Telefan magazine 1-3

telefan.nl      magazine Magazine van het telecomerfgoed Arnhem en Nijmegen    Uitgave van GPVRA werkgroep Telefan 2019   jaargang  1‐1   

telefan.nl   Voorwoord  In deze uitgave:  Allereerst:  3  Wat is Telefan  Allemaal een voorspoedig 2019 gewenst!    4 Een stukje geschiedenis  In het najaar van 2018 hebben wij nagedacht hoe we on‐ ze ac viteiten kunnen delen met de  (oud) collega’s van  6 Het vervolg van Telefan  het voormalig Telefoondistrict Arnhem en  Nijmegen,  7 Aanwinsten van het  maar ook met de nog werkenden bij en voor KPN in de     afgelopen jaar  regio Arnhem / Nijmegen. Met dit magazine hopen wij  dit doel te bereiken.  8 De start van de telefoon in      Nijmegen      Dit eerste nummer gebruiken we om ons voor te stellen.  We hopen een langdurige band met onze lezers op te    bouwen. Het idee is om dit magazine 4 x per jaar te laten  verschijnen.  COLOFON    Redac e  In dit magazine willen we de lezers  kennis laten maken  Gert van Beek  met de  geschiedenis van diverse takken van  PTT / KPN  Gerrit van der Kree   Arnhem en Nijmegen, Telegraaf, Telefoon, Administra‐ Jan Jansen  Gerrit Oosterink  e , bijzondere gebouwen en meer., Ideeën zijn welkom.  Joop Siebelink      Redac eadres:  In deze aflevering een ar kel over het  Telegraaf en Tele‐ foonkantoor in Arnhem wat in de 2e wereldoorlog werd  Singravenlaan 1 Arnhem  verwoest en een ar kel over het ontstaan van de telefo‐ bereikbaar op telefoonnr.:  nie in Nijmegen.  026 3614879 (dinsdag middag)     en e‐mail: redac [email protected]  Ook houden we u op de hoogte van de ontwikkelingen   van onze erfgoed verzameling.  Fotografie:  Jan Jansen (JANAJ)  Jan Jansen  Foto voorpagina: de Telefooncentrale  Presikhaaf.      Telefan is ook te vinden op:  www.telefan.nl  2 

 Wat is Telefan?  Met een groep toegewijde (oud) collega’s is het  materiaal geïnventariseerd.   Telefan staat voor Telefoondistrict Arnhem en   De werknaam van deze groep was Check, die is  Nijmegen. Het  is de ook naam geworden van de   inmiddels dus gewijzigd in werkgroep Telefan.   werkgroep  binnen de GPVRA (GePensioneerden  Vereniging Regio Arnhem) die het erfgoed  Opgeslagen materiaal. (foto’s JANAJ)  (materieel en immaterieel) van het voormalige  PTT/KPN telefoondis ct Arnhem en Nijmegen in‐ Een groot deel van de”oude rommel” is inmiddels  ventariseert en beheert.  ondergebracht  op de 2e etage en de collec e is    toegankelijk voor geïnteresseerden . Deze musea‐ Hoe begon het:? In het grijze verleden was er  le opstelling  hebben wij  de  sprake van een museale opstelling van telefoon‐  “Telefan Erfgoed Verzameling”  genoemd.  materialen in de kelder van het BUDI gebouw in  Daarover staat meer in “Het vervolg…” Op   Arnhem. Er stond ook een vitrine in de hal van  bladzijde 6.  het gebouw. Henk Gouda was daar o.a. een van  de “conservatoren”.   Toen de BUDI verlaten werd, is de collec e “hals  over kop” naar de telefooncentrale Presikhaaf  overgebracht en daar in de kelder opgeslagen.     Een aantal jaren is dat daar onbeheerd in niet af‐ gesloten ruimten achtergelaten. Er zijn in die  jd  onderdelen uit de kelder verdwenen, waarschijn‐ lijk toegevoegd aan diverse privé verzamelingen.  Ook is er wateroverlast geweest in één van de  kelderruimten, waardoor een deel van de collec‐ e waterschade opliep.    In 2007 kwam er een vraag bij de toenmalige di‐ recteur van KPN Regio Zuid‐Oost, Rob Timmer‐ mans, wat er met die “oude rommel” in de kelder  van Presikhaaf moest gebeuren en of dat de con‐ tainer in kon. Rob had bij eerdere (technische) bedrijven, waar hij directeur geweest is, al laten  blijken dat hij erg begaan is met, technisch, erf‐ goed van die bedrijven.  Hij was heel stellig: dit materiaal moet niet weg  maar voor belangstellenden behouden blijven. Hij  ging op zoek naar (oud) collega’s die bereid waren  om deze materialen in beheer te nemen.  Hij kwam bij Joop Siebelink uit, voorzi er van  GPVRA, en zo is het balletje gaan rollen.   3 

