่่ง่อฉจัันะบร้วา้ ยงสแิิล้้วนะ นา(ลนยููาอกิยสนิ อะ:ิใินเภอแ้ส้ากัังัลก้น�้คง้ เนทรำอ�ำ สเะสงีีสยขัั้ยง้าผจวิ่ิดา่ะจไหมะ่วั่ไัไงดป)้้ขอ ศร: อุ้�ย! ฉันั ขอทั้้�ง 2 อย่่าง นายอิิน: ปีนี ี้้ก� ็็บวชซะก่่อนเถอะ เลยแล้ว้ กััน ปีีหน้า้ ค่อ่ ยเบีียด* ศร: เพื่�่อพ่่อเพื่อ�่ แม่่ ฉััน นายอิิน: เฮ้้อ.... ทำ�ำ ให้ไ้ ด้้อยู่�แ่ ล้้ว ว่่าแต่่...ฉัันจะ นางละไม: เฮ้้อ.... แต่ง่ กัับคนไหนดีีน้า้ มีีตััวเลืือก เยอะซะด้้วย * คำำ�ว่่า “เบีียด” ในสำ�ำ นวน “บวชก่่อนเบีียด” หมายถึึง การมีีภรรยา 59

พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ 60

พลิกิ ผืนื นาเป็็นสวนส้ม้ บัันทึึกองค์ค์ วามรู้�้ ของคุุณสมจิิตร จุุลมานะ ผู้้�เขีียนได้้นำำ�เรื่�อง “พลิิกผืืนนาเป็็นสวนส้้ม” ฉบัับร่่างที่่�เพิ่่�งเขีียนเสร็็จ ส่ง่ ไปรษณีีย์ไ์ ปให้ค้ ุณุ สมจิติ ร จุลุ มานะ อ่า่ นเพื่่อ� ตรวจสอบความถููกต้อ้ งของเนื้้อ� หา (เนื่่�องจากเป็็นช่่วงการระบาดหนัักของโควิิด-19 จึึงไม่่ได้้เดิินทางไปพบท่่านด้้วย ตััวเอง) อีีกเพีียง 2 วัันต่อ่ มา ท่า่ นก็โ็ ทรศััพท์ม์ าบอกว่า่ เนื้้อ� หาเกือื บสมบููรณ์์ ยัังขาด ก็แ็ ต่ร่ ายละเอีียดบางส่ว่ นเท่า่ นั้น�้ หลัังจากนั้น�้ ไม่น่ าน ท่า่ นก็เ็ ขีียนคำ�ำ อธิบิ ายวิธิ ีีการ ทำำ�สวนส้้มด้้วยลายมืือของท่่านเอง ตั้้�งแต่่วิิธีีการยกนามาเป็็นสวนยกร่่อง จนถึึง วิธิ ีีการดููแลรัักษาต้้นส้้มจนเก็็บผลได้้ แล้ว้ ให้บ้ ุุตรชายของท่า่ นพิิมพ์ส์ ่่งมาให้้ บัันทึึกฉบัับนี้้จ� ึึงมีีคุณุ ค่า่ ยิ่ง� เพราะเป็น็ สิ่ง� ที่ส�่ ะท้อ้ นถึึงภููมิปิ ัญั ญาของชาวสวน บางมด และแสดงเจตนาในการอนุุรัักษ์์ส้้มบางมดของคุุณสมจิิตร จุุลมานะ ได้้เป็็นอย่า่ งดีี ผู้�เ้ ขีียนรู้�้สึกซาบซึ้ง�้ และขอกราบขอบพระคุุณมา ณ ที่น่� ี้้� 61