 Een stukje  Foto uit: Het Gelders Archief nr. 1501‐04 ‐ 16294      In de hal waren 6 publieke telefooncellen van  daaruit kon je een gesprek aanvragen. Er was een   geschiedenis  wachtkamer en de kamer van de Directeur. Op de  eerste etage was de zaal voor “den interlocalen”   Bron van het verhaal: Geillustreerd Zondagsblad van de Arn‐ telefoon. Er waren bij de opening 18 telefoonpos‐  hemse Courant van 17 dec.1922. (Delpher)  ten aanwezig. Er was een mogelijkheid voor uit‐ breiding tot 24 handposten.  Begin jaren twin g van de vorige eeuw werd in  N.B. De lokale telefoondienst  was tot 1926 nog in  Arnhem het eerste gecombineerde telegraaf en  telefoonkantoor gebouwd. Een indrukwekkend  handen van de Gemeentelijke telefoondienst.  gebouw door architect Joop Crouwel in opdracht  van de rijksgebouwendienst ontworpen. Het  Foto uit: eigen archief , de imposante hal.  stond op de plaats waar nu nog het Rembrand‐ Fotograaf onbekend.  theater te vinden is. Voordien stond op deze  plaats de woning van de heer en mevrouw  In de kelder was de accuruimte, de centrale ver‐ Scheidius‐Lüps.  De woning werd in 1916 voor 56.000 gulden aan‐ warming en de opslag voor brandstof.  gekocht. Aanvankelijk was het de bedoeling om  de woning te verbouwen maar dat bleek bij tech‐ nisch onderzoek onmogelijk en werd tot a raak  besloten. Er werd een volledig nieuw gebouw in‐ gericht, de bouw star e in 1919.  In het gebouw werd de telegraafdienst onderge‐ bracht maar ook de interlokale telefoondienst,  toen nog niet geautoma seerd.  De telegraafdienst was vanaf 1855 gehuisvest in  het “Gouvernementsgebouw”  aan de markt in  Arnhem en in +/‐ 1868 kwam er een hoofdkan‐ toor bij aan het  Willemsplein in Arnhem dat bleef  zo tot 1922.  Dat pand werd dus te klein. Het   staat er nog en is bekend als Willem 1.  Op 21 december 1922 werd het nieuwe kantoor  in gebruik genomen. De ingang was onder de to‐ ren. Je kwam in een imposante hal, daarin bevon‐ den zich loke en waar telegrammen aangeboden  konden worden. Achter de loke en bevond zich  de seinzaal waar de telegrammen werden ver‐ werkt. In de seinzaal, stonden seintoestellen van  het “fabricaat Hughes”.  Op de begane grond  was ook een meetkamer en  een bestellersruimte.    4 

  Er was ook een rijwielstalling voor de nacht,  foondienst s lgelegd, op 27 mei werd dit weer  vrijgegeven. Op 10 februari 1945 ontstond er  overdag stonden de rijwielen op een overdekte  brand bij een geallieerd luchtbombardement,  binnenplaats. Op 6 april 1929 werd in dit ge‐ dat kon door het personeel geblust worden. Eni‐ bouw de eerste automa sche telefooncentrale  ge weken daarna werd de situa e hopeloos en  in bedrijf genomen en werd het lokale handnet  om de geallieerden dwars te zi en bliezen de  van Arnhem s lgelegd. Kort daarna werd het  Duitsers het gebouw met trotyl (TNT) op. Het  eerste Nederlandse streeknet,  Arnhem Rheden  Oosterbeek, in gebruik genomen. Vanaf 4 mei  gebouw werd onherstelbaar beschadigd.   was Oosterbeek  en vanaf 1 juni  waren de dor‐ pen Velp, Rheden, De Steeg, Ellecom, Dieren en  Foto uit: Het Gelders Archief Nr. .1534 ‐ 1018   Laag Soeren, zonder tussenkomst van een telefo‐ Telegraa antoor Arnhem na de verwoes ng.  niste telefonisch bereikbaar. Gestaag werd de  Fotograaf: Jaquet.       automa sering voortgezet en werden centrales  in Westervoort, Wol eze, Elst enz. in dienst ge‐ steld. In de 30er jaren werd de automa sering  uitgebreid naar heel Nederland. In de tweede  wereldoorlog kwam de telefoon en telegraafcen‐ trale onder bewind van de beze er en er werd  een Duitse toezichthouder aangesteld. Na de in‐ val van de Duitsers op 10 mei 1940 was de tele‐ Detail van de bouwtekening van de begane grond. Uit het Gelders Archief.  5 