พลิิกผืนื นาเป็น็ สวนส้้ม วิิธีียกนามาเป็็นสวนส้ม้ ของชาวสวนบางมด 1. ขุุดลำำ�กระโดงล้อ้ มรอบพื้้น� ที่ก่� ่่อน ให้้ได้ข้ นาดที่ต่� ้อ้ งการ 2. ขุดุ เป็น็ ร่อ่ งสวนขนาดอกร่อ่ ง 4.00 เมตร ท้อ้ งร่อ่ งกว้า้ ง 1.30 เมตร ลึึก 1.20 เมตร โดยประมาณ ให้้ยกร่่องขวางตะวััน โดยให้้ต้้นส้้มได้้รัับแดดตอนเช้้า-บ่่าย (การยกร่่องขวางตะวัันจะทำ�ำ ให้้เป็็นลููกง่่าย และทำ�ำ ให้้ส้้มมีีรสหวาน) 3. ใช้จ้ อบง่า่ มขุดุ ยกร่อ่ งให้เ้ ป็น็ หลัังเต่า่ ตามความสููงที่ต�่ ้อ้ งการ จากนั้น�้ ควรตากดินิ ไว้้ประมาณ 1-2 เดืือน เพื่่อ� ให้้ดิินแห้ง้ 4. หลัังจากดินิ แห้ง้ ได้ท้ ี่แ�่ ล้ว้ ใช้จ้ อบง่า่ มขุดุ กลัับดินิ (ดินิ ที่แ�่ ห้ง้ ได้ท้ ี่ช�่ าวสวนเรีียกว่า่ ดินิ สุกุ ) 5. เริ่ม� ทำ�ำ โขดได้โ้ ดยใช้จ้ อบง่า่ มขุดุ ดินิ ที่ร�่ ่ว่ นซุยุ มาทำ�ำ โขดกว้า้ งประมาณ 1.00 เมตร จะนำ�ำ ปุ๋๋ย� คอกมาคลุกุ ในบริเิ วณโขดส้ม้ ก็ไ็ ด้จ้ ะทำ�ำ ให้ด้ ินิ ดีีขึ้น�้ ส่ว่ นใหญ่ม่ ัักจะเตรีียม ดินิ หรือื พื้้น� ที่ใ�่ นเดือื น มีีนาคม-เมษายน อากาศจะร้อ้ นทำ�ำ ให้ด้ ินิ ร่ว่ นซุยุ ดีีที่ส�่ ุดุ วิิธีีปลููกส้ม้ ของชาวสวนบางมด ส่่วนใหญ่่ชาวสวนจะนิิยมปลููกตอนหน้้าฝน ต้้นส้้มจะตั้้�งตััวได้้ดีีที่่�สุุด (เรีียกว่า่ ฝนเดืือน 6) 1. นำำ�กิ่่ง� ส้ม้ ที่่�แข็ง็ แรงมาปลููกจะทำำ�ให้้แตกใบดีี 2. เริ่�มปลููกในช่ว่ งเช้า้ ให้แ้ ล้้วเสร็็จภายในวัันเดีียว 3. การรดน้ำ�ำ� ให้ร้ ดน้ำ��ำ ในช่ว่ งเช้า้ 3 วัันติดิ ต่อ่ กััน หลัังจากนั้้�น 10 วััน ให้้รดน้ำ�ำ� วััน เว้้นวััน และคอยตรวจดููความชื้�นสม่ำำ�� เสมออย่่าให้แ้ ฉะ ส้ม้ ชอบเปียี ก ๆ แห้้ง ๆ 4. หลัังจากปลููกได้ป้ ระมาณ 1 เดือื น ส้ม้ จะเริ่ม� แตกใบอ่อ่ นและกระโดงตามลำ�ำ ต้น้ ให้้สัังเกตว่่าต้น้ ที่�่แตกใบอ่่อน แสดงว่า่ ได้้ผลดีี 62

พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ วิิธีกี ารทำำ�ให้ส้ ้้มออกผล 1. พอใบแก่่ งดการให้้น้ำำ��ประมาณ 1-2 เดืือน แล้้วรดน้ำำ��ให้้เปีียกชุ่�ม แล้้วเว้้นอีีก 2 วััน รดน้ำำ��ให้้เปีียกชุ่�มอีีกครั้้�ง ประมาณ 7-8 วััน ส้้มจะแตกใบอ่่อน หลัังจาก นั้้�นประมาณ 10-15 วััน ส้้มจะออกดอก 2. หลัังจากเห็็นใบอ่่อนแล้้วให้้ใส่่ปุ๋๋�ยสููตร เร่่งต้้น เร่่งใบ แล้้วรดน้ำำ��ให้้พอเปีียก อย่า่ ให้แ้ ฉะ ให้ร้ ดน้ำ��ำ 1-3 วััน แล้ว้ แต่ส่ ภาพอากาศ ขั้้�นตอนการดููแลรัักษาต้้นส้ม้ 1. หลัังจากปลููกได้ป้ ระมาณ 20 วััน ให้ใ้ ส่ป่ ุ๋๋ย� ยููเรีีย หรือื ปุ๋๋ย� สููตร 25-7-7 จะทำ�ำ ให้้ ส้้มโตไว ควรใส่่ 2 เดือื นครั้้ง� (การใส่่ปุ๋๋�ยอย่า่ ให้ต้ ิดิ ลำ�ำ ต้น้ จะทำ�ำ ให้้ตายได้)้ 2. ให้ด้ ููแลระวัังอย่า่ ให้ต้ ััวแมลงมากััดกินิ เช่น่ หนอนกินิ ใบ หนอนชอนใบ เพลี้้ย� ไฟ ไรแดง แมลงมุุมแดง เพลี้้ย� อ่่อน เพลี้้ย� แป้้ง เพลี้้�ยสำำ�ลีี เพลี้้ย� หอย 3. หลัังจากปลููกได้้ 3 ปีี พอจะเอาลููกไว้้ได้้ (การให้้ส้้มมีีลููกครั้้�งแรกให้้เอาไว้้ ประมาณครึ่�งต้น้ ช่่วงบนให้เ้ ก็็บออกให้้หมด) 4. ส้้มดอกโรยแล้ว้ ใช้้เวลา 9-12 เดือื นจึึงจะแก่่ 5. ขั้น�้ ตอนดููแลรัักษาต้้นส้้มเมื่�อออกผลแล้ว้ - เดืือนที่�่ 1-6 ให้้ใส่่ปุ๋๋�ยสููตรเร่ง่ ต้้น เร่่งใบ - เดือื นที่่� 7-9 หลััง ให้้ใส่่ปุ๋๋�ยสููตร 16-16-16 - เดืือนที่่� 10-12 หลััง ให้้ใส่ป่ ุ๋๋ย� สููตร 0-42-56 แล้้วรดน้ำ�ำ� ให้น้ ้้อยที่�ส่ ุุด (จะทำำ�ให้้ส้้มมีีรสหวาน) 63

พลิกิ ผืนื นาเป็น็ สวนส้ม้ สวนส้้มคุุณสมจิิตร จุุลมานะ 64