Het vervolg…  Dan zijn er  nog twee tentoonstellingsruimten , in  de 1e staan telefoons opgesteld en een UH 30/45  De erfgoedverzameling in de centrale Presikhaaf,  huisautomaat. Er wordt momenteel hard gewerkt  beschikt momenteel over 3 kelderruimten waar  om de telefoons te bedraden en  te koppelen aan  materialen opgeslagen zijn en de voormalige fiet‐ diverse automaten om de werking te kunnen la‐ senstalling wordt gebruikt voor ontvangst en be‐ oordeling van nieuw ingekomen materialen.    ten zien.    Op de 2e etage is de erfgoed verzameling te be‐ zich gen. Er zijn ook werkende onderdelen te  “De telefoonwand”  zien.    In de, al genoemde, grote ruimte staat een TK BB  huisautomaat, een aantal werkende telexen,   In de volgende ruimte staat het kabelmateriaal,  daar zijn ook een hele serie T65 telefoontoestel‐ len, semafoons, autotelefoons en de eerste reeks  mobiele telefoontoestellen  te zien.  aansluitmateriaal voor kabels  en een lastent op‐ gesteld .  De grote tentoonstellingsruimte.  Op de foto: De “Buitenruimte.”  Er is een kantoor ingericht in de s jl van de jaren  Het vaste team is inmiddels uitgebreid met daar‐ 50, daar staan ook 2 handposten. Er is ook een  bij ook nog werkende collega’s , iedere dinsdag‐ kleine ontvangstruimte waar koffie gedronken  middag wordt er gewerkt aan verdere opstelling  kan worden.  van apparatuur de tentoonstelling wordt weke‐ Kantoor uit de jaren 50  lijks verbeterd.  Wij zoeken nog mensen die specifieke kennis  hebben van bijvoorbeeld mun elefoon, S&H  montage, buitendienst (kabelwerken enz.)  Wil je ook meewerken aan onze erfgoed verza‐ meling, neem dan contact met ons op. Dat kan  via:  redac [email protected] 6 

Aanwinsten van  Diverse telefoontoestellen en ook foto’s zijn toe‐ gevoegd aan de collec e.  afgelopen jaar  Een grote hoeveelheid telefoonmateriaal is bin‐ nengekomen uit een nagelaten verzameling, een  Vanaf dat bekend werd dat er een groep bezig  collec e waarvan de eigenaar is gestopt. Deze  was met het erfgoed van het Telefoondistrict Arn‐ materialen zijn nagelaten aan en verdeeld onder  hem / Nijmegen, kwamen er (oud) collega’s met  de leden van de sTEN, S ch ng Telecommunica‐ materialen om aan de collec e toe te voegen.  Zo bracht, de helaas veel te vroeg overledenen  e Erfgoed Nederland, waar de werkgroep Tele‐ collega, Richard Jansen, een scala aan versterker‐ fan ook bij aangesloten is.  sta on materiaal binnen. Uit de privé verzameling  van Alfred Moens kwamen stukken binnen uit de  Inductortoestel  mobilofoon afdeling.  Het werkblad van één van de handposten is ver‐ Er zijn fotoboeken binnengebracht met foto’s van  jubilea, afscheid en andere bijzondere gebeurte‐ nieuwd door een vakman uit Elst en er is een pas‐ nissen.  pop verworven.  De foto’s uit de boeken zijn gescand door colle‐ ga’s van de computerclub en zijn te zien op onze  website www.Telefan.nl  Afgelopen jaar zijn er ook weer  veel aanwinsten  voor de erfgoed collec e binnengekomen.   Te vermelden zijn:  Een set bijzondere telefoonkaarten van de her‐ denking van de slag om Arnhem.  Via contact met een vrijwilliger in het Openlucht‐ museum kregen we een oud inductortoestel.  De‐ ze wordt nog opgeknapt.    Een bijzondere set telefoonkaarten  De  nieuwe paspop staat naast de opgeknapte handpost.  7 

De start van de   De directeur en concessionist laat aan verschillen‐ Telefoon in Nijmegen  de couranten de abonnementsvoorwaarden we‐ ten. Er werd ook een waarborgsom gestort.  In 1882 doet de Nederlandsche Bell‐Telephoon‐ Het zogenoemde  centraal bureau werd geves gd  Maatschappij een aanvraag voor een concessie  om in Nijmegen een Telefoonnet te exploiteren.  in de (Lange) Nieuwstraat.  In de raadsvergadering van 10‐12‐1882 wees de  gemeenteraad van Nijmegen de aanvraag van de‐ Uit het Venloosch weekblad van 10‐10‐1888     ze  concessie voorlopig af.  Dit in afwach ng van de onderhandeling tussen  Bericht uit de Tuban a van 02‐11‐1889     de Nederlandsche Bell‐Telephoon‐Maatschappij  en de minister van Waterstaat Handel en Nijver‐   Telefoon van de firma  heid over het exploiteren van een regionaal tele‐ foonnet. Leden van de raad betreuren de aanhou‐ Ribbink van Bork  & Co   ding omdat andere aanbieders voor lagere tarie‐ ven (andere aanbieder  f 35,00, tegen f 120,00    uit +/‐ 1900  BellTelephoon) nu langer moeten wachten.    Het duurt nog tot 1888 voordat een defini eve    beslissing wordt genomen over de concessie.  Er zijn 3 par jen die dingen naar de gunning voor    de concessie, twee Nijmeegse en de NBTM. De    concessie wordt gegund aan J.W.Kaiser uit St. An‐ na. Met een loop jd van 20 jaar.     Uit de PGNC van 27‐06‐1888      (PGNC = de Provinciaal  Geldersche en Nijmeegsche Courant.)  Uit de PGNC van 12‐08‐1888        Stadhuis Nijmegen in de Lange Nieuwstraat ca. 1881  8